==n Шӧвк тупыль : коми йӧзкостса мойдъяс. Сыктывкар: ООО «Издательство «Кола», 2012. 400 лб.
{Kodko @ Бурсиӧм @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 3.}
БУРСИӦМ
Зарни нывъяс-аньяс, эзысь зонъяс-мужикъяс, не век жӧ тіянлы тільсьыны-пессьыны, жугӧдчыны удж вылын да компьютер водзын син тшыкӧдны.
Пуксьывлӧй мичаа, лыддьӧй шаня, кывзӧй лӧня.
Тайӧ книгаас пыртӧма медбур коми мойдъяссӧ, ӧтиӧн-ӧтиӧн ӧктӧм сикӧтш мольяссӧ.
Бур вежӧрӧн кӧ босьтчыны, унаторйӧ велӧдасны найӧ.
Гашкӧ, и тіян сьӧлӧмъясӧ бурыс вужъясяс.
Гашкӧ, и ті овны велаланныд, мойдсӧ олӧмад пыртанныд.
Эз ӧд весьшӧрӧ важӧн вӧраланінӧ и турун пуктанінӧ, кылӧдчанінӧ и кузь туйӧ комиясыд мойдысьтӧ босьтлыны.
Кузь тӧвся рытын, еджыд кӧка войын мед гажӧдыштіс, сьӧкыд уджысь ышӧдыштіс.
Мойдыд коркӧ скӧралӧ, коркӧ шпыннялӧ, коркӧ пӧръялыштӧ, но шӧвк тупыль моз пыр водзӧ тупыльтчӧ, бур мортӧс, вежӧра мортӧс бӧрсяньыс кыскӧ.
Но мый, гашкӧ, и ми шӧвк тупыль бӧрсяыс котӧртлам?
Кытчӧдз на миянӧс вайӧдлас.
Кутшӧм на мича олӧм-вылӧм петкӧдлас.
{Коми йӧз @ Шӧвк тупыль @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 4-5.}
Шӧвк тупыль
Олісны-вылісны старик гозъя.
Налӧн вӧлі куим ныв.
Тулыс воис, гӧра-кӧдза кад.
Батьыс гӧрис.
Куим чой градкост лэптыны петісны.
Градкостӧд шӧвк тупыль тупыльтчӧ.
Сы бӧрся ыджыд чойыс вӧтчыны кутіс.
Вӧтчис да вӧтчис.
Сэсся тупыльыд понӧль костӧ тюрис дай ошкӧ пӧрис.
Ошкыд шуӧ: «Ме вылӧ сӧв, он кӧ сӧв, ме тэнӧ сёя».
Нылыд и пуксис бӧрдігтырйи.
Ош сійӧс нуис гортас.
«Ов ме дорын.
Пусьы-пӧжась, чышкысь-мыськась».
Мӧд луннас кык чой кутісны градкост лэптыны.
Бара шӧвк тупыль тупыльтчӧ градкостӧд.
Шӧркост чой вӧтчис.
Вӧтчис да вӧтчис, бара понӧль костӧ пырис.
Ошкӧ тупыльыд пӧрис.
Ошкыд и шуӧ: «Ме вылӧ сӧв, он кӧ сӧв, ме тэнӧ сёя».
Бара нуис гортас.
Шуӧ: «Олӧй».
Коймӧд луннас коймӧд чой петіс градкост лэптыны.
Бара шӧвк тупыль тупыльтчӧ.
Шӧвк тупыль бӧрся вӧтчыны кутіс.
Вӧтчис да вӧтчис, бара понӧльӧ тупыльыд пырис.
Ошкӧ пӧрис: «Ме вылӧ сӧв, он кӧ сӧв, ме тэнӧ сёя».
Бӧрдігтырйи сӧвны ковмис.
Ошкыд нылӧс нуис: «Коймӧдӧс вайи гаж выланыд.
Но ті олӧй, а ме прӧмышляйтны муна».
Куим чой сёрнитӧны гортӧ пышйӧм йылысь.
Шуӧны, ыджыд куд пӧ тшӧктам вӧчны.
Ош локтіс, и найӧ шуӧны: «Вай жӧ вевта ыджыд куд вӧч миянлы, мед сувтны и водны бердчан, гӧснеч гортӧ мӧдӧдам, аски ну».
Ош вӧчис куд.
Нывъяс сӧвтісны да сӧвтісны эмбурсӧ, и сэтчӧ ичӧт чойсӧ пуксьӧдісны, и шуӧны ошлы: «Эн восьты!
Бӧрсӧ тэчнытӧ он куж».
Ош нуны кутіс.
Зэв сьӧкыд.
«Мый татчӧ сӧвтӧмаӧсь, час видзӧдла».
«Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак!
Кань син, дон синъяс!
Та ылнасянь аддзӧны!»
Нуас, нуас, бара кӧсъяс видлыны.
«Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак!
Кань син, дон синъяс!
Та ылнасянь аддзӧны!»
Нуас да нуас.
Зэв сьӧкыд кажитчӧ.
Коймӧдысь видлыны кутас.
«Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак!
Кань син, дон синъяс!
Та ылнасянь аддзӧны!»
Ошкыд оз и лысьт видзӧдлынытӧ.
Нуас, нуас, да старик гозъя дінӧдз воас.
Кильчӧ вылас брут шыбитас: «Налӧй, пӧрысьяс!
Нывъясныд гӧснеч ыстісны».
Старик да старука пыртісны кудтӧ, восьтісны, а сэні ныв.
Зэв нимкодь лоис.
Ош гортас муніс.
Бара куд тшӧктасны вӧчны.
Эмбур сӧвтасны, и шӧркост чойӧс пуксьӧдісны сэтчӧ.
Ош нуны кутіс.
Зэв сьӧкыд.
«Мый татчӧ сӧвтӧмаӧсь, час видзӧдла».
«Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак!
Кань син, дон синъяс!
Та ылнасянь аддзӧны!»
Нуас, нуас, бара кӧсъяс видлыны.
«Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак!
Кань син, дон синъяс!
Та ылнасянь аддзӧны!»
Нуас да нуас.
Зэв сьӧкыд кажитчӧ.
Коймӧдысь видлыны кутас.
«Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак!
Кань син, дон синъяс!
Та ылнасянь аддзӧны!»
Ошкыд оз и лысьт видзӧдлынытӧ.
Нуас, нуас, да старик гозъя дінӧдз воас.
Кильчӧ вылас брут шыбитас: «Налӧй, пӧрысьяс!
Нывъясныд гӧснеч ыстісны».
Старик гозъя куд восьтісны, а сэні шӧркост ныв.
Зэв нимкодь лоис.
Коймӧд ныв ошлы тшӧктыны кутас вевта куд вӧчны, ай-мамлы гӧснеч мӧдӧдны.
Ош вӧчас зэв ыджыд куд.
Ныв сӧвтас да сӧвтас эмбурсӧ.
Лӧскас куим гыр гӧрд дӧрӧмӧдас да мича сарапанӧдас.
Куимлаӧ сьӧлыштас и шуас: «Ті миян пыдди сёрнитӧй».
Ачыс пырас кудйӧ.
Ош пӧрысь гозъя ордӧ гӧснеч нуны пондас.
Кудйыд зэв сьӧкыд.
Куимысь видлас восьтыны да видзӧдлыны, мый сэтшӧм сьӧкыдсӧ сӧвтӧмаӧсь, а сылы век горзӧны: «Эн лысьт, эн лысьт!
Аддзам ставсӧ!»
«Ак пӧ тайӧ кань син, дон синъяс!
Кильчӧ помас воас ош, кудтӧ ляскас и шуас: «Пӧрысьяс!
Нывъясныд гӧснеч мӧдӧдісны».
Ачыс мунас.
Пӧрысь гозъя куд восьтасны, а сэні коймӧд ныв.
Зэв нимкодь ставлы.
Ош гортас воас.
Видзӧдӧ: куимнан нылыд зэв мича сарапанаӧсь, гӧрд соска дӧрӧмаӧсь лӧскын сулалӧны.
Равӧстас: «Ноко!
Вайӧй меным сёйны!
Зэв ёна кынӧм сюмалӧ».
«Час, ваям, ваям!» — дульяс шыасьӧны, а некод оз вӧрзьы.
Ош мӧдысь дай коймӧдысь корас, век дуввидзӧны-сулалӧны, сэсся и дӧзмас.
Мунас лӧс дорӧ да увсяньыс зібйӧн тойыштас.
Гыръяс гузь — усясны ош вылӧ, ошкыд и кулас.
А куим чой ай-мам дінас ӧні на олӧны-вылӧны ош эмбурнас.
Кывлі да, верӧссайӧ мунны лӧсьӧдчӧны зэв прамӧй зонъяс сайӧ.
{Коми йӧз @ Шӧрт тӧб @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 8-10.}
Шӧрт тӧб
Олӧны-вылӧны гозъя.
Налӧн ныв вӧлі.
Мамыс кулӧ.
Батьыс выльысь гӧтрасяс.
Ичиньыд тасьті-пань мыськӧм ваӧн вердны кутас нылӧс.
Зэв лёка видзӧ.
Коркӧ ичинь ыстас нылӧс юкмӧс дорӧ шӧрт тӧб пожъявны.
Пожъялас-пожъялас нылыд, да шӧрт тӧбйыд и вӧйӧ.
Шӧрт тӧбтӧ карнаннас крукалас-крукалас — некыдз оз сюр.
Мунас да ичиньыслы висьталас.
Ичиньыд шуас: «Ме тэнсьыд ловтӧ босьта, мун кыдз гажыд шӧрт тӧбсӧ лэпты».
Ныв лэччас да ваад сунсяс.
Сунсяс да, зэв мича туй воас.
Мунас-мунас да, ма шор визувтӧ.
Матӧ оз чуньышт, оз крукышт.
Водзӧ мунас да, нӧк шор визувтӧ.
Нӧктӧ оз чуньышт, оз крукышт.
Водзӧ мунас да аддзас — тӧв йылын ичӧтик керка бергалӧ: «Керка, керка, сувтлы».
Керка сувтас, да первой емъяс вылӧ лоӧ тувччыны, сэсся вӧлисти пос вылад веськалас.
Керкаӧ пырас.
Керкаын васа тьӧтка пукалӧ: «Тьӧтка, тьӧтка, менам шӧрт тӧбйӧй вӧйи!»
Васа тьӧтка шуас: «Менсьым кӧ ӧкмыс кычи пывсьӧдан, ме тэныд бур вӧча, да и шӧрт тӧбтӧ аддзан».
Ныв кычиясӧс босьтас, пывсянӧ лэччас да зэв лӧсьыда, небыда пывсьӧдас, рузумӧ тубралӧмӧн катӧдас.
Васа тьӧтка сылы ичӧтик кудтор сетас да шуас: «Тайӧ кудсӧ горт дорад веж луд вылӧ ну да восьты, шӧрт тӧбйыд сюрӧ».
Ныв мунас, да бара нӧк шорыд да ма шорыд воласны, сэсся горт весьтас воас да гортас каяс.
Веж луд вылӧ мунас, кудтӧ восьтас.
Кудйысь зэв ыджыд, зэв мича керка петас.
Керкаӧ пырас, керкаын шӧрт тӧбйыд дай зэв уна эмбур.
Ичиньыд аддзас да мӧд луннас ассьыс нывсӧ мӧдӧдас.
Нылыд шӧрт тӧбтӧ наросьнӧ вӧйтас, мамлы каяс висьтавны.
Мам шуас: «Мун, бур ныв, шӧрт тӧбйыдла суныштлы».
Ныв лэччас да сунсяс.
Туй вылӧ воас, сэсся ма шор воас.
Матӧ крукалас да чунялас шогӧдмӧныс.
Сэсся нӧк шор воас.
Нӧктӧ крукалас да чунялас рушку гаддявмӧныс.
Сэсся керка воас.
Керкаӧ пырны кутас, да оз лысьт емъяс вылад сувтны.
Кыдзкӧ дырӧн, чуксасьӧмӧн пырас, да васа тьӧткалы висьталас: «Менам шӧрт тӧбйӧй вӧйи».
«Менсьым ӧкмыс кычи кӧ пывсянын пывсьӧдан, шӧрт тӧбтӧ аддзан».
Ныв кычиясӧс шердынӧ шыблалас, да шердйӧмӧн-пыркӧдӧмӧн пывсянӧ лэччӧдас.
Пывсянын корӧсь идзнас ӧкмыснансӧ вачкалас.
Шошаӧдныс шердынӧ шыблалас да ваяс.
Васа тьӧтка сылы сетас бура ыджыд куд, тшӧктас нуны да гортас восьтыны.
Гортлань ныв мунас.
Ма шор дінын да нӧк шор дінын бара этша и чунясяс.
Гортас воас, куд восьтас.
Кудйысь би петас, да важ керканыс сотчас.
Ичиня-ныла корысявны колясны.
А ичиньводзыд медбур кресттянин пи саяс верӧссайӧ петас да кутас овны-вывны да красуйтчыны.
{Коми йӧз @ Изки да петук @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 12-14.}
Изки да Петук
Олісны-вылісны старик гозъя.
Налӧн вӧлі ныла-пиа.
Кор старикъяс кулісны, чоя-вокалы коли сӧмын керкаыс.
Вокыдлӧн кутіс кынӧмыс сюмавны, да сійӧ ыстіс чойсӧ гӧбӧчас няньла.
Чой пырас гӧбӧчад нянь йӧртӧд видзӧдлыны да аддзас: мудӧдсьыс петӧ турун кодь.
Кос няньтор петкӧдас, ваӧн кӧтӧдасны, сюра пуасны да зэв чӧскыда сёясны.
Аскинас вок бара ыстӧ чойсӧ няньла.
Чой пырас, а туруныд гӧбӧчад быдмӧма весьт кузя нин.
Чойыд няньтортӧ петкӧдас да бара сюра сёясны.
Коймӧд луннас вокыд бара ыстӧ чойсӧ няньла.
Чой пырас, корсяс, корсяс, и аддзас бӧръя нянь корка, а туруныд джоджӧдзыс нин пыксьӧма.
Сэсся туруныд джоджсӧ розьӧдас и зэв ӧдйӧ кутас быдмыны.
Анькытш тусь коркӧ усьлӧма мудӧд вылад, да анькытш быдмӧма.
Быдмас, быдмас и йирктӧ розьӧдас.
Вокыд кавшасяс анькытш идз кузя пуртӧсӧдзыс.
А пуртӧсыд ассьыс ыджыд.
Пуртӧстӧ ӧдва коса пуртӧн вожӧдас, да анькытш тусь пыддиыд изки сэтысь аддзас.
Изкитӧ лэччӧдас гортас, а изкиыд вӧлӧм ачыс быдсяма няньсӧ изӧ.
Кӧвдум и пирог, сӧчӧн и шаньга, блин и ӧладди.
Найӧ кутасны няньтӧ изны, да век пӧтӧсь.
Орччаяслы на тырмӧ и.
Коркӧ налысь изкитӧ Шыш-дядь гусялас.
Вокыд мунас корсьны.
Мунас, мунас, да сылы петук паныд лоас: «Кытчӧ, зонмӧ, мунан?»
«Изки корсьны».
Петукыд шуӧ: «Менӧ тшӧтш босьт».
Зонмыд босьтас, дай водзӧ мӧдасны.
Налы руч паныд лоас, петукыд шуӧ: «Ручӧй, ручӧй, борд улам пыр!»
Ручыд пырас.
Налы сэсся кӧин паныд лоас.
Петук шуӧ: «Кӧинӧй, кӧинӧй, борд улам пыр!»
Кӧиныд пырас.
Мунасны, мунасны, и паныдасяс ош.
Петук шуӧ: «Ошкӧй, ошкӧй, борд улам пыр!»
Ош пырас, и мунасны найӧ водзӧ.
Сэсся воасны ӧти грездӧ.
Сэні Шыш-дядьыд и олӧ вӧлӧм.
Петук шуӧ: «Тэ вӧлӧсьт кузяыс ветлӧдлышт.
Ме пыравла изкиыдла».
Зон мунас, а петук Шышлӧн пос улӧ пырас и горӧдас: «Кикируллю!
Шыш-дядь, ноко изкитӧ вай!»
Шыш тшӧктӧ казакыслы: «Пет, изки корысьсӧ тыӧ сюй да изъяв!»
Казакыд петас, петукӧс кутас, тыӧ сюяс и изъясӧн личкас.
Петук изъяс костті юрсӧ гоньгӧдас, став васӧ юас да петас.
Пос улӧ пырас да горӧдас: «Кикируллю!
Шыш-дядь, ноко изкитӧ вай!»
Шыш тшӧктӧ казаклы: «Пет, изки корысьсӧ рынышӧ сюй да ӧзты!»
Казак петас, петукӧс кыяс, рынышӧ сюяс, идзасӧн тыртас да ӧзтас.
Петук рыныш шӧрас сувтас, кок пӧв йылас бергавны кутас да ваӧн киськавны, биыд и кусас.
Петук рынышысь петас, пос улӧ пырас да горӧдас: «Кикируллю!
Шыш-дядь, изкитӧ вай!»
Дядь шуӧ: «Пет, казак, ыж гидӧ йӧрт, мед ыжъяс таляласны!»
Казак петас, петукӧс сюяс гидӧ.
Петук сувтас пельӧсӧ да шуас: «Борд улысь, ручӧ-чойӧ, пет!»
Руч петас да став ыжсӧ курччалас, сэсся чепӧсъяс да вӧрӧ пышъяс.
Петук пос увсянь нин горзӧ: «Кикируллю!
Шыш-дядь, изкитӧ вай!»
Дядь казаклы шуӧ: «Пет, изки корысьсӧ йӧрт картаӧ, мед мӧсъяс люкаласны!»
Казак петукӧс йӧртас, а петук сувтас пельӧсас и шуас: «Кӧин-вокӧ!
Борд улысь пет!»
Кӧин петас да став мӧссӧ джагӧдас.
Сэсся петас да вӧрӧ пышъяс.
Петук бара нин пос улын горзӧ: «Кикируллю!
Шыш-дядь, изкитӧ вай!»
Дядь шуӧ: «Пет, йӧрт изки корысьсӧ вӧв гидняӧ!»
Казак петукӧс йӧртас, а петук сувтас пельӧсӧ да шуас: «Ошкӧ-вокӧ, борд улысь пет!»
Ош петас, став вӧвсӧ начкас, вӧрӧ пышъяс, а петук мунас пос улӧ да горӧдас: «Кикируллю!
Шыш-дядь, изкитӧ вай!»
Шышлы казак петукӧс рӧсправа вылӧ ваяс, дядьӧ сійӧс дзоньнас ньылыштас.
Петук юрсӧ вомӧдыс мыччалӧ да горзӧ: «Кикируллю!
Шыш-дядь, изкитӧ вай!».
Дядьыд и сьӧлыштас петуктӧ: «Аттӧ, шуӧ, дзик жӧ нин сиртурун кодь!
Керышт юрсӧ, да мед синмӧн сэсся эг аддзывлы!»
Казак черӧн сӧтыштас, да Шышлы веськалас.
Шыш-дядьыд и кулас.
А петукыд керка сигӧр йылӧ лэбзяс да чукӧстчас: «Кикируллю!» — и вошӧ.
Зонмыд локтас, изкитӧ гортас босьтас, да зэв бура ӧні чоя-вока олӧны-вылӧны, пувъя пирӧгъяс да картупеля шаньгаяс сёйӧны.
{Коми йӧз @ Дышчиг рушку @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 16-17.}
Дышчиг рушку
Олісны-вылісны кресттянин гозъя.
Асланыс челядьныс эз вӧв да, старукаыд дышчиг няньысь тубыртіс питорйӧс.
Сідз сэсся и нимтісны — Дышчиг рушкуӧн.
Паччӧрӧ шоныдінӧ водтӧдісны.
Куйліс-куйліс паччӧрын Дышчиг рушкуыд.
Сёйны ӧтарӧ корӧ.
Пӧлать пӧв пасьта нин ачыс лоис.
Батьыс муніс песла, мам пуксис печкыны.
Сылӧн усис гӧбӧчас чӧрсыс.
«Мун, пиӧ, пырав чӧрсла».
Чӧрсла пырис, чӧрстӧ ньылыштіс.
И шуӧ Дышчиг рушку: «Чӧрс ньылышті, пета да тэнӧ ньылышта».
Петіс да печкансӧ ньылыштіс и мамсӧ ньылыштіс.
Петіс вӧлӧсьтӧ.
Пес доддя паныд лоис.
«Чӧрс ньылышті, печкан ньылышті, мамӧс ньылышті, тэнӧ на ньылышта».
Песнас и додьнас морттӧ ньылыштіс.
Мунӧ водзӧ.
Турун доддякӧд паныд лоис.
«Чӧрс ньылышті, печкан ньылышті, мамӧс ньылышті, пес доддяӧс ньылышті, тэнӧ на ньылышта».
И сійӧс ньылыштас, туруннас и додьнас, мортнас и вӧвнас.
Водзӧ мунӧ.
Кӧлысь паныд лои.
«Чӧрс ньылышті, печкан ньылышті, мамӧс ньылышті, пес доддяӧс ньылышті, турун доддяӧс ньылышті, и тіянӧс на ньылышта».
И найӧс ньылыштас.
Водзӧ мунас.
Ныв паныд лоӧ, вала лэччӧ.
«Чӧрс ньылышті, печкан ньылышті, мамӧс ньылышті, пес доддяӧс ньылышті, турун доддяӧс ньылышті, кӧлысь тыр войтырӧс ньылышті, и тэнӧ на ньылышта».
Ныв шуӧ: «Менӧ удитан на ньылыштны, нӧрӧвитлы.
Лок миянӧ мунам да, мамӧ пызан пасьта блин кисьтас, сійӧс сёй».
«Мунам, блиныд зэв чӧскыд».
Воисны ныв дорӧ, ныв шуӧ: «Тэ паччӧрӧ кай да шойччышт, а ми кык нырӧн блин тэныд пӧжалам».
Паччӧрӧ кайис Дышчиг рушку да и унмовсис.
А эня-ныла пач ломтісны, медыджыд рачсӧ донӧдісны да донӧдісны.
Дышчиг рушкулы кынӧм вылас гӧрд дон рачтӧ ляс пуктісны.
Дышчиг рушкулӧн рушку потіс.
Сэтысь кӧлысь гудӧкалӧмӧн, зиль-зёльӧн петіс.
Турун доддя шура-шараӧн исковтіс.
Пес доддя гиля-голяӧн гольӧдіс.
Печкана старука дзурки-дзуркиӧн варгыльтіс.
Медбӧръяӧн чӧрс турски-торскиӧн быйкнитіс.
Ставныс петісны.
Быдӧн нывлы «пасибӧ дай помасибӧ!» шуисны.
И ӧні на олӧны.
{Коми йӧз @ Пев кузя пи @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 19-22.}
Пев кузя пи
Важӧн олісны-вылісны гозъя.
Налӧн ныв-пи эз вӧв, а зэв ёна вӧлі колӧ.
Асьныс ёна нин пӧрысьӧсь.
Мый вӧчны?
Пуксисны и думайтӧны.
Думайтісны, думайтісны, гӧтырыс мужикыслы шуӧ: «Вай Енлысь кутам ёна кевмыны, Ен оз-ӧ сет?»
Найӧ пидзӧсчанясисны Ен водзӧ да кутісны кевмыны.
Кевмисны, кевмисны быдса вой да и лун, а пи век оз чуж.
Бара думайтны кутісны, думайтісны, думайтісны, мужик гӧтырыслы и кутіс шуны: «Вай жӧ ми то мый вӧчам, оз-ӧ мыйкӧ артмы: петав, вай чулансьыд гӧн чумантӧ да катӧд паччӧр вылад, ачыд сэтчӧ вод да пӧляв, а ме ветла песла, пачтӧ ломта, мед шоныдджык лоӧ».
Старука каяс паччӧрӧ, гӧн чуман орччӧн пуктас, ачыс кымынь водас и кутас пӧльтны.
Мужик песла мунас.
Пес ваяс, пач ломтас и гӧтырлысь юасьӧ: «Мыйкӧ артмӧ оз?»
А баба ӧтарӧ пӧльыштӧ да пӧльыштӧ гӧн чуманӧ и оз шыась.
Мужик гоз-мӧдысь юалас, а баба век ружтӧ да пӧльтӧ.
Мужик скӧрмис, сьӧлыштіс дай петіс, омӧлик кӧбыласӧ доддяліс да муніс гӧрны.
Гӧрӧ и думайтӧ: «Ак, шуас, пиыд кӧ вӧлі, эськӧ ме ыджыд мыр вылӧ пукси да сӧмын индалі: вот сэті — сідз, а вот таті — тадз.
А сійӧ эськӧ менам сӧмын сьывны да гӧрны кутіс».
Сійӧ джынсӧ кымын мутӧ гӧрис, и кыськӧ друг кывны кутіс зэв гора сьылӧм, а морт некӧн оз тыдав.
Мужик гӧригкостіыд старукалӧн гӧн чуманад чужӧма питор, пев кузя и эм, и мыйӧн чужӧма, пыр и кутӧма сёрнитны.
Пӧрысьыд повзьӧма: «Мый тайӧ лои?!
Пев кузя и эм, а сёрнитӧ!»
Пиыд гӧн чуманысь чеччыштіс и шуӧ: «Мамӧ, ме ветла пескыдла, а тэ пачтӧ ломты, няньтӧ пӧжав, кынӧм сюмалӧ!»
Мамыд зэв рад лои: «Вот тайӧ дивӧ, ӧні на чужис, ачыс сӧмын пев кузя и эм, а песла нин мӧдӧма, дай ещӧ кутшӧм прӧсужа сёрнитӧ».
Пиыд гез босьтіс, ветліс, пес вайис.
А мам небыд нянь пӧжаліс, вугъя чуманӧ тэчис да кӧсйӧ катӧдны мужикыслы гӧранінас.
А пев кузя пиыд шуӧ: «Вай, мамӧ, ме катӧда да батьлы отсала».
Мам и шуӧ: «Тэ ӧд вошан, он аддзы».
Сійӧ мамлысь эз кывзы, нянь чумантӧ босьтіс и мӧдӧдчис бать дінӧ.
И зэв гораа сьывны горӧдіс.
Бать и кылӧ сьылӧмтӧ, а оз аддзы — кӧні, коді.
Пев кузя пилы шор воис, вуджнысӧ оз вермы, сылы ӧд море пасьта, дай кутіс горзыны: «Батьӧ, батьӧ!
Вуджӧд!»
А батьлы морт оз тыдав, и чуймалӧ, — кӧні, коді кылӧ?
Гӧлӧс эм, а мортыс абу.
Кутіс корсьны, муніс шор дорӧ, видзӧдӧ да, шор мӧдарас морттор сулалӧ, нянь чуман кырымас босьтӧма.
Сійӧс мужик ки пыдӧс вылас босьтіс, вуджӧдіс и юалӧ: «Тэ кодлӧн лоан?
Кытчӧ мунан?»
Пев кузя пиыд и шуӧ: «Ме чужи гӧн чуманад.
Тэныд нянь вая».
Батьлы зэв нимкодь лои.
Нуис гӧранінӧ да пуксьӧдіс вӧв вылас.
А зонмыд лэччис бӧж улас, бӧжас кутчысис и зэв гораа кутіс сьывны.
Бать гӧрӧ, пи сьылӧ, вӧв ветлӧ.
Мирскӧй красованньӧ!
Кыдзкӧ боктіыс сэті мунны кутіс поп.
Кыліс сьылӧмтӧ, матыстчис да юасьӧ гӧрысь мужиклысь: «Кӧні, коді тэнад татшӧм мичаасӧ сьылӧ, ме тай нӧ ог аддзы?»
Мужик шуӧ: «Тайӧ менам пи татшӧмыс».
«А кӧні нӧ?»
«Вӧв бӧж улас».
Поп шуӧ: «Нолтӧ, петкӧдлы.
Он-ӧ вузав?»
«Чӧв, — шуӧ мужик, — кыдз позьӧ мортӧс вузавны?
Тайӧ менам абу вузӧс вылӧ чужтӧма».
Поп юрсӧ гыжъялӧ: «Кыдз нӧ оз позь?
Вай вузав, куимсё шайт сета».
А пиыд батьыслы шӧпкӧ: «Сет менӧ, ме бӧр локта, а тэ деньгаа лоан».
Мужик сетіс пиӧс, куимсё шайт поплысь босьтіс и бара гӧрны кутіс.
А поплы зэв нимкодь, пев кузя зонкаӧс зептас сюйис, мӧдӧдчис гортас и думайтӧ: «Вот мен сюрис кутшӧм дивӧ: быдса морт, а зептӧ тӧрӧ, да кутшӧм бура сьылӧ.
Гӧтыр ёна и ошкас».
Мунӧ и сідз ачыс сёрнитӧ, зепсӧ оз видлы.
А пев кузя зонка поп зептысь гусьӧникӧн петіс и пышйис, поп эз и тӧдлы, и муніс батьыс дінӧ.
Поп гортас воис и шуӧ попаддялы: «Вот, попаддя, ме мый тэд вайи, веськыд дивӧ.
Пырав жӧ, — шуас, — менам зептӧ да видлы, сӧмын эн дойд».
Попаддя кырымсӧ поп зептӧ сюяс, а сэні зонкаыд тырыс пакӧститӧма.
Киыс попаддялӧн ляксяс.
Давай попӧс видны: «Сэтшӧм-татшӧм, ачыд поп ещӧ, а татшӧма тешитчан».
Босьтас коколюка и давай попӧс нӧйтны кытчӧ веськалӧ да шуавны: «Вот тэныд «эн дойд», вот тэныд «эн дойд»!»
Поп ӧдва мынӧ, и давай пышйыны; пышъяс, пышъяс и веськӧдчас мужик дінӧ.
А пев кузя пиыд поп зептысь петӧм бӧрын бара батьыс дінӧ локтӧма, бара нин вӧв бӧж улас сьылӧ.
Мунӧ сэті суддя пара вӧлӧн и кылас, мый кодкӧ ёна сьылӧ.
Видзӧдӧ, мужик гӧрӧ, и сылысь юаліс: «Коді нӧ татшӧм мичаасӧ сьылӧ?»
Мужик шуӧ: «Тайӧ менам пи, вӧв бӧж улас тонӧ».
Суддя видзӧдлас да корны кутас: «Он-ӧ вузав?
Куимсё шайт сета».
Мужик бара вузалас писӧ, деньга босьтас и бара гӧрны кутас.
Гӧрас, гӧрас, и гӧрсяс.
Вӧвсӧ лэдзалас, верзьӧмӧн пуксяс и мӧдӧдчас гортас.
Сылы поп паныдӧн локтӧ.
Мужик бӧрдны кутас да поплы норасьны, мый сылысь писӧ, кодӧс поплы вузаліс, кутшӧмкӧ суддя нуис, да и деньгаӧс пӧ тшӧтш мырддис.
Поп юасьны кутіс: «Кӧні сійӧ?
Вай вӧтӧдам».
Мужик шуӧ: «Вай».
И найӧ омӧлик кӧбыла вылад пуксисны кыкӧн да кутісны вӧтчыны.
Вӧтчисны, вӧтчисны, вӧлыс конъясис, усис да оз чеччы.
Попыд кучкаліс, кучкаліс, вӧлыд и куліс.
Мужик бӧрдны кутіс и поплы шуӧ: «Менам ӧтик вӧв и вӧлі став олӧмӧй, а тэ сійӧс начкин.
Ме норасьны кута гырысь йӧзлы».
Попыд повзис и шуӧ: «Эн явит, на сё шайт, сӧмын эн норась».
Мужик босьтіс сё шайт и бергӧдчис гортас, а поп сэтчӧ коли.
Кытчӧ сэсся поп муніс, ме ог тӧд, дерт, кӧнкӧ, попаддя дорас.
Кытчӧкӧ ӧд воштысьны колӧ.
А мужик воис гортас да ньӧбис выль вӧлӧс.
Сэсся выль керка пуктіс кык судтаӧс и вузасьны кутіс.
А пев кузя пиӧс суддяыд гортас нуис да сы сайӧ нывсӧ сетіс верӧссайӧ.
И зятьыд сыысь бура кутіс овны.
{Коми йӧз @ Шыр да Катша @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 25-27.}
Шыр да Катша
Олісны-вылісны Шыр да Катша.
Коркӧ Шыр и шуӧ Катшалы: «Ме ветла турунла, а тэ шыд пу».
Муніс Шыр турунла, Катша шыд пуны кутіс.
Пуис да пач водзас пуксис.
Сэсся вугыртӧма дай усьӧма шыд пиад.
Локтіс Шыр.
Чуксасис да чуксасис, йигӧдчис да йигӧдчис.
Катша оз восьты.
«Мый тайӧ лоӧма?
Кытчӧ Катша мунӧма?»
Сэсся кытшлаліс керка гӧгӧр, розь аддзис да и пырис керкаӧ.
Некӧн Катша абу.
Пуксяс пажнайтны.
Видзӧдӧ, пӧрт пыдӧсын Катша.
Катша яйсӧ вильӧдас, Катша кӧянас лэччас вадорӧ.
Кӧясьыс пыж вӧчас да горӧдчас сьывны:
«Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
мой лопта пелысӧн,
вурд бӧж зібйӧн.
Кыркӧтш дорті сыныштӧ,
лыа дорті зібйыштӧ».
Видзӧдӧ кӧ, Ош локтӧ.
Ош шуӧ: «Шырильӧй-чойильӧй, зэв тай мылаа сьылан.
Лэдз менӧ кывзыштны пыжад».
«Ог лэдз, менам пыжӧй дзоля да дзибрӧс, вӧям».
Ош бара вӧзйысьны кутас: «Ме зэв бура пукся, кокъясӧс сітан улам сюя».
«Но, лок пуксьы».
Ош пуксяс.
Шыр сійӧс нюмыль-нямылькерас, сёяс-вазӧдас, кусӧ пыж пыдӧсас вольсалас да бара кутас сьывны:
«Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
мой лопта пелысӧн,
вурд бӧж зібйӧн,
ош ку волльӧн.
Кыркӧтш дорті сыныштӧ,
лыа дорті зібйыштӧ».
Видзӧдӧ кӧ, Кӧин локтӧ.
«Шырильӧй-чойильӧй!
Зэв тай мылаа сьылан, лэдз менӧ кывзыштны пыжад».
«Ог лэдз, менам пыжӧй дзоля да дзибрӧс, ми кыкнад вӧям».
«Ог, ог, ме зэв лӧсьыда пукся, бӧжӧс сюркняла, кокъясӧс сітан улӧ сюя».
«Но, лок пуксьы».
Кӧин пуксяс.
Шыр сійӧс нюмыль-нямылькерас, сёяс-вазӧдас, кусӧ юрлӧс пыдди тубыртас да бара кутас сьывны:
«Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
мой лопта пелысӧн,
вурд бӧж зібйӧн,
ош ку волльӧн,
кӧин ку юрлӧсӧн.
Кыркӧтш дорті сыныштӧ,
лыа дорті зібйыштӧ».
Видзӧдӧ кӧ, Руч локтӧ.
«Шырильӧй-чойильӧй, зэв тай мылаа сьылан, лэдз менӧ кывзыштны пыжад».
«Ог лэдз, ог лэдз, тэнад зэв ыджыд бӧжыд да вӧйтан».
«Ог, ог, ме ӧд зэв лӧсьыда пукся.
Бӧжӧс парус моз лэпта, кокъясӧс сітан улӧ сюркняла».
«Но, лок пуксьы».
Руч пуксяс.
Шыр сійӧс нюмыль-нямылькерас, сёяс-вазӧдас, кусӧ эшкын пыдди плавгас да бара кутас сьывны:
«Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн,
мой лопта пелысӧн,
вурд бӧж зібйӧн,
ош ку волльӧн,
кӧин ку юрлӧсӧн,
руч ку эшкынӧн.
Кыркӧтш дорті сыныштӧ,
лыа дорті зібйыштӧ».
Видзӧдӧ кӧ, мужик локтӧ.
Мужикыд вӧзйысьны эз кут, ставсӧ Шырлысь мырддис.
Шыр повзис да пышйис.
Сэсся и озырмис мужикыд.
Колӧкӧ, сё шайтысь вольястӧ вузаліс.
{Коми йӧз @ Петук, Кань да Руч @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 30-33.}
Петук, Кань да Руч
Олісны Петук да Кань.
Кань мӧдӧдчис пес керавны, и шуӧ Петуклы: «Петук, Петрӧван!
Ме муна, а тэ изки пельӧсысь эн пет: Руч воас, да тэнӧ нуас».
Петук шуӧ: «Ог, ог, Канильӧй!
Ме пыра изки саяс, ог пет».
Кань мунас.
Руч воас да сьывны кутас:
«Петук, Петук, Петрӧван!
Зарни сорса, кыдз олан?
Выйӧн мавтыштӧм юр.
Тошкыд шӧвкысь на бур!
Ӧшиньӧдыд мыччысьлы,
китыр анькытш тэд сета».
Шыбитас китыр анькытш, Петукыд петас.
Руч сійӧс тшапкас да пышйӧдас.
Петук кутас чуксасьны:
«Каньӧй, Каньӧй, Канильӧй!
Вӧрӧд-ваӧд ветлысьӧй!
Менӧ Ручыд пышйӧдӧ
Зыбуч нитшка нюръясӧд,
Чӧдъя-пувъя ягъясӧд,
Лыска понӧль сёрдъясӧд».
Кань кылас.
Чер шыбитас, вутшкысь вутшкӧ чеччалас, Ручӧс суӧдас, нырсӧ-вомсӧ гыжъялас, боксӧ-мышсӧ парсалас, Петукӧс мырддяс.
Гортас вайӧдас, бурпӧт пинялас да изки пельӧсӧ дзебас.
Кань аскинас мунӧ пес керавны да шуӧ Петуклы: «Петук, Петрӧван!
Ме муна, а тэ изки пельӧсысь эн пет: Руч воас, да тэнӧ нуас».
«Ог, ог, Канильӧй.
Изки сайсьыс весиг ог мыччысьлы, кӧть ноп тыр анькытш вӧзъяс».
Кань муніс.
Руч воис да сьылӧ:
«Петук, Петук, Петрӧван!
Зарни сорса, кыдз олан?
Выйӧн мавтыштӧм юр.
Тошкыд шӧвкысь на бур!
Ӧшиньӧдыд мыччысьлы,
китыр кӧнтусь тэд сета».
Шыбитас китыр кӧнтусь, кӧнтусь вылад Петукыд петас.
Руч сійӧс тшапкас да пышйӧдас.
Петук кутас чуксасьны:
«Каньӧй, Каньӧй, Канильӧй!
Вӧрӧд-ваӧд ветлысьӧй!
Менӧ Ручыд пышйӧдӧ
Зыбуч нитшка нюръясӧд,
Чӧдъя-пувъя ягъясӧд,
Лыска понӧль сёрдъясӧд».
Кань кылас.
Чер шыбитас, вутшкысь вутшкӧ чеччалас, Ручӧс суӧдас, нырсӧ-вомсӧ гыжъялас, боксӧ-мышсӧ парсалас, Петукӧс мырддяс.
Гортас вайӧдас, бурпӧт пинялас да изки пельӧсӧ дзебас.
Кань кутас мунны коймӧд лун пес керавны и шуӧ Петуклы: «Петук, Петрӧван!
Ме талун ылӧ муна да, ог кыв чуксасьӧмтӧ.
Тэ изки пельӧсысь эн пет: Руч воас да тэнӧ нуас».
Петук шуӧ: «Ог, ог, Канильӧй!
Ме пыра изки саяс, да ог пет, кӧть кутшӧм чӧскыд кӧнтусь оз вӧзйы».
Кань муніс.
Руч воис да сьылӧ:
«Петук, Петук, Петрӧван!
Зарни сорса, кыдз олан?
Выйӧн мавтыштӧм юр.
Тошкыд шӧвкысь на бур!
Ӧшиньӧдыд мыччысьлы,
китыр шобді тэд сета».
Шыбитас китыр шобді, шобді вылад Петукыд ышмас.
Руч сійӧс тшапкас да пышйӧдас.
Петук кутас чуксасьны:
«Каньӧй, Каньӧй, Канильӧй!
Вӧрӧд-ваӧд ветлысьӧй!
Менӧ Ручыд пышйӧдӧ
Зыбуч нитшка нюръясӧд,
Чӧдъя-пувъя ягъясӧд,
Лыска понӧль сёрдъясӧд».
Каньыд ылын керасьӧ да оз кыв.
Рытнас пажнайтны гортас лэччас, а Петукыд абу.
Каньыд мичаа пасьтасяс, ыджыд пестер мыш саяс шыбитас, вутшкысь вутшкӧ чеччалас, Ручыдлӧн ӧшинь улӧ воас да сьывны кутас:
«Мудер Ручлӧн ӧшинь увті
Вузасьысьяс ветлӧны,
Кодлӧн сьӧрсьыс деньга абу,
курӧгъяс козьналӧны».
Ручыд самӧй Петуктӧ куштыны кӧсйӧ, а кывлас, мый курӧгъясӧс сідзи сеталӧны, да шуас: «Час жӧ, видзӧдла, кутшӧм йӧй курӧгъясӧс сідз разӧдӧ».
Мыччысяс ӧшиньӧдыд, а Кань сійӧс шошаӧдыс босьтас да бон-бус косявлас, мича пасьсӧ орйӧдлас.
Петуктӧ сэсся пестерад пуксьӧдас да гортас нуас.
Некодлы дӧсадитчынытӧ лоӧ да, кутасны овны важсьыс бура Кань да Петук.
{Коми йӧз @ Меж, Кӧза да Кань @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 36-37.}
Меж, Кӧза да Кань
Олісны-вылісны старик гозъя.
Налӧн вӧліны кӧза, меж да кань.
Коркӧ праздник водзын старука и шуӧ мужикыслы: «Яйыд абу, колӧ кӧзатӧ ли, межтӧ ли начкыны».
Старик и шуӧ: «Начкам».
А каньыд кывліс, гидӧ петіс да межа-кӧзаалы висьталіс.
Думайтісны, думайтісны, сэсся шуисны пышйыны вӧрӧ.
Зэв ӧдйӧ котӧртісны.
Коркӧ бӧрас видзӧдлісны да, кӧинъяс вӧтчӧны.
Найӧ ӧдйӧджык дзебсисны нитш сёрӧм улӧ.
Кӧинъяс тэрмасигад ордйисны, эз казявны.
Куим друг петісны сёрӧм улысь да мӧдӧдчисны водзӧ.
Мунісны, мунісны, видзӧдӧны — ош локтӧ.
Кань кавшасис пу вылӧ.
Кӧза лэптіс межӧс сюрнас увъяс вылас.
Ачыс дзебсис лыс улӧ, вужъяс костас.
Ошкыд и ордйис найӧс.
Муртса муныштіс да, сылы паныд лоины кӧинъяс.
Ош юалӧ: «Ме тіянлы мӧдӧді яй-вир да, энӧ аддзывлӧй?»
«Аддзывлім эськӧ, син пыр нуӧдім, но кытчӧ пышйисны, эгӧ казялӧй, тэнсьыд кӧсйим юавны».
Ошкыд шуӧ: «Татӧн куим туйвеж, код туйӧд мунісны, колӧ тунъявны, вайӧй меным куимӧкмыс коль.
Ме ӧд зэв тӧдысь».
Кӧинъяс котӧрӧн котӧртісны, ошлы вайисны куимӧкмыс коль.
Ош пуксис сійӧ пу улад, кытчӧ кӧза, меж да кань дзебсисны, да кутіс тунъясьны.
Тэчӧ кольяссӧ куим пельӧ да шыблалӧ ӧти чукӧрысь мӧд чукӧрӧ.
А кань нетшыштас пу вылысь кольтӧ да шыбитас ош чукӧръяс вылад, нетшыштас да шыбитас.
Ош думайтӧ: «Кытысь тайӧ колльыс содӧ?
Менам тай нӧ эз та мында вӧв».
Сэсся ӧтик колльӧн каньыд инмис ошлы пеляс.
Ошкыд повзис, тунъясьӧмысь весиг дугдіс, юрсӧ вывлань чатӧртіс, видзӧдасьӧ.
Кӧинъяс юалӧны: «Мыйысь нӧ сэтшӧмасӧ черӧбсин?»
Самӧй сэки мӧд коль инмис ошлы синмас, дай межыд сэсся гыжъяснад эз вермы кутчысьны увъяс вылад, брунгысис-усис тунъясьысьяс вылад.
Ош да кӧинъяс повзисны, чепӧсйисны пышйыны, коді кытчӧ.
Кань пу йывсянь мурзӧ: «Тунсӧ первой, тунсӧ кутӧй!!!»
Ош сыысь на ёна повзис да пышйис ӧкмыс ю сайӧ.
Межыд да кӧзаыд марӧстісны лёкгоршӧн, каньыд лявӧстіс мисьтӧм гӧлӧсӧн.
Кӧинъясыд весьӧпӧрисны да сявкнитчисны сӧмын куимӧкмыс ю сайӧдз.
Куим другыд водзӧ мунісны.
Аддзисны эновтӧм вӧр керка.
Овмӧдчисны дай олӧны-вылӧны ӧні на.
Кань коддьӧмыс кӧч кыйӧны, кӧза да меж коддьӧмыс кач кульӧны.
Мый кыйӧны-вийӧны, сійӧс и сёйӧны-юӧны.
{Коми йӧз @ Чуня-чалля @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 39-42.}
Чуня-чалля
Олӧны-вылӧны старик гозъя, налӧн пи выйим, Чуня-чалля.
Старикыд кулӧ, мамкӧд кыкӧн кольӧны.
Мам сур пуас батьсӧ казьтывлыны ӧбедня кежлӧ, а налӧн и сурсӧ нинӧмӧн юны.
«Мун жӧ, пиӧ, ветлы Ен ордӧ, эзысь ендова корны», — шуас мамыс.
Сійӧ Ен ордӧ котӧртас: «Енманӧй, Енманӧй!
Вай тэ эзысь ендова, батьӧй кулӧма, а нинӧмӧн сур юны».
Ен и сетіс сылы эзысь ендова: «На жӧ тэныд, Чуня-чалля».
Чуня-чалля питшӧгас пуктас эзысь ендова и кутас мунны гортӧ, и сылы керка воас.
Керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуӧны, — Чуня-чалля!
Кытчӧ жӧ тэ ветлін?»
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Петкӧдлы, кутшӧм тэнад эзысь ендоваыд?
Ми эгӧ на аддзывлӧй эзысь ендовасӧ».
Сійӧ и петкӧдлас.
«Но, кутшӧм мича, — шуасны, — он-ӧ веж вӧв вылӧ?»
«Ме вежа, вӧлыд колӧ пес вайны и турун вайны, а миян вӧвным абу».
Вежас и пондас мунны вӧлӧн, и бара керка воас, керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуӧны, — Чуня-чалля!
Кытчӧ жӧ ветлін?»
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн жӧ тэнад ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Шань жӧ тэнад вӧлыд, он-ӧ веж мӧс вылӧ?»
«Ме вежа, йӧлыд колӧ», — и вежас.
И пондас мунны мӧскӧн, и бара керка воас.
Керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуӧны, — Чуня-чалля.
Кытчӧ жӧ ветлін?»
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн нӧ эзысь ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Кӧн жӧ тэнад вӧлыд?»
«Вежи мӧс вылӧ».
«Но!
Кутшӧм мича мӧскыд, он-ӧ веж ыж вылӧ?»
«Вежа, кепысьыд вылӧ вуруныд век колӧ», — и вежас.
И пондас мунны ыжӧн, и бара керка воас.
Керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуасны, — Чуня-чалля!
Кытчӧ жӧ ветлін?»
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн нӧ тэнад ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Кӧн вӧлыд?»
«Вежи мӧс вылӧ».
«Кӧн жӧ мӧскыд?»
«Вежи ыж вылӧ».
«Но, кутшӧм мича ыжыд, он-ӧ веж порсь вылӧ?»
«Вежа, порсь яйыд тай чӧскыд», — и вежас.
И пондас мунны порсьӧн, и бара керка воас.
Керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуасны, — Чуня-чалля!
Кытчӧ жӧ тэ ветлін?»
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн нӧ ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Кӧн жӧ вӧлыд?»
«Ме вежи мӧс вылӧ».
«Кӧн жӧ мӧскыд?»
«Ме вежи ыж вылӧ».
«Кӧн жӧ ыжыд?»
«Вежи порсь вылӧ».
«Но!
Кутшӧм мича порсьыд, он-ӧ веж петук вылӧ?»
«Вежа, — мам шуӧ, мый петук колӧ, чеччан кад пӧ ог тӧд», — и вежас.
Петукӧс питшӧгас пуктас и пондас мунны, и бара керка воас.
Керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуасны, — Чуня-чалля!
Кытчӧ жӧ тэ ветлін?»
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн нӧ ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Кӧн жӧ вӧлыд?»
«Вежи мӧс вылӧ».
«Кӧн жӧ мӧскыд?»
«Вежи ыж вылӧ».
«Кӧн жӧ ыжыд?»
«Вежи порсь вылӧ».
«Кӧн жӧ порсьыд?»
«Вежи петук вылӧ».
«Но!
Кутшӧм мича петукыд, он-ӧ вежсьы чипан вылӧ?»
«Вежа, чипаныд колӧ», — и вежас.
Пондас мунны чипанӧн, и бара керка воас.
И керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуасны, — Чуня-Чалля!
Кытчӧ жӧ ветлін?»
«Ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн нӧ эзысь ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Кӧн нӧ вӧлыд?»
«Вежи мӧс вылӧ».
«Кӧн жӧ мӧскыд?»
«Вежи ыж вылӧ».
«Кӧн жӧ ыжыд?»
«Вежи порсь вылӧ».
«Кӧн жӧ порсьыд?»
«Вежи петук вылӧ».
«Кӧн жӧ петукыд?»
«Вежи чипан вылӧ».
«Но!
Кутшӧм мича чипаныд, он-ӧ веж кань вылӧ?»
«Вежа, каньыд шыръяс куталас», — и вежас.
Пондас мунны, и бара керка воас.
Керкаӧ пырас, Енлы юрбитас.
«Оланныд-выланныд», — шуас.
«Туан-быдман, — шуасны, — Чуня-чалля!
Кытчӧ жӧ тэ ветлін?
«Ме ветлі Ен ордӧ эзысь ендовала».
«Кӧн жӧ эзысь ендоваыд?»
«Вежи вӧв вылӧ».
«Кӧн жӧ вӧлыд?»
«Вежи мӧс вылӧ».
«Кӧн нӧ мӧскыд?»
«Вежи ыж вылӧ».
«Кӧн жӧ ыжыд?»
«Вежи порсь вылӧ».
«Кӧн жӧ порсьыд?»
«Вежи петук вылӧ».
«Кӧн жӧ петукыд?»
«Вежи чипан вылӧ».
«Кӧн жӧ чипаныд?»
«Вежи кань вылӧ». — «Но!
Кутшӧм мича каньыд, он-ӧ веж зуд вылӧ?»
«Вежа, зудйыд зэв колӧ пурт и чер кеслыны».
И вежас.
Зудйӧн мунас, мунас, и ты воас.
Тыас кык чӧж пукалӧ.
Кыйны колӧ!
Мый сэні вадорас вӧлі, пу лӧп быдсӧн шыблаліс, а чӧжъяслы эз инмы.
«Мый эськӧ ещӧ шыбитны?
Сулав!
Эм менам зуд питшӧгын», — питшӧгсьыс зуд кыскас, чӧжъяслы шыбитас, найӧ лэбзясны, а зуд вӧйӧ.
Сэсся и мунас гортас.
Мам юалӧ: «Ен ордӧ ветлін?»
«Ветлі».
«Эзысь ендова сетіс-ӧ?»
«Сетіс».
«Бур, бур, пиӧ, кӧні эзысь ендоваыд?»
«Вӧв вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, вӧлыд колӧ турунла ветлыны и песла ветлыны.
Кӧн нӧ вӧлыд?»
«Мӧс вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, мӧскыд колӧ — йӧвтӧ век нин сетас.
Кӧн нӧ мӧскыд?»
«Ыж вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, ыжыд колӧ — вурунсьыс кыам кепысь-чӧрӧс.
Кӧн нӧ ыжыд?»
«Порсь вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, порсьыд колӧ — яйыс чӧскыд и госыс бур.
Кӧн нӧ порсьыд?»
«Петук вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, петукыд колӧ — сьывны пондас, чеччан кад висьталас.
Кӧн нӧ петукыд?»
«Чипан вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, чипаныд колӧ — кольктӧ век нин ваяс.
Кӧн нӧ чипаныд?»
«Кань вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, каньыд колӧ — шыртӧ куталас.
Кӧн нӧ каньыд?»
«Зуд вылӧ вежи».
«Бур, бур, пиӧ, зудйыд колӧ — чертӧ-пурттӧ кеслыны.
Кӧн нӧ зудйыд?»
«Ме ты дорӧ вои, тыас кык чӧж пукалӧ, кӧсйи кыйны да, мый вӧлі пу лӧп, шыблалі, эг инмы, сэсся зудйӧс кватиті, чӧжъяслы шыбиті, найӧ лэбзисны, а зудйыс и вӧйи».
«Кӧн нӧ ставыс сійӧ, петкӧдлы».
«Да нинӧм абу».
«Тайӧ абу бур, пиӧ, абу!
Мун ветлы, батьыдлӧн кольлісны ньӧръяс посводзын.
Вайлы татчӧ».
«Вая, дерт», — пӧслукман детинаыд шуӧ, и ваяс.
«Водлы жӧ лабич кузяла».
Водас.
Мамыс босьтас ньӧръястӧ, бурпӧт куляс да ещӧ и лыддьӧдлӧмӧн: «Мыйла ыстіны, мый сетісны, гортӧ вай, а эн вежлась, эн коль йӧз ордӧ!»
Сэсся бара ыстас Ен ордӧ эзысь ендовала.
Чуня-чалля синвасӧ чышкас, гачсӧ лэптыштас да и мунас Ен ордӧ: «Енманӧй, Енманӧй, вай меным эзысь ендова.
Батьӧй куліс да, нинӧмӧн сур юны, некыдзи казьтыштны».
Ен шуӧ: «Ме ӧд тэныд сетлі нин эзысь ендовасӧ, кытчӧ воштін?»
«Вӧв вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ вӧлыд?»
«Мӧс вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ мӧскыд?»
«Ыж вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ ыжыд?»
«Порсь вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ порсьыд?»
«Петук вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ петукыд?»
«Чипан вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ чипаныд?»
«Кань вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ каньыд?»
«Зуд вылӧ вежи».
«Кӧн нӧ зудйыд?»
«Ме ты дорӧ вои, тыас кык чӧж пукалӧ, кӧсйи кыйны, казьтывлан пызан вылӧ пуктыны, пу лӧп шыблалі да, эг инмы, сэсся зудйӧс кватиті, чӧжъяслы шыбиті, найӧ лэбзисны, а зудйыд и вӧйис».
Енмыд прӧст сітана детинаӧс жалитіс, мӧд ендова сетіс да тшӧктіс мунны гортас.
Веськыда нин муніс гортӧдзыс, вайис ендова, мамыслы сетіс.
Мам ыстіс Чуня-чалляӧс поп ордӧ, ӧбӧдня сьывны дай гортӧ корлыны.
Чуня-чалля котӧртас, поп ӧбӧдня сьылас и сэтчӧ воас.
Мам петас эзысь ендоваӧн сурла, видзӧдӧ: карта вылас еджыд вӧв сулалӧ, гидняас мӧс да ыж рӧмидзтӧны, кильчӧ бокас порсь руксӧ, посводзас петук чуксасьӧ, чипан позйын чипан пукалӧ, гӧбӧч вылын кань мыссьӧ, тасьті джаджйын — зуд куйлӧ.
Мам сур вайис, попӧс и йӧзӧс юкталіс.
И пондісны овны да вывны Ен сетӧм бурӧн.
{Коми йӧз @ Йӧй Дане @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 47-50.}
Йӧй Дане
Коркӧ оліс кресттянин.
Сылӧн вӧлі куим пи: Иван, Василей, Дане.
Дане вӧлі бӧбоват.
Бать коркӧ шуӧ: «Ме аски кула.
Сэсся ті морт ӧти войӧн волӧй узьны менам гу вылӧ».
Иван шуӧ: «Ветлы узьны ме пыдди гу вылас.
Гӧрд червӧня кӧті ньӧба».
Данелы зэв лов сертиыс гӧрд червӧня кӧті.
Сійӧ и муніс узьны.
Вой шӧр кад воис.
Батьыд и шыасяс: «Иван, тэ?»
Дане шуӧ: «Иван пыдди ме локті».
«Тэ, — шуӧ, — чукӧст: «Сивко-Бурко, вещанскӧй Воронко!»
Сійӧ чукӧстіс, и локтӧ Сивко-Бурко, вещанскӧй Воронко, ыбсянь ыбӧ чеччыштӧ.
Дане ӧти пеляс пывсис, мӧд пеляс пасьтасис.
Дане гортас на кывлӧма, сар нывлӧн пӧ чунькытш вошӧма.
Дане вӧв вылас пуксяс да чунькытш корсьны мунас.
Сэсся чунькытш и сюрӧ.
Мунас гу вылад да вӧлӧс бӧр лэдзас.
Мӧд луннас сійӧ мусьыс сарыс шуӧ: «Код кӧні эм, быдсӧн мед воласны, чунькытш пӧ сюрӧма нин кодлыкӧ».
Йӧзыд сар ордӧ чукӧртчас.
Сэтчӧ мунасны и Василея-Ивана.
Сар чунькытштӧ некод ордысь оз аддзы, сэсся юалас: «Кодкӧ тіян гортаныд коли эз?»
Василея-Ивана шуӧны: «Миян вок эм йӧй кодь, сійӧс гортӧ колим».
«Сэтшӧмсӧ пӧ и колӧ вӧлі вайны».
Мунісны пара вӧлӧн Данела.
Дане паччӧр вылас куйлӧ.
Дане паччӧр вылысь нинӧмысь оз лэччы.
Мырдӧн сійӧс кыскасны.
Лёк дукӧс Дане пасьталас, петас да вӧв вылӧ пуксяс.
Видзӧдӧ: базар вывті нуӧны.
Сійӧ шуӧ: «Сувтлӧй, чеччывла».
Чеччас, сир вузалысьяс дінӧ котӧртлас, да сир бӧчкаӧ сунсьывлас.
Бӧр доддьӧ каяс сирӧсь паськӧмнас.
Сэсся видзӧдӧ: гӧн лавка тыдалӧ.
Ямщикъясӧс сувтӧдас, лэччывлас да гӧн вывті тупыльтчас.
Сэсся доддьӧ бӧр пуксяс.
Сар дінӧ ваясны.
Сар сылысь юалӧ: «Чунькытшыс тэныд сюрис?»
Дане шуӧ, меным пӧ.
Сар шуӧ, вот пӧ тэ сайӧ нылӧс сета.
Коркӧ муналісны йӧзыд.
Данелысь сирӧсь-гӧнӧсь важ паськӧм шыбитісны, выльысь пасьтӧдісны и нылӧс сетісны сы сайӧ.
Данеӧс, сар зятьӧс, кутісны шуны «йӧй зятьӧн».
Сар кутіс сійӧс мустӧмтны.
Торйӧн кутіс видзны, омӧля кутіс вердны.
Тшук оз помӧйяснас.
Дане лӧсьӧдіс сэтшӧм сёян улас ыджыд бӧчка.
Бӧчкаӧ лӧдӧ сёянсӧ, ачыс сэтшӧмсӧ, дерт, оз сёй.
Сэсся коркӧ сарлӧн гӧсьтъяс чукӧртчӧны.
Локтісны сар ордӧ кык озыр зять, йӧй зятьӧс гӧститны эз корны.
Озыр сар зятьяс ошйысьны кутісны, ми пӧ вермам татчӧ вайны зэв ыджыд, зэв бур вӧв, кутшӧмӧс ті некор на эн аддзывлӧй.
Сар шуӧ: «Вайӧй».
Аскинас кык озыр зятьӧс мӧдӧдіс вӧвла.
Йӧй сар зять шуӧ гӧтырыслы: «Ва кыскалан кӧбылатӧ вайлы».
Дане гӧтыр петіс сар ордӧ да шуӧ: «Мужик тай кытчӧкӧ мӧдӧдчӧ да, ва кыскалан кӧбылатӧ тшӧктіс корлыны».
Сар сетас.
Дане сирӧсь паськӧм пасьталас да мунас.
Каяс муяс вылӧ.
Вӧлӧс потшӧс дорӧ домалас.
Сэсся чукӧстас: «Сивко-Бурко, вещанскӧй Воронко!»
Сивко-Бурко локтас.
Ӧти пеляс Дане пывсяс, мӧд пеляс пасьтасяс зэв мичаа.
Сэсся вӧвлысь кутас юасьны: «Тэнад тӧварыш эм абу?»
Вӧв шуас: «Эм, да сійӧ некодлы оз шед.
Вот менам пельын эм свинеч прут.
Сійӧ прутсӧ босьт да нырас сійӧ вӧвлы кучкы».
Дане сідз и вӧчас.
Босьтас свинеч прут, сійӧ вӧлӧс аддзас, да нырас кучкас.
Сэсся шуас: «Важ пӧльлы кыдз служитін, меным сідз жӧ служит».
Дане вӧв вылӧ пуксяс, гортлань мӧдӧдчас.
Озыр сар зятьяс мунӧны туй вывті, аддзасны да шуӧны: «Вӧвтӧ он вузав?»
Дане шуӧ: «Тайӧ абу вузӧс, мышку кучикнытӧ кӧ кулянныд, сы вылӧ сета».
Найӧ думайтасны да шуасны: «Кулям».
Ӧта-мӧдныслысь кулясны весьт пасьта.
Данелы зептас сетасны вӧв вылӧ.
Дане вӧв сетас, ачыс мунас ва кыскалан кӧбыла дорӧ.
Кӧбыла век на потшӧс бердын сулалӧ, Данеӧс виччысьӧ.
Дане гортас воас.
Коркӧ озыр сар зятьяс и вӧв ваясны.
Аскинас уна гӧсьт чукӧртчас.
Озыр зятьяс ставлы вӧлӧс петкӧдласны.
Бара кутасны ошйысьны, ми пӧ вермам зарни сюра ӧш вайны.
Сар шуас: «Кӧсйысинныд кӧ, вайӧй».
Аскинас найӧ мӧдӧдчисны.
На бӧрын и Дане мӧдӧдчис кӧбыла вылын.
Зарни сюра ӧш бара вайӧдіс Сивко-Буркоыд.
Дане локны кутіс гортлань.
Кык озыр сар зять паныд лоины.
Найӧ шуӧны: «Вузав ӧштӧ».
Дане шуӧ: «Тайӧ абу вузӧс.
Кыкнанныд кӧ пельтӧ вунданныд, сы вылӧ сета».
Кык зять вундасны пельяссӧ.
Зарни сюра ӧш вылӧ пельяснысӧ сетасны.
Коркӧ гортас воасны.
Сарлӧн бара уна гӧсьт чукӧртчас.
Озыр сар зятьяс шуасны, ми пӧ вермам зарни тшӧтя порсь вайны.
Коркӧ озыр зятьяс мӧдӧдчасны порсьла.
Дане мунас жӧ.
Сивко-Бурко бара ваяс Данелы зарни тшӧтя порсьӧс.
Озыр зятьяс паныд лоасны.
Бара шуӧны: «Тэ вузав порсьтӧ миянлы».
«Тайӧ абу вузӧс.
Ыджыд кок чуньнытӧ кӧ вунданныд, порсьӧс сета».
Найӧ думайтасны да вундасны.
Зарни тшӧтя порсь вылӧ кок чуньяс сетасны.
Коркӧ и гортас воасны.
Гӧль сар зять петас сар ордӧ.
Сар шуас: «Тэ, йӧй зять, пывсян ломты.
Нинӧм бур йӧз шӧрын гартласьны».
Пывсян ломтас да, коркӧ ваймас.
Сар зятьяссӧ корӧ пывсянӧ.
Озыр зятьяс оз лэччыны: «Эг на пӧ няйтчӧй».
Коркӧ кызмырдӧн сар найӧс лэччӧдас.
Лэччасны да пӧрччысьны кутасны.
Дане тшӧтш вӧтчас.
Сар зятьяслысь кутас юасьны: «Тіян нӧ кӧні мышку кучикныд?
Кӧн нӧ пельясныд?
Кӧн нӧ ыджыд кок чуньясныд?»
Дане шуӧ: «То менам зептын мышку кучикныс, то пельясныс, а то и кок чуньясныс».
Озыр зятьяс повзясны.
Кысь пӧ тайӧ босьтіс мышку кучиксӧ, пельяссӧ да кок чуньяссӧ?!
Йӧй зять ставсӧ налы лясйӧдлас важ местаясас.
Аскинас йӧй зять гӧсьтъясӧс чукӧртіс, сарӧн и сар зятьясӧн.
Пызан сайӧ пуксьӧдіс.
Зэв ыджыд тасьтіӧ лӧдіс бӧчкаысь помӧйсӧ, пызан вылӧ пуктіс.
Ачыс ӧдзӧс дорас черӧн сувтіс: «Коді оз кут сёйны да бӧр сёйтӧг мӧдӧдчас, сылысь юрсӧ и сӧта».
Сар не сар, а быть сёй татшӧм кывъяс бӧрад.
Ставлӧн коркӧ сёйсяс.
Пызан сайысь петасны, гортас мӧдӧдчасны.
Пос вылас петасны — ӧтиӧс шогӧдӧ, мӧдӧс шогӧдӧ.
Дане шуас: «Татшӧм сёян кӧ сёянныд, саравны тіянлы оз позь».
Чукӧстас Сивко-Бурко, вещанскӧй Воронкоӧс, ӧти пеляс пывсяс, мӧд пеляс пасьтасяс, ачыс саравны пуксяс.
Колӧкӧ и ӧні на саралӧ.
{Коми йӧз @ Синмӧн аддзытӧм @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 53-58.}
Синмӧн аддзытӧм
Олӧ-вылӧ салдат.
Салдат лэччас сьӧд ю дорӧ.
Неуна олыштас сэні.
Видзӧдӧ да, куим кутш воасны.
Берегӧ пуксясны кутшъяс, — куим мича нылӧ пӧрасны да ваас пырасны купайтчыны.
Салдат ӧтиклысь платтьӧсӧ гусялас.
Нывъяс петасны, да кыкыс лэбзясны.
Коймӧдыс кольччас да шуас: «Коді платтьӧӧс гусяліс?
Том морт кӧ, меным жӧникпуӧн лоӧ, пӧрысь кӧ, чожӧн лоӧ».
Салдат шуас: «Ме том на».
Нылыд и шуас: «Ӧтик платтьӧ шыбит, яндзим тэ дінӧ матыстчынысӧ».
Салдат шыбитас, да ныв пасьталас.
Найӧ гозъя лоӧны.
Гӧтырыд и шуны кутас мужикыдлы: «Мун медав карсьыс патера, куим судта керкаысь.
Керкаас пыр да ӧшиньяссӧ восьтав, ме воа да ӧшинь вылад пукся».
Салдат сідз и вӧчас.
Воас кутш да ӧшинь вылас пуксяс, лоӧ зэв мича ныв.
Сэсся найӧ овмӧдчасны.
Коркӧ сарлӧн гӧтырыс кулӧ.
Сар кутас шогавны.
Видзӧдӧ да, кок пӧла манак сы дінӧ локтӧ.
Манак пырас да юасьӧ: «Мый нӧ, сар, шогсян?»
«Кыдз нӧ ог шогсьы, меным вот салдат служитӧ, да кутшӧм баба сылы сюрӧма, а меным, сарлы да, оз сюр».
«Сылысь мырддьы дай», — манак шуас.
«Кыдз нӧ мырддян?»
Кок пӧла манак шуӧ: «Кутшӧм ю дорысь сюрліс сылы бабаыс, сэн змей олӧ, да коді вӧлӧма сэні, бӧрсӧ абу на волӧма.
Сэтчӧ ысты салдаттӧ змей сьӧлӧмла».
Салдатӧс коркӧ сар корас да шуас: «Меным сэтшӧмтӧ, сэтшӧмтӧ ю дорын олысь змейлысь сьӧлӧмсӧ вай лекарство вылӧ».
Салдат мунас гортас.
Гӧтырыс шуас: «На тэныд шӧвк тупыль, ичӧт пурт да зарни чунькытш.
Чунькытшсӧ веськыд водз чуняд сюй».
Салдат босьтас шӧвк тупыль, чунькытш да пурт.
Шӧвк тупыль лэдзас да мӧдӧдчас шӧвк тупыль бӧрся.
Муртса салдат мунас, локтас сарлӧн войска салдатлысь гӧтырсӧ нуны.
Баба аршын кыза кӧртӧн дорас керкасӧ гӧгӧр.
Ӧшинь ни ӧдзӧс оз коль.
Войска жугӧдас-жугӧдас, да нинӧм оз вермыны керны.
Сэсся войска бӧр мунас.
Салдатыд змей дорӧ шӧвк тупыль бӧрся воас.
Змей лэбалӧ, сёйны кӧсйӧ.
Салдат веськыд водз чуньысь шуйга водз чуньӧ чунькытшсӧ вежас, и змей турбыльтчас-усяс.
Салдат сьӧлӧмсӧ пуртӧн перъяс, босьтас сьӧлӧмсӧ да гортас мунас.
Гортас воас, олыштас да сар дінӧ мунас.
Сарлы сьӧлӧм сетас.
Тшук удитас гортас мунны, сар дорӧ кок пӧла манак локтас.
Бара манак велӧдас сарӧс — ыстыны салдатӧс чугун картіла.
«Вот, — шуас сар салдатлы, — сэтшӧм муын куим вок чугун картіӧн картіасьӧны.
Ветлы да вай, куим во тэныд срок.
Он кӧ вермы вайны, юртӧ тэнсьыд керыштасны».
Салдат гортас мунас да шуас: «Сарыд ыстіс чугун картіла».
Гӧтыр сылы сетас шӧвк чышъян да шӧвк тупыль.
Сэсся и мӧдӧдчас салдат.
Бара гӧтырыс аршын кыза кӧртӧн дорас керкасӧ.
Сарлӧн войска бара воас.
Жугӧдасны, жугӧдасны, да нинӧм оз вермыны керны, сэсся бӧр мунасны.
Салдат шӧвк тупыль бӧрся мунас да, петук чаль йылын керка бергалӧ.
Салдат сэтчӧ пырас да, весьт кузя пиня баба сэні пукалӧ.
Баба кӧсйӧ сёйны салдатӧс.
«Эн на сёй туйвыв няйт мортӧс, ог ӧд ме татысь пышйы».
Салдат мыссяс да ки чышкӧдсӧ весьт кузя пиня бабалысь оз босьт.
«Менам чышкӧдыд аслам гӧтырлӧн эм».
Сумкасьыс перъяс шӧвк чышъян да чышкысяс.
Весьт кузя пиня баба мича нылӧ пӧрас да шуӧ: «Зять тай вӧлӧмыд, да мыйла он висьтась».
Салдатӧс вердас-юкталас.
Сэсся салдат водзӧ мунас.
Видзӧдӧ: бара петук чаль вылын керка бергалӧ.
Сэтчӧ салдат пырас, да бара сійӧс кӧсйӧ сёйны весьт кузя пиня мӧд баба.
«Эн на сёй няйт мортӧс, мысся да вӧлисти сёй».
Ки чышкӧдӧн орччӧн и сулалӧ весьт кузя пиня баба, мыссьӧм виччысьӧ салдатлысь.
«Тэнад, — шуас, — ки чышкӧдыд меным нямӧд вылӧ оз шогмы, менам аслам эм».
Перъяс салдат сумкасьыс шӧвк чышъян да чышкысяс.
Весьт кузя пиня баба шуас: «Зять тай вӧлӧмыд, да он висьтась», и мича нылӧ пӧртчас.
А сійӧ чойясыс вӧлӧмаӧсь салдат гӧтырыслӧн.
Сэсся сёяс-юас, узяс да аскинас салдат бара мӧдӧдчас водзӧ.
Мунас-мунас да аддзӧ: зэв ыджыд керка сулалӧ.
Салдат и пырас.
Сэні куим вок картіасьӧны чугун картіӧн.
Мыйӧн салдат пырас, куимнан вокыс уськӧдчасны сёйны сійӧс.
Салдат шуӧ: «Мудз мортыд некытчӧ оз пышйы, кӧть ӧтик час лэдзлӧй картіасьны».
Ыджыд вок шуас: «Час джын кежлӧ лэдзлам картіасьны».
Юкасны да ворсны кутасны, а салдат и унмовсяс.
«Эн тай вермы картіасьнытӧ, унмовсин тай».
«Ок, виноват», — шуас салдат.
Шӧркост вокыс шуас: «Ещӧ дас вит минут кежлӧ сетлам срок картіасьны».
Юкасны да, салдат бара унмовсяс.
«Унмовсис тай, шуӧны».
Салдат садьмас: «Виноват», — шуас.
Сэсся ичӧт вок вит минут кежлӧ срок сетас.
Картісӧ чукӧртасны да бара юкасны.
Салдат бара унмовсяс.
«Унмовсин тай».
«Ок, виноват», — салдат шуас.
«Виноват, не виноват, а ӧні сёям нин».
«Час, мысся первой».
Мыссьыны салдат кутас, а бӧрас вокъяс сулалӧны коді пурта, коді вилкиа, сёйны кӧсйӧны салдатӧс.
Салдат мыссяс да перъяс шӧвк чышъянсӧ чышкысьны.
Вокъяс аддзасны шӧвк чышъянтӧ да шуасны: «Ок, зятьнымӧс муртса эг сёйӧй!
Мыйла он висьтась?»
Сэсся сёясны-юасны, да салдат висьталас, сар пӧ ыстіс картіла.
Сылысь командировошнӧй бумага видзӧдласны да, кык лун сӧмын кольӧма куим воӧдзыд, сарлы карті ваян лунӧдзыс.
Шуринъяс шуӧны: «Аски пажунӧдз позьӧ на олыштны».
Сэсся найӧ сёясны-юасны, аскинас пажун кад воас да, кутш вылӧ зятьӧс пуксьӧдасны, сетасны чугун карті да ачыс ворсан скрипка да и мӧдӧдасны гӧтыр дорас.
Сэсся гӧтырыс дінын недыр олыштас да сар дінӧ мунас, карті нуас.
Сар ордын зэв уна гӧсьт чукӧртчӧма.
Салдат юалас: «Позьӧ оз ворсны скрипкаӧн?»
Сар шуас: «Позьӧ».
Салдат кутас ачыс ворсан скрипкаӧн ворсны.
Ставӧн йӧктыны кутасны.
Сэтчӧдз йӧктӧдас, быдсӧн паськӧмныс косясьлас.
Сар шуас салдатлы: «Эськӧ эн кӧ юалӧмӧн ворс, юртӧ керыштім».
Сэсся салдат мунас гортас, гӧстьяс сар ордысь разӧдчасны.
Кок пӧла манак бара сар ордӧ воас.
«Мый нӧ, сар, шогсян?»
«Кыдзи нӧ он шогсьы: салдатлы кутшӧм гӧтыр сюрӧма, а меным, сарлы, оз сюр».
«Кӧнкӧ олӧ Синмӧн аддзытӧм.
Сыла ыстыв салдаттӧ, сійӧс дерт нин оз вермы вайны, сэки вӧлисти салдатлӧн гӧтырыс тэнад кӧзяйкаӧн лоас».
Салдатӧс бара корас сар да ыстас Синмӧн аддзытӧмӧс корсьны.
Салдатыд гӧтырыслысь юасяс, а гӧтырыс и шуӧ: «Вот сійӧс ме некор на эг кывлы.
Мун менам вокъяслысь юав».
Салдат важ туй кузяыс мунас.
Воас вокъяс керкаӧдз да юалас.
Куим вок шуӧны: «Ми сійӧс ог жӧ тӧдӧй, миян комын верст сайын батьным олӧ.
Зэв мисьтӧм да, эн повзьы сыысь.
Тэнӧ пачӧ сюйлас и быдсӧн.
Но сы ордӧ ветлы, сійӧ тӧдӧ».
Салдат мунас индӧминӧ.
Мисьтӧм морт салдатӧс пачӧ сюяс.
Пачын салдат пывсяс, мыссяс да петас.
Ки чышкӧд сетӧ Мисьтӧм морт.
«Меным тэнад ки чышкӧдыд нямӧд вылӧ оз туй, гӧтырӧн сетӧм эм».
Аслас шӧвк чышъянӧн чышкысяс, да Мисьтӧм морт и шуас: «Зять тай вӧлӧмыд.
Тэ нӧ мыйла локтін?»
«Менӧ сар мӧдӧдіс Синмӧн аддзытӧмла».
«Ме вот сійӧс ог тӧд, час олыштлы».
Сэсся петас ӧтик амбарӧ да лунтыр корсяс книгаысь Синмӧн аддзытӧм йылысь.
Узясны да, мӧд лун корсяс, и коймӧд лун корсяс.
Бара оз аддзы.
«Ещӧ на виччысьлы», — шуас Мисьтӧм морт.
Сійӧ вӧлӧма став зьвер вылас, пӧтка вылас ыджыдыс.
Войнас петас и став пӧткасӧ чукӧртлас: «Ті тӧданныд он Синмӧн аддзытӧм йылысь?»
«Ми ог», — шуасны пӧткаяс.
Сэсся бӧр мунасны.
Мӧд вой петалас, став зьверсӧ чукӧртлас.
Бара некод оз тӧд.
Коймӧд вой петалас, став черияссӧ, лёкгагъяссӧ, лягушаяссӧ чукӧртлас.
Бара некод оз тӧд.
Гортас пырны кутас Мисьтӧм морт, да кок пӧла лягуша дзурликтӧ: «Ме тӧда».
«Тӧдан кӧ, отсав».
Лягуша кутшӧ пӧртсяс да нуас йӧръяс сайӧдз салдатӧс.
Синмӧн аддзытӧм дінӧ воасны, ӧти керкаӧ.
Кок пӧла лягуша шуас: «Пыр керкаас да ыджыд шкап саяс дзебсьы».
Сэсся сійӧ керкаӧ чӧрт воас.
Чӧрт воас да шуас: «Синмӧн аддзытӧм, вай татчӧ вина-сур да сёян-юан».
Чӧрт юас вина-сур, коддзас да унмовсяс.
Салдат петас шкап сайысь да чӧрт моз жӧ шуас: «Синмӧн аддзытӧм, вай татчӧ вина-сур да сёян-юан».
Синмӧн аддзытӧм ваяс, а салдат оз ю, оз сёй, корас Синмӧн аддзытӧмӧс пызан сайӧ пуксьыны.
«Но!
Нэмыс чӧртлы служита да, эз гӧгӧрволы ваӧн юктавны, а тэ бур пызан сайӧ пуксьӧдан!»
Сэсся и юалас сійӧ Синмӧн аддзытӧмлысь: «Мекӧд мунан он?»
«Нуӧдан кӧ, муна.
Татшӧм бур морт вӧлӧмыд да».
Салдат босьтас ӧшинь вывсьыс зуд, бедь да сир падъян.
Сэсся найӧ мунасны вель дыр.
Синмӧн аддзытӧм шуас: «Чӧртыд вӧтчӧ, бедьтӧ мышкад шыбит».
Салдат бедь шыбитас да, сук вӧр бӧраныс быдмас.
Чӧрт вӧрӧдыд писькӧдчас, да бара вӧтчыны кутас.
Синмӧн аддзытӧм зуд тшӧктас шыбитны.
Салдат шыбитас зуд да, бӧрас ыджыд гӧра лоас.
Чӧрт кыдзкӧ гӧратӧ вуджас, да бара вӧтчыны кутас.
Синмӧн аддзытӧм тшӧктас шыбитны сир падъянтӧ.
Салдат сир падъян шыбитас да, сир ю лоӧ.
Чӧртыд сир юад и сибдас да кольӧ.
Сэсся Синмӧн аддзытӧм керка лэптас.
Салдат керкаӧ пырас.
А сэті мунӧ озыр морт да шуӧ: «Тан тай нӧ некутшӧм керка эз вӧв, час пыра, видзӧдла, код олысь эм».
Пырас озырыд, а салдат шуас: «Синмӧн аддзытӧм, вай татчӧ вина-сур да сёян-юан!»
И пызан тыр ставыс лоас.
Озыр бергӧдчас, некодӧс оз аддзы.
Салдат сійӧс вердас-юкталас.
Сэсся озырыд шуас: «Вай вежсям.
Тэ меным тыдавтӧм казактӧ, а ме тэныд — ящикысь кык кольк.
Ӧтисӧ кӧ кимльӧскивыв шыбитан, сарлы кодь паськӧм лоӧ, а мӧдсӧ кӧ кимльӧскивыв шыбитан, зэв бур кӧмкот лоӧ».
Синмӧн аддзытӧмыд салдатлы шӧпкӧдӧ: «Вежсьы пӧ вай, вежсьы».
Сэсся вежсисны да мунісны: ӧтикыс ӧтарӧ, мӧдыс — мӧдарӧ.
Салдат думайтны кутіс: «Синмӧн аддзытӧм кӧ эськӧ тані вӧлі...»
«Ме ӧд тан нин».
Сэсся бара керка лэптас.
Мӧд озыр морт сэті мунӧ: «Но!
Тан тай некутшӧм керка эз вӧв, час пыра, видзӧдла, код олысь эм».
Пырас, и бара салдат сёян-юан корас Синмӧн аддзытӧмлысь.
Озыр бара бергавны, видзӧдны кутас, некод оз тыдав.
Сэсся шуас: «Вай вежсям, тэ меным — казактӧ, а ме тэныд — кык кольк.
Ӧтисӧ кӧ шыбитан, лоӧ саритсалы зэв бур платтьӧ, мӧдарсӧ кӧ — саритсалы кӧмкот».
Найӧ вежсясны да мунасны: ӧтиыс ӧтарӧ, мӧдыс мӧдарӧ.
Салдат думайтны кутіс: «Вот эськӧ Синмӧн аддзытӧм кӧ вӧліс, бара эськӧ керкатӧ лэптіс».
«Ме ӧд тан нин».
Сэсся бара керка лэптас.
Пырасны, да паськыд чера, лазъя мужик мунӧ сэті да шуас: «Тан тай нӧ некутшӧм керка эз вӧв неважӧн на, а керка стрӧитӧмаӧсь кутшӧмӧс».
Сэсся паськыд чера морт пырас.
Салдат вина-сурӧн юкталас, вердас сійӧс, да паськыд чера морт кутас корны вежсьыны: «Менам кык кольк эм, кимльӧскивыв кӧ шыбитан ӧтисӧ, кар лоас, а мӧдсӧ кӧ — Москва».
Сэсся найӧ вежсясны, ӧтикыс мунӧ ӧтарӧ, мӧдыс — мӧдарӧ.
Салдат кутас думайтны: «Синмӧн аддзытӧм кӧ вӧлі, сёян-юаныд эськӧ лоис».
«Ме ӧд тані нин».
Коркӧ асланыс карӧ воасны да, коді медгажа керкаыс, сійӧс медаласны патера вылӧ.
Салдатлысь гӧтырсӧ сар нуӧма нин.
Сарыд шуӧма салдат гӧтырыдлы, тэнад пӧ мужикыд важӧн нин кулӧма, ме сайӧ пӧ мун верӧссайӧ.
Салдат гӧтыр век нюжӧдчӧ свадьбаӧн.
Шуӧ: «Меным колӧ мича кӧмкот свадьба кежлӧ, кутшӧмӧс ті онӧ кужӧй вурны».
Салдат сійӧс кывлас, петас амбар мышкӧ, ӧтик кольк кимльӧскивыв шыбитас — зарниӧн садитӧм паркйӧ пӧрас.
Чарки босьтас да патера кӧзяйкаыскӧд чаркитӧ сарлы мӧдӧдас.
Сар сетас салдат гӧтырлы чарки: «Тайӧ нӧ шогмас оз?»
Салдат гӧтыр шуас: «О-о!
Тайӧ тай зэв мича, ещӧ колӧ та дорӧ шогмана венечув платтьӧ, но сэтшӧмсӧ тіян оз вурны».
Салдатлы висьталасны.
Салдат амбар сайӧ петас, мӧд кольк кимльӧскивыв шыбитас — зэв мича венечув платтьӧ лоас.
Платтьӧтӧ мӧдӧдас кӧзяйкаыскӧд сарлы.
Сар сетас салдат гӧтырлы: «Шогмӧ оз?»
«Аттӧ, кысь нӧ оз шогмы?
Тайӧ тай зэв мича».
Сэсся сарыд салдат гӧтыркӧд венеч улӧ мӧдӧдчас.
Синмӧн аддзытӧмыд салдаткӧд мунасны сар ордӧ пир вылас.
Пырасны да, сар гозъя пызан сайын пукалӧны.
Сар аддзас салдатӧс, лёкысла усьӧ да кулӧ.
Салдат гӧтыр мужикыслы морӧс вылас уськӧдчас, кык пельӧдыс босьтас да ёна и окалас.
Салдат бӧръя кык кольктӧ жугӧдас да ыджыд карын кутас овны бур гӧтырыскӧд.
{Коми йӧз @ Вит чоя-вока @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 65-66.}
Вит чоя-вока
Олас-вылас сар гозъя.
Налӧн вӧлі нёль пи да ӧти ныв.
Мам-батьныс кулісны.
Мамсӧ пачводз улас дзебисны.
Батьсӧ изки улас дзебисны.
Сэсся найӧ мӧдӧдчисны туйӧ.
Мунісны да, мунісны да, мунісны, эзысь кыдз воис.
Сэки медыджыд вокыс пондас вӧзйысьны: «Муса вокъяс, муса чойӧй, ме кавшасьла эзысь кыдз вылӧ да лэдзалышта эзысьсӧ».
Вокъяс и чой шуӧны: «Эн кай, эн кай, муса вокӧ, сибдан сэтчӧ».
Сійӧ шуӧ: «Ог сибды, ме зэв пельк, дзик ур кодь».
Кавшасис, эзысьтӧ лэдзис, лэдзис, лэччыны кутіс, шӧрвыяс воис дай сибдіс.
Сійӧс и колисны чой-вокыд.
Мунісны да мунісны, да зарни кыдз воис.
Пондіс вӧзйысьны мӧд вок: «Муса вокъясӧй, муса чойӧй, ме кавшася зарнисӧ лэдзны».
«Эн кай, и тэ сибдан сэтчӧ».
«Ог сибды, ме ур кодь пельк, пытш кодь чож».
Кавшасис.
Зарнитӧ лэдзис, лэдзис, лэччыны пондіс да и сибдіс шӧрас кымын.
Бӧрдісны, бӧрдісны чоя-вока да и колисны.
Мунісны, мунісны да, жемчуг кыдз воис.
Сэки пондіс коймӧд вок вӧзйысьны: «Муса чойӧй, муса вокӧй, ме кавшася кыдз вылас да лэдзышта жемчугсӧ».
«Эн кай, эн кай, муса вокӧй.
Тэ сибдан, ми мый пондам керны?»
«Ог сибды».
Кавшасис, жемчугсӧ лэдзис, лэдзис, лэччыны кутіс да и сибдіс шӧрвыяс.
Сэсся колисны чоя-вока кыкӧн.
Мунасны, мунасны, воас вӧв коктуй.
«Ме тась, муса чойӧй, юа».
«Эн ю, вӧлӧ пӧран, менӧ чужъялан».
Ичӧт вок кывзас, оз ю.
Сэсся бара мунасны да мунасны, ӧш коктуй воас.
Бара кутас вокыс шуны: «Ме тась, муса чойӧй, юа».
«Эн ю, ӧшкӧ пӧран да менӧ люкалан».
Сэсся мунасны, мунасны, да порсь коктуй воас.
Бара вок шуас: «Ме тась юа».
«Эн ю, порсьӧ пӧран да менӧ ныръялан».
Сэсся бара мунасны, мунасны, да меж коктуй воас.
Ичӧт воклы зэв нин юны кутіс ковны.
Оз нин чойлысь юав, юас, да зарни сюра межӧ пӧрас.
Сэсся водзӧ мунасны, да зэв ыджыд, зэв бур керка воас.
Кильчӧ пос улас кымыньтӧма сур пуан тшан.
Чойыд межыдкӧд дзебсясны тшан улӧ.
Сэтчӧ локтасны сар пиян да зарни дзолльӧн дзоллясьны, шӧвк мачӧн мачасьны кутасны.
Чойыд и сьывны кутас:
«Дзоли-вели!
Сар пиянъясӧй!
Ті ӧд дзольнад дзоллясянныд, да сизим кар вывті мунӧ, шӧвк мачнад мачасянныд, да сизим вичко вывті мунӧ.
Менам ӧд нёль вок вӧлі.
Ни ӧти вок эз коль.
Медыджыд вок менам эзысь кыддзӧ сибдіс.
Мӧд вок менам зарни кыддзӧ сибдіс.
Коймӧд вок менам жемчуг кыддзӧ сибдіс.
Нёльӧд вок менам зарни сюра межӧ пӧрис».
Сар пиян дзоллясянінысь, мачасянінысь дугдісны, мича сьыланкыв кутісны кывзыны.
Оз тӧдны, коді кытӧн татшӧм мылаасӧ сьылӧ.
Ас костаныс шуасны: «Вай ми тайӧ сьылысьсӧ корсям, кодлы сюрӧ, сылы гӧтыр лоӧ».
Корсясны, корсясны, оз сюр.
Мӧд лун бара кутас ныв сьывны.
Бара корсясны, бара оз сюр.
Коймӧд луннас ичӧт вокыслы и сюрас.
Сэсся найӧ гӧтрасясны, сар пи сар нывкӧд овмӧдчасны, а межӧс зарни шобді йӧртӧд дорӧ йӧртасны.
{Коми йӧз @ Чоя-вока @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 68-70.}
Чоя-вока
Важӧн оліс-выліс кресттянин гозъя, налӧн вӧлісны ныв да пи.
Коркӧ батьыс куліс, регыд и мамыс куліс.
Чоя-вока колисны.
Овмӧдчисны кыкӧн.
Мый няньыд вӧлі, сёйисны.
Коркӧ няньныс быри, а кынӧмыд сюмалӧ.
Найӧ аддзывлісны, мый мамыс пызь вайлывліс кумысь, мунісны кумӧ нянь корсьны, а кумсьыд сӧмын ӧтик анькытш тусь сюрис.
Керка дорӧ мунігас и сійӧс туй вылад, анькытш тусьтӧ, уськӧдісны.
Корсисны-корсисны, эз сюр.
Пырисны гортас, сёйтӧг и узисны, асылын чеччисны, бара корсьны мӧдісны анькытш тусь.
А анькытш тусьыд чужӧма и быдмӧма енвевтӧдз.
Найӧ анькытш кузя енвевтӧ кайисны.
Енвевтас керкатор эм, керкаас и пырисны, а сэні синтӧм Козёл изӧ пу изкиӧн.
Изас, изас да зэв тешкодя бакӧстас, а найӧ кильк-кильк серӧктасны.
Козёлыд и кылас.
«А! Кодкӧ эм тані», — давай кималасӧн корсьны, но найӧ пырасны гырйӧ.
Сійӧ гыртӧ ортсысяньыс малалас, а пытшкӧссӧ оз видлы.
Оз сюрны.
Козёл сьӧвзяс и шуӧ: «Пӧрысь пельыдлы пыр кажитчӧ», — бара пуксяс чурка вылад и изки мӧдас бергӧдлыны.
Бергӧдлас, бергӧдлас да зэв тешкодя бакӧстас, а челядь кильк-кильк серӧктасны.
Козел бара кылас — кодкӧ эм, изны дугдас, кутас кималасасьны, да бара оз сюрны.
Скӧрмас Козёл ас вылас и шуӧ: «Пӧрысьман, да йӧйман, весиг пельыд пӧръялӧ».
Бара пуксяс изны.
Изас-изас да зэв тешкодя бакӧстас, челядь кильк-кильк серӧктасны.
Козёл дугдас изны и шуӧ: «Кодкӧ тані эм», — корсьны мӧдас, гыр дорад кутчысяс, и вокыд сюрӧ кырымад, а чойыс — бӧрддзас: «Эн вӧрзьӧд вокӧс».
Козёл шуӧ: «Но-о!
Тан тай кыкӧн на вӧлӧмаӧсь!»
Челядьӧс нуис пач дорӧ: «Пачыс ваймӧма абу?»
Челядь шуӧны: «Джынвыйӧ».
Козёл нянь зыр босьтас и шуӧ: «Водӧй зыр вылас, ме тіянӧс пачӧ сюя».
Найӧ зыр вылад сувтасны и кияснас пыксьӧны.
Козёл зырйӧн сюйны оз вермы да и ачыс зыр вылад водас: «Тадзи ӧд колӧ».
Быдсӧн нюжӧдчас, ки-коксӧ топӧдас, а чоя-вока босьтасны и Козёлӧс пачӧ сюясны.
Пач вом тупкасны, потшкӧн пыкасны, гор гӧгӧрсӧ сёйӧн мавтасны.
Козёл пачын дыр мыйкӧ горзас, а тшыг челядь мыйсюрӧ сёясны-юасны и унмовсясны.
Кор садьмасны, пачысь гос визувтӧ.
Найӧ гос улад пуктасны пельса, госыд пельсаад кынмас.
Петкӧдісны гос пельсатӧ кумӧ, а асьныс овмӧдчисны Козёл керкаын.
Мыетшкӧ олісны, а ӧтчыд вокыд петіс кумӧ да дыр эз пыр.
Чойыд шуӧ: «Мый нӧ оз пыр?
Петала, видзӧдла».
Петас, а вок пыддиыд сера меж кумад.
Йӧйыд, вӧлӧм, петӧм Козёл гостӧ чуньыштӧма и межӧ пӧрӧма.
Чой шуӧ: «Мый нӧ лоин?»
Межыд эськӧ кӧсйӧ мыйкӧ шуны, да артмӧ сӧмын: «Ме-е».
Чой пондіс бӧрдны.
Бӧрдіс, бӧрдіс, и ӧтнас овмӧдчис, а межӧс шобді йӧртӧдӧ сюйис.
Коркӧ, меным регыд висьтавны, а ӧксы пи воис, и бура кутісны овны гозйӧн.
Луннас ӧтикыс ветлӧ пес керавны да вӧравны, а мӧдыс горт олӧ.
Но кыдз вӧрӧ мужикыс мунас, сідз и локны кутіс ныв дорӧ шыш гӧтыр.
Коркӧ шыш гӧтырыд нывтӧ кӧрталас и пельсаӧ сюяс, а ассьыс нывсӧ коляс.
Рытын верӧс воас гортӧ, да шуӧ гӧтырыслы: «Мыйла нӧ талун пыскыльтан?»
«Ме пачысь пӧсь йӧв паньышті да кывйӧс соті».
Асывнас верӧс бара вӧрӧ мунас, а шыш ныв петас меж дорӧ, зэв ёна баксӧ да.
Меж сійӧс ӧтарӧ люкыштӧ.
Рытъядор верӧс вӧрысь гортас воис, а межтӧ шыш нылыд шобді йӧртӧдысь гидӧ петкӧдӧма.
«Мый менам гӧтыр талун лоӧма, межӧс гидӧ йӧртӧма.
Ачыс вӧлі шуӧ — межыс пӧ менам вок-а».
Гортас пырис, а гӧтыр ӧтитор шыбитӧ, мӧдтор кисьыс уськӧдӧ, зэв ёна скӧралӧ.
«Нинӧм пуны, тшыгйӧн олам, а межӧс тшӧгӧдӧ, начкыны оз лысьт».
Верӧс видзӧдӧ: гӧтырыд вошласьӧ, нинӧм эз шу и водіс узьны.
Коркӧ асылын чеччисны, и шыш нылыд шуӧ: «Межтӧ начкы, менам ёна дуль петӧ меж яй вылас».
Петасны меж начкыны, а межыд морт ног шуӧ: «Эн на начкӧй, лэдзлӧй вӧльнӧй светсӧ видзӧдлыны, веж турун йирыштны, мича васӧ юыштны».
Петас и мунас кытчӧкӧ.
Гозъя бӧрсяньыс вӧтчасны и межӧс аддзасны — вадорысь пельса люкалӧ.
Шыш ныв шуӧ: «Лок бергӧдчам гортӧ, мед люкалас, рытнас ачыс локтас».
А верӧсыс котӧртас пельса дорас, асыксӧ черӧн сӧтас, пельсаыд киссяс, а пытшкас — гӧтырыс.
Висьталас, кыдз сійӧс вежисны шыш ныв вылӧ.
Шыш гӧтырлысь нывсӧ кутісны да кӧрталісны чань бӧжӧ, быдсӧн лыясыс торъялісны.
Асывнас шыш гӧтыр сійӧ туйӧд ныв ордас мӧдас.
Туй вылысь сюрӧ кок пӧв.
«Тайӧс нуа нывлы коколюка вылас».
А кокыс шуӧ: «Тайӧ ӧд менам кокӧй».
Шыш гӧтырыд сьӧлыштас: «Тьпу!
Мый каститчӧ».
Бара водзӧ мунӧ.
Киыс нылыслӧн сюрӧ. — «Тайӧс нывлы нуа куран вылас».
А киыс шуӧ: «Тайӧ ӧд менам киӧй».
Шыш гӧтыр бара сьӧлыштас: «Тьпу!
Мый каститчӧ».
Бара мӧдас, неылӧ мунас, и юрчашкаыс сюрӧ.
«Тайӧс нывлы нуа шыд тасьті вылас».
А юрчашка шуӧ: «Тайӧ ӧд менам юрӧй».
Шыш гӧтыр и сьӧлыштас: «Тьпу!
Мый каститчӧ».
Бара мӧдіс, и воис керка дорӧ, вайӧ ки, кок да юрчашка.
Керкаад пыригкості кутасны да тшӧтш кӧрталасны чань бӧжӧ и сійӧ жӧ туй кузяыс веськӧдасны.
Сы бӧрын шыш гӧтыр йылысь нинӧм нин эз кывсьывлы.
А гозъя да меж ӧні на олӧны-вылӧны, тшак тшынӧн тшынасьӧны, шырбиӧн биасьӧны.
Ме эськӧ эг аддзывлы, да мукӧдыс висьталӧны.
{Коми йӧз @ Весь кузя морт @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 74-75.}
Весьт кузя морт
Олісны-вылісны гозъя.
Налӧн вӧлі кык ныв.
Ӧтикыс вӧлі ичиньводз, и ичиньыдлӧн сы вылӧ лӧгыс петӧ.
Гӧтырыд и шуӧ верӧслы: «Босьт ассьыд нывтӧ, катӧд давйӧ».
Старик катӧдас, вӧр керкаӧ коляс и сылы скӧт коляс: петук, кань да шыр.
Нылыд нянь пӧжавны пачӧ сюяс и рок пуны сюяс, да кутас батьсӧ виччысьны.
Батьыд дыр оз лок, и нылыд батьтӧ кутас чуксавны: «Батьӧ, лок нин!»
Кодкӧ сылы и шуас: «Локта, нылӧ, локта, ме ачым весьт кузя, зырымӧй бедь кузя, понйӧй гид ыжда!»
Пырас мортыд и шуас: «Нопйӧс кытчӧ ректа?»
Нылыд шуас: «Гӧбӧчӧ».
Сэсся пуксясны сёйны.
Пӧсь нянь сёясны и рок.
Рокнад нылыд вердас и каньтӧ, и петуктӧ, и шыртӧ.
Сёйӧм бӧрад водасны узьны.
Ныв водас гӧбӧч вылад, а локтысьыд водас пӧлать дорад.
Войнас шыр котӧртас ныв дінӧ и шуас: «Вешйы паччӧр сэрӧгас».
Ныв и вешъяс.
Войнад чеччас локтысьыд да кутас корсьны нывтӧ.
Корсяс, корсяс, каньлы инмас киыд, каньыд и вазнитас-курччас дай парсыштас на.
Петуклы инмас, петук кокыштас да горӧдас: «Кикируллю!»
Локтысьыд повзяс, ӧдйӧджык пышъяс.
Аскинас ныв чеччас, гӧбӧчӧ пырас, а гӧбӧч тырыс деньга.
Сэсся батьыс локтас, деньгасӧ дзонь додь тэчасны и гортас нуасны.
Аскинас старука тшӧктӧ ассьыс нывсӧ катӧдны сэтчӧ жӧ.
Старик катӧдас, нывтӧ коляс.
Нылыд пусяс-пӧжасяс да ӧтнас роктӧ сёяс, каньтӧ, ни петуктӧ, ни шыртӧ оз верд.
«А кузь жӧ пӧ кадыс.
Бать эз кут локны ни...»
Кодкӧ сылы и шуас: «Локта, нылӧ, локта, ме ачым весьт кузя, зырымӧй бедь кузя, понйӧй гид ыжда!»
Пырас весьт кузя морт.
Водас узьны пӧлатьӧ.
Ныв гӧбӧч вылӧ.
Петук, кань да шыр дӧзмасны горш нылыд вылӧ да оз отсавны.
А весьт кузя мортыд войнас чеччас, нывтӧ кималасӧн корсяс дай сёяс кушӧдз.
Аскинас батьыс локтас, нывлысь лыяссӧ нопйӧ тэчас да гортас нуас.
Старука аддзас лыястӧ, да асьсӧ морӧн лыяс.
А ая-ныла ӧнӧдз олӧны да красуйтчӧны.
{Коми йӧз @ Руч да Сёкыр @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 76-78.}
Руч да Сёкыр
Важӧн олісны-вылісны Руч да Сёкыр.
Налӧн коркӧ и няньыс быри, тшыгъявны кутісны.
Руч шуис пудъясьны, коднысӧ сёйны.
Ылӧдлӧмӧн пудъяліс да, пуд усис Сёкырӧс начкыны.
Сёкыр шуӧ: «Менӧ начкыны колӧ Пан пурт, прӧстӧйнад оз артмы».
Руч мунас Пан ордӧ да сьывны босьтас:
«Панӧй, Панӧй, вайлы мен пурттӧ
Сёкырӧс начкыны, менӧ Ручӧс вердны».
Пан шуӧ: «Менам пуртӧй ныж, колӧ Ен зуд».
Руч мунас Ен дінӧ:
«Енманӧй, Енманӧй, вайлы мен зудтӧ.
Пан пурт кеслыны, Сёкырӧс начкыны,
менӧ Ручӧс вердны».
Ен шуӧ: «Менам зудйӧй зэв сьӧкыд.
Менсьым зуд кыскыны колӧ Тӧлысь ӧш».
Руч мунас Тӧлысь дорӧ:
«Тӧлысьӧй, Тӧлысьӧй, вайлы мен ӧштӧ,
Ен зуд кыскыны, Пан пурт кеслыны,
Сёкырӧс начкыны, менӧ Ручӧс вердны».
Тӧлысь шуӧ: «Менам ӧш оз мун Шонді зонтӧг».
Руч мунас Шонді дорӧ:
«Шондіӧй, Шондіӧй, вайлы мен зонтӧ,
Тӧлысь ӧшкӧс вӧтлыны, Ен зуд кыскыны,
Пан пурт кеслыны, Сёкырӧс начкыны,
менӧ Ручӧс вердны».
Шонді шуӧ: «Менам зон оз мун Кӧч йӧв ютӧг».
Руч мунас Кӧч дорӧ:
«Кӧчильӧй, Кӧчильӧй, вайышт мен йӧвтӧ,
Шонді зонмӧс вердны, Тӧлысь ӧш вӧтлыны,
Ен зуд кыскыны, Пан пурт кеслыны,
Сёкырӧс начкыны, менӧ Ручӧс вердны».
Кӧч шуӧ: «Менам йӧв улӧ колӧ Пипу пӧдӧнча».
Руч мунас Пипу дорӧ:
«Пипуанӧй, Пипуанӧй, вай мен пӧдӧнчатӧ,
Кӧч йӧв лысьтыны, Шонді зонмӧс вердны,
Тӧлысь ӧш вӧтлыны, Ен зуд кыскыны,
Пан пурт кеслыны, Сёкырӧс начкыны,
менӧ Ручӧс вердны».
Пипу шуӧ: «Менам пӧдӧнча оз шед Мой пиньтӧг».
Руч мунас Мой дорӧ:
«Мойильӧй, Мойильӧй, вайлы мен пиньтӧ,
Пипу пӧдӧнча вӧчны, Кӧч йӧв лысьтыны,
Шонді зонмӧс вердны, Тӧлысь ӧш вӧтлыны,
Ен зуд кыскыны, Пан пурт кеслыны,
Сёкырӧс начкыны, менӧ Ручӧс вердны».
Мой шуӧ: «Менам пинь оз шед Кузьнеч кльӧщитӧг».
Руч мунас Кузьнеч дорӧ:
«Кузьнечӧй, Кузьнечӧй, вайлы мен кльӧщитӧ,
Мой пинь перйыны, Пипу пӧдӧнча вӧчны,
Кӧч йӧв лысьтыны, Шонді зонмӧс вердны,
Тӧлысь ӧш вӧтлыны, Ен зуд кыскыны,
Пан пурт кеслыны, Сёкырӧс начкыны,
менӧ Ручӧс вердны».
Кузьнеч шуӧ: «Оз на и Мой пинь ков, ме тэныд кӧрт пинь дора.
Вомтӧ паськӧд да кывтӧ нюжӧд».
Руч вомсӧ паськӧдас, кывсӧ нюжӧдас, а Кузьнеч пӧсь кльӧщиӧн Ручӧс кывйӧдыс кутас да сэтчӧ и виас.
Сёкыр и ӧні ловъя.
{Коми йӧз @ Правда да кривда @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 81-83.}
Правда да кривда
Вӧліны кык вок.
Кыкнанныс тӧргуйтӧны.
Ӧтиыс вузасьӧ честнӧя, правдаӧн.
А мӧдыс вузасьӧ — кыдз вермӧ, венӧ йӧзӧс.
И найӧ спорӧ воисны, кык вок.
Правдаӧн вузасьысь озджык богатейт, а кривдаӧн вузасьысь озыр.
Но, спорӧ воисны кык вок, и ӧтиыс шуӧ:
— Вӧльнӧй светын правдаӧн овны бурджык.
А мӧдыс шуӧ, кривдаӧн пӧ бурджык.
Споруйтісны, споруйтісны и помӧ эз воны.
Сэсся-й шуӧны, мунам пӧ путешествуйтны, юасьны йӧзлысь, код ног шуасны.
Кык вок мӧдӧдчисны ю пӧлӧн мунны.
А сэні вуграсьысь.
Вуграсьысь дорӧ воисны и юалӧны, вӧльнӧй светын пӧ правдаӧн али кривдаӧн овны бур.
А вуграсьысь сэтшӧм жулик вӧлӧма, кривдаӧн пӧ бур, шуӧ.
А найӧ, кык вокыд, ӧбвет пуктасны петігас, коднымӧс пӧ ошкасны куимысь, сылы пӧ кыкнан овмӧсыс лоӧ.
Но, правдаӧн олысь и жугыльтчис: первой паныдасьысь эз сы дор шу.
Куимысь кӧ сідз ошкасны, закон лоӧ.
Воклы став овмӧс лоӧ.
А мӧд вок радлӧ.
Мунісны ещӧ, и паныдасис дядьӧ.
Вӧльнӧй светын пӧ кривдаӧн али правдаӧн овны бур, юалӧны сылысь.
Бара дядьӧ сэтшӧм дурак веськалӧма, кривдаӧн пӧ, шуӧ.
Но, ладнӧ, правдаӧн олысь ещӧ ёна жугыльтчис.
Мунісны ещӧ водзӧ, и коймӧд дядьӧ паныдасис.
Бара юалісны сылысь вокъяс, кривдаӧн пӧ али правдаӧн овны бур?
Кривдаӧн пӧ, бара шуӧ дядьӧ, сэтшӧм жӧ и сійӧ вӧлӧма.
Но, кривдаӧн олысь веніс, сылӧн закон тыри.
И сійӧ шуис, но пӧ, вокӧ, мун, кытчӧ синмыд видзӧдас да мый эм вылысад, а ме пӧ босьта тэнсьыд овмӧс, кыдз пуктӧма вӧлі ӧбвет.
Озыр вок сэсся-й локтас гортас, воксӧ керкаысь вӧтліс, босьтіс став кӧлуйсӧ и керкасӧ.
А правдаӧн олысь нопъясис дай муніс правда корсьны.
Муніс да муніс, нопнад мудзис нин, а деревня эз во, узьны некытӧн.
Ещӧ муныштіс, и сэтшӧм дуб воис.
Пырис дуб улӧ, узьны думайтӧ, а сэні ставыс кок туйяс.
Но, тан пӧ кодкӧ олысьяс эмӧсь, час жӧ пӧ дуб йылас кая, татчӧ пӧ локтасны, гашкӧ.
Сэсся сійӧ кайис дуб йылӧ, водіс сэтшӧм ув вылӧ.
Вой шӧр кадӧ, и зонмӧ, пӧим-ном мында чӧрт локтіс.
Ыджыд сӧтанаыс сэтчӧ пуксис, и ставныс мӧдісны ошйысьны сылы.
Ӧти шуӧ, ме пӧ тайӧтӧ вӧчи, мӧд шуӧ, ме пӧ тайӧ вӧчи.
А ме, шуӧ ӧти чӧрт, сарлысь пӧ нывсӧ висьмӧді, ку пиас пыралі да, и некод оз вермы лечитны, ме кӧ ог висьтав.
Эстӧн, эстӧн пӧ эм столб, сійӧ столб йывсьыс пӧ петӧ ва, ловъя ва.
Сійӧс кӧ ваян, сар ныв справитчас.
А дядьӧ кывзӧ.
«Вӧт али вемӧс тайӧ?»
Вемӧс пӧ, буракӧ.
Югдандорыс сэсся лэччис, чӧртъяс мунісны да.
Час пӧ ветла сар ордӧ, шуӧ сійӧ.
Муніс сарствоӧ, пондіс юасьны, и збыль, ныв висьӧ без памяти, асьсӧ косявлӧ.
Сар быд ногыс нин лечитӧма, и оз вермы справитны.
Сэсся явитас, код пӧ лечитас менсьым нылӧс, воцарита ас местаӧ.
Дядьӧ локтіс дворечӧ, сар сылысь юалӧ, тэ пӧ, бокӧвӧй морт, он-ӧ вермы искод корсьны, лечитны менсьым нылӧс.
Ме пӧ верма, шуис дядьӧ, толькӧ условие: вайӧ меным вӧв.
Вӧв сылы сетісны, сійӧ босьтіс туис, вӧв вылӧ сӧліс и давай мунны сэтчӧ, кытысь висьталісны чӧртъясыд ловъя ва йывсьыд.
Муніс, и збыль, столб йылысь петӧ ва.
Туисӧ ва босьтіс сійӧ, локтіс бӧр дворечӧ и, дерт, юктӧдіс ли, мый ли, сар ныв пондіс справитчыны и справитчыны, и дзикӧдз справитчис.
Кывсис сійӧ йӧзлы, и йӧзӧс пондіс лечитны, быд висьӧмысь справиталӧ ставсӧ.
Сарлы рад лои, со пӧ локтіс бокӧвӧй морт да нылӧс висьӧмысь лечитіс дай став сарствоысь лечитӧ йӧзӧс.
Нылӧс сетас сы сайӧ, и сійӧ пондас саравны, зэв бура овны.
Гортса овмӧс йылысь сійӧ и вунӧдіс нин, ӧні сылӧн бурджык.
Коркӧ-й кывсяс воклы, со пӧ, сарӧ воӧма.
«Кыдзи правданас сарӧ воис?» — шензьӧ кривдаӧн олысь.
Сылы тешкодь кажитчӧ и завидь лои.
Час жӧ пӧ ме ветла, аддзӧдла вокӧс.
Вок ордӧ воис, вок сылы шуӧ, ме пӧ тай шулі, правдаӧн бурджык овны, вот ме сарӧ вои, а тэ век на купеч.
А кыдз пӧ тэ воин сарас, юалӧ сылысь кривдаӧн олысь.
А ме пӧ век правда висьталі и ӧні висьтала.
Кор пӧ ме муні гортысь, воис дуб.
Ме дуб улӧ и узьмӧдчи.
Сэтчӧ воисны чӧртъяс, и ӧти ошйысис, висьмӧді пӧ саревнаӧс и лечитны пӧ позьӧ сӧмын ловъя ваӧн, сэтӧн-сэтӧн пӧ сійӧ петӧ сюръя йылысь.
Но, ме пӧ вои сарствоӧ и кутчыси лечитны сар нылӧс.
Ветлі ловъя вала, лечиті сійӧс, сэсся и йӧзӧс понді лечитны, сэсся пӧ-й менӧ сарӧ пуктісны.
Вот пӧ мый лои дуб йылын узьӧмысь.
А ме кӧ пӧ сэтчӧ ветла, мый лоӧ? — юалӧ вок.
Верман пӧ и тэ, шуӧ мӧдыс.
И давай, муніс кривдаӧн олысь, нопъясис и муніс висьталӧм туйӧд, и збыль, воис дуб.
Дуб йылӧ кайис, пондіс виччысьны.
Вой шӧр кад мыйӧн лои, бара пӧим-ном мында чӧрт воис.
Бара пондісны ошйысьны ыджыдыслы.
А ӧти, коді висьталіс сар нывтӧ, и шуис, энлӧ пӧ ёна квастайтчӧ, гашкӧ, кодкӧ кывзысь эм.
Ме пӧ тай висьмӧдлі сар нывтӧ да ошйыси, сійӧс пӧ справитӧма кодкӧ.
Абу-ӧ дуб йылас сійӧ.
И давай кок пӧла лешакыд кайны дуб йылӧ.
Кривдаӧн олысьӧс аддзис: вот пӧ тай коді вӧлӧма!
Морттӧ юрсиӧдыс лэччӧдіс, и сейчас сійӧс чашйӧдлісны-косявлісны.
Кривдалы пом воис.
А вокыс правданад оліс и век на олӧ, сарствуйтӧ.
Ӧнія кадӧ правда кодь бур нинӧм абу.
{Коми йӧз @ Гусясьысь Емель @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 86-91.}
Гусясьысь Емель
Важӧн олісны-вылісны пӧрысь гозъя.
Налӧн вӧлі куим пи.
Найӧ олісны, олісны да ёна пӧрысьмыны кутісны, а пиян ёнмӧны.
Бать и кутіс шуны пиянлы: «Ме пӧрысьми, тіянлы регыд ковмас ас нянь вылӧ петны, и ме кӧсъя тӧдны, коді кутшӧм уджӧн кутас кынӧмпӧт шедӧдны да кодлы овмӧсӧс позяс кольны».
Бать найӧс нуӧдіс вӧрӧ, новлӧдліс, новлӧдліс, ыджыд пи ӧтиклаӧ сувтіс, зэв кыддзаинӧ, и шуӧ: «Вот, батьӧ!
Этатӧн зэв ёна нянь кутас воны, кералан да, сотан кӧ да, тыла вылас кӧдзан».
Бать сійӧс ёна ошкис: «Тэ тай лоан нянь казакӧн».
Мӧдӧдчисны водзӧ.
Мунісны, мунісны и воисны зэв мича яг вылӧ, шор дорӧ.
Сэтчӧ мӧд пи сувтіс и шуӧ: «Вот, батьӧ, татӧн местаыс вӧравнытӧ кутшӧм лӧсьыд, сьӧла-уртӧ кыйны, и пӧткаыд тан, ме чайта, уна».
Бать бара сійӧс ошкис и шуӧ: «Тэ лоан бур вӧралысь, сы помысь кынӧмпӧттӧ кутан шедӧдны».
Найӧ мӧдӧдчисны бара водзӧ.
Мунісны, мунісны нюрӧд, и козъя вӧрӧд, и ягӧд.
Ичӧт пи век оз аддзы ни оз шыась, и петасны найӧ сьӧртӧ, и ичӧт пиыд, Емель нима, мыйкӧ дзӧръявны кутас пуяс вылас.
Бать казялас и юалӧ: «Мый нӧ, пиӧ, сэсь аддзин?»
«А то, — шуас, — батьӧ, видзӧд, эсійӧ пуас мый эм?»
Батя-пиа видзӧдӧны да, ӧтик пуын зэв ыджыд йӧг.
Юалӧ батьыд пиянлысь: «Мый вылӧ шогмӧ?»
Ыджыд пи шуӧ: «Пывсян кӧш вылӧ», а мӧд пи шуӧ: «Ыджыд бекар вылӧ».
Ичӧт Емель пи видзӧдіс, видзӧдіс дай шуӧ: «Некод энӧ тӧдӧй, а сійӧ бур лоӧ морт начкан нӧш вылӧ».
Батьыс сьӧлыштіс да шуӧ: «Вот ӧд, омӧлик мортыд мыйӧн кӧсйӧ кынӧмпӧт перйыны».
Мыйӧн воисны гортас, бать Емельӧс пыр и вӧтліс ас нянь вылас: «Мун, — шуас, — кытчӧ гажыд и ветлы бур киподнад».
Емельлы нинӧм вӧчны, быть лоис мунны.
Мунӧ сійӧ, мунӧ, и думайтны кутіс: «Чӧвлы, первой дядь ордӧ ветла, сійӧ оз-ӧ мекӧд мун».
Муніс дядь дінӧ и дядьлы шуӧ: «Вай мунам мекӧд кынӧмпӧт перйыны, чем тані тойтны нинӧм абу вылас».
Дядь юалӧ: «Кытчӧ?
Да мый вӧчны?»
«А вот, — шуас, — кутам йӧзӧс ылӧдлыны да кытысь сюрас гусясьны».
Дядь серавны кутіс и шуӧ: «Эк тэ, вемтӧм юр, тӧрыт на чужин, а талун гусясьны нин мӧдан.
Ме кымын во нин сы помысь ола, и то ог лысьт йӧзас петны, сюрӧмысь пола».
Вензисны, вензисны да петісны жӧ мир туй вылад.
Мунісны, мунісны, воисны неыджыд шор дорӧ, и налӧн кынӧмыс сюмавны кутіс.
Дядь и шуӧ Емельлы: «Но, мый жӧ кутам сёйны?»
«А вот видзӧдлы, дядьӧ, пу йылас, сэн кутшӧмкӧ поз эм; тэ кайлы сэтчӧ, а ме би песта».
Дядь кайны кутіс, а Емельыд дядьлысь, кайигкостіыс, кӧті пыдӧссӧ вундіс.
Дядь эз и тӧдлы, кайис пу йылӧ, сэні квайт кольк.
Зептас сюяліс и лэччис, оз тӧдны, кутшӧм колькъяс, а Емель шуӧ: «Кӧть кутшӧм, кынӧм сюмалігӧн ставыс сёйсяс».
Сёйисны и бара мӧдӧдчисны водзӧ.
Мунісны, мунісны и воисны васӧдінӧ, и дядьлӧн кокыс кӧтасьны кутіс.
«Мый тайӧ, кӧті вӧлі дзонь, а кок кӧтасьӧ?»
Видліс, кӧті пыдӧсыс абу.
«Кытчӧ лои, мый тайӧ?» — шуӧ.
А Емель сералӧ: «Вот, — шуас, — мунігкостіыд кӧті пыдӧсыд воши, а ме аддзи».
И зепсьыс кыскӧ да шуӧ: «Тайӧ абу?»
Дядь дивуйтчыны кутіс, кыдз сійӧ вермис нетшыштчыны, и Емель висьталӧ: «Вот, — шуӧ, — сідзи и сідзи, тэ эн и тӧдлы».
Мунісны, мунісны дыр ли регыд, и воисны туйвежӧ.
Думайтісны, кодарӧ мунны.
Емель шуӧ: «Вай жӧ веськыдвыв мунам».
Мӧдӧдчисны ыджыд туй кузя.
Недыр муныштісны, и налы паныдасис озыр мужик, зэв ыджыд ӧш нуӧ.
Емель дядьыслы и шуӧ: «Ме талысь ӧшсӧ гусяла, да оз и тӧдлы».
Дядь шуӧ: «Верман кӧ, гусяв, мен абу жаль».
Найӧ туй бокас кежасны, и дядьӧс тшӧктіс сэн виччысьлыны: «Тэ, — шуас, — тані виччысьлы, а ме ӧшсӧ сылысь вайӧда».
Вӧрӧдыс зэв ӧдйӧ котӧртіс, ордйис ӧш нуысьӧс, сапӧг пӧвсӧ пӧрччис и шыбитіс туй вылас, ачыс дзебсис.
Воис ӧш нуысь сапӧг дорӧдз, видліс: «Ак, — шуӧ, — кутшӧм буртор сюрис, да сӧмын пӧлыс, гоз кӧ эськӧ!»
Сапӧг пӧвтӧ бӧр пуктіс и мӧдӧдчис водзӧ, а Емель сапӧг пӧвтӧ бӧр кватитіс, и айда водзӧ, бара ордйис вӧрӧдыс, мӧд пӧвсӧ пӧрччис да шыбитіс.
Воис ӧш нуысьыд сэтчӧдз, бара аддзис сапӧг пӧв и думайтӧ: «Эк, — шуас, — кутшӧм добра, да мӧд пӧвсӧ эг босьт, а чӧвлы, косавла».
Сійӧ эз дыр думайт, ӧшкӧс домаліс пу бердӧ, сапӧг пӧв пуктіс и косіс котӧрӧн мӧд пӧвла.
А Емельлы сійӧ вӧлі и колӧ, ӧшкӧс разис, сапӧг пӧв босьтіс, ӧшкӧс вӧрӧд нуис дядь дорӧдз, и дядьлы тшӧктіс начкыны.
Сэсся ӧш юрсӧ босьтіс и дядьлы шуӧ: «Чӧвлы, ме ещӧ талысь паськӧмсӧ гусяла».
Мӧдӧдчис бӧрлань, муніс, муніс и воис неыджыд ты дорӧ.
Видзӧдліс, некод некӧн абу.
Регыдджык босьтіс майӧг, ӧш юрсӧ пыртіс ты шӧрӧ и сатшкис майӧг йылӧ, быттьӧ ӧшкыс вартчӧ, а ачыс петіс берегӧ, эжӧр пиас дзебсис да баксыны кутіс.
Озыр мужик корсис, корсис ӧштӧ, и некысь эз сюр, а баксӧм шы кыліс.
«Э! — шуас, — ты дорад, тыдалӧ петӧма, чӧвлы, ветла».
Воис ты дорӧ, видзӧдӧ, ӧшкыд сылӧн ва шӧрас пырӧма, сӧмын юрыс тыдалӧ.
Сійӧ видчыны кутіс ӧш вылӧ.
«Эн на, — шуас, — важӧн ю, а бара горштӧ паськӧдӧмыд, да ещӧ и ты шӧрӧдзыс пырӧмыд.
Видзӧдтӧ, — шуас, — госыс сывны кутӧма, чӧвлы, ме тэд пыравла».
Берегад пӧрччысис и пырис ӧш дінӧ, а сэккості Емель дӧрӧм-гачсӧ кватитіс да айда котӧрӧн, мужик эз и тӧдлы.
Мужик ӧш дінӧдз воис, домӧдыс тракнитіс, — ӧшлӧн сӧмын юрыс тонъялӧ.
Чуймавны кутіс — кӧн нӧ тушаыс?
Сэсся и дум вылас уси, мый сійӧ тысӧ шуӧны гажтӧмӧн, да друг зэв ёна повзис, уськӧдчис ваысь петны, а кокнас крукасис ӧш дом гезъяд, и петнытӧ оз убӧлит.
«Тайӧ, — шуас, — ӧштӧ менсьым васаясыд сёйӧмаӧсь, и менӧ кыскыны кутісны».
Сэтчӧ ӧдӧбтіс ёнджыка, кыдзкӧ кокыс сылӧн мыніс гезсьыд.
Петіс берегад, а сэні сылӧн и паськӧмыд абу, да ещӧ ёнджыка повзис.
«Тайӧ, — шуас, — паськӧмтӧ нин васаясыд нуӧмаӧсь», — и давай пасьтӧгыс котӧртны, мед нин регыдджык мынны.
Котӧртіс да котӧртіс, пасьтӧгыс и воис грездас.
Висьталіс, кыдз-мый лои, да быдсӧн веритісны.
Мукӧдыс ещӧ шуисны на, мый сэн васаясыс важӧн нин петалӧны тысьыс, ещӧ пӧ асьтӧ абу кыскӧмаӧсь да ладнӧ.
Дядь да Емель ӧшкӧс кулисны, кучиксӧ косьтыны ӧшӧдісны.
Сэтчӧ чом вӧчисны и овны сэн кутісны.
Олісны, олісны, яй налӧн бырны кутіс, и сёйны нинӧм эз кут лоны.
Емель дядьыслы и шуӧ: «Сэсся тэ мыйкӧ вай думайт».
Коркӧ видзӧдӧны: тӧвар доддяяс сэті мунӧны.
«Ак, — шуӧ Емельыд дядьыслы, — тайӧясӧс кӧ верман кыдзкӧ ылӧдны, вот тэ и морт!»
Дядь эз дыр кӧсйы, муніс да водіс канаваӧ, а мыйӧн орччаасьны кутісны тӧвар доддяяс, зэв ёна кутіс лӧвтны.
Морт и чеччис додьсьыс да юасьӧ, мый сійӧ сэн куйлӧ и мыйысь лӧвтӧ.
Сэтчӧ чукӧртчисны унаӧн, и сійӧ налы висьталӧ: «Вот, — шуас, — татӧн неважӧн мунісны рӧзбойникъяс да менӧ грабитісны, ачымӧс нӧйтісны и татчӧ шыбитісны, и вот кӧть кув татчӧ, нинӧм эз кольны».
Сійӧс тӧвар доддяяс жалитісны и босьтісны сьӧрсьыс, а сылы сійӧ вӧлі и колӧ.
Додь вылад пуксьӧдісны, да войӧдзыс пыр сэні лӧвтіс.
Тӧвар доддяяс рытъядорыс воисны шор дорӧ да сувтісны шойччыны.
Биасисны, пусисны, неуна юыштісны и водісны узьны.
Дядь додь вылысь эз и лэччывлы, быттьӧ оз вермы, а мыйӧн тӧвар доддяяс унмовсисны, эз дыр думайт, ӧти телега помӧ кык вӧв доддяліс, некод эз и тӧдлы, да Емельлы нуис.
Дядьыд Емельлы тӧвар додь сетіс, ачыс бӧр бергӧдчис тӧвар доддяяс дінӧ и зэв гораа горӧдіс: «Чеччӧй!
Чеччӧй ӧдйӧджык, рӧзбойникъяс воӧны, ставнытӧ начкасны!»
Найӧ унйывсьыд ӧдйӧджык чеччисны, доддясисны, пуксисны, вӧвъясӧс кучкисны и давай мый вермӧны пышйӧны.
Эз и гӧгӧрвоны, мый налӧн ӧти додь оз тырмы.
Дядь пышйис сэтысь Емель дорӧ, телега доддьӧ пуксисны кыкӧн и давай рӧдтыны мӧдарлань.
Пышйисны, пышйисны, коркӧ воисны карӧ и сэтчӧ тӧвар и вӧвъяс вузалісны, а асьныс бара мӧдӧдчисны кытысь-мый сюрӧ корсьны, и воисны ӧти вӧлӧсьтӧ.
Сійӧ вӧлӧсьтас кывсьӧ вӧлі, мый вичко казнаыс зэв озыр.
Найӧ сувтісны и думайтны кутісны, кыдзи сійӧс петкӧдны.
Олӧны вежон дай мӧдӧс.
Быд лун вичкоӧ ветлӧны и зэв ёна юрбитӧны.
Йӧзыс шензьӧ: кутшӧм тайӧ ен тӧдысьяс воисны, татшӧма кевмӧны, а найӧ век ёнджыка да ёнджыка вичкоӧ волывлыны кутісны, и быдлаті видлалӧны, кыті позьӧ пырны и петны.
Коркӧ-некоркӧ Емель и аддзис ӧтиклаысь неыджыд розь, кыт позьӧ войнас пыравны.
Дядьлы нинӧм эз висьтав и ӧтик войӧ гусьӧникӧн пыраліс вичко пытшкӧдзыс, да аддзис сӧмын кык эзысь руба.
Бӧр петіс, дядьлы эз и висьтав.
И Емель быд вой кутіс пыравны вичкоӧ, петкӧдавны этшаникаӧн, мый сюрӧ.
Коркӧ дыр мысьт аддзис да, ставнас вичко казнасӧ петкӧдіс, некод эз тӧдлы.
Мӧд луннас кывсис, мый вичко казна вошӧма.
Кутісны гадайтны, картіавны, ва вылӧ видзӧдны, но казна некысь эз сюр.
Кыдз-мый вӧчны?
Чукӧртісны йӧзӧс и кутісны тӧлкуйтны, кыдз вӧрӧс кутны.
Тӧлкуйтісны, тӧлкуйтісны, и некод эз вермы тӧлк сетны.
Старӧста и шуӧ: «Вай жӧ корлӧй Емельӧс, сійӧ мортыс ветлӧм-мунӧм, уна тӧдӧ, и мортыс ёна ен дума, сійӧ мыйкӧ оз-ӧ вермы тӧлк сетны».
Корсисны Емельӧс и сылы висьталісны казна вошӧм йылысь, и кутісны юасьны, оз-ӧ вермы сійӧ кыдзкӧ тӧдны, коді казна гусяліс.
Емель налы и шуӧ: «Вайӧй меным куим лун думайтны, и ме ставсӧ тіянлы висьтала, кыдзи корсьны, а сідз ме ог вермы тӧдны, код ордын деньгаыс».
Быдсӧн радӧсь лоисны и разӧдчисны гортаныс.
Емель куим лун чӧж думайтіс, кыдзи-мый вӧчны.
Думайтӧ сідз: «Мыйтта менам эм деньгаыс, ковмас ставсӧ юкны дядькӧд, и меным этша воас, чӧвлы жӧ, ме дядьӧс сюя и деньгаыс ставыс мен кольӧ».
Сідз и вӧчис.
Муніс старӧста ордӧ и сійӧс тшӧктӧ аскӧдыс вичко гӧгӧр гӧгӧртӧдны, да розьсӧ и индіс: «Вот, — шуӧ, — ме ва вылӧ видзӧдлі, и мен воссис, мый этайӧ розьӧдыс ветлӧ вӧрыс, быд вой пыралӧ и некод оз аддзывлы.
Тайӧ розь весьтас колӧ пуктыны сир бӧчка, и кор сійӧ петны кутас, чеччыштас да веськалас бӧчкаас».
Сідзи и вӧчисны.
Розь дорӧ сир бӧчка пуктісны вой кежлӧ.
Емель муніс дядь дорас и сылы шуӧ: «Ме, — шуас, — аддзи тӧлк, позьӧ вичкоысь тавой петкӧдны, мый сюрас, да пышйыны».
Рытсёр воис, и найӧ мунісны вичко дорӧ.
Емель дядьӧс тшӧктіс виччысьлыны, ачыс пырис розьӧд, сэсся дядьлы бӧрсяньыс тшӧктіс пырны.
Найӧ пырисны и босьтісны, мый сюрис.
Деньгатор дядь босьтіс.
Сэсся Емель мыйкӧ уськӧдіс.
Ставыс гиль-гольмуніс.
Дядь садь быртӧдзыс повзис, чепӧсйис розьӧдыд да сир бӧчкаӧ буз! — усис.
Емель чеччыштіс муас, и давай пышйыны.
Кытчӧ сійӧ пышйис, некод оз тӧд, ӧні на кытӧнкӧ ветлӧ, а дядьӧс сир пиысь лэптісны ӧдва лолыс.
{Коми йӧз @ Поп казак @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 96-101.}
Поп казак
Оліс-выліс кресттянин.
Сылӧн вӧлі ӧти пи, Иван.
Коркӧ-й сэсся быдмыштіс Иван, и сылӧн батьыс кулі, и мамыс кулі.
Сэсся-й дзебис, меститіс найӧс, ӧдвакӧ эз гӧбӧчас дзеб кыкнаннысӧ.
Но, ладнӧ.
Куліны бать-мам, и гажтӧм лои Иванлы.
Кытчӧкӧ пӧ лоӧ мунны, казакӧ кӧть медасьны.
Муніс, муніс сійӧ и попкӧд паныдасис.
Кытчӧ пӧ мӧдӧма Иваныс, юалӧ поп.
Иван и шуӧ, бать пӧ кулі, и мам кулі, и ӧтнамлы гажтӧм лои гортын, кытчӧкӧ муна да, казакын кута овны.
— Медась, сідзкӧ, меным казакад, — шуӧ поп.
— А мый нӧ, — шуас, — огыс, медася и тэныд, меным сёровно.
А донсьыс пӧ кыдзи, бара юалӧ поп.
Мыйкӧ пӧ вӧд сет дай, сё шайт вылӧ ола, кытчӧдз бабаыд оз кут по-немецки сёрнитны.
Но, ладнӧ.
Нуӧдіс поп казакӧс гортас и гӧтырыслы висьталӧ, вот, шуас, медалі казакӧс сё шайт вылӧ.
Сэтчӧдз пӧ кутас овны миянын, кытчӧдз тэ по-немецки сёрнитны он велав.
А аслыс поп и думайтӧ: «Тайӧ, сідзкӧ, нэм кежлӧ миянлы сюри».
Но, ладнӧ.
Коркӧ олісны, олісны найӧ, и воис праздник.
Поп петіс вичкоӧ служитны.
Казак попаддялы шуис, ме пӧ вичкоӧ жӧ петала, а ачыс петіс да пос улас дзебсис.
А мӧд прикодысь дякӧн вӧлі.
Сійӧ вӧлі важысянь нин попаддякӧд любитчӧ.
И кыйӧдіс сійӧ дякӧныд, кор поп петіс вичкоӧ, и локтіс попаддя ордӧ.
Толькӧ на локтіс дякӧныд, пондісны попаддякӧд гӧститны, гуль-голькыліс ӧдзӧсын.
Кодкӧ пӧ локтӧ, шуӧ дякӧнлы попаддя, мун пӧ кай паччӧрӧ да ид кольтаяс сайӧ дзебсьы.
Дякӧн кайис ид кольтаяс сайӧ дзебсьыны, а попаддя идраліс пызан вывсьыс сёян-юансӧ да петіс восьтны.
Коді пӧ, юаліс сійӧ.
Ме, шуӧ казак, восьт пӧ.
Пырисны, и попаддя бара юалӧ, мыйла пӧ локтін.
Менӧ пӧ ыстіс батюшко, паччӧр вылын пӧ ид кольтаяс эмӧсь да, вартны колӧ.
Попаддя шуӧ:
— Чӧв, эн вӧрӧд кольтаяссӧ, ульӧсь найӧ.
— А поп тшӧктіс да быть меным кывзы, ме вӧд казак.
Кайис Иван паччӧрӧ и давай шыблавны кольтаяс: ӧти кольта жняп шыбитас, мӧд кольта жняп шыбитас, сэсся-й дякӧнӧс юрсиӧдыс кватитіс да брункнитіс-шыбитіс кольтаяс сорыс.
Петкӧдіс Иван кольтаяс и дякӧнӧс гумла вылӧ, и давай вартны.
Вартіс да вартіс Иван, вартіс да вартіс, дякӧн и пондіс кевмысьны: дугды, шуӧ, Иван, эн нӧйт, ме тэныд ветымын пуд ид сета.
Ладнӧ, шуӧ Иван, сідзкӧ пӧ бур.
И нуӧдіс сійӧ нӧйтӧм дякӧнӧс идла.
Мунісны, сӧвтісны вӧв доддьӧ дякӧнлысь ветымын пуд ид, и Иван бӧр локтіс гортас.
Буретш поп локтӧ вичкоысь.
Мый нӧ пӧ, казак, керан, юаліс поп.
Паччӧр вылад пӧ тай ид кольтаясыд вӧліны, варті пӧ да ветымын пуд ид уси.
Тайӧ, другӧ, зэв нимкодь лои поплы.
Ок пӧ, тайӧ казакыд и озырмӧдас миянӧс, думайтӧ.
Коркӧ найӧ олісны-керисны, и ӧпеть праздник воис.
Поп петіс вичкоӧ.
Казак попаддялы ӧпеть шуис, ме пӧ, час, петала жӧ.
Ачыс петіс да бара пос улас дзебсис.
Локтіс попаддя ордӧ дякӧн.
Эз на удит попаддя дякӧнӧс гӧститӧдны, ӧдзӧсын гуль-голькыліс.
Дзебсьы, шуӧ попаддя, паччӧрӧ, сю кольтаяс сайӧ.
Дякӧн кайис сю кольтаяс сайӧ дзебсьыны, а попаддя петіс восьтны.
— Коді? — юалӧ попаддя.
Ме пӧ, шуис казак, восьт.
Пырисны, и попаддя ӧпеть юалӧ, мыйла пӧ локтін.
Паччӧр вылад пӧ сю кольтаяс эмӧсь да, батюшкоыд вартны тшӧктіс.
Чӧв пӧ, тӧрыт на пырті кольтаястӧ да ульӧсь, эн вӧрӧд.
А поп пӧ тшӧктіс да, быть меным кывзы, шуӧ Иван, ме пӧ вӧд казак.
Кайис Иван паччӧрӧ и давай шыблавны кольтаяс: ӧти кольта жняп шыбитас, мӧд кольта жняп шыбитас, сэсся ӧпеть дякӧнӧс юрсиӧдыс кватитіс да брункнитіс-шыбитіс и петкӧдіс сійӧ гумла вылӧ вартны.
Вартіс да вартіс Иван, вартіс да вартіс, дякӧн и пондіс кевмысьны, криста ради пӧ лов эн босьт, ме тэныд ветымын пуд сю сета.
Ладнӧ пӧ, шуӧ Иван.
Сэсся доддяліс сійӧ вӧв, муніс да дякӧнлысь вайис додь тыр сю.
Поп сійӧ самӧй вичкоысь локтӧ.
Мый нин пӧ, казак, керан, юаліс попыд.
Паччӧр вылад пӧ тай сю кольтаяс вӧліны, варті пӧ да, ветымын пуд сю уси.
О господьӧ, поплы нимкодьыд!
Мыйкӧдыра олісны-керисны, и ӧпеть праздник воис.
Поп ӧпеть петіс вичкоӧ, а казак бара пос улас дзебсис.
Воис дякӧн, пондісны попаддякӧд гӧститны.
Муртса на пуксисны пызан сайӧ, ӧдзӧсын голь-голькыліс.
Кытчӧ пӧ ме дзебся, шуӧ дякӧн.
Пельсаӧ пӧ пыр, ме вевття, шуӧ попаддя.
А пельсаас вӧлӧма дьӧгӧдь.
Но, ладнӧ.
Дякӧн сійӧ казяліс ли, эз ли, а пырис, думайтны некор.
Петіс сэсся попаддя, восьтіс казаклы.
— Мыйла нин локтін?
Мӧдар земляын пӧ дьӧгӧдь вылӧ тӧвар вежлалӧны да, батюшко тшӧктіс дьӧгӧдь пельсатӧ тӧварӧн вежны нуны, висьталіс казак.
Сэсся сійӧ босьтіс мӧлӧт да кӧрт тув, пельса вевттӧ топыда тувъяліс, грым-грам петкӧдіс дяк тыра пельсатӧ, пуктіс ва кыскалан доддьӧ да пондіс мунны.
Паныд лоины сылы купечьяс.
Тэ нӧ пӧ кытчӧ тайӧ пельсаа вӧвнас мӧдӧдчин, юалӧны.
А ме пӧ тайӧ дявӧлӧс нуа.
Аттӧ пӧ дивӧ, шуӧны купечьяс, он-ӧ петкӧдлы миянлы.
Петкӧдла пӧ, куим додь тӧвар кӧ сетанныд, а лэдзанныд кӧ пышйыны, ещӧ унджык босьта.
Огӧ пӧ лэдзӧй пышйыны, шуӧны купечьяс.
Но, ладнӧ.
Иван перъяліс кӧрт тув, восьтіс пельса вевт, тыдовтчис дякӧн, ставнас дьӧгӧдьӧссьӧма, господьӧ, кутшӧм мисьтӧм.
Чеччыштіс дякӧн пельсасьыс — да давай вӧрӧ!
Купечьяс повзисны, давай пышйыны.
Иван горзӧ, мыйла пӧ лэдзинныд, кутӧй, кутӧй.
А дякӧн сійӧ толькӧ и кырссьӧ-пышйӧ.
Вот пӧ-й пышйис, вайӧ пӧ куим додь тӧвар.
Купечьяс сетісны сылы куим додь тӧвар.
Иван сэсся пуксис вӧв вылӧ и мӧдіс гортлань.
Буретш сэки вӧлі вичкоысь поп локтӧ.
Аддзис сійӧ Иванӧс и юалӧ, мый нӧ пӧ ваян.
Куим додь тӧвар пӧ со сетісны дьӧгӧдь пельса вылад.
Поп толькӧ шензьӧ.
— Вот, — шуас, — чудеса тайӧ, дзикӧдз шуас озырмӧдас миянӧс казакыд.
Но, ладнӧ.
А попаддя да дякӧн водзвыв нин сёрнитчисны, кыдзи найӧ вермасны аддзӧдчывны аски.
Попаддя дякӧнлы висьталіс, аски пӧ ме лэчча мӧс лысьтыны, а тэ пӧ лок карта ӧшинь дорӧ.
Казак сійӧ сёрнитӧ ставсӧ кывліс.
Аскинас мӧс лысьтан кад на эз ло, казак пурт босьтіс да попаддяысь водзджык лэччис карта вылӧ.
Сэсся карта дорӧ локтіс дякӧн.
Сійӧ мыссьӧма-й, чиститчӧма, весалӧма ас вывсьыс дьӧгӧдьтӧ.
Матушка пӧ, тэ? — шуис сійӧ картасьыд.
Ме пӧ, надзӧник, попаддя гӧлӧсӧн, шуис казак.
Кыдз нӧ пӧ ми аддзысям?
Ог пӧ тӧд, карта ӧдзӧс зэв ёна дзуртӧ да ог пӧ лысьт восьтныс, муртса кылан гӧлӧсӧн шуис казак.
Нинӧм пӧ ме ог кыв, выльысь висьтав, — шуис дякӧн и пельсӧ пуктіс карта ӧшинь розь шӧрӧ.
Казак дыр эз видзӧд, шаркнитіс сылысь пельтӧ пуртӧн.
Дякӧн, горзігтыр, лэбыштіс гортас.
Попаддя эськӧ лэччыліс жӧ карта вылад, да некод нин сэтчӧ эз волы.
Коркӧ сэсся-й попаддялы кывсяс, сійӧ прикодысь пӧ дякӧн висьмӧма.
Попаддя-й шуӧ поплы, огӧ-ӧ пӧ ну сылы гӧстинеч.
Ну пӧ, шуӧ поп.
Но, ладнӧ.
Аскинас чеччис попаддя да черинянь пӧжаліс, посводзӧ петкӧдіс ыркӧдны.
А казакыд петаліс да черисӧ сёйис, а дякӧнлысь пельсӧ пуктіс чери местаад.
Казаклӧн сёйсис, и попаддя босьтіс чериняньтӧ да муніс дякӧн ордӧ.
Пырис сійӧ сы ордӧ и юалӧ, висян, шуӧ?
Вися пӧ.
Ме пӧ эськӧ гӧснечтор вайышті да, на сёйышт.
Дякӧн чериняньтӧ косяліс, видзӧдӧ да, сэн аслас пельыс.
Тайӧ пӧ тай и вундылӧма, попаддя вылӧ чайтіс дякӧн, а ачыс попаддялы шуис:
— А мый, матушка, ме вӧд кула жӧ нин, а вай медбӧръяысь окасям.
Окасьны кутісны найӧ, и дякӧн попаддялысь кывсӧ курччис.
Попаддя уськӧдчис да кывтӧгыс котӧртіс гортас.
Гольӧдчӧ сійӧ кильчӧ вылас и лёкысь больӧдчӧ: бололо, бололо, бололо.
Поп кылӧма пӧлатьсяньыс дай шуӧ казаклы, кодкӧ пӧ кильчӧ вылын больӧдчӧ, мун пӧ восьт, казак.
А казак шуӧ, тэ пӧ восьты.
Поп сэсся-й восьтіс, и больӧдчигтыр пырис попаддя.
Поп шуӧ, матушка, тэ тай нӧ, мый нӧ тайӧ?
— Бололо, бололо, — шуӧ попаддя.
— Мый нӧ лои, мый? — юасьӧ поп.
А попаддя век ӧтикӧс тӧдӧ:
— Бололо, бололо.
Казак сэтчӧ-й шуӧ:
— Вот, батюшко, бабаыд тэнад по-немецки сёрнитӧ, менам срок эштіс, вай сё шайттӧ.
Но, поп сетіс сё шайт, казак петіс дай муніс, а ачыс сійӧ колис попаддякӧд больӧдчыны.
{Коми йӧз @ Салдат да генерал ныв @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 105-109.}
Салдат да генерал ныв
Ӧтик салдат, значит, служитіс служба ассьыс дас во кымын.
Важӧнтӧ со дыр служитлӧмаӧсь.
И сійӧ пондіс гортӧ локны.
Гортӧ локны пондіс и трактир дорті мунӧ, час жӧ пӧ ме пырала да юышта.
Пырис трактирӧ, медбӧръя кӧпейка вылӧ юыштіс.
А сэтчӧ локтісны, зонмӧ, сэтшӧм бур паськӧма йӧз и шуӧны, аттӧ пӧ дивӧ, ме пӧ куимсё чӧлкӧвӧй видзи, а генерал нывлысь чужӧм эг на аддзыв.
Сійӧ пӧ мый на, шуӧ мӧдыс, ме пӧ квайтсё чӧлкӧвӧй видзи, и то эг аддзыв.
А служивӧй сэн жӧ дай шуӧ, ме пӧ, пять кӧпеек кӧ сетанныд, баба вылӧ вая.
Код юрнад сылӧн ошйыссис.
Аттӧ пӧ дивӧ, шензьӧны сійӧ кыкыд, мыйта пӧ ми деньга видзим да весиг чужӧмсӧ эг аддзылӧй, а тайӧ пӧ, салдат морт, пять кӧпеекӧн кӧсйӧ баба вылӧ вайны.
Коркӧ доложитісны сійӧ сарлы, тэнад пӧ сэтшӧмтӧ-сэтшӧмтӧ салдат эм, сійӧ пӧ кӧсйысьӧ пять кӧпеек вылӧ вайны ас саяс генераллысь ныв.
Сейчас сар корис ас дінас салдатӧс, шуӧ, мый пӧ тэ квастайтчан генерал ныв вайны пять кӧпеек вылӧ.
Салдат шуӧ, верма пӧ.
Вот, шуӧ, ӧбвет вӧчам: ме, шуас, мый кера сиктын ли карын, мед некод оз придирайтчы, вай пӧ сэтшӧм гижӧд.
Сар сӧгласитчис, ӧбвет вӧчисны: мый керас салдат, мед некод нинӧм эз вӧч сылы лёкӧс.
Гумага подпишитіс сар и пять кӧпеек сетіс, вай пӧ вӧч, мый кӧсйысин.
А генерал ныв вӧлі сэтшӧм мича, мортлы вӧлі оз петкӧдчыв, дажӧ сар эз аддзыв на, гӧтыртӧм сійӧ да.
Салдат и пондіс думайтны: «Кыдз тайӧс ме верма вайны ас сайӧ пять кӧпеек вылӧ?»
Пять кӧпеекӧн оз артмы, шуис, сэсся муніс трактирӧ и юис став деньгасӧ, мый вӧлі.
Вина юис и пондіс ветлӧдлыны кар кузя, матькыны.
А сыкӧд паныд лои полковник.
Паныд лоигмоз салдат сылы ков кучкис пель бокас, полковник няйтӧ шняп уси, «караул» пондіс горзыны.
Сейчас сэтчӧ котӧртісны городӧвӧйяс, стражникъяс, кытшалісны салдатӧс, ӧти чужйӧ, мӧд чужйӧ, пондісны, зонмӧ, кучкавны, вартны салдатӧс.
А коді кучкӧ, вартӧ, салдат сійӧ быдӧнлы шуалӧ:
— Тэсянь вит, тэсянь дас шайт.
Контрибуция тіян вылысь.
И быдӧнлы сійӧ пукталіс: кодлы вит, кодлы дас, а полковниклы сюрс шайт.
Но, салдатӧс, дерт, нуисны арестӧ, узьтӧдісны, аскинас чеччис да, пондісны лэдзны сійӧс, вай пӧ пет.
Ог пӧ, шуӧ салдат, код пӧ арестуйтіс, вай пӧ корлӧ татчӧ, ставсӧ пӧ корлӧ.
Требуйтісны полковникӧс, воисны городӧвӧйяс, стражникъяс, салдат сетіс налы сарскӧй гижӧд.
Сейчас лыддисны: коді пӧ вӧрӧдас салдатӧс, ачыс ӧтвечайтас, юрыс пӧ здолой сылӧн.
Повзисны, зонмӧ, пӧщада корӧны салдатлысь, эн пӧ норась сарлы.
Полковник сюрс шайт кыскис, на пӧ да прӧстит, а городӧвӧйяс вашкӧдчӧны, ӧти шуӧ:
«Сет вит шайт», мӧд шуӧ: «Тэ дасӧс сет, тэныд дас пуктыліс», ставныс сеталісны, кодлы мый шуліс салдат.
И чукӧрмис, зонмӧ, сюрс куимсё шайт сылӧн.
«Но, — думайтӧ, — та вылӧ нинӧм на ог вермы вӧчны, час, ещӧ мӧд карӧ ветла».
Мӧд карӧ муніс, юыштіс бара и пондіс кар кузя пӧкаживайтны.
А сэн полнӧй генерал ветлӧдлӧ, паныд лои салдатлы.
Салдат бара ков кучкис, мыськыштіс пель бокас, полнӧй генерал уси, «караул» горзӧ.
Бара котӧртісны городӧвӧйяс, стражникъяс и ещӧ ёнджыка пондісны нӧйтны, кучкавны и чужъявны.
А салдат толькӧ шуалӧ:
— Тэсянь кыксё, тэсянь нёльсё, контрибуция, — шуас, — тіян вылысь.
А генераллы, гашкӧ, нёль сюрс пуктіс.
Нуисны салдатӧс арестӧ, нуӧны и броткӧны асьныс: сёяс да кыксёяс пӧ ещӧ ковмисны.
Но, ладнӧ.
Арестӧ нуисны, аски чеччис, узис да пондісны лэдзны сійӧс.
Ме пӧ ог пет, шуӧ салдат, мед пӧ локтасны татчӧ найӧ, коді менӧ арестуйтіс да вайис.
Сейчас корисны сэтчӧ полнӧй генералӧс.
Генерал локтіс, лыддис гижӧдтӧ и пидзӧсчань вылӧ уськӧдчис салдатлы, пӧщада корӧ.
Деньгатӧ пӧ босьт да эн норась толькӧ.
А городӧвӧйяс вашкӧдчӧны сэні: «Тэ сет сётӧ, тэ сет кыксё, тэ сет нёльсё».
Мортыдлӧн чукӧрмис нин вит сюрс шайт.
Но, ӧні пӧ сэсся позьӧ ветлыны.
Муніс, кутшӧм карын генерал нывалӧ, ньӧбис и пасьталіс зэв бур паськӧм, гашкӧ, грапскӧйӧс.
А генераллӧн ныв вӧлі лӧсялӧ генерал пикӧд.
И найӧ век ӧти трактирӧ волӧны.
Салдат локтіс трактирщик дорӧ и юалӧ: татчӧ пӧ волӧ генерал ныв?
Да пӧ, татчӧ, шуӧ кӧзяин, и сійӧ индіс, кутшӧм комнатаын овлӧны.
А орччаыс пуста.
Тані пӧ стен пырыс оз-ӧ позь розь вундыны, юалӧ салдат.
Ме пӧ кык пӧвста понда мынтыны.
Кӧзяин шуӧ: «Позьӧ, позьӧ».
Сейчас сійӧ-й вӧчис, вундіс розь, и ӧтмӧдарсянь клеитіс, шпалеритіс, нинӧм оз тӧдчы.
Коркӧ рытнас воисны генерал ныв да генерал пи.
Но, талун пӧ кутшӧм вина нин корам, сёрнитӧны ас костаныс.
А талун пӧ корам дас шайт дон вина да двадцать дон закуска мыйкӧ.
Сэсся-й корисны трактирщиклысь, вай пӧ, кӧзяин, кык поллитра вина дас шайт дон да закуска кык вылӧ.
А салдат горӧдіс: вай кызь вит шайта поллитра да дас дон закуска, ӧти вылӧ пӧ.
Найӧ кывзісны, стен пырыд кылісны и дивуйтчӧны, коді пӧ татшӧмыс, миянӧс пӧ янӧдіс.
Налы позор лои.
Донтӧмӧс корисны да.
Но сёйыштісны-керисны и мунісны.
Мӧд лун бара сэтчӧ локтісны, талун пӧ превышитам нин.
И корисны кӧзяинлысь, вай пӧ кык вылӧ 125 шайт дон вина да закуска.
Салдат сійӧ кыліс и горӧдіс, витсё шайт дон пӧ вина да закуска ӧти вылӧ.
Бара, зонмӧ, панйис.
А таысь пӧ он мын, рӧзӧритас миянӧс, пондісны шуны найӧ.
А ми пӧ ог кутӧ волыны татчӧ, лок пӧ аски ме ордӧ, шуӧ генерал ныв.
Ми пӧ ветлам часӧвӧй мастер ордӧ да лӧсьӧдам часіяснымӧс ӧткодя, сэсся аски тэ лок дас час рытын, личкышт пӧ кнопка, сэн пӧ ӧшинь весьтас эм, ме пӧ восьта ӧшинь, и тэ каян ме ордӧ.
Сёйыштісны-юыштісны, и мунісны часӧвӧй мастерскӧйӧ.
А салдат налысь, дерт, став сёрнисӧ кывліс.
Найӧ мунісны, и сійӧ на бӧрся муніс.
Найӧ пырисны и петісны, сэсся салдат пырис.
Часі пӧ позьӧ лӧсьӧдны, юалӧ.
Позьӧ пӧ.
А оз-ӧ позь пӧ генерал пилысь лӧсьӧдны час сёрджык, а менсьым пӧ нылыскӧд ӧткодя, ме пӧ сета кыксё шайт.
Позьӧ пӧ и сійӧс вӧчны, мыйла нӧ оз позь, шуӧ часӧвӧй мастер.
И сійӧ лӧсьӧдіс генерал пилысь час бӧрӧ, а салдатлысь да нывлысь ӧткодя вӧчис.
Но, мӧд лун рытӧ, мыйӧн воны кутіс дас час, салдат муніс генерал ныв дінӧ.
Кнопка аддзис, кнопка сэн вӧлӧма збыль, личкыштіс, и генерал ныв восьтіс ӧшинь.
— Но, — шуис нимнас генерал пиӧс, — тайӧ тэ воин?
Ме пӧ, салдат шыасис, вай пӧ лэдз потантӧ, ме кая.
Ныв лэдзис потан, шур-шар катӧдіс салдатӧс генерал пи пыдди.
А войыс пемыд, арся вой.
Вай пӧ биасям, шуӧ салдат, наросьнӧ повзьӧдлӧ, биасям пӧ.
Генерал ныв шуӧ, огӧ пӧ, папа казялас, аддзас битӧ да.
Коркӧ, зонмӧ, битӧгыд олісны-вылісны, дай часыд тыри.
Генерал пи локтӧ, тор-торкерис ӧшиньӧ, кнопкатӧ личкыштӧ да.
Ак, шуас, абу-ӧ пӧ салдатыд тайӧ, юалӧ ныв.
Салдат шуӧ, да пӧ, навернӧ, салдатыд и эм, час пӧ ме велӧда сійӧс.
Сэн вӧлі тыра лӧкань.
Салдат босьтіс сійӧ и шуӧ нывлы, восьт пӧ ӧшиньтӧ, ме вылас камӧбта.
Ныв ӧшинь восьтіс, салдат шыбитіс тыра лӧканьтӧ генерал пи юр вылӧ.
Генерал пи сэтчӧ-й уси.
Но ладнӧ пӧ, шуис салдат, мӧдысь оз лок.
Олыштісны ещӧ, и колӧ мунны салдатлы.
Сійӧ думайтӧ кыдзкӧ залог босьтны генерал нывлысь.
Волӧм мед прӧста эз вош.
Сылӧн вӧлі ыргӧн каллян, перйис и шыбитіс джоджас, каллян гуль-гольмуні.
Ак, шуас, именнӧй часі пӧ уси, лоӧ пӧ биасьлыны.
Эн, эн пӧ, чепӧсйис ныв, повзис, мед эз казяв батьыс, тэ пӧ эн биась, а на босьт ассьым, аски сюрӧ да бӧр вежам.
Олыштісны, олыштісны, салдат ыргӧн гач кизь орӧдіс и бара шыбитіс джоджӧ.
Мый нӧ пӧ уси, юалӧ ныв.
Да вот, шуас, именнӧй чунькытш уси, лоӧ пӧ, буракӧ, корсьлыны, биасьлыны.
Эн пӧ биась, бара повзис ныв, на ассьым, аски сюрас да бӧр вежам.
Но, салдатлӧн лои залог, ӧні, шуас, позьӧ и мунны, вот пять кӧпеекыд вылӧ вайи, буракӧ, генераллысь нывтӧ.
Воис квартира вылӧ и тшӧктіс кӧзяинлы некодӧс не лэдзны, мед пӧ оз мешайтны меным, оз садьмӧдны, ачыс водіс узьны.
Аски чеччис генерал ныв и пондіс корсьны джоджысь.
Часі пыдди сюри ыргӧн каллян, а чунькытш пыдди салдатскӧй гач кизь, ыргӧн жӧ.
— Ак, — шуас, — тайӧ тай салдатыд менӧ ылӧдлӧма, сійӧ ме ордын вӧлӧма.
Час жӧ, корсьла.
Ёна, тыдалӧ, сьӧлӧм вылас воӧма.
Сэсся пондіс корсьны салдатӧс: тӧдӧ нин, сійӧ пӧ, дерт, и вӧлі ме ордын.
Пасьталіс манак паськӧм и быд керкаӧ пыралӧ, кыськӧ пӧ аддза.
Коркӧ-й воис салдат квартираад.
Тэ ордын пӧ олысь абу, юалӧ кӧзяйкалысь.
Эм пӧ, шуӧ сійӧ, быд вой кытчӧкӧ ветлӧ, кутшӧмкӧ барин, ӧні на пӧ водіс, эн увгы, мед оз садьмы.
А ме пӧ видзӧдла, шуис ныв и пырис занавес сайӧ, пондіс видзӧдны.
А салдат узьӧ сэн, киас зӧлӧтӧй чунькытш, зӧлӧтӧй часі ордас жӧ.
Нылыд видзӧдіс, видзӧдіс, сэсся копыртчыштліс и окаліс салдатӧс.
Салдат вӧлі прамӧй мича жӧ, нылыдлы кажитчис.
Но, сэсся чеччис сійӧ, садьмис, дерт, окыштӧмсьыд, сёрнитісны-керисны и венчайтчисны.
Ещӧ на коли срокӧдз тӧлысь овны.
Олісны-керисны, срок воис, и сарлы явитчис салдат.
Вот пӧ, сар-господин, мый пӧ тшӧктылін, исполниті, генераллысь ныв пӧ вайи ас сайӧ баба пыдди.
Но коли пӧ сідз, шуис сар, татшӧм кӧ ушлӧй тэ, ме пукта тэнӧ генералӧ.
И генералӧн пондіс овны, ӧні на олӧ-вылӧ сэсся.
{Коми йӧз @ Ярӧ @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 115-117.}
Ярӧ
Олӧны-вылӧны старик гозъя.
Налӧн вӧлі куим пи.
Медся ичӧтыс йӧй нисьӧ прӧсуж, Ярӧ нима.
Коркӧ старик пияныскӧд кӧдзисны тыла вылӧ сёркни.
Арланьыс сёркни и быдмас.
Сӧмын сёркни налӧн быд вой кутіс чинны.
Старик ыджыд писӧ мӧдӧдас кыйӧдчыны вой кежлӧ.
Ыджыд пи ветлас да войбыд сургас-узяс, некодӧс оз аддзыв.
Мӧд вой шӧркост пи ветлас да сідзжӧ узяс, некодӧс оз аддзывлы.
Коймӧд войнас Ярӧ мунас, босьтас зэв ыджыд палич да пуксяс кыйӧдчыны.
Войнас локтас чӧрт да кутас сёркнитӧ гурчкыны-сёйны.
Ярӧ гусьӧникӧн матыстчас да кучкас чӧрттӧ паличнас.
Чӧрт усьӧ и шуӧ: «Эн ви, ме тэныд бур вӧча».
Ярӧ сэсся оз кут нӧйтны.
Чӧртыд чеччас, тшӧктас пуксьыны мыш вылас да синсӧ куньны.
Ярӧ верзьӧмалас чӧрттӧ, лэбзясны зэв ӧдйӧ и воасны чӧрт ордӧ.
Чӧрт сетас сылы вомӧн ворсан гудӧк да шуас: «Тайӧн кӧ кутан ворсны, кӧть коді йӧктас».
Сэсся бӧр Ярӧӧс нуас гортас.
Бать-мамлы Ярӧ висьталас, чӧртӧс пӧ аддзывлі да нӧйті паличӧн.
Бать-мам да вокъяс сералӧны сӧмын.
Коркӧ бать-мамныс кулісны.
Ярӧлы колисны пай — куим польӧпи.
Вокъяс Ярӧӧс вӧтласны.
Ярӧ мунас и воас карӧ.
Сійӧ карын самӧй сар нылӧс коралӧны, и сар сетӧма жӧникъяслы нӧдкыв ныв йылысь.
Коді сійӧс тӧдас, сы сайӧ и сета.
Ярӧ пуксяс сар ӧшинь улӧ и кутас ворсны, а польӧпиян зэв ёна йӧктӧны.
Сар нылыд аддзас йӧктӧмтӧ, петас Ярӧ дорӧ и шуас: вай пӧ ӧтикӧс вузав.
Ярӧ шуас, вузавны пӧ ог вермы, а бӧжтӧ кӧ пидзӧсӧдзыд лэптывлан, сета ӧтикӧс.
Сар ныв лэптывлас, и Ярӧ сетас.
Сар нылыд польӧӧс пыртас, джоджас лэдзас, а польӧыд сӧмын руксӧ: «Кулі, кулі, кулі».
Сар ныв думайтӧ, мый мукӧдсьыс гажтӧмтчӧ.
Петас и мӧдӧс кутас корны.
Ярӧ шуӧ: «Коскӧдзыд кӧ лэптывлан бӧжтӧ, сета».
Сар ныв лэптавлас, и Ярӧ сетас.
Сар ныв пыртас польӧӧс и мӧд дорас лэдзас.
Кыкӧн нин кутасны руксыны: «Кулі, кулі, кулі».
Сар ныв думайтӧ, тайӧ пӧ коймӧдсьыс гажтӧмтчӧны, колӧ корны коймӧдсӧ.
Петас Ярӧ дорӧ и шуас: «Вай мен коймӧдсӧ».
Ярӧ шуас: «Киняулӧдзыд кӧ лэптывлан бӧжтӧ, сета и коймӧдсӧ».
Сар ныв лэптавлас, и сылысь киняувсьыс Ярӧ аддзылас нёль зарни пудпас.
Сар ныв пыртас польӧӧс кык польӧ дорад.
Куимнанныс кутасны руксыны: «Кулі, кулі, кулі».
Сэсся сар ныв куимнансӧ шыбитас гидняас.
Коркӧ Ярӧ пырас сар ордӧ корасьны.
Сарыд нӧдас сылы: «Мый менам нывлӧн киняулас эм?»
Ярӧыд и тӧдас: «Нылыдлӧн киняулас эм нёль зарни пудпас».
Сар кӧсъяс нин лӧсьӧдны свадьба, а Ярӧ шуӧ: «Часлы, ме ветла нажӧвитчыны».
Мунас, мунас да воас ӧти вӧлӧсьтӧ.
Поп ордӧ пырас казакӧ медасьны.
Поп медалас сё шайтысь.
Аскинас поп ыстас казакӧс мӧс видзны.
Ярӧ мӧс видзны мунас да пыр ӧзимъяс вывті мӧсъясӧс новлӧдлас, и мӧсъясыд зэв ёна пӧтасны.
Попаддя рытнас петас мӧс лысьтыны, и мӧсъясыд зэв уна йӧвтӧ ваясны, и попаддя шуӧ поплы: «Миянлы казакыд зэв бур сюрӧма».
Поп шуӧ: «Бур и колӧ».
Аскинас поп казак бара мӧс видзны кайӧ.
Сувтӧдас мӧсъясӧс турунтӧминӧ и кутас ворсны гудӧкнас, а мӧсъясыд сӧмын чеччалӧны-йӧктӧны.
Мӧсъяс зэв ёна мудзасны.
Рытнас локтас Ярӧ, мӧсъясыд пыр и водасны.
Попаддя петас, кутас мӧсъястӧ лысьтыны, а мӧсъяс оз чеччыны.
Попаддя пырас, висьталас поплы.
Поп казакӧс кутас видны.
Аскинас бара казак мунас мӧс видзны.
Сувтӧдас мӧсъясӧс важинас.
Поп вӧлӧн вӧтчас кыйӧдчыны, баддьӧ пырӧма.
Казак перйӧ на гудӧксӧ, а мӧсъяс коксӧ лэпталӧны нин.
Кутас ворсны, и мӧсъяс зэв ёна кутасны йӧктыны.
И попыд кутас йӧктыны, став рясаяссӧ баддяс косявлас.
Рытнас казак лэччас.
Мӧсъяс бара водасны.
Поп локтас и шуӧ попаддялы: «Казакыд мӧсъястӧ йӧктӧдӧ, и менӧ тшӧтш йӧктӧдіс, став рясаӧс косявліс».
Поп судӧ сетас казакӧс.
Кутасны мунны судӧ, да налы паныд лоӧны стеклӧ доддяяс.
Найӧ юалӧны: «Кытчӧ мунанныд?»
Поп шуӧ: «Ме тайӧс медалі казакӧ, а сійӧ миянлысь мӧсъясӧс йӧктӧдіс, и менӧ тшӧтш йӧктӧдіс да став рясаӧс косявліс».
Стеклӧ доддяяс шуӧны: «Миянӧс кӧ йӧктӧдас, ми сетам кызь шайт».
Казак кутас перйыны гудӧксӧ, а поп ӧдйӧджык вешъяс да потшӧсас домасяс.
Казак кутас ворсны, и стеклӧ доддяясыд сӧмын чеччалӧны-йӧктӧны.
Вӧвъясыд стеклӧ доддьяснас кутісны чеччавны, йӧктыны.
Поп потшӧснас быдсӧн чеччалӧ.
Стеклӧ доддяяслӧн став стеклӧыс жулльысис, и найӧ тшӧтш судитчыны мунісны казаккӧд.
Мунісны, мунісны и воисны управаӧ.
Поп шуӧ: «Ме тайӧс медалі казакӧ мӧс видзны, сё шайтысь, и сійӧ миянлысь мӧсъясӧс йӧктӧдіс и менӧ йӧктӧдіс, и став рясаӧй косясьліс».
Стеклӧ доддяяс шуӧны: «Тайӧяс миянлы паныд лоисны, и этайӧ кутіс ворсны, да миян вӧвъяс кутісны йӧктыны, и став стеклӧяссӧ жугӧдіс».
Суддяяс шуӧны: «Миянӧс кӧ йӧктӧдан, ми сетам дас шайт, и попыд сетас сё шайт, и стеклӧ доддяясыд сетасны кызь шайт».
Попыд мыйӧн кылас, пыр и петас да домасяс сюръяӧ.
Казак кутас ворсны, а суддяяс сӧмын чеччалӧны-йӧктӧны да гигзьӧны-сералӧны, а поп быдсӧн сюръянас лыблӧ, сэтшӧма, любаӧй, йӧктӧ.
Сы вылӧ суддяяс видзӧдласны, да сыысь ёна серамныс петӧ.
Казак дугдас ворсны, и суддяяс сетасны дас шайт, поп — сё шайт, и стеклӧ доддяяс — кызь шайт.
Казаклӧн лоас сё комын шайт.
Мунас сар дорӧ, гӧтрасяс сар нывкӧд, и ӧні на олӧны-вылӧны зэв бура.
Челядьныс кӧ вывті лыбзьыны кутасны, найӧс вом гудӧкӧн йӧктӧдӧны.
{Коми йӧз @ Юра нима дядьӧ @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 120-122.}
Юра нима дядьӧ
Важӧн оліс-выліс дядьӧ Юра.
Сылӧн ныв ни пи эз вӧв, а вӧлісны кань, петук да чер.
Думайтны кутіс Юра, кыдзи пӧрысьмигкежлӧ нажӧвитчыштны.
Сюйис козъянас чер, босьтіс кань да петукӧс и кутіс мунны ягӧд.
Туй бокас, видзӧдӧ, зэв ыджыд кыдз сулалӧ, и давай сійӧс керавны.
Пӧрӧдіс, да дінсьыс вӧчис зыр, шӧрсьыс вӧчис нӧш, а йывсьыс вӧчис рос, да муніс водзӧ.
Мунас, мунас и локтас деревняӧ, и аддзас — ӧтик дядьӧ поткӧдлӧ пес, а нӧш пыддиыс кучкалӧ кулакнас.
Эк пӧ, тэ тай, дядьӧ, он куж пессӧ поткӧдлыны, — да кыдзи нӧшкӧн кучкас, сідзи и потӧ, а дядьӧ, колӧкӧ, мыйдыра нин вийсис.
Дядьӧ шуас Юралы: «Поткӧдчан добратӧ он-ӧ вузав?»
«Вузала, уна-ӧ сетан?»
«А уна-ӧ коран?»
«Вай сё шайт, сета».
Дядь кыв ни джын оз шу и сетас сё шайт, а нӧш босьтас, и зэв нимкодьӧсь кыкнанныс лоӧны.
Юра бара мунас водзӧ, видзӧдӧ: ӧтик дядьӧ тӧлӧдӧ гумла вылын сю, да кинас койӧ.
Юра и шуас: «Дядьӧ, вай жӧ ме тӧлӧда».
Пельпом вывсьыс зыр лэдзас и пондас тӧлӧдны.
Сылӧн регыд и тӧлӧдчас.
Тӧлӧдчысь дядьӧ и корас Юралысь: «Он-ӧ тӧлӧдчан добратӧ вузав, дона-ӧ сулалӧ?»
«Сё шайт сулалӧ менам зырйӧй».
Тӧлӧдчысь дядьӧ дыр оз жуйяв.
Юралы сё шайт сетас, зыр босьтас, а Юра водзӧ мунас.
Юра неуна муныштас, видзӧдӧ: нянь вартӧны, а киссьӧм тусьсӧ кепысьӧн чукӧртӧны.
Юра сувтас на дорӧ и шуӧ: «То кыдзи колӧ чышкынысӧ, а оз кепысьӧн», — и пондас роскӧн чышкыны.
Вартысьяс зэв ёна шензьӧны: «Он-ӧ тайӧ чышкысян добрасӧ вузав?»
«Сё шайт кӧ сетанныд, мыйла ог вузав?»
Найӧ кыв оз шуны, сетасны сё шайт Юралы.
Юралы зэв нимкодь: куимсё шайт нажӧвитіс.
Бара мунас водзӧ, локтас грездӧ и вӧзйысьӧ ӧтик дядьӧлы.
Юраӧс лэдзасны, ужынӧн вердасны и водтӧдасны керкаас, а асьныс каясны лӧскас узьны, керкаыс вӧлӧм гажтӧм, да полӧны, оз узьлыны.
Юра водас, петукӧс да каньӧс лэдзас, петук сёр вылӧ каяс, кань — паччӧрӧ.
Юралӧн мыйкӧ оз узьсьы — думайтчӧ, мыйла сійӧс водтӧдісны ӧтнассӧ керкаас.
Пемдыштас, да гӧбӧчсьыс кутас петны зэв уна шыра-крысаа, а кань — сійӧ шыр дорад оз узь, лэччас паччӧрысь да мудзтӧдзыс начкалас да пӧттӧдзыс сёяс шыръяссӧ-крысаяссӧ, а коді кольӧ, чукӧртас джодж шӧрас.
Вой шӧр кад локтас, и петук чукӧстчас.
Лӧскын узьысьяс зэв ёна повзясны, мый пӧ тайӧ лоис, и оз лысьтны лэччыны, и оз узьны асылӧдзыс.
Югдас да, лӧскысь лэччасны, оз лысьтны видзӧдлыны керкаӧ.
Коркӧ пырасны и видзӧдӧны: керка шӧрын Юра узьӧ, а бокас шыр да крыса чукӧр, ставнас кулӧма.
«Вот тай коді миян гажтӧмыд вӧлӧма», — шуасны олысьяс.
Коркӧ и Юра чеччас.
Кутасны юасьны сылысь: «Кыдзи начкалін сы мында повзьӧдчысьсӧ, да коді войнас чуксасис?»
Юра висьталас: «Шыр да крысасӧ начкаліс кань, а войнас чуксасис часі-петук».
Олысьяс кутасны сылысь корны вузавны.
Юра и шуӧ: «Петук вылӧ да кань вылӧ кыксё шайт кӧ сетанныд — вузала, а он кӧ — ог».
«Кыдз нӧ ог сетӧ сэтшӧм буртор вылӧ!?»
Дядьлы сетасны кыксё шайт, и сылӧн лоас витсё шайт.
Сэсся сійӧ мунас гортас и кутас овны зэв бура.
{Коми йӧз @ Коми багатыр @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 124-126.}
Коми багатыр
Важӧн олӧны-вылӧны кык вок.
Ӧтикыс гӧтыра и сяма, мӧдыс гӧтыртӧм и йӧй.
Йӧй воксӧ быдлаӧ ыстылӧны-кесйӧдлӧны, а пӧттӧдз некор оз вердны и бурджык дӧрӧм оз сетны.
Ӧтчыд йӧй вокыд лэпталӧ гидня вылӧ турун, каяс гидня вылас, а турун пиас ичӧтик кукань.
«Аттӧ! — шуас, — тайӧ куканьсӧ, дерт, ме лэпті туруныскӧд, а эг казявлы.
Тыдалӧ, ме зэв жӧ вына, быдса кукань лэптыссьӧма да эг и казявлы.
Вот мый колӧ керны!
Ыджыд воклы ме уджала нинӧм вылӧ, а бура оз вердлы и мичаджык дӧрӧм оз сетлы.
Муна жӧ ме кумӧ, босьта бур тасма, чер, пурт да коса.
Пурт пукта пуртӧсӧ, чер — коскӧ, а коса — пельпом вылӧ, сэсся гидняысь босьта вӧв да петавла багатыравны».
Сідз и вӧчис.
Гӧнитӧ, гӧнитӧ, дыр ли, регыд ли, воис сюръя.
Сюръяас гижӧма: «Тасянь неылын олӧ нималана, вына багатыр Пома; сылы служитӧ дас кык посниджык багатыр, мый тшӧктӧ, сійӧс и керӧны».
И пондас думайтны йӧйыд: мый вӧчны?
Водзӧ мунны али бӧр косны?
«Бӧр ог кос, муна водзӧ, ме ӧд быдса кукань лэпті да эг и казяв — менам вын дӧза уна, мый меным повны посни багатыръясысь!»
И вӧвсӧ водзӧ вӧтліс.
Паныд локтӧ зэв бур вӧв вылын зэв ыджыд морт, паськӧмыс югъялӧ, а киас зэв ыджыд сабля.
Вӧлисти йӧйыд повзис: «Тайӧ, дерт, менӧ виас нин».
Кежис туй бокӧ, косасӧ пуктіс пельпом вылас да пондіс виччысьны аслыс смерть.
Багатыр Помаыд вӧлӧма ачыс.
Матыстчис и пондіс серавны: «Кутшӧм тайӧ морт, чера-пурта, емдон сабля пыдди сім косаӧн ветлӧ».
Сабля помнас косатӧ лэптыштлас, косаыд вылӧ-вылӧ качлас, усьӧ Помаыдлы голя вылас, голяыд и орӧ.
Кукань лэптысь багатырлӧн садь-лолыс воис, видзӧдӧ: «Но!
Ачым ловъя, а Помалӧн юрыс быглясьӧ!»
И пондас шензьыны: «Гашкӧ, менам тайӧ коса-самосек да?»
Но бара семдіс: локтӧны дас кыкӧн — ӧтик ёнысь-ён, а мӧд сыысь ён.
«Вӧлисти тай сюри, ӧні менӧ дзик нин виасны».
Дас кык багатыр матыстчисны, аддзисны Пома шойтӧ, а орччӧн тӧдтӧм садьтӧм багатыр куйлӧ.
Сувтасны дай шуасны: «Тэ кӧ вермин вины Помаӧс, ми некод огӧ лысьтӧй тэныд непӧштӧ водзсасьны, весиг кыв чӧвтны.
Пондам тэныд служитны, кыдз Помалы служитім, сӧмын сет миянлы вӧля вермасьны мунысь-локтысь багатыръяскӧд, а то Пома миянӧс некытчӧ эз лэдзлы, быдлаӧ ачыс ветліс.
Да висьтав, кыдз тэнӧ шуӧны».
Йӧй вокыд чуймалӧ, но оз жӧ вош татшӧм сёрни бӧрад: «Менӧ шуӧны Коми багатыр, кӧсъянныд кӧ менӧ кывзыны, ме тіянлӧн юр лоа, и сета вӧля вермасьны мунысь-локтысь багатыръяскӧд».
Коми багатыр муніс на ордӧ сёйны да юны, да гашкӧ, и ӧні на багатырскӧй тушанас быглясьӧ пӧсь паччӧр вылын дас кык багатыр ордын.
{Коми йӧз @ Дӧва пи, господин Иван Сарапанчиков @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 127-135.}
Дӧва пи, господин Иван Сарапанчиков
Вот, значит, дӧва пи вӧлі, Иван Буслан, зэв немудреннӧй, йӧй нисьӧ прӧсуж быдмӧ.
Пыр паччӧрын куйлӧ, луасьӧ сёй пиас.
Коркӧ-й дас вит ли дас квайт арӧс сылы лои, а нинӧм оз кер: оз агсась, оз гӧр, кӧть и вермӧ нин.
Мый сэсся йӧйыдлысь босьтан?
Мам эськӧ-й горзылас жӧ:
— Дыш дявӧл, мый нӧ куйлан?
Кӧть пессӧ пырт!
— Мен дыш.
Ме ог вермы, — шуас дай став.
— Кыськӧ тай лоан лешак мортыд, сӧмын менӧ сёйӧмӧн сёян!
Ӧтчыд зэв жар номъя-лӧддза лунӧ Иван и шуӧ мамлы:
— Мамӧ, ме талун гӧрны кая.
— Чӧв, йӧй дявӧл, коді нӧ татшӧм жар лунӧ гӧрлӧ, мый лоин, йӧйӧй, вӧвтӧ вины ли мый кӧсъян?
— Кая, — ассьыс висьталӧ Иван, — талун кӧ ог кай гӧрны, сэсся-й нэм ог кай.
Мам эськӧ-й оз лэдз, да кыдзкӧ силком муніс, доддясис кое-как, воис му вылӧ.
Удитіс ли эз ли сатшкывны кӧть гӧрсӧ муас, видзӧдӧ да — сьӧд пуксьӧма вӧв вылӧ лӧдз да, ном да, геб.
— Аттӧ дивӧ, — шуӧ Иван, — вӧв сідз нин омӧль, куш лыыс, а тайӧяс ещӧ на вильӧдӧны.
Ӧлыштіс дӧра пластӧн, кучкис, видзӧдліс — зэв уна усьӧма ставпӧлӧсыс.
Давай и лыддьыны.
Удж жӧ ӧд.
Сизимдас вит штука лӧдз лыддис, а гебсӧ да номсӧ и лыддьыны эз вермы, тшӧтыс абу.
Иван и думайтны кутіс: «Мый нӧ тайӧ, эта мында лов ӧти макӧн верма босьтны, а менӧ гӧрны тшӧктӧны.
Ме тай абу прӧстӧй морт, а багатыр вӧлӧм.
Ещӧ и гӧрны ыстӧны!
Ме абу гӧрысь, а воюйтысь!»
Шурк-шарк лэдзасис да чужйис кӧбылалы:
— Лэччы гортад!
Тэ абу гӧрысь вӧв, а багатырскӧй!
Кӧбыла эськӧ муртса эз усь кок йывсьыс, сэтшӧм омӧль, ӧдва лолыс, да мый нӧ йӧйыдлы.
Ставсӧ колис, эновтіс му вылӧ, воис гортӧ.
— Но, мамӧ, тэ менӧ век гӧрны ыстан, а ме абу и гӧрысь, менам вӧвсьӧма зэв ён, могучӧй багатырӧн.
— Мун, йӧй дявӧл, мый нӧ нин воис йӧй юрад, кутшӧм могучӧй, пестӧ кӧ пыртны он вермы.
— Прӧстӧ ог шу, мам, сідз эн думайт, ме ӧти макӧн сизимдас вит багатырӧс вии, а поснисӧ и лыддьыныыс эг вермы.
Эн шу, мам, сідз, ме тэд абу кутшӧмкӧ пес пыртлысь, а ме воюйтысь.
Вай, мамӧ, сарапантӧ зіля, талун жӧ муна, пета туйӧ.
Мырддис сарапантӧ, кыськӧ батьыслысь кыскис косашой, сылы путляр лӧсьӧдіс и ӧшӧдіс бокас, быттьӧ сабля лои.
— Тэ, гашкӧ, и вӧвтӧ нуан да? — повзис мам збыльысь нин.
— А кыдз нӧ! — шуӧ Иван. — Багатыръяс вӧвтӧг оз ветлыны.
Кӧбылаыд миян абу прӧстӧй вӧв, багатырскӧй.
Мам эськӧ-й заводитліс жӧ кутны, да кысь кутан, Иван мам дорысь ёнджык нин.
Домаліс кӧбылаӧс, пуксис вылас и рӧдтіс кытчӧкӧ, код тӧдас кытчӧ.
Муніс, муніс Иван, воис куим туйвеж.
Сэні пожӧм сулалӧ.
Иван лӧсаліс путӧ, дай гижис: «Тайӧ туйӧд муніс господин Иван Сарапанчиков, могучӧй багатыр.
Ӧти макӧн виӧ сизимдас вит багатырӧс, а посниыслысь лыдсӧ оз тӧд».
Шойччыштіс, сэсся и муніс туй кузя водзӧ.
Верст-мӧд муніс ли эз, пу дінад воисны куим багатыр, настоящей багатыръяс — Илья Муромеч, Ӧльӧшка Попович да Сам Самплеменник.
Воӧны кысянькӧ, ветлӧмаӧсь странствуйтны.
Туй вожад пуксисны шойччыштны, куритчыны.
Друг аддзисны гижӧдтӧ да видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс, повзисны прамӧя.
Илья Муромеч кутіс юасьны:
— Тэ, Ӧльӧшка Попович, татшӧм багатырсӧ тӧдлін?
— Эг, — шуӧ Ӧльӧшка Попович.
— Эг, — шуӧ Сам Самплеменник.
— И ме эг, — шуӧ Илья Муромеч.
Сэсся бара юалӧ:
— А тэ, Ӧльӧшка Попович, та мыдасӧ ӧти макӧн вины верман?
— Ог, — шуӧ Ӧльӧшка Попович.
— Ог, — шуӧ Сам Самплеменник.
— И ме ог, — шуӧ Илья Муромеч. — Такӧд кӧ ми паныдасям, вокъяс, сійӧ ӧд миянӧс виалас зэвтчывлытӧг.
Ковмас тӧдмасьны, да кӧсйысяс кӧ, босьтны сійӧ ыджыд вок пыдди.
Суӧдам, мед бӧрын лёк оз ло.
Овны окота.
Багатыръяс сӧлісны вӧвъяс вылӧ и мӧдісны суӧдны Иван Сарапанчиковӧс.
А сійӧ пыр зунялӧ-мунӧ: косашой ӧшӧдӧма бокас, вылас мам сарапан шыбитыштӧма.
Омӧлик вӧвнад ылӧсӧ эз на и удит мунны, друг кылӧ мышсьыс чорыд вӧв кок шы.
«Мый тайӧ?» — думайтӧ Иван и бергӧдчигмозыс лег-легкерис чуньнас.
Багатыръяс сэки ӧкурат мыччысисны тыдаланвыйын.
— Со, со, — шуӧны, — со тай, да оз-ӧ грӧзит миянлы?
Мыйкӧ тай нӧ легнитіс чуньнас?
Кыдз эськӧ матыстчыны, мед сразу эз уськӧдчы?
А Иван эз и сувт, пыр водзӧ мунӧ.
Илья Муромеч сэсся чорзьӧдчис дай матыстчис, юалӧ сэтшӧм лӧнь гӧлӧсӧн:
— Тэ-ӧ лоан господин Иван Сарапанчиковыс?
— Мый ме да!? — лёкгоршӧн равӧстіс Иван. — Мый ме да!
Бурӧн али лёкӧн ті!?
Бурӧн али лёкӧн!?
Йӧйыдлӧн да, сёрниыс сэтшӧм и эм, оз прамӧй морт моз сёрнит.
— Тэ кӧ лоан господин Иван Сарапанчиковыс, — бара шуӧ Илья Муромеч, — ми тэныд дзоля вокъяс туйӧ лоам, служитны пондам бура, биӧ кӧть ваӧ тэ бӧрся мунам.
— Но, лоанныд менам дзоля вокъясӧн, кутанныд кывзысьны, вӧтчӧй ме бӧрся.
Илья Муромеч муніс багатыръяс дорӧ:
— Уп-п, ёна и пӧсялі, повзи да.
Аттӧ, кутшӧм скӧр!
Ёна жӧ ён, тыдалӧ, сідз кӧ нин микӧд сёрнитӧ!?
Видзӧднысӧ ӧд прӧстӧй морт кодь и эм, омӧлик быттьӧ, а паськӧмыс — яндзим шуны, сыри-летки ставыс.
Но ён, тыдалӧ, суров, ладнӧ, тӧдмасьӧма лои, ӧні олам на.
Мунісны, мунісны найӧ и коркӧ воисны Деветисарство граньӧ.
Иван и шуӧ:
— Но, вокъяс, вокӧн кӧ шусинныд, ме сідзи и кута тіянӧс шуны.
Татчӧ бивак вӧчам.
Ме зэв мудз, важӧн нин эг шойччывлы да, ме тані кута шойччыны.
Вода да куим сутки ог чеччывлы, куим сутки кыссьӧ унмӧй, а ті менӧ эн дзерӧдӧй.
Иван сэсся паськӧдіс мамлысь сарапансӧ, лӧсьӧдіс вон кодьӧс и пырис сы улӧ.
Багатыръяс сӧмын видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс.
Найӧ эськӧ и асьныс суткиӧн узьӧны, а Иван сё-таки кужис шуны, куим сутки пӧ.
— Вот, — шуӧны ас костаныс, — тайӧ и багатыр, вот тайӧ и узьӧм.
А видзӧднысӧ ӧд прӧстӧй морт кодь и эм!
Дивуйтчӧны багатыръяс, а Иванлы нӧ мый, куим суткиыд дышыдлы абу на и уна, сійӧ кӧть дырджык на куйлас, кынӧмыс кӧ оз кут сюмавны.
Багатыръяс сэсся тожӧ ассьыныс шатертъяс паськӧдалісны, вӧвъяс лэдзалісны йирсьыны, лӧсьӧдчӧны водавны жӧ.
А найӧтӧ, ветлӧм йӧзыд да, тӧдӧны нин, кытчӧ-мый сувтісны.
Пондісны тӧлкуйтны.
— Кыдз нӧ мый?
Ми вӧд Деветиграньӧ воим, тані саритсаыс скӧр, без ничего кӧ водам, ыстас войскатӧ да миянӧс узигкості и кераласны.
— Кыдз нӧ мый, ыджыд вокыдлысь вот эг юалӧ, а сылысь юавтӧг оз жӧ позь дай.
Вай тэ, — шуӧны Илья Муромечлы, — ыджыдджык миян пиын, ветлы да юав.
Илья Муромеч муніс полігтырйи:
— Господин Сарапанчиков, господин Сарапанчиков, ми ӧд Деветиграньӧ сувтім да часӧвӧйтӧгыд ог лысьтӧй воднытӧ, кыдз-мый прикажитан?
— А ме, буракӧ, часӧвӧйӧ ог кут сувтны тіянлы, — горӧдіс Иван сарапан увсянь. — Асьныд куим вок посменнӧ сулалӧ!
Ме, буракӧ, узьтӧг ог кут овны!
Илья Муромеч ӧдйӧджык сэсь бӧр, висьталӧ, зэв пӧ скӧр, аслыным посменнӧ тшӧктӧ сулавны.
Коркӧ-й коли сутки ли мӧд.
А граньтӧ, дерт, пуста оз видзны, ӧні тай со видзӧны, сэки сэтшӧм жӧ вӧлӧма.
Деветисарствоса саритсалы кывсьӧма, нёль багатыр пӧ локтӧмаӧсь, юась ни висьтась овмӧдчӧмаӧсь сы му вылын.
Зэв ыджыд войска ыстас налы паныд, локтӧны нин, матыстчӧны багатыръяс дінӧ.
Тыдовтчисны да, веськыд сьӧд, войска локтӧ лыдтӧм.
А Иван век на узьӧ, эз на петав аслас шатертысь.
Часӧвӧй Ӧльӧшка Попович самӧй лӧсялӧма, кыкысь кымын эськӧ-й воліс жӧ садьмӧдны, да оз лысьт, бӧр мунӧ.
Сӧветуйтчисны да бара ыстісны Илья Муромечӧс.
Сэтшӧм случай кӧ, лоӧ и дзерӧдны, садьмӧдны, нинӧм он кер.
Аддзан ӧд, мыйтта локтӧ войскаыс, шуӧны Илья Муромечлы, вай тэ пӧ ветлы, юав.
— Вот, господин Сарапанчиков, — шуӧ Илья Муромеч, — ыджыд вок тэ миян лыддьысян, миянлы паныд войска локтӧ лыдтӧм.
Мый тшӧктан керны?
— Ме, буракӧ, ӧти войска понда ог кут петны, — шуӧ Иван. — Сэтшӧм нинӧм абу вӧсна нинӧмла на и дӧсадитныыс.
Петӧй да асьныд виалӧй, колӧкӧ, ӧтиӧс кольӧй жӧ посол вылӧ-а.
Илья Муромеч муніс да висьталӧ багатыръяслы:
— Аттӧ, аттӧ, но и ён жӧ, тыдалӧ, ӧти войска понда пӧ ме ог кут петны, нинӧм на пӧ дӧсадитны менӧ сэтшӧм нинӧм абу вӧснаыд.
Кыдз нӧ мый, братъяс, справитчам ог асьным?
Но, сэн справитчан ли, он ли, петны быть, ачыс Иван тшӧктіс.
Багатыръяс пуксисны вӧвъяс вылӧ, став войскатӧ шырисны, кыдз ми вокыс турун ытшкам.
Кольӧдісны ӧтиӧс посол вылӧ, Илья Муромеч тшӧктіс передайтны саритсалы, вот пӧ мун да висьтав саритсаыдлы, мый аддзылін, а ыджыд вок миян ещӧ эз на петав.
Сылы паныд пӧ некутшӧм вын оз сулав, сідз и висьтав, и мед водзӧ рӧскод оз вӧч йӧзӧн, а бур кӧ колӧ, мед петас няньӧн да солӧн.
Но, посолӧс лэдзисны сэсся.
А Деветиграньса саритса, мыйӧн кывліс войска виӧмтӧ, зэв ёна скӧрмис.
Сылӧн вӧлі Полкан-полубес, телокранительыс и став Деветисарствосӧ кутысьыс: ӧти джынйыс вӧв, мӧд джынйыс морт, ачыс комын сажень кузя, му вылас и свет вылас некод на абу вӧлӧма сыкӧд водзсасьысь, сэтшӧм ён.
Саритса лэдзас сійӧс багатыръясыдлы паныд, ӧні пӧ надейнӧ оз пышйыны, аддзасны, мый корсисны, мед кӧть и нёльӧн.
«Бук, бук!
Зім, зім!» — муыс вӧрӧ, локтӧ да, гашкӧ, сё верст сайӧ кылӧ.
Кылісны и багатыръяс.
Найӧ, ветлӧм-мунӧм йӧзыд да, грамотнӧйӧсь да, тӧдӧны вӧлі: Деветиграньса саритсалӧн эм Полкан-полубес, некодӧн вермытӧм чудищӧ, багатыр.
Кылісны кок шытӧ и зэв ёна повзисны.
Тайӧ, дерт нин, сійӧ локтӧ, ставлы сьмерт.
Илья Муромеч зэв ӧдйӧ котӧртіс, пырис Иван дорӧ.
— Господин Сарапанчиков, господин Сарапанчиков, Полкан-полубес, тыдалӧ, локтӧ, медъён багатырсӧ саритсаыд лэдзӧма, некод сыкӧд оз вермы водзсасьны, по писанию гижӧма.
Мый нӧ кутам керны, он-ӧ ачыд петав?
— Да, ковмас, буракӧ, меным петны, — зэв сьӧкыда ышловзис Иван.
— А мый тшӧктан миянлы, — шуӧ Илья Муромеч, — сійӧ ӧд зэв ён да, отсӧгыд оз ло лишнӧй.
Он-ӧ босьт миянӧс аскӧдыд, мыйкӧ, гашкӧ, отсыштам?
— Ог, оз ков, — шуӧ Иван, — ті сӧмын кок улын гартчыны кутанныд, тіянысь нинӧм, ме ӧтнам пета.
Илья Муромеч воис багатыръяс дінӧ, дивуйтчӧ:
— А, господи помилуй, эз и босьт миянӧс, ті пӧ гартласьны кутанныд.
Но, багатыръяс дивуйтчӧны жӧ, но и сила пӧ, тайкӧ пӧ ӧд эг прӧступитӧ, паськӧм вылад кӧ видзӧдны.
А Иван петіс сарапан улысь да думайтӧ: «Ок, эг куж овнытӧ, вот и пом воис.
Гортӧ кӧ кольччи, олі да олі эськӧ, а тан лоас кувны.
Эг кывзысь мамӧлысь, вот и лоӧ вештысьны.
Прӧстӧ йӧйӧн эз шулы».
Зэв абу окота Иванлы кувны, но керны нинӧм, кыв сетӧма багатыръяслы, петны быть нин.
Иван кутіс кӧбыласӧ, пуксис вылас и муніс паныд Полкан-полубеслы.
Ылӧ муніс, мед багатыръяс оз аддзывны, кыдзи виасны сійӧс.
Кор Полкан-полубес тыдовтчис, ӧкмыс сажень судта юрыс сӧмын, Иван муртса вӧв вывсьыс эз усь, сы выйӧдз повзис.
Мед не аддзыны ассьыс сьмертсӧ, Иван гартыштіс мам сарапанас юрсӧ.
Аддзис сійӧс Полкан да шуӧ:
— Ок, комын вотӧ эг петав да, война законыд тай вежсьӧма, тыдалӧ: кӧртасьӧмӧн со локтӧ витязьыд, лоас и меным тшӧтш гартыштчыны.
Кыскис шатертсӧ да гартіс став юрсӧ.
Сэки сэтшӧм мода вӧлӧма: кыдзи ӧтиыс петӧ, сідз и мӧдыслы колӧ.
А луныс шондіа, Иванлы сарапан пырыд ставыс тыдалӧ, сарапаныд омӧлик, гежӧд да, а Полкан нинӧм оз аддзы, шатертыд сылӧн топыд.
Вот найӧ и войччасисны.
Полкан синтӧм кодь, а Иванлы тыдалӧ.
Сійӧ ӧвтыштіс косанад да кыдзкӧ удачнӧ веськалі, зонмӧ, на гректӧ главнӧй сӧнсӧ орӧдіс Полкан-полубесыдлысь.
Мӧдыд уси, Иван, не будь дурак, ылӧджык вешйис, ылысянь кутіс видзӧдны.
Полканыдлӧн сьмертыд воны кутіс да, пессьӧ, другӧ, страшнӧ видзӧдныс.
Став мусӧ гӧрӧ, керка кыза дубъяс сулалӧны да, вужнас нетшкӧ, изӧ.
Прӧста эз шуны багатыръясыд, сыысь ёныс пӧ му вылад и светас абу.
Ставсӧ, зонмӧ, чирсіс-изіс, пу ни палич эз коль, сэсся-й коркӧ лӧнис дзикӧдз.
Но, Иван муніс багатыръяс дінӧ, шуӧ:
— Но, мунӧ видзӧдлӧ, окота кӧ аддзывны: вӧр ді бокас куйлӧ бесыд, менам эштӧдӧма.
Багатыръяс мунісны:
— А господьӧ, господьӧ, — шуалӧны, — ставсӧ изӧмаӧсь да гӧрӧмаӧсь.
Вот тані война вӧлӧма, вот тайӧ силаяс, вот тайӧ стражденньӧ!
Ӧні лоӧ нин веритны, со кодӧс виӧма да.
Ӧні сыысь ёныс некод эз коль свет вылас.
Кымын во ветлам, косясям да, татшӧм косьсӧ эг на аддзылӧ.
Нэм кутам помнитны, сэтшӧма страститчим.
— Но, вокъяс, — чуксалӧ Иван дзоля вокъясӧс, — волӧ пуксьылӧй.
Багатыръяс локтісны, зэв лӧня пуксисны.
Повны ӧд лоӧ!
— Вот ме приказ сета тіянлы.
Бурӧн мунӧй Деветигрань саритса дорӧ и висьталӧй сылы, лӧсьӧдчас мед ме сайӧ мунны, меным бабаӧн лоас.
Оз кӧ мун, став сарствосӧ сота и тӧлӧда; мунас кӧ, сарствуйтны пондам кыкӧн.
Вокъяс посол пыдди мунісны, воисны карӧ, кӧн олӧ саритса.
Сійӧ, Полкантӧ виисны да, зэв бура примитіс багатыръясӧс, вердіс-юкталіс.
— Но, — шуӧны багатыръяс, — ыджыд вокным миян, господин Иван Сарапанчиков, локтас талун-аски корасьны.
Сыысь ёныс свет вылас некод эз коль.
Полканыд вӧлі, ачыд тӧдан, кутшӧм, а сійӧ Полкантӧ ӧтнас виис.
Пу ни палич абу кольӧма косясян местаас, ставсӧ изӧмаӧсь.
Господин Иван Сарапанчиков тшӧктіс висьтавны: он кӧ сы сайӧ мун, став сарствосӧ пузувтас, мунан кӧ, сарствуйтны понданныд тшӧтш.
Саритсаӧс, зонмӧ, шогӧдіс, и прамӧя шогӧдіс, кор ещӧ содтісны багатыръяс, неупретен пӧ Иваныс.
Невӧляысь мунны абу окота саритсалы, да ещӧ и неупретен сайӧ.
Но ковмис шуны багатыръяслы: ог эськӧ кӧсйы да, быть пӧ лоӧ сӧгласитчыны, мед оз жугӧд сарствоӧс.
Но, сӧглас кӧ пӧ, шуӧны багатыръяс, колӧ паськӧм сылы лӧсьӧдны, нинӧм ӧд абу сылӧн.
Саритсалӧн, дерт, эм быдторыс, корисны паськӧм вурысьясӧс, и вурсьыны пондісны.
Багатыръяс мунісны сэсся, а карын лӧсьӧдчӧны стречайтны.
Плагъяс ӧшлісны, музыкаяс ворсӧны, жыннянъяс клёнгӧны.
Сарскӧй двореч дорын караул сувтӧдісны.
Мыйӧн Иван Сарапанчиков тыдовтчис, «На караул!» — горӧдісны.
Иванлӧн вӧв омӧлик дай ачыс сэтшӧм жӧ, да серавны он лысьт, быдӧн полӧ.
Сэні суддяяс, генералъяс, князьяс, купечьяс — став гырысьыс паныд петіс, зӧлӧтӧй блюд вылын паськӧм вайисны.
А утюжитӧма, зонмӧ, да абу жӧ чукырыд, сӧмын югъялӧ.
Эз лӧгась мортыд, босьтіс.
Пыртісны дворечӧ, дерт, сэсся, Деветигрань саритсаыд эз сола тшакӧн верд, эз миян кодь кизьӧр тшайӧн юктав.
Шампанскӧйыд и быдтор вӧлі сэн.
Став заграньсьыс, иностраннӧй государствосьыс гӧстьясӧс корисны, став князьяссӧ, саръяссӧ.
Иван, зонмӧ, пасьтасис да прамӧй морт лои: зӧлӧтӧй часіяса, сарскӧй пасъяса, быдторсӧ ӧшліс вылас, мый сетісны.
Сэтшӧм ыджыд пир вӧчисны, и став донъяс чӧвтісны — мый колӧ кодлы, сійӧ и босьт донтӧм донысь.
И гӧститӧдісны, быдпӧлӧс сёяныс и юаныс сэн вӧлі, ставлы тырмис.
Тӧлысь кык кымын муніс пир, сэсся Иван корис дінас багатыръясӧс.
— Вот, вокъяс, кӧсъянныд кӧ меным служитны бура, ме тіянлы награда сета, главнокомандующӧйӧ пукта, став вылас ыджыдӧ.
Ежели он кӧсйӧ тан овны, мунӧй вӧльнӧй воздук вылӧ, ме тіянӧс ог кут, асланыд вӧля.
Найӧ думайтісны, думайтісны, сэсся шуӧны:
— Тэ зэв скӧр да, татчӧ кӧ кольччан, пыр повны лоӧ.
Ыджыд вокӧ, абу кӧ тэд пеня, лэдз миянӧс.
— Асланыд вӧля.
Но, сэсся сарӧн коли Иван, бур бабанад умсяліс, и ӧні на, гашкӧ, сарствуйтӧ, олӧ-вылӧ.
{Коми йӧз @ Вӧралысь да вӧрса @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 143-147.}
Вӧралысь да вӧрса
Важӧн оліс-выліс вӧралысь морт.
Сылӧн вӧлі куим пи, зэв ёнӧсь.
Найӧ кайисны нёльӧн ылӧ вӧрӧ вӧравны, сьӧла да ур кыйны.
Налы прӧмыс кутіс ёна шедны.
Няньыс быри, а гортӧ лэччыны зэв ылӧ, и лым уси быдса весьт сода.
Бать и юасьӧ пиянлысь: «Мый кутам вӧчны?
Коді гортӧдз лэччывлас?»
Меддзоля пи шуӧ: «Батьӧ!
Няньла миянлы лэччывлыны нинӧмла, кутам яй вылын овны, яйыд тай уна эм, а няньтӧ гортын сёям».
Найӧ сідз и вӧчисны.
Бать дзоля пиӧс ошкӧ: «Тэ, — шуас, — збыль шуин, сідз овны позьӧ».
Куш яй вылын олӧны, а прӧмыс век ёна шедӧ.
Олӧны дас лун няньтӧг, и дырджык нин, а кайӧмсяньыс тӧлысь куим нин колис.
Налӧн и истӧг бырис, и биасьны нинӧмӧн лои.
Кӧдздӧдіс, лэччыны ылын, яйтӧ пуны нинӧмӧн и узьны кӧдзыд.
Бать пиянлы и шуӧ: «Вай жӧ пудъясям, кодлы пуд усьӧ няньла да била лэччывлыны».
Меддзоля пи шуӧ: «Вай жӧ ме этайӧ медыджыд коз йылас кавшасьла да видзӧдла, абу-ӧ кӧнкӧ матын олысь.
Мый гортӧдз сы ылнаӧ лэччыны.
Оз кӧ нинӧм тыдав, вӧлисти пудъясям».
Найӧ сідз и вӧчисны: меддзоля пи кайис коз йылӧ и кутіс видзӧдны.
И тыдалӧ кӧнкӧ зэв ылын кӧин бугыль кодь би.
Вокъяс эз веритны, асьныс кайисны видзӧдны, и збыль: тыдалӧ дзузган кодь би.
Налы зэв нимкодь лоис, лэччисны коз йылысь, кутісны тӧлкуйтны, кодлы ветлыны сэтчӧ.
Бать и шуӧ, мый ыджыд пиыс медся ён, медся ӧдйӧ ветлас.
Ыджыд вок пищаль босьтіс и мӧдӧдчис била да няньла.
Муніс веськыда би вылӧ быдса лун и рытъядорыс воис ичӧтик керка дорӧ.
Керка водзас би ломзьӧ, би вылын пӧрт ӧшалӧ, а матын би дорын некод абу.
Босьтіс ӧгыра ыджыд сэрапом.
Керкасянь кодкӧ горӧдіс зэв ёна, сійӧ прамо кок йывсьыс уси.
Чеччис, видзӧдӧ, а орччӧн сулалӧ зэв ыджыд дзор тошка морт: «Мыйла тэ юасьтӧг-висьтасьтӧг вӧрӧдан йӧзлысь бисӧ.
Вай пуксьы да висьтась: кытысь тэ, коді, мыйла воин».
Ыджыд вок пуксис и кутіс висьтасьны: «Вот ме сэтысьтӧ, сэтысьтӧ вои, миян куим лун нин нянь ни би абу».
Дзор вӧрса шуӧ: «Кужан кӧ висьтавны вӧвлытӧмтор, ме тэд сета би.
Он кӧ вермы, тасма пасьта мышкусьыд кучиктӧ кульышта».
Вӧралысь пи заводитіс сійӧс пӧрйӧдлыны.
Пӧрйӧдліс, пӧрйӧдліс да и ылаліс, збыльсӧ кутіс висьтавлыны.
Дзор вӧрса скӧрмис, босьтіс сійӧс юрсиӧдыс, кок вож костас топӧдіс, мышкусьыс кучиксӧ тасма пасьта и кульыштіс.
Вӧралысь пи ӧдва и мездысис, бӧрвылас эз нин видзӧдлы, котӧрӧн пышйис.
Воис батьысъяс дорӧ и висьталіс, мый сэн олӧ вӧрса, да ӧдва мынӧма сыысь, кор бисӧ кӧсйӧма гусявны.
Бать дӧзмис да шуӧ мӧд пилы: «Мун тэ ветлы, вай бисӧ».
Мӧд пи сідз жӧ пищаль босьтіс и муніс.
Битӧ гусявны видлӧмысь вӧрса пӧльӧ сылысь веськыд коксьыс ыджыд чуньсӧ вундіс.
Вӧралысь пи ӧдва мыніс, ӧдва и бӧр туйсӧ аддзис, тайкӧ вошас.
Локтіс и батьысъяслы висьталӧ, мый сэні абу морт, а вӧрсаыс ачыс.
Дзоля вок и кутіс видчыны: «Мыйся ті йӧз, энӧ вермӧй пӧръявны да асьсӧ нӧйтны».
Вокъяс шуӧны: «Ветлы, видлы, и тэд оз-ӧ сюрав».
Дзоля вок шуӧ: «Татчӧ не жӧ миянлы битӧг кувны, ветла кӧ, вая».
Босьтіс чер да пищаль и мӧдӧдчис.
Регыд воис дзор морт дорӧ, а сійӧ самӧй керкаас куйлӧ: ӧтар пельӧсас юрыс, а мӧдарас кокыс.
Вӧралысьлӧн дзоля пи и шуӧ: «Олан-вылан, бур морт, он-ӧ узьны менӧ лэдз?»
Дзор вӧрса вочавидзӧ: «Узь, сӧмын паччӧрас вод да мойд, да эн вӧвлӧмтор.
Он кӧ куж, юрситӧ ӧтитӧг нетшка, кисьыд кыкнан водзчуньтӧ керала».
Вӧралысь пи шуӧ: «Кывзы, да эн дӧзмы, да эн торкав.
Дӧзман кӧ да шыасян, юрсьыд дас прать юрси нетшышта».
Вот найӧ сідз лӧсьӧдчисны, и вӧралысь пи паччӧр вылас водіс да кутіс мойдны: «Важӧн оліс морт, и сійӧ лэбис куим во и воис небесаӧ, а сэні йӧзыс ветлӧны вывлань кокӧн.
Налысь и кутіс юасьны, мыйла сідзи ветлӧны.
Найӧ шуӧны, кӧмкот пӧ абу, некодлы вурнысӧ.
Мортыд налы кутіс вурны сапӧгъяс.
Нырагез вылас кутіс юрсисӧ дзор йӧзлысь нетшкыны».
Дзор морт пыр и акнитіс: «Сідз ӧд оз жӧ позь!»
Вӧралысь пи сылысь нетшыштіс юрсисӧ, мый шедіс кырымас, и шуис: «Ещӧ кӧ шыасян, став юрситӧ кушта».
Дзор вӧрса бара ланьтіс, а вӧралысь пи бара заводитіс висьтавны: «Вот ӧтик морт мунӧ туй вывті, видзӧдӧ: тӧвзьӧ зэв уна зӧр кыд, и сійӧ давай сійӧс кутавны.
Куталіс да куталіс, сэсся уна чукӧртіс и сэтысь давай гез кыны.
Кыис сы кузя, мый гезйыс судзны кутіс зэв ыджыд ты вомӧн.
Сійӧ давай сэтысь васаяссӧ кӧвтны, став васаяссӧ кӧвтіс».
Сэсся вӧралысь пи друг горӧдіс: «Видзӧдлы!
Став васаыс татчӧ локтӧ!»
Дзор вӧрса бара акнитіс, уськӧдчис ӧдзӧсас да шуӧ: «Ак!
Тэ тай пӧръясян!
Абу тай некод!»
Вӧралысь пи и кутіс шуны: «А тэ менӧ пӧръясьны и тшӧктін, мыйла шыасян?»
И бара дзор вӧрсалысь юрсисӧ быдса лестук нетшыштіс да шуис: «Бара кӧ шыасян, сэки ме тэнсьыд став юрситӧ нетшышта».
Дзор вӧрса повзис, водіс и бара кутіс кывзыны.
Вӧралысь пи заводитіс: «Ме коркӧ муні вӧравны.
Сьӧрысь босьті пищаль да чер.
Видзӧда, пу йылын пукалӧ зэв уна гут, ме давай найӧс кутавны.
Куталі зэв уна и ставсӧ сунис помӧ домалі, ачым сунис помас кутчыси да найӧс ӧрышті.
Найӧ лэбзисны да менӧ тшӧтш лэбзьӧдісны.
Лэбӧдісны, лэбӧдісны вӧр-пу йылӧдыс, кымӧр костӧдыс, вайисны зэв ыджыд ты дорӧ, лэбӧдны кутісны сы вомӧн.
Шӧрас кымын воим, менам сунисыд орис.
Ме тыад уси и вӧйны куті, а вартчыны ог куж.
Сэні вӧлі зэв уна утка пукалӧ.
Ме ӧтикӧс кокӧдыс куті, сійӧ менӧ берегад петкӧдіс.
Ме думайтны куті, кодарӧ мунны.
А зэв ёна кынма, истӧг кӧтасьӧма, биасьны нинӧмӧн.
Видзӧда: ош локтӧ ты пӧлӧныс, ме пищаль босьті и лыйны кӧсъя.
Ош шуӧ: «Тэ менӧ эн лый, а мый тэныд колӧ, висьтав».
Ме век на метита, а сійӧ век матыстчӧ и воис дзик дінӧдз.
Ме пищаль пукті и шуа: «Вай биась, а то ме кынма».
Сійӧ шуӧ: «Менам би абу, а вай, колӧкӧ, пуксьы, ме тэнӧ нуа би дорас».
Ме пукси ош вылӧ, и сійӧ давай менӧ нуны вӧрӧд, нюрӧд, юяс вомӧн, и воис татчӧ, а тэ мем он кӧсйы би сетны».
Вӧралысь пи чеччыштіс, восьтіс ӧдзӧссӧ да лёкысь горӧдіс: «Мишка!
Пыр!
Джагӧдам тайӧ дзор вӧрсасӧ!»
Дзор вӧрса зэв ёна повзис, шуӧ: «Эн джагӧд, мый колӧ, босьт, сӧмын лолӧс коль.
На тэныд биа из, вот тывкӧрт, тайӧ биыс оз куслы.
Босьт пищаль, быд лыйигӧн инмысь.
Вот тэныд кучик мошня, кытысь лыйсян припас оз бырлы.
Вот тэныд нянь.
Мун, сӧмын менӧ ловйӧн коль».
Вӧралысь пи шуӧ: «А кӧні менам вокъяслӧн кок чуньясыс да мыш кучикыс?»
Дзор вӧрса нуӧдіс мӧд жырйӧ.
Вӧралысь пи видзӧдліс и повзис: сэн ставыс ӧшлӧма и пукталӧма морт кучикъяс, кок чуньяс.
Ставыс би корысьяслӧн, кодъяс абу кужӧмаӧсь пӧръявны ни повзьӧдны вӧрса дзор пӧльӧс.
Сӧмын пӧ ӧти морт пӧръявны менӧ вермис.
Дзор вӧрса сылы сетіс бурдӧдан турун да колльӧдіс вӧр керка дорӧдзыс.
Вӧралысь пи пасибӧ сылы шуис да пырис батьысъяс дорӧ.
Бать да вокъяс важӧн нин сійӧс виччысьӧны.
Налы висьталіс, кыдзи пӧръяліс дзор вӧрсаӧс.
Вокъяс сӧмын вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзӧны.
Тывкӧртӧн да биа изйӧн биасисны, шензьӧны: вот тайӧ пӧ бырлытӧм биыд и эм.
Сэсся дзоля вок ыджыдъяслы шуӧ: «Нолтӧ, петкӧдлӧ мыштӧ да коктӧ, эз-ӧ тіян сэтысь мыйкӧ вошлась».
Вокъяс сӧмын горӧдісны: «Миян нинӧм эз вош!»
Дзоля вок перйис мышку кучик да кок чуньяс, налы ляскис и бурдӧдан турунӧн мавтіс: «Сэсся эн нин кучиктӧ сетӧй некодлы кульны, кок чуньястӧ вундавны».
Найӧ дыр на вӧралісны, уна кыйисны, прӧмыссӧ лэччӧдісны нёль вӧв доддьӧн, донысь вузалісны, зэв уна деньга босьтісны.
Дай ӧні олӧны.
{Коми йӧз @ Бӧрдысь мужик @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 151-153.}
Бӧрдысь мужик
Олісны крестьянин гозъя озыра, бура.
Быдтісны куим ӧш вузӧс вылӧ.
Мужик сё шайтӧн ошкысь корӧ, ставсьыс — куимсё шайт.
Мунас кытчӧкӧ нажӧвитчыны, а гӧтырыслы шуас: «Локтасны кӧ ӧш ньӧбысьяс, куимсё шайттӧг эн сет».
Ӧтчыд баба лэдзас ӧшъясӧс юктавны.
Жуликъяс аддзасны вердаса ӧшъяссӧ да и думайтӧны: «Вай жӧ тайӧясӧс пышйӧдам».
Бабалы шуӧны: «Тьӧтка, ӧшъястӧ вузав».
Баба шуас: «Куимсё шайт кӧ сетанныд, вузала».
Жуликъяс шуасны: «Деньгаысь уна нинӧм абу.
Сӧмын сьӧрысь ог новлӧдлӧй.
Кык ӧшсӧ пока нуам, а коймӧдсӧ задатки колям.
Кор коймӧд ӧшкысла локтам, деньгатӧ сетам».
Баба кык ӧшкӧс сетас, коймӧдсӧ задатки коляс.
Жуликъяс кык ӧштӧ нуасны, сэсся оз и волыны.
А баба век виччысьӧ деньга вайӧм.
Мужик гортас воас.
Гӧтырлысь юалас: «Вузалін эн ӧшъястӧ?»
«Вузалі, кык ӧшсӧ нуисны, а коймӧдсӧ задатки колисны».
Мужикыд скӧрмас: «Задатки колисны?
Сійӧ ӧд ӧшкыд аслад!
Ак, йӧй тэ, йӧй!
Ветла карӧ, тэ кодь йӧй кӧ мӧд оз сюр, ме тэ дорысь муна».
Вот мунас мужик карӧ йӧйӧс корсьны.
Карӧ воас да пондас бӧрдны йӧз водзас: «Аттӧ, райысь уси да поссӧ ог аддзы бӧр кайны».
Сылысь бӧрдӧм кылас купеч дӧва.
Мужикыс неважӧн кулӧма.
Матыстчас бӧрдысь мужик дорӧ да юасьӧ: «Мый тэныд колӧ?
Мый бӧрдан?»
Мужик шуас: «Со тай райысь уси да поссӧ ог аддзы».
«Тэ нӧ кулӧмыд?»
«Да.
Кувсьывлі».
«Менам мужик неважӧн куліс да, сійӧс эн аддзывлы?»
Мужик шуас: «Мый нӧ нимыс?»
«Иван нима».
«Но, Иванӧс нӧ кыдз ог тӧд, тӧрыт на ӧти пызан сайын вина юим».
Купеч гӧтырыд и юасьӧ: «Мыйкӧ нӧ деньгаыс эм на?
Кутшӧма нин олӧ?»
Бӧрдысь мужик и вочакыв кутӧ: «Чӧв!
Кутшӧмкӧ деньга сылӧн!
Нинӧмыс абу, ставыс бырӧма, паськӧмыс киссьӧма, корысялӧ-ветлӧ.
Менам тай деньгаторйӧй вӧлыштіс, да верді-юкталі тӧрыт».
«Он-ӧ ну месянь мужиклы гӧсьнеч?»
Бӧрдысь мужикыд шуӧ: «Нуа.
Кыдзи нӧ друг мортлы ог ну?»
Купеч гӧтыр сетас сылы витсё шайт деньга, выль сапӧг гоз, быдсяма выль паськӧм, сёян-юан.
Мужик и шуӧ: «Тайӧс ме подӧн нуны ог вермы.
Вӧвтӧ он-ӧ сет?»
Купеч гӧтыр юалӧ: «Вӧвнас нӧ раяс мунны позьӧ жӧ?»
Мужик шуӧ: «Позьӧ, татшӧм жӧ туй».
Купеч гӧтырыд лышкыдасяс да сетас тройка вӧв да телега-додь.
Мужик ставсӧ доддьӧ тэчас, гортас локтас, гӧтырыслы шуас: «Тэысь на йӧйяс му вылас олӧны вӧлӧм.
Бара тэныд шудыд усис».
Сэсся овмӧдчисны дай ӧні олӧны, купеч вӧв видзӧны, вузӧс вылӧ ӧш быдтӧны.
{Коми йӧз @ Иван-купеч пи @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 154-165.}
Иван-купеч пи
Олісны-вылісны купеч гозъя.
Коркӧ-й купечика рӧдитіс пи.
Сылы пуктісны ним Иван.
Иван-купеч пи лои сійӧ.
Пондіс быдмыны: арӧс лои дай, мӧд дай, куим дай.
Но, бать пондіс мунны тӧварла, а куим арӧса пиыд кутіс вӧзйысьны: — Батьӧ, менӧ тшӧтш босьт, меным мыйкӧ колӧ ньӧбны.
— Мый нӧ тэныд колӧ, висьтав, ме вая, а тэ дзоля на ньӧбасьны мунны, кынман ещӧ.
— Он, тэ меным ньӧбасьны он куж, а ме ачым ветла, мед дзоля кӧ, ог кынмы.
Бать эськӧ эз кӧсйы нуны, да пи пондіс бӧрдны, и вӧляӧн-невӧляӧн быть лои нуны сійӧс.
Но, сэсся мунісны найӧ карӧ, пырисны лавкаӧ, бать и юалӧ пилысь:
— Но, Ваня, мый тэд колӧ, босьтам.
— Но, бать, тэ босьтась, мый босьтасян, а меным тан нинӧм абу.
Но, бать босьтасис, мый вӧлі колӧ, пондіс мунны гортӧ.
Гортас бӧр косігад вӧлӧкын паныдасисны дядьӧкӧд.
Дядьӧ чань нуӧ вӧрӧ сэрбертны.
— Вот тайӧ чаньыс меным колӧ, — шуис Ваня батьлы, — ме тала и локті.
Корас кӧ дядьӧыс дас чӧлкӧвӧй, сет кызьӧс, корас кӧ комынӧс, сет квайтымынӧс, а сёӧс кӧ корас, сет кыксёӧс.
Купеч и шуӧ гӧль дядьӧлы, вай пӧ чаньтӧ вузав, сэрбертны жӧ нуан-а.
— Чӧв, — шуӧ дядьӧ, — жынняна вӧлӧн ветлан, а этійӧ урӧс чань босьтан.
— Босьта, висьтав, уна-ӧ коран.
— А ме, колӧкӧ, комынӧс кора да.
Купеч сетіс квайтымынӧс, да ая-пиа мӧдісны водзӧ, а дядьӧ колис шензьыны: аттӧ пӧ, йӧй купечыд тай кыськӧ лолас жӧ, вӧлыс пӧ оз сулав сы доныс, а чань вылӧ сы мында сетіс.
Воисны гортӧ купеч ая-пиа, пиыс и пондіс шуны батьлы:
— Торъя конюшня мен вай, ме ачым понда старайтны чаньтӧ, юктавны и вердны.
— Валяй, быдты.
Сідз сэсся найӧ во кымын олісны.
Бать бура тӧргуйтіс, а Иван ветліс школаӧ да ассьыс чань старайтіс.
Кад мысьтӧн бать пондіс висьны, и кувмӧн лои.
А купечика том коли.
Сылӧн выль мужик лои, пыр шуӧ:
— Ак, Ваняыд кӧ абу, позьӧ жӧ эськӧ миянлы овны.
Но, Ваня ӧтчыд гортӧ школаысь локтігӧн пырис конюшняӧ, и вӧв гӧрӧктіс морт гӧлӧсӧн:
— Том кӧзяин, мамыдлысь сёянтӧ талун эн сёй, порсьлы ли понлы сет, сэтчӧ сулема пуктӧма.
Иван пырис гортас, мамыс зэв нин ёна жалитӧ сійӧс:
— Но, пиӧ, тшыгъялін ёна да, топыда сёй.
— Оз талун меным мыйкӧ ков, — шуӧ Иван, — понйӧс луттшӧ верда.
Кутейлы сетіс сёянсӧ.
Пон кыкысь ли куимысь лакыштіс, и чергӧдчис.
— Мамӧ, понйыд тай нӧ лакыштіс да кулі, ме кӧ сёйи, кулі жӧ?
— Чӧв, дитя, кадыс воис дай кулі, а эз жӧ сёян помысь.
Рытнас Иван бара петіс вӧв дінӧ, сійӧс сёӧдны.
Вӧв и шуӧ:
— Кӧзяин, мамыд бара омӧльтор думайтӧ, пышйыны колӧ.
Талун кӧ ог пышйӧй, тэнӧ и менӧ виасны.
Мыйӧн час ӧкмыс лои, петісны, мед мамыс да выль мужикыс эз аддзывны, мед эськӧ губитны эз сюрны.
Иван луд вывті пондіс мунны, а сэн быттьӧ кутшӧмкӧ лампа ӧзйӧ, сэтшӧм югыд.
Мый нӧ пӧ тайӧ татшӧмыс, юалӧ Иван вӧвлысь.
А тайӧ пӧ турун; тайӧ эськӧ зэв буртор, а ловтӧ вермас пӧгубитны, тэ эн босьт тайӧс.
Эз тӧжды Иван, сюйис зептас и мӧдӧдчис водзӧ.
Муніс, муніс Иван, и сар дінӧ дум лои пырны.
Мый, думайтӧ, ме пӧ ачым купеч пи, гашкӧ, сарыд кутшӧмкӧ должносьт сетас.
Воис Иван сарскӧй двореч дорӧ, вӧвкӧд пондіс луд вылын прӧщайтчыны, и вӧв сылы шуис, кор пӧ ковма, лок да чукӧст: «Сивко-Бурко», ме и воа.
Вӧвкӧд прӧщайтчис Иван и явитчис сарскӧй дворечӧ, шуӧ, кӧсъя пӧ аддзӧдлыны сарӧс.
Доложитісны сарлы, сар корис сійӧ.
Пырис Иван сар дінӧ, кок улас уськӧдчис сылы, пондіс висьтавлыны.
— Ме вӧлі Иван-купеч пи, быдми купеч семьяын зэв бура, а мыйӧн бать кулі, мам пондіс лӧгавны, изведитны кӧсйис выль мужикыскӧд, и мен лои пышйыны.
Локті ме тэ ордӧ кутшӧмкӧ пропитанне кузя, он-ӧ кутшӧмкӧ удж сет.
— А тэнад томлун кузя ме сета куим вӧв: старайт найӧс.
Куим вӧв сетіс сар Иванлы и дзоляник будкатор, овнысӧ.
Дерт, саръяслӧн быдторйыс эм.
Ӧти лун олӧ Иван дай мӧдӧс, видзӧ, вердӧ, юкталӧ найӧс.
Вӧвнад вӧдитчыны сылы пӧнар оз ков, югыд чветнад.
Сэсся кыдзкӧ нирскӧбтіс сылӧн югыд чветыд вӧв бокӧд, вӧвлӧн гӧныс зеркальнӧй лоис, дзик мрамор кодь.
Аддзис тайӧ Иван и став вӧвъяссӧ шыльӧдіс югыд чветнад, ставныс лоины зеркалӧ кодьӧсь.
А сарлӧн вӧлі куим ныв.
Сар и пондіс шуны медыджыд нылыслы:
— Миян ӧні выль конюкъяс эмӧсь, колӧ видзӧдлыны, кутшӧма видзӧны вӧвъястӧ, кодлӧн бур, кодлӧн омӧль, кодӧс колӧ накажитны, кодӧс наградитны.
Воис сар ныв Иван-купеч пи дінӧ, чуймавны кутіс: кыдзи пӧ тэ татшӧмасӧ старайтан?
Иван ӧтветитіс сар нывлы: быд лун пӧ весала, верда и юктала куимысь, вот пӧ-й мичаӧсь лоины.
А турун лампатӧ оз висьтав сійӧ.
Бать дінӧ пырис ныв и висьталӧ:
— Том мортыдлы тай сетін куим вӧвтӧ видзны, сэтшӧм мичаӧсь сылӧн лоӧмаӧсь вӧвъясыд.
Сар ачыс петіс конюшняӧ и юалӧ Иванлысь:
— Кутшӧм средствоӧн тэ та выйӧдз воштін?
— А некутшӧмӧн, куимысь весала, верда и юктала, мӧд средство абу.
Сар быд иностраннӧй муӧ телеграмма кучкис, вот пӧ сэтшӧм вӧвъяс стараннеӧн вермӧны лоны.
Иванлы сетіс витсё чӧлкӧвӧй награда, вот пӧ тадзи и водзӧ старайт бура, апитцерскӧй чин регыд сета, менам власьт ыджыд.
Мукӧд конюкъяслы кывсис, мый зонкалы сетӧма сар витсё чӧлкӧвӧй награда, и найӧ пондісны завидуйтны.
Вай пӧ видзӧдлам, шуӧны, кыдз-мый сійӧ старайтӧ вӧвъяссӧ.
Сэні ӧти конюк вӧлі, Педӧр, кыйӧдіс сійӧ гидня пельӧссянь и аддзис, кыдзи Иваныд видзӧ, шыльӧдӧ вӧвъяссӧ.
Иван мыйӧн шыльӧдіс вӧвъястӧ, сюйыштіс чвет лампатӧ йирк костас и муніс.
А Педӧр и гусяліс.
Мӧд луннад эськӧ Иван корсис жӧ чветтӧ, да эз сюр.
Йӧй туйӧ лэдзчысис сійӧ, дзикӧдз вӧвъястӧ эновтіс, сизим лун, гашкӧ, эз видлы.
Коркӧ-й шӧркост нылӧс ыстіс сар, колӧ пӧ видзӧдлыны вӧвъястӧ, кутшӧма видзӧны конюкъясыд, кодлӧн бур, кодлӧн омӧль, кодӧс колӧ накажитны, кодӧс наградитны.
Лэччис ныв конюшняӧ, видзӧдӧ, мукӧд конюкъяслӧн вӧвъясыс быдӧн дзирдалӧны, а Иванлӧн муртса ловъяӧсь, ставсӧ сёйӧмась, куйӧдыс нин пондӧма бырны.
Сар ныв и юалӧ:
— Мый нӧ тайӧ?!
Батьӧ тэнӧ витсё чӧлкӧвӧйӧн наградитіс, а тэ сэсянь абу на и видзӧдлӧмыд вӧвъяс вылад, тшук абу кулӧмаӧсь!
— Ог тӧд, — шуӧ Иван.
Мый юалас, пыр шуӧ «ог тӧд».
— Но, бать дінӧ пыралам, сэк тӧдмалан.
Пыртісны бать дінӧ, ныв доложитіс: сідз и сідз, Иванлӧн вӧвъяс омӧльтчӧмаӧсь, абу на и видзӧдлӧма.
— Мый нӧ тэ керин, — шуӧ сар, — вӧвъястӧ тшук абу виӧмыд?
— Ог тӧд, — шуӧ Иван.
Думайтіс, думайтіс сар и шуис, мӧд вакансия пӧ талы сетӧй, тасьті-пань мыськыны.
Ыстісны кукняӧ.
Коркӧ сар семья сёйӧма, вайисны мыськыны зӧлӧтӧй паньяс, даръяс, блюдъяс.
Мыйӧн слугаяс петісны, Иван став тасьті-паньяссӧ гумыль-гамыляліс да пызан улӧ бруткӧбтіс.
Локтісны слугаяс, юасьӧны, кодкӧ пӧ петкӧдіс али мый приборсӧ?
— Ог тӧд.
Сэсся-й казялісны прибортӧ пызан улысь:
— Мый нӧ тайӧ, ой, ой, ой, мый керин?
Петісны слугаяс сар дінӧ и шуӧны:
— Сар батюшко, тэнад сабля, миян юр, став тасьті-паньяссӧ Иваныд чегъявлӧма да шыбитӧма пызан улӧ.
Вайӧдісны Иванӧс сар-батюшко дінӧ.
Сар и пондіс допроситны.
— Кутшӧм силаӧн тэ тайӧ ёкмылялӧмыд?
Коді вӧчис тайӧ?
— Ог тӧд.
«Тайӧ дивӧ, зонмӧ, — думайтӧ сар, — кутшӧм ён паньяс вӧліны, да чегъялӧма.
Арестуйтны, том на да, жаль.
А, тыдалӧ, силаыс ыджыд, коркӧ морт на лоас».
Думайтіс сар и пуктіс Иванӧс садовникӧ, пондіс сійӧ ветлыны гӧликӧн, чышкавны садсӧ.
Вежон кык кымын Иван оліс сэн и пондіс думайтны, а мый пӧ, ӧти войӧн кӧ став садсӧ рӧзӧрита?
Сарскӧй дворечын мыйӧн шы ни тӧв лои, пач кыза дубъяс вӧліны да, ставсӧ пондіс пӧрӧдлыны, вужнас нетшкыны, ставсӧ ӧти войӧ весаліс, кӧстераліс.
Слугаяс чеччисны, шензьӧны:
— Мый нӧ тайӧ, ставыс кӧстер, садйыс абу?
Вӧт али вемӧс?
Тайӧ тай Незнайкоыд пакӧститӧма, рӧзӧритӧма садтӧ.
Ок, Незнайко, Незнайко, мый нӧ керин садсӧ, мый вӧчин?
А Незнайко водӧма сэтчӧ да сӧмын шуалӧ:
— Ог тӧд, ог тӧд.
Слугаяс чуксалісны сар нывъясӧс.
Сар нывъяс куимнанныс ырскӧбтісны да петісны Незнайко дінӧ.
— Ок, Незнайко, Незнайко, мый нӧ тэ керин миянлысь садсӧ?
Ок, зӧлӧтӧй, зӧлӧтӧй, эн кӧ эськӧ тая вӧч, век вӧлін миян дінын, а ӧні бать лӧгасяс, уна вӧд ченносьтыс тайӧ садъяс вӧлі.
— Ог тӧд, — шуӧ Иван.
Чуксалісны сарӧс, вот, шуӧны, Незнайкоыд сарскӧй садтӧ дзоньнас жугӧдӧма, ставыс кӧстер куйлӧ.
Сар петіс Незнайко дінӧ:
— Кутшӧм силаӧн рӧзӧритін, висьтав кӧть ӧти кыв, коді отсаліс?
— Ог тӧд, — сэсся нинӧм ӧтвет оз видз.
Сар думайтны кутіс аслыс: «Такӧд вӧчны нинӧм, коркӧ та помысь крепосьт лоӧ, а удж сетны оз позь, ставсӧ жуглас».
Сэсся сар прикажитіс сійӧс вердны-юктавны аслас сёянӧн.
И вот, кутшӧм сёян сёйӧ сар, сійӧс сёйӧ и Иван.
Коркӧ Иван вӧв йылысь думыштіс: — нуждаӧ али труждаӧ кӧ воан, волы ме дінӧ, — и дум босьтіс ветлыны сылы.
Муніс войын, час дас кыкын, кытчӧ лэдзліс вӧвсӧ, чукӧстіс:
— Сивко-Бурко!
Грыма-грамакылӧ воис вӧв сы дінӧ.
— Но, кӧзяин, кутшӧма олан?
— Ола сідзи.
Конюкын вӧлі, тайкӧ юрӧй вошӧ, тасьті-пань мыськыны индылісны, да ставсӧ чегъялі, чамбыралі, да сэсь вӧтлісны; садовникӧ пуктылісны, ӧти войӧн став садсӧ жугӧдлі.
Ӧні безработнӧй, вердӧны и юкталӧны бура, сар сёянӧн, толькӧ власьт абу, мед сизим мында бура вӧчны садсӧ.
А вӧв шуӧ: вот пӧ менам седлӧын важ кӧзяинлӧн эм волшебнӧй чунькытш, нимтӧм чуньӧ кӧ сюян, мый тшӧктан, лоас, а мукӧд чуньӧ кӧ сюян, нинӧм оз артмы.
Но, вӧвкӧд прӧщайтчис Иван и муніс бӧр.
Муніс и думайтны пондіс, вӧчны план.
План мыйӧн вӧчис, ассигнуйтіс, нимтӧм чуньӧ чунькытш сюйис, кыліс невидимӧй глас:
— Кӧзяин, мый тшӧктан керны?
— Вот, этійӧ садйыс мед сизим мында гажа вӧлі: шӧрӧдыс мед ю визувтӧ, черияс мед бызӧдчӧны сэн, титсаяс мед дзользьӧны-сьылӧны, мед пӧкаживайтан местаясын, кыдзи пӧлагайтчӧ, именнӧй улӧсъяс пуксьыны лоисны.
Сарлы кӧ — сарлы, сар нывъяслы кӧ — сар нывъяслы, слугаяслы кӧ — слугаяслы.
Коркӧ чеччисны нижней чинъяс.
Дерт, слугаяс медводз чеччылӧны.
Мый нӧ тайӧ?
Став ӧшиньясӧ пашкыртчӧмаӧсь садъяс, чӧскыд дук петӧ, титсаяс дзользьӧны, черияс бызгӧны.
Эз вермыны терпитны слугаяс, Незнайко дінӧ лэччисны.
Быдӧн окалӧны сійӧс.
— Ок, дитяӧй, дитяӧй, кутшӧм власьт имейтан тэ ӧні, и наградитас жӧ ӧні тэнӧ сар батьыд.
А Незнайко унйывсьыс толькӧ-й шуалӧ:
— Ог тӧд, ог тӧд.
Пырисны слугаяс сар нывъяс дінӧ.
— Незнайкоыд тай вӧчӧма садтӧ, сизим мында гажа лоӧма.
Сар нывъяс эз весиг удитны сполнӧй юбкаӧн пасьтасьны, Незнайко дінӧ лэччисны, окалӧны сійӧс, сэтшӧм любӧ лои налы.
Ме пӧ кӧть ӧні муна тэ сайӧ, ӧти ныв шуӧ, мед толькӧ сёрнитны кутан.
— Ог тӧд, — шуӧ Незнайко.
Коркӧ сарӧс нывъяс чуксалісны.
Сар любуйтчӧ: великолепнӧ, дажӧ пӧ думӧн он куж думайтны тайӧ плансӧ лӧсьӧдны.
Сразу вайисны полковник паськӧм зӧлӧтӧй блюд вылын.
Кӧть пӧ-й командуйтныс оз сяммы, а полковником быть, шуис сар.
И оланінсӧ бурджыкӧс, югыдджыкӧс сетісны — горнича.
Вежалун кык кымын оліс сійӧ полковникӧн, сёян пыр вайӧны сарскӧйӧс, прислуга имейтӧ, полковник ӧд, кыдз оз имейт.
Олісны, и коркӧ морскӧй гундырсянь вайисны сарлы пакет.
Сар пакет косяліс, сэтчӧ гижӧмаӧсь: «Морскӧй гундыр корӧ медыджыд нывтӧ, добром кӧ он вай, став сарствотӧ рӧзӧрита».
Быдлаӧ сьӧд плаг ӧшӧдісны.
Публика сар лэдзис: «Код вермас спаситны морскӧй гундырысь нылӧс, аслам кырымӧн нылӧс сета и коймӧд пай сарствоысь юка».
Публика лыддисны, некод оз лысьт кутчысьны.
Сэсся миян кодь ӧти дурак и петіс: мед, сёяс кӧ сёяс, а гашкӧ, и менам чассьӧ лоӧ.
Сар дінӧ муніс: вот пӧ ме кӧсъя спаситны нывтӧ, толькӧ мед оз вежсьы тэнад кылыд.
Сар шуӧ:
— Мый менам шуӧма, сідзи-й лоӧ, менам закон оз вушйы.
Публика (тані) — Указ.
Но вот, аскинас лун шӧр кежлӧ пондісны лӧсьӧдчыны нуны сар нылӧс.
Чукӧртчисны йӧз колльӧдны, коді бӧрдӧ, коді мый.
Быдсяма йӧзыс вед овлӧны.
Быдлаын ӧшалӧны сьӧд плагъяс.
А сар ныв нуӧдтӧдзыс лэччис Незнайко дінӧ, пондіс оллявны:
— Незнайко, Незнайко, сэсся ӧд ме ог аддзыв тэнӧ, менӧ ӧд морскӧй гундыр дінӧ нуӧдӧны.
— Ог тӧд, ог тӧд, — шуӧ Незнайко синва пырыс.
Быдсӧн окасьӧмӧн прӧщайтчисны.
Но, нылӧс сэсся колльӧдісны, йӧзӧн и музыкаӧн ветлісны.
Мыйӧн лӧнис сарство, Незнайко муніс гусьӧн поле вылӧ и чукӧстіс вӧлӧс: — Сивко-Бурко, Сивко-Бурко!
Грыма-грамакылӧ вӧлыд локтіс.
Иван и шуӧ сылы:
— Ёна радейта сар нылӧс, морскӧй гундырысь сійӧс спаситны ог-ӧ ветлӧ?
— Ветлам.
Кытчӧ мунан, меным быть мун, а тайӧ гундырыд лысва на толькӧ.
Но сэсся мунісны пуляӧн, мед морскӧй гундыр оз удит сар нылӧс сёйны.
Море дорысь нывтӧ аддзис.
Ныв пондіс шуавны:
— Господин аньдел ли арканьдел, багатыр ли витязь, спасит, тэ ӧд абу прӧстӧй морт.
— Православнӧй йӧз эстӧн миллён усьӧ, а тэнад ӧтка юр вӧсна ме ог на вись, мед тэ сар ныв кӧ.
Вот ветла да бӧр локтігӧн, оз кӧ сёй гундырыд, мезда.
Дерт, сійӧ неылӧ ветліс, проклаждайтчис кӧнкӧ, сійӧ сідз висьталіс, мед оз тӧдны сійӧс.
Мыйкӧдыра мысьтӧн сійӧ грыма-грамакылӧ бӧр локтіс.
Но вот пӧ ӧні верма мездыны.
Но, сэсся море пондіс быгзьыны.
«Уфу-уфу», — кылӧ чорыд глас, весиг муыс быдӧн вӧрзьылӧ.
Полнӧй кодӧн мыччысис куим юра морскӧй гундыр.
— О, сар батьыд тай бур на вӧлӧма, сар ныв кори, а сійӧ кыкӧс ыстӧма дай эстӧн со, дуб вылас, коймӧд.
Сійӧ «мездысьыд» дуб вылас кайӧма, мед оз сюр гундырлы, а сылӧн син ылысянь босьтӧ.
Петіс мореысь гундыр, кывйыс комын сажень кузя, куим сажень пасьта, тӧран и вольсасьны да водны.
— Пуксьӧй кыв йылӧ, — горӧдіс гундыр, — ньылышта ставнытӧ.
— Тэнад кӧть кывйыд кузь и паськыд, — шуӧ Иван, — а сы вылӧ пуксьысь абу на.
Тышкасям, коднымлы удайтчас, сійӧ и виас.
Ӧтарӧ-мӧдарӧ бӧрыньтчисны найӧ, пондісны локны паныд.
Куимнан юрсӧ сабляӧн шаркнитіс Иван сылысь, толькӧ голь-голь-голь уси.
Но, сар ныв и пондіс шуны:
— Тэ ӧні верман менӧ босьтны и бать сарстволысь коймӧд пайсӧ, да тӧда, тэ абу прӧстӧй морт, он кӧ кӧсйы, на память кӧть мыйкӧ босьт.
— Меным пӧдарки оз ков, — шуӧ Иван.
— А он кӧ, ме мореӧ шыбита.
— Вай, инӧ, чем мореӧ шыбитны.
Именнӧй перна босьтіс Незнайко сар нывлысь и грыма-грамакылӧ бӧр муніс.
Мыйӧн Иван муніс, дуб вылысь лэччис сійӧ телокранительыд и шуӧ сар нывлы:
— Если кӧ сарыдлы он кӧсйы висьтавны менӧ мездысьӧн, татчӧ и шыбита тэнӧ мореас, тэкӧд водзсасьнытӧ верма.
Нылыд и кӧсйысис висьтавны, он кӧ ӧд, пӧгубитас.
Воисны найӧ сар дворечӧ.
Мун пӧ пыр бать дінӧ, шуис сар ныв мӧдыслы, а ачыс муніс Незнайко дінӧ, оз-ӧ кӧть кутшӧмкӧ пас аддзы.
А Незнайко водӧма важ местаас да узьӧ.
Некутшӧм пас абу сы вылын.
Сэсся бать дінӧ воис ныв, висьталӧ мӧдтӧ мездысьнас, гундыр виысьнас.
Но, сар шуӧ, кыв пӧ менам оз вушйы, куим лун мысьтӧн пӧ свадьба лӧсьӧда.
Эз удитны свадьбуйтны, сарлы бара воис пакет, квайт юра гундырсянь нин.
Он кӧ пӧ шӧркост нывтӧ море дорӧ вай, став сарствотӧ рӧзӧрита, — гижӧма квайт юра гундыр.
Печальнӧй плаг бара ӧшлісны, и публика лэдзис сар: код пӧ спаситас нылӧс, сета сы сайӧ и коймӧд пай сарствоысь юка.
Кутшӧмкӧ дурак бара на воис, вай пӧ, шуӧ, ме босьтча спаситныыд.
Аскинас чукӧртчисны йӧз, быдлаын сьӧд плагъяс ӧшалӧны, звӧн и музыка кылӧ, код сэтӧн сьылӧ, код бӧрдӧ.
Быдсяма йӧзыд тай эмӧсь.
А сар ныв лэччис Незнайко дінӧ, пондіс оллявны.
Незнайко сӧмын шуалӧ:
— Ог тӧд, ог тӧд, — а аслас тшӧтш синваыс петӧ.
Прӧщайтчисны сэсся найӧ, и сар нылӧс нуӧдісны.
Мыйӧн лӧнис сарлӧн двореч, Незнайко муніс поле вылӧ:
— Сивко-Бурко, Сивко-Бурко!
Бара локтіс вӧв.
Иван и юалӧ:
— Сар нылӧс квайт юра гундыр кӧсйӧ сёйны, ог-ӧ ветлӧ спаситны?
— Ветлам, кытчӧ тэ мунан, меным быть мун.
Но, сэсся гӧнитісны и море дорысь аддзисны сар нывтӧ.
Ныв горӧдіс:
— Господин аньдел ли арканьдел, багатыр ли витязь, спасит менӧ морскӧй гундырысь!
Иван и шуӧ:
— Мед тэ сар ныв кӧ, тэнад ӧти юр, а эстӧн миллён усьӧ православнӧй йӧз, вот локта да, оз кӧ удит сёйны, мезда.
Бара ветліс кытчӧкӧ Иван и бӧр воис.
А море бара валяйтны пондіс, гыясыс толькӧ ызгӧны.
«Уфу, уфу!» — сэтшӧм чорыд глас кыліс, и квайт юра гундыр тыдовтчис:
— Сарыд тай бур на вӧлӧма, видзӧд, кымын мортӧс ыстӧма дай вӧлӧс на.
Мыччис кывсӧ гундыр, а сійӧ нелямын сажень кузя, вит сажень пасьта, тӧран и вольсасьны, да шуӧ:
— Но, пуксьӧй менам кыв вылӧ, толькӧ гулькнита.
— Тэнад кӧть кывйыд кузь и паськыд, а сы вылӧ пуксьысь абу на, давай венласям, видзӧдлам, коді венас.
Ӧтарӧ-мӧдарӧ бӧрыньтчисны, пондісны паныд локны.
Иван ӧти вартӧмӧн квайтнан юрсӧ тутнитіс.
Но, именнӧй чунькытш нывлӧн вӧлі да, пондіс сетны.
— Тэ эськӧ верман менӧ босьтны и батьлысь коймӧд пай сарствосӧ, да тӧда, абу прӧстӧй морт, он, кӧнкӧ, кӧсйы, а на память кӧть тайӧ босьт.
— Оз ков, — шуис Иван.
— А оз кӧ, мореӧ шыбита.
— Но, вай инӧ, чем мореӧ шыбитны.
Босьтіс Иван именнӧй чунькытш и бӧр мӧдіс.
Сэсся дуб йылысь лэччис мездыны кӧсйысьыд и шуӧ сар нывлы:
— Ежели сарыдлы он висьтав, мый ме вии гундыртӧ, мореас тэнӧ шыбита.
Нывлы невӧляӧн лои сӧгласитчыны, мездысьыс ӧд оз жӧ лок-а, колӧкӧ аньдел кутшӧмкӧ вӧлі, спаситель Ёгорей ли.
Дворечӧ воисны да, ныв кежис Незнайко дінӧ, абу-ӧ кутшӧмкӧ пас сылӧн.
А Незнайко узьӧ, некутшӧм пас абу.
Но, сар дінӧ пырис ныв и висьталіс, тайӧ пӧ менӧ мездіс.
Мездіс кӧ и бур, куим лун мысти пӧ свадьба вӧчам.
Куим луныс на эз тыр, вайӧны пакет ӧкмыс юра гундырсянь.
Менсьым пӧ кык вокӧс виин, гашкӧ пӧ-й, менӧ кӧсъян вины, гижӧ сійӧ сарлы, вай меддзоля нывтӧ, он кӧ, став сарствотӧ рӧзӧрита.
А меддзоля ныв сарлӧн вӧлі медмича, сэтшӧм мича, лы пырыс вемыс тыдалӧ.
Сар шогсьӧ, печальнӧй плаг ӧшліс, бара публикуйтіс, коді пӧ вермас мездыны менсьым нылӧс.
Кутшӧмкӧ дурак и бара сюрис, кӧсйысис сарлы мездыны нывсӧ.
Мӧд лун бара чукӧртчисны йӧз, звӧнӧн и музыкаӧн кӧсйӧны колльӧдны сар нылӧс.
Мунтӧдзыс сар ныв лэччис Незнайко дорӧ, зэв ёна бӧрдӧ-оллялӧ, сэсся пӧ ог аддзысьлӧй тэкӧд, ӧкмыс юра гундырыд сёяс нин.
А Незнайко толькӧ шуалӧ:
— Ог тӧд, ог тӧд, — аслас синваыс лэччӧ.
Прӧщайтчисны найӧ сэн, окасисны и быдсӧн, и торйӧдчисны.
Мыйӧн колльӧдісны сар нылӧс да двореч лӧнис, Иван петіс поле вылӧ:
— Сивко-Бурко, Сивко-Бурко!
Воис вӧв, Иван и шуӧ, аслым баба вылӧ пӧ вӧлі видза сарлысь меддзоля нывсӧ, а сійӧс талун кӧсйӧ сёйны ӧкмыс юра морскӧй гундыр, отсав мездыны.
А вӧв шуӧ: ӧкмыс юра гундырыд пӧ ыджыд вына, коднымлыкӧ сьмерт лоӧ, но мен быть мун.
Воисны море дінӧ, сар ныв и шуӧ:
— Господин витязь ли аньдел тэ лоан, мезды менӧ морскӧй гундырысь.
— Эстӧн православнӧй йӧз миллён усьӧ, а тэ ӧтка юр, локтігӧн, гӧлубушка, мезда, оз кӧ удит сёйны, — шуис Иван и саяліс.
Но кор воис бӧр, море прамӧя нин быгзьӧма, сар нылӧс лои вӧв вылӧ сӧлӧдны, сэтшӧма валъялӧ.
Гора гӧлӧс кыліс, сэсся мыччысис ӧкмыс юра гундыр, вомсьыс быг петӧ, би петӧ.
— Упу, упу!
Кык вокӧс виин дай менӧ кӧсъян вины?
Пуксьӧй вай кыв вылӧ, ставнытӧ ньылышта!
Мед пӧ тэнад кывйыд кӧ кузь, шуӧ Иван, ме чайта на вермасьны, коднымӧс венам, сійӧс и вины.
Давай, шуӧ гундыр, кузя пӧ ог видз.
Бӧрыньтчисны ӧтарӧ-мӧдарӧ и пондісны локны паныд.
Шаркнитіс Иван саблянад, кык юр толькӧ уси гундырыдлӧн.
А сійӧ, зонмӧ, швачкӧбтіс бӧжнас, став яйсӧ нуис, кытчӧ инмыліс.
Сар нывлӧн шӧвк юпка вӧлі, шыбитіс Иванлы, на пӧ гарт ранаястӧ.
Гартіс Иван ранаяссӧ, и бара мӧдісны тышкасьны.
Нёль юр Иван сӧтіс мӧдысьӧн.
И бара чорыда ранитчис.
Чукӧртіс сэсся медбӧръя вынсӧ, коймӧдысьнас виис гундырӧс, аслас садьыс быри.
Вӧв сійӧс вайис гортӧдзыс да морӧс вылас зарни букваӧн гижис, кызь вит сутки пӧ оз позь садьмӧдны.
А дуб вывсьыд лэччис телокранительыд и шуӧ сар нывлы, висьтав пӧ сарыдлы, мый ме вии гундыртӧ, он кӧ пӧ висьтав, мореас шыбита.
Нывлы ковмас кӧсйысьны, мездысьсӧ ӧд, аньдел кӧ вӧлі, ог нин аддзӧй, а морт кӧ вӧлі — кулі.
Воисны дворечӧ, ныв и кежис Незнайко дінӧ, аддзис сы вылысь чойясыслысь перна да чунькытш, рана кӧртӧд юпкасӧ и котӧртіс батьыс дінӧ.
— Батьӧ, батьӧ, Незнайкоыд тай миян мездысьыд!
Ветліс сар, видзӧдліс, збыль сідз.
Дуб вылын олысьясӧс пуксьӧдісны му гуӧ пӧръясьӧмсьыс.
Но, Иванлы лекарствояс эз жалитны, и бурдіс сійӧ.
Локталісны сар ордӧ гӧсьтъяс, князьяс, господаяс.
Сэсся сэтшӧм бал вӧчис сар и Иванлы шуӧ:
— Вот тэныд джын сарство, действительнӧ кӧ тэ мездін менсьым нывъясӧс, босьт ас саяд кодӧс колӧ.
— Меддзоля нывтӧ вай, сы дінын менам вир киссис.
Но, сэсся пондіс купеч пи сарствуйтны, гашкӧ, сарствуйтӧ и ӧні.
{Коми йӧз @ Нӧбасьысь саломщик @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 177-180.}
Нӧбасьысь саломщик
Коркӧ саломщик да поп вӧлі олӧны.
Дерт, найӧ эз омӧля овлыны.
Важӧнтӧ ӧд, пыртасны ли колльӧдасны кӧ, мӧсъясӧн вӧлі ваялӧны налы, колькъястӧ-й, рысьястӧ-й, выйястӧ-й быдӧн.
Толькӧ абуыс и эз вӧв налӧн, сэсся ставсӧ ваяласны ыджыд прикодсьыд.
Но, саломщиклӧн вӧлі гӧтыр, быд лун сійӧ пуӧ-пӧжалӧ чӧскыдысь-чӧскыдӧс, вердӧ ассьыс мужиксӧ — саломщикӧс.
Кокни олӧм вылад да бур сёяннад сэтшӧма пондіс тшӧгны саломщик, толькӧ кызӧ и кызӧ.
Но, зонмӧ, шуӧ, омӧля тай нӧ сёя, а кынӧм век содӧ да ыдждӧ, ог-ӧ нин ме нӧбась, случайнӧ делӧ.
А верст джын сайын кымын тӧдысь баба вӧлі нималӧ.
Час жӧ, ме ветла сы дінӧ, збыльысь-ӧ ладнӧ менам рушкуӧн.
Коркӧ-й муніс сійӧ тӧдысь баба дінӧ.
Тӧдысь баба и шуӧ, шойччы пӧ, Иван Иванович.
Иван Ивановичӧн вӧлі шуӧны сійӧс.
Тэ ордын пӧ тай бабаяс, а менам секретнӧ делӧ, ывлаӧ ог-ӧ петалӧй, Дарья, — шуӧ саломщик.
Петалам пӧ.
Посводзӧ петісны найӧ, саломщик и пондіс висьтавны гусьӧникӧн, вот пӧ, Дарья, менам рушку пондіс ыдждыны да, ог-ӧ нӧбась ме, видлав да висьтав, тэ ӧд тӧдан.
Чӧвлы пӧ, сарай пыдӧсӧ кайлам, тані пӧ кыласны, — шуӧ Дарья.
Сарай вылӧ Дарья катӧдіс саломщикӧс и шуӧ, вай пӧ дӧрӧмтӧ лэпты, ме видлала и висьтала.
Саломщик дӧрӧмсӧ лэптіс, Дарья и пондіс зыравны сійӧс.
Зыраліс, зыраліс и шуӧ, ок пӧ, Иван Иванович, збыль тай тэ нӧбасян!
Шогӧдіс саломщикӧс, памятнӧй нижка кыскис зепсьыс, юалӧ, кор нӧ пӧ воас ваян кадыс, тэ ӧд, Дарья, тӧдан.
Кыдз нӧ ме ог тӧд, сизим тӧлысь пӧ нуан точнӧ, сэсся ещӧ квайт лун, и ӧбязательнӧ ваян, а то и водзджык.
Гижис памятнӧй нижкаӧ саломщик, мед оз вун, сэсся мыччис деньга, на пӧ вит шайт пока, а коркӧ, благополучнӧ кӧ лоӧ, ыджыда наградита, сӧмын тэ некодлы тун ни бун, некодлы эн висьтав.
Но, миян вомысь пӧ оз пет, гӧра вермас прӧйдитны, шонді вермас бергӧдчыны, а менам вомысь оз пет, — саръяс моз шуис Дарья.
Воис саломщик гортӧ, зэв жугыль.
Олӧ вежалун и мӧдӧс, и век жугыль.
Коркӧ-й гӧтыр казяліс, мый нӧ пӧ, Иван Иванович, сэтшӧм жугыль, эн тай кут любитны.
Чӧв пӧ нин, висьӧ быдлаті, гӧгӧр юкалӧ.
Но, висьӧ кӧ-й висьӧ, баба пондіс чипан колькъяс пуны да вердны сійӧс.
Олісны найӧ тадзи, и коркӧ саломщик памятнӧй нижкатӧ видліс: тӧлысь нин кольӧма вайтӧдзыс.
Шогсьӧ саломщик, шогсьӧ тшӧтш и гӧтырыс мужик висьӧм кузя, тадзнад кулан пӧ, кулан, шуалӧ.
Но, меным висьтавны регыд, а коркӧ, олісны, олісны да, вежон нин коли.
Талун пӧ лоӧ нин пышйыны, думайтӧ саломщик.
Деньгатор лӧсьӧдіс, кӧлуйтор, мыйӧн бабаыс войнас ныргорӧн унмовсис, гусьӧникӧн, кань-каньӧн петіс и кытчӧ син видзӧдӧ пондіс мунны.
Муніс, муніс вӧлӧкӧд и аддзис кутшӧмкӧ ёкмыль.
Войыс тӧлыся, да тыдалӧ.
Мый нӧ татшӧмыс, — шуӧ.
Матыстчис, видзӧдӧ да, морт шой куйлӧ, сэтшӧм лакӧвӧй гӧленя сапӧгъяса.
А саломщик зэв горш йӧз добра вылад.
Сійӧ-й пондіс кыскыны сапӧгъястӧ.
Кыскис, кыскис, некыдз оз шед.
Аттӧ дивӧ, шуӧ, аскомысь нин ваян строк менам, а быдлаӧ лоӧ кад воштыны.
Эз шедны сапӧгъясыд да, пуртӧн вундіс кокъяссӧ, сэсся нопъяс сюйис.
«Коркӧ олӧм кӧ лоӧ, сапӧгася», — думайтӧ, и мӧдіс водзӧ.
Муніс, муніс лун куим кымын, узянін пондіс корсьны, кутшӧмкӧ рыныш ли пывсян.
Аддзис, кутшӧмкӧ дядьӧлӧн биа керкаыс, сэтчӧ-й пырис.
Дядьӧ, он-ӧ пӧ лэдз менӧ узьны, шуӧ.
Но, кыдз нӧ он лэдз прокодящӧй мортӧс, — шуӧ дядьӧ, — лэдзам, лэдзам, паччӧр сэрӧгӧ и кай.
Кайис паччӧр сэрӧгӧ саломщик да гусьӧникӧн и видліс нижкатӧ.
«Талун обязательнӧ ваян кад, — шуӧ аслыс, — мый лоан ло, а ковмас вайны».
Кӧзяин сійӧс пондіс ужнайтны чуксавны, лок, шуӧ, ужнайтам.
Ог пӧ нин, пасибӧ, оз ков.
«Кысь нин сёйны кага ваян войӧ», — шога думайтӧ.
Сэсся куйліс, куйліс сійӧ да мудзвывсьыд унмовсис, ачыс эз и тӧдлы.
А кӧзяин сэк кості паччӧрӧ катӧдіс кукӧс, мед пӧ оз кынмы войнас, и бокас водтӧдіс.
Садьмис коркӧ саломщик, малыштіс рушкусӧ: небзьӧма быдӧн сійӧ, вайсьӧма пӧ, буракӧ.
Малыштіс бокас, мыйкӧ гӧна сюри ки улас.
«Ма-ам», шуӧ, быдӧн дажӧ черӧбтіс, повзис.
«Мый ыджда штука вайсьӧма.
Кыдзкӧ эськӧ пышйыны ӧні.
Некод кӧ оз казяв, ок и гӧснечала жӧ ме тайясӧс», — думайтӧ.
Ньӧжйӧник, кань-кань лэччис паччӧрысь, дажӧ шыр оз кыв, воис ӧдзӧс дорӧ и посводзӧдз петіс.
— Но, слава тебе господи, слава тебе господи, — шуалӧ, — татчӧдз кӧ вои, ставыс сэсся лоас ладнӧ.
И давай пышйыны.
Полчаса мысти чеччис кӧзяин и кайис паччӧрӧ, шоналіс-ӧ нин пӧ кукным.
Кайис паччӧрӧ и аддзӧ: кук куйлӧ, а прокодимӧй мортлӧн сӧмын кокъясыс кольӧмаӧсь.
— Ой-ой-ой!
Эштіс тай, тыдалӧ, олӧмным.
Анна, Анна, чеччы вай ӧдйӧ, — шуӧ бабаыслы.
— Мый нӧ лоӧма, мый горзан?
— Тӧрыт тай морттӧ лэдзим, кукыд сійӧс сёйӧма, кокъясыс куш кольӧмаӧсь!
Повзисны мыждӧмысь, пондісны сэн, зонмӧ, кукӧс накажитны прокодимӧй мортӧс сёйӧмысь.
— Но, смотри, тайӧ дивӧ кӧ кодлыкӧ висьталан, кывсяс кӧ кытчӧкӧ, ме петкӧдла пуж, — грӧзитӧ бабалы кӧзяин.
А саломщичалӧн саломщик воши, и поп тшӧтш матькӧ: куим праздник колис да мыйта убытка пӧ лои.
Коркӧ рытын сэсся-й воис саломщик гортӧ.
— Тэ нӧ кӧн ветлін, трасича, пьянствуйтін!? — пинялӧ бабаыс.
— Кӧть тэ и гӧтыр, а ог лысьт висьтавны, — шуӧ саломщик, — Микӧла-угодниклы клятва сет, мый бокӧ он разӧд.
Баба сетіс Микӧлалы клятва, и саломщик висьталіс, сідз пӧ и сідз, ме пӧ вӧлі нӧбася да кага вайи, зэв ыджыд да гӧна, и дядьӧ ордӧ пӧ гусьӧник и коли.
Висьталіс тайӧс саломщик и водзӧ пондісны овны.
Коркӧ саломщиклӧн докод лои, чӧлкӧвӧй ветымын кымын, дум вылас уси тӧдысь бабаыд, час жӧ пӧ награда сылы лоӧ нуны.
Гусьӧникӧн муніс тӧдысь баба дінӧ, зэв мича гумага деньга сетіс и шуӧ: збыльысь жӧ пӧ тэ вӧлӧм тӧдан, нэм кежлӧ ме тэнӧ сьвертӧкӧ гижа, за здравие кута кевмыны ӧні, и кулӧм бӧрад — за упокой.
{Коми йӧз @ Порсь генерал @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 183-194.}
Порсь генерал
Зэв гӧль старик гозъя вӧліны.
Налӧн вӧлі пи Иван.
Сійӧ мыйкӧ ичӧтысянь абу зэв тӧлка, абу прӧсуж.
Сэсся нинӧм налӧн абу, вӧв ни, мӧс ни, зэв гӧля олӧны.
Керка вылас видзӧдлыны оз шогмы: ӧти стен ӧтарӧ видзӧдӧ, мӧд мӧдарӧ, а стыныс коймӧдлаӧ, ставыс пӧрны кутӧма, гӧгӧр нин эськӧ пыклӧма да.
Но, Иван зэв гӧляпырысь быдмис, абу зэв ума, абу проворнӧ.
Шуасьӧны бать-мам: йӧзлӧн пиян быдмӧны да морт кодьӧсь, а миян ӧти пи, дай сыысь вердысь оз ло, сысянь гос оз ло.
Сідз быдмис Иван призывӧдз.
— Но, салдатӧ эськӧ оз босьтны сійӧс, повны сыысь нинӧм, — шуӧны бать-мам. — Салдатӧ йӧйясӧс оз нуны, бӧрйӧны сюсьджыкъясӧс, наросьнӧ камиссияяс да докторъяс эмӧсь сы вылӧ.
Но лэччывны призыв вылӧ колӧ быть, сійӧ закон жӧ эм.
Иван лэччис, уна йӧз пиад, да йӧйтӧ, зонмӧ, эз и казявны, признайтісны здоровӧн.
Гортӧ воис, юалӧны, но мый пӧ, йӧйтӧ ӧд эз жӧ босьтны, бӧр ыстісны, кӧнкӧ.
Нет пӧ, шуӧ Иван, менӧ босьтісны, здоровӧн пӧ шуисны.
— Аттӧ дивӧ, но и дивӧ, — дивуйтчӧны бать-мам, — кутшӧм неспособнӧй, неупретнӧй морт, пес ни ва оз куж пыртны, а салдатӧ босьтӧмась.
Докторъясыд тай нинӧм жӧ оз тӧдны, сідзкӧ, военнӧй служба вылӧ кӧ индӧмаӧсь.
Коркӧ-й нуан кад воис.
Иванӧс, дерт, тшӧтш нуӧны, босьтӧмаӧсь нин да.
Первойсяньыс, дерт, и казялісны, дивуйтчӧны сӧмын:
— Тэ тай нӧ абу прӧсуж, кыдз веськалін татчӧ, мыйла босьтісны тэнӧ? — юасьӧны сылысь.
— А ме мыйӧн тӧда?
Босьтісны и босьтісны, мен ӧткодь.
А нинӧм мортыд оз куж, оз велав.
Ӧти каманда оз гӧгӧрво, ставсӧ бӧрӧн вӧчӧ.
Но, бӧр ыстыны — кузь делӧ.
Стройӧ кӧ оз шогмы, кытчӧкӧ век шогмас, закод да мый да весавны.
Но, индісны Иванӧс казарма чышкыны, откожӧй места весавны.
И пондіс служитны Иван.
Буслан сылӧн нимыс, Иван Буслан.
Ӧти удж вылад велалыштіс быдсӧн, ставсӧ вӧчны кутіс, мый требуйтчӧ.
А службаыд сэк вӧлі эз кык да куим во, а кызь вит во, абу этша сійӧ.
Оліс, оліс Иван, коркӧ-й колис дас во.
Дас во мысти сетлӧны отпуск куим тӧлысь кежлӧ, ветлыны гортӧ.
Сылӧн тӧварышъяс ветлісны нин и воисны бӧр, а Иван век весасьӧ.
Оз и гӧгӧрво мортыд, оз вӧзйысь.
Закон эськӧ эм и сылы дерт, да мый йӧйыдлы.
Кодкӧ сэсся ӧти бур морт пондіс велӧдны сійӧс:
— Мый нӧ тэ, Иван Буслан, отпускӧ он петав?
Йӧзыс со ветлісны нин и бӧр воисны, а тэ мый он вӧзйысь?
Законыс эм, тэныд тожӧ пӧлагайтчӧ.
Вай вӧзйысь, кор, — велӧдӧны сійӧс.
А Иванлы мый велӧдасны, сійӧс и вӧчӧ.
Муніс, вӧзйысис тшӧтш, вайӧ пӧ менӧ лэдзлӧ, бать-мам пӧрысьӧсь, колӧ видлыны ветлыны.
Но, раз сарсянь закон эм быдӧнлы, и сійӧс тшӧтш лэдзисны.
Сэсся Иван Буслан пондіс гортӧ мунны.
Мукӧд салдатыд прамӧй паськӧма-шынеля ветлӧны, весиг деньгатор ыстасны гортӧ туй вылӧ.
А сылӧн, нужник весалысьыдлӧн, зэв омӧлик паськӧм, ставыс киссьӧма да ляксьӧма, видзӧдлыны оз шогмы.
Деньгаыд абу жӧ, сэсся и подӧн мунӧ.
Муніс, муніс, и воис деревня.
Вӧзйысис узьны ӧти ордӧ, мӧд ордӧ, некод оз лэдз, мыйӧн аддзасны паськӧмтӧ.
Сэсся кушӧдз воис.
Теш туйӧ и лэдзис кӧзяин, дажӧ вердіс мыйӧнкӧ, умильнӧй вӧлӧма да.
Мун пӧ сэсся кай кытчӧкӧ паччӧр сэрӧгӧ, узь.
Вой шӧр гӧгӧр воис сэтчӧ зэв ыджыд чин, генерал, и юасьӧ:
— Кӧзяин, абу-ӧ меным кодкӧ пукалысь, прокодящӧй?
Менам, узи нин да, оз узьсьы, вай кодӧскӧ татчӧ.
Кӧзяин шуӧ, ӧкурат пӧ эз веськав некод.
Генераллы, дерт, ас кодьыс жӧ колӧ, омӧликӧс он вӧзйы сылы.
Некод пӧ абу, шуӧ кӧзяин, сӧмын ӧти салдат узьӧ да, сы йылысь ӧд он кут сёрнитны, зэв неупретен кутшӧмкӧ, абу прӧсуж дай.
А вай пӧ и сійӧс, тшӧктіс чуксавны генерал.
Кӧзяин котӧртіс.
— Вай чеччы, Иван, генерал тэнӧ корис, требуйтӧ ас дінас.
Иван чеччис, лэччис паччӧр сэрӧгысь, мыссьыштіс да генерал дінӧ петіс.
— Мый колӧ, ваше высокопревосходие? — Честь сетӧ и быдӧн, уна вонад мыйкӧ да велӧдісны, дерт, кужӧ неуна.
Генерал юалӧ:
— Картіасьны кужан?
— Картіасьны кужа.
— А уна-ӧ деньгаыд?
— Деньгаыд, нинӧм и висьтавны, мыйкӧ кык шайт ли, мый ли эм...
— Но кык шайтнад кӧть ӧтчыд ворсам, — шуӧ генерал.
Пондісны ворсны, Иван, зонмӧ, и воис первой сконтӧ.
Кык шайт воӧмсӧ кутіс босьтны, генерал шуӧ:
— Эн босьт, став вылас ворсам.
Но, ворсісны мӧд скон, нёль шайтӧн.
Бара Иван воис.
Сэсся коймӧд дай, нёльӧд дай — век содтӧ генерал, и век Иван воӧ.
И став деньгатӧ, зонмӧ, генераллысь воис.
Нинӧм эз коль сылӧн, уна эськӧ вӧлі да.
Но, кужин пӧ воны, куж и видзны, шуӧ генерал.
А давай ещӧ ӧти скон ворсам паськӧм вылӧ, тэнад став деньгаыд, менам генеральскӧй паськӧм.
Став шашка и револьвер пуктіс, став паськӧм пӧрччис.
А Иван сӧмын думайтӧ: «Но, кужа кӧ тайӧс воны ещӧ, сэсся нинӧм оз ков, сэсся-й морт лоа».
Грекыд вылӧ, бара салдатыд воис.
Но, зонмӧ, став наган, став шашка, амуниция, ставсӧ воис.
Мый сэсся керны?
Генерал шуӧ:
— Меным тайӧ абу дона, менам гортын татшӧмыд уна, босьт, а ассьыд вай меным, гортӧдз воны.
Иван шынельшой пӧрччис, сетіс генераллы.
Генерал сетіс ассьыс паськӧм:
— Ме генерал.
Ме тэныд тшӧкта: кужин воны, куж и новлыны.
Шуис и муніс, дерт, эськӧ абу жӧ любӧ салдат паськӧмыд да, мый керан, ворссьӧма, быть пасьтав.
Мыйӧн генерал муніс, Иван Буслан пасьталіс генерал паськӧм.
«Но, чудеса, — думайтӧ, — вои жӧ чинад».
А мый сэсся?
Иванӧс пыр велӧдлісны: мый ыджыд тшӧктас, сійӧ-й вӧчны, кывзыны.
А ыджыдыс шуис, кужин пӧ воны, куж и новлыны.
Но, дерт, сійӧ и пасьталіс.
Пасьталіс, да ставыс, зонмӧ, югъялӧ, вӧлись мортыд лыбзис.
— Эй, кӧзяин, — горӧдіс, — запрегать, кӧзяин, лошадь!
Живей, живей!
Кӧзяин котӧртіс, унйывсьыд чайтіс, мый мӧд господин кутшӧмкӧ воӧма.
Сабляа и мундира, погон блеститӧ.
Ӧдйӧ тай доддялісны, сетісны тройка вӧв.
Тройкаӧ пуксис Иван Буслан и гортланьыс тшӧктіс нуны.
Воисны карӧ, ямщик юалӧ, кытчӧ пӧ, господин генерал, пыран, господинӧн пондісны шуны Иван Бусланӧс.
Тан пӧ менам некод абу тӧдса, а эм-ӧ пӧ генерал тані кутшӧмкӧ ли губернатор.
Эм пӧ дивизионнӧй генерал, шуӧ ямщик.
Но, пырт пӧ менӧ сэтчӧ, тшӧктіс.
Генерал ордӧ, дерт, он жӧ омӧль керкаӧ пыр?
Шашка эм, паськӧм эм, мый не пырны Иванлы.
Пырис генерал ордӧ, а сійӧ генералыд ичӧтджык на вӧлӧма, ыджыдджык чинлӧн воӧмыд зэв любӧ лои.
Сейчас прикажитіс вайны дона винаяс, медбур закускаяс.
Но, сідзи и сідз, пондісны варгыны-юасьны стол сайын.
Иван висьталӧ, вот пӧ инспекторскӧй смотр вылын вӧлі и муна гортӧ, бать-мам дінӧ.
Бать пӧ менам московскӧй командир.
Кыдз-мый вермӧ, ылӧдлӧ генералӧс, асланьыс кужӧ сёрнитныд.
Толькӧ, шуас, ӧні гортӧ ог лысьт локны.
Быд мунігӧн бать-мам тшӧктӧны гӧтрасьны, эн пӧ и лок гӧтыртӧг, шуӧны.
И мед генерал ныв вӧлі вайӧма, а ме ёна нин ветлі и некысь эг аддзы сьӧлӧм серти.
Ачыс видзӧдлӧ да видзӧдлӧ мӧд комнатаӧ, сэні генераллӧн мыччасьӧны куим кымын ныв, кывзӧны Иванлысь сёрнисӧ.
А Иван сійӧ абу дурак сэтчӧтӧ, гӧгӧрвоӧ.
— Некысь эг аддзы ас кодьсӧ, — наросьнӧ гораа сёрнитӧ. — Ӧти вывті кыз либӧ вӧсни, мӧд бубуля кодь сьӧд, коймӧдлӧн синмыс неладнӧ.
Вот сэсся гортӧ ог лысьт мунны гӧтрасьтӧг.
А нывъяскӧд ачыс мигайтчыны нин пондіс.
Найӧ вӧччисны быдӧн, пондісны сёрнитны генералкӧд.
Сійӧ и сьмелмӧдчис юавны нывъясыдлысь, случаем кӧ пӧ тіянӧс коравны, мунанныд он ме сайӧ?
Шогмам кӧ, кыдз он мун тэ сайӧ, сэтшӧм том генерал сайӧ.
Дивъя эськӧ, ваяс кӧ, думайтӧны.
Но, ежели кӧ пӧ он разбирайтчӧ ёнасӧ, ме бать дораныд ветла.
Нывкӧд сӧвет лои, Иван бать дорӧ муніс.
Вот пӧ, Иван Иванович, сідз и сідз, менам зэв ыджыд сёрни эм.
Тэнад эм куим красавица, ме абу жӧ омӧль рӧдысь: он-ӧ сет ме сайӧ шӧркост нывтӧ, Аннушкатӧ?
Бать шуӧ, зэв пӧ любӧ тэнад кывйыд лои.
Ладман кӧ, босьт кӧть кодӧс.
Дивъя, думайтӧ, эта ыджда чин сайӧ ныв сетны.
Но, сёрни тырмис батькӧд и нывкӧд, лун-мӧд мысти и свадьба вӧчисны, Иван Буслан гӧтрасис генерал ныв вылӧ.
Зэв гажапырысь и венчайтчис нылыд, бать-мам радлӧны жӧ.
Тӧлысь джын сэн оліс Иван, гӧститіс, красуйтчис.
Тӧлысь джын бӧрти-й шуӧ, менам пӧ лоӧ ветлыны инспекторскӧй смотр вылӧ.
Дерт, сэтчӧ бабаӧн он мун, гӧтыр лоӧ кольны.
— Мый, — шуӧ тесьтлы, — сёяс-юас менам гӧтыр, ме локта да, ставсӧ мынта, кыдз полагайтчӧ, верма и ӧні кольны, мыйтта колӧ.
Деньга сылӧн эм на: прӧст мортыд да уна нин эськӧ видзӧма пиръяс вылад, но сё-мӧдтӧ вермӧ кольны.
А тесьт шуӧ:
— Чӧв, чӧв, ӧти нывтӧ видзам на, гашкӧ.
Сэсся лӧсьӧдчӧ мунны, а медбӧръя войтӧ узигӧн бабаыд сылысь и юаліс, дыр-ӧ пӧ кӧсъян ветлыны, кор воан.
— Ме ветла тӧлысь ли дырджык.
— Но, сідзкӧ, коль адрестӧ, гашкӧ, лоас волыны, нинӧм он тӧд.
Ӧкурат да и ассьыс адрестӧ сетіс, эз куж ылӧдныд, эз тырмы тӧлкыс йӧйыдлӧн.
Но, сэсся муніс сійӧ, инспекторскӧй смотр вылӧ пӧ.
Куш-мӧд муніс, деньга сылӧн бырны пондіс.
Прӧст мортыдлӧн ӧдйӧ петӧ.
«Час, — думайтӧ, — ог-ӧ кодлыськӧ картіӧн во».
Воис куш, юасьӧ:
— Эм абу кодкӧ прокодящӧй, оз-ӧ ворс кодкӧ мекӧд картіӧн?
Кӧзяин шуӧ, прокодящӧй пӧ абу, а ворсны кӧ, пуксьы, ворсам мекӧд.
Но, найӧ пуксисны, Иван ставсӧ ворссис, мый вӧлі, деньга эз коль.
— А вай, кӧзяин, кутшӧмкӧ паськӧм, ме генерал шашка и ставсӧ пукта, став паськӧмӧс.
Кӧзяин вайис лёкиник дукӧс, дӧмаса сапӧг, Иван пӧрччис генеральскӧйӧс, шашка и наган, и став амуниция пуктіс скон вылӧ.
Век на думайтӧ мортыд воны, да кысь нин эськӧ.
Ворссис и паськӧмтӧ, дерт.
Но, господь сетліс, господь и босьтіс.
Лёкиник дукӧс пасьталіс и муніс водзӧ, подӧн дерт.
Коркӧ-й гортӧ воис.
— Ок, ок, ок, — шуӧны бать-мам, — пиыд тай йӧй нисьӧ прӧсужӧн муніс, йӧй нисьӧ прӧсужӧн и локтӧ.
Мукӧд локтӧны да шынеляӧсь да погонаӧсь, а миян йӧй — корысьысь-корысь.
— Ті энӧ шогсьӧ ме понда, меным наросьнӧйӧн на ваясны генерал паськӧм сарсянь, ӧні менӧ ыстісны татчӧ порсьясӧс велӧдны.
Вот велӧда, дай генерал чин сетасны, генерал паськӧм ваясны.
Вот аскисянь и понда велӧдны.
— Йӧйыдлӧн йӧй и сёрниыс, мыйдыра ветліс-а, нинӧмӧ абу велалӧма.
Кыськӧ тай лоин, — дивуйтчӧ батьыс.
Но, аски чеччис Иван, зэв кузь плеть кыӧма:
— Но, батьӧ, эн дивит менӧ, ме порсьясӧс чукӧрта да кута велӧдны, дубитны, кыдз менӧ салдатын велӧдісны.
— Чӧв, йӧй, кысь нӧ порсьясӧс, кывтӧм пемӧсъясӧс, велӧдан?
— Велӧда, ме тай нӧ йӧй вӧлі да, ум сюйисны.
Позьӧ на и порсьясӧс велӧдны.
— Ум кӧ сюйисны йӧйлы, тадз эн сёрнит, тэнад тай, пиӧ, ӧстаткиыс петӧма.
Дугды йӧйтавныыд, эн страмит йӧз водзас.
Но, Иван сійӧ думыштӧма нин да, дерт вӧчас, он кут.
Петіс, вӧлӧсьтысь порсьясӧс чукӧртіс, душ куимсё, гашкӧ, чукӧрмис, и пондіс гӧняйтны, велӧдны.
Порсьяс мый найӧ гӧгӧрвоасны, пышъялӧны, дерт.
Иван вӧтлысьӧ на бӧрся кузь плетьӧн, тшӧктӧ команда серти ветлыны.
Дугӧдны некод оз лысьт.
— Порсьясӧс велӧдны закон воӧма, — висьталӧ Иван, сарсянь сэтшӧм закон эм, менӧ татчӧ и ыстісны.
А йӧй крестьянаыд уна-ӧ гӧгӧрвоасны, гашкӧ пӧ, и збыль эм.
Лун дай мӧдӧс велӧдӧ.
Кодсюрӧыс эськӧн ёна нин увгӧны да, век велӧдӧ.
Порсьяс вылысь быг лэччӧ, а велалӧм абу.
Коркӧ коли вежон и тӧлысь.
Коркӧ, зонмӧ, видзӧдӧны да, велавны пондӧмаӧсь порсьясыд!
«Ать-два, ать-два!» — шуалӧ, и мунӧны.
«Полк, стой!» — шуас, и сувтӧны.
— Но, чудеса! — бать и мам, и став вӧлӧсьтын шензьӧны. — Тайӧ тай збыль мыйкӧ вӧчӧма йӧйыд порсьясыдкӧд.
А кад сійӧ мунӧ, кык ӧдйӧ кольӧ ноксигад.
Коркӧ-й Иванлӧн гӧтыр шуӧ батьлы, лоӧ пӧ ветлыны мужик ордӧ, дыр мыйкӧ эз кут локны.
Бать юалӧ, адресыс пӧ эм.
Эм пӧ, шуӧ ныв, кутшӧмкӧ деревня тай сы вылӧ гижӧма.
Но, деревня кӧ-й, деревня, помещик, тыдалӧ, озыр, ветлы пӧ.
Тысяча рублей сетіс туй вылӧ и ыстіс нылӧс генерал.
Воис кушӧдз, кӧзяин и юалӧ барунялысь:
— Кытчӧ мӧдін, баруня, кутшӧм могъясӧн?
Баруня висьталіс, сідз и сідз, мужик пӧ менам, генерал, муніс смотр вылӧ да мыйкӧ дыр эз во.
Ме пӧ муна ӧні сы дорӧ гортас.
Кӧзяин бара юалӧ, а кор сійӧ мунліс смотр вылӧ.
Сэк пӧ и сэк, сійӧтӧ числӧӧ.
Кӧзяин и шуӧ, сійӧтӧ числӧӧ пӧ муніс кутшӧмкӧ генерал да ме тай жуликӧн думайті-а.
Тані ворссис ставсӧ, став деньгасӧ и дажӧ паськӧмсӧ тшӧтш.
Вай пӧ петкӧдлы, корис ныв.
Кӧзяин вайис.
«Ок, ок, ок, тайӧ тай менам мужиклӧн паськӧмыс, — думайтӧ генерал ныв, — тайӧ тай абу ладнӧ лоӧма менам мунӧмыд».
Пондіс шогсьыны, быдторсӧ кутіс думайтны, жуликнад шуисны мужиктӧ да.
Корис ньӧбны паськӧмтӧ.
Вузаліс кӧзяин, мый пӧ таысь миянлы, сундукӧ сюйис ныв и бара водзӧ.
Коркӧ-й воис деревняӧ адрес серти, шуам, Типӧ сиктӧ.
Воис и юалӧ Буслан Иванлысь усадьба.
Кодкӧ-й индіс зэв омӧлик керка, ставыс вежнясьӧма, ӧти стен ӧтарӧ, мӧд стен мӧдарӧ.
Но, сэн, зонмӧ, прамӧя шогӧдіс нывтӧ.
— Мыйла и локсис?
Кӧть эг тӧдлы тайӧс.
А керка ставнас кутӧма пӧрны, видзӧдлыны оз позь, непӧштӧ пырны.
Но локтӧма да, синва петӧ, а лоӧ пырны.
Пырис сэтшӧм чӧскыд дука, часіяса баруня.
— Шойччыны онӧ лэдзӧ? — юалӧ.
— Лэдзам, шогмас кӧ, толькӧ яндзим, омӧлик керканым да.
— А тіян эм Иван нима пи? — юалӧ баруня.
— Эм, — шуӧны бать-мам.
— А кутшӧм ремеслӧӧн ноксьӧ? — бара юалӧ баруня.
Бать-мам быдсӧн мӧдарӧ бергӧдчисны, яндзим пӧ и висьтавнысӧ, сійӧ миян йӧй нисьӧ прӧсуж, бурторйӧн оз ноксьы.
Но, овсис тай менам, думайтӧ генерал ныв, ок-ок-ок, йӧй нисьӧ прӧсуж ещӧ.
— А сетки, кутшӧм ремеслӧӧн ноксьӧ? — генерал ныв топӧдіс бать-мамӧс, да лоис висьтасьны.
— Вот, баруня, дас куим во служитіс да порсь ӧд велӧдӧ.
Дажӧ и велавны кутісны, «стой» шуас, да сувтӧны.
Быд лун веж быг локтӧны порсьяс, и ачыс веж быг, дасӧс кымын виис нин, но закон пӧ сарсянь петӧма да, век велӧдӧ.
Мый сэсся керан, менсьым оз кывзы, йӧйыд йӧй и эм сійӧ.
Та бӧрын баруняӧс дзикӧдз шогӧдіс.
Пывсян ломтыны корис Аннушка, сэсся петіс мӧдарас да и бӧрдіс жӧ, эштіс жӧ кисьтны синва.
— Вот, — шуӧ, — кытчӧ веськалі, кутшӧм мужик сайӧ.
Но, пывсян ваймис, кылӧ, шумӧн локтӧ каманда.
— Ать-два, ать-два! — став вӧлӧсьт тырнас горзӧ Иван.
Локтісны горт весьтӧ порсь куимсё, гашкӧ.
— Ать-два, ать-два! — командуйтӧ Иван. — Полк, стой! — горӧдіс, и ӧти лолӧн ставыс сувтісны.
Баруня аддзис, да серамыс быдӧн петіс, кӧть и бӧрдіс-а, татшӧм порсьясӧс эз на аддзывлы.
Петтӧг оз ов сэн, сэтшӧм дивӧтӧ аддзан да.
— Разойдись!
Аски, ӧкмыс часӧ татчӧ жӧ, сёрмытӧг!
Порсьяс вылысь быг шлапкӧ, а Иван вывсьыс сыысь ёна.
Клюн-клён пырис керкаӧ.
— Но, мамӧ, вир петӧ кынӧм сюмалӧ, вай сёйны! — горзӧ.
Мам шуӧ:
— Ньӧжйӧджык, йӧй, гӧстя миянӧ сувтіс да, эн повзьӧдчы, эн страмит.
— А коді, кутшӧм гӧстя? — горзӧ Иван. — Гашкӧ, менам баба воис да, гашкӧ, баруня да?
Но и мед, ачым на генерал вӧлі.
Мый меным, кӧть и баруня!
Сэн и пывсян ваймӧма, колӧ лэччыны.
Старука-й шуӧ барунялы, петіс мӧдарас да, пывсян пӧ дась, мунам да ме инда.
А баруня шуӧ, бабушка, мед пӧ Бусланович колльӧдас менӧ.
Кӧть омӧлик мужик да, сы дорӧ локтӧма.
А мам думайтӧ:
— Но, трасича, тайӧ кӧ тӧдсаӧсь-а.
Мый нӧ тайӧ, баруня тшӧктӧ, мед пӧ пиыд пывсянас лэччӧдас?
Иван буретш тшак ва панялӧ, мам пырис, шуӧ:
— Сёй нин регыдджык, баруня корӧ тэнӧ индыны пывсян.
Иван шуӧ мамлы:
— Но, мамӧ, тшӧктӧ кӧ менӧ лэччӧдны, ме лэчча дай пывся, сійӧ менам баба, сідзкӧ.
Мам эськӧ пондыліс жӧ мыйкӧ трасьтитчыны, да пи оз кывзы.
Лэччисны пывсянӧ гозъя, мыйӧн саялісны кӧдж саяс, баба и бӧрддзис.
Но, вот пӧ, другӧй, вӧчӧмыд жӧ мекӧд.
Лоӧ нэм сісьмыны менам.
Да ӧд ещӧ лыыд пӧ оз сісьмы и яйыд оз косьмы ӧні.
Сэтшӧм, зонмӧ, дӧсаднӧ лоӧма сылы.
А Иван шуӧ:
— Важ шогыд кӧ мыйкӧ абу, мый шогсян!
Вай пырам да пывсям.
— Да ещӧ ӧд паськӧмтӧ босьтсис, грекыд вылӧ.
— Неужели босьтін?
Вай, баба, ӧдйӧджык меным генерал паськӧмтӧ, ме пасьтала.
— Тэ тай збыль йӧй вӧлӧмыд, кытчӧ нӧ генеральскӧй паськӧм пасьталан, тэнӧ и менӧ арестуйтасны.
Кутшӧм тэ генерал?
А Иван нинӧм оз признайт.
Силком перйис генерал паськӧмтӧ бабаыдлысь.
Мый лоан ло, а ме пӧ пасьтала.
Сэтшӧма, зонмӧ, сылы кажитчӧма.
Коркӧ-й мамыд видзӧдӧ ӧшиняд, дай аддзӧма.
— Старик, старик, кутшӧмкӧ со югыд паськӧма локтӧ, тайӧ, тыдалӧ, баруняыдлӧн мужикыс воӧма.
Найӧ, дерт, оз весиг думайтны кужны, мый пи налӧн.
Но, воисны пывсянінысь, пуксисны пызан сайӧ гозъя.
Старука пыртіс самӧвар, видзӧдліс да, пызан сайын нин югыд кизяыд, тайкӧ самӧвартӧ уськӧдас.
— Но, мый нӧ, мамӧ, ме вылӧ он видзӧдлы? — шуӧ Иван. — Аддзан, со кутшӧм паськӧм наросьнӧ вайисны сарсянь.
Бара, зонмӧ, лыбзьыны пондіс мортыд, генерал паськӧмнад оз, буракӧ, омӧля чувствуйт.
Баба сэн жӧ, дінын дай.
Бать-мамлы зэв нимкодь лои.
Миян пиным пӧ абу на сэтшӧм йӧй, тыдалӧ, вайисны кӧ сэтшӧм паськӧм, сэтшӧм гӧтыр да.
Олыштіс Иван сутки ли мӧд и шуӧ бать-мамлы:
— Но, батьӧ, мамӧ, менам строк кончитчис, колӧ бӧр мунны.
Менам порсьӧс велӧдӧма, паськӧм вайисны, менӧ сар-батьыд корӧма бӧр.
Ме аски муна.
— Но, мунан кӧ, мун, сарыд кӧ корӧма, быть мун.
Мунісны сэсся гозъя, дерт, подӧн эз нин мунны, гӧтырлӧн деньга уна.
Коркӧ-й тесьт ордӧ кутісны воны, матын нин.
Бабалы Иван шуӧ:
— Но, баба, шонді вылӧ пасъясь, кодзув вылӧ пасъясь, он кӧ — сьмерт.
Висьтась, кыдз ме велӧда.
Вот, шу, ӧкмыс судта керкаын олӧ, каменнӧй керкаын, слугаыс тырыс, лыддьыны он вермы.
Зэв бура, шу, олӧны.
Шашка кыскӧма, керыштны и лӧсьӧдчӧ.
Но, баба уси пидзӧсчань вылӧ.
Пасъясис шонділы и кодзувлы, висьтала пӧ, висьтала, кыдз тшӧктан.
Лоӧ ӧд висьтасьны, олӧмыд жаль.
Воисны тесьт ордӧ.
Иван сёйис-юис и кытчӧкӧ петыштліс, а бать юалӧ нывлысь, оз ӧд терпитсьы:
— Но мый, кутшӧма олӧ мужикыд?
— Аминь бура, — шуӧ ныв, — ӧкмыс судта каменнӧй керка, слугасӧ лыддьыны он вермы, мый колӧ, сійӧ-й эм.
— Но, слава тебе господи, абу жӧ вошӧма нылыд, бур морт сайӧ жӧ веськалӧма.
Тесьт ещӧ ёна радейтны пондіс зятьӧс, дона винаясӧн юкталӧ, бура и вердіс-удіс сэні.
Но, кутшӧмкӧ кад мысти Иван шуӧ тесьтлы, меным пӧ ковмас мунны инспекторскӧй смотр вылӧ, и ог пӧ тӧд, кор воа.
Дерт, оз регыд сійӧ во, службалӧн джынйыс на и прӧйдитіс толькӧ да.
Ме пӧ муна, шуӧ, а баба кольӧ татчӧ да, мый сёяс-юас, ставсӧ пӧ ме мынта, локта да.
А колӧкӧ, и ӧні коля, менам ӧд эм, шуӧ.
Витсё шайт вӧлі бабаыслысь босьтӧма да, быд здукӧ кыскалӧ папушасӧ, коля пӧ, колӧкӧ, абу жаль.
А тесьт шуӧ, эн пӧ, ассьым нылӧс верда жӧ кыдзкӧ.
Но, Иван муніс сэсся бӧр аслас частьӧ.
Дерт, генерал паськӧмтӧ эз пӧрччы, муніс веськыда казармаӧ.
Видзӧдӧны — генерал локтӧ.
Генерал бурысь тайӧ оз лок.
Ставныс повзисны, гызисны, ставныс кок йылӧ сувтісны, зонмӧ.
Но, кодыс сійӧ чышкыштӧ, кодыс весыштӧ, ставныс уськӧдчисны пӧрадок лӧсьӧдны.
Гырысьджык чинаяс котӧртісны паныд, ӧдзӧсъяс восьтӧны водзвыв.
Генерал пырӧ.
— Стать, смирно!
Ставныс нюжӧдчӧмӧн сулалӧны, оз вӧрзьыны, зонмӧ.
Прапорщик сэн чеччыштіс, честь сетіс, рапортуйтӧ.
А генерал сулалӧ, нинӧм ӧтвет оз видз.
Мый кужас шуны йӧй нисьӧ прӧсужыд, Иваныд ачыс шемӧс уси да.
Ставыс шай-паймунісны, зонмӧ, мый тайӧ, думайтӧны, «вӧльнӧ» оз командуйт, ачыс сулалӧ мыр моз.
И ставыс, зонмӧ, мыр моз сулалӧны, он, буракӧ, вӧрзьӧдчы сэн, генерал водзад.
Гашкӧ, кык час сулалісны сідз.
Иван думайтӧ: «Мый тайӧ лоӧмаӧсь, йӧймӧмаӧсь кӧ ставыс-а?
Кӧть кыдз, а явитчыны колӧ».
Муніс прапорщик дінӧ:
— Господин прапорщик, имею честь явиться, Иван Буслан, отпускысь локті.
А прапорщик думайтӧ: «Нет, тайӧ подведитны кӧсйӧ генералыд, испытайтӧ».
Честь сетӧма да век сулалӧ нюжӧдчӧмӧн.
Ки-кок эськӧ тіралӧ, мудзӧма да, вӧрзьӧдчыны оз лысьт, полӧ.
Генералыд сійӧ абу городӧвӧй.
Иван мӧдысь дай коймӧдысь ветліс, висьтасис, прапорщик век оз верит.
Сэсся фельдфебель дорӧ муніс, сійӧ, гашкӧ, тӧдас.
Он ӧмӧй пӧ тӧд Иван Буслантӧ, нужник весалысьтӧ?
Ме эм Иван Бусланыд, явитчи отпускысь.
Вӧлисти, зонмӧ, кияс лэдзисны, ставыс палястӧг усины.
Фельдфебель юалӧ:
— Кыдз-мый тэ... дикӧй вӧлін, а генерал паськӧма?
Кыдз лысьтін пасьтавны тайӧ паськӧмсӧ?
— А ме генерал чин имейта, — ӧтвечайтӧ Иван, — и ме ог пӧрччы тайӧ паськӧмсӧ, кӧть сарӧдз муна.
Меным тайӧ начальство сетіс и тшӧктіс новлыны, ме начальстволысь должен кывзыны, кыдз велӧдлісны менӧ.
Мый эз тільсьыны, пессьыны, эз, другӧ, вермыны пӧрччӧдныд.
Ротнӧйяс и быдсяма чинъяс вӧлісны да, Иван эз сетчы, менам пӧ тайӧ абу дарӧм и ме пӧ ог пӧрччы, кӧть сарӧдз муна.
Лои, зонмӧ, сар дорӧдз шыӧдчыны.
Сарлы телеграмма точкисны, кыдз-мый вӧчны татшӧм случайын.
Сейчас воис приказ сарсянь: «Срочным порядком вайны татчӧ».
Став станцияын водзвыв доддявлӧны вӧв, — ӧти станцияысь петӧ, мӧдын виччысьӧны нин.
Толькӧ пуксьы да водзӧ.
Сідзи и нуисны Иванӧс.
Но, сэсся сар корис допрос вылӧ.
— Тэ нижньӧй чин вӧлін?
— Да, нижньӧй.
— Мыйла генерал паськӧм эз вермыны пӧрччӧдны?
Иван шуӧ, вот, сар-батюшко, вои пӧ ме картіӧн ӧти генераллысь, генерал и шуис: кужин пӧ воны, куж и новлыны.
Вот ме и новла, мый тшӧктӧ начальство, ме должен исполняйтны.
— Вернӧ, — шуӧ сар.
А Иван шуӧ:
— Но ме тайӧ паськӧм ог дарӧм новлы, ме тайӧ заслужиті ещӧ.
Ті тані кызь вит во велӧданныд салдатъясӧс, менӧ ачымӧс дас куим во велӧдісны, менам син эм, вом эм, пель эм, а велӧдны оз вермыны.
А ме куим тӧлысьӧн кывтӧм пемӧсъясӧс, порсьясӧс, велӧді став камандасӧ.
Вот, сар-батюшко, сэсся и судит, колӧкӧ, верма ог ме новлыны генерал паськӧм.
А сар шуӧ, ежели кӧ сідзи порсьясӧс велӧдін, кывтӧм пемӧсъясӧс, ме непӧштӧ тайӧ погон сета, а ас бӧрын мӧд мортӧн лоан, став вылас главнокомандующӧйӧн.
Толькӧ петкӧдлы порсьястӧ.
Корис сійӧ вӧчлыны порсь парад, став муяссьыс пӧ, иностраннӧй государствосьыс коралам йӧзӧс, мед видзӧдласны.
Иван шуӧ, петкӧдлыны пӧ позьӧ, толькӧ вай меным власьт, настоящӧй документ вай аслад кырымӧн, мед эз кутны порсьясӧс, сетісны туй да тому подобное.
И деньга вай, рӧскод, вердны да, мый да, ыджыд лоӧ.
Куим тӧлысь мысьти ме локта, а тані мед ставыс нин гӧтов: музыка, салдатъяс, публика и быдтор.
Но, найӧ вӧчисны договор: Иванлы локны порсьясӧн сэтшӧмтӧ лунӧ, а сарлы встречайтны сідзтӧ и сідзтӧ.
Сар сетіс документ, некод пӧ оз вермы кутны порсьӧс, а кулӧ кӧ сійӧ вайигӧн ли велӧдігӧн, Иван оз ӧтвечайт.
Сетіс сылы деньга мыйтта колӧ.
Эз бара жалит сэсся мунігад деньгатӧ.
Воис Иван сиктӧ, петкӧдлӧ сарскӧй документ:
— Коді ӧні лысьтас посны?
Кык вежон велӧдіс на порсьясӧс: «Ать-два, ать-два».
Но, некод, дерт, кыв оз шу.
Тӧлысьӧн-джынйӧн на ещӧ велӧдіс, порсьяс веж быг ветлӧны, быд лун кык да куим кулӧ, а норасьны некод оз лысьт.
Кытчӧ ещӧ норасян, ачыс сар тшӧктӧма да.
А сар лӧсьӧдчӧ паныдавны.
Быд муысь, быд государствоысь кораліс йӧзӧс, купцы-господаӧс.
Став публикасӧ чукӧртіс аслас сарствоысь.
Генералъяс и, апитсэръяс и, ставлы приказ локны парад видзӧдны.
Карын ӧшлӧма плагъяс, ставыс праздник кодь.
Локтан луннас сарлы доложитісны, локтӧны пӧ ставыс по команде.
— Полнӧй музыка! — прикажитіс сар.
А Иван сійӧ «ать-два, ать-два» толькӧ и камандуйтӧ.
Быд кар, быд сикт дивуйтчӧ.
Уна и нянь сотчис пачьясын.
Став вӧлӧсьтнас петалісны видзӧдны.
Дивӧ ӧд, генерал мунӧ, порсьясӧн камандуйтӧ, сэтшӧмтӧ он быд лун аддзы, буракӧ.
Сідз и лоис главнокомандующӧйнад Иван Буслан.
И бабаыс сэсся дӧвӧльнӧй.
{Коми йӧз @ Куим вок @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 207-210.}
Куим вок
Овлісны-вывлісны куим вок.
Налӧн вӧлі пӧрысь бать.
Батьлӧн вӧлі му да куим ӧш.
Бать кулігас мусӧ юкис ставлы ӧтмындаӧн и сетіс ӧтик ӧшкӧн.
Коймӧд вок вӧлі йӧйкодь.
Сійӧ ӧшкӧс эз дыр видз.
Ӧти асылӧ чеччис, кышасис-пасьтасис, петкӧдіс картаысь ӧшкӧс, мед нуны карӧ вузавны.
Йӧрысь петкӧдіс и мӧдӧдчис.
Лунтыр нуис ӧшкӧс, рытъявыв пырис вӧр туй вылӧ, мудзис, пуксис шойччыны пожӧм мыр улӧ, ӧшкӧс лэдзис йирсьыны дай ланьтіс.
Недыр мысти ӧшкыд и пышйис гезнас и быдсӧн вӧрӧ.
Йӧй вок чеччис, а ӧшкыд абу.
«Тайӧ пӧ пожӧм мырйыд менсьым ньӧбис ӧштӧ».
Тувкнитіс пожӧм мыртӧ да деньга корны кутіс сылысь.
А мыр сӧмын дзуртӧ: «Дзурки-дзурк.
Дзурки-дзурк».
Йӧй вокыдлы кылас: «Петыр лун.
Петыр лун».
«Но, бур.
Петыр лунӧ кӧ и Петыр лунӧ.
Сӧмын эн ылӧдлы».
Воис гортас да шуӧ вокъяслы: «Ме талун ӧш вузалі».
Вокъяс юалӧны: «Донысь-ӧ?»
Йӧй шуӧ: «Сё шайтысь».
Шӧркост вок шуӧ: «Тэ менсьым аски тшӧтш ну».
Йӧйыд кӧсйысис да аскинас и нуис.
Рытгорув вӧр туй вылӧ пырис, пуксис пожӧм мыр улӧ шойччыны да бара унмовсис.
Сэк кості ӧшкыд бара пышйис.
Гортас йӧй вок воис, шӧркостыд юалӧ сылысь: «Но мый, вузалін?»
«Вузалі».
«Донысь-ӧ?»
«Сё шайтысь, но водзӧсӧн сеті, деньгаысла корисны Петыр лунӧ».
Медыджыд вок тожӧ тшӧктіс нуны ӧшсӧ да вузавны сійӧ жӧ донсьыс.
Йӧй вок бара нуис сійӧ жӧ вӧрас, пуксис шойччыны ыджыд пожӧм мыр улад, вугыртіс, ӧшкыд гезнас и ставнас пышйис.
Йӧйыд гортас воис.
Ыджыд вок юалӧ: «Вузалін?»
«Вузалі».
«Донысь-ӧ?»
«Сё шайтысь, да деньгаысла Петыр лунӧ жӧ корисны, ӧти сайысь».
Оласны, оласны да, воас Петыр лун.
Йӧй вокӧс ыстӧны ыджыд вокъяс деньгала.
Йӧй вок мунас ыджыд пожӧм мыр дорӧ.
Деньга корӧ, а мыр весиг оз вӧрзьыштлы.
Йӧйыд босьтас кузь ньӧр да шуӧ: «Мый кывтӧм улӧ лэччысян?
Кӧсйысигад тай нӧ зэв варов вӧлін!
Деньгала корин Петыр лунӧ, вай мынтысь куим ӧшкысь».
Мыр кыв оз сет.
Йӧйыд скӧрмис и давай кузь ньӧрйӧн кульны мырйӧс.
Кулис, кулис, да мырсьыс усис став кырсьыс, а вештысьны мыр оз кӧсйы.
Йӧй вок скӧрмас да кулакнас вартас, трӧпӧк мырйыд и пӧрас, а вужля улас вель ыджыд деньга чукӧр.
Йӧй вок зепъясас сюялас да и мӧдӧдчас гортас.
Вомгорулас броткӧ: «Этатшӧм озыр вӧлӧма да, кутшӧмкӧ куимсё шайтыд жаль!
Вот и трасича!»
Ыджыд вокъяс гортас нин пукалӧмӧн виччысьӧны: «Деньгатӧ ӧшъяссьыд босьтін эн?»
«Босьті, да уна на колис, эг вермы вайнысӧ».
Вӧв доддяласны, мунасны вӧр туй вылӧ и аддзасны мыр вужля улысь чукӧра деньга.
Телега тыр ваясны гортас.
Кыдзкӧ ӧд и юкны колӧ.
Ыджыд вокъяс мӧдасны йӧй вокӧс дякӧн ордӧ безменла: «Дякӧнлы сӧмын эн висьтав, мый деньга кӧсъям веситны».
«Ог, ог».
Мунас дякӧн ордӧ да и шуас: «Дякӧн!
Вайлы безментӧ».
«Мыйла?»
«Деньга тай кӧсъям веситны да».
«Меным кӧ деньгатӧ сетыштанныд, сетла безментӧ».
«Сетам, сэн ставыслы тырмас», — йӧй вок шуӧ.
Безментӧ вокъясыслы ваяс, найӧ юалӧны: «Эн-ӧ висьтав дякӧныдлы?»
«Ме висьталі, мися, ставнымлы тырмас».
«Ак тэ, йӧй тэ, йӧй, мыйла висьталін?
Эн лэдз татчӧ, мун сувтӧд».
Йӧй вокыд босьтас палич, дзиръя дорӧ сувтас.
Дякӧн некытчӧ оз видзӧдлы, котӧрӧн локтӧ.
Йӧй вок паличӧн юрас колс вартас, дякӧн сэтчӧ и кулас.
Йӧй вок пырас ыджыд вокъяс дорӧ да шуӧ: «Ме дякӧнтӧ вии».
«Ак тэ, йӧй тэ, йӧй, мыйла виин?
Тэнӧ ӧд тюрмаӧ пуксьӧдасны».
Ыджыд вокъяс босьтасны дякӧнӧс да сюясны сёркни гуӧ, а йӧй вокӧс ыстасны нуны безмен дякичалы.
Ветлігкостіыс вокъяс дякӧнӧс перъясны гусьыд да нуасны вӧрӧ, а сы пыдди гуӧ сюясны кӧзаӧс.
Йӧй вок воас дякича дорӧ: «Дякича!
Ме безментӧ вайи».
«Кӧн нӧ дякӧныд?»
«А ме сійӧс вии да сюйи сёркни гуӧ».
Дякича корас урадникӧс да попӧс.
Йӧйӧс тшӧктасны дякӧнӧс сёркни гуысь перйыны.
Поп тшӧктас йӧйӧс пырны гуӧ да мыччыны дякӧнӧс.
Йӧй пырас и юалас поплысь: «Батюшко!
А ыджыд-ӧ дякӧныдлӧн тошкыс?»
«Абу ыджыд, кӧза тош кодь», — поп шуас. — «Батюшко!
Кутшӧм нӧ дякӧныдлӧн гӧныс?»
«Сьӧд кузь юрсиа кӧ-а».
«А, батюшко!
Гырысь-ӧ сюръясыд дьякӧныдлӧн?»
Поп шуӧ: «Вай нин, вай!
Кутшӧм сылӧн сюръяс вермасны лоны?»
Йӧй мыччӧ кӧзаӧс: «На, батюшко, кут!»
Поп кӧзатӧ аддзас, сьӧвзяс, висьталас дякичалы да урадниклы: мый пӧ тайӧ йӧйыд вермас бурторсӧ висьтавны, да и мунас.
Дякича дӧваӧн коляс.
А куим вок нэмыс чукӧра деньгаӧн оласны.
{Коми йӧз @ Йӧй пи @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 212-213.}
Йӧй пи
Олісны-вылісны гозъя.
Налӧн чужис пи.
Коркӧ пи быдмис, сӧмын дзик йӧйӧн.
Батьыс куліс, и йӧй пи мамыскӧд коли.
Мам кутіс сур пуны, и писӧ ыстӧ тьӧтка ордӧ тагла: «Мун ветлы, вай таг».
Йӧй пи мунас, тьӧткалысь таг корас и мӧдӧдчас гортас.
Таг сылӧн кышакылӧ.
«Эн, колӧкӧ, кышӧдчы, босьта да койышта».
Таг век кышакылӧ.
Сійӧ босьтас дай койыштас.
Гортас мамыс юалӧ: «Вайин тагтӧ?»
«Кышӧдчӧ, да койышті».
Коркӧ сёйны пуксясны, налӧн паньныс абу.
«Мун, — шуӧ мамыс йӧйлы, — ветлы тьӧткаыд ордӧ паньла».
Пиыд мунас, тьӧткалысь корас паньяс да бӧр мӧдас.
Мунӧ да аддзӧ: туй вылын ракаяс кокасьӧны.
«Мый нӧ ті, ракаяс, паньтӧг сёянныд?
Налӧй паньястӧ», — босьтас дай ракаяслы шыбитас.
Гортас воас, сылысь мам юалӧ: «Вайин паньястӧ?»
«Ракаяс сёйӧны паньтӧг да, ме налы сеті».
«Ок тэ, йӧй!» — шуас мамыс.
Оласны, оласны, да мам пӧжасьны кутас, кватитчас, а совныс бырӧма.
Мам пиӧс ыстас тьӧтка ордӧ совла.
Тьӧтка сетас совтӧ, и йӧй пиыд мӧдӧдчас гортас.
Мунӧ дай аддзӧ: мӧс коктуйысь пон ва лакӧ.
«Понйӧй, понйӧй, мый нӧ тэ дубнас васӧ лакан?
На, ме тэныд солышта».
Босьтас да став совтӧ мӧс коктуйӧ кисьтас.
Гортас мам юалӧ: «Вайин совтӧ?»
«Эг, туй вылын пон дубнас ва лакӧ, да ме сылы васӧ солалі».
Мам пиӧс зэв ёна видас да видас, да мый йӧйлысь босьтан: ӧти пеляс пырӧ, мӧдӧдыс петӧ.
Оласны, оласны, коркӧ мам пондас юм гудравны, налӧн гырничыс абу.
Ыстас писӧ тьӧтка ордӧ гырничла.
Пи мунас да корас гырнич.
Гортас мунӧ, видзӧдӧ, туй бокас сулалӧ мыр.
«Мырйӧй, мырйӧй, оз ӧмӧй нӧ пельыд кынмы?
На, шапкаась», — шуӧ йӧйыд.
Босьтас дай мырйӧс гырничнас шапкаӧдас.
Воас гортас.
Мам юалӧ: «Вайин гырничтӧ?»
«Эстӧн мыр зэв ёна кынмӧ да, ме сійӧс гырничнад шапкаӧді».
Мам видас, видас, да сьӧвзяс и ыстас йӧйӧс вӧв юктавны, а вӧв кутас юрнас ӧвтчыны.
«Эн, колӧкӧ, ӧвтчы!
Регыд тэнсьыд ныртӧ керала».
Вӧв век ӧвтчӧ.
Сійӧ босьтас чер да вӧвлысь ныртӧ и керыштас.
Гортас пырас.
Мам юалӧ: «Юкталін вӧвтӧ?»
«Юрнас ӧвтчӧ да, сылысь нырсӧ керышті».
Мам сійӧс зэв ёна видас дай нӧйтас на поводнӧя.
Сы бӧрын коркӧ мам ыстас писӧ мӧсъясӧс юктавны.
Йӧйыд петас.
Мӧсъяс зэв баксӧны.
«Эн, колӧкӧ, баксӧй, регыд юръяснытӧ керала», — шуӧ йӧйыд.
Мӧсъяс оз дугдыны, век баксӧны.
Сійӧ босьтас чер да мӧсъяслысь юръяссӧ кералас.
Гортас пырас.
Мам сылысь юалӧ: «Юкталін мӧсъястӧ?»
«Баксӧны, да ме юръяснысӧ налысь кералі», — шуӧ йӧйыд.
Мамыс зэв ёна скӧрмас пи вылас да вӧтлас гортсьыс.
Сэсся и ӧні на сійӧ кытӧнкӧ олӧ-вылӧ да йӧйталӧ.
Эз тіянлы паныдасьлы?
{Коми йӧз @ Кык вок @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 216-220.}
Кык вок
Важӧн олісны кресттянин гозъя.
Налӧн вӧлі кык пи.
Коркӧ-й сэсся бать-мам пӧрысьмисны и кулісны, а кык вок гӧтрасисны да юксисны.
Ӧти воклӧн вӧлі сӧмын баба дай оліс озыра, а мӧд воклӧн — ӧкмыс ныв, дасӧд баба, дас ӧтикӧд ачыс, и оліс сійӧ зэв гӧля.
— Вай, мужик, тэ нажӧвитны ветлы, — шуӧ гӧль вокыдлӧн бабаыс.
Ветла пӧ, и мӧдӧдчис нажӧвитчыны.
А сылӧн четвертак деньга вӧлі.
Кабак дорті кутіс мунны дай думыштіс: «Час жӧ, ме человальник ордас пырала».
Пырис и шуӧ:
— Человальник, вай винанад юктав.
А уна-ӧ пӧ тэнад деньгаыд?
Четвертак пӧ.
Четвертак вылад пӧ ог юктав.
Вӧчны нинӧм, вӧлӧкӧ петіс сійӧ, вӧлӧкӧд пондіс мунны.
Воис кузь пос.
Пос улысь петіс старик и юалӧ, кытчӧ пӧ мунан.
Нажӧвитчыны пӧ мӧді, шуӧ гӧль вок.
— Тэ сулавлы, ме тэд сета зарни гӧна мегӧ.
Старик пыраліс пос улӧ, петкӧдіс зарни мегӧ, сетіс гӧль воклы:
— Нуӧд тайӧс гортад, сувтӧд пызан вылад и тшӧкты, мегӧ, шу, пыркнитчы.
Мыйӧн пыркнитчас, быд гӧн йылысь зарни деньга сявкмунас.
Гӧль вок зарни мегӧтӧ босьтіс и бергӧдчис деревняӧ.
Деревня помӧ воигӧн аддзис коз и сувтіс сэтчӧ.
— Час, — шуӧ, — пробуйтлам тані.
Ноко, мегӧ, пыркнитчы!
Мегӧ пыркнитчис, быд гӧн йылысь зарни деньга киссис.
Гӧль воклы зэв нимкодь лои.
Сійӧ-й думыштіс: «Час, человальник ордӧ пырала, ӧні винаӧн менӧ юкталас нин: менам эм ӧні, мыйӧн мынтысьны».
Пырис гӧль вок человальник ордӧ, ошйысьӧ сылы:
— Менам ӧд мыйкӧ эм.
Босьтіс мегӧтӧ да стойка вылас сувтӧдіс.
— Ноко, мегӧ, пыркнитчы!
Мегӧ пыркнитчис, и быд гӧн йылысь сявкнитіс зарни деньга.
Человальник шензьӧмӧн ӧктіс быдсӧн зарни деньгатӧ и гӧль вокӧс коддзытӧдзыс юкталіс винаӧн.
Гӧль вок коддзис дай унмовсис.
Дінас жӧ эськӧ сійӧ пуктыліс зарни гӧна мегӧтӧ, а человальникыд узигкостіыс вежис: зарни гӧна мегӧтӧ босьтіс аслыс, а гӧль воклы пуктіс прӧстӧй мегӧ.
Аскинас паляліс гӧль вок, босьтіс мегӧтӧ, мӧдіс гортас.
Гортас воис и шуӧ:
— Но, нывъяс, баба, пуксьӧй пызан сайӧ, видзӧдлӧй, кутшӧм дивӧтор ме вайи.
Пуктіс мегӧӧс пызан вылӧ и горӧдіс:
— Ноко, мегӧ, пыркнитчы!
Мегӧ эз пыркнитчы, некутшӧм деньга гӧнъяс йылысь эз сявкмун, кольсӧ сӧмын пызан вылас гылӧдіс.
Баба дӧзмис мужик вылӧ, видны кутіс, вачкаліс и быдӧн.
Мун пӧ тэ бара ветлы нажӧвитчыны, а ми пӧ тайӧ мегӧтӧ сёям.
Мужик бара мӧдӧдчис нажӧвитчыны.
Муніс, муніс, бара воис кузь пос дорӧ.
Пос улысь бара петіс старик.
— Менам, — шуӧ, — нинӧм эз артмы мегӧнад.
— Ме, — старик шуас, — сета тэныд пызандӧра.
Пыраліс пос улӧ, вайис пызандӧра, сетіс гӧль воклы:
— Мыйӧн, — шуас, — паськӧдан тайӧс, ставыс лоӧ пызан вылын: кодлы мый колӧ сёян-юан, румкаяс винаӧн и быдсӧн, и ставыс торъя, кӧть кымынӧс пуксьӧдан.
Гӧль вок босьтіс пызандӧратӧ, бергӧдчис бӧр.
Сійӧ жӧ коз улад пуксис и шуӧ:
— Час, паськӧдлам тайӧ, збыль абу.
Паськӧдіс гӧль вок пызандӧратӧ, а сы вылын быдсӧн выйим: сёяныд и, юаныд и, винаыд и, но ставыс-ставыс, мый колӧ.
Шензис, шензис сійӧ, босьтіс пызандӧратӧ и бара пырис человальник ордӧ.
— Ме бара на вайи мыйкӧ.
И паськӧдіс сійӧ пызандӧратӧ человальник водзӧ, став сёян-юаныс лои сэн.
(Мыйла эськӧ-й паськӧдныс вӧлі, йӧй кӧ тайӧ мойдкылыд-а?)
Но, паськӧдіс сійӧ пызандӧратӧ и мӧдіс сёйны-юны.
Сэсся бара коддзис дай уси.
А человальник бара вежис пызандӧратӧ, прӧстӧй пызандӧра сылы пуктіс.
Аскинас садьмис гӧль вок, мӧдӧдчис гортас.
Гортас воис и шуӧ:
— Но, пуксьылӧй, нывъяс, пызан сайӧ, баба, тшӧтш лок.
Пуксисны пызан гӧгӧр, вольсаліс сійӧ пызандӧра, нинӧм эз пет.
Баба бара пондіс видны сійӧ, бара шняпкӧдіс.
— Мун, — шуӧ, — да эн весь шӧйт, прамӧя нажӧвитчы.
Вӧчны нинӧм.
Бара муніс мужик.
Муніс, муніс, и бара кузь пос воис.
Кузь пос улысь бара петіс сійӧ жӧ старикыд и юалӧ:
— Но, кытчӧ нин тэ?
Бара пӧ мӧді нажӧвитчыны, шуӧ гӧль вок.
Пызандӧранад пӧ менам нинӧм эз артмы.
А старик, дерт, тӧдӧ, кытчӧ лоины мегӧыд да пызандӧраыд.
— Ме, — шуас, — сета тэныд сэтшӧм сумка, тайӧс мыйӧн восьтан, кык молодеч петасны, мый тшӧктан, сійӧ-й вӧчасны.
Ӧшӧдіс гӧль вок сумкатӧ пельпом вылас, бергӧдчис дай мӧдіс деревняӧ.
Воис коз улӧ, восьтіс сумкатӧ, петісны сэсь кык молодеч.
Бура-й нӧйтісны найӧ гӧль воктӧ.
— Мыйла, — шуӧны, — воштін зарни гӧна мегӧсӧ да пызандӧрасӧ?
Бӧр тшӧктіс сійӧ кык молодечлы пырны сумкаӧ, пӧдлаліс сійӧс и бара пырис человальник ордӧ.
— Ме, — шуас, — мыйкӧ ӧд бара на вайи.
Мый нӧ пӧ вайин, юалӧ человальник.
А со пӧ мый.
Гӧль вок восьтіс сумкатӧ, кык молодеч сэтысь чеччыштісны и пондісны человальникӧс дубитны.
Ноко пӧ, кӧні зарни гӧна мегӧыд да пызандӧраыд?!
Человальник зэв ӧдйӧ вайис пызандӧра и зарни гӧна мегӧӧс.
Гӧль вок ӧшӧдіс пельпом вылас сумка, босьтіс мегӧӧс да пызандӧра и мӧдіс гортас.
Гортас воис и шуӧ:
— Вайӧ пуксьӧй, челядь, пызан сайӧ, лок, гӧтыр.
Сэсся позьӧ играйтчыны.
Паськӧдіс пызандӧра, став сёян-юаныс лои сэні.
Зэв бура сёйисны-юисны.
Баба и шуӧ, тадз пӧ и колі тэныд нажӧвитчыны.
Велӧдіс челядьсӧ, аттьӧ пӧ шуӧй таысь батьныдлы.
Пондісны сэсся чеччавны пызан сайысь.
Энӧ на пӧ чеччӧ, шуӧ бать.
Лэптіс пызан вылӧ зарни гӧна мегӧӧс и шуӧ:
— Но, мегӧ, пыркнитчы.
Мегӧ пыркнитчис, и зарни деньга сявкмуні.
— Вот, — шуӧ бабаыс, — тадзи и колӧ нажӧвитчыны, а тэ кӧнкӧ дурачитан-ветлан.
И зэв лӧсьыда сэсся найӧ пондісны овны.
А озыр вок пондіс лӧгавны, вежыс петӧ вок вылас.
— Час, — шуас, — ме мырддя сылысь зарни гӧна мегӧтӧ, пызандӧрасӧ и сумкасӧ.
И сетіс сійӧс судӧ.
Суддялы деньга мынтіс, миян ӧд вештысьлӧны жӧ тай, и корисны вокӧс суд вылӧ.
Суддя шуӧ:
— Ме тіянлы нӧдкыв сета.
Думайтӧй бура и аски асыв локтӧй да висьталӧй, мый медмуса му вылын, мый медсыла, мый медся ветлысь.
Коді кужас висьтавны, сылы и сета.
Озыр вок и пондіс думайтны: «Мыйдыра ола бабакӧд, и некор на эг тышкасьлы.
Дерт жӧ, сійӧ медся муса.
А медся сылаыс миян ӧш, кодӧс кольӧм во начкылім да ӧнӧдз на яйыс эм, сёйны ог вермӧй шыдсӧ, сэтшӧм сыла.
А Серко менам, вӧралан понйӧй, медся ветлысь».
А мӧд вок воис гортас зэв жугыль.
Нывъясыс и юалӧны:
— Мый нӧ, бать, сэтшӧм жугыль?
— Нӧдкыв суддя сетіс: мый му вылас медся муса, медся сыла и медся ветлысь.
Медічӧт нылыс и шуӧ:
— Медмусаыд — ун, медся сылаыд — му, медся ветлысьыд — мӧвп.
Но менӧ тэ суддяыдлы эн висьтав.
Аскинас кык вок мунісны суддя ордӧ.
Суддя и юалӧ: но мый, думайтінныд?
Озыр вок шуӧ, медмуса пӧ менам бабаӧй, медся сыла вӧлі миян куим арӧса ӧшным, медся ветлысь Серко понным миян.
Мӧд вок висьталіс, медся муса пӧ унмыд, медся сыла пӧ му, а медся ветлысьыс мӧвпыд.
А коді нӧ пӧ тадзсӧ тэд висьталіс, юаліс суддя.
Гӧль вок воссис, меддзоля нылӧй пӧ.
Сетіс сылы суддя китыр шабді кудель: тэнад нылыд мед татысь печкас-кыас-вурас шапка, дукӧс, дӧрӧм-гач и весь прибор.
Локтіс гӧль вок гортӧ и зэв жугыль.
Мый нӧ пӧ сэтшӧм жугыль, бать, — юалӧны нывъясыс.
Со пӧ суддя тшӧктіс дзоля нывлы этайӧ кудель китырсьыс печкыны-кыны шапка, дукӧс, дӧрӧм-гач и весь прибор.
Эн пӧ шогсьы, бать, — шуис дзоля нылыс, — мун вод да узь, аски аддзам, мый вӧчны.
Аскинас чеччисны, завтрекайтісны.
Бать пондіс мунны суд вылӧ.
Нылыс и шуис сылы: этійӧ сартас китырсӧ ну суддяыдлы, тась пӧ мед вӧлі вӧчӧма печкан, ректан, стан, набелка и весь прибор.
Нуис сійӧ суддялы сартас китырсӧ и висьталіс нылыслысь тшӧктӧмсӧ.
Суддя сӧмын сьӧлыштіс.
Сідзи-й эз вермы судитны мӧд воклы эмбурсӧ.
Но вот, сэсся-й пом тайӧ мойдлӧн.
{Коми йӧз @ Бур кыв @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 224-235.}
Бур кыв
Важӧн вӧлі кресттянин.
Сылӧн чужи пи.
Коркӧ сэсся быдмис пиыд.
Призывайтчан кад воис, и босьтісны салдатӧ.
Сэк вӧлӧм салдатад служитлӧны кызь вит во.
Но, муніс сійӧ и ӧкурат да государскӧй дворечӧ веськалі.
Служитіс кызь вит во, и срок тыри.
Мукӧд салдатъяс быдӧн кутісны петны гортӧ, а государ сійӧс оз лэдз петны.
Вӧчны нинӧм.
Служитӧ водзӧ.
А государлӧн ныв вӧлі, и нылыс пондіс шуны, мыйӧн пӧ, папаша, тайӧ мыжа, йӧзыс пӧ важӧн гортаныс, а тайӧс пӧ век он лэдз тэ.
Между тем, государ тӧдмаліс, мый сылӧн нылыс салдаткӧд неуна знаком вӧлӧма, и сэтысь скӧрмис и вӧтліс кыкнаннысӧ: коли пӧ тэныд салдат жаль, сыкӧд и партитчы.
Мунісны найӧ и овмӧдчисны пристань дорӧ, шорбокса дзоляник керкаӧ.
Вой узисны салдат гозъя дзоляник керкаын, а асывнас сар ныв и шуӧ салдатлы, вот пӧ менам эм важ вит ура, тэ пӧ кай базарӧ да та вылӧ босьт куим весьт калинкор.
Салдат кайліс базарӧ, босьтіс куим весьт калинкор, вайис бабалы.
Рыт воис, и салдат водіс узьны, а баба торъя комнатаӧ петіс вурны сэтшӧм интерес.
Асывводз садьмисны, бабаыс и шуӧ салдатлы, кай пӧ базарӧ да тайӧс коді мый сетас, сыысь и вузав.
Салдат кайны пондіс, неуна эзджык во базарӧдз, стариккӧд паныд лои.
Старик и юалӧ:
— Мый нуан?
Салдат шуӧ, ме пӧ нуа тӧвар.
Нолтӧ, шуӧ, петкӧдлы.
Петкӧдліс, и старик юалӧ:
— Тэ та вылӧ уна-ӧ коран?
Салдат шуис, мый пӧ сетан.
Босьт пӧ триста рублей, али пӧ бур кыв.
Салдат думайтіс, думайтіс дай шуис, а бур кыв пӧ.
Старик шуис, «наймись, не бойся», сэсся шапкасӧ босьтліс и вошис.
Салдат сэтчӧ коли шензян.
Сэн рытӧдзыс оліс, ветлӧдліс, думайтіс, мый, лэччас да, висьталас кӧзяйкаыслы.
Рытнас воис гортас.
Баба и юалӧ, но мый пӧ вӧчин, кыдзи вузалін?
Ме пӧ вузалі бур кыв вылӧ.
Мый нӧ пӧ бур кывйыс?
«Наймись пӧ, не бойся».
Баба шуӧ: ачыд пӧ тӧдан, сёйны-юны нинӧм абу, тадзи ӧд эз ков.
Сэсся узисны бара и чеччисны.
Бара баба сетіс важ вит ура и шуис, та вылӧ пӧ базар вылысь босьт куим весьт калинкор.
Мужик кайліс базарӧ, вайис калинкортӧ и бара сетіс бабалы.
Рыт мыйӧн воис, мужик водіс узьны, а баба калинкорсьыд бара шӧраліс да вурис сэтшӧм пигура, сэсся мужик дінӧ водіс узьны.
Аски чеччисны, сёйыштісны-юыштісны мыйкӧ, и мужиклы шуӧ:
— Кай да базарын вузав.
Эн нин сет бур кыв вылӧ, а коді деньга сетас, сылы вузав.
Салдат пасьтасис, босьтіс тӧвар и бара мӧдіс кайны базарӧ.
Базарӧ эзджык во, паныд лои стариккӧд.
Старик юалӧ:
— Мый тэ нуан, салдатик?
Салдат шуис, ме пӧ нинӧм ог ну, и мӧдіс водзӧ.
Муніс, муніс, бара паныд лои стариккӧд.
Старик бара юаліс:
— Мый, салдатик, нуан?
И салдат прӧступитіс: тӧвар пӧ нуа.
Нолтӧ пӧ петкӧдлы.
Стариклы петкӧдліс тӧвар, и старик шуӧ, уна-ӧ пӧ та вылӧ коран.
А салдат шуӧ, мый пӧ сетан.
Босьт пӧ шесьсот рублей, али пӧ бур кыв босьтан?
Салдат думайтіс, думайтіс дай шуис, а бур кыв пӧ.
Старик и шуис, «выскочи, не бойся».
Сэсся тӧвар босьтіс и муніс, прӧщайтчис да.
Салдат сэтчӧ шензян и коли.
Вот, шуӧ, эг куж босьтны кык пӧрйӧӧн деветьсот рублей.
Ветлӧдліс, ветлӧдліс салдат рытӧдзыс и пемдандор лэччис бабаыс дінӧ.
Воис баба дінӧ, а сійӧ и юалӧ:
— Но, мыйысь вузалін?
— Ме бара прӧступиті бур кыв вылӧ.
— Мый нӧ шуис?
— Выскочи пӧ, не бойся.
Бабаыс шуӧ:
— Сёйны нинӧм абу, а тэ деньгатӧг сетін.
Сідзи и узисны.
Асыв чеччисны, сакартӧм тшай юисны, баба сетіс бӧръя вит ура, ыстіс базар вылӧ куим весьт калинкорла.
Кайис салдат базарӧ, бара босьтіс калинкортӧ и вайис бабалы.
Рыт воис и мужик водіс узьны, а баба пуксис вурсьыны.
Сэтшӧмтӧ тӧвар вурис, чышъян пиӧ ёкмыльтіс.
Аски чеччисны, бара тшай-ва сёйисны-юисны.
А няньяс бырисны нин.
Мужик пасьтасис и бара базарӧ мӧдӧдчис.
Баба тӧвар сетіс дай шуӧ, кай пӧ да эн нин прӧступит бур кыв вылӧ, коді мыйта сетас, сэтысь и вузав.
Кайис салдат базарӧ, бара паныд лои стариккӧд.
Старик юалӧ:
— Мый тэ нуан?
Салдат шуис, менам пӧ нинӧм абу, и водзӧ мӧдӧдчис.
Муніс, муніс, бара стариккӧд паныд лои.
Старик бара юалӧ:
— Мый нуан?
— Нинӧм ог.
Бара мӧдіс водзӧ салдат, и бара паныд лои старик.
— Мый нуан, салдатик?
Салдат прӧступитіс и шуис, тӧвар пӧ.
— Нолтӧ, петкӧдлы.
Салдат петкӧдліс сылы.
Старик шуӧ:
— Уна-ӧ коран?
А мый пӧ сетан.
Босьт пӧ деветьсот рублей, али пӧ бур кыв босьтан?
Думайтіс, думайтіс салдат, бара шуис, бур кыв пӧ.
Старик тӧвар босьтіс и шуис, «подымай, а не опускай», сэсся босьтліс шапкасӧ, прӧщайтчис и вошис.
А салдат сэтчӧ шензян и коли.
Пемдандорӧдзыс салдат ветлӧдліс базарын, баба дорас лэччыны оз лысьт.
Коркӧ-й воис сэсся сійӧ баба дінӧ.
Баба и юалӧ:
— Но, вузалін тӧвартӧ?
— Бур кыв вылӧ сеті.
— Мый нӧ кывйыс?
— Подымай пӧ, а не опускай.
Баба пондіс бӧрдны, сэсся пӧ аслад вӧля, ачыд верд да юктав, а ме пӧ ог вермы.
А салдатлы зэв шог лои, войбыд эз вермы узьны, думайтіс, кыдзи-мый нажӧвитчыштны.
Войнад думыштіс: аски пӧ пила-чер босьта и лэчча пристаньӧ пес пилитны.
Аскинас чеччисны, сёйыштісны-юыштісны, мый вӧлі, салдат пила да чер босьтіс и лэччис пристаньлань.
А пристань дорӧ зэв уна йӧз чукӧртчӧмаӧсь, купцы и, господа и, быдсӧн, и мыйкӧ видзӧдӧны подзорнӧй трубаясӧн.
Салдат и тшӧтш пондіс видзӧдны.
Регыд мысьт мыччысис ӧкмыс караба, воисны пристань дорӧ и домасисны.
Ставныс найӧ иностраннӧй государстволӧн.
Караб вылысь петіс кӧзяиныс и горзӧ:
— Коді российскӧй салдатъяс пиысь медасяс меным куим во кежлӧ служитны?
Салдатлы дум вылас уси базарвывса стариклӧн кывйыс «наймись, не бойся», и шуис, ме пӧ.
Но, сэні вӧчисны договор, кыдзи ми заводӧ ветлігъясӧ вӧчлывлім, задатки сетіс кӧзяин и шуӧ, вай пӧ сійӧтӧ лунӧ лӧсьӧдчы мунны.
Салдат кайис базарӧ деньгаӧн.
Сэсь босьтіс сёян-юан чӧскыдӧс и вина тшӧтш босьтіс бутылочку, тшай-сакар и быдсӧн.
Воис бӧр гортас, бабаыс дінӧ.
Баба юалӧ, кысь-мый тэ тайӧс босьтін, кыськӧ гусялін али мый?
Мужик шуӧ:
— Вай тшай пукты.
Тшай пузис, пуксисны пызан сайӧ, румка-мӧдӧн тшӧтш вина юисны, баба и бара юалӧ, кысь пӧ мый тайӧс нажӧвитін?
Гусялін али мый?
— Ме эг гусяв, а иностраннӧй государствоысь воис ӧкмыс караб.
Сэсь кӧзяиныс петіс да горӧдіс, российскӧй салдат пиысь пӧ кодкӧ медасяс оз куим во кежлӧ служитны.
Ме медаси, сэсся договор вӧчим, договор серти деньга задатки сетіс и сы вылӧ ньӧбаси.
Бабалы зэв шог лои, зэв ёна пондіс бӧрдны, жаль сылы мужикыд.
Между тем, карабъясысь вайӧм тӧвар ректісны, сэтчӧ грузитісны Россияысь.
Коркӧ-й налӧн воис мунан лун.
Лэччис салдат пристаньӧ, бабаыс сійӧс колльӧдӧ бӧрдігтырйи.
Пристаньын став йӧзыс нин чукӧртчӧмаӧсь сӧвны.
И сӧлісны быдсӧн, и сӧмын российскӧй салдат коли.
Кӧзяиныс сэсся-й горӧдіс:
— Но, российскӧй салдат, кӧн тэ?
Сӧв тшӧтш.
И салдат прӧщайтчис и тожӧ сӧліс, баба бӧрдан коли берег дорӧ.
Пуксис салдат, и карабъяс вӧрзьӧдчисны мунны.
Салдат карабсянь бабаыслы ӧвтӧ кинас, а бабаыс берегсянь ӧвтӧ сылы чышъянӧн.
Коркӧ мунісны, мунісны карабъяс море вывті, и друг ӧкмыснан карабыс брун сувтіс, бӧр ни водз, некытчӧ оз мунны.
Видласьны пондісны, мый понда оз мунны карабъяс, и аддзисны: зэв ыджыд чери кутӧ, китӧн черисӧ шуӧны.
Он кӧ пӧ российскӧй салдатӧс сетӧ, шуӧ кит, ӧкмыснан карабтӧ ньылышта.
А кӧзяинлӧн вӧлі вунӧма нин российскӧй салдатыд, да тӧварышыс сылӧн сэн лои дай шуӧ, кыдз нӧ пӧ абу, эм пӧ и миян российскӧй салдат.
Кӧзяин пыр жӧ корис сійӧс и шуӧ, вай пӧ чери вомас чеччышт.
Бара салдатлы дум вылас уси старикыдлӧн кывйыс — «выскочи, не бойся».
Думайтіс, думайтіс сійӧ и шуӧ, ме пӧ зря ог чеччышт, вӧчам пӧ договор дай чеччышта.
Ежели кӧ пӧ ме бӧр ловйӧн воа тэ дінӧ, ӧкмыснан карабтӧ меным, а тэ пӧ мунан, мый вылысад кольӧ.
Кӧзяин эз думайт, мый салдат бӧр петас ловйӧн чери вомысь, и вӧчис договор, мый тайӧ ӧкмыс карабыс, салдат кӧ бӧр воас ловйӧн, лоас салдатлы.
Салдатӧс висьтӧдісны-дарйӧдісны, поп и дяк вӧлі караб вылын да, и нуисны чери дорӧдз музыкаӧн.
Прӧщайтчис салдат, пернапас чӧвтіс и чери вомӧ брун чеччыштіс.
Салдат чеччыштіс, и чери пыр жӧ вӧйтчис, а карабъяс пондісны мунны водзӧ.
А этійӧ жӧ чериыд ньылыштіс салдатӧс и пыр жӧ пондіс бурлитны-нуны сійӧс мореӧд.
Нуис сійӧ тӧлысь куим-ӧ-нёль кымын и сьӧлыштіс сійӧс зэв гажа луд дорӧ, берегӧ.
Ачыс чериыс вӧйтчис дай муніс сэтысь.
Ветлӧдліс, ветлӧдліс салдат луг вывті и туй аддзис.
Муніс туй кузя, керка тыдовтчис.
Керка дінӧ пондіс матыстчыны, мыйкӧ шум кылӧ сэтӧн, и пырис сэтчӧ.
Керкаӧ пырис салдат, а сэн старик гозъя тышкасьӧны.
— О, — шуӧны, — салдатик, тэнӧ ми кызь вит во нин трубитам, кызь вит во нин тышкасям да тэнӧ корам.
Салдат и юалӧ:
— Ті мый понда тышкасянныд, гозъя?
Старик висьталӧ: ме пӧ шуа, деньга кӧ эм, и нинӧм оз ков, а старука пӧ шуӧ, нянь кӧ выйим, и деньга оз ков.
Вот пӧ та понда-й тышкасям.
Сэсся старик гозъя кутісны юасьны, висьтав пӧ миянлы, салдатик, кыдзи-мый тіян Россияад?
Салдат висьталіс старик гозъялы: деньга кӧ выйим миянладорын, сы вылӧ быдтор позьӧ босьтны.
А деньга кӧ абу да нянь выйим, няньсӧ пӧ вузалан, деньга лоӧ, и бара кӧть мый босьт.
Кыкнанныс пӧ колантор, няньыс и деньгаыс, сытӧг пӧ овны оз позь.
Старик гозъя быттьӧ палялісны: сідзи пӧ тай и вӧлӧма.
Сэсся миритчисны, кутчысьлісны и быдтор.
— Вот, — шуӧны, — тышкасим занапраснӧ, ог тӧдӧ нинӧм да.
Салдат сэсся во джын кымын пыр гӧститіс на дінын.
Но, старик коркӧ-й юалӧ, кытчӧ пӧ тэ пондан мунны, желайтан кӧ?
Салдат шуӧ, мем пӧ иностраннӧй государствоӧ колӧ мунны, пристаняс.
Старик шуӧ: нуам, эн пов.
Мунны пондіс лӧсьӧдчыны салдат, и старука шуӧ мужикыслы, талы пӧ за труд лоӧ пӧдарки пуктыны; ме пӧ пӧдарита шкатулка, а тэ пӧ бедьтӧ сет.
Старик бедь сетіс салдатлы, салдат и юалӧ, тайӧ пӧ мый вылӧ бур?
А тайӧ пӧ сійӧн бур: ӧти помнас кӧ зумнитан, кык молодеч чеччыштасны, мый тшӧктан, вӧчасны, мӧд помнас кӧ зумнитан, петас армия.
Сэсся старука сетіс ассьыс шкатулкасӧ, и салдат бара юалӧ, тайӧ пӧ мый вылӧ бур?
А мыйӧн восьтан, быдсяма сёян-юан лоӧ, и ставыс пӧ разнӧй, а мыйӧн пӧдлалан, ставыс бырӧ.
Лэччисны берег дорӧ, и старик пондіс трубитны чериӧс.
Чери бӧр воис сэтчӧ, кытчӧ лэдзліс салдатӧс.
Салдат старик гозъякӧд прӧщайтчис, пернапас чӧвтіс и чери вомӧ чеччыштіс.
Старик черилы шуис, тэ пӧ, чери, смотри, эн дойд салдатикӧс, иностраннӧй государствоӧ ну и пристаняс лэдз, мед пинь туй некӧн эз вӧв.
Чери нуис салдатӧс иностраннӧй государствоӧ, пристаняс сьӧлыштіс, сэсся вӧйтчис и бӧр муніс.
Салдат кайис государствоӧ, видзӧдӧ да, кык судта керка сулалӧ.
Сэтчӧ-й патераӧ вӧзйысис, вылыс судтаас.
Недель кык сэн оліс салдат, гажтӧм морттӧ босьтіс.
— Час жӧ, видла беддьӧс.
Бедь босьтіс, ӧтар помсӧ зумнитіс, кык молодеч петіс.
Мый пӧ тэд колӧ, выль кӧзяин?
А неуна пӧ вай гажӧдчыштӧй.
Найӧ пондісны ворсны, сэтшӧма сьылӧны, йӧктӧны, быдсӧн карыс пондіс дрӧжжитны, ӧшиньяс пондісны зёлькӧдчыны.
А важӧнтӧ ӧд быдлаын вӧліны стражникъяс да урадникъяс.
Найӧ мӧдісны корсьысьны, уськӧдчисны быд уличасянь, кӧн пӧ мый тайӧ, кутшӧм пӧ тайӧ шы.
Корсисны, корсисны и нинӧм эз аддзыны.
Оліс, оліс мыйкӧдыра салдат, и бара гажтӧм лои, бара бедь помӧн зумнитіс.
Бара чеччыштісны кык молодеч.
Мый пӧ тэныд колӧ, выль кӧзяин?
А вайӧ пӧ гажӧдчыштӧй шӧркоддьӧма кымын.
Найӧ пондісны ворсны, и став карыс пондіс дрӧжжитны, ӧні нин важсьыс ёнджыка.
Бара пондісны корсьысьны стражникъяс да урадникъяс.
Локтісны сійӧ керка дорӧ да пондісны юасьны, кӧзяин пӧ, кӧн тайӧ ворсӧны, кодкӧ эм абу тэ ордын?
Эм, шуӧ кӧзяин, российскӧй салдат, да сылӧн пӧ нинӧм абу, некутшӧм ворсантор абу.
Салдат дорӧ пырисны стражникъяс, пондісны сылысь юасьны, кутшӧмкӧ пӧ шы кывлін эн тэ?
А быттьӧ пӧ дзодзӧгъяс лэбисны да борд шысьыныс ӧшиньяс быдсӧн зёльӧдчисны.
Стражникъяслы бара сідзи лои мунны.
Коркӧ сэсся оліс, оліс салдат, и бара гажтӧм лои.
Бара зумнитіс беддьӧн.
Чеччыштісны кык молодеч и юалӧны, мый пӧ тэд колӧ, выль кӧзяин?
А вай пӧ ёнджыка гажӧдчӧй.
Найӧ пондісны ворсны, а карыс ставнас дрӧжжитӧ, сыркъялӧ сӧмын, быдлаын ӧшиньяс зёльӧдчӧны.
Стражникъяс да урадникъяс бара пондісны котравны, корсьысьны.
Воисны салдат кӧзяин дінӧ, сылысь юалӧны, тэнад пӧ кодкӧ патерщик эм абу?
Эм пӧ, шуӧ, российскӧй салдат, да сійӧ портепьянъяснад оз куж ворсны.
Стражникъяс бара кайисны салдат дорӧ и ассьыс юасьӧны, тэ пӧ кутшӧмкӧ шы кывлін эн?
Кывлі пӧ, шуӧ, быттьӧ дзодзӧгъяс лэбисны да, борд шысьыс муртса ӧшиньяс эз киссявны.
Стражникъяс бара некодӧс эз аддзыны.
Та бӧрын быд керка дорӧ сувтӧдісны стражникъясӧс, мед сюрас сійӧ ворсысь мортыд.
Оліс мыйкӧдыра салдат и бара зумнитіс бедьнад, гажтӧм лоӧма да.
Чеччыштісны кык молодеч.
— Мый тэд колӧ, выль кӧзяин?
А сполнӧя пӧ ворсӧ ӧні.
Мӧдісны ворсны, и став карыс мӧдіс тіравны, ӧшиньяс сідзи и пондісны киссьыны.
Котӧрӧн салдат дінӧ пырисны стражникъяс, и ворсӧм дугдіс.
Тэ пӧ тай, салдатик, вӧлӧм ворсан, шуӧны найӧ.
А мыжа пӧ, ог суссьы.
Стражникъяс пыр жӧ мунісны да доложитісны государлы: вот пӧ, сэтшӧмтӧ российскӧй салдат сэні сулалӧ патераӧн и сійӧ ворсӧ.
Государ сейчас салдатӧс корис дінас и пондіс юасьны, кыдзи-мый пӧ татчӧ воин?
А тась пӧ петліс ӧкмыс караб Россияӧ, и ме пӧ медаси кӧзяиныслы куим во кежлӧ служитны.
Мӧдім ми сэтысь татчань, друг пӧ море вылын ӧкмыснан карабыд брун сувтіс, ыджыд чери найӧс сувтӧдіс.
Чериыд пӧ-й пондіс шуны: он кӧ сетӧ российскӧй салдатӧс, ме ӧкмыснан карабнытӧ ньылышта.
А ме пӧ зра эг чеччышт, а кӧзяинкӧд вӧчи договор: если кӧ ловйӧн воа, ӧкмыснан карабыс меным лоӧ.
Салдат государлы петкӧдліс гижӧдтӧ.
Лыддис государ и шуӧ, молодеч пӧ.
Вай пӧ сэсся тэ ворсышт миянлы, шуис государ.
Ворса пӧ.
Вит верст кузя поле пӧ тай эм тэнад, помвыв пызанъяс мед сэтчӧ вӧлі лӧсьӧдӧма, а кыкнан бокас скамьяяс: ӧтар бокас пӧ став салдаттӧ колӧ вайны да сувтӧдны, а мӧдар бокас став кресттянатӧ коравны, шӧрас пӧ туй кольӧ, ме воа сэтчӧ.
Государ лӧсьӧдіс ставсӧ, мый тшӧктіс салдат, и вот сулалӧны поле вылын: ӧтар бокас став салдатъяс, мӧдарас — став кресттяна и мукӧд государствоясысь йӧз.
Государ требуйтіс и найӧс, локтӧ пӧ, шуас, видзӧдлыны, кывзыны.
Воис кад, и локтіс салдат сэтчӧ.
Паськӧдіс шкатулкатӧ, сявмуні сёян-юан быдлаӧ, ставыс разнӧй.
Но, пуксялісны быдсӧн сэн, сёйисны-юисны пӧттӧдзныс и салдатӧс быдласянь пондісны аттьӧавны: вот, шуӧны, молодеч, вермин вердны-юктавны миянӧс.
А салдатъяс пиысь сэн кодсюрӧ пондісны серавны, а миян пӧ государлӧн тожӧ сёян, кӧчана ваӧ пӧ пуктас китыр шыдӧс да, сы бӧрся и вӧтлысям паньясӧн.
Сёйсис-юсис йӧзлӧн, салдат тупкис шкатулкасӧ и шуис государлы:
— Но, мый салдатъясыд кужӧны, ме видзӧдла.
Государ тшӧктӧм серти стрӧитісны салдатъясӧс, пондісны камандуйтны.
Видзӧдӧ салдат: коді ӧтарӧ бергӧдчӧ, коді — мӧдарӧ, матькӧны быдсӧн.
Камандиръяс эськӧ уськӧдчыласны жӧ салдатъяс вылӧ, пондыласны жӧ зурӧдны, да российскӧй салдат шуӧ, эн вӧрӧд пӧ.
Видзӧдіс, видзӧдіс салдат дай государлы тшӧктіс дугӧдны.
Ме пӧ сэсся петкӧдла ассьым салдатъясӧс, вешты тэ ассьыд бокӧджык.
Зумнитіс салдат беддьӧн, мӧдар помнас.
Сейчас жӧ кутіс петны войска.
Петіс да петіс, эз понды тӧрны поле вылас, и салдат дугӧдіс.
Сувталісны салдатъяс: ставныс ӧткодьӧсь, шынельяс ставныслӧн бурӧсь, сапӧгъяс шпорааӧсь.
Луныс шондіа да, ставнас толькӧ юг-юг, юг-юг бергалӧны.
Со пӧ менам салдатъясыс, висьталӧ салдат государлы, а тэнад, шуӧ, салдатъяс жӧ — ставныс лаптиаӧсь, шабураӧсь.
Сэсся салдат бедьнас зумнитіс, и ставыс быри.
Быдӧн бӧр пуксисны ас местаас.
Салдат бара зумнитіс беддьӧн, кык молодеч чеччыштісны.
Мый нӧ, шуӧны, колӧ выль кӧзяинлы?
Мед пӧ сполнӧй музыка вӧлі.
И сейчас сэн пондіс став муыс дрӧжжитны, став йӧзыс палястӧг усины.
Куим сутки коли, и юалӧ государлысь салдат, дыр-ӧ пӧ ворсі?
Государ шуӧ, куим час пӧ.
Эг пӧ, куим сутки.
А дзоля челядь шуӧны: куимысь пӧ тай пемдыліс-а.
Но, сэсся быдсӧн разӧдчисны сэсь, а салдат кайис государкӧд.
Олісны недель, и тыдовтчисны карабъяс.
Государ лэччис салдаткӧд встречайтны найӧ.
Карабъяс воисны и домасисны.
Салдат и пондіс шуны государлы:
— Час, первой ме пырала, кӧзяин менӧ тӧдас оз.
Пырис, кӧзяинкӧд пондіс здоровайтчыны, а кӧзяин шуӧ, кысь пӧ тэ, зимогорыс, воин, убирайтчы тась, а то ваӧ брунӧбтам.
Салдат петіс сэтысь и висьталіс государлы, менӧ пӧ ваӧ кӧсйӧны шыбитны.
Со пӧ кыдз, государ и пырис салдаткӧд аслас свитаӧн.
Государ петкӧдліс договор, со, шуӧ, тэнад кырымпасыд.
Сейчас жӧ сэсся став карабтӧ сдайтіс российскӧй салдатлы под роспись, а кӧзяинӧс вӧтліс.
Салдат босьтіс карабъястӧ, медаліс сэтчӧ куим во кежлӧ сійӧ жӧ матросъяссӧ кык пӧвста донысь и шуис налы, сёян-юан пӧ ас кианыд лоӧ.
Сэсся салдат тшӧктіс карабъясысь ректыны став вайӧм тӧвар государлы, сӧвтіс аслыс дона тӧвар, винаяс и быдсӧн, мед тырмас.
Олыштіс ещӧ салдат государ ордын лун-мӧд и мӧдӧдчис гортас.
Государ сійӧс колльӧдіс музыкаӧн пристаньӧдз.
Пристаньын быдсӧнкӧд прӧщайтчис салдат, сӧліс карабӧ и пондіс мунны горт стороналань.
Мунісны, мунісны, и воӧн-джынйӧнӧн гортлань матыстчисны.
А российскӧй государ чайтӧма, мый салдат оз нин лок, и нылыслы выль керка стрӧитӧма, кык судтаӧс, и ставыс сэні ӧграда и караульщикъяс, мед некод оз пыр.
Салдат матросъяслы шуӧ, но вот пӧ воим, ті сёйӧ-юӧ, толькӧ энӧ юсьӧй, энӧ тышкасьӧ, а ме баба дінӧ кая.
Салдат босьтіс чӧскыд сёян-юан, вина и быдсӧн, как следует быть, и воис ӧграда дорӧ.
Ӧградадорса салдатъяслысь и юаліс, тані пӧ ті кодӧс видзанныд?
Салдатъяс висьталісны, тані пӧ государлӧн ныв салдаткӧд овмӧдчыліс, да сійӧ куим во кежлӧ иностраннӧй государствоӧ муніс, и ӧні, колӧкӧ пӧ-й, лыыс нин абу, а ми пӧ сарлысь нывсӧ караулитам.
— Коли сідз, ме и эм кӧзяиныс татысь.
Лэдзанныд — пыра, и он лэдзӧй — пыра, вай луттшӧ, чем вензьыны, босьтӧй да сёйӧй-юӧй, а менӧ лэдзӧй.
Сетіс салдат налы сёян-юан и вина, и лэдзисны пырны баба дінас.
Пырис сійӧ баба дінӧ, вылі судтаас, и аддзӧ: бабаыс узьӧ кык бурлак костын.
Салдат скӧрмис, кутшӧм нӧ пӧ чудеса тайӧ, и саблясӧ лэптіс, но друг дум вылас уси старикыдлӧн кывйыс «подымай, а не опускай», и бӧр дзебис саблятӧ.
Сэсся чуксаліс бабасӧ, ноко, шуас, чеччывлы.
Баба чеччис, тӧдіс мужикӧс да зэв любӧ лои, сывъяс уськӧдчӧ.
А салдат скӧралӧ: мый нӧ пӧ, ӧти другнас он пӧт да кыкӧс лӧсьӧдӧмыд?
Баба и шуӧ, тайӧ пӧ, мӧмӧтӧ-мужикӧ, абу другъяс, а аслад куим арӧса двӧйни пияныд.
И бабаыс чуксаліс пиянсӧ, чеччӧй пӧ да мыссьӧй, батьныд пӧ локтіс.
Найӧ сейчас чеччисны, мыссисны и здоровайтчисны батькӧд.
Сэсся пуксисны пызан сайӧ.
Салдат сэні паськӧдіс шкатулкасӧ, и пызан вылын лои быдсяма сёян-юаныс.
Сёйисны-юисны найӧ сэн, шкатулка бӧр пӧдлаліс и став сёян-юаныс быри.
Салдат сэсся босьтіс бедьсӧ да зумӧбтіс помвыв, кык молодеч чеччыштісны.
— Мый выль кӧзяинлы колӧ?
— А вот сполнӧя ворсӧ тані, мед баба и челядь кывласны, гажӧдчасны.
Аски чеччисны, сёйисны-юисны бара, налы тай пуны ни пӧжавны оз ков, став сёяныс ящикын.
Сёйисны, и мужик пондіс шуны бабалы:
— Ме ӧкмыс караб тыр тӧвар вайи, медбурсӧ, вай лэччылам видлыны.
А бабалы зэв нимкодь, син вывсьыс оз воштыв салдатӧс, веськодь и тӧварыд, но лэччисны, карабъяссӧ видлалісны.
— Вот, — шуӧ салдат, — бур кылыд кӧні удайтчис, а деньгаыд кӧ, эськӧ важӧн нин бырис.
Стрӧитіс сэсся ӧкмыс магазин.
Деньга вылад тай ӧдйӧ стрӧитӧны.
Матросъяс катлісны быдсӧн, став тӧварсӧ.
Сэсся налы кык пӧвста мынтіс, воӧн-джынйӧн кежӧ сёян-юан, вина колис, прӧщайтчис, и матросъяс тӧвзисны.
Недель оліс салдат, государӧс корис письмӧӧн, зятьыд пӧ локтіс, волы гӧститны.
Письмӧ государ лыддис и сералӧ, кыськӧ пӧ шойданникыд бара на воӧма, аслас, колӧкӧ, шынельыс абу, а ещӧ гӧститны корӧ, дерт, менам сёян-юанӧн гӧститӧдас.
А бабаыс и шуӧ, воӧма пӧ зять да, колӧ лэччывны, мый керан, омӧль кӧть бур.
Кӧретаӧн доддясисны, свитаӧн и лэччисны.
Салдат бабакӧд казялісны государлысь воӧм и воча петісны, водзвыв воротаяс восьтісны.
Пырисны, зять босьтіс сойбордӧдныс да пыртіс керкаӧдз.
Государлысь сэсся пальтояс босьтіс, ӧшліс, пуксьӧдіс найӧс пызан сайӧ, восьтіс ящик.
Пызан вылын лои быдсяма сёяныс, чӧскыд вылӧ чӧскыд, бур вылӧ бур.
Государ и пондіс ошкыны:
— Ме татшӧм сёян-юантӧ некор на эг аддзыв, ог на тӧд.
А век на зять вылас букышӧн видзӧдӧ.
Недель кымын олісны салдат гозъя, коркӧ-й государ корӧ найӧс гӧститны.
Пондісны гӧститчыны да, государ кутіс кыпӧдчыны, сакны салдатӧс.
А зять оз пов, сыысь чорыда сёрнитӧ.
Тэнад пӧ тай вит верст кузя полеыд эм, петкӧд пӧ сэтчӧ помысь помӧ пызан, ӧтар-мӧдар бокас скамьяяс и став салдатъястӧ да кресттянатӧ чукӧрт.
Он кӧ вӧч сідзи, ме пӧ час джынйӧн пуркнита государствотӧ.
Шуис тадз салдат да, прӧщай ни видза, муніс гортас.
Но, государ повзис, зонмӧ, и мӧд луннас петкӧдіс салдатъясӧс, кресттянаӧс, сувтӧдіс ӧтияссӧ ӧтар пызан бокас, мӧдъяссӧ — мӧдарас.
Виччысьӧны салдатӧс.
Воис салдат, государ зять, муніс сылы лӧсьӧдӧминӧ, восьтіс ящик и быд пызан вылӧ сявкнитіс сёян-юан, и ставыс разнӧй, мый лолыдлы колӧ.
Быдсӧн пуксисны пызан сайӧ, сёйисны-юисны и гажмисны.
Салдатъяс сэн пондісны ошкыны, вот пӧ молодеч, аддзан, сёян-юаныс кутшӧм, а миян государ пӧ капуста ва пиӧ пуктас китыр шыдӧс да паньӧн вӧтлысям.
Сёйсис, юсис.
Пӧдлаліс салдат шкатулка и шуӧ государлы, сувтӧд пӧ салдатъястӧ, видзӧдлам, мый кужӧны.
А салдатъяс ставныс коддзисны — коді ӧтарвыв бергӧдчӧ, коді мӧдарвыв.
Камандиръясыс эськӧ заводитласны жӧ пуртӧснаныс зурйӧдлыны, да государ зять оз тшӧкты.
Сакны — лёкысь вӧйпны, шуасьны, крукавлыны.
— Тэнад, — шуӧ зять государлы, — кутшӧм тайӧ салдатъяс, вит дӧмаса шынеляӧсь, быттьӧ шабураӧсь, лаптиаӧсь, а менсьым видзӧдлы.
Зумӧбтіс бедьнас, петісны да петісны, поле вылӧ эз кутны тӧрны салдатъяс, и сійӧ дугӧдіс.
А солдатъяс ставныс ӧткодьӧсь, шпорааӧсь, сабляаӧсь, толькӧ юг-юг, бергалӧны да.
— Вот ӧд салдатыс менам, — шуӧ государлы, — ме час джынйӧн верма тэнӧ пуркнитны, а тэ ме вылӧ зыртчан.
Мыйӧн петкӧдлыссис, бедьнас зумӧбтіс и ставыс быри.
Пуксялісны йӧзыс, зумӧбтіс салдат, кык молодечлысь сполнӧй музыка корис.
Пондісны ворсны, став муыс пондіс дрӧжжитны, став йӧзыс палястӧг усины.
Куим сутки ворсіс салдат и юалӧ государлысь, дыр-ӧ пӧ ворсі?
Час куим пӧ, шуӧ государ.
Нет пӧ, ме пӧ ворсі куим сутки.
А челядьпиян сэн вӧлӧмаӧсь и шуӧны, куимысь пӧ тай пемдыліс-а.
Но сэсся, шуӧ салдат, бӧр по местам мӧдӧд салдатъястӧ, а кресттянаӧс оз ков тшӧктӧм, асьныс мунасны.
Быдсӧн пондісны мӧдӧдчыны.
А государ зять вӧв доддьӧ сӧліс да весиг тесть ордас эз пырав, пыр муніс гортас.
Салдат сэсся восьтіс лавкаяс и пондіс тӧргуйтны, а мыйӧн государ пӧрысьмис, сы пыдди воцаритчис, и колӧкӧ, ӧні олӧ-вылӧ.
{Коми йӧз @ Кӧрт пиня кӧлдун @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 247-250.}
Кӧрт пиня кӧлдун
Важӧн кутшӧмкӧ сарствоын служитӧ вӧлі салдат.
Сійӧ зэв бура служитіс сарлы, и служба помасьӧм бӧрын лэдзисны гортас.
Муніс, муніс и ӧти сиктӧ узьны пырис.
Аскинас чеччис и водзӧ мӧдӧдчис.
Пемдӧ нин, а салдат деревняӧ эз во.
Аръявыв да, зэв ёна зэрӧ.
Верст квайт кымын эзджык во, и сувтіс шойна вылӧ, вевта крест улӧ узьмӧдчис.
Вой шӧрӧдз кымын оліс сійӧ крест улас, и вой шӧр кадӧ ӧти гу воссис, и сэтысь петіс морт да кытчӧкӧ муніс.
Салдатлы кӧдзыд вӧлі да, морт мунӧм бӧрад лэччис гуас, водіс сы местаӧ — гортйӧ.
Коркӧ морт воис и шуӧ: «Пет менам местаысь».
Салдат шуӧ: «Ме ог пет, он кӧ висьтав, кытчӧ ветлін да мый киад ваян».
Мортыд шуӧ: «Ме ачым кӧлдун вӧвлі, ӧні ветлі ӧти сиктӧ.
Сэн купеч пи гӧтрасис да, ме сылысь узигкостіыс вирсӧ лэдзи, и сійӧ ӧні висьӧ.
Некод сійӧс оз вермы бурдӧдны, ме кӧ ог сет киысь вир туиссӧ».
Салдат шуӧ: «Он кӧ меным туистӧ сет, ме вот ог и лэдз тэнӧ».
Кӧлдун шуӧ: «Сета, вай пет сӧмын, пет».
Салдат петас, туис босьтас, гусьӧникӧн саван дорсӧ косьыштас и юалас: «Кыдзи купеч писӧ бурдӧдны?»
Кӧлдун висьталас, кыдзи колӧ бурдӧднысӧ, и салдат мӧдӧдчас деревняад, кӧні висьӧ купеч пиыд.
Салдат юалас, ог-ӧ пӧ ме вермы лечитны?
Купеч шуас: «Верман кӧ, лечит».
Салдат тшӧктас ломтыны пывсян, корас бабаыслысь йӧвсӧ.
Сэсся висьыськӧд лэччас пывсянӧ, юкталас вир сора йӧлӧн, и купеч пи бурдас.
Каясны гортас, и бать-мамлы, и моньлы зэв рад лоӧ, да найӧ зэв уна деньга сетасны салдатлы, и сійӧ мӧдӧдчас водзӧ.
Сійӧс кутасны десятскӧйяс и юаласны: «Кыдзи бурдӧдін тайӧс, кутшӧм морттуйӧн, кор некод эз вермы лечитны?»
Салдат висьталас, мый босьтіс вир туиссӧ кӧлдунлысь, коді войын волӧма да узигкостіыс лэдзӧма купеч пилысь вирсӧ: «А он кӧ веритӧй, то сылӧн саван лестукыс».
Найӧ мунасны гу вылӧ, кодъясны гутӧ да аддзасны: саваныс косяссьӧма.
Вӧлисти салдатӧс лэдзасны.
Муніс да муніс салдат, и деревняӧ воас, и пырас сэтчӧ узьны.
Пырас, да ӧти керкаын зэв ёна бӧрдӧны.
Салдат юалас: «Мыйысь бӧрданныд?»
«Батьӧ миян вӧлі кӧлдун да куліс, и сійӧс колӧ миянлы, куим воклы, видзны куим вой.
Талун — медыджыд вокнымлы, а полам, мый батьным сёяс сійӧс войнас, то весиг кӧрт пиньяс нин быдмисны».
Салдатлы сэсся шуасны: «Он-ӧ тэ медасьлы вок пыдди узьны?»
Салдат шуӧ: «Сё шайт кӧ сетанныд, узя».
Найӧ кӧсйысясны.
Коркӧ воас и узян кад.
Салдат корас дас ура ыджыд сись, салтыр босьтас да петас мӧд керкаӧ.
Джодж шӧрын кӧрт асыкӧн дорӧм горт сулалӧ.
Салдат енув пельӧсӧ сувтас, сись ломзьӧдас да кутас юрбитны.
Коркӧ вой шӧр кад лоӧ, да гортйысь кӧрт асыкъяс оръясясны, и сэтысь петас кулӧм морт.
Первой сійӧ йирксӧ косялас, сэсся стенъяссьыс матичсӧ да пель керъяссӧ шыблалас, а салдат век лыддьысьӧ.
Петук вой шӧр бӧр чукӧстчас да, кулӧм морт усьӧ джоджӧ.
Салдат пуктас сійӧс гортйӧ, ачыс водас узьны.
Асывнас вокъяс локтасны видлыны, ловъя-ӧ салдат, аддзасны, мый салдат ловъя, чуксаласны сійӧс, зэв бура вердасны дай сё шайт сетасны.
Салдат мӧдӧдчас мунны, а шӧркост вокныс бӧрддзас да и шуӧ: «Ме пыдди узь, ме сета кыксё шайт».
Салдат бара кольччас.
Узян кад матыстчас, и сійӧ бара дас ура ыджыд сись корас да петас узьны.
Бара вой шӧр кад лоӧ, асыкъяс бара чегъясясны, кулӧм морт бара петас.
Салдат век лыддьысьӧ.
Кулӧм морт чеччас и кутас стенсӧ косявны.
Кор джодж бердӧдзыс воас, бара петук чукӧстчас, и сійӧ усьӧ.
Салдат бара гортъяс пуктас да водас узьны.
Аскинас чеччас и петас мӧдарас.
Сійӧс зэв бура вердасны, кыксё шайт сетасны, и мӧдӧдчас туйӧ.
Дзоля вокыс бӧрддзас да шуӧ салдатлы: «Ме пыдди кӧ узян, куимсё шайт сета».
Салдат бара кольччас, и кор узян кад воас, корас дас ура ыджыд сись да петас мӧд керкаӧ.
Коркӧ вой шӧр кад лоӧ да, бара кӧлдун чеччас, первой косялас джодж плакасӧ, сэсся гӧбӧч мудӧд разяс, лояс няйтсӧ пидзӧсӧдзыс, и асывнас петук чукӧстчигӧн усьӧ.
Салдат бара гортъяс пуктас, дорас гортсӧ зэв ён кӧртӧн и водас узьны.
Аскинас чеччас да петас оланінӧ.
Сійӧс вердасны, юкталасны да мӧдӧдасны туйӧ.
Куим вокыд и шуӧны: «Вай, зонмӧ, батьлысь гортсӧ дас верст вичкоӧдз ну, ми сетам тэныд пара вӧв да витсё шайт деньгаӧн».
Салдат доддясяс, горт пуктасны доддьӧ, и мӧдӧдчас.
Кӧлдун зэв ёна сьӧктӧдчас да, вит верст бӧрти вӧвъясыд сувтасны, и петас кӧлдуныд.
Салдат каяс зэв ыджыд пожӧм пуӧ.
Кӧлдун пусӧ кутас кӧрт пиньнас йирны, пуадтӧ кайны оз вермы, киыс шабді пачӧсӧн кӧрталӧма.
Пожӧмыд дзик нин пӧрны кутас, рутшкакылӧ, да сиктад петук чукӧстчас.
Кӧлдуныд усьӧ.
Салдат лэччас, горт кӧрталас и мӧдӧдчас гӧнечӧн.
Югдандор вичкоӧдз воас, поплы дас шайт сетас сьылӧдӧмысь, кӧлдунӧс и гуаласны йӧр сайӧ — кӧрт пиньнас увлань, мышкас ловпу майӧгӧн.
Сэсся салдат вӧв доддьӧ пуксяс да мунас гортӧдзыс.
Гортас воас, медся шань нылыскӧд гӧтрасяс, да зэв бура овмӧдчасны.
{Коми йӧз @ Салдат @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 252-257.}
Салдат
Важӧн овліс кресттянин.
Сылӧн вӧлі ӧти пи.
Коркӧ-й сэсся быдмис, сюри призывӧ, и босьтісны салдатӧ.
Босьтісны салдатӧ и нуисны сійӧс кызь вит во кежлӧ.
Важӧн сэтшӧм мода вӧлӧма, кызь вит во служитӧдлӧмаӧсь.
Но, служитӧ сійӧ, сарскӧй двореч дорын сулалӧ.
Кызь вит во служитіс салдат, и лэдзисны гортас.
Пӧрысьмыштӧма кызь вит вонад.
Петіс салдат, и сылы дум вылас уси: ме пӧ кызь вит во служиті, а некор эг аддзыв государӧс, пондасны юасьны суседъяс, а ме и висьтавны ог куж.
Час пӧ, косавла да пырала государӧс видлыны.
Косіс, гижис рапорт, государлы пыртісны.
Государ лыддис и шуӧ:
— Вайӧ лэдзӧ сэтшӧм мортсӧ, окотитӧ кӧ менӧ аддзӧдлыны.
Лэдзисны.
Государ шуӧ:
— Мыйла тэ косін, мый висьталан?
Салдат и шуӧ:
— Тэнад сабля, менам юр.
Кызь вит во ме служиті, сулалі двореч дорад и некор эг аддзыв, и гортӧ мунігӧн пыри тэнӧ видзӧдлыны.
— Но, и молодеч, мый пырин видлыны.
Сійӧс наградитіс деньгаӧн туй вылӧ дай сабля сетіс ныжиникӧс.
И солдат пондіс мунны гортӧ.
Муніс лун дай, мӧдӧс дай, воис деревня.
Видзӧдӧ: уна ӧшинь пӧдса, тувъялӧма пӧвъясӧн.
И пырис дядьӧ ордӧ узьны вӧзйысьны.
А дядьӧ сэн пывсьӧма, мыссьӧма, чистӧй дӧрӧм-гач пасьталӧма и куим перина вылӧ водӧма.
Салдат шуӧ, лэдз пӧ, кӧзяин, узьны.
Узь пӧ, шуӧ сійӧ, толькӧ тавой ми кулам, сьмерть ветлӧ да дорвыв быдӧнӧс виалӧ.
А тэныд пӧ пачын выйим сёян-юан, мый душаыдлы колӧ, и вина эм шкапын, дӧвӧль тэныд.
Салдат шуӧ, абу на пӧ кулӧмыд да, вай чеччы.
А миянлы пӧ чеччыны оз позь, сьмерть виччысям.
А сэн часі точкӧ.
Салдат видзӧдліс сы вылӧ дай кӧзяинлысь юалӧ: дыр-ӧ нӧ сьмертьыд оз во?
Регыд пӧ воас.
Салдат петіс ывлаӧ, кильчӧ ӧдзӧсъяс пыкліс, мед сьмерть оз пыр.
Керка ӧдзӧс тожӧ, пырис да, каличсянь сёрйӧ гезйӧн кӧрталіс.
И пӧкаживайтӧ салдат керкаын, и кывзысьӧ.
Вот сэсся-й сьмерть воис.
Грыма-йиркакылӧ, ставыс киссьыны пондіс.
Кильчӧ киссис, гез ори, керкаӧ пырис.
А салдат пӧлать дорӧ водӧма, киас сабля.
Сьмерть пырис, зонмӧ, салдат дінӧ уськӧдчис прамо, кыкнан кисӧ водзӧ чургӧдӧма.
А салдат саблянад шарк керыштіс да кыкнан кырымтӧ и орӧдіс.
Сьмерть сэсся пышйис.
Салдат шуӧ:
— Вай, кӧзяин, чеччы сэсся, аддзан, сьмертьыдлӧн лапаыс ме ордын.
Кӧзяин шуӧ, оз пӧ позь, и век оз чеччы.
Коркӧ сэсся югдыны пондіс.
Салдат бара шуӧ, чеччы пӧ, кӧзяин, тэнӧ сьмертьыд оз нин ви китӧгыд.
Кӧзяин чеччис, еджыд паськӧмӧн тшӧтш пондіс сёйны-юны салдаткӧд.
Сёйисны-юисны, мыйӧн кабак воссян кад лои, салдат пондіс шуны, вай, шуас, ветлам кабакӧ вина босьтны.
А кӧзяин еджыд кӧлуя век, кулан кӧлуя.
Петісны да пондісны мунны.
А важӧн ӧд со вӧвліны стражник да урадник.
Найӧ казялісны еджыд паськӧматӧ, тайӧ пӧ, дерт, сьмерть локтӧ, и давай пышйыны.
Кабакӧ салдата-дядьӧа пырисны, человальниклысь вина корисны.
Человальник повзис кулан кӧлуйысь, гашкӧ пӧ, сьмерть тані.
Кык четверть вина сетіс налы, деньга эз босьт ни нинӧм.
Мунісны сэсся найӧ да лун куим юисны-сёйисны.
Дядьӧлӧн овмӧс ыджыд, а кык четверть винаыд кыкыдлы бура дыр тырмис.
Сэсся вина быри дай пондіс шуны салдат, ветлы пӧ правленньӧӧ и висьтав, аски кежлӧ мед татысь чукӧртчасны став йӧзыс, ыджыд суддя пӧ локтӧма видласьны.
Сэтчӧ пӧ мед петкӧдасны пызан, и йӧзыс мед ӧти ӧдзӧсӧд кутасны пырны, мӧдӧд петны, и коді воас ме весьтӧ, пызан дорӧ, мед кыкнан кисӧ лэптыштлас.
Муніс правленньӧӧ кӧзяин и ставсӧ висьталіс.
Аскинас чукӧртчисны став йӧзыс, поп тшӧтш и.
И быдсӧн сідзи мунісны пызан дорті.
А попаддя эз лок.
И салдат юалӧ стражниклысь:
— Тайӧ нӧ мый понда попаддяыс эз лок?
Поплысь юалӧны, мыйла пӧ эз лок попаддяыд?
Поп шуӧ, висьӧдчӧ пӧ сійӧ.
Мед пӧ вӧлі, шуӧ салдат.
Ветлісны и вайисны попаддяӧс.
Важӧн тай вӧлі нывбабаяс новлӧны кык ки сюян кепысь кодь, сэтшӧмӧ сойяссӧ сюйис да и локтіс попаддяыд.
Но, вай пӧ лэпты киястӧ, шуӧ салдат.
Ме пӧ ог.
Салдат бара тшӧктіс лэптыны, скӧрджыка, и попаддя лэптіс.
А кырымъясыс сылӧн абуӧсь.
Салдат зепсьыс перйис да петкӧдліс киястӧ, то пӧ тэнад киясыд.
А попаддянад вӧлӧм сьмертьыд пӧртсьӧма: вӧлӧм, йӧзсӧ виас, а овмӧсыс поплы сюрӧ.
— Ак, — шуӧ, — кужин овны, час, кияс быдмывласны на, сюрлан! — да шувкнитіс-вошис.
Но, сэсся салдат шуӧ, со пӧ тіян кутшӧм сьмертьыд вӧлӧма, ӧні эн полӧй, киыс дженьыд на.
Став йӧзлы лои зэв нимкодь.
Лун-мӧд сэсся сэн салдат гажӧдчас, гӧститас.
Йӧзыд сійӧс наградитасны деньгаӧн, сёян-юан пуктасны туй вылас и мый угоднӧ.
Петіс салдат гортӧ мунны.
Мунны пондіс туй кузя, а кадыс вӧлі гожӧм, жар зэв, кокъяссӧ зыртіс.
Вӧлӧкӧ воис да, час, шуӧ, лун куим кымын лунъя, шойчча.
Лунйыны пондіс.
Сэтчӧ рытнас воис старик.
— Менӧ узьны лэдз.
— С полным удовольствием, узь ме дінын.
Узьтӧдіс старикӧс, вердіс-юкталіс салдат сэтшӧма.
Асывводз воис, старик и муніс, прӧщайтчис да.
Салдат мӧд лун лунйис, рытын бара локтіс сійӧ жӧ старикыд.
Вай пӧ менӧ узьны лэдз.
Бара сійӧс примитіс узьны, бара бура вердіс-юкталіс.
Но, сэсся асыв воис, и старик муніс, прӧщайтчис да.
Коймӧд лун лунйис салдат, а рытнас бара локтіс сійӧ старикыд да вӧзйысис узьны.
Салдат лэдзис, да вердіс и юкталіс бура.
Асывводз чеччис старик и салдатлы шуӧ, мыйкӧ пӧ лоӧ сетны тэныд за труд.
Меным пӧ нинӧм оз ков, шуӧ салдат, менам ставыс аслам эм.
Сетіс сё-таки старик кӧшель да карті колода, прӧщайтчис и муніс.
А салдат мӧдіс водзӧ аслас туйӧд.
Муніс, муніс сійӧ, да воис государство.
Пемдӧ нин вӧлі, и салдат пондіс вӧзйысьны узьны.
Ӧтилаӧ вӧзйысьӧ, мӧдлаӧ, некод морттӧ оз лэдз.
— А час жӧ ме государыслы вӧзйыся, коли кресттяна пиысь некод оз лэдз.
Неужели ывлаын узя, татчӧ нин вои да.
Пондіс мунны государ двореч дорӧ, а сэн орччӧн мӧд керка лэптӧма ыджыдӧс, и салдатъяс сулалӧны, караулитчӧны.
Салдат и пондіс вӧзйысьны, ме пӧ тіян кодь жӧ служивӧй, вайӧ лэдзӧй менӧ узьны.
А тані пӧ олысь некод абу, некод оз ов, шуӧны салдатъяс.
А мый понда пӧ овтӧм та ыджда керкаыс?
Тан пӧ, мыйӧн пемдас, быд вой чӧртъяс олӧны да узьны оз лэдзны, быдӧнӧс виӧны.
Салдат пондіс шуны, коли пӧ сідз, ме пыра татчӧ узьны, лэдзанныд кӧ — пыра, и он лэдзӧй — пыра.
Меным веськодь, менам олӧма.
Дежурнӧйяс государлы доложитісны.
— Овтӧм керкаад салдат вӧзйысьӧ узьны, силаӧн кӧсйӧ пырны.
Государ тшӧктіс лэдзны.
Пырис сійӧ, сэн пондіс пӧкаживайтны.
Сэтчӧ ӧкурат воис дас кык чӧрт.
И чӧртъяс пондісны шуны, тэнӧ пӧ ми сёям.
Салдат шуӧ, энлӧй пӧ сёйӧмнад, пуксьылам первой картіасьны.
Пуксисны картіасьны.
Салдат пондіс воны налысь деньганысӧ.
Сэсся чӧртъяс сундукнаныс вайисны, и сійӧс воис салдат.
Чӧртъяслӧн деньга эз коль, и скӧрмисны найӧ.
Тэнӧ пӧ ми сёям, салдатлы шуӧны.
Салдат, зонмӧ, кошельтӧ паськӧдіс да горӧдіс: ворссинныд кӧ, пырӧй татчӧ, чӧртъяс.
Чӧртъяс пырисны, салдат шыркнитіс дай кӧрталіс.
Кӧрталіс салдат, босьтіс палич и пондіс дубитны чӧртъясӧс.
Найӧ сэн сӧмын ойзӧны.
Коркӧ и югдіс.
А дежурнӧйяс кылӧны шытӧ и доложитісны государлы, салдатыд пӧ век на ловъя, пыралам видлыны.
Государ сэтчӧ локтіс став свитанас, комиссиянас, сенатнас, салдатъясӧн и быдсӧн.
Ӧдзӧс восьтісны, салдат сэн пӧкаживайтӧ.
Неужели пӧ тэ ловъя, шуӧ государ.
Ловъя пӧ, шуӧ салдат, лок пыр, государ.
А государ оз лысьт пырны, и кыскисны сійӧс мырдӧн, эн, шуӧны, пов.
Пырис государ и юалӧ: кыдз, шуӧ, спаситчин, эз сёйны чӧртъясыд?
Чӧртъясыд — со, индіс кӧшель вылӧ салдат, и деньга на пӧ сундук тыр вои.
Палич босьтіс салдат да пондіс дубитны.
А чӧртъяс вӧзйысьӧны, эн, шуӧны, ви миянӧс.
Салдат шуӧ, тат кӧ пӧ куим верст маті онӧ кутӧй ветлыны да кырымаланныд кӧ чунь керыштӧм вирӧн договор, лэдзам.
Но, вӧчисны договор, главнӧй чӧртыс да государ кырымалісны сійӧс, и лэдзис салдат чӧртъясӧс.
Сэсся салдат государлы сдайтіс став деньгасӧ, зӧлӧтасӧ и эзысьсӧ, сундукнас и быдсӧн.
И государ пондіс шуны, миянын пӧ сэсся-й тэ ов, ме мый сёя-юа, тэд сійӧ жӧ лоӧ, торъя комната сетам и паськӧм гӧтовӧй, кувтӧдзыд ов.
Сійӧ сэн во кык кымын, куим кымын оліс, да век пӧрысьмис и пӧрысьмис.
Коркӧ-й дум вылад уси гортыд.
— Ак, — шуас, — ме тай нӧ гортӧдз ог и во.
Государлы висьталіс, ме пӧ гортӧ петала.
Петіс сійӧ туй вылӧ, вӧлӧк воис.
Сыкӧд сьмерть паныд лои.
Сьмерть шуӧ, ме пӧ тэнӧ сэсся виа нин.
А салдат кошельтӧ шаркнитіс-восьтіс да шуӧ, вай пӧ татчӧ пыр.
Сьмерть сэтчӧ пырис, салдат сійӧ кӧрталіс, кӧшельсӧ пу ув вылӧ ӧшӧдіс и гортас муніс.
Гортас оліс во куим кымын, век пӧрысьмис и пӧрысьмис.
А пӧрысь йӧз зэв нин омӧльӧсь, быдӧн шуасьӧны:
— Сьмертьыс воши кытчӧкӧ и!
Салдатлӧн дум вылас уси: ак пӧ, менам ӧд вуні, пу увйын ӧд ӧшалӧ кӧшельӧй, колӧ сьмертьсӧ сэсь лэдзны.
Прӧщайтчис салдат суседъяскӧд и бӧр пондіс сійӧ государствоас мунны.
Муніс, муніс, видзӧдӧ да, и сэн став пӧрысь йӧзыс ойзӧны: сьмерть пӧ колӧ, сьмерть.
Ме пӧ сьмертьӧс пу ув вылӧ ӧшӧдлі, да ковмас лэдзны.
Мем пӧ и аслым нин окота кувны, ӧдва нин легъяла.
Муніс дай лэдзис кӧшельысь сьмертьӧс.
Вай пӧ первой менӧ и ви.
Тэнӧ пӧ ме ог ви.
Полӧ нин салдатысь сьмертьыд, шутёвтіс-пышйис сы дінысь.
А салдат бӧр государ дінӧ локтіс, бара оліс во-мӧд.
Сэсся ӧтчыд кутіс вуджны ю пос вомӧн да кыдзкӧ пос вывсьыд уси.
Татчӧ сылы и сьмерть воис.
{Коми йӧз @ Китрӧсьт-мудрӧсьт @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 262-273.}
Китрӧсьт-мудрӧсьт
Важӧн оліс-выліс сар.
Сылӧн вӧлі куим пи: медыджыдыс Педӧр, мӧдыс Василей, коймӧдыс Иван.
Сар служитӧ, пиян быдмӧны, олӧны, гуляйтӧны, налӧн сымда и уджыс на.
Пиян быдмыштісны, да сарлӧн коркӧ-й синмыс висьмис, зэв ёна пондіс висьны.
Китрӧсьт-мудрӧсьт кӧ эськӧ выйим, гашкӧ, и справитча, а сытӧг ог, синтӧмма пӧ.
Но, ладнӧ, сар сэсся и чукӧртӧ йӧзӧс.
Весь Россияысь чукӧртіс йӧзӧс, явитіс, коді пӧ желайтӧ ветлыны Китрӧсьт-мудрӧсьтла?
Йӧз эськӧ уна да, желайтысь некод эз сюр, некод эз шыась, оз тӧдны весиг, мый сійӧ сэтшӧмыс.
Сарлӧн медыджыд пиыс, Педӧр, и шуӧ:
— Ме инӧ ветла, батьӧ, Китрӧсьт-мудрӧсьтыдла, некод жӧ тай эз сюр-а.
— Ветлы, — шуӧ сар.
Педӧр петіс и муніс.
Верст-мӧд муніс, туй дорысь аддзис сёй гу.
Сёй гуӧ лэччис, вӧчис сёйысь чибӧ и вайис батьлы.
— На, батьӧ, Китрӧсьт-мудрӧсьттӧ, — сетӧ батьлы.
— О, — шуӧ бать, — тайӧ абу Китрӧсьт-мудрӧсьт, тайӧ оз шогмы, пиӧ.
Мун сет мамыдлы да мед пуктас посводзад сёй туисӧ нильзьӧдны, гашкӧ, паччӧръяс сёявны коркӧ шогмас.
И ӧпеть йӧзӧс сар чукӧртӧ.
Став сарствосьыс чукӧртіс, важсьыс уна чукӧрмис, некытчӧ оз тӧрны.
И ӧпеть сар юалӧ, кодкӧ пӧ желайтас оз ветлыны Китрӧсьт-мудрӧсьтла.
Бара некод оз шыась, оз кутчысь ветлыны.
Василей, сарлӧн мӧд пиыс, и шуӧ батьлы, ме пӧ инӧ, сідзкӧ, ветла, вая, гашкӧ.
Ветлы пӧ, шуӧ бать.
Василей сэсся муніс.
Муніс, муніс, верст ли кык прӧйдитас, аддзис сійӧ жӧ сёй гурантӧ.
Сёй гуранӧ лэччис и вӧчис сёйсьыд акань, сэтшӧм мича да лӧсьыд, быттьӧ ловъя кага.
Вӧчис и вайис батьлы, на пӧ, батьӧ, Китрӧсьт-мудрӧсьттӧ.
— О, тайӧ, пиӧ, оз шогмы, тайӧ абу Китрӧсьт-мудрӧсьт, — шуӧ бать. — Мун петкӧд посводзӧ сёй туисӧ нильзьӧдны, гашкӧ, коркӧ шогмас мамыдлы паччӧръяс сёявны, мавтны.
И ӧпеть йӧзӧс чукӧртӧ коймӧд раз.
Ещӧ уна чукӧрмис: корӧма локны ставсӧ, коді вермӧ и оз.
— Кодікӧ сюрас оз желайтысь ветлыны Китрӧсьт-мудрӧсьтла? — юалӧ сар.
И бара некод оз шыась, оз тӧдны весиг, мый сійӧ и лоӧ.
Сэсся-й Иван шыасис, медічӧт пиыс сарлӧн.
— Батьӧ, ветла инӧ ме Китрӧсьт-мудрӧсьтыдла, гашкӧ, и сюрас меным, вая.
— Ветлы, — шуӧ бать, — ваян жӧ, кӧнкӧ, вокъясыд моз сёйтӧ.
Иван сэсся босьтчис, вокъяс эз вайны, а сійӧ кӧсйӧ.
Петіс ывла вылӧ и ветлӧдлӧ сідз, пӧкаживайтӧ.
Сылы и тьӧтка сэтшӧм паныдасис, юалӧ:
— Мый сэтшӧм кручинен-печален ветлан, Иван Саревич?
— Ок, эсійӧ-мать!
Матын кӧ лӧсялін, чужйи эськӧ тэд кытчӧкӧ!
Ньӧти ме абу кручинен-печален, а сідз вот пӧкаживайта.
— А тэ, Иван Саревич, эн дӧзмы, — шуӧ баба, — ме кӧ ӧд ог велӧд, тэ он вермы вайны Китрӧсьт-мудрӧсьттӧ.
— А вай велӧд, сідзкӧ, — шуӧ Иван Саревич.
— Велӧда, сы вылӧ и петі, — и пондіс висьтавны Иванлы: — Мун тэ да пывсян ломтыны тшӧкты, и лэччы батьыдкӧд пывсьыны.
Сэсся кай водзджык да, батьыд сюртук зептысь босьт ключ да, керка боксьыд ыджыд амбарсӧ и восьт.
Сэсь петас вӧв, но кутны сійӧс тэ эн и думайт, сійӧ толькӧ вирдыштас-пышъяс.
А аски чеччан да, пет амбар дорад и шу: «Сивко-Бурко, вещанӧй Воронко, важ пӧльлы кыдз служитін, меным сідз жӧ лок да служит».
Сійӧ дзик пыр и локтас.
Тэ сэсся пывсьы, мыссьы сы пельын и пуксьы вылас.
Сійӧ тэнӧ нуас нин.
Иван Саревич сэсся бура прӧщайтчис тьӧткакӧд, муніс и пырис гортӧ.
Бать шуӧ:
— Но, тэ тай нӧ, пиӧ, век на тані, век на гортын?
— А эштам на, — шуӧ Иван, — сійӧ ӧд абу сёй кага вайӧмыд, вот пывся, мысся дай муна, другӧн сійӧ оз вӧчсьы.
— Но, но, сідз и эм, — шуӧ бать.
Сійӧ тшӧктіс ломтыны пывсян, лэччис Иван Саревичкӧд пывсьыны.
А Иван Саревичыд водзджык эштӧдчис да, котӧрӧн кайис гортӧ, бать сюртукысь босьтіс ключ, котӧрӧн муніс, восьтіс амбар, сэтысь, другӧ, вӧв чепӧсйис да, бӧж йывсӧ выйӧнтӧ эз аддзыв, сэтшӧм ӧдйӧ вирдыштіс-пышйис.
«Аттӧ дивӧ, ладнӧ али неладнӧ бара менам вӧчсис-а», — думайтӧ Иван Саревич.
Сэсся пырис гортас и шуӧ: талун, шуас, узя на, а аски пӧ и муна.
Водіс узьны, сылӧн и войыд оз узьсьы, юрас бергалӧ: вӧвтӧ вот лэдзсис менам, а гашкӧ, тайӧ неладнӧ лои да, гашкӧ, неладнӧ велӧдіс тьӧткаыд да.
Жалитӧ бур вӧвтӧ.
Но, вой кыдзкӧ коли, югдандорыс Иван Саревич чеччис, петіс амбар дорӧ.
Петіс и чукӧстіс, кыдз велӧдіс тьӧткаыд:
— Сивко-Бурко, вещанӧй Воронко, важ пӧльлы кыдз служитін, меным сідз жӧ лок да служит.
Мыйӧн тайӧ шуис, вӧлыд, зонмӧ, и локтіс, сэтшӧм мича, ён вӧв.
И шуӧ, вай жӧ пӧ, Иван Саревич, пывсьы, мыссьы сэсся.
Иван Саревич ӧти пеляс пырас, пывсяс-мыссяс, мӧд пеляс кӧмасяс-пасьтасяс и петас, сэтшӧм молодеч лоӧ, мича да ён.
Но, ӧні пӧ пуксьы ме вылӧ, шуӧ вӧв, ми пӧ муныштам да, йӧра паныдасяс, тэ сійӧс ви да кучиксьыс шӧрав сюмыс, згӧдитчас.
Иван Саревич пуксис вӧв вылӧ, ӧдйӧ и лэбыштісны-мунісны.
Мунісны, мунісны, аддзисны йӧраӧс.
Иван Саревич виис йӧраӧс, кулис гырксӧн (эм и эбӧс, зонмӧ!) и быдсӧн вундаліс, шӧраліс сюмыс.
Мунісны ещӧ, и воис гӧра, сэтшӧм джуджыд, шапкаыд усьӧ, а гӧра йыв оз тыдав, и сэтшӧм крут, изъя, вичко стен кодь, веськыда кайӧ.
«Но, — думайтӧ Иван, — татӧн и помассис туйыд, татчӧ и он кай».
А вӧв шуӧ, но пӧ, Иван Саревич, кӧртась сюмыснад ме бердӧ крепыдджыка.
Иван кӧртасис, вӧв пырк-пырккерис да, Иван кынӧм улас лои.
Ок пӧ, омӧля тай нӧ кӧртасьӧмыд, вай пӧ выльысь кӧртась да ёнджыка.
Иван Саревич ӧпеть кӧртасис, мый вермис зэлӧдаліс сюмысъяс, вӧв пырк-пырккерис, эз вӧрзьы.
Но, ладнӧ пӧ, шуис вӧв, сэсся бӧрыньтчис кызь вит верст бӧрлань, ӧддзӧдчис и чеччыштіс гӧра вылӧ.
Гӧра йылӧ воис и юалӧ, Иван Саревич, ловъя на?
Ловъя пӧ, шуӧ Иван.
Но, сідзкӧ пӧ, разясь.
Иван Саревич разяліс сюмысъяс, и бара мӧдісны водзӧ.
Мунісны, мунісны, и воис керка.
Иван Саревич керка таркнитіс, сэсь мыччысис старик.
— Пыр, пыр, Иван Саревич.
Роч морт локтӧ, роч катшаӧс на эг аддзывлы-а.
Сэсся вӧлӧс индіс шобді йӧртӧд дорӧ, Иванӧс зэв бура вердіс, гӧститӧдіс.
И юалӧ Иванлысь, но пӧ, Иван Саревич, вай жӧ сэсся висьтась, кытчӧ тэ мунан роч муысь.
А ме пӧ мӧдӧдчи Китрӧсьт-мудрӧсьтла, шуӧ Иван.
О, шуас, ме кӧ ог велӧд, он и волы тэ.
А дерт ог, шуӧ Иван, велӧдтӧг кыдз воан, менӧ пӧ вот велӧдіс ӧти тьӧтка, и вои татчӧ, тэ велӧдан да, бара муна водзӧ, ог кӧ во, бара кодкӧ велӧдас.
Старик и пондіс сылы висьтавны.
— Ме сета тэныд чунькытш, перна да моль.
Тэ босьт, згӧдитчас: мольсӧ кӧ вомад босьтан, моль кодь и лоан, перъян, да бӧр морт лоан.
А пернасӧ ӧшӧдлан кӧ да бӧр босьтан, кык лоӧ.
Сэтшӧм жӧ чунькытшыс: ӧти чуньысь кыскан да мӧдӧ пуктан, кык жӧ лоӧ.
Аски чеччан, мунан, вӧвлӧн туй помасяс, сійӧ муас вӧяс.
Тэ мунан сэсся подӧн, и шонді лэччандор воас мельнича.
Дас кык изки мельничаас изӧ.
Тэ эн пыр сэтчӧ, а дзебсьы кытчӧкӧ кӧстеръяс дорӧ.
Сэсся воасны дас кык юсь, дас кык ларысь кураласны пызь дас кык мешӧкӧ, и ӧти мешӧк оз тыр.
Тэ сэтчӧ и пыр.
Мольтӧ вомад сюй, и моль лоан, моль ыджда.
Тэнӧ оз казявны и лэбӧдасны Девичӧй сарствоӧ, ставыс сэн баба рӧд.
Сэсся ачыд кыдз кужан.
Узисны вой, аски чеччисны, Иван Саревич стариккӧд прӧщайтчис и мӧдіс водзӧ.
Толькӧ вӧв сылӧн кутіс вӧйласьны: первой пидзӧсӧдзыс вӧйласис, вӧйласис, сэсся и кынӧм улӧдзыс кутіс вӧйласьны, сэсся и муртса гӧрбыс нин тыдалӧ.
Иван Саревич нинӧмӧн отсавны эз вермы.
Сэсся вӧв дзирскылӧ вӧйи, и пом.
Воши, быттьӧ му пырыс муніс.
Иван коли му вылас пукалан.
Чеччис да кутіс мунны подӧн.
Муніс, муніс, шонді лэччандор воис мельнича.
Збыль, дас кык изки изӧ.
Иван Саревич дзебсис кӧстер сайӧ и пондіс виччысьны.
Коркӧ и локтӧны: дас кык юсь локтісны, пуксисны, а сэсся пыркнитчисны да, дас кык ныв лоисны.
Пондісны дас кык ларысь дас кык мешӧкӧ пызь сӧвтны.
Кодӧс сӧвтасны, сійӧс и ывлаӧ петкӧдасны.
А дас кыкӧд мешӧк и эз тыр.
Вайӧ пӧ ветламӧ гуляйтыштны море пӧлӧн, шуӧны нывъяс, сэк кості пӧ изыштас да тыртамӧ дас кыкӧдсӧ.
Но, нывъяс мунісны, а Иван Саревич мешӧкад пырис, вомас моль сюйис и моль лои.
Нывъяс сэсся воисны, тыртыштісны мешӧктӧ и нинӧм эз казявны.
Мешӧкъяс сэсся кӧртавлісны, босьталісны мыш выланыс и пондісны лэбны юсьяс бӧр Девичӧй сарствоӧ.
Море вомӧн кутісны лэбны, а ӧтиклы и сьӧкыд лои.
Сы мешӧкын, видзӧдтӧ, Иваныд, кӧть и моль ыджда, а сьӧктанас морт сьӧкта.
Юсьыд кольччыны кутіс, личкӧ сійӧс валань.
Ме пӧ тайӧ шыбита ваас, шуны кутіс.
Эн пӧ, Девичӧй саритсаыд скӧрмас, виас.
А юсь лэбӧ, да бордйыс нин ваас инмалӧ, шыбита, шуӧ, ог пӧ во.
Кыдзкӧ лэбӧд нин берегӧдзыс, — шуӧны мукӧдъяс, — матын нин.
Но, отсалісны да, воисны берегӧдз.
Юсь нопйысь мынтӧдчис, колис берегӧ сё-таки, и лэбисны водзӧ, местаӧдз.
Иванлӧн юсьыд тшӧтш вӧтчис.
Иван петіс мешӧкысь, босьтіс вомсьыс моль и бӧр морт лои.
Видзӧдліс, некӧн некод абу.
Босьтіс мешӧктӧ да ваӧ брут шыбитіс.
Неправильнӧ вӧчис эськӧ, юсьыд, колӧкӧ, волыны на кӧсйис, и, тӧдӧмысь, воліс.
Девичӧй саритсасьыд со полӧ вӧлі, а сійӧ шыбитіс, подведитіс юсьтӧ.
Мед пӧ оз коль некутшӧм туй.
А берегыс, кытчӧ воисны, Девичӧй сарство нин вӧлі, гӧгӧрыс ӧграда сулалӧ.
Иван Саревич кайыштіс муртса и сувтіс Девичӧй сарство ӧграда бокӧ.
Олыштіс, олыштіс, кодкӧ и петіс ӧградаысь.
Служанка вӧлӧм лэччӧ вала.
Иванӧс аддзис и шуӧ: о, тэ нӧ пӧ кысь воин татчӧ, кутшӧм земляысь?
Миянӧ ӧд оз волыв некод.
А ми пӧ мунам вӧлі карабӧн, и карабӧс тӧв жугӧдіс.
Ме спаситчи да ог пӧ тӧд, кутшӧм местаын, ылӧдліс нывсӧ.
Тайӧ пӧ Девичӧй сарство, шуӧ ныв, тэ кодьыд, гачаыд, миян абу.
Аттӧ дивӧ, а тэ пӧ он вермы вайны ассьыд паськӧмтӧ?
Верма пӧ.
Ныв катӧдіс ва и ведра пиас лэччӧдіс Иван Саревичлы паськӧм, некод эз и тӧдлы.
Иван Саревич пасьталіс нывлысь паськӧм, а ассьыс дзебис кытчӧкӧ.
Служанка сэсся нуӧдіс сійӧс и Девичӧй сарлы доложитіс, вот пӧ сэтшӧмтӧ морт воис, миян рӧд жӧ, мунӧны вӧлӧм карабӧн да жугалӧмась.
А Девичӧй саритсаыс, ныв жӧ, прамо корис Иван Саревичӧс ас ордас.
Зэв бура примитіс, гӧститӧдіс, кажитчӧма да, ас дорас сэсся и овмӧдіс.
Овмӧдчисны и олӧны, Девичӧй саритсаыд нылӧн и чайтіс Иванӧс.
Коркӧ-й сэсся Иван чуньысь аддзис чунькытш да шуӧ: тайӧ нӧ мый татшӧмыс, меным пӧ он сет?
Сетны пӧ, тайӧ менам именнӧй чунькытш да, ог вермы, а вай меным торъя комната, ме вӧча тэныд татшӧмӧс жӧ.
Ладнӧ.
Саритсалы чунькытшыд колӧ, да пыр жӧ тшӧктіс сетны Иванлы торъя комната.
А Иванлы эськӧ оз вӧчӧм вылӧ ков, а овны колӧ.
Ӧтлаадтӧ пӧрччысьны ни пасьтасьны оз лысьт, паськӧмнас и узьлӧ, оз на позь, видзӧдтӧ, явитчыныс.
Комната лои, сійӧ кыскис чунькытштӧ чуньсьыс, мӧд чуньӧ пуктыліс, и кык чунькытш лои.
Олыштіс да нуис саритсалы.
Саритсалы зэв нимкодь лои, вот пӧ мый лои менам.
Сэсся и голясьыд пернатӧ аддзис: меным пӧ тайӧ он сет?
Сетны пӧ ог сет, а верма вӧчны, шуӧ Иван Саревич.
А сылы эськӧ и вӧчны оз ков: голясьыс босьтіс, сояс сюйис, и кык лои.
Ӧпеть сетіс саритсалы.
Саритсаыдлы зэв любӧ лои, первой на и аддзӧ ӧд.
Сэсся Иван Саревич пондіс юавны, тіян пӧ пывсян имеитчӧ оз?
Миян пӧ некутшӧм пывсян абу, а мый нӧ сійӧ?
А сійӧ сэтшӧм керка, югыд ӧшиньяса, пывсьыны да мыссьыны, сійӧс пӧ тіянлы колӧ вӧчны.
Девичӧй саритса сейчас корис салдатъясӧс, тшӧктіс вӧчны кызь вит верст сайӧ пывсян.
Салдатас сылӧн ставыс жӧ ныв служитӧ.
Вӧчисны пывсян.
Девичӧй саритса туй ӧтмӧдар бокас ставсӧ салдат сувтӧдліс и муніс пывсьыны Иванкӧд...
И кызь вит сутки пывсисны найӧ, сэсся пондісны локны бӧр.
Девичӧй саритса кажнӧй салдатлы шыбитӧ эзысь деньга.
Аттӧ пӧ дивӧ, шуалӧны салдатъяс, кымын во служитам, да ӧтчыд на грӧш эз сетлы, а ӧні пӧ со эзысь деньгаӧн быдӧнлы шыблалӧ.
Тайӧ тай пывсяныд кажитчӧма, буракӧ, — шуӧны.
Иван Саревич да Девичӧй саритса олӧны сэсся гозъя моз, зэв бура.
Пывсянад, дерт, тыдовтчис нин мӧд рӧдыд.
Олісны, олісны, Иван Саревич и кутас шуны, ме пӧ ветла гортӧ, пӧрысь бать-мамӧс видлыны да вокъясӧс аддзӧдлыны.
Ветлы пӧ, шуӧ Девичӧй саритса, куим во мысьтӧн ме воа куим карабӧн тэла.
А туй вылад пӧ на босьт дас кык сюра яндӧва да скӧвер-скатерт, згӧдитчас: кынӧмыд сюмалас, да мый ковмас сёйны-юны, ставыс лоӧ.
Прӧщайтчисны, сэсся и мӧдӧдчис Иван Саревич гортӧ.
Муніс да муніс, воис пажын кад, зэв ыджыд нопъя старик паныдасис.
— Шойччы, старик, — шуӧ Иван Саревич, — нопйыд ыджыд да, мудзин, лок сёйыштам-юыштам, пажнайтыштам.
— Чӧв, зонмӧ, менам ӧд нинӧм пажнайтанторйыд абу.
— Кыдз абу?
Эта ыджда нопйын мыйкӧ эм жӧ.
Абу пӧ, абу, шуӧ старик.
— Но, ладнӧ, старик, сідзкӧ пӧ, инӧ, менам эм, — шуӧ Иван, — лок пажнайтам.
Иван кыскыштіс сумкаысь скӧвер-скатерт, да мыйыс сэні эз ло!
Пуӧм и, пӧжалӧм и, быдсяма пӧлӧс сёяныс лои.
Яндӧва восьтіс.
Винаыд, сурыд мыйта!
Толькӧ сёй да ю.
Сёйисны-юисны, пажнайтісны стариккӧд.
Сёйсис да, вай жӧ пӧ, старик, нопнад вежсям, шуӧ Иван: тэ меным ноптӧ сетан, а ме тэныд ассьым сумкаӧс.
Ог пӧ тӧд, шуӧ старик.
А мый он тӧдыс, вай пӧ вежсям дай прӧст.
Вежсям пӧ инӧ, сӧгласитчис старик.
Сылы кажитчӧма жӧ Иванлӧн сумкаыд.
Но, найӧ вежсисны и мунісны асланыс туйӧд.
Иван ӧтарӧ, старик мӧдарӧ.
Иван Саревич муныштіс и думайтӧ: аттӧ пӧ дивӧ, эта сьӧкта ноп да, мыйкӧ эм жӧ.
Час, видлам, мый тані эм.
Разис ноптӧ, сэтӧн зэв ыджыд пу куд.
Кудтӧ восьтіс, и кудйысь чеччыштісны куим молодеч:
— Но мый, выль кӧзяин, тшӧктан керны?
— Тонӧ туй кузяыс эсыланьӧ муніс старик, вӧтӧдӧй да зургӧй сьылітшуптас, а сумкасӧ мырддьӧй.
Молодечьяс котӧртісны, ӧдйӧ и суӧдісны старикӧс.
Сьылітшуптас зургисны, старик уси.
Сійӧ эськӧ налӧн важ кӧзяиныс да, эз тай видзӧдны.
Выльлы служитӧны.
Сумка босьтісны стариклысь и вайисны Иванлы.
Но, Иванлӧн лои сумка и ноп.
Ноп восьтіс, молодечьяс бӧр пырисны кудйӧ.
Сэсся кыскис сумкаысь скӧвер-скатерт, скӧвер-скатерт вылӧ пуксис и лэбзис аслас сарствоӧ, ӧти здукӧн воис.
Но, ладнӧ.
Воис аслас сарствоӧ, луд вылӧ зэвтіс шатерт и овмӧдчис.
Сёйӧ-юӧ да олӧ, сылӧн эм ставыс.
Олыштіс, олыштіс, и кывсис сарлы.
Сар салдатӧс ыстіс юавны, кутшӧм морт сэтчӧ овмӧдчис, бурысь али лёкысь.
Салдат локтіс и юалӧ Иванлысь, мый могӧн пӧ татчӧ воин, бурысь али лёкысь.
А висьтав, шуӧ Иван Саревич, воис пӧ Китрӧсьт-мудрӧсьт сарлы вын вылӧ.
Салдат муніс, висьталӧ сарлы.
Воӧма пӧ Китрӧсьт-мудрӧсьт сарлы вын вылӧ.
— Кыдз-мый вын вылӧ? — шуӧ сар, — гашкӧ, мекӧд венласьны кӧсйӧ да.
Сэсся-й сё салдатӧс ыстіс, мунӧ пӧ виӧ Китрӧсьт-мудрӧсьтсӧ, мед оз ошйысь, оз во ме вылӧ.
А сылӧн вунӧма нин Китрӧсьт-мудрӧсьтыд, питӧ ыстылӧмыд.
Пи эськӧ тӧдны сетӧ ас йывсьыс, вои пӧ и Китрӧсьт-мудрӧсьт вайи, а сарлӧн вунӧма, важӧн нин ыстылӧма да.
Со жӧ ӧд мыйдыра ветліс Иваныд.
Но, войска кутіс локны, Иван Саревич восьтіс куд:
— Мый, кӧзяин, тшӧктан керны? — юалӧны куим молодечыд.
А со пӧ войска локтӧ, лэччӧ да, мед толькӧ ӧти салдат кольӧ, виӧ ставсӧ.
Молодечьяс лэччисны да ӧти здукӧн ставсӧ виалісны, гӧликӧн эськӧ и шенасьӧны да.
Ӧти салдат сӧмын коли.
Иван Саревич гумага сылы шыбитіс, вот пӧ, вӧльнӧй человек-сар, воис Китрӧсьт-мудрӧсьт, кӧть пӧ кыксёӧс ысты, таысь дыр пӧ оз тырмы.
А ме пӧ вои тэныд вын вылӧ, ӧпеть сетіс тӧдны Иван.
А бать ёнджыка скӧрмис, и кыксё салдат ыстіс.
И ӧпеть Иван Саревич восьтіс куд.
Квайт молодеч, зонмӧ, чеччыштісны:
— Мый, кӧзяин, тшӧктан керны?
Со пӧ войска локтӧ сарлӧн, лэччӧ да виалӧй, мед сӧмын кык салдат кольӧ.
Молодечьяс лэччисны, ӧпеть гӧликӧн шенасисны, шенасисны, ставсӧ уськӧдісны, сӧмын кык салдат коли.
Иван Саревич бара гумага шыбитіс.
Вот пӧ, вӧльнӧй человек-сар, кӧть пӧ куимсё салдат ысты, таысь дыр оз тырмы.
А ме пӧ ещӧ на висьтала: Китрӧсьт-мудрӧсьт воис тэныд вын вылӧ.
Салдатъяс катӧдісны гумага сарлы, сар и думайтӧ, мый нӧ пӧ тайӧ, аттӧ дивӧ, оз пӧ водзсасьны ли мый ли менам салдатъясыс.
Мыйла пӧ татшӧм регыдӧн дзонь войска виалӧ?
А казьтыштны Китрӧсьт-мудрӧсьттӧ век оз вермы.
И ӧпеть войска чукӧртӧ, коймӧд раз ыстыны кӧсйӧ.
Сылӧн, ичӧтик сарствоыд да, став йӧзыс нин бырины, куимсёыс эз кут тырны.
Петукъясӧн да чипанъясӧн тыртышталіс ӧстаткисӧ, кыдзкӧ ӧд колӧ тыртны, сэсся и мӧдӧдчис, бӧрсяньыс ачыс лэччӧ, тайӧ пӧ, гашкӧ, оз водзсасьны да, ме стрӧжитышта.
Но, Иван Саревич ӧпеть восьтіс куд, кудйысь ӧкмыс молодеч чеччыштісны.
— Мый, кӧзяин, тшӧктан керны?
А со пӧ мыйкӧ войска кодь локтӧ, лэччӧй да ставсӧ виалӧй, толькӧ сарсӧ кольӧй.
Молодечьяс лэччисны, ставсӧ шуркйӧдлісны гӧликъясӧн.
Ӧти сар коли.
Молодечьяс и вайӧдісны сійӧс Иван Саревич дорӧ.
Но, мый нӧ пӧ тэ керсян, батьӧ, став йӧзтӧ ассьыд виалін.
Ачыд жӧ Китрӧсьт-мудрӧсьтла ыстылін, вот пӧ и воис, шуӧ Иван Саревич.
Батьыд вӧлись казьтыштіс.
Ак, шуӧ, неладнӧ тай лои, мыйла нӧ тэ эн висьтась, пиӧ.
А сыысь унджык пӧ висьтасьны оз позь вӧлі, шуӧ Иван Саревич, а неладнӧсьыд позьӧ на и ладнӧ артмӧдны, шуис сійӧ, восьтіс кудтӧ да сэтысь дас кык молодеч чеччыштісны:
— Мый, кӧзяин, тшӧктан керны?
А вай лэччӧ пӧ да став шойяссӧ вачкалӧй радӧн-радӧн, и быдӧнлы сетіс плеть.
Молодечьяс лэччисны, пондісны кучкыштавны шойяссӧ.
Кодлы кучкасны, резина мач моз брункылӧ чеччыштӧ, кок йылӧ сток и котӧртас гортӧ.
Кодлы кучкасны, сійӧ и ловзьӧ.
Ставсӧ ловзьӧдісны, сэсся локтісны, Иван налы куд восьтіс, и кудйӧ бӧр пырисны.
Сар толькӧ шензьӧ.
Энлы на пӧ, шуӧ Иван Саревич, локтін кӧ ме ордӧ, колӧ и гӧститыштны.
Кыскис сумкаысь скӧвер-скатерт — быдсяма сёян лои, кыскис дас кык сюра яндӧва — быдсяма юан лои.
Сёйисны-юисны бура ая-пиа, бать и шуӧ, вот пӧ тайӧ и эм Китрӧсьт-мудрӧсьтыд, он-ӧ сет меным.
Абу пӧ ӧбичаыд да, — эз сет Иваныд, — аслым пӧ меным колӧ.
Но, сар сэсся кайис гортас, а Иван Саревич муніс вӧрӧ да дзебис, гуаліс Китрӧсьт-мудрӧсьттӧ, мед пӧ оз сюр некодлы.
Ачыс сэсся муніс кабакӧ вина юны.
Деньга сылӧн эм, некытчӧ воштынысӧ, вот и юӧ, гуляйтӧ быдӧнкӧд.
Сэсся и дзикӧдз юсис мортыд, кабакысь эз кут петавны.
Коркӧ-й коли во, мӧд дай коймӧд.
Девичӧй сар воӧма куим карабӧн Иван Саревичла, сувтӧма сар керка весьтӧ да карабсянь лӧз гын вольсалӧма сар пос помӧдз.
Лӧз гын кузя ыстылӧ сар ордӧ кык детинкаӧс.
Сылӧн челядьыс.
Пывсянад пывсигӧн сылӧн двӧйни лоӧма, арлыд серти эськӧ и посни кагаяс на, да ёнӧсь, тушанас ар даса кодьӧсь.
Котӧртлӧны да котӧртлӧны сар ордӧ.
Виноватӧй мортӧс кӧ он сет, овмӧстӧ пӧ тэнсьыд тӧлӧдам и палитам.
Сар и пондіс шуны:
— Тэ, Педӧр, сёй чибӧыдла ветлігӧн эн-ӧ кытчӧкӧ грек вӧч?
Мун лэччыв, корӧны тай.
Педӧр шуӧ:
— Менӧ?
Менӧ кӧ корӧны, лэччыла, — зэв зіля шыасис, аслыс зэв любӧ, караб вылӧ корӧны да.
Мӧдіс лэччыны туй бокӧд, няйтӧдыс и шляпсьӧдӧ, оз лысьт гын кузя.
Детинкаяс и шуӧны мамлы: то пӧ, мамӧ, батьным локтӧ.
О пӧ, шуӧ мам, тайӧ абу батьныд, тайӧ дядьныд.
Мунӧ пӧ лэччылӧй да колльӧдӧй сійӧс бурджыка.
Детинкаяс лэччисны караб вылысь да кыдз тай пондісны шняпӧдны дядьсӧ!
Оз ӧмӧй ӧдйӧ пышйы сійӧ.
А кык детинка ӧпеть котӧртісны лӧз гын кузя сар ордӧ.
Виноватӧй мортӧс пӧ вай, а он кӧ сет, став овмӧстӧ тэнсьыд тӧлӧдам да палитам.
Сар и шуӧ мӧд пилы, Василейлы:
— Тэ, Василей, сёй аканьыдла ветлігӧн эн-ӧ кытчӧкӧ грек вӧч, оз-ӧ тэнӧ корны?
Василей зэв зіля пондіс пасьтасьны: лэччыла, гашкӧ пӧ, менӧ корӧны да.
А Педӧр шуӧ:
— Лэччывлы, лэччывлы, менам тай мышъяс висьӧны-а.
Василей Саревич пондіс лэччыны, ӧпеть туй бокті шляпсьӧдӧ, оз лысьт гын вылӧ тальччыны.
Детинкаяс аддзисны да, то пӧ, то батьным, шуӧны мамлы.
А мам шуӧ, о, тайӧ абу на батьныд, а тайӧ мӧд дядь, ветлӧй пӧ да сідз жӧ коллялӧй, воддза дядьтӧ моз.
Детинкаяс котӧртісны да лӧсьыда и шняпӧдісны Василейӧс, ӧдйӧ тай аддзис туйсӧ.
Мыйкӧдыра олыштісны, да кык детина бара котӧртісны лӧз гын кузя.
Виноватӧй мортсӧ кӧ он сет, став овмӧстӧ тӧлӧдам и палитам, шуӧны сарлы.
Сар сэсся и Иванӧс казьтыштіс.
Кӧнкӧ пӧ вед Иван Саревич ёна ветліс да, эз-ӧ пакӧсьтит сійӧ, думайтӧ.
И ыстіс салдатӧс Иван Саревичла.
А Иван Саревичыд кабакын пукалӧ да юӧ ӧтарӧ, гашкӧ, эз на и палявлы воӧмсяньыс.
Салдат пырис, лок, шуӧ, Иван Саревич, батьыд корис, караб локтӧма да.
Иван Саревич чеччис, пель дінас швачкӧбтіс-вартіс, салдат толькӧ тювис увлань юрӧн.
Вот пӧ тэныд, коді менӧ корӧ.
Салдат сэсся муніс и доложитіс сарлы, сідз пӧ и сідз, менӧ нӧйтіс, а ачыс эз лок.
Сар сы бӧрын, гашкӧ, кымынысь на ыстыліс, а вӧчны пикӧд нинӧм оз вермы.
Пӧгибӧ кутіс воны мортыд: детинкаяс корӧны виноватӧйӧс, а пи оз лок кабакысь.
Сэсся бабаыд локтіс сар ордад, коді велӧдліс Иванӧс Китрӧсьт-мудрӧсьттӧ корсьны.
Локтіс и шуӧ сарлы, ме пӧ ветла, гашкӧ, локтас, менсьым кывзысяс.
Сар шуӧ, ветлы пӧ, ветлы, и сетіс бабалы, гашкӧ, сё шайт.
Но, баба кутчысис сё шайтысь и муніс кабакӧ.
Но, кысь-мый пӧ тэ воин, юалӧ Иван Саревич.
А ме пӧ сійӧ тьӧткаыс, коді велӧдіс тэнӧ воронӧй вӧвтӧ аддзыны.
О, сійӧ тай и эм, признайтіс Иван.
Сэсся сылы парта вина босьтіс и юктӧдіс.
Тьӧткалы зэв любӧ лои, вот пӧ, эз на дарӧм вош менам трудыд.
Юисны-керисны, сэсся тьӧтка и шуӧ Иванлы, вот пӧ, Иван Саревич, сар пос помӧдзыд вольсалӧмась лӧз гын да корӧны волыны тэнӧ, куим карабӧн локтӧмась, вай жӧ ветлам да видзӧдлам, кодъяс.
Иван эськӧ мукӧдлы кӧ кучкис, а тьӧткаыдлы эз.
Ачыс зэв нин код, зырым и дуль — ставсӧ лэдзӧма, кок йылас ӧдва сулалӧ.
Ветлам пӧ и эм, петіс кабакысь и пондіс лэччыны.
Вокъяс лӧз гын вылӧ тальччывны эз лысьтны, а сійӧ тай эз кут думайтны.
Няйтад гылавлӧма да ставыс эськӧ няйт, кокыс и, киыс и, да нинӧм, пондіс лэччыны лӧз гын кузя.
Мый лэччӧ, сійӧ и косялӧ ещӧ лӧз гынсӧ.
Йӧз быдсӧн чукӧрмисны сэтчӧ, ӧктӧны лӧз гынтӧ гын сапӧг дӧмасъяс вылӧ.
А Иван лэччыштас и косялас, лэччыштас и косялас.
Коркӧ-й караб вывсянь казялісны.
Баунадтӧ вӧлі да, челядьыд шуӧны мамлы, то пӧ, мам, ош локтӧ, ош.
А мам видзӧдӧ жӧ нин.
Чӧлӧ, пиян, тайӧ абу ош, шуас, а тайӧ батьныд тіян.
Мун пӧ петалӧй да пыртӧй, мед ки ни кок оз инмыв.
Детинкаяс котӧртісны, босьтісны батьнысӧ, да ки ни кок эз инмыв, пыртісны караб вылӧ.
Посниӧсь, а силаныс тай тырмис, вӧлӧма.
Батьӧс мыссьӧдісны, чышкӧдісны и водтӧдісны небыд вольпасьӧ.
Узисны.
Аскинас Иван Саревич палялӧма, сёрнитӧ-керӧ челядькӧд да гӧтыркӧд, зэв рад аслыс лоӧма, аддзысис да.
Девичӧй сар сэсся-й юалӧ, кӧн пӧ тэнад дас кык сюра яндӧваыд да скӧвер-скатертыд.
А менам сійӧ гуалӧма, верма пӧ ветлыны да вайны.
Сійӧ кайліс да вӧрсьыд вайис.
Сэсся сарӧс корисны караб вылӧ гӧститны, корисны Педӧрӧс и, Василейӧс и, вит ли квайт сутки сэн пируйтісны-столуйтісны.
Сэсся и бӧр Девичӧй сарствоӧ мунігад босьтісны бать сарствосьыс сё салдатӧс, ветымын уж, ветымын меж, ветымын петук, но кӧн-мый эм ай рӧд, ставсӧ босьтісны ветымынӧн.
Сэсся Иван Саревич зэв бура прӧщайтчис батькӧд, мамкӧд, вокъяскӧд, дай мӧдӧдчисны куим караб тырӧн Девичӧй сарствоӧ.
Воисны сэтчӧ.
Коді тай служанкаыд вайліс женскӧй паськӧмтӧ, сылы Иван Саревич медмича салдатсӧ сетіс, венчайтісны сэсся.
Став мукӧд салдатсӧ гӧтралісны нывъяс вылӧ.
Ужъясӧс кӧбылаяс дінӧ индіс, межъясӧс ыжъяс дінӧ, став айясӧс эньяс дінӧ.
И вот, кыдз-мый вермӧны, ставныс семья йывтӧны, ставыс сэні рӧдмыны кутіс и кыптыны.
Сэсся Иван Саревичӧс пуктісны сарӧн, ачыс Девичӧй сар лои саритса.
Девичӧй сарство быри, и лои Иван Саревичлӧн сарство.
И пондісны ставныс зэв бура овны, служитны, колӧкӧ, и ӧні на олӧны.
Та вылын сэсся пом.
{Коми йӧз @ Зӧлӧтӧй Кудряш @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 285-290.}
Зӧлӧтӧй Кудраш
Важӧн олісны-вылісны кресттянин гозъя.
Налӧн эз вӧв ныв ни пи.
И пондісны кевмыны:
— Господьӧй-Енмӧй, сет миянлы пи.
Пӧрысьмим, а вердысь эз ло.
Мед жӧ эськӧ вердысь лоӧ.
Но, ладнӧ.
Мыйкӧдыра мысьт баба вайис пи.
Пи пондіс быдмыны.
И пуктісны ним Иван.
Иван-кресттянскӧй сын лои.
Но, сэсся кутісны сёрнитны йӧз, Ен пӧ сетӧма налы пи, вердысь вылӧ.
Сійӧ сёрнисӧ кылӧма сар.
Ачым кӧ пӧ ме ньӧба сійӧ писӧ?
Сар на ордӧ локтіс.
Пи пӧ тай быдтанныд?
Быдтам пӧ, шуӧны старик гозъя.
А тіян помысь пӧ оз жӧ нинӧм ло.
Кыдз пӧ оз ло, быдтам дай лоас.
А вайӧ жӧ меным сетӧй пинытӧ, вузалӧй, а ме пӧ сета тіянлы комната, тіянӧс верда-юктала кувтӧдзныд, чистӧй паськӧм-кӧлуйӧн видза, но а мем тайӧ питӧ вайӧ.
Думайтісны, думайтісны, старик и шуӧ:
— Вай жӧ, старука, сетам сарыдлы питӧ.
Сетам кӧ, толькӧ дасьсӧ сёй да ю.
— А вай сетам и эм, колӧкӧ, сійӧ кутшӧм лоӧ, бурсьыд дур лоӧ, а сетам кӧ, кувтӧдз миянӧс видзасны, вердасны.
И найӧ сарлы сетісны пиӧс.
Сар нуис пӧрысь гозъяӧс и пиӧс.
И сетіс пӧрысь гозъялы комната, бурӧс, кутісны сэні овны.
А пи быдмӧ сар ордын.
Быдмис коркӧ сійӧ и лои зэв бур детина.
Сар сэсся шуӧ:
— Лоӧ и гӧтравны пиӧс.
Коралісны Ӧдӧття Поповнаӧс, пондісны свадьбуйтны.
Пируйтісны-столуйтісны.
Иван-кресттянскӧй сын лои Иван Саревич.
И катӧдісны лэбйӧ, водтӧдісны том гозъяӧс.
Водісны.
Иван и том гӧтыр дінӧ кӧсйис кутчысьны.
А сійӧ шыбитіс ылӧ.
Ме дінӧ пӧ Зӧлӧтӧй Кудраш оз лысьт матыстчыны, а тэ лапайтчан.
Аскинас чеччисны, лэччисны пируйтны.
Пируйтысьяс юалӧны Иванлысь:
— Но, — шуӧны, — гӧтырӧн али гӧтыртӧг бурджык овныд?
— А некодыс не куже-квальнӧ.
Пируйтісны, столуйтісны, и ӧпеть водтӧдісны том гозъяӧс.
Иван бара на инмӧдчыліс.
Ичмонь ещӧ ылӧ шыбитас.
Ме дінӧ пӧ Зӧлӧтӧй Кудраш оз лысьт матыстчывны, а тэ пӧ лапайтчан.
Аски чеччисны, лэччисны пируйтны.
Иван Саревичлысь пируйтысьяс ӧпеть юалӧны: гӧтырӧн али гӧтыртӧг бурджык овны?
А некодыс пӧ не куже-квальнӧ.
Пируйтсис, столуйтсис.
Коймӧд рыт водтӧдісны том гозъяӧс.
Иван водіс нин ылӧ, ӧти гӧн весиг оз инмы, да кыдзкӧ инмӧдчыліс на.
Ещӧ ылӧ шыбитіс ичмоньыд.
Иван и дӧзмис.
Сідзкӧ пӧ, тэ меным абу гӧтыр.
Венечув чунькытш сетіс, петіс дай муніс.
Муніс, муніс, муніс, рыт кутіс воны.
Воис ыргӧн керка.
Таркнитіс ыргӧн домӧ.
Ныв мыччысис, зэв мича.
Лок жӧ пӧ, лок.
Роч катшасӧ на пӧ эг аддзыв, а роч морт локтӧ.
Иван пырис, сёйис-юис.
Водіс, узис.
Аски Иван чеччис, нылыд и юалӧ, — выль гӧтыра морт пӧ, кытчӧ жӧ мӧдӧдчин мунны, бабатӧ эновтін?
Ме пӧ мӧдӧдчи корсьны Зӧлӧтӧй Кудрашӧс.
О, ми пӧ важӧн Кудраш пӧвстас овлім, да ӧні чужӧмсӧ ог аддзыв.
Ме пӧ нинӧм ог тӧд, а аски та кадӧ тэ воан мӧд чой ордӧ, сійӧ тэныд висьталас.
Иван Саревич муніс, муніс, и воис эзысь керка.
Ӧпеть мыччысис мича ныв, ещӧ мича.
Лок, лок, Иван Саревич, роч катшасӧ на пӧ эг аддзыв, а роч морт локтӧ.
Иван пырис, сёйис-юис, узис.
Аскинас ныв и юалӧ: но, кытчӧ жӧ пӧ мӧдін?
А ме пӧ мӧді Зӧлӧтӧй Кудрашӧс корсьны.
О, ми пӧ важӧн Кудраш пӧвстас овлім, да ӧні чужӧмсӧ ог аддзыв, а миян эм коймӧд чой, сійӧ тэныд висьталас.
Но, ладнӧ.
Муніс, муніс Иван Саревич, ӧпеть рыт воис.
Зарни керка тыдовтчис.
Ӧшиньӧд мыччысис сэтшӧм мича, югыд мича ныв: яй пырыс лыыс тыдалӧ, лы пырыс вемыс тыдалӧ.
Вай пӧ пыр, Иван Саревич, шуӧ нылыд, роч катшасӧ на эг аддзыв, а роч морт локтӧ.
Иван Саревич пырис, сёйис, юис дай узьмӧдчис.
Аскинас ныв сылысь юалӧ: выль гӧтыра морт пӧ, кытчӧ жӧ мӧдӧдчин, бабатӧ эновтін?
А ме пӧ мӧдӧдчи Зӧлӧтӧй Кудрашӧс корсьны.
О, ме кӧ пӧ ог велӧд, он письт мунныд, он куж корсьныд.
А ме кӧ велӧда, аски тэ лун шӧр кадӧ воан Кудраш ордад.
Сылӧн пӧ эм мам, а Кудрашыс абу гортас.
Кок вылас мамыслы юрбит, матушка, шу, босьт менӧ вернӧй слуга пыдди, вернӧй казак пыдди, пестӧ пыртыштны, ватӧ вайыштны.
Сійӧ кӧ босьтас, Кудрашыд тэнӧ ловйӧн коляс, а оз кӧ босьт, Кудрашыд тэнӧ виас.
Аскинас Иван Саревич муніс, муніс, лун шӧр кад воис.
Зэв ыджыд керка тыдовтчис.
Пырис керкаас.
Сэні пукалӧ, мыйкӧ вурӧ ли, печкӧ ли, Кудрашлӧн мамыс.
Иван Саревич кок вылас юрбитіс, здоровайтчис.
— Вай, — шуӧ, — матушка, босьт менӧ вернӧй слугаӧ, вернӧй казакӧ, пестӧ пыртыштны, ватӧ вайыштны.
Кудрашлӧн мамыс и босьтіс Иванӧс казакӧ.
Рытъя весьтас кымын шонді лои.
— Мун жӧ, видзӧд, — шуӧ сійӧ, — мыйӧн кутас лӧз кымӧр кайны, мем висьтав.
Иван кайис лӧскӧ и кутіс видзӧдны.
Но, матушка, матын пӧ локтӧ кымӧр, зэв лӧз.
Кудрашлӧн мам босьтіс Иван Саревичӧс, шыбитіс пельпом вомӧныс, лои сійӧ булавка.
Кудраш пырис:
— Уп!
Уп!
Роч дук кылыштӧ, роч морт эм!
Вай меным сійӧс, ме сёя.
Мамыс и шуис:
— Но, роч муясӧдыд ветлан да, кокбӧрляясад роч му сибдӧма.
Вот и кылӧ роч дукыд.
Мамыс вердіс Кудрашӧс.
Кудраш пӧтіс дай шуӧ:
— Но, мам, тӧда ӧд, кодкӧ эм, луттшӧ вай петкӧдлы.
Мам босьтіс морӧссьыс булавка, мӧдар пельпом вомӧныс шыбитіс, да Иван Саревич лоис.
Но, здоровайтчисны.
Кудраш и шуӧ: медасин кӧ, служит бура, отсав мамлы пес пыртыштны, ва вайыштны, менам ещӧ вӧв эм, юктав да верд.
Аскинас чеччис Кудраш да ӧпеть муніс.
Иван ва вайыштіс, пес пыртыштіс, петіс вӧв юктавны.
А вӧлыс зэв ён.
Вӧв прысьнитіс да, Иван гатш уси.
Вӧлӧс кыдзкӧ юкталіс, бӧр йӧртіс.
Сылы Кудраш сетліс дас кык ключ.
Быд амбарӧд пӧ ветлы, а этійӧ ключнас эн пыр корпусас.
Ставсӧ видлаліс, дас ӧтинансӧ.
Быдсяма кӧлуйыс эм сэн.
А дас кыкӧдӧ эз тшӧкты пырны, эз тшӧкты видзӧдлыны.
«Пыра ог? — думайтӧ. — Час, пырала».
Пырис, а сэні, другӧ, дас кык ныв, ставныс вурсьӧны.
Уськӧдчисны да нӧйтісны Иванӧс коді ножичӧн, кодлы мый веськаліс киас.
Муртса и аддзис туйсӧ, чепӧсйис.
Кудрашлӧн мам и шуӧ, ак пӧ, тэ неладнӧ уджалін, мыйла пырин, Кудрашыд тэнӧ сёяс.
Лоӧ пӧ тэнӧ ӧпеть дзебны.
Сэсся пельпом вомӧныс шыбитіс, да петук лои.
Йӧртіс сійӧс чипан позйӧ, мамыс сюсьджык на вӧлӧма.
Воис Кудраш, кутіс видны Иванӧс, мыйла пӧ пыралін дас кыкӧд амбарӧ.
Но, ӧти мыжтӧ пӧ прӧстит, шуӧ сылы мам.
Кудраш прӧститіс.
Сёйсис, да мам лэдзис петукӧс позйысь, шыбитіс пельпом вомӧн.
Бӧр Иван Саревич лоис.
Рытнас сетісны сылы ӧпеть удж.
Вот пӧ, кай лӧскӧ да узь менам крӧвать вылын.
Суд кӧ кужан судитны, прӧстита, он кӧ куж, аски жӧ заутреняа-ӧбедняа кост юртӧ керала.
Иван кайис лӧскӧ, водіс.
Оз узьсьы.
«Мый и колӧ керны, — думайтӧ, — кутшӧм суд судитны, кыдзи судитны?»
Но, ладнӧ.
Войнас воис сэтчӧ ӧкмыс гулю.
Лӧс ӧшинь вылӧ пуксисны.
— Кудраш, восьт, Кудраш, восьт, — шуалӧны.
Иван эз восьт, повзис, ещӧ пӧ пырасны да кокаласны менӧ.
Лэбисны бӧр.
Найӧ вӧліны ӧкмыс ныв.
Найӧ мунісны, и квайтӧн воисны:
— Кудраш, восьт, Кудраш, восьт, — шуалӧны.
Ӧпеть эз восьт.
Ог пӧ лысьт квайтлы восьтыны.
Аттӧ пӧ, абу локтӧма Кудрашыд, шуӧны гулюяс.
Бара лэбисны.
Найӧ мунісны, и куимӧн локтісны:
— Кудраш, восьт, Кудраш, восьт!
Аттӧ дивӧ, куимыдлы восьта.
Восьтіс ӧшиньтӧ, пырисны куим ныв.
Видзӧдӧ да, шӧракостас аслас бабаыс.
Ассьыс бабасӧ Иван кватитіс кӧсаӧдыс, а кык нылыд пышйисны.
Пондіс нӧйтны Иван ассьыс бабасӧ.
Ӧти плеть босьтіс да, швачкис да швачкис, киссис.
Мӧд плеть босьтіс да, швачкис да швачкис, киссис.
Коймӧд плетьӧн швачкис да швачкис, киссис.
— Вай, — шуӧ Иванлӧн бабаыс, — лӧсьыда кутам овны, лов эн босьт.
Босьтіс Иван бабаыслысь ӧти коксӧ, мӧд вылас тувччис дай чашкӧдіс сійӧс шӧри.
Сэсся лӧс ӧшинь пӧдлаліс да водіс крӧвать вылӧ.
Аттӧ дивӧ, ладнӧ али неладнӧ пӧ менам лои?
Кузь вой эз унмовсь, мый пӧ сэсся кута керны.
Аски чеччӧма Кудраш, шуӧ мамлы, мед пӧ пырас, юрсӧ керыштам.
Огӧ, шуас, ӧдвакӧ пӧ абу кужӧма служитныд.
Кудраш ветлас, видзӧдлас: сідз пӧ и эм, кужӧмыд служба служитны.
Аскинас Кудраш ӧпеть кытчӧкӧ мӧдӧдчӧ.
Иван шуӧ, вай пӧ менӧ талун нулы, кытчӧ ветлан, тшӧтш босьт служитныд.
Ог пӧ босьт, отсась мамлы.
Кудраш муніс.
Иван петіс вӧв юктавны.
Вӧв прысьнитіс.
Иван эз усь, ёнмис мортыд.
Молодеч пӧ, шуӧ вӧлыд.
Мун пӧ матушкаыдлысь ыджыд амбар ключсӧ корлы; амбарас эм шы да седлӧ, босьт найӧс.
Иван матушкаыслысь корас ыджыд амбар ключ, пыралас амбарӧ, босьтас шы да седлӧ.
Вӧв и шуӧ, вай пӧ мекӧд Кудраш дінӧ мунам.
Эстӧн, эстӧн, зэв ылын, эм Би борда король.
Кудраш сыкӧд самӧй косясьӧ, перйӧ Би борда корольлысь нывсӧ баба вылӧ.
А король оз сет.
И вӧв бара прысьнитіс.
Ӧпеть эз усь Иван.
А вай жӧ пӧ ещӧ видлы тайӧ изъяссӧ, ён-ӧ нин лоин.
Изъясыс эськӧ пывсян гырсяӧсь.
Иван босьтіс, лэптіс ӧтиӧс, кокни мачӧс моз и вӧдитӧ.
— Ӧні, — шуас, — сила эм.
Вӧв вылӧ пуксис, кутіс мунны вӧлӧн зэв ӧдйӧ.
Кудраш паныд лои.
Кудраштӧ виисны и мунісны водзӧ.
Би борда король казялӧма и веськыда муніс Иван вылӧ.
Сійӧ шытӧ лӧсьӧдіс, ӧтар помсӧ пыкис муас, а мӧдарсӧ корольыдлы морӧсас вӧв пырыс пысаліс.
Сійӧ сэтчӧ и кулі.
Туй вылын кыкӧс виисны и водзӧ мӧдісны.
Воисны Би борда король ордӧ.
Корольлӧн бабаыс самӧй кыӧ.
— Ак, — шуас, — тэ виин менсьым мужикӧс, — уськӧдчис Иван вылӧ.
Иванлӧн вӧлыд пондіс чужъявны король бабатӧ, баба и кулі.
Сэсся король ныв шуӧ:
— Лок, Иван Саревич, пырав.
Вот, Иван Саревич, менам эм кӧбыла.
Сійӧ кӧбыласӧ кӧ лэдзи, сійӧ эськӧ тэнӧ ньылыштіс.
А ме видзӧда тэ вылӧ, — мича, тэ колан.
Чем Кудраш сайӧ мунны, ме тэ сайӧ муна.
Гӧститісны-керисны, сӧвтісны, гашкӧ, нелямын пуд зарни, сӧвтісны эмбур и пондісны мунны.
Иван аслас вӧв вылын, а ныв кӧбыла вылас.
Мунісны, мунісны, воисны король дінӧ.
Би борда корольлысь вӧвсӧ ловзьӧдісны, корольсӧ эз, зык пӧ лоӧ.
Ещӧ мунісны, да Кудраш дінӧ воисны.
Кудрашӧс ловзьӧдісны, сетісны Би борда корольлысь вӧв.
Пондісны мунны куимӧн.
Но и кутіс Кудраш шуны:
— Иван, вай меным король нывтӧ гӧтыр вылӧ, а менсьым бӧрйы дас кык чой пиысь, коді тэд колӧ.
— О, мен оз ков тэнад, ме тӧда нин найӧс.
Помнитӧ нӧйтӧмтӧ.
Сэсся Кудраш торйӧдчис.
А Иван Саревич король нывкӧд муніс водзӧ.
Мунісны, мунісны, и воис зарни керка.
Узисны.
Аскинас чеччисны, зӧлӧтӧй керкаысь нывсӧ тшӧтш нуисны роч муӧ.
А петісны керкасьыс, да Иван ӧтторъя видзӧдӧ керкаыс вылӧ.
Ныв и юалӧ, мый нӧ пӧ сідз видзӧдавлан?
Кыдз нӧ он видзӧдлы, татшӧм керка пӧ кольӧ да жаль.
Кольк кыш качӧдіс нылыс, и керкаыд кольк кышын лои.
Иванлы сетіс зептас.
Мунісны, мунісны, воисны эзысь керка дорӧ.
Узисны.
Аски бара мӧдӧдчисны и босьтісны нылӧс сьӧрсьыс.
Иван ӧпеть эзысь керка вылӧ видзӧдлӧ да видзӧдлӧ, кутшӧм пӧ керка кольӧ, жалитӧ.
Бара кольк кыш качӧдіс нылыд, и керка бара кольк кышын лои.
Иван сідз жӧ сюйис зептас.
Водзӧ мунісны, мунісны, воис ыргӧн керка.
И тані узисны найӧ.
А муніганыс босьтісны нылӧс и воддза моз керкасӧ тшӧтш.
Сэсся-й коркӧ мысьт воисны гортӧ, сар ордӧ.
Сар ордын сійӧ овмӧдчис, сувтӧдіс ыргӧн, эзысь, зӧлӧтӧй керкаяс, венчайтчис король нывкӧд, пуксис сарӧ и ӧні на сарствуйтӧ.
{Коми йӧз @ Кудраш @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 297-302.}
Кудраш
Важӧн оліс-выліс сар.
Сарлӧн эм куим пи: медыджыдыс Педӧр, мӧдыс Василей, коймӧдыс Иван.
Куим вок гуляйтӧны, олӧны, ветлӧны.
И кылӧны, йӧзлӧн челядьыс быдсӧн шуӧны: «Мамӧ да мамӧ».
А миян и мамным абу, думайтӧны.
Сэсся-й батьыслысь юалӧны: бать пӧ, мыйла нӧ миян мамным абу?
Бать шуӧ:
— Чӧлӧ, пиянӧ, кысь нӧ тіянлы мамыс?
Коркӧ-й ӧпеть вокъяс петӧны гуляйтны, и ӧпеть кылӧны йӧз челядьлысь горзӧм: «Мамӧ да мамӧ».
И пырӧны да бара батьыслысь юалӧны, бать пӧ, кӧн нӧ миян мамным?
Ӧд миянӧс тэ эн жӧ ачыд вай?
Бать ӧпеть оз висьтав.
Коркӧ-й сполнӧй бурлакъяс нин лоины вокъяс.
Бара юалӧны батьыслысь, неужели пӧ миян мамным абу?
Эм пӧ эськӧ мамныд, да менам сійӧ дас кык томан сайын, Зӧлӧтӧй Кудрашысь видза, шуӧ бать.
Пиян и шуӧны:
— Аттӧ дивӧ, кыдз ми сетам Зӧлӧтӧй Кудрашлы мамӧс?!
Вай петкӧд, лэдз, ми огӧ сетӧй нуны.
Бать кывзіс пиянлысь, пиян ыджыдӧсь нин, ёнӧсь, гашкӧ пӧ, збыль оз лэдзны пышйӧдны, и лэдзис дас кык томан сайысь.
Но, пиянлы зэв нимкодь, мам лои.
Тадзи найӧ кык-куим лун олісны, гажӧдчисны.
Ставлы зэв нимкодь.
Сэсся-й воис праздник.
Вичкоӧ лӧсьӧдчис мунны сар семья.
Доддялісны вӧв.
Пуксьӧдісны мамсӧ шӧрас.
Пияныс пуксисны: ӧти — ӧтарас, мӧд — мӧдарас, коймӧдыс пондіс кучеравны.
Сар пуксис бӧрас.
Вичкоӧ мунны пондісны, муныштісны, кысянькӧ ру лэдзис, сэтшӧм туман лои, быттьӧ пемдіс, нинӧм оз тыдав.
Бӧр вешйис руыд, югыд лои, видзӧдӧны да, мам абу.
Нёль ая-пиа ӧтнаныс и кольӧмась.
Кудраш нуӧма мамсӧ.
Но, бать и дӧзмис пиян вылӧ.
Гортӧ пӧ воам, ставныдлысь юртӧ керала, мыйла лэдзинныд пышйӧдны.
Бергӧдчисны бӧр, гортас воисны.
Пиян и шуӧны, чӧвлы пӧ, бать, юрнымӧс удитан на керавныд, а ми пӧ ветлам да корсям, гашкӧ пӧ-й ваям на мамнымӧс.
Ладнӧ пӧ, инӧ, — шуис бать.
Сёрнитчисны куим вок да куим воӧн шуисны корсьны мамнысӧ.
Мӧдісны куим вок.
Лун мунісны, мӧдӧс дай коймӧдӧс.
И воис гӧра, зэв крут, каменнӧй вичко кодь дзик.
Но, мунны водзӧ оз позь.
Бергӧдчыштісны, сэні эм керка.
Сэн олӧ кузнеч.
Аттӧ дивӧ, шуӧны вокъяс, мунім пӧ да гӧраӧ крукасим, водзӧ мунны оз позь.
Вай жӧ, кузнеч, якӧр дор.
Дора пӧ, кузнеч шуӧ.
Кузнеч якӧр дорис.
Вокъяс ветлісны да ньӧбисны гез, гашкӧ, куимсё сыв кузя, сэтшӧм снасьт.
Сэсся мунісны куим вок гӧра дорӧ, якӧрӧ гез пом кӧрталісны и Педӧр Саревичлы сетісны.
Вай жӧ пӧ шыбит, якӧрыс сатшкысяс, и гез кузяыс каям.
Педӧр Саревич босьтіс да шыбитіс, да матӧдз кайліс.
Сэсся тшӧктісны шыбитны Василей Саревичлы.
Сійӧ шыбитіс, да вылӧджык кайліс, но гӧра вылӧдз эз во, ылын на.
Иван шуӧ, вай жӧ пӧ ме шыбита.
Сэсся сійӧ якӧрысь гез помсӧ разис, якӧрсӧ выльысь кӧрталіс гез шӧрас и вокъяслы шуис, вай пӧ гез помъясас морт ӧтикӧн кутчысьӧй.
Кык вок кутчысисны эськӧн, да тадзнад пӧ ме ог веритчы.
Тіян пӧ кисьыд вермас мынны.
Вай ме тіянӧс кӧртала помъясас.
Иван кӧрталіс, босьтіс якӧр, мӧвкнитіс, чуть гӧра йылӧдзыс кыкнанныс эз волыны.
А якӧрыс ещӧ на вылӧджык кайліс, вылысянь сатшкысис-пырис муас.
Иван и шуӧ, час жӧ пӧ ме кая и ветла, а ті тан овлӧ.
Сэсся каттьысис дай кайис.
Якӧрсӧ водзӧ сатшкис, мед оз мын.
Сэсся муніс, муніс Иван, воис ыргӧн керка.
Ӧшиньӧдыс таркнитіс мича ныв.
Иван пырис.
— Иван Саревич, кытчӧ мӧдін?
— А ме мӧді Зӧлӧтӧй Кудрашӧс корсьны, мамӧс миянлысь нуис да.
Ныв и шуӧ, висьтавны пӧ ме ог куж, а мун тэ мӧд чой ордӧ, сійӧ, гашкӧ, висьталас.
Аскинас чеччис Иван, ӧпеть муніс водзӧ.
Воис эзысь керка.
Ӧшиньӧдыс таркнитіс ныв, ещӧ на мичаджык.
Иван пырис.
Ныв шуӧ:
— Лок, Иван Саревич, шойччы.
Кытчӧ нин мӧдӧдчин?
— А ме мӧді Зӧлӧтӧй Кудрашӧс корсьны, мамӧс нуис да.
— Ме ог тӧд, а аски та кадӧ коймӧд чой ордӧ воан, сійӧ велӧдас.
Аскинас Иван чеччис да водзӧ муніс.
Муніс, муніс, зарни керка воис.
Ӧшиньӧдыс ещӧ нин мича ныв таркнитіс.
Пырис Иван.
— Кытчӧ мӧдін, Иван Саревич? — шуис нылыд.
— Мамӧс корсьны, Зӧлӧтӧй Кудраш пышйӧдіс да.
— Кудрашыд олӧ водзын.
А мамыд ещӧ ветымын верст водзын сысянь.
Аски Кудраш керкаад воан, да Кудраш абу гортас.
Тэ пыран, да Кудраш керкаын ӧшалӧ сабля.
Тэ сійӧс босьт и мун водзӧ.
Муныштан, муныштан, и паныдасян Кудрашкӧд.
Тэ сы дінӧ воан, да сійӧ кутас шуны: о пӧ, Иван Саревич локтӧ, паньтыр вирсӧ, вомтыр яйсӧ ас кокнас вайӧ.
А тэ шу: эн на ёна гульктыв, и пыр матыстчы да матыстчы.
А мыйӧн воан судзмӧнвыя, шу: сабля, секи-руби пополам.
Кудрашӧс и керыштас шӧри, юрсяньыс кок улӧдзыс.
Кудраш тшӧктас мӧдысь керыштны, а тэ и шу: миян муын ӧтчыд вартлӧны.
Сэсся кык джын костӧдыс мун и мамтӧ аддзан.
Вай сійӧс, кутысь некод оз ло.
Аскинас муніс Иван Саревич.
Воис Кудраш керкаӧ, пырис, некод абу.
Сёйис-юис, видзӧдӧ, тувйын сабля эм.
Саблятӧ босьтіс Иван Саревич и муніс водзӧ.
Верст вит ли квайт муніс, паныдасис Кудрашкӧд.
— О, Иван Саревич локтӧ, паньтыр вир, вомтыр яй вайӧ, мамсӧ корсьны локтӧ.
Эн на пӧ вывтісӧ гульктыв, код тӧдас, мый лоӧ, шуӧ Иван, и ачыс пыр матыстчӧ.
Ещӧ пӧ-й тшенкйысьӧ, шуӧ Кудраш.
А сэк кості Иван воис судзмӧнвыя.
Сабля пӧ, секи-руби пополам!
Сабля Кудрашӧс шӧри орӧдіс.
— О, Иван, вай мӧдысь керышт, — шуӧ Кудраш.
Миян муын пӧ ӧтчыд вартлӧны, шуис Иван да муніс кык джын костӧдыс.
Муніс, муніс и мам дінас воис.
Мам шуӧ, кыдз пӧ тэ локтін, волас тэд дядьыд.
Эн пӧ, мам, повзьӧдлы, гашкӧ пӧ-й сылы сьмерт нин воис, а вай жӧ тэ пасьтась да мунам.
Мам сэсся-й пасьтасис, и пондісны мунны бӧр.
Кудраш дінӧ воисны, мамлӧн кутіс синваыс петны.
Кудраш костӧд мунісны, воисны зарни керкаӧ.
Сэтӧн узисны.
Аскинас чеччисны, зарни керкаысь нывсӧ тшӧтш босьтісны аскӧдныс.
А петісны керкаысь да, Иван дугдывтӧг видзӧдӧ керка вылӧ.
Ныв и шуӧ, мый нӧ пӧ видзӧдан?
Кыдз нӧ пӧ он видзӧд, татшӧм керка кольӧ да.
Кольк кыш качӧдіс ныв, и керкаыд кольк кышын лои.
Иванлы сетіс зептас.
Мунісны, мунісны, воисны эзысь керка дорӧ.
Узисны.
Аски бара мӧдӧдчисны и сьӧрсьыныс босьтісны нылӧс.
Иван ӧпеть видзӧдлӧ керка вылӧ, кутшӧм пӧ коромина кольӧ.
Ӧпеть кольк кыш качӧдіс нылыд, и керка кольк кышын лои.
Иван бара сюйис зептас.
Водзӧ мунісны, мунісны, воис ыргӧн керка.
Бара узисны найӧ.
Аскинас босьтісны аскӧдныс нылӧс и керкасӧ нуисны кольк кыш пытшкын.
Мунісны, мунісны дай гӧра дорад воисны.
Гӧра дорад воисны да, первой лэччис мамыс.
Сэсся ӧти ныв лэччис, дай мӧдыс.
А медмичаыд оз лэччы, коли и шуӧ Иванлы, мун пӧ тэ ме водзын лэччы.
Ог пӧ, шуис Иван, тэ пӧ первой.
Полӧ, мед нылыд бӧр эз пышйы.
А ныв и шуӧ:
— Но, Иван, он кӧ кывзы менсьым, ме лэчча, но гезтӧ орӧдасны, мамыд тшӧктӧ орӧдны, и тэныд ковмас Кудраш керкаад ӧпеть ветлыны.
Пыран да шу: «Кӧні Менам бедь?»
Сійӧ локтас сток-сток-сток дай кутас шуавны: «Кӧзяин!
Кӧзяин!
Кӧзяин!»
А тэ и висьтав, вот пӧ сэн, рытыв-лун пельӧсын, эм Нагай лэбач, тэ ветлы да вай.
А ачыд лэччы Кудраш картаӧ, начкы ӧшкӧс, верд сійӧн лэбачсӧ, сійӧ тэнӧ нуас, кытчӧ колӧ.
Ныв велӧдіс Иванӧс, дай лэччис.
Мыйӧн лэччис, гезтӧ пыр и орӧдісны.
Кык сыв кузя кымын сӧмын коли.
Иван и думыштіс: ме кӧ лэччи, эз орӧдны гезтӧ, а вот эг жӧ кывзы.
Но, ладнӧ.
Иван пуксис куритчыны.
Куритчыссис сылӧн, и Кудраш ордӧ мӧдіс.
Муніс, муніс, муніс, воис Кудрашлӧн керкаас.
Пырис, горӧдіс:
— Кӧні Менам бедь?
Бедь сток-сток-сток локтіс:
— Кӧзяин!
Кӧзяин!
Кӧзяин! — чуксасьӧ.
— А вот эстӧн, рытыв-лунвылын, эм Нагай лэбач, сійӧс ветлы да вай.
Менам бедь вайис Нагай лэбачӧс, а Иван начкис ӧш да бура вердіс Нагай лэбачтӧ.
Сэсся сӧвтіс лэбач вылад зарни, гашкӧ, нелямын пуд.
И юалӧ, сэсся пӧ сӧвта ог?
Сэсся пӧ тырмылас, гашкӧ, ог вермы да.
Сӧліс Иван, сьӧрсьыс босьтіс бедьсӧ и шывккылӧ лэбзис гӧра горув.
— Но, вот, — шуӧ лэбач Иванлы, — менам служба и служитсис.
Лэдзис Иван Саревич Нагай лэбачӧс и воис кузнеч ордӧ: мынтысисны эз пӧ вокъясӧй якӧрсьыд?
Вокъясыд пӧ ме ордӧ эз и пыравны, мунісны ыліті.
Но, сідзкӧ пӧ, босьт менсьым.
И мыччис четверика мешӧк.
Кузнеч мый колӧ босьтіс, а Иван шуӧ: эн пӧ тай босьт, мешӧксьыс эз и чинлы.
Сэсся Иван муніс, муніс дай воис карӧ.
Узьны пырис кутшӧмкӧ швеч ордӧ.
А Педӧр да Василей воисны гортас и висьталӧны батьлы, мамнымӧс пӧ вайим дай аслыным невестапу вайим.
А Иваныд нӧ пӧ кӧн, юаліс батьыс.
А Иваныд пӧ кулі.
Но, ладнӧ.
Сарлы, дерт, любӧ жӧ, воисны гӧтыр и пиян.
Иван эськӧ жаль жӧ, да мый керан, кулӧма кӧ.
Но, пиян и гӧтрасьны кӧсйӧны.
Василей корӧ венчайтчыны коймӧд нылӧс.
А сійӧ-й шуӧ, вурыстӧм платтьӧтӧг пӧ ог венчайтчы, ньӧбӧй вурыстӧм платтьӧ.
Василей пыр и мӧдӧдіс слугаӧс швеч ордӧ.
Воис слуга швеч ордӧ и юалӧ, он пӧ куж вурны вурыстӧм платтьӧ?
А Иван Саревич швечлы и шуис, босьт пӧ, вурам.
Швечыд и кутчысис.
Водісны узьны.
Иван и бӧр чеччис да тшӧктіс Менам бедьлы, ветлы пӧ Кудраш керкаӧ, тувъяс ӧшалӧ вурыстӧм платтьӧ, сійӧс вай.
Менам бедь ветліс дай вайис вурыстӧм платтьӧтӧ.
Иван сюйис сійӧс нопйӧ, а Василейлысь платтьӧ дӧрасӧ сэтшӧма вундаліс, тшытшліс, весиг кизь вылӧ оз шогмы.
Асывнад швеч гозъя чеччисны, а Иван Саревич узьӧ на.
Швеч видзӧдліс джоджӧ: ой, ой, ой!
Платтьӧ дӧратӧ ставсӧ вундалӧма!
Пондісны шогсьыны.
Мый нӧ тайӧ, ставсӧ тай прокожӧйыд вундалӧма, мый пӧ кутам вӧчны, мӧстӧ ӧд лоӧ вузавны.
А Иван Саревич чеччис да нопсьыд вурыстӧм платтьӧтӧ швечлы сетіс.
Локтасны пӧ, да сет дай.
А тайӧс пӧ койышт.
Швеч сетіс слугалы вурыстӧм платтьӧтӧ, да слуга невесталы нуис.
Мыйӧн пасьталіс ныв вурыстӧм платтьӧтӧ, зэв нимкодь лои.
О, тайӧ тай Иваныд ловъя на, думайтӧ.
Но, шуас, аски инӧ венчайтчам.
А мыйӧн рыт воис, швеч ордӧ вирдыштіс нылыд.
Аддзысис Иван Саревичкӧд.
Но, мунам пӧ ӧні-й гортӧ, шуис Иван.
Воисны гортӧ, куимнан домсӧ сувтӧдісны, сэтшӧм гажаӧсь да мичаӧсь.
Садьмис сар, мый нӧ, шуӧ, кыті ӧзйӧма?
Видзӧдліс да, ӧшинь улас куим двореч сулалӧ.
Ставыс дзирдалӧ.
Сэсся-й аддзис Иванӧс.
— Но, тэнӧ тай нӧ, Иван Саревич, шулісны кулӧмӧн, а тэ тай ловъя!
Иван Саревич ставсӧ висьталіс батьыслы, кыдзи мамсӧ мездіс, кыдзи колисны вокъясыс, кыдзи воис татчӧдз.
Сэсся сар Иванӧс венчайтіс зарни керкаса нывкӧд, и найӧ зэв бура кутісны овны.
Педӧрӧс бать индіс закод весавны, Василейӧс ӧшинь увъяс чышкыны.
А сэсся Иван кутіс сарствуйтны.
Гашкӧ-й, ӧні на сарствуйтӧ.
{Коми йӧз @ Ванька @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 308-314.}
Ванька
Оліс-выліс кресттянин.
Сылӧн эм куим пи.
Медыджыдыс Ванька, кыкыс Мишка да Гришка — на пиысь ог тӧд, коді ыджыдджыкыс.
Бать-мам кулісны, и пондісны куим вок овны; кыкыс посниӧсь на, а Ванька ыджыдджык нин.
Сійӧ ветлӧ керкаысь керкаӧ, корӧ и вердӧ кык поснисӧ.
Сідзи и олӧны.
Коркӧ Ванька лои ыджыд.
Вокъясыс асьныс корны петісны, вермӧны нин.
Но пӧ, Ванька, шуӧны, тэ вердін миянӧс ичӧтдырйи, ӧні ми вердам тэнӧ водзӧстӧ, некытчӧ эн мун.
А Ванька и шуӧ, ме пӧ ог сёй тіянлысь, а ті кынӧм верманныд вердны, асьныд и олӧй.
Ванька сэсся и муніс аслас туйӧд.
Муніс, муніс и воис сэтшӧм барин ордӧ.
Медасис сылы казакӧ и барин ордын пондіс овны.
Гашкӧ, во нин лои олӧма, во бӧрын муніс гуляйтны кабакӧ ли ресторанӧ.
Юӧма ёна и коддзӧма.
Локтӧ да, лёкысь матькӧ, баринӧс видӧ быд ногыс.
Ме пӧ тэнӧ, баринӧс, велӧда дорын узьлыны, дарӧм казак, шуасьӧ Ванька.
Аскинас чеччис, барин и шуӧ, тэнӧ пӧ ме, Ванька, салдатӧ сета, тэ тай дурачитан.
Важӧнтӧ сідзи вӧлӧма: окотитас кӧ бариныд, салдатӧ вермӧ сетны.
А баруня и шуӧ, ӧти мыж пӧ позьӧ прӧститны.
Но, барин прӧститіс, ӧтитӧ пӧ позьӧ и эм.
Мӧд во Ванька уджаліс барин ордын.
Мӧд во бӧрын бара муніс гуляйтны.
Ӧпеть ресторанын юӧма, зэв код локтӧ, зэв ёна видӧ баринӧс, материтӧ быд ногыс и.
Чеччис аскинас, барин и шуӧ, ме пӧ тэнӧ салдатад сета нин.
Позьӧ на пӧ тайӧ мыж прӧститны, бара шыасис баруня.
Прӧститісны, и ӧпеть кутісны овны.
Ванька олӧ коймӧд во.
Зэв бура олӧ.
Садь юрнас вывті лада, вывті шань, баринлы жаль жӧ салдатад сетны.
Но, коймӧд во оліс.
Коймӧд во бӧрын бара муніс гуляйтны.
Юӧма, локтӧ, нинӧм оз пӧтурайт.
Лёкысь видӧ баринӧс дай баруньӧсӧ быд кывъяснас тшӧтш казьтылӧ.
Ме пӧ и баруньӧсӧ, шуӧ, велӧда дорын узьлыны.
Сэсся пырис дай унмовсис кытчӧкӧ, джоджӧ ли, кытчӧ ли.
Аскинас чеччис, барин и шуӧ, тайӧ кывъястӧ пӧ тэ мыйӧн шуин, ме тэнӧ ог нин прӧстит, ог видз сэсся.
Вай жӧ сэсся тэ мун салдатӧ.
Ноп лӧсьӧдіс, сӧвтіс быдторсӧ, дӧрӧм-гач, гашкӧ, дас кыкӧс, носкияс, кузьчышъянъяс, нянь, сетіс ещӧ куимсё шайт кымын деньга дай шуӧ Ванькалы:
— Мун, служит.
А Ванька муніс да ресторанӧ пырис, триста рублейтӧ юис и, дерт, няйтын узьсьӧма сылӧн.
Аскинас садьмис да, юрыс зэв ёна висьӧ.
Аслыс шуӧ:
— Сэсся бара ог жӧ нин ю. — Видзӧдліс нопъяс да, сэні быдторйыс сӧвтӧма: дӧрӧм-гачьяс, носкияс, кузьчышъянъяс, унатор. — Час, сӧмын ӧти дӧрӧм вузала да стӧкан вина ещӧ юа.
Дӧрӧм кыскис, паныдасис морт.
Дӧрӧмтӧ пӧ вузалан, юалӧ.
Вузала пӧ.
А уна-ӧ нӧ коран?
Руб кӧ пӧ сетан, и тэныд лоӧ.
Сійӧ кыскис деньга, Ванькалы сетіс.
Ванька дӧрӧм мыччис.
А мыччигас сылӧн киыс кытчӧкӧ крукасьліс, кутшӧмкӧ ёкмыль кодьӧ.
— Чӧвлы, вайлы дӧрӧмтӧ бӧр, — шуӧ Ванька.
Дӧрӧм босьтіс, видзӧдліс: дӧрӧмӧ дас кык сюрс шайт вурӧма.
Вот ӧд, а тайкӧ прӧступитас.
Но, дӧрӧмтӧ сэсся сідз сетіс ньӧбысьыдлы и рубтӧ тшӧтш сетіс, на пӧ, ӧні меным оз ков тэнад рубыд.
И муніс служитны салдатӧ.
Ванька пондіс салдатын служитны.
Гашкӧ, во нин служитӧ.
Ӧтчыд ыстісны часӧвӧйӧ, ружйӧӧн.
Сулалӧ часӧвӧйӧн, и кылӧ, кодъяскӧ локтӧны.
Иван шуӧ:
— Сувт!
Код локтӧ?
Некод оз шыась.
Мӧдысь юаліс, и бара оз шыасьны.
Коймӧдысь шуӧ, он кӧ пӧ шыасьӧ, лыя.
И шыасисны: Ванька, куим во пӧ тэ барин ордын олін, во служитін, а эн и видлы миянӧс, ӧтчыд эн волы.
Ми пӧ локтім асьным тэнӧ видлыны.
Тайӧ локтӧмаӧсь Ванька дорӧ тшыг нисьӧ пӧт Гришка да Мишка.
Но ладнӧ, куим вок ӧтлаасисны.
— Мый и вӧчны, — шуӧ Ванька, — салдатӧ кольччыны али пышйыны?
А вай пӧ пышъям кытчӧкӧ, шуӧны посни вокъяс.
А сідз пӧ и эм, сӧгласитчис ыджыд вок.
Найӧ и пышйисны куимӧн.
Воисны ягӧ.
Ружйӧнад мунӧны и кысь-мый сюрӧ лыйӧны и сёйӧны.
Сідзи пыр мунісны.
Мунісны, мунісны, и налӧн зарад коли ӧти.
А вай пӧ мыйкӧ ыджыдджыктор лыям, мед дырджык тырмас.
Тадзнад пӧ ми тшыглы кулам, сёрнитӧны.
Ӧкурат сійӧ сёрнитігӧн ош кыпӧдчис колода бокысь.
Зэв ыджыд ош.
Найӧ, зон, ошкӧс лыйисны пищальысь, ош коли места вылас, важ моз сулалӧ вом паськӧдӧмӧн.
Вокъяс оз лысьтны локны, тайӧ пӧ сёяс миянӧс, вӧрзян кӧ, а мӧд зарад абу.
А ош эськӧ кулӧма нин, салдат пулянад чорыда инмӧма, да места вылас и кынмӧма, тургӧдчӧма.
Лун джын сулалісны вокъяс, бӧрыннас смелмӧдчисны и мунісны ош дінӧ.
— О, тайӧ тай кулӧма нин.
Но, кулисны ошкӧс гырксӧн и пондісны сёйны ош яй.
Сэн олісны вежон куим-нёль, ош яй этшаммыны кутіс.
Колӧ мунны, сёйны сэсся нинӧм лоӧ.
Ванькаӧс ош ку пиӧ вурисны.
Ванька сетіс налы дас кык сюрс деньга, найӧ бандураяс лӧсьӧдісны, сэтшӧм гитараяс вӧчисны и кутісны велӧдчыны ворсны, кӧсйӧны мунны нажӧвитчыны.
Петісны сэсся.
Вокъяс водзынджык, ош бӧрсяньыс тапиктӧ.
Мунісны, мунісны, матыстчис сэтшӧм гажа вӧлӧсьт.
Зэв богатӧй город вӧлӧма.
Воисны и юалӧны карсалысь, миянлы пӧ патера кыськӧ оз-ӧ сюр?
Вермас пӧ сюрны, мыйла оз сюр, толькӧ зэв дона, суткиӧн дас кык сюрс лоӧ мынтыны.
Вокъяс и шуӧны: а мый кӧть пӧ дас кык сюрс, миян сы мындаыс эм, мынтам да олам ӧти суткитӧ.
А ош толькӧ мурышталӧ.
Ошкыд ош и эм, сылысь оз юасьны.
Дас кык сюрс мынтісны, сэні кутісны овны.
А сэтчӧ став купечыс вӧлӧм чукӧртчывлӧ, медозыр йӧзыс.
Локтісны купечьяс, вокъяслысь ворсӧм видзӧдӧны да ошкӧн забавляйтчӧны.
Вокъяс дас кык сюрс суткиысь мынтӧны, а налы, гашкӧ, вит дас кык сюрс воӧ.
Тадзи найӧ олісны сутки куим.
Ӧти купеч и шуӧ вокъяслы:
— Оштӧ он вузалӧй?
О, шуӧны вокъяс, тэнад пӧ оз тырмы деньгаыд и овмӧсыд.
Непӧштӧ нин ӧти мортлы ньӧбны, став карыс кӧть чукӧртчас, ош дон оз чукӧрт.
А ӧти сутки кежлӧ пӧ он сетлӧй, — кӧртымалӧ купеч.
А мынтан кӧ пӧ дас кык сюрс, сетлам сутки кежлад.
Купеч дас кык сюрс налы мынтіс, ошкӧс босьтіс дай нуис.
Пондыліс ошкӧс домавны, да вокъяс эз тшӧктыны, мунас пӧ и сідз, тайӧ морт сёрнитӧ гӧгӧрвоӧ.
Купеч мунӧ, и ош мунӧ, вӧтчӧ бӧрсяньыс.
Мунісны, мунісны, воисны сэтшӧм вадорӧ, куръя кодь дорӧ.
Купеч пыж лэдзис, ошкӧс тшӧктіс сӧвны жӧ, петіс ва вылӧ.
Ва вылӧ петіс, сэні, ва улас моз, сюръя эм.
Сюръяӧ ключнас бергӧдіс, да ваыс быри, вешйис.
Куръя местаын зэв гажа керка лои.
Керкаӧ пырисны, сэні — зэв мича ныв.
Купечыдлӧн нылыс вӧлӧма вывті мича, да оз лысьт йӧзас петкӧдны, гусьӧн видзӧ.
Вот, шуӧ купеч, сутки кежлӧ вайи тайӧс гӧститны.
Эн пӧ гажтӧмтчы, нылӧ, тайӧ быдтор гӧгӧрвоӧ и кужӧ вӧчны.
Купеч петіс бӧр.
А ош да ныв колины сійӧ керкаас.
Ныв шуӧ, вай пӧ самӧвар пукты.
Ош пуктіс, ставсӧ корсис пызан вылӧ, ваяліс чашкаяс, паньяс, ставсӧ как шледует вӧчис.
И мурӧстіс, лок пӧ пуксьы тшайтӧ юны.
Ныв сэки и казяліс: тэ пӧ тай абу ош вӧлӧмыд, а морт.
Револьвер босьтіс, он кӧ пӧ шыась, ме тэнӧ револьверӧн лыя.
Ош и шуас морт гӧлӧсӧн, эн пӧ лый, а вай таті резьӧд.
Ныв резьӧдіс, ош ку пиысь петіс зэв мича том молодеч, Ванька.
Но, сутки найӧ гӧститісны, олісны зэв бура.
Быдторсӧ, дерт, вӧчисны сэн.
Тшай юисны, узисны, и куйлісны, кутчысьлісны.
Сутки кутіс кольны, ныв и шуӧ, но сэсся пӧ бать регыд локтас, вай бӧр пыр ош ку пиад.
Ванька пырис ош кучик пиӧ, ныв вурис, лӧсьӧдіс важ мозыс.
И зэв уна зарни деньга пуктіс ош ку пиад.
Бать воис дай шуӧ, мый пӧ тайӧ, зэв тай нӧ рушкуыс ыдждӧма ошкыдлӧн.
А сутки пӧ ӧд гӧститіс, кыдз оз ыджды, — ӧтвет видзӧ ныв.
Сэсся нылыд и шуӧ, батюшко пӧ, оз-ӧ позь мӧд сутки видзны оштӧ.
А кысь нӧ пӧ, нылӧ, дас кык сюрс ӧд суткиыс сулалӧ.
Оз позь.
Босьтіс ошкӧс дай нуис.
Пыжӧн петіс берегӧ, пыж бӧр пӧрӧдіс.
Ош зэв сюся видзӧдӧ, кыйӧдӧ, кытчӧ мый пуктӧ купеч.
Сэсся-й ошкӧс бӧр нуис Гришка-Мишка дінад, сетіс налы.
Но, шуӧны вокъяс, тані пӧ тырмылас, мунам мӧд карӧ.
И найӧ петісны карысь, пондісны мунны вӧлӧкӧд.
А Гришка да Мишкалӧн деньга вывті уна.
Кык вок пондісны сёрнитны, вай пӧ ми колям оштӧ татчӧ, деньга миянлы, кыклы, ставыс коляс.
А вот пӧ колям и эм, шуӧ мӧд вок.
Уськӧдчисны котӧртны, Ванька и кольны кутіс.
Гӧгӧрвоӧма нин да кутіс горзыны, резьӧдӧй пӧ ош кутӧ, ме деньгатӧ ог босьт, менам аслам эм.
Но найӧ пыр пышйисны, ошкӧн и колисны Ванькаӧс.
Ванька повзис зэв чорыда, — ӧтнас ӧд, морт абу, окотникъяс кӧ паныдасясны, дзик лыясны.
Повзис и пырис вӧрас, пуяс костӧ.
Сійӧ кутіс зыртчыны пуясӧ, косявлӧ ош кучиктӧ, кӧсйӧ петны ку пиысь.
Кыдзкӧ и резьӧдіс ӧд, бара петіс Ванька, сэтшӧм молодеч.
Ванька пӧрччис вылыс дӧрӧмсӧ, дӧрӧм тырыс сӧвтіс зӧлӧтӧй деньга.
А мый эз тӧр, колис ош ку пиӧ, ёкмыльтіс дай пуктіс колода бердӧ.
Шуд вылӧ пӧ, кодлы сюрас, зэв на уна зӧлӧта.
(Ме аски жӧ ветла, гашкӧ, меным шудыс усяс).
Сэсся-й сійӧ бӧр локтіс карӧ, муніс важ патераӧ и сійӧ жӧ купеч ордад медасис казакӧ.
А донысь-ӧ пӧ, юалӧ купеч.
А восьыс кӧ пӧ сё шайт сетан — и олас.
Медасис казакӧ и пондіс шуны Ванька: вот пӧ, купеч, кывзы, вай ми вӧчам пир дас вит сутки чӧж, став бур сёяннас, юаннас.
Став Россияысь чукӧртам йӧзӧс, и дас вит сутки кутам вердны и юктавны.
О пӧ, шуӧ купеч, сымдаыдлы менам оз тырмы нинӧм, деньга ни овмӧс.
А тэ пӧ сы кузя эн шогсьы, ме лӧсьӧда, шуӧ Ванька.
Толькӧ пӧ мед тэныд чесьтыс да славаыс, а ме ӧтветшайта.
И вот, чукӧртісны, коралісны йӧзӧс быд помысь.
И дас вит сутки вердісны, юкталісны, сёян-юан эз бырлы, и век выльысь-выль, бурысь-бур.
Ставсӧ Ванька вайӧ.
А купечыдлы славаыд лои, зэв лои рад.
А коді оштӧ нуліс, сійӧ купечыд пондіс шуны: аттӧ пӧ, тайӧ джын дон оз сулав ме дінын, а эсы ыджда слава лои.
Менам пӧ нёль сы мында деньга, да ме вӧча кызь вит сутки кежлӧ пир.
Сійӧс панйыны кӧсйӧ.
Чукӧртіс йӧзтӧ, кораліс и кызь вит сутки пыдди куим суткиӧн ставыс быри, нинӧм эз коль, вердны ни юктавны.
Ванька и шуӧ: кӧзяин пӧ, ме ог-ӧ петав тшӧтш пир вылас?
А мыйла нӧ пӧ юалан, тэ ачыд сетін меным слава, тэ ачыд и ыджыдыс.
А юасьтӧг пӧ абу жӧ лӧсьыд, шуӧ Ванька, ме ӧд лыддьыся тэнад казак.
Но, пир вылӧ петіс купеч ордӧ.
Нинӧм нин абу сэн, лёк квас кындзи.
Ставыс бырӧма.
Нинӧмӧн верднысӧ да, кӧзяин новлӧдлӧ гӧстьясӧс комнатаысь комнатаӧ, картинаяс петкӧдлӧ.
Эськӧ ылӧдлӧ нин, мед кадыс ӧдйӧджык коляс.
А кысь нин кольӧ, нёль сутки на и прӧйдитіс, а чукӧртӧма кызь вит сутки кежӧ.
Петкӧдлӧ картинаяс купеч, и нывсӧ картина вылысь индіс, вот пӧ и нылӧй менам, толькӧ пӧ некодлы не тӧдны, кӧн сійӧс дзебӧма.
Но, пондісны сэн сёрнитны гӧсьтъяс купеч ныв йылысь.
Ванькаыд и шыасис сэтчӧ: сійӧ кӧ ловъя, вермам и корсьны.
Тӧдӧ, видзӧд, кӧні нывтӧ видзӧны да.
Купеч и шуӧ: тэ кӧ верман корсьны, нылӧй и став овмӧсӧй менам лоӧ тэнад, а оз кӧ пӧ сюр, тэнсьыд юртӧ керыштны.
Ладнӧ пӧ, шуӧ Иван.
Но и сёрнитчисны.
Иван петіс и муніс.
Воис патераӧ, кӧзяинлы и шуӧ, юр керыштӧмысь пӧ кӧсйыси корсьны купечыдлысь нывсӧ.
А дерт пӧ эськӧ ловъя, шуӧ кӧзяин, да он ӧд аддзы, сылӧн пыдӧ дзебӧма.
Аддза ли ог, а ветлыны лоӧ, кӧсйысьӧма да, — шуӧ Иван.
Муніс куръя дорӧ.
Пыж лэдзис, пуксис, петіс ва вылӧ.
Ключ сылӧн ордас нин.
Воис ваувса сюръя дорӧ, сюръя розьӧ бергӧдіс ключнас, и ва вешйис.
Тыдовтчис ва улысь керка.
Пырис.
Нылыд и шуӧ, ок пӧ, Ванька, Ванька, менам бать вӧлі первой волшебник, а тэ сыысь выше петін, кужин ылӧдлыны.
Самӧй сэки грым-йиркмуні, зэв чорыда мыйкӧ сыркнитіс.
Эн пов, Ванька, шуӧ ныв, тайӧ пӧ бать менам кватитчис да уськӧдчис вӧтчыны тэ бӧрся.
Локтӧ пӧ нин вӧлі посводзын, да плака помыс эз терпит, му пырыс и муніс, толькӧ розь коли морт тӧрвыя.
Петісны, да збыль розь и эм, сэтшӧм пыдӧстӧм.
Грека мортыд сідз вот вӧйӧ, оз терпит муыс.
Найӧ чӧвтлісны пу и из, некутшӧм шы эз кывлы, пырыс быттьӧ мунӧ.
Плака сэсся тувъялісны, тупкисны розьсӧ.
Но, нылӧс петкӧдіс, гӧтрасис, аслыс босьтіс дом и магазин лӧсьӧдіс дас кыкӧс.
И пондіс тӧргуйтны ачыс кар вылас.
И муніс сійӧ тӧваръяс ньӧбны.
Воис кытчӧкӧ мӧд карӧ, сэтчӧ зэв уна купечьяс воӧмась, овмӧдчӧмась ӧтлаӧ.
Юыштісны да кутісны ошйысьны.
Ӧти купеч шуӧ, менам пӧ квайт магазин.
Мӧд купеч шуӧ, менам пӧ ӧкмыс магазин.
Коймӧд шуӧ, менам пӧ тіян дорысь уна дай баба-й медмича.
Сэсся и бабаясӧн кутісны ошйысьны купечьяс.
Быдӧнлӧн медбур.
Иван кывзіс, кывзіс дай шуӧ:
— Мый нӧ ошйысянныд, менам магазиныд дас кык дай баба ваысь лэптӧм, а сы кодь мичаыс некодлӧн абу.
Сійӧ превышайтіс став купечсӧ, баба пӧ ваысь лэптӧма.
О, тэнад пӧ эськӧ мича бабаыд да, ме пӧ кутлывлі, шуӧ ӧти дӧсаднӧй купеч.
Кутлыны, дерт, эськӧ-й эз кутлы, но код юрнад ошйысьӧ, сэтшӧм нин мортыс.
Неужели пӧ кутлін, юалӧ Иван.
Кутлі пӧ.
А верман кӧ татчӧ именнӧй чунькытш вайны, ме верита, а он кӧ вермы, юртӧ керышта.
Вензисны, и купеч муніс чунькытшла.
Чунькытшла муніс, пырис Иван баба вежаньыс ордӧ.
Юкталіс сійӧс винаӧн и тшӧктіс корлыны Иван гӧтырлысь чунькытшсӧ.
Вежань петіс, сёрнитісны, пукалісны, сэсся-й вежань шуӧ, он-ӧ пӧ вежсьыв чунькытшнад.
Ичмонь нинӧм эз кут юасьны и сетіс вежаньыдлы.
А вежаньыд петіс да купечыдлы сетіс.
(Со жӧ ӧд кутшӧм, лешакыд, мен быдсӧн жаль лои ичмоньыс).
Купечлы чунькытш сюри, сійӧ пукавны эз кут, петіс и муніс.
Муніс и сетіс чунькытштӧ Иванлы.
Иван дзик пыр жӧ муніс гортас и бабатӧ нӧйтіс, гашкӧ, сизимысь помся.
И тола пиӧ шыбитіс.
Вот пӧ тэныд, скӧрмис.
Сэсся став магазинъяссӧ вузаліс, приказщикъясӧс лэдзаліс и ачыс бара салдатӧ муніс.
Салдатын пондіс служитны Ванька, а бабаыд сылӧн тола письыд чеччӧма, тӧдмалӧма, кытчӧ воштысис Иван, и давай салдатӧ жӧ.
Дерт, пасьталіс мужик паськӧм, юрсисӧ шырис, мед асьсӧ не выдайтны.
Но, Ванькаяс часьтӧ пырис, воис унтер-апитсэрӧн.
А Ванька век на улыс чина салдат.
Апитсэр и шуӧ сылы, вай жӧ пӧ меным пывсян ломты, пывсьыны колӧ.
Ванькалы ӧд, дерт, быть кывзысь, мый тшӧктас апитсэр, сійӧс и вӧч.
Пывсян вӧдитіс, гӧтов лои, кутіс ыстыны апитсэрӧс пывсьыны.
Апитсэр и шуӧ, лэччам пӧ тшӧтш пывсям.
Ог, — шуас, — тэ апитсэр, а ме салдат, миянлы ӧтлаын не след пывсьыны.
— Лэччам, лэччам, — шуӧ апитсэр.
Но, Иванлы быть кывзы, ёна пӧперечитны оз позь апитсэрлы.
Лэччисны.
Пӧрччысисны.
Иван видзӧдӧ — сы водзын сулалӧ нывбаба.
А мый нӧ пӧ, Ванька, видзӧдан сэтшӧм ёна, юалӧ.
Нинӧм пӧ, шуӧ Ванька.
Сэсся, другӧ, висьтасис «апитсэрыд».
Ок пӧ, Ванька, Ванька, йӧй тэ, йӧй, тэ он тӧд, а ме ӧд тэнад кӧзяйкаыд, а тэ менам путьтӧм кӧзяин, шуӧ.
Но, сэсся сэн сёрнитісны, висьтасисны, бурасисны и мунісны бӧр асланыс карӧ.
Сэні бара восьтісны дас кык магазин, быд магазинын дас кык приказщик.
И кутісны овны важ мозыс, зэв бура.
Ме сэсся муні на дінысь, — ог тӧд, кыдз ӧні олӧны.
{Коми йӧз @ Варполомей @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 323-326.}
Варполомей
Олісны-вылісны Варполомей гозъя.
Налӧн вӧлі казак.
Сэтчӧ локтас старик, узьны вӧзйысьӧ.
Старикӧс Варполомей оз лэдз: «Мун да вӧлӧсьтас вӧзйысь, вӧлӧсьтыс паськыд».
Старик ветлас да некытчӧ оз вӧзйысь, бара Варполомейӧ локтас.
Варполомей мӧдысь ыстас вӧлӧсьт кытшовтны, кодкӧ пӧ ӧд лэдзас.
Сійӧ кытшовтас да некытчӧ оз вӧзйысь, бара Варполомейӧ локтас.
Варполомей лэдзас: «Но узь нин, инӧ, казаккӧд кукня вылын».
Старик пӧлатьӧ водас, слуга паччӧрӧ каяс.
Вой шӧр кад воис да, ӧшинь увсянь горзӧны: «Старик, тані?»
Старик шыасис: «Тан».
«Эстӧн озырлӧн пи чужӧма да, мый сылы олӧмсӧ шуан?»
«Батьыслысь олӧмсӧ шуа».
Ӧти здук мысти бара ӧшиньӧ таркӧдчӧны: «Старик, тані?»
Старик бара шыасис: «Тан».
«Эстӧн гӧльлӧн пи чужӧма да, сылы олӧмсӧ мый шуан?»
«Сылы Варполомейлысь олӧмсӧ шуа».
Асывводз чеччасны, казак старикӧс пӧсь картупельӧн вердас, и старик мунас.
Варполомей гозъя чеччасны, казак тшай пузьӧдас и кутас висьтавлыны: «Тайӧ старикыдлысь юасисны войнас, волісны кыкысь.
Ӧтчыдсӧ волісны да юалісны, озырлӧн пӧ пи чужӧма да, мый сылы олӧмсӧ шуан?
Сійӧ батьыслысь олӧмсӧ шуис.
Мӧдысьсӧ волісны да юалісны, гӧльлӧн пӧ пи чужӧма, да мый пӧ сылы олӧмсӧ шуан?
Сійӧ Варполомейлысь олӧмсӧ шуис».
Варполомей сё шайт казаклы сетіс да ыстіс гӧльлысь кагасӧ ньӧбны.
Кагасӧ тшӧктіс локтігмозыс идзас зорӧд улӧ сюйны.
Муніс казак гӧль кресттянин ордӧ да шуӧ: «Тіян тай кага чужӧма, Варполомей индіс ньӧбны сё шайтысь, сійӧ кӧсйӧ быдтыны».
Налы и нимкодь: «Ми быдтынысӧ ог жӧ вермӧй-а, сетам».
Казак локтігмозыс кагасӧ идзас зорӧд улӧ сюйис.
Мӧд луннас кутшӧмкӧ баба мунӧма идзасла, идзас зорӧд улысь сылы сюрӧ кага.
Сійӧ и висьталас: кага пӧ сюрис.
Варполомейлы кывсяс.
Варполомей сетас казаклы кыксё шайт: «Мун да ньӧб кагасӧ, локтігмозыд ва струбаӧ чӧвт».
Казак мунас: «Тіянлы тай идзас зорӧд улысь кага сюрӧма, Варполомей тшӧктіс ньӧбны, кыксёӧс мӧдӧдіс деньга».
Найӧ деньга босьтасны, сетасны кагаӧс.
Казак локтігмозыс струбаӧ чӧвтас.
Баба лэччас вала.
Сылы чепняас кага кутчысяс: «Баба, эн повзьы, менӧ лэпты».
Баба лэптас да гортас катӧдас.
Варполомейлы бара кывсяс.
Варполомей куимсёӧс сетас казаклы: ветлы пӧ да ньӧб.
Казак мунас куимсё шайтӧн да ньӧбас кагаӧс, ваяс Варполомей ордӧ.
Варполомей сійӧс быдтыштас да ыстас Тшынӧн-дукӧн ветлысь дінӧ Варполомейлысь деньга лыд юавны.
Детина мунас.
Мунас да, пуын пасьтӧм морт ӧшалӧ: «Кытчӧ нӧ тэ, дзоляник детинка, мунан?»
«Ме Тшынӧн-дукӧн ветлысь дінӧ муна».
«Сылы тэ вомтыр яй да паньтыр вир нуан.
Ме татӧн комын во нин ӧшала да, коді ӧтарӧ мунліс, мӧдарӧ локтысь эз на лолы.
Тэ юав, мый мыжысь ме ӧшала».
Бара водзӧ мунас.
Мунас да, ю вомӧн чери тасасьӧма.
Вывтіыс ветлӧдлӧны да, вылысыс тшупсьӧма.
Чериыд юалас: «Кытчӧ тэ, детина, мунан?»
«Ме Тшынӧн-дукӧн ветлысь дінӧ муна Варполомейлысь деньга лыд юавны».
«Тэ ӧд сылы вомтыр яй да паньтыр вир нуан.
Ме татӧн комын во нин тасасьӧма да, коді ӧтарӧ мунліс, мӧдарӧ локтысь эз на лолы.
А локтан кӧ, менӧ юав, мый мыжысь ме татчӧ тасасьӧма».
Детина бара водзӧ мунас да, перевозщик воас.
«Тэ кытчӧ, детина, мунан?»
«Ме муна Тшынӧн-дукӧн ветлысь дінӧ Варполомейлысь деньга лыд юавны».
Перевозщик бара шензьӧ: «Тэ сылы вомтыр яй да паньтыр вир нуан.
Ме татӧн комын во нин вуджӧдча да, коді ӧтарӧ мунліс, мӧдарӧ локтысь эз на лолы.
А локтан кӧ, менӧ юав, мый мыжысь татӧн вуджӧдча, некод дон оз сет и некод менӧ оз веж».
Детина мунас и воас Тшынӧн-дукӧн ветлысь дінӧ.
Гӧтырыс гортас, ачыс абу.
Гӧтыр бара шензьӧ: «Кысь, пиӧ, тэ локтін, мужикӧй тэнӧ сёяс.
Тэ сылы вомтыр яй да паньтыр вир вайин.
Час, ме тэнӧ дзебла локтігкежлас».
Локтас Тшынӧн-дукӧн ветлысь дай шуас: «Уп-п пӧ, роч дук петӧ».
Гӧтыр сылы шуас: «Тэ ылі мутіыд ветлін да, пӧла костад роч дуксӧ вайин».
«Эг, детина татӧн выйим, Варполомей ыстӧма, сійӧ детинасӧ вай, мед тшӧтш сёяс мекӧд».
Гӧтырыс ваяс ӧкмыс ведра вина, ӧкмыс шомӧс нянь, ӧкмыс ведра шыд да йӧв сёйны.
Детинаӧс корас мужикыд, сёйны кутасны тшӧтш.
Мужик сылы висьтавлыны кутас: «Тэнӧ Варполомейыд ыстіс эз деньга лыд юавны, а мед ме тэнӧ сёя.
А тэ локтігад аддзывлін тай перевозщикӧс, — сійӧ индӧма юавны, комын во пӧ вуджӧдча да, мый мыжысь пӧ вуджӧдча, — сійӧ йӧйысла вуджӧдчӧ.
Вуджысь кӧ локтас, мед пуксьӧдас бӧжавны, ачыс мед нырас сӧлас.
Тайӧс, ачыд первой вудж дай, висьтав.
Сэсся чери тай тасасьӧма ю вомӧн.
Первой вудж дай висьтав: тэ пӧ тай караб ньылыштӧмыд, карабсӧ кӧ быликтан и мынан.
Тэ сэсся караб вылас сӧв да пасьтӧм морт дорӧ воан.
Зор босьт да пасьтӧм мортсӧ вачкы, сійӧ сэтӧн клад ӧшалӧ и сэтысь деньга киссяс.
Деньгасӧ мешӧкӧ сӧвт, карабад пукты дай Варполомей ӧшинь улӧдз мун».
Детина мӧдӧдчас гортас мунны.
Мунас перевозӧдз.
Перевозщик шензьӧ: «Кыдз нӧ тэ бӧр воин?
Менӧ юалін эн?»
«Час, вуджа да висьтала».
Детинаӧс вуджӧдас, и детина висьталас: «Тэ ачыд йӧй: вуджысьыд локтас да, сійӧс пыж бӧжас сӧвтӧд, ачыд нырас сӧв.
Пыж нырыд берегас сутшкысяс, чеччышт, — сійӧ вуджӧдчыны кольӧ».
Водзӧ мунас да чери дорӧ воас.
Чери шензьӧ: «Аттӧ дивӧ, тэ локтан?
Некод на эз волы-а!
Менӧ юалін эн?»
«Час, вуджа да висьтала».
Вуджас и шуас: «Тэ тай карабтӧ ньылыштлӧмыд, сійӧс быликты».
Чериыд караб быликтас и мынас.
Карабӧ детина сӧлас и пасьтӧм морт дорӧ воас.
Пасьтӧм морт шензьӧ: «Тэ кыдзи локтан?»
Детинаыд шуигкостіыс зорйӧн вартас.
Вартас, и деньга киссяс.
Деньга мешӧкӧ сӧвтас, карабӧ пуктас, Варполомей дорӧ воас, деньга мешӧк кильчӧ вылӧ голь пуктас.
Варполомей уськӧдчас, коска пась пасьталас: «Ӧні тай Тшынӧн-дукӧн ветлысьыд деньга сеталӧ».
Варполомей гӧнитас-мунас.
Сійӧ оз нин аддзывлы пуысь пасьтӧм мортӧс, ни ю вомӧн тасасьӧм чериӧс, сӧмын вуджӧдчысьӧс нин аддзас.
Горзӧ: «Перевозщик, вуджӧд!»
Перевозщик шуӧ: «Энлы, эн тэрмась!»
Пыжас сӧвтӧдас, пелыс сетас: «На, тэ бӧжав!»
Варполомей бӧжавны кутас, вуджасны, пыж нырыс берегас воас, перевозщик чеччыштас, а Варполомей и ӧні на вуджӧдчӧ.
Овмӧсыс ставнас детинаыслы колис.
{Коми йӧз @ Седун @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 329-339.}
Седун
Оліс-выліс кресттянин.
Кресттянинлӧн вӧлі куим пи.
Медыджыдыс Василей, мӧдыс Педӧр, коймӧдыс, медічӧтыс, Иван.
Иван — седун, паччӧр сэрӧгысь оз и лэччыв некор, пукалӧ сэн да сёй пиын луасьӧ.
А кыкыс прӧсужъяс.
Но, коркӧ бать висьмис, омӧльтчис зэв ёна и пондіс кувны.
Корис пиянсӧ и шуӧ, но пӧ, пиян, ме, буракӧ, кувны куті, ог нин справитчы.
Ті менӧ дзебӧй, гуалӧй кулӧм мысьтӧн, а сэсся куим вой волӧй узьны ӧтикӧн-ӧтикӧн менам гу вылӧ: первой Василей, сэсся Педӧр, сэсся и тэ волы, Седун.
Но, бать налӧн кулі, дзебисны-меститісны, и рыт воис, кайны талун узьны бать гу вылын медыджыд пилы.
Медыджыд пиыс, Василей, и шуӧ, он-ӧ пӧ тэ кай, Седун, узьны ме пыдди батьыд гу вылын, ме тэд ньӧба гӧрд дӧрӧм.
Кая, шуӧ Седун.
Гӧрд дӧрӧмыд сылы кажитчис, любӧ весиг.
Зэв зіля сэсся и тімбыльтіс-кайис.
Бать гу вылын узис, батьыс сетіс зэв мича гӧрд вӧв.
Лэччӧдіс вӧвтӧ, лэдзис шор дорӧ, а ачыс бӧр кыссис гортӧ.
Мӧд вой узьны колӧ шӧркост воклы.
Рыт пондіс воны, шӧркост вок шуӧ, тэ пӧ, вокӧ, он-ӧ кай узьны ме пыдди, ме вурӧда тэныд выль сапӧг гоз.
Кая пӧ, шуӧ Седун.
Сылы эськӧ нинӧм и сапӧгсьыс, оз ветлыв некытчӧ да, колӧ жӧ вот вӧччыныыд.
Зэв любӧпырысь и кайис.
Бара узис бать гу вылын, и бать сетіс руд вӧв.
Седун сійӧс лэччӧдіс да бара лэдзис шор дорӧ.
Коймӧд вой воны кутіс, кайны колӧ Седунлы.
Но пӧ, талун аслым узьны черед, оз нин ков дон босьтны некодлысь.
Кайис и бара узис бать гу вылын.
Бать сетіс сылы зэв мича воронӧй вӧв.
Седун бара лэччӧдіс и шор дорӧ лэдзис вӧлӧс.
Но, эстӧні, эстӧні ылын эм сар, а сарлӧн куим ныв: Марья, Василиса и Марпида.
Найӧ бӧрйӧны рӧвесникӧс мужик вылӧ.
Сар сетіс нывъяслы шӧвк чышъянъяс.
Ӧтилӧн мича-мича, мӧдлӧн сыысь мича, а меддзоляыслӧн, Марпида Саревналӧн, ещӧ на мича, би моз ӧзйӧ.
Но, аски ӧшӧдӧны балкон вылӧ медыджыд нывлысь чышъян.
Коді сійӧс судзӧдас, сійӧ и лоӧ жӧникпу.
Став сарствоас явитӧма, быд помысь йӧз локтӧны, чукӧртчӧны.
И кык вокыд Седунлӧн тшӧтш мӧдӧны, ветлам пӧ, гашкӧ, и миянлы сюрас.
Седун шуӧ, менӧ пӧ, вокъяс, он-ӧ тшӧтш босьтӧ?
Вокъяс толькӧ сералісны: чӧв пӧ, йӧй, кытчӧ мунан, пукав паччӧр сэрӧгад.
Сэсся доддялісны омӧлик кыскасян вӧв-кляча, пуксисны доддьӧ и мунісны.
Но, вокъяс мунісны.
Седун лэччис шор дорӧ, кыссис бауӧн, чукӧстіс воддза вӧвсӧ, гӧрдсӧ, и пырис пеляс.
Ӧтар пеляс пывсис, мыссис, мӧдарас кӧмасис, пасьтасис и петіс сэтшӧм ён, мича молодеч!
Но, сэсся пуксис вӧв вылӧ, вӧлӧн кутіс лэбны.
Регыдӧн и суӧдіс вокъяссӧ: кыскасян вӧвнад ылӧ абу на и мунӧмаӧсь.
Суӧдіс и вӧв вывсянь швач кучкис пель бокас ӧтилы, швач кучкис мӧдыслы, найӧ усины пидзӧс вылас.
Свят, свят, шуӧны, Илля Великӧй пӧ муніс.
А Седун ылын нин водзын лэбӧ.
Лэбыштіс сар двореч дорӧ, гашкӧ, балконсьыс на вылӧджык чеччыштліс, и толькӧ исыштіс, эз босьт чышъянтӧ.
Йӧзыс видзӧдӧны да дивуйтчӧны: со пӧ, со, вермӧ да оз на и босьт ещӧ.
Дерт, кодкӧ сэсся судзӧдіс жӧ бӧрын.
А Седун бергӧдчис бӧр да, вокъяс век на мунӧны, паныдасисны.
Сійӧ бара ӧтиыслы швач кучкис, мӧдыслы швач кучкис.
Найӧ бара усины пидзӧс вылӧ, свят, свят, шуӧны.
Илля Великӧй пӧ бара муніс, миянӧс страститіс.
Коркӧ-й вокъяс воисны гортӧ.
Седун паччӧрын нин куйлӧ.
Сійӧ, дерт, важӧн нин удитліс воны, лэдзис вӧвсӧ шор дорӧ, а ачыс бӧр лои Седун.
— Но, вокъяс, кыськӧ-мыйкӧ аддзылінныд энӧ, кывлінныд энӧ? — юалӧ вокъяслысь.
— Эгӧ аддзылӧй, кодкӧ босьтӧма нин, эз миянлы сюр.
Толькӧ Илля Великӧй гымаліс, страститіс миянӧс зэв ёна.
— А ме тай нинӧм эг кывлы-а, некутшӧм гымалӧм, ме моз кӧ пукалінныд гортын, бурджык эськӧ вӧлі.
Мӧд лун шӧркост ныв лэптіс чышъян.
Вокъяс бара шуӧны, ветлам пӧ и ми, гашкӧ талун миянлы сюрас.
Седун бара вӧзйысьӧ, менӧ пӧ, вокъяс, он-ӧ тшӧтш босьтӧй?
Вокъяс бара сералісны, чӧв пӧ, йӧй, кытчӧ тэ мунан, куйлы паччӧрад, сійӧс тӧд.
Сэсся доддясисны и мунісны кыскасян вӧлӧн, клячаӧн.
А Седун лэччис, чукӧстіс мӧд вӧвсӧ, рудсӧ, и ӧтар пеляс пывсис, мыссис, мӧдарас кӧмасис, пасьтасис, сэтшӧм мича да ён молодеч лои.
Вӧв вылӧ пуксис и пондіс мунны.
Регыдӧн и суӧдіс вокъяссӧ, ӧтиыслы бара швач кучкис, мӧдыслы швач кучкис, найӧ бара пидзӧс вылӧ усины, свят, свят, шуалӧны, Илля Великӧй пӧ муніс, миянӧс страститіс.
А Седун воис балкон дорӧ, чеччыштліс и бара толькӧ исыштіс чышъянтӧ, эз босьт.
Йӧзыс дивуйтчӧны, со пӧ кутшӧм, вермис да эз на и босьт ещӧ.
Бергӧдчис бӧр, а вокъяс век на мунӧны.
Бара налы швачйӧдліс, кучкаліс пель боканыс, найӧ усины пидзӧс вылас, свят, свят пӧ, Илля Великӧй муніс, миянлы страсьт петкӧдліс.
Коркӧ-й сэсся гортӧ воисны, Седун и юалӧ:
— Но, вокъяс, талун сюри эз?
— Эз миянлы сюр, кодкӧ босьтӧма нин, толькӧ Илля Великӧй гымаліс, миянлы страсьт петкӧдліс.
— А ме тай нинӧм эг кывлы-а, ме моз кӧ пукалінныд гортын, некутшӧм страсьт эз лолы.
Коймӧд лунӧ Марпида Саревна чышъян лэптіс, меддзоля чойыс.
Йӧз чукӧрмӧма став сарствосьыс, быдӧн желайтӧ судзӧдны.
Вокъяс шуӧны, ветлам пӧ и ми, талун, гашкӧ, сюрӧ нин.
Седун бара вӧзйысьӧ, талун, шуас, ме ог нин кольччы, ветла жӧ, сідзкӧ, ті кӧ нин надейтчанныд.
Сэсся петіс да медводз и пуксис доддяд.
Вокъяс сералісны и матькисны, да Седун эз чеччы.
Но, ладнӧ пӧ, шуӧны вокъяс, сэсся нуисны да шорад и пӧрӧдісны Седунӧс.
Сералісны, сералісны дай мунісны, а Седун коли.
Но и тайӧ пӧ ладнӧ, шуӧ Седун, кӧть татчӧдз вайисны, эз ковмы кыссьыны аслым.
Чукӧстіс коймӧд вӧвсӧ, аслыс сетлӧмсӧ, ӧтар пеляс пырис, пывсис, мыссис, мӧдарас кӧмасис, пасьтасис, сэтшӧм молодеч лои, ён да мича.
Вӧв вылӧ пуксис и лэбыштіс вӧвнад.
Вокъясӧс суӧдіс да ёна и клопӧдіс-нӧйтіс, вот пӧ тіянлы пӧрӧдӧмсьыд.
А найӧ усины пидзӧс вылас, свят, свят пӧ, Илля Великӧй муніс, миянӧс бара страститіс.
Сар балкон дорӧ воис Седун, чеччыштіс вӧвнад.
Сійӧ, зонмӧ, гашкӧ, керкасьыс на вылӧ воліс и лэччигас вӧлисти босьтіс чышъянтӧ Марпида Саревналысь.
О, кутӧй, кутӧй, код пӧ татшӧмыс, горзӧны йӧз, а кыдз сійӧс кутан, йӧз юр вывтіыс лэбӧ да.
Бӧр локтігас паныдасис вокъяскӧд, найӧ мунӧны на сӧмын, и бара швачйӧдліс-кучкаліс.
Найӧ усины пидзӧс вылӧ, свят, свят, шуӧны, Илля Великӧйыд пӧ бара страститӧ миянӧс.
Коркӧ сэсся, ветлӧмаӧсь дай, бӧр локтісны гортӧ.
Седун паччӧрын нин.
— Аски, Седун, тшӧтш мунам, — шуӧны вокъяс.
— Но, — шуӧ Седун, — менӧ корисны али мый?
Аски пӧ синтӧм и, коктӧм и, ставыс должен локны сарство пасьтасьыс.
Сар нывъяс пӧ кутасны корсьны йӧз чукӧрысь ассьыныс жӧникъясӧс.
Ладнӧ, шуӧ Седун, ветла, талунъя моз кӧ он пӧрӧдӧй.
А тіянлы пӧ талун сюри эз, юалӧ вокъяслысь.
Эз пӧ, эз сюр миянлы, толькӧ Илля Великӧй бара страститіс, татшӧм страсьтсӧ эг на аддзылӧй ещӧ.
Гортын кӧ олінныд ме моз, бурджык эськӧ вӧлі, шуыштіс Седун.
Но, узисны найӧ, асъя рӧмыднас на ӧти вокыд и садьмис: мый нӧ пӧ тайӧ, ӧзйӧма тай нӧ керканым?
А сійӧ эськӧ Седунлӧн узигас питшӧгсьыс чышъян помыс мыччысьӧма.
— Вокӧ, вокӧ, — пондіс мӧдсӧ чуксавны, — Седуныд ӧзтӧма керкатӧ, паччӧрад биасьӧма да.
Но, Седун ӧдйӧджык бӧр сюйыштіс чышъян помтӧ — пӧжар кусі.
Вокъяс чеччылісны жӧ эськӧ да, би эз аддзыны.
Сэсся-й, коркӧ югдіс да, вокъяс доддясисны, босьтісны Седунӧс тшӧтш и мунісны сар ордӧ.
Быд помысь локталӧны йӧз, коді вермӧ и оз, синтӧмыс и коктӧмыс сэні, гӧльыс и озырыс.
Лун шӧр кежлӧ ставыс нин чукӧртчис, некод эз коль гортӧ.
Седун кутіс пырны, да зырым и дуль ӧтлаын, кыссьӧ бауӧн.
Тайӧс пӧ мыйла нин вайны, тайӧс; тайӧ ӧд абу жӧ нин жӧникпу, шуӧны йӧз.
А сар шуӧ, нет пӧ, ставыс должен локны, некод мед эз коль бокын.
Сэсся сар сетіс медыджыд нывлы вина стӧкан: кытшовт пӧ йӧз пӧвсттіыс, код ордысь аддзан чышъянтӧ, сійӧс и юктав, сэсся пуксьы водзас, сійӧ тэнад жӧникыд.
Но, ыджыд ныв пондіс кытшовтны, пыр и аддзис ассьыс чышъянтӧ.
Коді ӧд судзӧдіс, сійӧ оз кут дзебны.
Но, батьӧ, менам пӧ сюрис, шуӧ нылыд, сэсся юкталіс жӧникӧс стӧкан винаӧн и пуксис сылы водзас.
Бать сетіс стӧкан вина шӧркост нывлы, сідз жӧ пӧ кытшовт да код ордысь аддзан ассьыд чышъян, сійӧс и юктав да пуксьы водзас, сійӧ тэнад жӧникыд.
Шӧркост ныв пондіс кытшовтны, бара сылы регыд и сюрис.
Мен пӧ, батьӧ, сюрис жӧ, горӧдіс батьлы, сэсся юкталіс да пуксис жӧник водзӧ.
Но, сэсся бать ыстӧ коймӧд нылӧс, Марпида Саревнаӧс, вай жӧ пӧ кытшовт, вина стӧкан босьт да, код ордысь аддзан чышъянтӧ, сійӧ и лоӧ тэнад жӧник.
Марпида Саревна кутіс кытшовтны.
А Седунлӧн питшӧгсьыд тыдӧдыштӧма жӧ, абу ёна, а муртса йылыс.
Марпида Саревналы зэв яндзим лои дай быттьӧ эз аддзы, кытшовтіс и бӧр локтіс.
Эг пӧ аддзы, шуӧ батьлы.
А бать шуӧ, мӧдысь пӧ кытшовт, кыськӧ аддзан на, сійӧ тан должен лоны, бокын абу сэсся йӧзыс.
Сійӧ сэсся бара кытшовтіс, Седун дорті эськӧ-й муніс, да бара быттьӧ эз аддзы, вайис вина стӧкан бӧр, пуктіс пызан вылӧ.
Эз пӧ, батьӧ, сюр, ог тӧд, кӧні менам чышъяныд.
А бать и скӧрмис:
— Неужели эз сюр?
Тэ ылӧдлан, омӧль, кӧнкӧ, да яндысян, ветлы да босьт, кӧть коді.
Коймӧдысь нылыд эз нин кытшовт, мыйла нӧ кытшовтас, тӧдӧ нин да, аддзыліс да.
Веськыда муніс Седун дорӧ, юкталіс винаӧн, носӧвӧй чышъянӧн чышкаліс сылысь зырым-дульсӧ и пуксис дінас.
Водзӧ пуксьыны зывӧк, а дінас пуксис.
Йӧз сэні ставыс серавны кутісны.
Сюри пӧ, юалӧ сар, кыліс серамтӧ да.
Сюри пӧ, шуӧ Марпида Саревна, ачыс юрсӧ лэптыны оз лысьт яндзимысла.
Сар сэсся аддзас жӧникӧс:
— Тьпу, сюрӧма жӧ!
Торъя кукняӧ и мӧдӧдіс, порсь да мӧс видзанін ли, мый ли сэн вӧлӧма.
Пируйттӧг ни нинӧм, сідзи и ыстіс, мунӧ пӧ син водзысь.
А кык зятькӧд пируйтӧны зэв ёна.
И ми сэтӧнӧсь жӧ вӧлім, сёйим, юим.
Миян ӧд зырым-дульяс оз ӧшавны.
Ме сэсся пыри и куті висьтавны сарлы: эстӧн, эстӧн, мися, зарни сюра лань эм, поле вылын ветлӧдлӧ, зэв ӧдйӧ котралӧ, коді вермас сійӧс кутны, вот сійӧ и морт кутас лыддьысьны.
А сар и шуӧ, но пӧ, зятьяс, петкӧдлӧй ассьыныд морттуйтӧ.
Вот эстӧн, кывсьӧ, зарни сюра лань эм, ветлӧ да кутӧй сійӧс и вайӧй татчӧ.
Ветлам пӧ, шуӧны зятьяс.
Босьтісны гезъяс, сюмыс вӧжжи ли, мый ли, и мӧдӧдчисны мунны.
А Седун шуӧ гӧтырыслы:
— Вай петав бать ордад, ва кыскалан кӧбыласӧ корлы, ме тшӧтш ветла, ме ӧд зять жӧ.
Марпида Саревна петіс и корӧ.
— Мун, — шуӧ сар, — кутшӧм вӧв сылы ковмис, Седунлы, мед луттшӧ пукалас гортас, йӧзыслысь кӧть серамсӧ оз петкӧдлы.
А саритса и шуӧ:
— А жаль али мый тэд кӧбылаыд?
Мый он сет?
Вай сет.
Мамыдлы вот жаль жӧ нылыд, сы дор олӧ.
Но, сар сетіс ва кыскалан кӧбыла — зэв омӧлик, лыыс да кучикыс сӧмын.
Седун петіс да бӧрӧн и пуксис кӧбыла вылад.
Бӧжсӧ курччис вомас, ки пыдӧснас шлапкӧдӧ задъясас и мунӧ.
А йӧзыс сэні, пируйтысьясыд, со уна вӧлі, зэв ёна пондісны серавны.
Видзӧд пӧ, видзӧд, горзӧны, Седун зятьыд тшӧтш мӧдӧма, вӧв вылас бӧрӧн пуксьӧма.
Вот тайӧ и кутас зарни сюра ланьтӧ!
А Седун сійӧ пыр муніс и муніс, пыдди оз пукты сералӧмтӧ, и воис аслас шор дорӧ.
Кӧбылаӧс бӧжӧдыс босьтіс, тракнитіс, яйыс ылӧ туті, а кучик коли киас.
Сэсся ӧшӧдіс кучиктӧ потшӧс вылӧ и чукӧстіс ассьыс вӧвсӧ.
Локтіс гӧрдыд, ӧти пеляс пырис, пывсис, мыссис, мӧдас кӧмасис, пасьтасис, и сэтшӧм молодеч лои, ок кутшӧм!
Вӧв вылӧ пуксис, свӧякъясӧс суис, ӧтиыслы швач кучкис пель бокас, мӧдыслы швач кучкис и лэбис водзӧ.
Найӧ толькӧ усины пидзӧс вылас да, свят, свят, шуалӧны, Илля Великӧй пӧ миянӧс страститӧ.
А Седун ветліс поле вылӧ, кутіс ланьтӧ и бӧр нин локтӧ.
Свӧякъяс век на мунӧны, паныдасисны.
Тэ пӧ тай нӧ, молодеч, локтан нин, ваян, а ми тайӧс мунам кутны, шуӧны.
А менам пӧ кутӧма нин, шуӧ молодеч.
А тэ пӧ он-ӧ вузав миянлы, юалӧны сылысь.
Вузала пӧ.
А уна-ӧ нӧ коран?
Ыджыд кок чуньястӧ пӧ вундӧй да вайӧй меным, ме тіянлы лань сета.
Свӧякъяс думайтісны, думайтісны, сэсся и вундісны ыджыд кок чуньястӧ, сетісны молодечлы.
Молодеч босьтіс, зарни сюра лань сетіс и муніс.
А кык свӧяк сар ордӧ мунісны.
Нимкодьыд сарлы!
Ещӧ ёна кутіс пируйтӧдны найӧс, вот пӧ ті, зятьяс, эстшӧм зьвер верминныд кутны.
Седуныд пӧ кытчӧкӧ мунліс жӧ, энӧ аддзылӧ?
Эгӧ пӧ, шуӧны зятьяс, и мӧда-мӧд вежмӧн ошйысьӧны сар водзын, кыдзи найӧ кутісны зарни ланьӧс.
Коркӧ-й дыр мысти Седун локтӧ.
Шорӧдзыд нин ветлӧма, да бӧрсӧ локнытӧ дыр лои.
Сійӧ, зонмӧ, вӧв яй вывсьыд куталӧма катша-ракаясӧс, гашкӧ, дасӧс кыскӧ:
— На, — шуӧ, — тесьт-тьӧща, гӧстинеч вайи.
Серамыд сэні!
— Тьпу, — шуас сар, — дворечсӧ менсьым пежалан, мунӧ, слугаяс, кытчӧкӧ шыбитӧй ӧдйӧджык йӧз водзсьыс.
Седун сэсся баба дінӧ тімбыльтіс-муніс, пызан дорӧ весиг эз корны.
Сэсся-й бара ме пыри да висьталі: эстӧн, эстӧн, мися, эм зарни тшӧтя порсь.
Сар и шуӧ зятьяслы, но пӧ, зятьяс, эстӧн, эстӧн кывсьӧ зарни тшӧтя порсь.
Сійӧс кӧ верманныд вайны меным, вот и бур зятьяс лоанныд, нэм ог вунӧд.
Ладнӧ пӧ, ветлам.
Кокъясыд эськӧ висьӧны да, бур зятьясӧн лоны ещӧ окота.
Босьтісны сюмыс вӧжжи ли, мый ли и мунісны.
А Седун бабасӧ бара ыстӧ:
— Мун, Марпида Саревна, ветлы да корлы меным мӧд кӧбыласӧ, ме тшӧтш ветла зарни тшӧтя порсьыдла, ме ӧд сар зять жӧ.
Марпида Саревна муніс корны батьлысь вӧв, а бать шуӧ, ог пӧ сет, ӧтиӧс пӧ сетлі нин да страмитіс став йӧз водзас.
Саритса бара ныв дор сувтіс, жальыс петіс: мый нӧ пӧ жалитан ва кыскалан кӧбылатӧ, сет вай.
Но, сар сэсся сетіс жӧ, венісны кыкнад.
Седун пуксис кӧбыла вылӧ бокшӧн и бара мунӧ, восьлӧн и мунӧ.
Видзӧд, видзӧд пӧ, горзӧны да сералӧны пируйтысьяс, Седуныд бара мӧдӧма, а ӧні лӧсьыдджыка нин пукалӧ, велалыштӧма.
Тайӧ бара кутас нин порсьтӧ.
А Седун найӧс пыдди оз пукты, мунӧ и мунӧ.
Шор дорӧ воис, кӧбылаӧс кватитіс бӧжӧдыс да тракнитіс, яйыс ылӧ туті, а кучиксӧ потшӧс вылӧ ӧшӧдіс.
Сэсся чукӧстіс ассьыс мӧд вӧвсӧ, ӧти пеляс пырис, пывсис, мыссис, мӧдас кӧмасис, пасьтасис, бара зэв ён да мича молодеч лои.
Сейчас свӧякъясӧс суӧдіс да швачӧдіс-кучкаліс пель бокас.
Найӧ толькӧ шуалӧны, свят, свят пӧ, бара Илля Великӧйыд страститӧ миянӧс.
А Седун ветліс и кутіс зарни тшӧтя порсьӧс.
Бӧр локтігӧн паныдасисны свӧякъяс.
— Тэ тай ваян нин, молодечӧ, ми мунам кутны-а.
Он-ӧ тэ вузав миянлы?
Вузала пӧ.
А мый нӧ пӧ коран порсьыд вылӧ?
А кора пӧ ме мышкусьыныд тасма пасьта кучик кульыштны...
Думайтісны, думайтісны свӧякъяс и бара сӧгласитчисны, кульыштісны мӧда-мӧдыслысь тасма пасьта кучик и сетісны молодечлы.
А молодеч налы колис зарни тшӧтя порсь и муніс.
Вайӧдісны свӧякъяс зарни тшӧтя порсьӧс сар ордӧ, сарлы ещӧ любӧ лои, ещӧ ёна кутіс пируйтӧдны, гӧститӧдны.
Коркӧ-й дыр мысти Седун локтӧ.
Сыысь уна вайӧма катша-ракатӧ, куим сы мында, гашкӧ, куталӧма вӧв шой вывсьыд.
Бара пӧ Седуныд страмитӧ менӧ, шуӧ сар.
Но, ӧні Седунӧс эз нин лэдзны матыстчывны пируйтысьяс дорӧ.
Тесьт-тьӧщалы гӧстинеч и быдтор эськӧ вайӧма да, эз лэдзны морттӧ, тімбыльтіс сэсся гортас, ичмонь дінас.
А ме бара висьталі сарыдлы, эстӧн, эстӧн, мися, эм комын сывъя кӧбыла, и сылӧн комын чань.
Сар и бара шуӧ, но пӧ, зятьяс, бур зятьяс, эстӧн, эстӧн кывсьӧ комын сывъя кӧбыла и сылӧн эм комын чань.
Верманныд кӧ кутны сійӧс да ваянныд меным, медбур зятьяс лоанныд, нэм кута радейтны и буравны.
Ладнӧ, шуӧны зятьяс, ветлам, асьныс эськӧ ветлынысӧ нин оз вермыны, а век бурӧ кӧсйӧны пуксьыны.
Босьтісны мыйяскӧ сьӧраныс и мунісны.
Седун бара ыстӧ бабаӧс, мун пӧ ветлы да кор коймӧд кӧбыласӧ, ме ӧд зять жӧ, ветла тшӧтш свӧякъяскӧд.
Марпида Саревна муніс бать дінӧ.
Эськӧ оз вӧлі сет да, бара саритса нылыс дор сувтіс, тшӧктіс сетны кӧбыласӧ.
Седун пуксис да ӧні прамӧя мунӧ, пукалӧ лючки и рӧдйӧн гӧнитӧ.
Со пӧ, другӧ, велаліс ветлыныд, йӧзыс сералӧны.
Но, Седун воис шор дорӧ, кӧбылаӧс босьтіс бӧжӧд, тракнитіс, и яй туті, кучиксӧ бара ӧшӧдіс потшӧс вылӧ.
Сэсся чукӧстіс коймӧд вӧвсӧ, Воронкосӧ.
Вӧв воис, да ӧти пеляс пывсис, мыссис, мӧдас кӧмасис, пасьтасис, сэтшӧм молодеч лои, мича да ён.
Вӧлыд сылы и шуас, босьт пӧ, кӧзяин, куим ведра сир да куим пож ем, и потшӧс вывсьыд вӧв куястӧ босьт.
Ми мунам сэсся комын сывъя кӧбылаӧс кутны, сійӧ йирсьӧ чаньяскӧд поле вылын.
А поле вылас эм дуб.
Тэ кай сэтчӧ, а кайтӧдзыд ме вылӧ пукты вӧв кутӧ и кисьт ведра сир и пож ем, сэсся мӧдсӧ дай коймӧдсӧ сідз вӧч.
Но, сэсся кӧбылаыд локтас да, виччысь толькӧ, кор пидзӧс вылас усяс.
Сэки чеччышт и домав, кӧбыла и чаньяс лоасны тэнад, оз нин пышйы сэсся.
Иван босьталіс, мый тшӧктіс вӧлыд, и мӧдӧдчис мунны.
Свӧякъястӧ, дерт, джын туяс и суӧдіс на, бара швачйӧдліс-кучкаліс пель боканыс.
Свят, свят пӧ, найӧ шуалӧны, Илля Великӧйыд бара страститӧ миянӧс.
А Иван лэбыштіс на дінті и водзӧ муніс.
Муніс, муніс, воис поле, и поле шӧрын дуб.
Воис дуб дорад, видзӧдӧ, кӧбыла йирсьӧ поле вылын.
Аслас вӧв вылӧ ӧти кӧбыла кутӧ шлапкис, кисьтіс ведра сир да вылысас пож ем, сэсся мӧдӧс шлапкис, бара ведра сир да пож ем, и коймӧдӧс сідз лӧсьӧдіс.
Ачыс сэсся дуб йылас кайис да сулалӧ, виччысьӧ.
А кӧбылаыд аддзис сылысь воронӧй вӧвтӧ, уськӧдчис, зонмӧ, да кыдзи тай курччас!
Не кӧ кӧбыла кучикъясыд, сирыд да емыд, Воронколы эськӧ сэні и сьмертыд, виис эськӧ.
Да ладнӧ, вӧв куыд веськалі.
Воронко чужъялӧ, жваньгӧ бокас, а комын сывъя кӧбылалӧн, вомыс тыри сирӧн, емӧн да, оз вермы курччыны водзӧ, мынтӧдчӧ.
Кыдзкӧ вед и мынтӧдчис сэсся.
И мӧдысь курччис-апыштіс, мӧд ку веськалі, сирнас и емнас.
Мынтӧдчис, мынтӧдчис и бара кыдзкӧ мыні.
Коймӧдысь апыштіс да, коймӧд пож ем шеді.
А Седунлӧн Воронко ӧтарӧ жваньгӧ-чужъялӧ.
Чужъяліс, чужъяліс, кӧбыла сэсся-й уси пидзӧс вылас.
А Иван чеччыштіс дуб вывсяньыд дай домаліс, ӧні пӧ он пышйы меысь.
А мам кӧ оз пышйы, и чаньяс оз пышйыны, тӧдӧмысь, вӧтчасны.
Мӧдӧдчис мунны, а паныд лоины свӧякъяс.
Тэ тай нӧ, молодеч, кутӧмыд нин, ми пӧ мунам кутны-а.
Менам кутӧма нин.
А тэ пӧ он вузав миянлы?
А мый вылӧ пӧ ньӧбанныд? — пондіс шуны Иван.
Свӧякъяс сійӧс оз тӧдны, думыштнысӧ оз кужны, а Иван, дерт, тӧдӧ.
Кок чуньясыд пӧ абу, мыш кучикныд абу, мый вылӧ и вузала тіянлы?
Юртӧ тіянлысь он босьт, буракӧ, юртӧгыд он воӧ гортад, а деньга вылӧ ме ог вузав.
Зятьяс сэтчӧ и колины сулалан, а Иван муніс сар дорӧ.
Ылысянь и аддзисны локтӧмтӧ, сылӧн ӧд со дзонь табун лои: комын ӧти чаня-вӧла да комын кыкӧд аслас вӧлыс.
Бусыс кымӧрӧн кайӧ, локтӧ да.
Казялісны, быдлаысь петісны йӧз, восьталӧны конюшняяс, мед отсавны зятьяслы йӧртны.
Найӧ ӧд оз думайтны, мый Седун кутӧма да вайӧ.
Сар шуӧ, ланьтӧ пӧ кутісны, порсьтӧ кутісны, со и комын сывъя кӧбылаӧс кутӧмаӧсь менам зятьяс.
А Седунӧс оз казьтыв, оз и зять туйӧ пукты.
Сійӧ пӧ ваяс на коркӧ катша-ракатӧ, сералӧны пируйтысьяс.
Но, петісны ставныс встречайтны, сувталісны конюшняяс дорӧ.
Тшӧтш и Марпида Саревна петіс, восьтіс ассьыс карта ӧдзӧссӧ.
Пу дзиръя сылӧн вӧлі карта ӧдзӧсыс, да зэв ёна дзуртӧ.
Мый пӧ бара Седуникаыс сэн кимӧститчӧ-а, — сералӧ сар, — виччысьӧ жӧ, тыдалӧ, кодӧскӧ.
А вӧвъяс локтісны, локтісны и гузь пырисны Седун картаӧ.
Йӧз шензьӧ: мый нӧ пӧ тайӧ, Седуныд али мый кутӧма комын сывъя кӧбылатӧ?
Молодечтӧ эськӧ аддзылісны да, некод эз чайт сійӧс Седунӧн, тайӧ пӧ тӧдтӧм морт кодкӧ.
А сійӧ пырис гортас да шуӧ Марпида Саревналы:
— Но, мун жӧ, баба, пывсян ломты, дыр нин ветлі да няйтӧсси.
Пывсян ломтісны, сійӧ лэччис пывсьыны.
Мун пӧ батьтӧ ысты, шуӧ Марпида Саревналы.
Бать дінӧ муніс Марпида Саревна, Седуныд пӧ корис пывсьыны.
Седункӧд пывсьыны пӧ ог жӧ мун, тырмас, страмитіс нин менӧ.
А Седун лэччис пывсянӧ, порог весьтӧ ӧшӧдіс свӧякъяслысь кок чуньяссӧ да мышку кучикъяссӧ и пырис пывсьыны.
Сар пукаліс, пукаліс, а час пӧ лэччыла, ог-ӧ вермы кыдзкӧ-мыйкӧ ылӧдны сылысь комын сывъя кӧбыласӧ, ачыс ӧд эз жӧ кут-а.
Лэччис, пывсянӧ пондіс пырны, тронь инмис плешкас кок чуньыд, шляп кучкис мышку кучикыд.
— Тайӧ нӧ мый вӧчӧмыд, ӧшлӧмыд?
А этійӧ пӧ зарни сюра лань, индіс Иван кок чуньяс вылӧ, а этійӧ зарни тшӧтя порсь, шляп-шляп керыштіс воча мышку кучикъясӧн...
Тайӧ вот тэнад зятьяслӧн.
Сар кайис зэв ӧдйӧ, зятьяс муртса на воӧмась.
Нолтӧ пӧ вай пӧрччылӧй кӧмъястӧ, петкӧдлӧй кок чуньястӧ, тшӧктӧ сар.
Мыйла пӧ?
А вайӧ, вайӧ, пӧрччылӧй.
Зятьяс пӧрччисны сапӧгъяссӧ, а ыджыд кок чуньыс некодыслӧн абу, вундӧма.
Вайӧ и паськӧмтӧ пӧрччылӧй, тшӧктӧ сар.
Дӧрӧм и гач пӧрччӧдіс зятьяслысь.
А сэні йӧзыд!
Серамыд!
Ставныс сералӧны, виччысьӧны ӧд со вӧлі кӧбыла вайӧмтӧ, унаӧнӧсь.
Сэні и пируйтысьяс, слугаяс и, прӧстӧй кресттяна и.
Куснясьӧмӧн сералӧны.
А зятьяс юр ӧшӧдӧмӧн сулалӧны, яндзим.
Тіянлы пӧ и кукнясӧ ме ог сет, шуӧ сар, убирайтчӧ мӧд сарствоӧ.
Сэсся вӧтліс найӧс гӧтыръяснас и быдсӧн, мед пӧ дукныд эз вӧв менам сарствоын.
А ачыс лэччис пывсянӧ.
Но, Иванлӧн пывсьыссьӧма нин.
Сійӧ, дерт, абу седун, пывсьӧма, мыссьӧма да сэтшӧм молодеч лоӧма, ок кутшӧм мича да ён!
Кайисны саркӧд да сизим сы мында и ещӧ бурджыка на пируйтісны, столуйтісны гӧстьяскӧд.
Сэсся Иванӧс сарӧ пуктісны.
Иван сар лои, а ачыс важ сарыс петіс бывшӧйӧ, пенсионерӧ кольччис.
Марпида Саревналы вӧлисти оландыр воис, нимкодь, лӧсьыд.
Вот сэсся, колӧкӧ, и ӧні на сарствуйтӧ Иван, олӧ-вылӧ зэв лӧсьыда Марпида Саревнакӧд.
{Коми йӧз @ Кӧин сар @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 350-362.}
Кӧин сар
Важӧн овлӧма-вывлӧма Кӧин сар.
Но, Кӧин сар оліс-выліс и вӧлӧсьтас быд керкаысь дорвыв сёйис ныла-зонмаӧс быд лун.
Нёль кӧ, кыкӧс сёйӧ, кыкӧс кольӧ, а кык кӧ, кыкнансӧ сёйӧ, нинӧм оз коль.
Коркӧ-й пондіс воны поп ордӧ.
А поплӧн сӧмын кык челядь и эм: Ӧльӧксея-Божья да Ӧдӧття Поповна.
Поп гозъя и кутісны шуны:
— Асланым синмӧн видзӧдны огӧ жӧ сетӧ челядьӧс сёйны.
Вай жӧ ті пышйӧй, — шуӧны поп гозъя челядьлы.
Но, сетісны шӧвк шуринка, деньгатор сетісны, дерт, и чоя-вока петісны, кутісны пышйыны.
Сучко да Белько ещӧ налӧн вӧлі да, босьтісны сьӧраныс, понъяснад гажаджык.
Мунісны, мунісны, регыд, дерт, висьтавны, а мунны дыр тырмӧ, и воисны ю бердӧ.
Шӧвк шуринка найӧ шыбитісны, вуджисны ю вомӧн.
Муртса на воисны мӧдарас, кыскыштісны шӧвк шуринкатӧ, дзик пыр сэтчӧ Кӧин сар и воис.
— Ак, — шуас, — удитінныд кыскыштны.
Эн кӧ удитӧй, ме сёйи тіянӧс.
Но, ладнӧ, ӧні найӧс он нин босьт.
Вуджисны и керка вӧчисны пелькиникӧс, и пондісны сэн овны.
Чойыс горт олӧ, а Ӧльӧксей ветлӧ, вӧралӧ, Сучко-Белькокӧд кыйӧ пӧткаяс да зверьяс.
Ӧтчыд Ӧдӧття Поповна лэччис вадорӧ и аддзис — зэв мича молодеч ветлӧдлӧ, пӧкаживайтӧ берег пӧлӧн.
Ӧдӧття Поповна пӧ, — чукӧстіс, — вуджӧд менӧ.
Менам пӧ шӧвк шуринкаӧй абу, Ӧльӧксей вӧдитӧ.
А тэ пӧ кор сылысь да аски, инӧ, вуджӧд, шуӧ молодеч.
Ладнӧ пӧ, ӧтвет видзӧ Ӧдӧття Поповна.
Ӧльӧксей воис рытын, узис.
Аски мӧдӧдчис бара вӧравны.
Чой и шуӧ:
— Тэ нӧ мый шӧвк шуринкатӧ сьӧрсьыд новлӧдлан, юяс али мый вуджавлан?
Ог пӧ эськӧ да, сьӧрын тай ветлӧ-а, шуӧ Ӧльӧксей.
А он кӧ пӧ вуджавлы, вай коль гортӧ.
Коля, шуӧ Ӧльӧксей, сэсся и сетіс шӧвк шуринкатӧ чойлы.
Чой лэччис вадорӧ, бурлак бара ветлӧдлӧ.
Ӧдӧття Поповна пӧ, вуджӧд нин, чукӧстіс молодеч.
Вуджӧда, — шуӧ ныв, сэсся-й шыбитіс шӧвк шуринкатӧ.
Но, молодеч пондіс вуджны, мыйӧн воис сыладорас, Кӧин сар лои.
Ӧні пӧ кытчӧ пышъян, уськӧдчис ныв вылӧ.
Некытчӧ пӧ ог, шуӧ ныв.
Том молодеч сылы кажитчӧма нин вӧлі да, кытчӧ пышъяс.
Найӧ сэн, кӧнешнӧ, знакомитчисны-керисны и пондісны овны гозъя моз.
Кӧин сар и висьталӧ бабаыслы, тэнад вокыд пӧ регыд воас, тэ сылы эн висьтав нинӧм, а лэдзчысь висьӧмӧ да тшӧкты вокыдлы, мед понъяссӧ оз йӧрт керкаӧ, найӧ менӧ косявласны, пырасны кӧ.
Сэсся тэ ысты воктӧ лекарствола: эстӧн, эстӧн эм мельнича, дас кык изки изӧ.
Мед сійӧ ветлас и медпыді ларсьыс ваяс пызьсӧ, сійӧн тэ и справитчан быттьӧ.
Но ладнӧ, рыт воис, коркӧ-й, кылӧ, Ӧльӧксей локтӧ вӧраланінысь.
Ӧльӧксей пӧ, шуӧ Ӧдӧття Поповна, эн лэдз понъястӧ, ме вися да, гашкӧ, лӧгасяс понъяссьыд висьӧмыс.
А понъяс толькӧ и чеччалӧны, садьтӧг пырӧны.
Кылӧны нин Кӧин сар дуктӧ.
А Ӧльӧксей нинӧм оз тӧд, вӧтліс понъясӧс и пырис.
Аски Ӧльӧксей чеччис, сёйыштіс и бара мӧдӧдчис вӧравны.
Чой и шуӧ, ме пӧ вот, Ӧльӧксей, вӧт аддзылі: эстӧн, эстӧн эм мельнича, дас кык изки изӧ.
Тэ кӧ ветлан сэтчӧ, ваян меным медпыді ларсьыс пызьсӧ, ме и справитча.
Ветла, шуӧ Ӧльӧксей.
Чой висьмӧма, да кыдз он ветлы?
Босьтіс Сучко-Белькоӧс и мӧдіс мунны.
Мен регыд висьтавны, а мунны тырмис дыр.
Воис мельнича, збыль, дас кык изки изӧ и дас кык лар.
Пырис мельничаӧ, медпыді ларсьыс босьтіс китыр пызь и бӧр кутіс петны.
Кутшӧм ӧдзӧс петӧ, сійӧ и игнассьӧ, кутшӧмӧс петӧ, сійӧ и игнассьӧ.
А ӧдзӧсъяс зэв ёнӧсь, ставыс кӧртысь.
Петіс ывлаӧ, кватитчис, а Сучко-Белько абуӧсь, медпыдіас игнассьӧмаӧсь.
Ок, сӧтана пӧ, сӧткыштіс зэв чорыда.
Вуджӧдӧма, буракӧ, менам чойыд Кӧин сартӧ, ылӧдӧма тай сійӧс Кӧиныд.
Сійӧ кӧ эз велӧд, некыдз тайӧ эз вермы лоны.
Но мый сэсся керан: шӧвк шуринка коли гортӧ, чой ордын, Сучко-Белько игнассисны ӧкмыс ӧдзӧс сайӧ, восьтыны ни жугӧдны он вермы.
Ӧні Кӧин сар дерт нин сёяс; аддзас кӧть кытысь.
Бӧр бергӧдчис гортӧ.
Гортӧ локны пондіс, Кӧин и паныд уськӧдчис.
Ӧні пӧ кытчӧ воштысян, шуӧ сійӧ.
Но, ӧні вот и сёя; сёйны и лӧсьӧдчӧ Ӧльӧксейӧс.
Но, сёй пӧ, шуӧ Ӧльӧксей, пышйыны ме тэысь ог вермы, сёй, кужин кӧ ылӧдлыны чойӧс.
А чой сэн жӧ, петіс кильчӧ вылӧ и шуны кутіс Кӧиныслы: тэ, шуӧ, ӧні эн на сёй сійӧс, а тшӧкты пывсян вӧчны да, мед пывсяс, мыссяс первой.
Ӧні дука сылӧн яйыс, вӧр керкаын тшынъяс пиын оліс да.
Со ӧд кутшӧм сійӧ Поповнаыд, аслыс пӧльза вылӧ нӧшта на пывсян тшӧктіс стрӧитны.
Кӧин сар кывзіс бабалысь, сідз пӧ и эм, шуӧ, и тшӧктіс вӧчны пывсян.
Но, Ӧльӧксей кутчысис вӧчны, ваяліс керъяс, тшупис, лэптіс, пывсян лои гӧтов, сӧмын ломтыны коли.
Друг кырныш лэбзьӧ, курк, курк пӧ, Ӧльӧксея-Божья, Сучко-Белькоыд пӧ куим ӧдзӧс нин петісны, квайт ӧдзӧс коли.
Лэччыв вадорӧ да чукӧрт валежник, сійӧн и ломты пывсянтӧ, мед дырджык ломтысяс.
Ӧльӧксей кывзіс кырнышлысь, вадорысь валежник катліс, ломтіс.
Трубаысь кутіс пуритны-петны сьӧд тшын; сӧмын тшын и эм, а жарыс абу.
Кӧин и шуӧ:
— О, тшын нин петӧ, регыд, сідзкӧ, Ӧльӧксей пывсяс, позяс сёйыштны.
Мыйкӧдыра мысти бара кырныш лэбзьӧ, курк, курк пӧ, Ӧльӧксея-Божья, Сучко-Белькоыд квайт ӧдзӧс нин петісны, куим нин сӧмын коли.
Тэ ветлы вӧрӧ да сир чаг вӧлав, сійӧн и ломты, мед жар лоӧ, ставыс мед доналас.
Ӧльӧксей ветліс вӧрӧ, вӧлаліс сир чаг, ломтіс сир чагйӧн.
Мыйкӧдыра кад коли, кырныш бара лэбзьӧ.
Курк, курк пӧ, Ӧльӧксея-Божья, Сучко-Белькоыд регыд нин петасны, ӧдзӧсӧн-джынйӧн сӧмын коли, а тэ дас кык гӧлик вӧч.
Но, ладнӧ, Ӧльӧксей гӧликъяс вӧчаліс, бара кад коли.
Пывсян гор сир чагнад доналӧма нин.
Друг, видзӧдӧ да, Сучко-Белько локтӧны-пызйӧны, кывсӧ ӧшӧдӧмаӧсь, сэтшӧма тэрмасьӧны.
Локтісны и сейчас пывсян джодж улӧ пырисны.
Коркӧ-й Кӧин видзӧдліс да, пывсянысь тшын омӧля нин петӧ.
Но, пывсяныд пӧ тай ваймӧма, лоӧ ветлыны да сёйны Ӧльӧксейӧс.
Пывсян кӧджас пырис да, лок нин, шуӧ Ӧльӧксейлы, тэнад кӧ пывсьыссис, позьӧ нин сёйны.
Няньыс пӧ ӧд оз волы шыр дорӧ, а шырыс волӧ нянь дорӧ, — шуӧ Ӧльӧксей, — пыр ачыд татчӧ.
О, кутшӧм повтӧм вӧлӧмыд, шуӧ Кӧин, мыйкӧ шуалан ещӧ, нӧдкывъясӧн сёрнитан.
Час, ме тэныд пырала.
Кӧин юрсӧ мыччис, пывсянӧ заводитіс пырны, Сучко-Белько тай кыдз уськӧдчасны!
Кватитісны кык пель вужйӧдыс да кутісны пурны, таскайтны сир чаг пиас.
Ставсӧ пурисны, курччалісны, Кӧин жуялі нин.
Ӧльӧксей чепӧсйис да, биӧн чуткис сир чагъяд.
Ой, ой, Кӧин толькӧ кутіс валяйтны-сотчыны.
Сучко-Белько да Ӧльӧксей ӧдйӧджык петісны пывсянысь, босьтісны гӧликъяс, а бисьыс помтӧг кутісны петны кодзувкотъяс.
Сійӧ эськӧ абу кодзувкот, а Кӧин сарыд петӧ, кодзувкотӧн кӧсйӧ петны.
Но, найӧ сэн толькӧ и сявкйӧны-чышкӧны, ставсӧ бӧр биас шыблалісны.
Сэтчӧ тшӧтш чойсӧ корис, лок пӧ чышкы, тшӧктіс чышкавны.
Ставсӧ чышкалісны, ӧтиӧс эз лэдзны.
Пывсян ваймис, би кусі.
Но, сэсся пӧ и мынім таысь, шуӧ Ӧльӧксей, Кӧин сарлы пом.
Но, ме ветла ӧні гуляйтны, и кӧть кор, да вола тэла, шуӧ чойыслы.
Ӧтнадтӧ пӧ татчӧ ог коль, петкӧда вӧлӧсьтӧ.
А ӧні ме вӧча тэныд кык пельса, видзӧдлам, коді тэныд жальджык, Кӧин али ме.
Сэсся сійӧ вӧчис кык пельса, ӧти вылас гижис: «Кӧинлӧн», мӧд вылас: «Ӧльӧксея-Божьялӧн», и муніс гортсьыс.
Босьтіс эз Сучко-Белькоӧс, вот сійӧс ог куж висьтавны, мукӧддырйиыс тай со пыр босьтліс-а, ӧнісӧ ог тӧд, сьӧрас абу.
Муніс, муніс, коркӧ-й воис мӧд сарствоӧ.
Сэні йӧзыс ставыс шызьӧма, ставыс кок йылӧ сувтӧма.
Ӧльӧксей кутіс юасьны, мый кузя пӧ йӧзыс тадзсӧ шызьӧма.
Сылы и висьталісны, сарыс пӧ кулӧма татысь, выль сарӧс кӧсйӧны пуктыны.
Кар тыр чукӧртчӧма йӧз: сэні и озыр, и гӧль, и быдсямаыс эм, став сарствосьыс чукӧртӧмаӧсь, быдӧнлы киас сетӧмаӧсь сись.
Вичко гӧгӧр кытшовтасны и воасны вӧлтар весьтӧ, — кодлӧн сиськыд ӧзъяс, сійӧ и лоӧ сар.
Ӧльӧксей, дерт, сэн жӧ, да сылы тшӧтш сетісны сись.
Йӧз чукӧркӧд сійӧ тшӧтш кытшовтіс и воис вӧлтар весьтӧ.
Мыйӧн воис вӧлтар весьтӧ, шпут ӧзйис Ӧльӧксея-Божьялӧн сиськыд.
А сы гӧгӧр лӧсялісны озыръяс.
Налы завидь, аслыныс окота пуксьыны сарӧ да.
Найӧ и кусӧдісны сылысь сисьтӧ.
Ӧльӧксейлӧн паськӧм киссьӧма, омӧлик, вӧраланінысь ӧд локтіс.
Гашкӧ пӧ, тайӧ и корысь да, думайтӧны найӧ, тайӧ бара абу сарпу.
Кусӧдісны сылысь битӧ.
Йӧзыс эськӧ горӧдлісны жӧ, со пӧ, со, ӧзйис кодлӧнкӧ.
Да кусӧдӧм бӧрад кысь нин аддзан, кӧні пӧ вӧлі, кодлӧн.
Давай мӧд пӧв кытшовтӧ, — шуны кутісны йӧзыс.
Бара кытшовтісны.
Мыйӧн воисны вӧлтар весьтӧ, Ӧльӧксея-Божьялӧн сиськыд бара шпут ӧзйис.
Со пӧ, со, горзӧны йӧзыс, ӧзйис кодлӧнкӧ.
Но, озыръяслы завидь да бара кусӧдісны битӧ, бара эз аддзыны, кодлӧн ӧзйыліс.
Но, давай коймӧдысь.
Сэсся пӧ коді кусӧдас, сійӧс веськыда пуксьӧдны тюрмаӧ, шуисны гырысьяс.
Кытшовтісны коймӧдысь, и дерт, бара Ӧльӧксея-Божьялӧн ӧзйис.
Ӧні сэсся эз кусӧд некод, эз лысьтны.
Ӧльӧксейӧс петкӧдісны йӧз пӧвстысь, сійӧ шуӧ, куимнанысьсӧ пӧ эськӧ менам ӧзйыліс да эг лысьт висьтавнысӧ, полі виӧмысь.
Но, Ӧльӧксея-Божья сэсся лои сар.
А важ сарлӧн вӧлі ныв, Марпида Саревна, зэв мича: яй пырыс лыыс тыдалӧ, лы пырыс вемыс тыдалӧ.
Сійӧ Ӧльӧксейлы зэв ёна воис сьӧлӧм вылас, и видзӧ нин гӧтырпу пыдди, гӧтрасьны кӧсйӧ.
А гӧтрасьтӧдз пӧ, шуӧ Ӧльӧксей, ме ветла чойла, вая пир вылӧ.
Муніс гортас и аддзӧ: Кӧинлӧн пельсаыс чукйӧн тыр синваӧн, а Ӧльӧксейлӧн киссьӧма.
Ок пӧ, понйӧй, понйӧй, а нуа жӧ нин пон туйӧ, шуӧ Ӧльӧксей.
Сэсся босьтіс чойсӧ и муніс бӧр аслас сарствоӧ.
Воис, кораліс Марпида Саревнаӧс, мӧдісны свадьбуйтны, пируйтны-столуйтны.
Пир-бал сэн вӧлі бур, ставыс, дерт, тырмис, сёйны и юны.
Пир бӧрын сэсся мунісны, водісны.
А чойыд сылӧн, Поповнаыд, кӧнкӧ сэн жӧ вӧлӧма, сійӧ спальняас.
Пӧим письыд сійӧ босьтлӧма Кӧин пиньтӧ, Ӧльӧксейлы морӧс вылас пуктас, и кулӧ сійӧ.
Некод нинӧм оз и тӧдлы.
Выль сар пӧ кулӧма, шызясны аскинас став йӧзыс.
Но, кулӧма, кулӧма и эм.
Колӧ дзебны.
Выль сарӧс нин бӧрйыны думайтӧны.
Марпида Саревна пукалӧ ӧшинь дорас да зэв ёна бӧрдӧ, шогсьӧ мужик понда.
Воисны кыськӧ Сучко да Белько.
Мыйла нӧ пӧ бӧрдан, Марпида Саревна?
А кыдз нӧ пӧ он бӧрд, мужикӧй кулі да.
Ӧні на верӧссайӧ муні выль сар сайӧ, а сійӧ первой войнас и кулі.
А кытчӧ нӧ пӧ дзебинныд, — юалӧны Сучко да Белько.
Индіс Марпида Саревнаыд.
Сучко-Белько котӧртісны гу дорӧ, пондісны зэв ӧдйӧ парсавны лапаяснас.
Регыдӧн и кодйисны, аддзисны, Ӧльӧксея-Божья куйлӧ гортйын кулӧма.
Найӧ тӧдӧны нин вӧлӧм да, шурк-шарк разисны морӧссӧ, аддзисны Кӧин пинь.
Нинӧм сэсся эз коль Кӧин пиньсьыд, ставсӧ курччалісны, дрӧбитісны пызьӧдз.
Сэсся томва-ловва вайисны и зыралісны сійӧн Ӧльӧксейӧс.
Ӧльӧксей пондіс вӧрӧшитчыны, сэсся-й восьтіс синсӧ.
— Уп, — шуас, — дыр жӧ узьсьӧма.
— Не Сучко-Белькоыд кӧ, нэмтӧ узин, — шуӧны понъяс.
Ӧльӧксей чеччис, муніс гортас.
Марпида Саревна зэв рад лои, мужик ловзьӧма да.
Аскинас став карыс и став сарствоыс шызис.
— Выль сар ловзьӧма, выль сар ловзьӧма!
Вот тайӧ чудеса, — дивуйтчӧны йӧз.
А сар гозъялӧн дед эм, пӧрысь дед.
Ӧльӧксейлӧн чойыд петас дай удтас.
Сійӧ пӧ, зятьыд тэнад, ошйысьӧ ӧти войӧн куим вожа канава кодйыны.
Ӧтиӧд визувтӧ пӧжӧм йӧв, мӧдӧд — уль ма, коймӧдӧд — вина.
Дед и корас Ӧльӧксейӧс.
Тэнад пӧ тай зэв ыджыд морттуйяс вӧлӧма, тэ ошйысян ӧти войӧн кодйыны куим вожа канава: ӧтиӧд визувтӧ пӧжӧм йӧв, мӧдӧд — уль ма, коймӧдӧд — вина.
Мед пӧ вӧлі вӧчӧма аски кежлӧ сэтшӧмсӧ.
Ӧльӧксей локтіс гортӧ, зэв кручинен-печален пукалӧ.
Марпида Саревна и юалӧ, мый пӧ сідз шогсян-пукалан.
А кыдз нӧ пӧ ог шогсьы, ӧти войӧн дедыд тшӧктіс кодйыны куим вожа канава, и мед ӧти вожӧд визувтӧ пӧжӧм йӧв, мӧдӧд — уль ма, коймӧдӧд — вина.
Абу кӧ важ шогыд, эн шогсьы, шуас сылы Марпида Саревна, вод да узь.
Рыт воас, Марпида Саревна чукӧстас ассьыс эньки-нянькиӧс, и сылӧн ӧти войӧн ставыс лоӧ.
Аскинас чеччисны йӧз, видзӧдӧны: зэв ыджыд куим вожа канава артмӧма.
Ӧти вожӧд визувтӧ пӧжӧм йӧв, мӧдӧд — уль ма, коймӧдӧд — вина.
Чой и шуӧ, аттӧ пӧ дивӧ, эг вермы йӧртны, збыль вӧчӧма.
Сэсся мӧдысь мунас да бара удтас.
Зятьыд, шуӧ, ошйысьӧ ӧти войӧн куим судтаа каменнӧй вичко вӧчны, попӧн, и дякӧн, и звӧнӧн.
Дед и корис зятьӧс:
— Но тэ, зять, ошйысян, да вывтісӧ эн жӧ ошйысь.
А мед водзӧ вылӧ велалан да он кут ошйысьны, вот тэныд удж: аски кежлӧ мед вӧлі вӧчӧма куим судтаа каменнӧй вичко, и мед вӧліны сэні поп и, дяк и, звӧн, и сьылӧны мед.
Ӧльӧксей воис гортӧ, зэв кручинен-печален пукалӧ.
Марпида Саревна и юалӧ, мыйысь пӧ сідз шогсян, Ӧльӧксей.
А кыдз нӧ пӧ он шогсьы, вот ӧти войӧн дедыд тшӧктіс вӧчны куим судтаа каменнӧй вичко, и мед вӧлі поп и дяк, и сьылӧны мед.
Абу кӧ пӧ важ шогыд, эн шогсьы, шуас сылы Марпида Саревна, вод пӧ да узь.
Ӧльӧксей мунас, водас.
Рыт воас, Марпида Саревна петас кильчӧ вылӧ, чукӧстас ассьыс эньки-нянькиӧс.
И ӧти войӧн найӧ вӧчасны куим судтаа, зэв гажа каменнӧй вичко.
Поп и, дяк и, быдтор эм, толькӧ оз на сьывны, оз звӧнитны, водз на.
Югдӧ нисьӧ, оз нисьӧ пӧраыс, Марпида Саревна и садьмӧдас Ӧльӧксейӧс, сетіс кызь вит пудъя мӧлӧт, шуӧ Ӧльӧксейлы, тэ пӧ мунан да вичко дор асыв-лун пельӧсас сувт.
Сэті пӧ кутас кыпӧдчыны мусьыс тайӧ дедысь на важджык дед.
Зятьлысь пӧ киподтуйсӧ видла, сійӧ кутас шуны, а тэ эн лэдз, малыштас кӧ сійӧ вичкотӧ, пусь-пась жугалас, нинӧм оз коль.
А мыйӧн сійӧ кыпӧдчыны кутас, плешкас и кучкы мӧлӧтнад.
Куимысь кыпӧдчылас, и куимысь кучкы, сэсся шыбит мӧлӧттӧ дай лок гортӧ.
Ӧльӧксей босьтіс кызь вит пудъя мӧлӧт и муніс, сувтіс вичко дорӧ асыв-лун пельӧсӧ.
Коркӧ-й сырк-сыркмуні, муыс потны кутіс, дедыд кыпӧдчӧ да.
Зятьлысь пӧ киподтуйсӧ видла, шуӧ кыпӧдчысьыд.
Ӧльӧксей, зонмӧ, эз повзьы да плешкас мӧлӧтнад колскис-кучкис.
О, тан пӧ тай номъяс лэбалӧны, курччасьӧны, шуис дед, сэсся вӧйтчыштліс и бара кыпӧдчыны пондіс.
Зятьлысь пӧ киподтуйсӧ колӧ видлыны, шуӧ.
Ӧльӧксея-Божья бара вачкис мӧлӧтӧн, ещӧ ёнджыка.
А дед и шуӧ: о, тан пӧ ещӧ гутъяс на эмӧсь.
И бара вӧйтчыліс.
Но, тайӧ тай менӧ смекайтӧ, зонмӧ, шуӧ Ӧльӧксея-Божья, часлы, петалан ещӧ.
Мыйӧн тайӧ шуис, бара кутіс кыпӧдчыны дед, чургӧдіс плешсӧ.
Ӧльӧксея-Божья лӧсьӧдчӧма нин, чеччыштлӧмӧн косьыштіс-кучкис.
О, тан пӧ тай и лӧдзьяс на вӧлӧмаӧсь, бара шуас дед.
Сы мында и мӧрччӧ сылы, кызь вит пудъя мӧлӧтӧн кучкӧмыд лӧдз курччӧм кодь.
Вот вӧлӧмаӧсь йӧзыс!
Но, сійӧ пырис сэсся, вӧйтчис и эз нин петав.
Ӧльӧксея-Божья мӧлӧт шыбитіс и муніс гортас.
Воис асыв, йӧз чеччисны, вичко эм.
Выль вичко сулалӧ, сэтшӧм гажа, мича вичко.
Клёнгыны кутіс звӧнитны, поп-дяк, певчейяс сьылӧны, ставыс, как шледует быть.
Аттӧ пӧ дивӧ, эг вермы изведитны, шуӧ Ӧльӧксейлӧн чой.
И бара муніс дед дорӧ, тшӧктӧ чукӧртны бал, мед бал вылын изведитны сар гозъяӧс.
Аскинас вӧчӧны бал, корӧны сар гозъяӧс гӧститны.
Марпида Саревна и шуӧ, миянӧс пӧ гӧститны корӧны, а тӧлк мунны абу, миянӧс изведитны кӧсйӧны, вай пышъям татысь.
А вай пӧ и эм, шуӧ Ӧльӧксей.
Найӧ куим дуль сӧмын сьӧлыштісны, быдлаті игналісны и вой шӧр гӧгӧр пышйисны.
Эмбур-добра ставсӧ колисны, босьтісны сьӧраныс сӧмын ичӧтик куд, кулак ыджда кымын.
Но, ладнӧ, аскинас дед чукӧртіс бал, ыстӧ корны гӧстьясӧс.
— Мун, — шуӧ салдатлы, — ветлы да кор сар гозъятӧ.
Салдат муніс сар ордӧ, гӧгӧр игана.
Салдат таркнитіс, бал вылӧ пӧ корӧны.
Ӧти дуль и вочавидзӧ: ми пӧ узям на, чеччам дай локтам.
Салдат муніс бӧр, висьталӧ дедлы, узьӧны на пӧ вӧлі, кӧсйисны чеччыны да локны.
Виччысисны, виччысисны сар гозъяӧс, век оз локны.
Дед и бара ыстӧ салдатӧс, ӧдйӧджык пӧ мед локтасны, виччысям.
Салдат и бара муніс, таркӧдчӧ да чуксасьӧ, локтӧй нин пӧ, виччысьӧны тіянӧс.
А мӧд дуль и вочавидзӧ: вот пӧ мӧсъяс лысьтыштам да мый да, и локтам.
Салдат муніс, висьталӧ дедлы, чеччӧмаӧсь нин пӧ эськӧ, да мӧсъяс лысьтӧны.
Бара виччысисны, виччысисны, сар гозъя век абуӧсь.
Дед и скӧрмис нин, мый пӧ та дыра оз локны.
Ветлы пӧ ещӧ, шуӧ салдатлы, да мед пырысь-пыр локтасны.
Коймӧд раз салдат муніс, локтӧй пӧ нин, дедыд корис пырысь-пыр.
А коймӧд дуль и ӧтвечайтӧ: джодж пӧ вот чышкам самӧй, чышкыссяс пӧ джодж, пасьтасям и локтам.
Салдат муніс, висьталӧ дедлы, джодж пӧ нин чышкӧны, мыйӧн пӧ чышкыссяс, пасьтасям пӧ и локтам.
Бара время колис, эз локны гӧстьяс.
Ӧдвакӧ пӧ абу изьмена тайӧ, думайтӧ дед.
Сэсся-й корис салдатъясӧс, дас кымынӧс гашкӧ, мунӧ пӧ да силаӧн вайӧдӧй сар гозъяӧс.
Асьныс кӧ эз локны, ми вайӧдам.
Салдатъяс мунісны, таркӧдчисны, чуксасисны, некод оз шыась.
А коді нӧ шыасяс?
Куим дуль вочавидзисны, вочавидзны сэсся некодлы.
Но салдатъяслы тшӧктӧма вайӧдны силаӧн, найӧ и давай жугӧдчыны.
Жугӧдісны ӧдзӧстӧ, пырисны, керкаын абу некод.
Салдатъяс айда бӧр, висьталӧны дедлы, сідз пӧ и сідз, некод эз шыась, ми пырим, сар гозъя гортас абуӧсь.
— Окма, — шуӧ дед, — найӧ тай изьменитӧмась меным, пышйӧмаӧсь.
Зэв ёна скӧрмис, ыстӧ сё салдатӧс вӧтчыны:
— Кысь аддзанныд, сэсь и виӧй.
А Марпида Саревна да Ӧльӧксея-Божья пыр мунӧны водзӧ, ылӧ нин мунӧмась.
Друг Марпида Саревна и шуӧ, кытчӧ пӧ, Ӧльӧксей, воштысям, дедыд миян бӧрся сё салдатӧс ыстӧма, суасны кӧ, виасны.
Ог пӧ тӧд, шуӧ Ӧльӧксей.
Саревнаыд сэсся пыркнитіс Ӧльӧксейӧс, и зэв пӧрысь часовня лои, дзик пӧлӧс, муртса оз пӧр.
Сэсся ачыс пыркнитчис, да поп лои, пондіс служитны часовняын.
Коркӧ и сё салдат локтӧны, сэтшӧм-сэтшӧм мортъясӧс пӧ эн аддзылӧ, юалӧны поплысь.
Эг пӧ.
Но ладнӧ, таті кӧ эз мунны, и миянлы водзӧ нинӧмла мунны, шуӧны салдатъяс.
Сэсся и бергӧдчисны бӧр.
Воисны дед дорӧ, дедлы и висьталӧны, вӧтчылім пӧ эськӧ да эг аддзылӧй, толькӧ зэв пӧрысь часовня пӧ сулалӧ туй дорас.
— Окма, — шуас дед, — мыйла нӧ эн дрӧбитӧ кусью?
Тайӧ ӧд найӧ и вӧліны.
Сійӧ кӧлдун кодь, тӧдӧ, видзӧд, мыйӧ сар гозъяыд пӧртчисны.
Сэсся ыстіс кыксё салдатӧс жугӧдны, дрӧбитны часовнясӧ.
Салдатъяслы быть мун.
Мунісны найӧ да, дерт, сійӧ часовнятӧ эз аддзыны, абу да.
Сар гозъяыд важӧн нин бӧр пыркнитчылісны и мунісны водзӧ.
А салдатъяс водзӧ жӧ мунӧны, пыр водзысь на виччысьӧны часовнятӧ.
Марпида Саревна и шуӧ, Ӧльӧксея-Божья пӧ, кыксё салдат дедыд миян бӧрся ыстӧма, кытчӧ воштысям?
Ог пӧ тӧд, шуӧ Ӧльӧксей.
Но, Саревна Ӧльӧксейӧс пыркнитіс — кыдз лои, ачыс пыркнитчис, да тар лои.
Тар лэбзис, пуксис кыдз йылӧ и пондіс кокавны, сёйны гарсӧ.
Коркӧ-й локтӧны кыксё салдат, юалӧны тарлысь:
— Тарӧ, тарӧ, сэтшӧм-сэтшӧм мортъясӧс эн аддзыв, эз мунны таті?
Тар шуӧ, тур, тур пӧ.
А мый пӧ тайӧ кужас висьтавны, шуӧны салдатъяс, вайӧ бӧр бергӧдчамӧ, ог жӧ нин аддзӧ-а.
И бергӧдчисны.
Дед и юалӧ, аддзид энӧ пӧ кодӧскӧ?
Эгӧ, шуӧны сылы, нинӧм эг аддзылӧй, а толькӧ пӧ кыдз вӧлі сулалӧ туй дорас и тар пукалӧ кыдз йылын.
Окма, найӧ ӧд и вӧліны, шуӧ дед, мунӧ пӧ регыдджык да дрӧбитӧ кыдзсӧ и тарсӧ виӧй.
Салдатъяс бара мунісны, куимсёӧс нин дедыд ыстіс.
Кыддзыд сійӧ, тӧдӧмысь, абу нин.
Найӧ важӧн нин пыркнитчылісны и мунісны водзӧ, код тӧдас кӧнӧсь нин.
А салдатъяс, пыр водзысь виччысьӧны да, мунӧны и мунӧны жӧ.
Марпида Саревна и бара шуӧ мужиклы, куимсё салдат пӧ нин вӧтчӧ, куимсёӧс дедыд ыстӧма, кытчӧ миянлы воштысьны.
Ме пӧ ог тӧд, шуӧ Ӧльӧксей.
А гӧгӧр чистӧй луд, ни ӧтик пу, ни ӧти бадь абу, но нинӧмысь-нинӧмтор абу.
Вот и дзебсьы сэн!
А Марпида Саревна пыркнитіс Ӧльӧксейӧс, пыркнитчис ачыс, кык кыдз пу ньӧр лои, кык леторос, зэв сэтшӧм мичаӧсь, веськыдӧсь.
Салдатъяс воисны, пондісны любуйтчыны:
— О, мичаӧсь жӧ, сись кодьӧсь, веськыдӧсь.
Кодкӧ и заводитліс эськӧ чегны, да ӧти шуӧ:
— Эн вӧрзьӧд!
Мӧд шуӧ:
— Эн вӧрзьӧд, сэтшӧм мичаӧсь да.
Сэсся эз и вӧрзьӧдны, мунісны бӧр.
Воисны, дед бара юалӧ:
— Но, мыйкӧ аддзинныд эн?
Эгӧ, шуӧны салдатъяс, толькӧ пӧ кык леторос луд вылысь аддзылім.
Окма, найӧ ӧд и вӧліны, шуӧ дед, тіянлы пӧ колі чегъявны да керавны найӧс.
Сэсся-й шуӧ, тіян помысь тай нинӧм лои, час пӧ ме ачым вӧтчыла, меысь, надейнӧ, оз пышйыны.
Петіс ачыс, пондіс вӧтчыны сар гозъя бӧрся.
Марпида Саревна и шуӧ мужикыслы: вот пӧ, Ӧльӧксея-Божья, дедыд ачыс петӧма миян бӧрся вӧтчыны.
Ми сыысь пышйыны ог вермӧй, сійӧ суӧдас и тӧдас, кӧть мыйӧ пӧртчысь.
А самӧй ю дорӧ воисны, зэв сэтшӧм мича, паськыд ю.
Саревна и пондіс шуны, ми пӧ пӧртчам уткаясӧ да вуджам мӧдарас, сылы киас ог сюрӧдчӧй.
Но сійӧ тӧдас миянӧс и ёрас.
Тэд сылӧн ёрӧм оз имит, тэ мӧд рӧдысь, пыркнитчан да бӧр лоан морт.
А ме ог ло.
Тэ сэсся мун гортад, виччысь менӧ, ме локта куим во да куим лун бӧрын.
Сэсся уткаясӧ пӧртчисны, и уткаяс жбыр лэбзисны.
Удитісны ли эз мӧдарӧдз воны, пуксьыны ва вылӧ, дед воис ю дорӧ.
Ак пӧ, кужинныд вӧчны, меысь эськӧ ті эн пышйӧй.
Но, лэбавны тіянлы куим во да куим лун уткаӧн, ёрис дед.
А уткаяс вартчисны дай мӧдар берегӧ петісны.
Берегӧ петісны, ӧти уткаыд пыркнитчис да Ӧльӧксей лои, а мӧдыд эз.
Сійӧ уткаӧн коли, ёрӧмыд имитӧма да.
Жбыр лэбзис Ӧльӧксей дінысь и воши кытчӧкӧ, морт дінад тай уткаыд дыр оз ов, полӧ.
Дерт, шуам, позис эськӧ Ӧльӧксейлы босьтны и нуны гортас, мед эз лыйны кыйсьысьяс, да эз путьмы.
Но, Ӧльӧксея-Божья шогсис, шогсис, жалитіс гӧтырсӧ, и мӧдӧдчис гортӧ, бать-мам ордӧ.
Гортӧ мунны пондіс, нюр воис, зэв сэтшӧм ыджыд, паськыд.
Сійӧ и пуксис колода вылӧ шойччыны.
Шойччыны пуксис и думайтӧ.
Аттӧ пӧ дивӧ, мый ыджда вӧлі овмӧс, мында эмбур, кӧлуй и деньга, да нинӧм эг босьтӧй, ставсӧ эновтім, а этійӧ куд босьтім.
А мый и эм тані, кулак ыдждаад, час, лоӧ видлыны, шуӧ сійӧ.
Кудсӧ восьтіс, а сэтысь сарство лои.
Нюр воши кытчӧкӧ, а нюр местаын лоины керкаяс, вичкояс, но быдторйыс, сарство, сарство и эм.
Ачыс пызан сайын пукалӧ, а пызан вылын мыйыс абу, и сёян, и юан быдпӧлӧсыс, но мый колӧ, мый кужан думыштны.
Сёйис-юис Ӧльӧксей, сэсся и мунны колӧ, ӧтнадлы ӧд гажтӧм, а кольны сарство жаль.
А кыдзи бӧр тӧрӧдны кудйӧ, сійӧ оз куж.
Гашкӧ, оліс сэні лун вит ли квайт.
— Аттӧ, оз сёйсьы ни оз узьсьы, мый кута керны?
Пызан дорас лэдзчысис дай унмовсис сэсся.
Марпида Саревнаыд сылы уськӧдчис вӧтӧ: по местам пӧ таркӧд куд вевттӧ, сарствоыд пырас бӧр.
Ӧльӧксей садьмис: вӧт али вемӧс бара тайӧ?
А час жӧ, видла.
Сэсся таркӧдны кутас куд вевтад, сарство бӧр ставыс пырас кудйӧ и бӧр нюр лоӧ.
Зэв ӧдйӧ нин сэтысь муніс, кудтӧ босьтіс да.
Висьтавны, дерт, регыд, а мунны дыр тырмис, коркӧ и воис аслас вӧлӧсьтӧ, поп оланінӧ.
Воис гортӧ и пондіс овны гортын, Марпида Саревнаӧс виччысьны.
Оліс, оліс во, дай мӧдӧс, дай коймӧдӧс.
Сэсся-й куим во дай куим лун тыри, а Марпида Саревна век абу.
Тайӧ пӧ кодкӧ лыйис уткатӧ пищальӧн, думайтӧ Ӧльӧксей.
Ловъя кӧ вӧлі, эськӧ локтіс.
И шуис гӧтрасьны, корасис вӧлӧсьтысь и быдтор.
А Марпида Саревна толькӧ на воис вӧлӧсьтӧ, дыр тырмис корсьны Ӧльӧксейтӧ.
Прӧскурня ордӧ сувтіс и ыстіс кык детинкаӧс, ассьыс челядьсӧ, Ӧльӧксея-Божья ордӧ.
Найӧс вайӧма двӧйниӧн, зэв мича челядь, квайт арӧса кодьӧсь, асьныс эськӧ куим арӧсаӧсь на да.
Пырисны Ӧльӧксея-Божья керкаӧ.
А сэні самӧй пируйтӧны, керка тырыс гӧсьт да гӧстя.
Ӧльӧксея-Божья самӧй гӧтрасьӧ.
Шойччӧй пӧ, шуӧ Ӧльӧксея-Божья, кысь нӧ ті, бур войтырыс?
А ми асьным огӧ тӧдӧ, — шуӧны челядь.
А он-ӧ желайтӧ кывзыны мойд, ми пӧ мойдны кужам.
Мойдӧй, шуӧ Ӧльӧксей.
Найӧ и кутісны мойдны, ставсӧ мойдісны, мый ме ӧні мойді.
Ӧльӧксей кывзіс, кывзіс и думайтӧ, аттӧ пӧ дивӧ, тайӧ тай нӧ миян йылысь мойдісны.
И юалӧ сэсся, кӧн пӧ ті оланныд.
Вичко нянь пӧжалысь ордын пӧ олам, прӧскурнятӧ найӧ шуисны сідзи.
Пырысь-пыр накӧд и муніс Ӧльӧксей прӧскурня ордӧ: эновтіс пируйтысьясӧс и невестасӧ.
Пырис прӧскурня ордӧ, зэв нин пӧрысь да мисьтӧм нывбаба пукалӧ.
Тэ пӧ абу жӧ Марпида Саревна, шуӧ Ӧльӧксей.
Ме пӧ, шуӧ старука, быдтысьӧмнад тай пӧрысьман ӧдйӧ.
Ог пӧ верит, шуас, и петас, мунны пондас.
А ӧшиньӧд и мыччысьлас, видзӧдлас зэв мича, важкодьыс на том Марпида Саревна.
Ӧльӧксея-Божья ӧдйӧджык бӧр бергӧдчас и пырас керкаӧ.
Паччӧр дорын бара пукалӧ пӧрысь.
Вай пӧ эн ылӧдлы менӧ, шуӧ Ӧльӧксей, висьтась нин.
А висьтаси пӧ тай, со пукала, аддзан ачыд.
Ӧльӧксея-Божья бара пондылас мунны, и сідзи куимысь бӧр бергӧдчас.
Коймӧдысь пырас, да Марпида Саревна абу нин пӧрысь, важкодь мича пукалӧ.
Ӧльӧксея-Божья сэсся ассьыс невестасӧ бӧр косӧдіс, Марпида Саревнаӧс челядьнас босьтіс гортас.
Сэтчӧ жӧ, эрд вылӧ, керкаяс дорас паськӧдіс кудйысь сарство, ыджыд да мича.
Сійӧ сарствоын сэсся и кутісны сарствуйтны-овны.
Зэв бура олӧны, сёян-юан оз бырлы, быдтор эм, колӧкӧ-й талун на олӧны-вылӧны.
{Коми йӧз @ Педот-стрелеч @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 374-380.}
Педот-стрелеч
Кресттянинлӧн вӧлі пи.
Сылы пуктісны ним Педот.
А батьыс сылӧн вӧлі вӧрасьӧ.
Мыйӧн вермыны пондіс Педот, батьыс пондіс шуны, ме пӧ тэныд босьта ружье.
Босьтіс бать ружье, и Педот прамӧя пондіс вӧрасьны.
Коркӧ-й Педот быдмис и призывӧ сюри.
Босьтісны сійӧс военнӧй служба вылӧ.
Батьыслы и пондіс сэсся шуны: но, бать, тайӧ ружьесӧ ме босьта сьӧрысь, ог коль.
Батьыс шуӧ, мый нӧ пӧ гортысь нуан, абу али мый нӧ сэн военнӧй ружьеыс?
А мед пӧ, меным аслам колӧ: нинӧм ӧд он тӧд, кулан ли мый ли, гашкӧ, он и аддзыв сэсся.
Воис Педот служба вылӧ, а сэн дивуйтчӧны, мый нӧ пӧ аслад ружьеӧн воин, эн чайт али мый винтовка лоиг?
Мед, шуӧ, ичӧтысянь нин велалӧма ас ружье дінӧ да оз позь кольны, кӧть тані-й эм.
Мортыд сэсся сэн служитіс кызь вит во.
Служитіс сэсся кызь вит во, и срок воис.
И пондіс шуны сійӧ: а мый пӧ, служиті тані кызь вит во, нелямын сизим арӧс тыри, бать и мам куліны нин, кӧнкӧ, а код дінӧ пета гортӧ?
Думайтіс, думайтіс Педот, и сэтчӧ жӧ кытчӧкӧ дзоляник керкаӧ овмӧдчис.
И быд лун Педот аслас ружьеӧн пондіс вӧрасьны, пӧткаяс, зверьяс кыйны.
Коркӧ сэсся праздник лои сэн.
Педотлы кутісны шуны суседъясыс, эн пӧ талун мун вӧрасьнытӧ, нинӧм талун оз шед.
А ме, шуӧ, абу кӧ нин керкаысь петтӧм поводдя, муна.
Муніс вӧрӧ, лунтыр ветлӧдліс и нинӧм эз аддзывлы, нинӧм эз шед.
Бӧр пондіс локны Педот и думайтӧ: мый нӧ тайӧ, быд лун на сюрлі лыянтор, а талун нинӧм эз шед, абу жӧ, тыдалӧ, весь висьталӧмаӧсь суседъясыд.
Толькӧ на тайӧ думыштіс Педот, видзӧдӧ да, кыддзын лэбач пукалӧ, зэв мича сэтшӧм.
Пищаль чургӧдіс, кӧсйӧ лыйны.
— Эн лый менӧ, Педот-стрелеч, — морт гӧлӧсӧн шуис лэбач.
Мӧдыс чуймис: кӧть пӧ коді эз сюрлы, некод на ним эз шулы, а тайӧ сёрнитӧ.
Мӧдысь чургӧдіс пищаль Педот, бара морт гӧлӧсӧн шыасис лэбач, эн, шуӧ, менӧ лый.
Педот-стрелеч бара лэдзис пищальсӧ да видзӧдіс, шензис лэбач вылӧ.
Видзӧдіс, видзӧдіс Педот, и коймӧдысь чургӧдіс пищальсӧ.
Эн пӧ менӧ лый, бара кыліс лэбачлысь гӧлӧс.
Кытчӧ тэнад, кулан да, юрыд усьӧ, ме сэтчӧ жӧ-й кула.
Вай татчӧ матыстчыв, ме юр вылад пукся.
Матыстчис сійӧ кыдзлань, лэбач жбыр лэбзис юр вылас.
Моздорас босьтіс сійӧс Педот, вайис гортас.
Аскинас лэбач пондіс шуны сылы, тэ пӧ служанкатӧ ысты, ми пондам кыкӧн овны.
Ыстіс Педот служанкаӧс, пондісны овны кыкӧн.
Асылын Педот чеччас, а сылы ставыс гӧтов, пуӧма-й пӧжалӧма.
Ӧтчыд Педот водзджык чеччис и аддзӧ: лэбачыс пӧртчӧма нылӧ и пӧжасьӧ.
Аттӧ пӧ, кутшӧм вӧлӧм мича тайӧ, а ме тайкӧ лыя.
А меным пӧ лэбач паськӧмсӧ ещӧ куим во колӧ новлыны.
Коркӧ олісны найӧ, и куим во тыри.
Мыйӧн куим во тыри, лэбач паськӧм нылыд шыбитіс вывсьыс и шуӧ Педотлы, ме пӧ сета тэд вит чӧлкӧвик деньга, тэ пет да босьт лавкаысь шӧвк.
Петіс Педот, босьтіс шӧвк, вайис бабаыслы, а ачыс водіс узьны.
Бабаыс босьтіс шӧвк, сунисӧс моз гартіс дай шуӧ, асыв кежлӧ пӧ мед вӧлі сэтшӧм пызандӧра, а сэн мед ставсӧ петкӧдлӧма, мый эм, мый вӧчсьӧ Россияын.
Асывводз Педот садьмис, видзӧдӧ да, тувйын, зонмӧ, ӧшалӧ сэтшӧм пызандӧра, быдсямасӧ сэтчӧ рисуйталӧма.
Тэ пӧ тайӧ базар вылӧ ну да вузав, шуӧ Педотлы бабаыс, торъя дон эн кор, а код мый сетас, сы вылӧ-й вузав.
Педот муніс базарӧ да пондіс новлӧдлыны пызандӧратӧ.
Мый нин пӧ новлӧдлан, юалӧны йӧз.
А вот пӧ пызандӧра новлӧдла.
А уна-ӧ пӧ эськӧ сулалӧ?
А код пӧ мый сетас.
Уна йӧз чукӧртчис Педот дінӧ.
Ӧти локтіс да шуӧ, тайӧ пӧ сё чӧлкӧвик сулалӧ, мӧд шуӧ, кыксё, пыр пондісны лэптыны, вит сюрсӧдз кайис пызандӧраыд.
Но, ладнӧ.
Ӧкурат сэсся сэт пондіс мунны государ банкын служитысь, и шуӧ, тайӧ пӧ не толькӧ вит сюрс сулалӧ, тайӧ пӧ сулалӧ квайт сюрс.
Босьтіс сійӧ пызандӧратӧ, деньга Педотлы сетіс и муніс.
Коркӧ-й сарлы кывсис, Педот-стрелечлӧн пӧ гӧтырыс зэв мича пызандӧраяс кужӧ кыавны, ставсӧ сэтчӧ рисуйтлӧма, мый вӧчсьӧ Россияын.
И ыстіс сар ассьыс денщиксӧ, мун пӧ ветлы да тшӧкты кыны сэтшӧм пызандӧрасӧ.
Муніс денщик Педот ордӧ, аддзис Педотлысь гӧтырсӧ и нинӧм эз сяммы шуны, сэтшӧм мича сійӧ вӧлӧма.
Локтіс бӧр денщик сар дорӧ и висьталіс сылы, кутшӧм мича Педот-стрелечлӧн гӧтырыс.
А сарлӧн вӧлӧма тӧдысь сэтшӧм, пӧрысь старука, и сылы висьталіс, вот пӧ Педот-стрелечлӧн эм сэтшӧм мича гӧтыр, колӧ меным сійӧс кыдзкӧ мырддьыны, а Педот-стрелечӧс вины, изведитны.
Тӧдысь и шуӧ, ысты пӧ тэ сійӧс море сайӧ зарни сюра кӧр кутны, оз кӧ сійӧс вай, юрсӧ керышт, гӧтырыс и кольӧ.
Муніс тӧдысь дінысь сар, пыр жӧ ыстіс денщиксӧ Педот-стрелечӧс корны.
Локтіс Педот-стрелеч сар ордӧ, сар и шуӧ, вот пӧ, Педот-стрелеч, ковмас тэд ӧбвет исполняйтны, кӧть тэ и служба вылысь мунін.
Ветлы пӧ море сайӧ да кут сэсь зарни сюра кӧр, сета квайт сутки срок, а он кӧ мун да вай, юртӧ керышта.
Локтіс Педот кӧзяйка дінӧ, зэв ёна пондіс шогсьыны.
Мый нӧ тэ сэтшӧм жугыль талун? — юалӧ кӧзяйка.
А вот пӧ, сар ыстіс море сайӧ кӧр кутны, квайт сутки срок сетіс, ог кӧ вай кӧрсӧ, юрӧс керыштас.
А тэ пӧ эн шогсьы, шуӧ гӧтырыс, квайт суткиӧн ставсӧ позьӧ лӧсьӧдны.
Пондіс кольны куим сутки, Педот-стрелечлӧн ставыс лои гӧтов, став колантор сӧвтіс карабӧ, а гӧтырыслӧн кутӧма нин кӧртӧ, йӧртӧма шкапӧ, и сійӧс гусьӧн пуктісны караб вылӧ.
Сэсся Педотлӧн гӧтыр висьталіс, тайӧ судно пӧ куим суткиысь водзӧ оз действуйт, куим сутки тыртӧдз кӧ он бергӧдчы, пӧгибнитан.
Но, ладнӧ.
Педот-стрелеч петіс мореӧ.
А сар сылы сетӧма зэв юысь йӧзӧс, сутки кымын мунісны да ставныс усисны.
Мыйӧн найӧ усины, Педот-стрелеч бӧр бергӧдчис и воис пристаняс.
Воис пристаньӧ Педот, и сар пондіс юасьны, мыйла пӧ тэ сэтшӧм регыд воин?
А мый нӧ пӧ меным дырсӧ ветлыныс, сюри и вайи, сӧмын воротатӧ восьты да лэдз.
Олісны сэсся найӧ, олісны, во мында, гашкӧ, лои, сар и бара муніс тӧдысь старука дінӧ.
Кыдзи пӧ нин Педот-стрелечӧс вины, юалӧ старукалысь.
О, шуӧ старука, Педот-стрелечлӧн гӧтырыс меысь ён тӧдысь.
А вай жӧ видлам тадзи: ыстам Педот-стрелечӧс ог тӧд кытчӧ, ог тӧд мыйла.
Сӧмын сійӧс кӧ ваяс, ми пӧгибнитам.
Муніс сар старука дінысь и тшӧктіс корны Педот-стрелечӧс.
Локтіс Педот-стрелеч сар ордӧ, сар и шуӧ, вот пӧ, Педот-стрелеч, ковмас тэд мӧд ӧбвет исполнитны.
Ветлы тэ сэтчӧ, ог тӧд кытчӧ, вай сійӧс, ог тӧд мый.
А он кӧ мун да вай, юртӧ керышта.
Локтіс Педот кӧзяйка дінӧ, важсьыс ёна шогсьӧ.
Мый нин сэтшӧм жугыль, юалӧ кӧзяйка.
А вот пӧ сар тшӧктіс ветлыны сэтчӧ, ог тӧд кытчӧ, вайны сійӧс, ог тӧд мый.
Сар кӧ тшӧктіс, лоӧ мунны, шуис гӧтырыс.
Менсьым кӧ велӧдӧмӧс кывзан, гашкӧ, ловйӧн воан, а он кӧ кывзы, верман пӧгибнитны.
И сетіс кӧзяйка Педот-стрелечлы куим тупыль сунис: еджыдӧс, гӧрдӧс и лӧзӧс, и висьталіс сылы, еджыдсӧ пӧ чалляд быдмав, гӧрдсӧ — нимтӧм чуняд, лӧзсӧ — водз чуняд.
Тэ пондан мунны и тупыльясыд чуньяссьыд пондасны разьсьыны, кытчӧдз оз помасьны, а кор помасясны, сэсся ачыд корсь туйсӧ.
Сэсся сетіс кӧзяйка чистӧй кичышкӧд и шуис, эн пӧ тайӧс сэтчӧдз разь, кытчӧдз нуждаӧ он во.
Но, кӧнешнӧ делӧ, бабакӧд прӧщайтчис Педот-стрелеч и муніс.
Муніс, муніс сійӧ, чальсьыд сунисыд помасис.
Ещӧ муніс, и нимтӧм чуньсьыд помасис сунисыд.
А мыйӧн водз чуньсьыд помасис, друг, зонмӧ, зэв ыджыд из керка вӧр шӧрын воис.
Пырис Педот-стрелеч из керкаӧ, а сэні зэв пӧрысь ныв пукалӧ, а крӧватяс лягуша, сыысь на пӧрысь.
Лягуша и шуӧ:
— Но, Педот-стрелеч, мый могӧн, кытчӧ мунан?
— Ме муна сэтчӧ, ог тӧд кытчӧ, сыла, ог тӧд мыйла.
— Ой-ёй-ёй, мый ыджда морт воис, кыдзи кыпӧдчӧ, мый ыджда сёрнияс сёрнитӧ, — лягушаыд шуӧ.
А пӧрысь ныв и содтіс, тэд пӧ инда пывсян вӧдитны, куим сутки вӧдит, сэсся пывсьы да мыссьы, мед вокъяс воасны да налы шогмис тэнӧ сёйны.
Педот-стрелеч куим сутки вӧдитіс пывсян.
Пывсян мыйӧн вӧдитсис, воисны вокъяс, зэв гырысь багатыръяс.
И быдсяма ногыс багатыръяс пондісны страститны Педот-стрелечӧс.
Истӧг кӧрӧб кодь дозйысь лэдзисны да, быдсяма зверыс петіс.
Сё равно пӧ тэд не мунны татысь, ог кӧ ми, тайӧ зверьясыс сёясны.
Сэсся тшӧктісны сійӧс лэччыны пывсьыны.
Педот-стрелеч пывсис, мыссис, бӧр кайис пывсянысь, пышйыны туй абу, оз вермы.
Багатыр вокъяс пондісны шуны, вай пӧ эстчӧ комнатаас пыр, синтӧ кунь да.
А час пӧ, куритчам да вӧлись.
Оз пӧ позь, куритчан да бара ковмас пывсьыны, куритчыны кад абу.
Но, куритчыны кӧ кад абу, кӧть пӧ полоченчиӧн косӧдз чышкыся, дум вылас уси да, шуис Педот-стрелеч.
Абу кӧ пӧ чистӧй, ог лэдзӧй, миянӧ чышкысь, то тув йылын ӧшалӧ.
Педот-стрелеч сумкаысь перйис полоченчи да пыркнитіс, менам пӧ аслам абу лёк.
Пӧрысь ныв видзӧдліс да аддзис зэв гырысь зарни букваяс: тайӧ пӧ тай зять лоӧ миянлы.
Педотыдлӧн гӧтырыс лягушалӧн ныв жӧ вӧлӧма.
Мыйла нӧ водзджык эн висьтав, шуӧны Педот-стрелечлы.
А кодкӧ менсьым пӧ юавліс?
Пондісны сэсся гӧститӧдны Педот-стрелечӧс.
Недель кымын сійӧ сэн гӧститіс, и лягуша пондіс шуны, но пӧ лоӧ и ветлыны.
Сьӧкыд лоӧ, куим море ковмас вуджны, кыксӧ вуджӧда, а коймӧдсӧ ог тӧд, верма ог.
Ме пӧ пета балкон вылӧ, да тэ сикӧтшӧ кутчысь, мед он усь, ме чеччышта моресӧ.
Петісны балкон вылӧ, Педот-стрелеч кутчысис лягуша сикӧтшӧ, и лягуша лолыштіс да чеччыштіс море вомӧн.
Ӧти море пӧ чеччыштім, шойччыштам да мӧдӧс чеччыштам.
Сэсся шойччис лягуша, мӧдысь лолыштіс и мӧд море вомӧн чеччыштіс.
Воисны мӧд море сайӧ.
Лягуша и пондіс шуны, а коймӧд моресӧ пӧ ог тӧд, верма ог чеччыштны.
Верма кӧ, ме сэтчӧ кула, тэ гуав, кокнад кыкысь-куимысь йӧткышт ме вылӧ мусӧ и эновт, мун.
Мунан, да воас сэтшӧм будка, сэтчӧ волӧны дас кык молодеч.
Тэ эн петкӧдчы, нинӧм эн шу, сӧмын видзӧд да кывзы.
Найӧ кутасны шуны: «Матразум, миянлы ӧбед колӧ», и пыр жӧ кодкӧ шыасяс: «Ладнӧ, ладнӧ, сёян дась», и ваялас пызан вылӧ тасьтіяс, паньяс и быдтор, став сёян, а ачыс коді, оз тыдав.
— Ладнӧ, ладнӧ, сёян дась, — шуис гӧлӧс, и пызан вылын лои став сёяныс.
Быдсӧн сэн сёйисны-юисны пӧттӧдзныс и шензьыны пондісны, аттӧ дивӧ пӧ, ставнымлы пӧттӧдз лои и коли на ещӧ.
Куим сутки тшӧтш муніс Педот-стрелеч судноӧн и пыр ставнысӧ вердіс.
Корабельщикъяс сэсся и пондісны шуны: Педот-стрелеч пӧ, он-ӧ тэ Матразумтӧ вузав?
А Матразум велӧдіс Педот-стрелечӧс, вузав пӧ.
Найӧ кутасны сетны куим подзорнӧй трубка: ыджыдӧс, шӧрколаст и дзоляӧс.
Дзоля трубка вылас и вузав.
Вузав и чеччы, а ме ещӧ верда куим сутки, сэсся тэнӧ суӧда.
Но, сёрнитчисны найӧ, и Педот-стрелеч сійӧс вузаліс меддзоля трубка вылӧ, а сэсся чеччис пристаньӧ.
Куим сутки ещӧ корабельщикъясӧс вердіс Матразум, сэсся суӧдіс Педот-стрелечӧс.
Корабельщикъяс эськӧ дыр на чуксалісны, корисны Матразумӧс, да весь лои.
А этійӧ Педот-стрелечыд, Матразум воис да, муніс шуринъяс ордас.
Сэн сійӧ висьталіс, мамныд пӧ тіян кулі, сэсся сёйис-юис, гӧститіс, и шуринъяс пондісны шуны: этійӧ дзоляник кӧинсӧ ми тэныд пӧдаритам, мый пӧ тшӧктан вӧчны, сійӧ-й вӧчас.
Босьтіс Педот-стрелеч дзоляник кӧинӧс, прӧщайтчис шуринъяскӧд да свестякӧд и мӧдіс гортлань.
Педот-стрелеч коркӧ-й воис гортас.
Матразум тшӧктіс пӧльыштны подзорнӧй трубкаӧн, лои ыджыд здание, быдсӧн ворсӧны патепонӧн да граммопонӧн.
Сар аддзис и шуӧ тӧдысь старукалы, со пӧ, бӧр локтӧма Педот-стрелечыд.
Ӧні кӧ пӧ сылы везитіс, миянлы не олӧм лоӧ, шуис сарлы тӧдысь, бӧр кӧ локтӧма Педот-стрелеч, миянӧс виас.
Сар тшӧктіс чукӧртны войска да мӧдӧдны Педот-стрелеч вылӧ.
Дзоля кӧин тайӧс аддзис и шуӧ: тайӧ пӧ не олӧм лоӧ, ноко, Педот-стрелеч, вайлы меным трубкатӧ.
Босьтіс сійӧ дзоля трубкатӧ, пӧльыштіс куимысь, видзӧдӧны да, быдса армия лои.
Петісны водзӧ командиръясыс и юалӧны: Педот-стрелеч, мый тшӧктан вӧчны?
А вот пӧ татысь некодӧс эн кольӧ, а сӧмын денщиксӧ кольӧ, сійӧ менӧ эз ӧтдортлы.
Сэсся сэні сарӧс, и тӧдысь бабаӧс, и став войскасӧ кералісны, денщикӧс да кресттянаӧс колисны.
Ставыс эштіс, и Педот-стрелеч водзын лои гӧтырыс.
Но вот, шуӧ, ме пӧ пыр тэкӧд ветлі, толькӧ менӧ эн аддзыв.
Аддзис Педот-стрелеч гӧтырсӧ, и зэв бура найӧ пондісны овны.
{Коми йӧз @ Ёма @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 388-389.}
Ёма
Важӧн олісны-вылісны пӧрысь гозъя.
Гӧтырыс коркӧ и кулӧ.
Кольӧны ныла-пиа.
Батьныс выльысь гӧтрасяс.
Выль гӧтыр челядь вылӧ лёксьыны кутас и кайтӧ верӧслы: «Тэ тайӧ челядьтӧ кытчӧ гажыд вошты: ви либӧ ваӧ туж».
Батьлы вины жаль лои.
Вӧв доддялас: «Пасьтасьӧй, челядь, вӧрӧ мунам».
Мӧдӧдчисны найӧ и сьӧд вӧр шӧрӧ воасны.
Аддзас розя пу и шуас батьыс челядьыслы: «Пырӧй горсъяс, виччысьлӧй татӧн.
Ме ветла сартас пес керала да тіянӧс чукӧста».
И пышъяс, ныв-писӧ коляс.
Чоя-вока батьыслысь чукӧстӧм виччысьӧны, бать оз чукӧст.
«Мун жӧ, Иванушко, видзӧдлы батьтӧ.
Дыр мыйкӧ оз чукӧст».
Петас сійӧ: абу батьыд некӧн, чойыслы и висьталас: «Елюк, муса чой, батьным тай кольӧма, гортӧ пышйӧма».
И колисны чоя-вока сьӧд вӧр шӧрын ӧтнаныс, сьыла вылӧ пуксисны и пондісны, коньӧръяс, бӧрдны.
И шуас вокыс: «Мунам жӧ, чойӧ, кытчӧкӧ татысь, то югдыштӧ ордымтор».
Мӧдасны ордым кузя.
Мунасны да мунасны, и воас дзоля керка.
Керкаас Енмеж блин да кӧвдум пӧжалӧ.
«Кыдз ті татчӧ воинныд?»
«Миянӧс батьӧ вӧрӧ катӧдіс да колис, а ми ылалім, югдіс миянлы ордымтор, сэсся тэ дінӧ и воим».
Енмеж найӧс блинӧн вердіс и шуӧ Иванушколы: «Мунам мекӧд, колӧ тэнӧ йӧртны да госсьӧдны, мед бӧрас сёйны».
Йӧртас сійӧс йӧртӧдӧ, вердас вежон.
«Мун, Елюк, вокыдлысь нимтӧм чуньсӧ вунды, госсялӧма абу?»
Ныв мунас, йӧртӧд дорсӧ вундыштас чунь пыддиыд.
«Абу на госсялӧма, кос на».
Межыд вердас мӧд вежон, бара ыстас видлыны.
Сідз жӧ Елюк вӧчас, Межлы шуӧ: важкодьыс на пӧ кос.
Меж оз кывзы, ачыс мунас видзӧдлыны да аддзӧ — чуньясыс вундывтӧмӧсь.
Пыртас керкаӧ и лӧсьӧдчӧ сёйны.
Ломтас пачсӧ ёна и кӧсйӧ пачын пӧжавны.
И шуас сылы Елюк: «Кыдзи колӧ зыр вылад пуксьыны, велӧд, пуксьывлы ачыд».
Пуксяс Межыд зыр вылад, а найӧ асьсӧ пачӧ тувйыштасны, пӧдлаласны пӧданӧн, асьныс мунасны.
Мунасны нин ылӧкодь, и кватитчас Иванушко, мый кепысьсӧ кольӧма.
«Ме, — шуӧ, — чойӧ, косавла бӧр кепысьла».
Елюк эськӧ оз лэдз, да вок оз кывзы, косас.
Воас Енмеж керкаӧ и аддзӧ: пачсьыс гос петӧма.
Госсӧ нюлыштас да межӧ пӧрас, уськӧдчас Елюкӧс вӧтӧдны.
Аддзас Елюк да бӧрддзас: «Эг ӧд тшӧкты косавны, да эн кывзысь».
Мӧдӧдчисны водзӧ и воисны кар вылӧ.
Карті мунӧны.
Аддзис найӧс Кан, слугаяссӧ ыстіс: оз-ӧ межсӧ вузав?
«Ме межӧс ог вузав, тайӧ абу меж, а вокӧй».
Слугаяс мунасны и Каныслы висьталасны.
И ыстас найӧс нывсӧ вайӧдны.
И пондас сылысь юасьны Кан: кыдзи пӧ вокыд межӧ пӧрис?
Сійӧ висьталас.
Каныд и шуас Елюклы: «Пет ме сайӧ верӧссайӧ».
И пондасны овны зэв бура.
Коркӧ Кан мӧдӧдчас гуляйтны и гӧтырыслы шуӧ: «Менам дас куим кум эм: тэ дас кыкас пырав, а дас коймӧдсӧ эн восьты».
И мунас.
Елюк пондас кумъяс видлавны, дас кык кумсӧ видлас: «Мыйла нӧ эз тшӧкты дас коймӧд кумас пыравлыны?
Дерт, эм мыйкӧ гусятор».
Восьтас, а сэні Ёма пукалӧ.
Пӧльыштас сійӧс, Елюк пӧрис гордаӧ да лэбзис море дорӧ.
Ёмаыд вежас Елюктӧ аслас нылӧн.
Воас Кан гуляйтанінысь, и гӧтырыс быдсӧн скӧра сёрнитӧ, зутшъялӧмӧн ветлӧдлӧ, шуӧ: «Вай жӧ межтӧ начкам».
Кесліс Каныд пурт, лэччис гидӧ меж дорӧ.
И кевмысис межыд: «Лэдзлы менӧ море дорӧ кок пожъявны, вурун мыськыны».
Лэдзас сійӧс Каныд, ачыс бӧрсяньыс вӧтчас.
Море дорын пукалӧны гордаяс.
Пондас межыд бӧрдны: «Елюк, муса чой!
Тэнӧ Ёма изведитіс и менӧ тшӧктӧ начкыны».
Лэбзяс сы дінӧ горда, и пондасны бӧрдны ёна.
Сэки Каныд пӧрччас пасьсӧ, утка вылад чӧвтас, гортас нуас.
Кумсӧ восьтас и Ёмалы шуӧ: «Мыйла тэ Елюкӧс гордаас пӧртін?
Бӧр пӧрт мортӧ».
Ёмаыд пӧртіс мортӧ Елюкӧс, и межӧс — Иванӧ.
Каныд Ёмаӧс нылыскӧд том чань бердӧ кӧрталіс, чаньыд найӧс пуз-паз — быдсӧн разӧдіс.
{Коми йӧз @ Кузьма-багатыр @ мойд @ Шӧвк тупыль. Сыктывкар @ 2012 @ Лб. 392-394.}
Кузьма-багатыр
Важӧн оліс-выліс гӧлиник кресттянин Кузьма.
Оліс пӧрысьладорӧдз.
Кынӧмыс муртса пӧт, а семьяыс ыджыд.
Ӧтчыд кайис му гӧрны.
Гӧрис, гӧрис, да мудзис.
Вӧлӧс лэдзис, ачыс водіс шойччыны, луныс вӧлі зэв жар.
Вуджӧр сайӧ водіс, а оз лэдзны шойччыны, геб, ном да лӧдз сідз и сёйӧны.
Сэсся скӧрмис, и давай найӧс швачйӧдлыны.
Ӧтчыд ӧлыштас — сё геб усьӧ да кызь лӧдз усьӧ, мӧдысь ӧлыштас — сё ном усьӧ да кызь лӧдз усьӧ, а витысь ӧлыштіс — квайтсёӧс виис.
Вот сійӧ куйлӧ да думайтӧ: «Эстшӧм менам ён мортӧн вӧвсьӧма, а гӧр помысь кымын во нин тілься.
Век сёйны нянь абу, а, видзӧд, ӧтикысь ӧлыштӧмнас кымын усьӧ, а сёысь кӧ ӧлышта, дзонь войска уськӧда.
Муна жӧ ме воюйтны, нинӧм тан гӧр дорын кад воштыны».
Чеччас, вӧв разялас да гортас мунас, гӧртӧ сэтчӧ му вылад и коляс.
А вӧлыс вӧлі зэв омӧлик, ӧдва лы-кучикыс.
Воас гортас, бабаыслы шуӧ: «Нинӧм миянлы шогсьыны, ме муна воюйтны.
Талун витысь ӧлышті, да квайтсё уси — витсё поснипӧлӧс салдатыс да сё гырысь багатыр.
Ме муна да быдса му воюйта, ачым сэтчӧ сарӧ пукся».
Баба зэв рад лои: «Ветлы, ветлы, — шуас, — Кузьма, ме сэки саритса лоа, а пияныд сар пиян лоӧны».
Кузьма дыр эз жуйяв, босьтіс сабля пыдди сартас юкалан коса-пурт, шы пыдди потшӧсысь майӧг перйис, пельпом вылас дӧра мешӧк чӧвтіс, омӧлик вӧв вылас пуксис и мӧдӧдчис воюйтны.
Муніс лун и муніс мӧдӧс, висьтавны, дерт, регыд, а вель ылӧдз муніс, и воис неыджыд ю дорӧ, да вуджнысӧ некыдз.
Коркӧ посйысяс, вуджас мӧдлапӧлас, тайкӧ оз вӧй.
Сэні неуна шойччыштас и мӧдӧдчас бара водзӧ.
Мунас, мунас, и воас куим туйвеж, и сэні, туйвежас, зэв ыджыд сюръя сулалӧ и сюръяас гижӧма: «Ӧтик туйвежӧ кӧ пыран, чӧскыд сёян-юан сюрас, мӧд туйвежӧ кӧ пыран, вӧлыд кулӧ, а коймӧд туйвежӧ кӧ пыран, юрыд усьӧ».
Кузьма думайтіс, думайтіс и аслыс шуны кутіс: «Кытӧн юр усьӧ, сэтчӧ и меным туйыс, ӧтик ӧлыштӧмӧн сы мындаӧс верма уськӧдны, да некодлы жӧ ог сетчы».
И сюръяӧ шомӧн гижис: «Татчӧ пырис му вылас медъён багатыр Кузьма.
Сійӧ ӧтик ӧлыштӧмӧн уськӧдӧ кызь гырысьпӧлӧс багатырӧс да сё поснипӧлӧс салдатӧс».
И муніс водзӧ.
Коркӧ воис зэв ыджыд луд вылӧ и вӧвсӧ лэдзис, а ачыс водіс узьны.
Дыр ли, регыд ли сэні узис багатырскӧй уннад мудз бӧрад, ме ог тӧд.
Коркӧ-некоркӧ куим туйвежӧ воисны куим багатыр, аддзисны, мый сюръяӧ гижӧма, да сы выйӧдз повзисны: «Видзӧдтӧ, кутшӧм багатыръяс эмӧсь!
А ми мый?
Ӧти вартӧмнас кыкӧс ӧдва уськӧдам».
Найӧ мӧдӧдчисны сэтчӧ жӧ: «Мый лоана, ло, а тайӧ миянладорсянь мунӧма, тыдалӧ, миян муысь, сыкӧд колӧ кыдзкӧ рамджыка сёрнитны да улӧджык копыртчыны».
Мунісны, мунісны и воисны сійӧ жӧ луд вылад.
Кузьма век на узьӧ.
Багатыръяс оз лысьтны матыстчыны, сувтісны ылӧ и сёрнитны кутісны: «Матыстчан, да скӧрмас, видзӧд, — шуӧны, — кутшӧм повтӧм, весиг вӧвсӧ абу домалӧма, сідз лэдзӧма».
Коркӧ-некоркӧ сійӧ мусьыс сарыс кывлас, мый локтӧмаӧсь багатыръяс, и мӧдӧдас войска сэтчӧ.
Багатыръяс сарлы юӧртасны, мый некытчӧ оз мунны, а оз кӧ бурӧн сарствосӧ сет, налӧн сэтшӧм багатыр эм, коді ӧтчыд ӧлыштӧмӧн сё салдатӧс да кызь багатырӧс уськӧдӧ.
Самӧй пӧ узьӧ, а садьмас кӧ, бур оз ло некодлы.
А Кузьма эськӧ важӧн нин оз узь, кывзӧ да думайтӧ, мый вӧчны, да и кынӧмыс нин висьӧ повзьӧмысла.
Коркӧ сарлӧн войска матыстчис, а Кузьма век оз чеччы.
Ӧтик багатыр муніс паныд, Кузьма дорӧ кежавліс, копыртчис да юаліс: «Мый тшӧктан вӧчны?»
Кузьма равӧстіс: «Мойдъяссьыс он ӧмӧй тӧд?
Тӧдан ӧд, мый колӧ вӧчны!
Шыр ставсӧ, а ӧтикӧс мӧдӧд юӧрӧн сар дорӧ, мед либӧ кык сы мында войска ыстас, либӧ сетчас!»
Багатыр Кузьмалы копыртчыліс и муніс, ӧтик здукӧн ставсӧ ытшкис.
Воис, Кузьмалы висьталӧ, мый войска эз коль.
Аскинас сыысь ыджыд войска сар мӧдӧдіс, а мӧд багатыр сідз жӧ ставсӧ ытшкис.
Коймӧд луннас сыысь уна воис, и коймӧд багатыр ставсӧ ытшкис.
Кузьма бок вывсьыс на эз чеччывлы, а сылы багатыръяс копрасьӧны да висьталӧны, мый войскаяс уськӧдӧма, а ыстасны кӧ, бара на жугӧдасны.
Сарлӧн войска быри.
Сылӧн чеп йылын вӧлі зэв ён багатыр, кодӧс эз лэдзлы куимсё во нин.
Сійӧс ыстӧ косясьны, а то некыдз пӧ ог вермы найӧс венны.
Вот видзӧдӧны миян багатыръяс, мый локтӧ налань багатыр.
Ыджданас лоӧ куимнан багатырыс ыджда.
Юрыс сур пуан пӧрт кодь.
Багатыръяс повзисны, Кузьмалы кутісны шуны: «Верман кӧ тайӧс начкыны, тэысь повны кутас став муыс».
Кузьма аддзӧ: вӧчны нинӧм, либӧ ӧтик ыджыд багатыр юрсӧ кералас, либӧ куим багатыр — ылӧдчӧмсьыс.
Вӧв вылас пуксис, коса-пурт босьтіс и мӧдӧдчис багатырлы паныд.
Синсӧ кӧрталіс, мед ачыс оз аддзывлы, кыдзи юрсӧ сӧтасны.
Багатыр видзӧдӧ, Кузьмалӧн синмыс кӧрталӧма, и тшӧтш ассьыс кӧрталіс: куимсё вонад пӧ тай косясян манерыс ёна вежсьӧма.
Думайтӧ, мый сідз и колӧ, кӧртӧда синмӧн косясьны.
Ӧтлаасисны.
Кузьма важиник дӧра мешӧк пырыд аддзӧ, а мӧдыс нинӧм оз аддзы.
Мыйӧн вочаасисны, багатыр тувкис Кузьмалы кер кыза шынас, а Кузьма ичӧт да, сылӧн юр весьттіыс шутёвтіс-муніс.
Кузьма повзьӧмйывсьыд лёк коса-пуртнад вылас чеччыштіс да надурнӧтӧ голяас веськаліс, сюрӧс сӧнсӧ шаркнитіс-вундіс.
Багатырыд вӧв вывсьыд уси, а Кузьмаыд шуӧ: «Вот тэныд!
Кузьма-багатыркӧд эн косясь».
Багатыръяслӧн муртса синваныс оз пет нимкодьысла, мый Кузьма мездіс сэтшӧм багатырысь, да воддза дорысь ёна кутісны Кузьма водзын вежавидзны.
Сарлы висьталісны, мый Кузьма медъён багатырсӧ сылысь вермис.
Зэв ёна сар повзис да юалӧ: мый сылы колӧ?
Кузьма шуӧ: «Бурӧн кӧ первойсяньыс сёрнитін, этша кори, а ӧні джын сарствотӧг ог миритчы, дай менам вокъяс-багатыръяс мед ме дінын олӧны».
Сарлы быть лои джын сарствотӧ сетны.
Сэсся Кузьмаӧс сарӧ пуктісны да, сійӧ сэтчӧ гӧтырсӧ-котырсӧ корис.
Сэні ӧні на олӧны, багатырскӧй коса-пуртӧн сартас юкалӧны, багатырскӧй мерлинаӧн пес да ва ваялӧны.
{Торопов И. Г. @ Шуриклы шыд @ висьт @ Иван Торопов. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб. 3–21.}
ШУРИКЛЫ ШЫД
1944 вося тулысӧ кувсис мамӧным, и миянлы зэв сьӧкыд лои овны.
Колимӧй ми ас кежаным нёльӧн — куим вок да ичӧтик чой.
Меным, медыджыд воклы, вӧлі дас витӧд арӧс, а ичӧтик чоюклы сӧмын на нёль тырис.
Батьӧс босьтісны война вылӧ заводитчӧмсяньыс, и регыд вошис сійӧ Ленинград дорын.
Ставнымӧс миянӧс кӧсйисны сетны детдомӧ.
Но ми, куим вок, пыксьыны пондім: ог мунӧй.
Мый миянлы сэтчӧ муннысӧ, кор асланым керка эм.
Чоюкнымӧс, дерт, ковмас сетны — мый сэсся вӧчан, вывті на ичӧт сійӧ,
а ми, куим вок, гортын кутам овны.
Олам кыдзкӧ да мыйкӧ, абу нин сэтшӧм ичӧтӧсь.
Сиктын миян вӧлі ыджыд керка, тӧвся да гожся джынъяса, мышсяньыс сарай, зэв жӧ ыджыд.
Мамӧ кулӧм бӧрын миянлы аслыным лои кутны став овмӧссӧ — пес керавны, ва ваявны, пач ломтыны.
Весиг джоджъяс мыськавны.
Быд субӧтаӧ вӧлі идрасям, ыджыд пуртъясӧн валскам-вуштам паськыд плакаа джоджъясӧс.
Татшӧмасӧ ми зілим сы вӧсна, мый ас кежаным век на виччысим батьӧӧс. Друг да сійӧ ловъя на? Бӧр на воас гортӧ?
Пырас керкаӧ да шуас: дзикӧдз тай ті тырӧмныд няйтнас...
Регыд велалім ми и дӧрӧм-гачнымӧс пеславны, кӧть эськӧ тайӧ мустӧм уджыс некутшӧма нин оз лӧсяв мужикуловыдлы.
Водзынсӧ, велавтӧгыд, чунь рӧчьясным миян дзикӧдз воссьылісны, но сэсся велалісны.
Гортгӧгӧрса мукӧд пӧлӧс уджыс пӧттӧдз тырмыліс миянлы и: йӧрын гудйысьны, потшӧс дзоньтавны, пывсян ломтыны...
Сэки вӧлись гӧгӧрвоим, мыйта дӧнзьылӧма коньӧр мамӧлы.
Сы пыдди кутшӧм любӧ лоліс миянлы, кор кывлім сиктса бабаяслысь ошкӧмсӧ: со пӧ молодечьясыд, ставсӧ асьныс вӧчӧны, ставсӧ асьныс!
Да тайӧтӧ мый!..
Быд удж дінӧ позьӧ велавны, весиг песласьӧм дінӧ.
А кынӧм сюмалӧм дінад — некыдзи он вермы велавнытӧ.
Мамӧным мыйкӧ да мыйкӧ век нин вӧлі лӧсьӧдыштас — ныас кодь кутшӧмкӧ шыд да турун сора сӧчӧнъяс, либӧ нӧшта мыйкӧ — кынӧмтӧ пӧръявны.
А ми некыдз огӧ кужӧй тадзисӧ: мый вӧлі сёяныд шедыштас, ёнджыкасӧ коснас и няжъям.
Дерт, веськыда кӧ шуны, сёяныд миянлы ёнасӧ эз и шедлы.
Мам кулӧм бӧрын меным ковмис дугдыны велӧдчӧмысь да ме пыри уджавны колхозӧ.
А кутшӧм вӧлі колхозным война дырйиыд?
Гӧльсьыс-гӧль, няньӧн ни сьӧмӧн эз лышкыдась...
Батьӧ вӧсна сетыштісны миянлы пенсиятор, сизимдас вит шайт, та мында и озырлуныс миян вӧлі.
Дерт, бур ногӧн кӧ, тайӧ, шуам, деньга нин, но талонтӧгыд на вылӧ немысь-немтор оз шед...
Асланым картупельным тулысӧдзыс миян эз тырмы.
И мыйӧн лымйыс сыліс, кутім пӧткӧдчыны колхоз муяс вылӧ кольыштӧмаӧн, тӧвйӧмаӧн, кодӧс и картупельнас шуны оз нин позь.
Чукрасьӧм сьӧд кыш пытшкын рудов ёкмыль...
Кок шегйӧдзыд вӧйталысь тувсов му кузя собалігӧн аддзан татшӧм ёкмыльсӧ, и сьӧлӧмыд ёвкнитчӧ долыдысла, быттьӧ зарни тор аддзин.
Ёнасӧ оз на вӧлі и сюрав: ӧд арсяньыс на эз этша гудйысьны-ӧктысьны.
Чукӧртам ми тайӧ руд ёкмыльяссӧ, мыйта сюрас, кулям, кизьӧртам ваӧн, солыштам да пондам пӧжасьны.
Шлапъяссӧ тэчалам веськыда плита вылӧ, и муртса-муртса вермам виччысьны, кор найӧ банйыштасны.
Ок и чӧскыдӧсь жӧ, екуняваняясыд!
Кӧть эськӧ и пӧдӧм кӧраӧсь, но пинь улад сідзи и вазмунӧны, быттьӧ медбур пызьысь пӧжалӧма...
Мутшкам-сёям мыйта эм, кынӧмъяс дундытӧдз, и лӧсьыдджык лоӧ овны.
Долыдджык...
Но ӧтчыд, тадзисӧ сёйӧм бӧрын, мыйкӧ друг лоис миян ичӧт воккӧд, Шуриккӧд. Зэв лёк лоис сылы...
А Шуриклы дас ӧти арӧс на сӧмын тырис.
Сійӧ миян пӧвстын медмича вӧлі: синъясыс гырысьӧсь-гырысьӧсь, лӧзӧсь, век быттьӧ мыйкӧ мӧвпалӧны, чужӧмыс еджыд, юрсиыс пыш кодь сук и читкылясьӧ.
Сиктса гырысьджык нывъяс нимтӧны вӧлі сійӧс анделӧн.
И збыльысь, сэтшӧмкодь кымын и эм.
И со, ангелтӧ миянлысь пондіс восӧдны.
Рытъявылыс содтӧд биаліс, сьӧкыда лолалӧ. Юрӧс пӧ косялӧ и. Коньӧр, видзӧдӧ миян вылӧ руасьӧм синъясӧн.
А ми, мукӧд кык вокыс, пукалам сы дорын, ог тӧдӧй, мый вӧчны.
Кымӧссӧ сӧмын ва рузумӧн кӧтӧдышталам, сійӧ пырысь-пыр и косьмӧ.
Котӧртлі ме тьӧтка ордӧ йӧв корыштны.
Найӧ суседыскӧд шӧриӧн видзисны на мӧс.
Сетісны меным.
Сэсся ме котӧрті леспромхозса пекарняӧ, еджыд нянь корыштны.
Сетісны жӧ...
Котӧрта бӧрсӧ гортлань, ачым сэтшӧм рад, мый быдтор судзӧді, сэтшӧм чӧскыдторъяс судзӧді...
А Шурикным оз и кӧсйы сёйны, оз нин пыр сылы.
Юрнас довкнитыштіс сӧмын — оз пӧ ков...
Менам весиг синваӧй чепӧсйис — ӧд кыдзи котралі, кутшӧма кори!
Ӧти войт эг почовт... Ӧти крӧшки эг чепӧльт...
А сійӧ оз сёй.
Да ӧд небыд нянь сора йӧвсьыд чӧскыдджыкыс немысь-немтор абу!..
Сідзкӧ, ёна нин тай лёк лоӧма миян Шуриклы...
Сэки ме котӧрті фельдшер дінӧ.
Воис сійӧ, кутшӧмкӧ таблеткаяс вайис.
Юктӧдім лекарствоясӧн, но и найӧ нин оз отсавны.
Ичӧт вокным миян сотчӧ и сотчӧ.
Мый кӧть сэсся вӧч!..
abu
Суседка бабаяс пинявны пондісны менӧ: тэ пӧ мыжаыс, тэ понда зонкаясыс эз мунны детдомӧ.
Ӧні пӧ сэсся кулас зонкаыс, сэтшӧм жаль коньӧрӧс...
Сьӧкыд тай вӧлӧма ыджыд вокнад лоны.
Ыджыд вокыдлы тай бать пыдди колӧ лоны.
Да кор нӧшта мамыд абу...
Сьӧлӧмӧй менам Шурик вӧсна висьӧ, а мый водзӧ вӧчны, ог тӧд.
И некод оз велӧд, кӧть сэсся ыджыд гӧлӧсӧн бӧрд.
Да и бӧрднысӧ оз позь, ыджыд вокыдлы...
Видзӧда — воӧ миян ордӧ Пока Митит — ар сизимдаса, додь ныр моз кусыньтчӧм пӧль.
Пуксис лабич вылӧ, вель дыр курксіс-кызіс.
Сэсся пуктіс пызан вылӧ кутшӧмкӧ тубрастор.
— Кхе, кх, сылы эськӧ мыйкӧ чӧскыдджыкӧс ӧні...
Кхе, кх, быд пельӧсысь корси, но мыйкӧ ӧмӧй аддзан ӧні...
Вот олӧм лоис...
То, кос чери кольыштӧма, сійӧс кӧть пуыштӧй...
Ловсӧ вуджӧдіс дед, сэсся пондіс Шурикӧс видлавны.
Кынӧмсӧ малаліс, ордлыяссӧ, кыв вылас видзӧдліс и.
Быттьӧ фельдшер, быттьӧ мыйкӧ гӧгӧрвоӧ.
Киясыс дедлӧн лӧзӧсь, вижӧсь ли... Абу кияс, а лы чукӧръяс...
Оз малавны, а гудйӧны Шурикӧс.
Свежӧй шыдӧн пӧ эськӧ колӧ паньӧдны сійӧс, пӧтка шыдӧн.
Менам Гришаӧй пӧ коркӧ тадзи жӧ висьмыліс, тшак ёна сёйӧма да. Дозмӧр шыдӧн да турипув ваӧн пӧ бурдӧді.
Эг пӧ лэдз кувны сэки ичӧтик Гришалы, а ӧні пӧ со ыджыднас Гитлер сёйис морттӧ.
Вай жӧ пӧ тэ, Педӧр, пищальтӧ босьт да котӧртлы вӧрӧ, гашкӧ, и лыян кодӧскӧ.
Сергей чом дорад кӧ каян, гашкӧ, и дозмӧр на вермас веськавны.
Коркӧ пӧ ӧд сэні тіян Сергей рӧдыдлӧн бур чӧс туй вӧвлі.
Да и керкаыс, кӧнкӧ, ловъя на.
Сэсся со и туруныс нин вежӧдыштны пондіс, гашкӧ, кӧчьяс петавлӧны видзьяс вылас йирсьыны...
Ветлы, шуас, гашкӧ и лыян кодӧскӧ, ваян зонкаыслы.
Жаль меным Шурикӧс, но пӧльлӧн кывъясысь ыркмунліс сьӧлӧмӧй:
ӧд Сергей чом дінӧдз кӧ мунны, быть ковмас узьмӧдчыны вӧрын.
Сы ылнаын гортсянь — чом дорӧдзыс дас верст лоӧ, оз кӧ унджык...
Дерт, ме сэні вӧвлі нин, местаяссӧ тӧдышта.
Коркӧ, война заводитчытӧдз на, батьӧкӧд сэтчӧ ветлім, батьӧ пыж сизьдіс-вӧчис сэні...
Сы бӧрын на волывлі вотчыны и...
Но ӧд эг ӧтнам!
Ӧтнамӧн ме некор на эг узьлы вӧрын...
Менӧ весиг йирмӧг босьтлӧ, кор мӧвпышта ӧткӧн вӧрын узьӧм йылысь...
— Ме котӧртла! — шуи ме кыдз верми збодерджыка, мед старикыс нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ эз казяв.
— Котӧртла ме...
Сӧмын ті тані Шурик бӧрся видзӧдыштӧй, эн эновтӧй.
Миян вӧлі важиник пищаль.
Зарадиті ме дас патрон, кыкӧс на пиысь пуляясӧн, стӧчджыка кӧ — шарикоподшипникъясӧн.
Код тӧдас, гашкӧ, мися и ош на паныдасяс.
Дерт, первойӧн вӧрса кӧзяин вылад ме ог лысьт уськӧдчыны, но ӧд ачыс кӧ сійӧ вувзьысяс, быть ковмас кыдзкӧ дорйысьны. Пуляыд и ковмас сэки...
Зептӧ сюйышті нянь тор, куим картупель.
Пуртӧсӧ пысалі ёна нин векняммӧм важ вӧралан пурт.
И мӧдӧдчи.
Вӧрсьыс лымйыс вӧлі сылӧма нин, сӧмын козъя вӧра сёнъясын мыйтакӧ кольыштӧма.
Шондіа! Вӧрыс сулаліс сӧстӧм, лӧнь.
Сӧмын тувсов шоръяс варовитӧны.
Да ачым ва гуранъясын бузӧдчышта.
Да корсюрӧ кок улын тричнитас косьмыны заводитӧм ув.
Шалксьӧда-муна, а синъясӧй аслам сідзи и дзоръялӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Да тшӧтш быттьӧ кодкӧ ӧтарӧ тшӧктӧ бергӧдчывны, видзӧдлыны мышлань.
Ёнджыкасӧ ме полі ошкысь.
Сійӧ неважӧн на петіс гуысь, кузь тӧвбыднад певсӧ нёнялігӧн ёна тшыгъяліс, скӧр...
Ок эськӧ, вӧлі кӧ менам двустволка!
Ӧти стволас эськӧ дзумги пуляа патрон и лӧсалі-муні некодысь повтӧг...
А ӧні менам ӧти ствол, и быть лоӧ зарадитны сійӧс дрӧбйӧн: друг да сьӧла жбыркнитас ныр улысь, пулянад сійӧс он босьт...
Но век жӧ луннад абу нин сэтшӧм шуштӧм вӧрад. Да нӧшта нин шондіа дырйиыд.
Шондіа дырйиыд вӧрыс меліджык, ёна кыпыдджык и тшӧтш быттьӧ бурджык.
Мунан, тӧдса ягъяс да шоръяс аддзан и быдторсӧ казьтылан.
Со тайӧ важ пӧрӧдчӧминас ми коркӧ пув вотлім.
Наберушкаыд ыджыдӧн кажитчӧ, пыдӧстӧмӧн, некыдз оз кӧсйы тырны.
Копыртчӧмӧн зунясян да зунясян, коскыд ёнтыны-юкавны заводитӧ.
Мамӧ казялас и пондас меліа бурӧдны: вод пӧ да куйлышт, пиукӧй, небыд нитш вылас.
Коскыд ӧд тэнад зэ-эв на небыдик, куйлыштан да и бӧр веськалас, дойыс вешъяс...
Ӧні сэсся некод нин оз шу тадзисӧ.
Кувсис мамӧӧй, комын квайт арӧсӧн бырис...
Кыдзи войнаыс заводитчис, сійӧ, буракӧ, лючкисӧ эз и сёйлы:
мыйкӧ кӧть и сюрыштас сёяныс, век нин зілис миянлы мыччыны чӧскыдджыксӧ да пӧтӧсджыксӧ.
А миянлы мый — сёям, быттьӧ ог и казялӧй немтор, тшыгъялігад тай мортыд унатор оз казяв...
А сэсся кыськӧ и лёк висьӧм кӧвъясис мамӧлы: голяыс пондіс пыктыны.
Медводз дзоляник мыль чеччыштіс, сэсся пондіс быдмыны, быдмыны, некутшӧм личӧд абу, дзикӧдз пондіс пӧдтыны коньӧрӧс...
А мамӧ век уджалӧ, оз нин вермы, а бара на петӧ удж вылӧ...
Сьӧкыд удж вылӧ, кодӧс водзті, войнаӧдз, кызвыннас бертлісны мужичӧйяс...
abu
Эськӧ лечитны коліс сэки мамӧӧс, кыдзкӧ-мыйкӧ кокньӧдыштны уджнас.
Но ми, чоя-вока, эгӧ тӧдӧй, кыдзи-мый колӧ тайӧс вӧчны,
а колхозса председательным миян, Ош Анна, йӧзтӧ лечитӧм йылысь омӧльджыка думайтлывліс.
Сылӧн могыс вӧлі мӧдджык — петкӧдны удж вылӧ кыдз позьӧ унджык мортӧс.
Сылы вӧлі некор тӧдмавны, коді вермӧ да коді оз.
Не кивыв и.
Сылӧн зільлун вӧсна миян зэв гӧлиник колхозным, кодӧс кыдзсюрӧ вурлісны-йитлісны некымын посньыдик овмӧсысь, век тыртлывліс нянь сдайтӧм кузя планъяс, но... но уна бабаяс войналӧн бӧръя воясӧ муналісны усьӧм верӧсъясныс бӧрся мӧдар югыдӧ.
abu
Мамӧ кувтӧдз вежон-мӧд войдӧр на Аннаыс пыраліс миян ордӧ.
Аслас завобозакӧд, коді сы бӧрысь вуджӧр моз век ветлӧдліс.
Нювсис сы дорын ли...
Пырис Аннаыс: тэ, шуас, мыйла абу му вылын, Марья?
«Мед ӧні жӧ вӧлі доддясьӧма!
Кылан? Ӧні жӧ!» — оз нин лючки сёрнит, а горзӧ.
Гӧлӧсыс сылӧн ён, юргӧ...
Руд синъясыс ёкыштчӧмаӧсь, бытшласьӧны...
И голяыс сылӧн ён — кыз, гӧгрӧс, шыльыд...
— Да ӧд вися, Анна, — рама дорйысьыштӧ мамӧ. — Ог вермы нин талун...
Кула да, челядь сирӧтаясӧн кольӧны...
А мӧдыс оз и личӧдлы гӧлӧссӧ: — Няргы ёнджыка!
Кывзыны кӧ тіянлысь, важӧн эськӧ киссис колхозным!
Ме вӧлі буретш пукала жара ломтысьысь кӧрт пач водзын, стеклӧ торйӧн шыльӧда выль чер пу.
Ме видзӧда Ош Анна вылӧ и кыла, кыдзи вочасӧн пузьӧ вирӧй. Сылӧн горзӧмысь... Сылӧн шыльыд яя пӧтӧс тушаысь... Сыысь, мый ёна омӧльтчӧм, висьысь мамӧ сэтшӧм коньӧр кодьӧн сы дінын кажитчӧ.
И кыдз тай горӧда ме:
— Весасьӧй керкасьыс! — горза и шенася лы кодь кос чер пуӧн. — Ӧні жӧ весасьӧй!
Ош Анна виччысьтӧмысла чур-чермунліс.
Шуӧ аслас завобозалы:
— Видзӧд, видзӧд, Микайлӧ, шпана пиянсӧ тшӧтш велӧдӧма...
Да код вылӧ тэ шенасян, зырымбедь?
Да таысь ме тэнӧ ловъя вывсьыд сісьта!
— Эн вӧрӧд зонкасӧ, Анна! — И мамӧ тшӧтш горӧдіс.
Пызан сайын ичӧтик чойӧй бӧрддзис, семдытӧдзыс повзис.
— Анна, оз ӧмӧй позь лӧньджыка? — дивитӧ мамӧ. — Челядьсӧ весьӧпӧртін.
Микайлӧ — ыджыд тушаа том мужик, фронт вылысь воліс веськыд киас ранитчӧмӧн — пондіс кевмысьны:
— Мунам ӧдйӧджык татысь, Анна Моисеевна...
Грекӧ воан тайӧяскӧд...
Мӧдыс и сійӧс сотыштіс синъяснас, быттьӧ пӧсь ваӧн.
Горӧдіс медбӧръяысь: «Кылан, Марья, мӧдысь тшӧктӧм мед эз вӧв виччысьӧма!»
Сэсся и петісны найӧ.
abu
Ме видзӧда ӧшиньӧд: ывла вылын Красивӧй сулалӧ, шыльыд гӧна пӧрысь уж.
Ош Анна сюйӧ шуйга коксӧ стременаӧ, кыкнан кинас кутчысьӧ седлӧ бердӧ, кӧсйӧ кыпӧдчыны, но оз вермы — вывті сьӧкыдӧсь бекъясыс, да и вӧлыс ыджыд.
Сэки Микайлӧ мый вынсьыс заводитӧ чепӧстны сійӧс мышсяньыс.
Ме видзӧда, и меным зывӧк лоӧ.
Ме весиг лёкысь сьӧлася.
— Мый нӧ тэкӧд талун лои, пиукӧй? — тӧждысьӧ мамӧ.
Но аслыс, буракӧ, неуна тшӧтш и долыд, мый со быдмыштісны нин дорйысьяс.
— Аннаыслы ӧд абу жӧ кокни, пиукӧй.
Сійӧ ыджыд овмӧсӧн веськӧдлӧ, быть тшӧкты сылы, быть ысты...
Ачыд ӧд аддзан, кутшӧмӧсь миян уджалысьясыд.
Мерлина кодь омӧлик бабаяс сӧмын...
Гашкӧ и, петіс миянысь да, сьӧлӧмыс эз жӧ ло асінас...
— С... буди эз ло асінас-а! — скӧрала ме.
— Мыйла нӧ тэ сідзи, дона морт...
— Мӧдысь кӧ тадзи пондасны ыршасьны, лӧсышта мыйӧнкӧ.
— Федя, дона пи, тэ вай лӧньджыка, лӧньджыка ов, — кевмысьӧмоз мамӧ.
— Тадзинад ӧд сиралан кытчӧкӧ юртӧ, юртӧм сэсся колян...
А уджавнытӧ ме и Анна тшӧктытӧгыд муна.
Война ӧд.
Ме кӧ ог кут уджавны, да мӧд оз кут, войнаыд ещӧ на нюжалас...
А аслас синъясыс сэтшӧм шогӧсь.
Ачыс сійӧ некор эз шулы йӧзыдлы лёк кывсӧ...
Виччысьтӧг менам кок улысь ырскӧбтісны сьӧла гоз.
Ме весиг чеччыштлі, сэтшӧма повзьӧдісны найӧ менӧ.
Сэсся мӧвпышті: а, гашкӧ, ме найӧс лыйны сямма?
Сэки эськӧ ме пырысь-пыр жӧ бӧр гортлань веськӧді додь вожъясӧс.
Пуи эськӧ Шуриклы шыд, сійӧ бурдіс, и ми эськӧ, куим вок, дзоньвидзаӧсь да ёнӧсь, водзӧ пондім овны...
И вӧрын эськӧ эз ковмы меным ӧтнамлы узьны.
Дыр ме вӧтлыси сьӧлаяс бӧрсяыд.
Кытчӧдз найӧ дзикӧдз вылӧ эз дзебсьыны кузь козъя вӧрӧ, мун пӧ да и корсь найӧс сэтысь.
Ме сэсся пондылі на и чипсасьны накӧд, но кужтӧгыд, буракӧ, не на ног менам артмӧ, — он пӧръяв найӧс,
эз и шыасьлыны вочасӧ.
Налы веськодь, висьӧ кӧть оз вокыд.
Налы, буракӧ, аслыныс на сера ловныс дона.
Со тані вӧла туйсьыс кежӧ векньыдик ордым.
Тайӧ ордымыс, а сійӧ кыза вевттьысьӧма косьмӧм гӧрд лыскӧн, буретш и нуӧдӧ Сергей чом дорӧ.
Нюйтмӧм вильыд потшъяс кузя вуджи пемыд ваа шор, сэтӧр кӧрӧн сы дінысь ӧвтыштӧ, кӧть эськӧ и сука чурвидзысь кустъясыс ӧнітӧ и кушӧсь на.
Сэсся вомӧналі гырысь пожӧмъяса кос яг.
Сы бӧрын заводитчисны тувсовъя лов шыысь вежӧдыштӧм нин пипуаинъяс.
Муыс тані сьӧд, небыд, вый кодь: бедь кӧ сутшкан — багатыр кодь пу быдмас.
Абу йӧй вӧлӧма миян пӧльным, Сергей Кирӧ, кужлӧма бӧрйыны аслыс вӧралан ордымсӧ, видз местаяс кужлӧма бӧрйыны.
Тані — и яй, и вотӧс, и турун.
Тані жӧ и мыйта колӧ кер, кодысь мичаджыкыс оз овлы.
Водзын сулалысь кузь вӧра пипуникыс югдыштіс, сэсся и видз тыдовтчис — ыджыд, гӧгрӧс, кольӧм вося быгалӧм турунӧн эжсьӧма.
Ордымыс сьӧд вурыс моз вомӧналӧ шӧрӧдыс...
Ме восьлала тэрмасьтӧг, видзӧда гӧгӧр, а сьӧлӧмӧй ёнтӧ морӧсын, сідзи и ёнтӧ.
Ме быттьӧ кыла, быттьӧ аддза, кыдзи менам дедӧ да бабӧ, менам батьӧй аслас чоя-вокакӧд мырсьӧны-пессьӧны тані, мырддьӧны вӧрыслысь тайӧ ыджыд кушинсӧ.
Мыйта пӧсь кисьтӧма налӧн тані...
Дедӧй татысь лэччӧдлывлӧма дас доддьӧдз посни чӧскыд турун.
Ӧні ӧдвакӧ куим доддьыс чукӧрмывлӧ.
Ӧні вӧрыс бӧр мырддьӧ видзсӧ, йӧзлӧн киясыс оз судзсьыны дорйыны сійӧс — некодлы ытшкынысӧ.
Бур ытшкысьясыс, косаӧн пыдди, автоматӧн шырзьӧны...
Мӧвпала ме быдторсӧ, а ачым век водзӧ восьлала. Регыд нин и туй помӧй воас.
Со эстӧні, тшӧкыд козъяинас, крут кыркӧтш, сэні визувтӧ Сергей шор.
Сійӧ ыджыдкодь ковтыса, эмӧсь жӧ эжӧра видзторъяс, Сыктыв йывсаяс ногӧн кӧ — порӧньяс.
А мӧдлапӧлас — ягъяс, ягъяс...
Лӧзоват тшынӧн быттьӧ найӧс пызйӧмаӧсь.
А вӧрыс быттьӧ тшупӧдъясӧн водзӧсӧ кыпӧдчӧ, пыр тшупӧдъясӧн, кытчӧдз дзикӧдз вылӧ оз ӧтлаась увланьыс быгалыштӧм енэжтасыскӧд.
А со веськыдвылын, ыджыд пашкыр пожӧм улын, и сулалӧ миян вӧр керканым.
Пӧльным тшуплӧма сійӧс гырысь сирӧд керъясысь.
Нелямын во нин пӧ сулалӧ, а век на ён, мусюр кодь, сӧмын тай вевтыс сісьмӧма, нитшсялӧма — колӧ эськӧ дзоньтавны, — да сэсся со лёк йӧз пельӧсъяссӧ поткӧдлӧмаӧсь, дерт, кӧнкӧ, би ӧддзӧдӧм могысь.
Кор батьӧкӧд да Митя воккӧд медводдзаысь волім татчӧ, батьӧ пасъяліс миянӧс, ыджыдӧсь-ӧ ми.
Со тай пас тшупӧдъясыс, бура на тӧдчӧны...
Ме сувті стен бердӧ,
топӧдчи, киӧс пукті юр вылӧ.
Нёль воӧн быдмыссьӧма ки вомлӧс судта.
Этша...
Батьӧ тай нӧ зэв ыджыд вӧлі, а ме мыйкӧ зэв ньӧжйӧ нюжала.
Гашкӧ, сёяныс этша, да сы вӧсна?
Тшыгъялӧмыс падмӧдӧ?
Ме пукси чуркаяс вылӧ лӧсьӧдӧм кыз лабичӧ.
Пищальӧс орччӧн пукті, и думъясӧй вочасӧн личкисны менӧ.
Менам син водзӧ ясыда сувтіс, кыдзи ми тані вӧлім нёль во сайын.
Сэки гожӧмыс вӧлі нин катовтчӧма аръявыв, ставыс кисьмис-сӧвмис, кыпыда сьыліс-ворсіс.
Ми воим татчӧ вӧчны пыж.
Первой лунас батьӧ муніс корсьны бурджык пипу, а ми воккӧд кольччим горт овны.
Ме мунышті керка мышкӧ, видзӧдлі и шемӧсми: муыс гӧгӧр вӧлі еджыд.
— Митя, — горӧді, — ельдӧгыс!
Лым еджыд тшакъяс чурвидзисны важ пипу коръяс увсянь, турун бурысьяс пытшсянь сы мында, мый некытчӧ вӧлі тувччыны.
И гырысьӧсь вӧліны тані, но жыннян кодь на ёнӧсь, и посниӧсь — эзысь чунькытш кодьӧсь, гӧна дораӧсь, вильыдӧсь, мыш выв гурананыс йӧршитчӧма войся лысва ли зэр.
abu
Уна и лэччӧдім ми сэки ельдӧгсӧ...
abu
А сэсся батьӧ нуӧдіс миянӧс бӧрйӧм пипу дінас, кодӧс удитӧма нин пӧрӧдны.
Восьлалігас видзӧдлас миян вылӧ да пыр мыйкӧ нюмъёвтыштӧ.
Мый, мися, тайӧ тадзсӧ нюмъялӧ?
А, вӧлӧмкӧ, пипутӧ сійӧ корсьӧма важ пӧрӧдӧмин дорысь, кӧні сука быдмӧ ӧмидз.
Сымда ӧмидз!
Тусьясыс пев пом гырсяӧсь, гӧнакодьӧсь...
Водан му вылӧ, видзӧдлан вывлань — аминь-аминь мыйта сярвидзӧ!..
Бура кисьмӧма-воӧма, быд тусь лӧсьӧдчӧ нин усьны еджыд за вывсьыс, сӧмын инмӧдчыштлы чуньнад...
А сюян вомад — сідзи и сылӧ, сідзи и сылӧ...
Ми воккӧд, наперво, ведраӧн кымынӧн морт вылӧ сёйим ӧмидзсӧ.
А сэсся вӧлись пондім вотны.
Батьӧлӧн ыджыд важ шляпа вӧліс, и ми витысь чукйӧн тыртлім сійӧс ӧмидзнад...
Ёна и озыр ар сэки вӧлі.
Уна и вотӧс сэки артмылӧма вӧрын.
Кузь война чӧжыс ньӧтчыд сэсся сэтшӧмыс эз вӧвлы...
Ок, эськӧ, ӧні кӧ ар жӧ вӧлі!
Мыйта сёян тані сідз вошлӧ!..
Ме лэччи шор дорӧ, веськӧді горшӧс.
Кӧдзыд ваысь кылыштіс нюр кӧр, а тшӧтш и лым кӧр на.
Ме петі видз шӧрӧ,
эжыс сылӧн заводитӧма нин ловзьыштны: кольӧм вося быгалӧм турун пырыс азыма чепӧсйӧмны небыдик веж сіяс.
«Кӧчьясыд, буракӧ, и збыльысь петавлӧны татчӧ», — долыдмис сьӧлӧмӧй.
Ме корси косджыкин да воді,
рытӧдзыс ӧд всё равно кӧч ни дозмӧр оз петкӧдчы.
Муртса кывмӧн пӧлясис тӧв. Ӧтмоза кыліс шорлӧн варовитӧмыс. Мый вермӧмсьыс сьылісны кайяс... Ме эг и тӧдлы, кыдзи унмовси.
Ог тӧд, дыр-ӧ узи — часіясыд сэки миян эз вӧвны.
Восьті синмӧс — шондіыс шордорса козъяс весьтӧ нин ӧшйӧма.
Уль муыс кыскӧма вынӧс, и чеччыны дыш.
Чӧвтлі синмӧс боквыв, и пырысь-пыр жӧ сьӧлӧмӧй вынысь песовтчис морӧсын, ыткӧбтіс вирӧй...
Месянь воськов дас сайын... ньӧжйӧникӧн... гонняліс-ветлӧдліс сьӧд дозмӧр... Меж ыджда ловъя сьӧд дозмӧр!..
Чатӧртӧма юрсӧ сой кызта кузь голя вылас, гӧрд синкымъяса, пашкыр бӧжа...
И тшӧг, Ош Анна кодь тшӧг...
Ме ӧдва эг серӧкты тадзисӧ ӧткодялӧмысь...
Ӧдва кутчыси...
Но, буракӧ, ме вӧтася ставсӧ тайӧс?
Татшӧм дозмӧрсӧ?
Буракӧ, ме эг на садьмы...
Шурик висьмис, и патронъяс зарадитігӧн на думайті дозмӧр йывсьыс.
Сэсся со татчӧ мый дыра локті — быд ногыс жӧ лӧсьӧдлі-думайті, медся ыджыд дозмӧръяс йывсьыс, кыдзи ме найӧс пезьдала...
Дерт жӧ, вӧтася ме.
Но век жӧ вӧрзьӧдчывтӧг куйла — код тӧдас, гашкӧ, и ог вӧтась...
Пищальӧй менам, дерт, зарадитӧма, орччӧн куйлӧ.
Но кыдзи на босьтан сійӧс?
Ӧд казялас кӧ чукчиыс вӧрзьӧмӧс, пырысь-пыр жӧ шутёвтас, мун пӧ сэсся корсь сійӧс вӧр пасьталасьыс.
Ӧні сійӧ, буракӧ, менӧ чайтіс кер помӧн, а эз ловъя мортӧн.
Пуксис татчӧ «гижтысьны», петкӧдлыны асьсӧ...
Но энлыв на — петкӧдла на ме тэныд кер пом!
Пищальӧс бокӧ топӧдӧмӧн ме заводиті ньӧжйӧникӧн бергӧдчыны, мед водзлань юрӧн сы дінӧ лоны.
Ньӧжйӧ-ньӧжйӧ бергӧдча, шыр кыйысь кань моз.
Ме весиг синъясӧс джынвыйӧ куни, мед нин сійӧ эз казяв найӧс, син лапнитӧмысь эз повзьы ли.
Лолавны дзикӧдз дугді и...
Сьӧлӧмӧй сӧмын морӧсын быттьӧ ыдждӧ, да дзикӧдз пӧсялі...
Окота меным ӧдйӧджык кыпӧдны ружьеӧс да шковгыны, кытчӧдз сійӧ эз на лэбзьы.
Но ме кыдзкӧ-мыйкӧ кута ачымӧс, век ӧтарӧ бергӧдча, бергӧдча...
Ӧні сэсся тырмас!..
Чургӧді пищальӧс.
А сэк кості чукчиыс пондіс нин ылыстчыны месянь, топ-топ... Ылыстчӧ!
Гӧгӧрвоис али мый?
Зарадъясӧй менам вӧліны лёксьыс-лёкӧсь — тӧрича кодь посньыдик ур кыян дрӧб сорлалӧма кералӧм сутугаӧн.
Мышсяньыс чукчиыдлы вермас не мӧрччыны татшӧм шылльӧ-мылльӧыд.
Но ӧд мунӧ сійӧ, ылыстчӧ...
Косьышті-лыйи ме, быдсӧн пельпомӧ сетыштіс.
Чукчи шлоп-шлопкерис ыджыд бордъяснас, кыпӧдчис да сьӧкыда лэбзис шордорса козъяслань.
А ме чеччышті да бӧбмӧмӧн видзӧда, кыдзи сійӧ лэбзьӧ.
И лов тырӧн надейтча: час усяс...
Час ӧні жӧ усяс...
Вай усь нин!
А сійӧ сідзи и эз усь.
Кытчӧдз тыдаліс — эз усь.
Ме котӧрті, кӧні сійӧ пукаліс.
Гӧныс сэтчӧ, гашкӧ, юрлӧс тыр пуркмунӧма.
Гӧныс колис, а яйыс лэбис...
Но ӧд, думайта, эта мында гӧн кӧ ме сылысь варсниті, вермас на и усьны?
Гӧнтӧгыд дыр оз лэбав...
Котӧрӧн вуджи шор вомӧн, пыри вутшкӧсь нюрӧ, сылӧн подулыс дзикӧдзсӧ вӧлі сывтӧм на, ойдӧма кӧдзыд ваӧн.
Сэні болски-кытшлалі жаявтӧдз.
Важиник сапӧга кокъясӧй дзикӧдз кӧтасисны, пондісны кынмыны.
А век на оз петсьы нюрсьыс, век думайтсьӧ:
гашкӧ, эсійӧ вутш саяс куйлӧ да?
Эсійӧ сьӧд вужля саяс?
Но сідзи дозмӧртӧг и лоис петны.
Колӧ вӧлі лӧсьӧдчыны матысмысь вой кежлӧ: шондіыс лэччис нин вӧр сайӧ.
Чукӧрті керка дорӧ пес, чуманӧн катӧді шорысь ва.
Сэсся гусьӧникӧн мӧдӧдчи орчча видз вылӧ, коді шор катыдланьынджык.
Кыньксьӧда кок чунь йылын, видзӧда, — кушин шӧрас кӧч йирсьӧ.
Сійӧ абу на дзикӧдз вежӧма тӧвся пасьсӧ и зэв бура тыдалӧ сукмыштӧм рӧмыдас.
Но кыдзи бурджыка сибӧдчыны сы дорӧ?
Кӧчыд ӧд, буракӧ, чукчисяыд ёна на сюсьджык да и вӧйджык.
Видзӧд со кыдзи сувтса пельяссӧ чошкӧдӧма.
Тэрыба варснитас гоз-мӧдысь вежӧдсӧ, сэсся бара и кыпӧдӧ юрсӧ, кывзысьӧ, ог тӧд сӧмын, пӧтлӧ ли оз ли сійӧ тадзинад-а...
Дерт, вӧлі кӧ менам бур зарад, косьышті эськӧ ылісяньджык.
Но ӧнтая чукчиыс менӧ велӧдіс нин.
Кань-каньӧн, кок чунь йылын сибӧдча.
Ни ӧти ув оз тричнит кок улын, ньӧтчыд ва оз бузнитлы.
Мися, кӧчильӧй, тэ кӧть и мудер, но ме абу жӧ йӧй.
Сибӧдча и сибӧдча.
Кор сӧмын и велавсьӧма тадзисӧ...
Лыйи. Кӧчыд равӧстіс сэтшӧм мисьтӧма да сэтшӧм гораа, мый ме садьтӧг повзи да весиг думышті: эг-ӧ ме ошлы веськав?..
Но век жӧ казялі: кӧчыд кык пӧв патурликасис места вылас.
Ме уськӧдчи сылань,
а сійӧ тай кыдз чепӧсъяс тшем козъя тільлань.
Меным эськӧ коліс вежны пищальысь патронсӧ да выльысь лыйны, но ме вувзьыси вӧтӧдны сійӧс...
А кысь пӧ и вӧтӧдан нёль кокатӧ?
Вӧлі и абу...
abu
Рӧмыдыс пыр сукмис.
Неважӧн на быттьӧ ӧзйис рытъя кыа, а ӧні со енэжсӧ кыза вевттьӧмаӧсь нин кымӧръяс.
Пондіс тӧлавны.
Рӧмыдыскӧд тшӧтш менам морӧсӧ кутіс чукӧрмыны полӧм.
Ачым аслым быттьӧ понді кажитчыны ёна ичӧтджыкӧн, жебджыкӧн, а шувгысь вӧрыс — ыджыдджыкӧн, зумышджыкӧн.
Окота лои котӧртны чом дорӧ да биасьны.
Пола и кынма ме, ӧд кокъясӧй дзикӧдз кӧтасисны ӧнтай порӧняс, йиа ваас...
Но ӧд ме эг на ветлы коймӧд видз вылас, кодӧс вомӧналі гортысь локтігӧн.
abu
Гашкӧ, сэтысь и шуӧма мыйкӧ кыйны?
Кыдзкӧ-мыйкӧ збоймӧді ачымӧс, пищальӧс босьті киӧ да мӧдӧдчи...
Син и пель ёсьмӧдӧма, быдтор кыла и аддза.
Быттьӧ прамӧй вӧралысь.
А мый нӧ?..
Дозмӧрлы нин со лыйи, кӧчлы...
Бур дрӧбӧн кӧ, ме эськӧ озыр прӧмыса нин вӧлі...
Ой, мый нӧ эсчаньын сьӧдӧдӧ, ордым пӧлӧнас?
Ме кынмылі места вылӧ, сулала и казьтыла, вӧліс-ӧ сійӧ, кор татчань локті. Вӧліс али эз?
Ог помнит.
И кыла ме, кыдзи юрсиӧй заводитӧ вӧрны да лэптӧ шапкаӧс.
Окті курокӧс, и — мый лоанаыс ло! — мӧдӧдчи сьӧдыслань.
Ме, гашкӧ, эськӧ и пышйи, но ӧд бергӧдчан кӧ мышнад, нӧшта на ёнджыка повзян.
Ой, вӧрзис али мый?..
Нӧшта гоз-мӧд воськов...
Быд сӧн менам зэлалӧма, дась орны...
Тьпу, вот пежыд!
Мыр вӧлӧма! Джуджыд смолльӧ мыр.
А дзик быттьӧ ош сувтӧма бӧр кокъяс йылас.
И серамӧй менам петӧ, но и серавнысӧ ог вермы, став вир-яйӧй лигышмунӧма, дзикӧдз унежитчӧма...
Керка дорӧ пемыдас вои кималасӧн моз нин.
Песті би.
Пӧрччи сапӧгъясӧс, понді косьтысьны.
abu
Куйла би дорын, быдлаті мудзӧма, сёйны весиг оз на ков.
Сьӧлӧм вылын абу долыд и.
Видзӧда би вылӧ, кыдзи сійӧ няжйӧ-сёйӧ кос увъяс,
abu
видзӧда, а быттьӧ аддза Шурикӧс.
Синъясыс висьӧмысла пӧся югъялӧны, кымӧсыс ньылӧдӧма...
Кӧнкӧ сійӧ чайтӧ: Федя мыйкӧ кыйис нин, Федя оз кут сідзтӧ шландайтны...
И, дерт, сэтшӧма виччысьӧ сійӧ менӧ...
А со тай кыдзи кыйис Федяыд, ӧтиӧс лэдзис дай мӧдӧс...
Кынӧмӧй пондіс жӧ сэсся сюмавны.
Пӧжалі картупель.
Ужнайті шорысь катӧдӧм ва сорӧн.
Водзӧ на пемдіс.
Енэжын эз кут тыдавны ни ӧти кодзув, буракӧ, дзикӧдз кымӧртчис.
Пыдісянь упкис-лолаліс вӧр.
Пемыдыс вочасӧн быттьӧ сьӧктаммис да кутіс личкыны менӧ, весиг пукавны эг кут вермыны.
Чеччи ме, понді дзоръявны ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Эстшӧма пемдӧма, немтор оз тыдав, кӧть синтӧ сутшкы...
Биӧй тай сӧмын мырддьӧма пемыдыслысь мый ыдждакӧ кытш. Видз со тыдыштӧ да матысса пипуяс.
А сэсся немысь-немтор.
Коліс, гашкӧ, чом пытшкас узьмӧдчыны, мед кӧть ӧшиньтӧм и гортӧм.
Быдсяма пежъясыс на тай олӧны му вылад — дзоньталӧм-дӧзьӧритӧм пыдди сӧмын и видзӧдӧны кисьтны да пазӧдны, йӧзыслысь вӧчӧмасӧ.
Зарадиті пищальӧс пуляӧн, пукті дзик ас дінӧ.
Узьӧм йылысь и дум абу — пукала, кывзыся.
— Боб-боб-боб!..
Тайӧ кӧч.
Гашкӧ, буретш ӧнтаяыс, коді, позьӧ шуны, менам киысь нин утьыштіс.
Ловйӧннад колис да ӧні сералӧ ме вылын...
abu
Сідзи ӧмӧй ме немтор ог и кый висьысь Шуриклы?..
abu
Омӧлик вӧралысьыд?..
Друг неылын, нюр весьтын, кодкӧ тай кыдз лӧвтыштас: «Э-э-э!»
Менам мышку вылӧ быттьӧ ызӧбтісны кӧдзыд ва ведра, сэтшӧма повзи.
А сійӧ, мисьтӧм гӧлӧсаыс, горӧдіс нӧшта на матынджык, нӧшта на гораджыка: «Э-э-э!»
Кватиті ме пищальӧс, звирк сувті да чеччышті чомлань.
Сулала, ог и лолав.
Сӧмын видзӧда, сӧмын кывзыся, но ог лолав.
Коді нӧ эськӧ тайӧ?
Зверь али лэбач?
Али ачыс Вӧрсаыс повзьӧдлӧ менӧ?
Шуӧны, некутшӧм Вӧрса пӧ абу.
abu
А гашкӧ и эм!
Гашкӧ, и менам дедӧй, либӧ сылӧн на дедыс, либӧ нӧшта на важсяджык рӧдвуж вӧчлісны тані кутшӧмкӧ мыж, да на вӧсна меным лоӧ мынтысьны?
— Э-э-э! — бара на шуштӧма лӧвтыштіс, ӧні шор катыдын нин.
Ме чургӧді пищальӧс сыланьӧ да и гымышті-лыйи пемыдас, дыр-ӧ позьӧ терпитны...
Весиг вунӧді, мый пуляӧн вӧлі зарадитӧма, и ӧні дона пуляыс весьшӧрӧ вошис.
Сулала, кывзыся.
Немтор эз кут кывны.
Сӧмын вӧрыс пыдісянь упкӧ-лолалӧ.
Гашкӧ, нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз и вӧв да?
Либӧ, гашкӧ, кутшӧмкӧ войся лэбач ас ногӧныс шыаліс?
Ёна жӧ шуштӧм вӧлӧма войся вӧрыд!
Ӧткӧн узьмӧдчӧм зонкаыдлы.
А мыйла ме поласӧ?
Сы вӧсна, мый ог на тӧд вӧрыслысь шыяссӧ.
abu
Коді горзӧ, мыйла горзӧ, кодлы горзӧ.
abu
Батьӧ кӧ эськӧ вӧлі!
Сійӧ эськӧ вочасӧн велӧдіс, кыдзи да мый...
А ӧні кысь нин велӧдас...
Пеж война ставсӧ дзугис!
abu
abu
Янӧда ме ачымӧс быд ногыс.
Мися, батьӧ, дерт, кӧнкӧ, со кутшӧм война вылын эз пов.
А ме вӧрын узьны ог лысьт.
Янӧда ачымӧс, а всё равно — шуштӧм...
Гартышті пищаль кӧвйӧс сой гӧгӧр, кычипи моз нигыльтчи да воді.
Ки пыдӧсъясӧс ӧтлаӧді да пидзӧс костӧ топӧді — тадзнас тай быттьӧ шоныдджык.
Би жарыс меліа жайгӧ чужӧмӧ, морӧсӧс шонтӧ.
Ме кывзысьышті на пемыд вӧрлӧн шувгӧмӧ, сэсся эг и тӧдлы, кыдзи унмовси.
Веськалі вӧтӧн гортӧ.
Быттьӧ тӧвся рыт.
А ми, куим вок, куйлам шоныд паччӧрын.
Труба тшупӧдын дзузгӧ стеклӧтӧм лампа, би кывйыс сылӧн зэв векньыдик да дженьыдик, и кысянькӧ кӧ пӧльыштас, сідзи и пессьӧ, сідзи и дзӧрӧ, дась кусны.
Труба пытшкын омлялӧ да шутьлялӧ турӧб.
Мамӧ быттьӧ ловъя на. Пукалӧ паччӧр дорын да йӧктӧдӧ-чеччӧдлӧ киас ичӧтик чойнымӧс.
А мӧдыс чиктылӧ-сералӧ, вомсьыс дуль гадьяс лэдзалӧ.
А мамӧлы, буракӧ, не серамӧдз, чоюкӧс чеччӧдлігмоз сійӧ нориника сьылышталӧ:
Верочка Андреевна да,
Дона нывкаыс миян.
Дона нывкаыс миян да,
Кор нӧ батьӧыд воас?
Кор нӧ батьӧыд воас да
Чӧскыд кампетсӧ ваяс?
Чӧскыд кампет тэд ваяс да
Вокъясыслы сьӧла-дозмӧр.
Вокъясыслы сьӧла-дозмӧр да
Мамыдлы мича чышъян...
Мамӧ сьылӧ тадзи, а ачыс быттьӧ видзӧдӧ керка стен пыр, нинӧм аддзытӧм синъясӧн видзӧдӧ.
Ме кывза мамӧлысь шога лывкйӧдлӧмсӧ, и менам тшӧтш заводитӧ гудрасьны лов вылын, и ме быттьӧ аддза став олӧмӧс ассьым — кольӧмасӧ и водзӧ лоанасӧ.
И водзӧ лоанаыс меным мыйлакӧ кажитчӧ зэв паськыд да лымъя эрд кодьӧн, пемыд эрд кодьӧн, кӧні жвучкӧ чизыр вой тӧв, а меным колӧ мунны да мунны сэті, мунны да мунны...
Сэсся мамӧ друг вошӧ син водзысь. Сы пыдди кыськӧ мыччысьӧ батьӧ.
Сійӧ омӧльтчӧма, тошсялӧм чужӧмыс мыйлакӧ зэв бусӧсь.
Батьӧ чорыда видзӧдӧ ме вылӧ, сэсся дивитӧмӧн шуӧ:
«Федя, ме тай нӧ коли тэнӧ кӧзяин пыдди,
а тэ весиг мамтӧ абу вермӧмыд видзны».
А меным сэтшӧм сьӧкыд кывзыны татшӧм кывъястӧ, сэтшӧма доймалӧ наысь менам сьӧлӧмӧй...
И горза ме сылы воча: мися, мый нӧ ме верми вӧчны, мый нӧ верми!
Буракӧ, менам збыльысь горӧдсьӧма.
Садьми.
Казьтышті муртса на аддзылӧм вӧтӧс, и ньӧти эз ло окота водзӧ узьны.
Друг да орӧминсяньыс вӧтыс выльысь заводитчас? Унмовсян кӧ?..
Куті чукӧртны джынвыйӧ кусӧм бипурӧс, водзвыв дасьтӧм кос пожӧм увъяс шыбиті.
Сэсся сувті да понді шонтыны мышкӧс — ёнакодь изӧймӧма сійӧ шоныд паччӧртӧ вӧтасигӧн.
Ывлаыс заводитӧма нин лӧзавны, регыд дзикӧдз югдас, выль лун пуксяс.
Кӧнкӧ нюр сайын унзільпырысь кургисны таръяс.
Жар би водзын бергалігӧн ме шоналі, дзикӧдз шоналі.
И меным лои зэв долыд.
Сэтшӧм лӧсьыд лои!
Лӧсьыд сыысь, мый ме ловъя, мый лысьті ӧтнам узьны вӧрын, и немтор со мекӧд эз ло.
Сійӧ кыпыд здукас дзик ставыс ме гӧгӧрын — и лӧня шувгысь вӧрыс, и дедӧлӧн нитшсялӧм чомйыс, и еджыд руӧн мавтыштӧм виддзыс, и мудзлытӧг варовитысь шорыс, — ставыс тайӧ кутіс кажитчыны меным вӧвлытӧм мусаӧн, донасьыс-донаӧн, нэм кежлӧ лышкыда козьналӧмаӧн.
Мися, ёна жӧ бур, мый менам чужлысьӧма тайӧ му вылас...
Ӧні сӧмын кыдзкӧ колӧ бурдӧдны Шурикӧс, не лэдзны кувны, и ми водзӧ на кутам овны.
Куим вок, кыдзкӧ да мыйкӧ олам.
А сэсся и чоюкӧй быдмыштас, бӧр босьтам сійӧс детдомсьыс. Олам!..
Вӧлі ыркыд. Видз вылӧ кыза усьӧма лысва, сылӧн югыд войтъясыс сярвидзисны быд турун сі вылын.
Меным окота на вӧлі пукалыштны шоныд би дорын.
Но шонтысьны ӧмӧй ме вои татчӧ?
Ме зарадиті пищальӧс да, сьӧлӧмӧс выль лачаӧн ышӧдіг, бара мӧдӧдчи кыйсьыны.
Гусьӧникӧн восьлала видзьяскостса ордымӧд.
И кыла: быттьӧ мыйкӧ дзуртыштіс.
А лӧнь.
Мися, мыйла нӧ тайӧ пуыс дзуртӧ, кор тӧлыс эз на садьмы?
Кор некодлы на сійӧс качлӧдлыны?
Сувті да кывзысьышті.
Недыр мысти бара дженьыдика дзуртыштіс.
И сэки меным быттьӧ чунгисны юрӧ: оз-ӧ тайӧ дозмӧр сьыв?!
Батьӧ на висьтавліс, мый сьӧд дозмӧрыд койтігас дзуртӧм моз и сьылышталӧ.
Чатрасигтырйи ньӧжйӧникӧн мӧдӧдчи шы вылас.
Кымыныськӧ воськовта, сувта пожӧм сайӧ да видзӧда-корся — мед нин сӧмын водзджык меным казявны сійӧс.
И друг сьӧлӧмӧй дітшвартіс морӧсын — сійӧ пукалӧ!
Со тай нӧ сьӧдыс.
Пожӧм йывланьыс моз.
abu
Сулала, лов шыӧс кутӧмӧн син доймытӧдз видзӧда.
Збыль ӧмӧй нӧ чукчи?
Да збыль, збыль, со тай и вылын юрыс быттьӧ тӧдчыштӧ.
Ачыс, буракӧ, и ветлӧдлӧ ув кузялаыс, сідз дзӧрӧ ли.
Менам вирӧй ыпъялӧ быд сӧнын,
кыйсян пӧсьлунысь ыпъялӧ.
Со ӧд кутшӧм бур вӧлӧма ме дінӧ вӧрыс — сымда пӧткаӧс и зверӧс мыччалӧ: и сьӧлаястӧ, и кӧчтӧ, и дозмӧръястӧ.
Мед нин сӧмын ме эг лок висьысь Шурик дінӧ тыртӧм киясӧн.
Ӧні нин меным быть колӧ уськӧдны сійӧс, дозмӧрсӧ. Быть!
Мӧд ногӧныс — нинӧмла меным и пищальсӧ кутны киын, нинӧмла и гач новлыны.
Меладорсянь чукчиыс эз зэв бура тыдав сук увъяс пырыс.
Мися, омӧлик дрӧбйыд, лыян да, увъясас и джӧмдас, и бара меным куш сӧмын гӧныс кольӧ, немтор оз коль ли.
А гашкӧ, пуляӧн косьыштны?
Колис на тай ӧти...
Но ӧдвакӧ веськалан пулянад!
Ме пӧрччыси кӧмтӧг да ыджыдкодь кытшов босьті — мед нин сӧмын не повзьӧдны.
Вӧрас муыс зэв на кӧдзыд, кӧнсюрӧ рудӧдісны лым діяс.
Но таӧдз ӧмӧй меным вӧлі?
Чукчиыс сьылӧ-дзуртӧ дженьыдик куплетъясӧн: третшкыштас — ланьтас, третшкыштас — и бара чӧв олӧ.
Дерт, кӧнкӧ, кывзысьӧ чӧв олігас.
Ме гӧгӧрвои сьылан ладсӧ да сы серти и понді сибӧдчыны.
Мыйӧн сійӧ заводитас, ме чепӧсйышта водзӧ. Сэсся и мыр моз сувта.
Водзвыв бӧръя кутшӧмкӧ пу, котӧрта сы дінӧдз и дзебся.
Воа и дзебся.
И дзик дінӧдзыс сибӧдчи.
Ме сійӧс аддза, а сійӧ менӧ — оз.
Лыйи ме сылы бокас.
Чукчи вомӧн ногӧн тювкнитіс пожӧм йывсянь, гыпкысис му бердӧ, ёкмыльтчис, пондіс сьӧкыда шлопӧдчыны сьӧд бордъяснас.
Ме уськӧдчи сы дінӧ, кыкнан киӧн кватиті майӧг кодь кыз голяӧдыс, лэпті вывлань.
Тірзис сэки менам ки и кок, сотчис чужӧмӧй, нӧйтчис кӧсичаясын вирӧй.
Ме весиг эг помнит, кытчӧджык шыбитсис киысь пищальӧс.
Лӧнис нин чукчиыс, а ме век на кута сійӧс, век на ог лысьт лэдзны, кута и кута, мед нин сӧмын оз пышйы.
Сы ыджда лэбач, сы сьӧкта... Сӧмын на сьыліс пожӧм йылын...
А ӧні сійӧ абу нин лэбач.
Ӧні нин сійӧ — сёян.
Шуриклы шыд.
Свет вылас, гашкӧ, медся чӧскыд шыдыс...
А киясӧй менам век на тіралӧны.
И кокъясӧй тіралӧны.
Кокъясӧй ӧдйӧджык кӧсйӧны котӧртны гортлань.
abu
Сэні ӧд Шурик виччысьӧ, висьмӧм вокӧй.
Митя, кӧнкӧ, оз жӧ нин тӧд, мый вӧчны.
А та ыджда дозмӧрыд быдӧнлы тырмас.
Ме дозмӧрсӧ нопъялі мышкӧ, корси пищальӧс.
И мӧдӧдчи.
Восьлала — и сьӧлӧм бурмымӧн кыла ачымӧс ыджыд вокӧн.
Дзик нин верстьӧ мортӧн.
{Торопов И. Г. @ Кӧні тэ, кар? @ висьт @ Торопов И. Г. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб. 22–45.}
КӦНІ ТЭ, КАР?
Дозмӧр шыдыд ёна и чӧскыд да пӧтӧс вӧлӧма.
Ме паньӧда сійӧн Шурикӧс, а аслам юрӧй тшӧтш бергӧдчӧ — сэтшӧм чӧскыд кӧр паркйӧ шыдсьыс.
Регыдӧн висьысь воклы личӧдыштіс, синъясыс бӧр сӧдзсялісны.
Сымда вын вӧлӧма чукчиыслӧн: сӧмын на кулан выйын вӧлі Шурикным, а, видзӧд со, кок йылас нин сувтіс.
Быттьӧкӧ дозмӧрыс вайис сьӧрсьыс да сетіс сылы вӧрыслысь ыджыд вынсӧ.
Сӧмын меным эзджык вӧв лӧсьыд сыысь, мыйла ачым эг слӧймӧдчы мунны вӧрас, мыйла виччыси, кор старик воас да кесйӧдлас менӧ та вылӧ.
Шурик висьмытӧдз вӧралан руыс, позьӧ шуны, эз на ыззьӧдлы менӧ.
Но дозмӧртӧ кыйӧм бӧрын кыткӧ быттьӧ и вӧрзьыштіс. А мый, мися, гашкӧ, выльысь на ветлыны?
Зарадъяс менам колины на, гашкӧ, и бара на кодӧскӧ лыя.
Ӧні ӧд ме сюсьджык нин лои...
Думысь шуи нин вӧрӧ мунны, видзӧда, пырӧ миян ордӧ Мишӧ, кодӧс ичӧт туша вӧснаыс ми вӧлі нимтам Шырӧн. Посньыдик синъяс вӧснаыс да.
И ӧд шыасьӧ вӧлі, велалӧма, буракӧ.
— Федя, — шуӧ Шырыд, — кӧсъян мешӧк тыр деньга нажӧвитны?
— Куш кӧсйӧмыд этша на, — серала ме.
— Кӧсйӧмсьыд зептыд оз тыр, торйӧн нин мешӧкыд.
— Эн ӧмӧй тэ кывлы? — шензьӧ Шырыд: — Чукӧртӧны йӧзӧс пуръяс кылӧдны.
Шунькнитам кар дорӧдз, и витсё-квайтсё чӧлкӧвӧй дась лоӧ.
— Шунькнитысь петӧма, дыш да горш!
Аддзан, кыдзи ойдӧма Сыктылыс?
Ыджыд ваыс зутшкас кутшӧмкӧ полойӧ, да сэні и ковмас гожйыны.
Шуавнысӧ ме шуалі тадзи, а аслым Шырлӧн кывъясыс желлясисны нин.
Дерт, шуам, муна кӧ ме вӧрӧ, гашкӧ и вая на нӧшта ӧти дозмӧрӧс.
А ог кӧ вай?
Сійӧ ӧд менӧ сэні оз виччысь.
Сэки мый пондам няклявны?
А пуртӧ кылӧдӧмысь, волан кӧ быттьӧ карӧдзыс, не ӧти пажын да ужын ваян гортад.
Сьӧм и...
А мый, гашкӧ и збыльысь видлыны?
Повны кӧ и не овны.
Сэсся ӧд и карас немсяысь на ме эг вӧвлы.
Сэтшӧм окота кӧть ӧти синмӧн видзӧдлыны сы вылӧ — кутшӧмджык эм сійӧ, карыс.
Сэсся, уна кӧ сьӧмсӧ сетасны,
позяс вокъяслы гӧснеч вайны.
А медсясӧ — корсьны карас мамӧлысь гусӧ.
Миянтӧг сійӧс дзебисны, а кытчӧ водтӧдісны — некод на эз висьтав.
А кор он тӧд, кӧні мамыдлӧн гуыс, зэв абу лӧсьыд сьӧлӧм вылад...
Шыр аслас сюсь синъясӧн, дерт, казяліс нин, мый вугыраліс менӧ сёрнинас, да водзӧ на каймӧдлӧ:
— Мыйкӧ тай!
Вокъясыд сэк кості тьӧтка ордад олыштасны.
Да кӧть и ас кежаныс — со кутшӧм геройяс нин да!
— Збыльысь, гашкӧ, кывтлыны и эм меным? — шуа ме, быттьӧ юася вокъяслысь.
— Миян вӧсна тэ эн пов, — шуӧ Митя, сійӧ миян пӧвстын медъеджыд юрсиа.
— Сӧмын тэ миянлы карсьыс гӧснеч вай, — оз падъяв тшӧтш и Шурик.
— Вая, дерт! Медбурсӧ! — дзикӧдз долыдми ме.
Тадзи и ладмис ставыс.
Аскинас ми Шыркӧд лэччим пуръяс сулаланінӧ.
Сыктывлӧн джуджыд кыр пӧлӧнын пуръясыс тыдалісны помтӧг.
На весьтын, гатшыньтӧм агас пиньяс моз, бырсвидзисны крепыд ньӧр помъяс.
Унджык пур вылас тшынасисны нин бипуръяс.
И быдлаын жуисны миян кодь жӧ зонкаяс.
Унаӧн тӧдсаӧсь вӧліны, но и тӧдтӧмыс вӧлі жӧ — буракӧ, орчча сиктъясысь.
Миянлы Шыркӧд сетісны жӧ морт ӧти пурйӧн.
Меным веськаліс мича пожӧм вӧр, нёль плитка, ставыс «авио».
Сідзкӧ, самолётъяс кутасны вӧчны татысь.
Сӧмын мед ме лючки да бурӧн кылӧді-а...
Эстшӧм шыльыд да ён керъяс!
Мыйта самолёт артмас наысь...
abu
Бура бомбитасны фашистӧс...
Сӧмын мед лючки да бурӧн вайӧдны тайӧ вӧрсӧ места вылӧдзыс, не воштыны кузь туй вылын.
Ветлӧдла аслам плиткаяс вылӧд, видлала, зэлыда-ӧ ньӧръялӧмаӧсь керъяссӧ ромщинаяс дінӧ.
Запаснӧй ньӧръясӧн да сутуга помъясӧн содтӧд крепита дорса плиткаяслысь пельӧсъяссӧ — мед оз пазавны найӧ берегӧ зурасьӧмысь.
Сэсся шӧр плиткалӧн накат вылӧ, вомӧн ногӧн лэптӧм керъяс вылӧ, тувъялі пӧвъясысь чом, вайи идзас, му новлі бипур улӧ, пес заптышті.
Луныс и коли тадзисӧ ноксигӧн.
Миянлы, кывтысьяслы, сетісны кык ыджыд, гӧгрӧс чӧвпанӧн нянь, мыйтакӧ шыдӧс да квайт зумыдкодь сакар торйӧн.
abu
Ме котӧртлі гортӧ, юксьышті вокъяскӧд сёяннас.
abu
Нопйӧ босьтышті неуна картупель, тьӧтка вайӧма.
Босьті тшӧтш рач, кружка да нӧшта ассьым медрадейтана книгаӧс — «Спартак».
Ю вылад ӧд, кӧнкӧ, немтор лоӧ вӧчнысӧ, кывт да кывт сӧмын, и пӧттӧдз кӧть лыддьыся...
abu
Колльӧдісны менӧ вокъяс, мынтӧдісны цинк помсӧ, кодӧн вӧлі пурйӧс домалӧма.
Ыджыд визулыс ызгигтыр кватитіс менӧ, бергӧдіс да и пондіс гажаа нӧбӧдны увланьӧ.
Вокъяс шӧйӧвошӧмӧн котӧртӧны берегӧд, видзӧдӧны ме вылӧ.
Ме воча видзӧда на вылӧ, меным зэв жальӧсь найӧ, ӧд сэтшӧм на ичӧтикӧсь зонкаясыс.
Шурик со муртса на бурдіс и.
Гашкӧ, эз ков эновтны ӧтнаннысӧ?..
Но миянлысь шогнымӧс тӧдтӧм визулыс нӧбӧдіс нин менӧ ю шӧрӧ, а сэсся, чукыльтанінын, и дзикӧдз вештіс мӧдар береглань.
— Аддзысьлытӧдз! — горза ме вокъяслы да ӧвтча кузь багырӧн.
— <ns>...дзысьлытӧдз</ns>... — воча кылӧ налӧн горзӧмыс.
Сэсся и эз кутны тыдавны найӧ чукыль сайсянь.
Коли ме ӧтнам.
Гӧгӧр сӧмын гудыр ва булькйигтыр исковтӧ быттьӧ чой горув, нӧбӧдӧ и нӧбӧдӧ менӧ кытчӧкӧ, дзик тӧдтӧминӧ.
Вӧлі нин сёр рыт, шонді лэччандор. Козъяслӧн да ньыв пуяслӧн йыла вуджӧръясыс нюжалісны ю шӧрӧдз,
улынджык берегын пуясыс сулалісны коскӧдзныс ваын.
Менӧ дыр шуньгис-нуис ю шӧрӧд, и вавывса ыркыдсьыс, а тшӧтш, кӧнкӧ, и гажа рытсьыс менам лов вылын вочасӧн лӧньыштіс.
Мися, тадзи кӧ и водзӧ пондас шульӧдны, ог и тӧдлы, кыдзи Сыктывкарӧдз воа.
Но збоялӧмӧй менам недыр кежлӧ тырмис, сӧмын пемдытӧдзыс.
Казьтышті дозмӧр кыйигӧн вӧрын узьӧмӧс, и сэкся полӧмӧй ӧні меным пондіс кажитчыны дурӧм-йӧйталӧмӧн.
Ӧд сэки кок улын вӧлі му, топыд му.
А тані мый?
Кытчӧ воштысян, мыйкӧ кӧ друг лоӧ? Войнас кӧ унмовсян да, пуртӧ чуш-чаш жугӧдас?
Тӧд вылӧ уси, кыдзи ми войнаӧдз колльӧдім батьӧӧс кывтнысӧ.
Воӧм бӧрас сійӧ висьтасис, мый Грива улын, кутшӧмкӧ лёк Чушки-Вишкиын, сылӧн пурйыс чашмунӧма: быдса плитка разалӧма.
А джынъя пурсьыд пӧ карад грӧш ни кӧпейка оз сетны.
Батьӧлы лэччигчӧжыс ковмӧма кутавны торъя керъяс да плитка торпыригъяс — жугалысьясыд, буракӧ, абу жӧ этша вӧлӧмаӧсь, —
кымынысь ковмылӧма сылы домасьлыны.
Висьтавліс, мый карӧ вайӧдӧма вӧрсӧ унджык на накладнӧйын индӧм серти.
Но ӧд батьӧ вӧлі ён.
Вӧлі сатшкас муӧ кыдз пуысь перйӧм крукыля прикол сэтчӧ пысалӧм снастьлӧн петляӧн, и пурйыс пырысь-пыр сувтӧ.
А менам весиг и приколыс абу.
А пеньковӧй снасть пыдди сетісны сӧмын дженьыдик сімӧм цинка прать.
Сэсся пӧ и сувтӧд да кут сійӧн татшӧм тушасӧ, визув вылас ярмӧм лешаксӧ.
Виччысьтӧг рытъя лӧньсӧ резьгӧдіс кодлӧнкӧ пикӧ воӧмӧн горӧдӧм, и йӧлӧгаыс дыр печласис вӧр-ва весьтӧд.
Видзӧда: водзын, ю шӧрас, веськыда кыпӧдчӧ еджыд тшын сюръя.
Сибдӧма али мый кодкӧ?
Но мыйла нӧ ю шӧрас?
— Мелань <ns>зібъя-ась!</ns>
<ns>Кыскы-ы</ns>!! — горзіс сибдӧм морт, и ме тӧді сійӧс.
Тайӧ вӧлі Онча Микол, мекӧд ӧти арлыда зонка.
Сійӧ мӧдӧдчис кыдз пурйӧн да корис квайт плитка, а эз мукӧд моз нёльӧс.
Ме весиг шензьышті сэки: мися, збой тай вӧлӧма Ӧнчаыс.
Ӧд кыдзтӧ кылӧдны абу кокни, вӧйӧ да.
Кӧть, шуам, и пуръялӧны сійӧс кос конда сор, но плиткаяс вылас век на кок шегйӧдзыд ва.
Абу пожӧмыдлӧн моз, коді сӧмын джынвыйӧ пукалӧ ваын.
Микол ошйысис: «Видла!
Та мында кыдзсьыд кык пӧв унджык сетасны деньгасӧ. Сёянсӧ и...»
— <ns>Йӧтка-ась</ns>!..
Тіпкысь сьӧлӧмӧн ме кватиті кузь зіб да котӧрті пур помӧ.
Ме некыдз эг чайт, мый зібйыс подъяс этатшӧм помтӧм мореас.
Но судзис, ляпкыд вӧлӧма, гожӧмнас тані, буракӧ, ді.
И кымын водзӧ менӧ нӧбӧдіс Миколлань, сымын водзӧ на кыпаліс пыдӧсыс.
И друг ме думышті: «Час, ӧні ме зурга сійӧс, ӧдӧб вылысь йӧткышта, сійӧ и мынас...
А ме коля сы местаӧ...
Да сэтчӧ и косьма...»
Думышті ме тадзитӧ и пырысь-пыр жӧ син водзӧ сувтісны менӧ колльӧдысь вокъяслӧн шӧйӧвошӧм чужӧмъясыс.
Гажтӧмпырысь думыштсис тшӧтш и ылыс кар йылысь, кодӧс немсяысь на эг аддзыв.
И... мый вермӧмысь понді зібъясьны веськыдвыв, мед вешйыштны Микол дінысь.
Но зібъяси ме эг пур боксянь, — сэки эськӧ Миколыс пырысь-пыр казяліс, мый ме ог кӧсйы матыстчыны сы дінӧ, — а чепсаси пур помсянь, и он вӧлі гӧгӧрво, кодарлань ме сина.
Меным вӧлі зэв яндзим таысь, и ме сьӧлӧмсянь жалиті Миколсӧ.
Но меным и ньӧти эз вӧв окота косны сы местаӧ, и сэтшӧм окота вӧлі лючки да ладнӧ воӧдчыны карӧдз.
Ме кывті Микол дінті воськов кызь кымын сайті.
Вӧлі кӧ эськӧ бур снасть, позис шыбитны помсӧ, видлыны нетшыштны сибдӧмасӧ.
Но менам, кыдзи и Миколлӧн, вӧлі сӧмын чорыд, сутшкасьысь цинк, кодӧс,
кӧть эськӧ и судзис, регыднад ӧдвакӧ вермин кӧртавны.
Некор ог вунӧд, кутшӧм синъясӧн видзӧдіс Миколыс ме вылӧ.
Эз, сійӧ эз кӧрит, мый ме эг сибав сы дінӧ: буракӧ, чайтіс, мый ме кӧсйи, но визулыс вермис менӧ.
Сылӧн сьӧд синъясын вӧлі шог да завидьтӧм: йӧзыслӧн пӧ со ставыс артмӧ лючки-ладнӧ, а сылӧн, шудтӧмлӧн...
— Разь пуртӧ шӧри пельӧ! — тэрыба горза Миколлы сы дінті кывтігмоз. — Видлы куим плиткасӧ лэдзны трос вылад, гашкӧ и кыскасны...
Велӧднысӧ велӧда тадзи, а сьӧлӧм вылын сэтшӧм гудыр, сэтшӧм гудыр.
Синъясӧй весиг курзисны и.
Кывта боктіыс, и казявтӧг ог ов — немтор Миколыслӧн оз артмы, со кыдзи лыбӧмаӧсь керъясыс, зумыда пуксьӧма...
А юыс водзӧ лӧсалӧ-нуӧ менсьым шудаджык пурйӧс.
Со нин и Микол воши сукмӧм рӧмыдас.
Не сійӧ кӧ, гашкӧ и, ме эськӧ пукалі ді вылас, бур, мый сёрӧнджык мӧдӧдчысьӧма...
Но энлыв на вай радлы,
водзын тырмымӧн на быдсяма налькйыс лоӧ.
А на пиысь медся лёкыс — Чушки-Вишки. Йирмӧг весиг босьтлӧ куш ӧти думыштӧмсьыс...
Батьӧ висьтавліс: сэні пӧ Сыктылыс вожалӧ, а визулыс швачкӧ пуртӧ буретш вожаланінас, чорыд плешас.
Ни ӧтарӧ ни мӧдарӧ пӧ сэсся.
Уна пуръя дядьӧ нин чушкысьлӧма да вишкысьлӧма сэні.
abu
abu
Кыдзи нӧ мынтӧдчыны тайӧ нальксьыс?
Мый вӧчны?
Буретш ӧд и вой кежлӧ веськалі сэтчӧ.
А вай жӧ ме видла вермасьыштны визулыскӧд, мед веськавны шуйга вожас, буретш тай шуйга берегланьыс матіджыкті нӧбӧдӧ менӧ.
Ме кватиті кузь зіб, но сійӧ эз подйы.
Сэки ме босьті паськыд пӧв, сувті пур помӧ и понді сынны-чепсасьны.
Кыкнан киӧн, мый вынысь ӧдӧбтчӧмӧн, зурска-сюя пӧвсӧ ва пыдӧслань, а сэсся, дорса керйӧ сійӧс мыджӧмӧн, ыджыда сынышта. Береглань сина.
Гашкӧ, менам татшӧм сыныштӧмыс эз и тӧдчыв визув вылын тӧвзьысь пурлы, но дзикӧдз эновтчыны, немтор не вӧчны ме эг кӧсйы.
abu
А уджыс сьӧкыд вӧлі, зэв манлив.
Кӧдзыд ва шорӧн визувтіс пӧв вывсьыс, тюргис менам сосъясӧд, морӧсӧд да и водзӧ на.
Сэтшӧм зывӧк вӧлі кывны кӧтасьӧм, кӧдзыд, сибдысь паськӧмӧс.
Сэтчӧ жӧ, паськыд да сьӧкыд пӧвйыс омӧля кывзысис менсьым: пробка моз сійӧ бӧр чепсасис ва пыдӧссянь, нетшкысис киысь, борсис.
И весиг гоз-мӧдысь муртса эз летитӧд менӧ пур вылысь.
Но ме век сыні, сыні и сыні, вермаси визулыскӧд и пӧвйыскӧд, и зіли не думайтны, мый ставыс тайӧ весьшӧрӧ, мый менам всё равно оз тырмы вынӧй синны пурсӧ шуйга берег дорӧдз...
Век жӧ менӧ зымкнитӧдіс Чушки-Вишки плешӧ.
Чорыда швачкӧбтіс.
Сы вӧсна мый паськыд плешыс вӧлі зумыда нин дорӧма быдсяма лӧпнас: кернас и вужлянас, увнас и кляпнас, — ставнас сійӧн, мый сӧмын шедӧ тулысын ыджыд валы.
Медпервой менам пурйӧй дзоньнас сыркмунліс, сэсся пондіс быд ногыс дзуртны, ружтыны, омлявны.
abu
Няжмунісны ромщинаяс, ставыс вежыньтчис, киссьӧм гармуни моз, весиг чомйӧй пӧлыньтіс вомсӧ.
Бипурувса керъяс чашкалісны, и ӧгыръяс да пӧсь пӧим дзожгӧмӧн пондісны киссьыны ваӧ, и ме весьтӧ кыпӧдчис еджыд ру кымӧр.
abu
«Со и кывті карӧдз! — садь быртӧдз повзи ме. — Сідзи тэныд и колӧ!
Тайӧ тэныд Микол вӧсна!..»
Визув ваыс лёк зверь моз мургис-эраліс, пондіс вынысь патурликӧдны бӧръя плиткаӧс, сюйны сійӧс мукӧдъяс улӧ.
Ме шыбиті пӧвйӧс да кватиті нопйӧс, мед, кытчӧдз абу на сёр, чеччыштны пемыд ді вылӧ.
Но сэки ме казялі, мый пурйӧй швачкысьӧма абу дзик плеш шӧрас, а неуна шуйгавывджык, и шуйга визулыс мый вынсьыс кыскӧ да мырддьӧ миянӧс веськыдыслысь.
Ме бара тшапниті пӧвйӧс да, сӧткиг-ружтігтыр, понді отсасьны.
Но-но, давай!
Но, ёнджыка!
Но, сюра сӧтана! Но, едрӧ и ерӧ...
И ӧд ньӧжйӧникӧн, гыж кузя воськовъясӧн, пондіс ӧтуртчыны пурйӧй шуйгавыв.
Сэсся век ӧдйӧджык, ӧдйӧджык, и со нин ме бара шыльыд ва вылын, бара менӧ шывгӧ-нӧбӧдӧ, быттьӧ немтор абу и вӧвлӧма.
Сӧмын тай ме кок йылысь усьтӧдз мудзи.
Ёнтісны вирӧдз борсьӧм кияс.
Кок пӧкъясӧс войтӧв кыскалӧ — ёна мудзӧмысла да кӧдзыд ваӧн кӧтасьӧмысла.
И быдлаті мудзӧма, мудзӧма...
Ляскысьны эськӧ чомса идзас вылӧ да кӧть неуна узьыштны.
Но кысь на и водан!
Кор пурйӧй, Чушки-Вишкикӧд тышкасигӧн, калекасьыс-калекаӧн лои, став вурысъясӧдыс резьдасьӧма.
Сылы колӧ вӧлі пырысь-пыр жӧ сетны отсӧг.
А коді меысь кындзи отсалас?..
Дыр на ковмис меным зунясьны плиткаяс весьтын — ньӧръявны да зэлӧдавны быдлаті.
Сӧмын коркӧ вой шӧр бӧрын ме куткыртчи би дорӧ.
Бурджыка песті сійӧс.
Нянь судзӧді, гумовті юысь кружка тыр ва да горша сёйи.
abu
Сёян вытьыд тай некор оз мудзлы: ачыд кӧть кутшӧма абу унежитчӧмыд, кынӧмыд век сюмалӧ. Ёнджыка на сэки сюмалӧ.
Менам тай сідзи-а, ог тӧд, мукӧдыслӧн кыдзи.
Би ыргыны пондіс.
Кӧтасьӧм паськӧмӧй ме вылын руасьӧ-косьмӧ.
Паськыд ваыс нуӧ и нуӧ менӧ кытчӧкӧ пемыдас.
Лӧнь гӧгӧр, весиг чери оз чеччав, кӧнкӧ, став чериыс ойдӧм видзьяс вылӧ кульмыны разӧдчис.
Татшӧм лӧнь дырйиыс кыдзкӧ оз и эскыссьы, мый свет вылас эмӧсь шума каръяс, да кӧнкӧ век на мунӧ ыджыд война: самолётъяс жвиньгӧны, пушкаяс лыйлӧны, танкъяс лязӧдӧны му и йӧзӧс...
Кывта ме лӧньӧм вӧр-ваӧд, а ме улын донасьыс-дона пурйӧй, «авио», войналы выль «авио».
Узьны водны ме эг лысьт, пукалі, чом стенӧ мыджсьӧмӧн.
Да мӧвпалі быдтор йывсьыс.
Но — эг и тӧдлы — унмовсьысьӧма.
Мудзыс личкис.
Ог тӧд, дыр-ӧ узи. Узьӧмсор мӧвпалі ли.
Сӧмын тай кодкӧ быттьӧ зургис бокӧ:
«Эй, чеччы, пурйыд разалӧ!»
Ме повзьӧм кӧч моз звиркниті чомйысь, сьӧлӧмӧй кӧнкӧ голя помын тривкйысьӧ.
Гӧгӧр пемыд на, берегын муртса тӧдчӧны пуяслӧн рудӧбъясыс.
Видзӧда — дорса плиткаыд менам, кодлы медъёна дӧнзис Чушки-Вишкиын, разьсьӧма, да керъясыс сяргӧдчӧмаӧсь паськӧдӧм чукчи бӧж моз.
Ме кватиті багырӧс и давай топӧдны найӧс, — оз ковны меным тані мича бӧжъясыд!
А визулыс бӧр чашкӧдӧ керъяссӧ, ме пӧ тадзи кӧсъя...
Вермасям ми ӧта-мӧдкӧд, а пурйӧй сэк кості ӧтарӧ люкалӧ берегсӧ.
А юыс таті, Палаззя вӧлӧкті, топалӧ, берегъясыс овтӧмӧсь, вӧраӧсь.
Аддзысьӧма жӧ менам узьӧм вылӧ кад да места!
Бур на, мый садьми...
А сё збыль — быттьӧ кодкӧ горӧдіс пельӧ: «Чеччы, пурйыд разалӧ!»
Сэсся ме эг нин пуксьыв би дорӧ: мися ӧд шоныдінад бара на вермас личкыны унмыд.
Сулала часӧвӧй моз, сӧмын винтовка пыдди багыра.
Кутшӧм пельӧс зургысяс берегӧ, сэтчӧ и котӧрта — эз-ӧ бара резьды сэті.
Орас кӧ кутшӧмкӧ ньӧр, пырысь-пыр жӧ вежа сійӧс выльӧн.
Быттьӧ неуна и узьышті, а котравсьӧ тэрыбджыка и гажаджыка.
Да и сьӧлӧм вылын долыдджык: Чушки-Вишкиӧ эг пазав, пурйӧй дзонь на, и ачым со ловъя...
Вокъяс дум вылӧ усины — Шурик да Митя.
Кыдз-мый со найӧ оласны метӧг-а?
Ӧні, дерт, узьӧны, топыда сывъясисны да...
Ок-ок-ок жӧ эськӧ да, кыдз со бара водзӧ олӧмыс миян пуксяс...
А Микол, тӧдӧмысь, век на сэні дізьвидзӧ...
Гашкӧ и тшӧтш на кодкӧ сы дінӧ сибдіс.
А збыльысь, верми эг эськӧ ме чепӧстны сійӧс сэтысь, быттьӧ зургыны кӧ веськыда?
Ог тӧд, топыда вӧлі вужъясьӧма...
Тайӧ думъяссьыс менӧ бара на шогӧдліс.
Бара на ачым аслым ёна мустӧммылі.
А мый эськӧ шуис батьӧ, вӧлі кӧ ловъя?
Позьӧ ӧмӧй кольны ёрттӧ пикӧ воӧминӧ...
Но и Миколыс ачыс вывтіджык жӧ горшасис, уна сьӧм вылӧ ырыштчис...
abu
А вӧр сайын петӧ нин вӧлі шонді.
Меным сійӧ эз на тыдав, но берегдорса козъяслӧн да ньыв пуяслӧн йывъясыс алӧймисны, гӧрдӧдісны, быттьӧ найӧс пызйисны пув ваӧн.
А сэсся и паськыд ваыс тшӧтш гӧрдӧдіс.
Шондіыс ёна нимкодьмӧдіс менӧ да быттьӧ и выль вынъяс содтыштіс.
Войбыднад ӧд мудзӧмыс и полӧмыс дӧнзис меным...
Со нин шуйга берегын тыдовтчис ыджыд сикт — Палаззя, мыльк йылын зымвидзысь ыджыд еджыд вичкоӧн.
Кыпӧдчысь шондіыс яра ломзис юлань видзӧдысь став керка ӧшиньясын, и меным кажитчис, мый зарни югӧръяслӧн тадзисӧ ыпъялӧм-ворсӧмнас да сӧстӧмысь-сӧстӧм югыднас вӧльнӧй светыс чолӧмалӧ менӧ, менӧ, коді сӧмын на мынтӧдчис шуштӧм войлӧн чорыд кабырысь...
Дзикӧдз ме долыдми.
Палаззялы, кӧні суӧдіс менӧ петысь шонді, ме радлі мамӧлы моз.
Ӧд сэтшӧм сьӧкыд вӧлӧк лои лэччӧма!
Тасянь сэсся, ме тӧда, тшӧкыдджыка нин пукалӧны сиктъяс.
А йӧзаинад кыдзкӧ век нин гажаджык: мыйкӧ кӧ лоӧ, вермасны и отсыштны.
Да и юыс тасянь паськыдджык, буракӧ, омӧльджыка чукльӧдлӧ.
Батьӧ висьтавліс: тасянь пӧ Сыктыв горувлань муясыс няняджыкӧсь миян серти, видзьясыс паськыдджыкӧсь и.
Татчӧсъяслӧн пӧ ас няньыс важысянь во гӧгӧр чӧж тырмывлӧма, а миян, катыдсалӧн — уна пыдди тӧв шӧрӧдз, пӧшти некор абу вотӧ вуджлӧмаӧсь.
Та понда ковмылӧма ёнджыка вӧравны, быдсяма купечьясыслы вӧр лэдзны да кылӧдны.
Сы пыдди миян, лыа муяс вылад, вӧр ягыс кутшӧм!
Гулыдӧсь да югыдӧсь.
Миян кодь ягъяссӧ, гашкӧ, и некысь сэсся он аддзы став Коми му пасьтасьыс!
Со тай кутшӧм «авио» ме кылӧда: быд кер сись кодь, некӧн оз тӧдчы весиг ув пас.
Ог ӧмӧй нӧ ме вермы воӧдчыны карӧдзыс?
abu
Кыдзкӧ эськӧ коліс жӧ нин!
Ӧд кузь туйыслысь нёльӧд пайсӧ нин вуджи.
Зэв окота тӧдны, кыдзи мукӧдыс кывтӧны.
Шыр кыдзи...
Эг тай ме суӧд сійӧс, кӧть эськӧ сӧмын неуна водзджык и мӧдӧдчис. Буракӧ, шуда мортыд, сибдывтӧг шульӧдӧ.
Но Сыктыв вылад эн на ёнасӧ тэрмась радлынытӧ: вӧлӧмкӧ, юыс тані, вӧрлӧн топыд сывйысь паськыдінӧ мынӧм бӧрын, дзикӧдз ойдӧдӧма видзьяс, и мукӧд дырйиыс он и казяв, кӧні шӧр визулыс.
А мый кӧть и казялан, — пурйыд тай абу на пыж, он веськӧд сійӧс, кытчӧ тэныд колӧ...
Кымынысь на менам сьӧлӧмӧй пыста кольк ыдждаӧдз топавліс, кӧть и тані. Мися, пом, буракӧ, воис, дзикӧдз тай кежи ю вывсьыс, бокӧ со вештӧ.
Уськӧдчыла джудждасӧ мерайтны — подъя пыдӧссӧ, ляпкалӧ и ляпкалӧ, кыдзи Микол дінын...
Но кутшӧмкӧ тыдавтӧм визувъяс, бур вӧжжияс моз, век жӧ кутісны на менсьым пурйӧс, медбӧръя здукас ӧтуртлісны сійӧс ю шӧрлань.
Дерт, ме и ачым отсаси, мый верми — зібъяси да сыні.
Пажын гӧгӧрын зэв на ылісянь бара тыдовтчис вичко, Палаззяса дорысь на мичаджык.
Сӧмын тай кӧлӧкӧльнясӧ кисьтӧмаӧсь жӧ...
А збыль ӧд, мича и эм, синтӧ кӧть эн вештыв.
Медджуджыдінас дізьвидзӧ, ставсяыс медвылын, быттьӧ чуксалӧ ас дінас.
Важ йӧзыд тай мастерӧсь жӧ вӧлӧмаӧсь стрӧитчынытӧ, кужлӧмаӧсь, кытчӧ да кыдзи пуктыны...
Вот эськӧ найӧ тшӧтш и клубъяс тадзи жӧ кыпӧдалісны! Ӧні эськӧ миянлы, том йӧзлы, добра вӧлі...
А вичкосьыд мый миянлы — енлы ми ог эскӧй...
Матыстӧ менӧ тайӧ сиктланьыс, а нимыс сылӧн — Волся.
Батьӧ сёрниясысь на ме кывлі, мый тані эм зэв ыджыд вабергач.
Полой.
Кыскас кӧ сэтчӧ, пондан дурпоп моз бергавны не ӧти сутки чӧж. А сэсся верман и дзикӧдз косьмыны, ваыс пондас чинны да.
Татшӧм шудыд меным, дерт, ньӧти оз вӧлі ков.
Мый нӧ либӧ вӧчны?
Бордъяс кӧ вӧліны, позис лэбовтны полой весьтӧдыс, а натӧг кыдзи лэбзян?..
И мыйла сӧмын олӧмас ставсӧ лӧсьӧдлӧма сэтшӧм нелючкиа?
Сӧмын на нимкодясин кутшӧмкӧ артмӧм-вермӧмысь — со, шуам, Чушки-Вишкиысь мынін, видз вылӧ эн лэдз пырны, либӧ нӧшта на мыйкӧ, — а ныр улад бара нин выль нальк октӧмаӧсь.
Быттьӧ натӧг, налькъястӧгыс, оз и позь сэсся овнысӧ.
Нӧбӧдӧ менӧ лыаа кыркӧтш увті, кодӧс ён визулыс быд ногыс кырлӧдлӧма.
Видзӧда — кыркӧтш помас пароходстволӧн пӧлӧс визя сюръя сулалӧ.
А вайлы жӧ, мися, домасьла сы дінӧ, петала берегӧ да ас синмӧн видзӧдла, кыдзи да мый.
Кутшӧмджык сійӧ полойыс. Да оз-ӧ позь сійӧс кыдзкӧ-мыйкӧ кытшовтыштны, мед эз сюй вабергачас.
Йӧйыд, быттьӧ менам видзӧдлӧмысь мыйкӧ вермас вежсьыны!
abu
Но — кыв шуӧма, сідзкӧ, падъявны нинӧмла нин...
Мыйӧн сӧмын пур пельӧсӧй зургысис берегӧ, ме, киын цинк пома, ур моз чеччышті берегӧ да уськӧдчи пӧлӧс визя сюръя дінӧ.
Зэв ӧдйӧ гаровті цинксӧ сы гӧгӧр, петляалі, помсӧ зэлӧдӧмӧн кута киын, мед нин оз чилӧд-кыссьы.
Пурйыд сувтовкерліс, а сэсся и пондіс ӧтуртчыны.
Цинк струна моз зэлаліс, мыйкӧ кротшмуніс.
Ме немтор на эг удит мӧвпыштны, но чеччышті боквыв.
И сэки менам ныр улын пӧлӧс визя сюръяыд жнёпкысис му бердӧ.
Видзӧда, и аслам синъяслы ог эскы — менам пурйӧй, менам оланінӧй, кодкӧд ӧтвылысь ми сэтшӧма нин вермасим лёк вынъяскӧд, вешйӧма берег дорысь да тювӧдӧ-мунӧ ва шӧрлань.
Сы вӧсна, мый тасянь юыс буретш чукыльтӧ...
abu
Ме дзикӧдз шай-паймуні, ог тӧд, мый керны...
Сэсся и бузгыси быгъя ваӧ.
Повзьӧмӧйла эг весиг казяв, кыдзи йиа ваыс сотыштіс вир-яйӧс.
Ни таӧдз, ни та бӧрын — некор ме сэсся эг варччывлы сэтшӧм тэрыбасӧ.
Ӧдва-ӧдва ме вӧтӧді пышйысьӧс.
Кавшаси керъяс вылӧ, кашка и тірзя, мудзӧма и кынмӧма, синваӧй доршасьӧ и...
Пӧрччи вылысь ва паськӧмӧс, куш вылас шоныд фуфайка пасьталі.
Мися, мӧдысь сэсся менӧ сира гезйӧн он кыскы пур вывсьыд!
Мед кӧть мый оз ло...
Сюйис менӧ Волся полояд, вабергачад.
Но ме сэтчӧ эг ӧтнамӧн веськав — нёль пуръя дядьӧ тшӧтш гӧгралісны, Шыр тшӧтш и.
Со кӧні ме вӧтӧді сійӧс...
А унаӧннад тай абу гажтӧм, кӧть кӧн.
Ми пондім чуксасьны, серавны ӧта-мӧд вылын.
Асьнымӧс сӧмын и гӧгрӧдлӧ, сӧмын и гӧгрӧдлӧ...
Мися, куш ӧти сералӧмнад тай он мын татысь.
abu
А кыдзи менӧ сюйиссӧ?
Чукыль сайын ме друг понді казявны, мый кутшӧмкӧ гӧгӧрвотӧм вын вештӧ пурйӧс веськыдвыв.
Кватиті зібйӧс — оз судз.
Бара ковмис босьтчыны пӧв дінӧ да сынны.
Сӧмын ӧні менам сынӧмысь пӧльзаыс, буракӧ, вӧлі пуркостса ва коялӧмысь не унджык — шулывлӧны тай сідзисӧ, меным буретш и лӧсяліс...
Юыс меысь шуйгавыв пышйӧ, а менӧ веськыдвыв жуньгӧдӧ. Сэсся кытшов босьтӧдіс да пондіс катӧдны паныд, бӧр гортлань.
Дерт, ставыс таті ойдӧм видзьяс...
Сэсся коркӧ-некоркӧ бӧр бергӧдіс да пондіс нӧбӧдны зэв джуджыд кыркӧтш бердті юлань.
Радлыны нин понді: мися, ӧти кытшовтӧ кӧть и вӧчи, ог на сыв таысь...
Но менам пурлы, менам асныралы, буракӧ, кажитчӧма нин полойса ваыс.
Воис пыранінӧдзыс, зэв лабутнӧя бергӧдчис да и босьтіс выль кытшов.
И зібйӧй некытчӧ матӧ оз судз.
Рытывбыд и войбыд тадзи кытшлӧдліс менӧ.
Мукӧдсӧ тшӧтш и.
Первойсӧ ме ныр вылӧ усьтӧдз тільси-уджалі, сыні да мый да.
Сэсся и сьӧлышті.
Мися, узьышта кӧть чомйын, а то неморт кодьӧн нин куті лоны, он и тӧдлы, усян пур вывсьыд.
Биӧс лӧсьӧдышті — мед эз кус ни эз сотчы вывтіасӧ, да и воді.
Садьми асъядорыс.
Чорыда шкоргышті, немтор весиг эг вӧтась.
Вынӧй тӧдчымӧн содӧма, быд сӧн ворсӧ.
Мися, ӧні мыйкӧ думыштам!
abu
А тӧвзьысьӧма, и мый бурыс — юлань пӧльтӧ тӧлыс.
Ок эськӧ, парус кӧ вӧлі!
Тӧлыс эськӧ и чепӧстіс менӧ ю визув вылас...
Чомйӧй, дерт, тшӧтш жӧ парус пыдди туйӧ, но ичӧт.
А вай жӧ, мися, зэвтала зібъяс вылӧ, кутшӧм кӧлуй менам эм.
Шуӧма — вӧчӧма.
Зэвті фуфайкаӧс, пинжакӧс, мешӧкӧс, нямӧдъясӧс. Кӧсйи тшӧтш и гачӧс вылысь пӧрччыны, но яндысьышті...
Мукӧд пуръяс вывсянь зонъяс сералӧны:
«Федя, он-ӧ нин вузасьны кӧсйы?»
Ог на, мися, — горӧді воча, а ачым бара на босьті мустӧммӧм пӧвйӧс да выль вынӧн понді сынны, отсасьны тӧлыслы.
Комилесскӧй вӧв моз песси.
Видзӧда — отсалыштӧ, тӧдчымӧн матысми ме водзын гӧгралысь Шырлань.
— Шыр! — горза. — Час ме тэныд шыбита цинк помӧс, тэ вай кут сійӧс!
— А мый тӧлкыс таысь! — жугыля сералӧ Шыр да ниртӧ узьӧмысла пыктӧм синъяссӧ.
— Тэ кут, сійӧс тӧд!
Ме кӧрталі цинк помӧс багыр крукыльӧ да, копьёӧс моз, тювги Шырлань.
Неуна эзджык воышт, но сійӧ курыштіс-судзӧдіс аслас багырӧн.
— А сэсся мый? — юасьӧ.
— Кӧртав менсьым цинкӧс аслад дінӧ, — велӧда ёртӧс.
Шыр йитіс.
— А ӧні вай мый вермӧмсьыд сын юлань!
А кор вайӧдас полой вом дорӧ, пондам йӧткасьны ӧтарӧ-мӧдарӧ: ме тэнӧ ю шӧрлань, а тэ менӧ — бӧр вабергачас. Гӧгӧрвоан?
Тэнӧ йӧткыштам полойсьыс, а кор ю визулыс кватитас тэнӧ, тшӧтш и менӧ кыскан. Гӧгӧрвоин?
— Да, Федя, гӧгӧрвои! Ставсӧ гӧгӧрвои... — радлыны пондіс Шыр цинк помъяс кӧртавліг.
Кыдзи ме и чайтлі, полойӧ пыранінын менам ӧдӧбтыштӧм пурйӧй дзикӧдз вӧтӧдіс Шырӧс.
Эз весьшӧрӧ отсась тӧлыс!
Сатшким багыръясӧс дорса керъясаным да и пондім йӧткасьны ӧтарӧ-мӧдарӧ, весиг багыр воропъясным куснясьӧны.
А кор костыс паськаліс, ми кватитім кузь зібъяс да найӧн кутім пыкны-йӧткыны ӧта-мӧднымӧс.
Син пемдытӧдз йӧткыны.
Видзӧда — ог весьшӧрӧ ружтӧй: Шырлӧн пурйыс друг быттьӧ тювгысьыштіс водзӧ, ва сорсъяс чольгысисны кер помъясас.
Сідзкӧ, шӧр визулыс пондіс нин босьтны сійӧс!
Но сы пыдди менӧ важ дорысь збодерджыка пондіс чапӧдны-нуны бӧр полой пытшкӧслань.
Коді нӧ коднысӧ вермас?!
— Сын!
Ёнджыка сын! — горза ме Шырлы.
Ачым ружта, сӧтка, сына.
А юрын нӧйтчӧ куш ӧти мӧвп:
«Оз ӧмӧй нӧ вермы кыскыны? Оз ӧмӧй нӧ вермы кыскыны?»
Миянӧс йитысь цинк зэлаліс, чолснитіс-петіс ваысь. Мед кӧть эз жӧ мын кӧрталӧминтіыс!..
Менам пурйӧй дрӧгмуніс, сувтіс, быттьӧ думайтӧ на, кодарӧ сетчыны.
А ме сына, сына, сына... Кашка и сына.
Пӧсь ме вылысь шорӧн киссьӧ...
Шыр кашкӧ-сынӧ и...
Сэсся казяла: менам пурйӧй, места вылас здук-мӧд легыштӧм бӧрын, ньӧжйӧникӧн мӧдӧдчис водзӧ.
А ме ог на эскы синъяслы — сына и сына.
Думысь весиг и гырк пытшкӧсӧн отсася юыслы.
А ёртӧй нин, кыла, горзӧ шырлӧн кодь вӧсни гӧлӧснас: «Ур-ра!
Мыні-ім!!»
Сэки вӧлисти ме чапки пӧвйӧс да тшӧтш резьӧбті-горӧді: «Ур-ра!» — шудыс да радлуныс ме пытшкысь, буракӧ, петіс резсигтыр.
Но сэсся ме казялі, кыдзи ме бӧрся гӧгралысь Лёкан Мартил выль кытшов вылӧ бергӧдчис, и эз ло лӧсьыд татшӧматӧ радлыны.
— Вӧчӧй миян моз жӧ! — горза ме сылы. — Кытчӧдз тӧлыс эз на вежсьы.
Ми Шыркӧд топӧдалім, орччӧдалім пуръяснымӧс да рад вывсьыным не этша песыштім ӧта-мӧднымӧс.
Шырлӧн гырысь черлыяса чужӧмыс, кӧні ёна тӧдчӧны сьӧд ныр розьясыс, топалӧма, кеньӧн моз вевттьысьӧма сирӧд пес тшынӧн.
— Тэ тай абу и мыссьылӧмыд? — юася.
— Эг, — воча чивзӧ, — ваыс эз тырмы...
Ачыс шудаа сералӧ.
— Ме эг на жӧ мыссьыв, — шуа, — некор вӧлі.
— Федя, верман сюркнявны пель саяд: месянь вина доз, — зэв збыльысь нин шуӧ Шыр.
— Не кӧ тэ, ковмис эськӧ косьмыны пеж полояс.
— Тэ менӧ кыскин да, — ылӧсас вочавидза ме, а аслым любӧ, аслым окота, мед эськӧ Шырыс нӧшта на ошкыштіс менӧ.
— А тӧлыс, буракӧ, и збыльысь отсаліс...
— Кыдз эз отсав! Пасибӧ, другӧ...
И кыдз тэд вермис татшӧмыс воны юрад?
Быттьӧ нэм чӧжыд пуръяс кылӧдан.
Абу юр тэнад, а быдса сельсӧвет:
— Пондіс сэн кӧкны!
Вай, бурджык, пусям да кӧть ӧтчыд морт ногӧн сёям.
— Эн жӧ пусьыв?
— Кутшӧм нин сэн пусьӧм!
Шуи тай — мыссьынысӧ некор вӧлі.
— Федя, гашкӧ, тэ видан менӧ, кывтнысӧ нуӧді да?
— Отсаліс кӧ эськӧ видӧмыс лючки да бура кывтны, ме эськӧ тэнӧ медбӧръя кывъяснас лун и вой дӧжналі.
Лӧсьыд миянлы.
Стрӧг кылӧдчысьясысь ми бӧр пӧрим кальӧг вома зонкаясӧ, и йӧйталам, радлам асланым лачаысь.
И бур, мый ме ӧтлааси буретш Шыркӧд, а эг кодкӧдкӧ мӧдкӧд.
Кажитчӧ меным мортыс.
Ме эськӧ сійӧс любӧйтор вылӧ босьті ёрт пыдди.
Сійӧ меысь кык арӧсӧн ыджыдджык, но тушанас ичӧтджык, быдмӧ, быдмӧ, а оз и сод.
Сы пыдди сійӧ кык пӧв пелькджык ме дорысь.
Вермасигъясад вӧлі личкан нин сійӧс улад, а сійӧ кыдзкӧ нигыльтчас, песовтчас да бара нин вылад лоӧма.
Быд удж вылын сэтшӧм жӧ сюсь и.
Ичӧтик, гӧгрӧсіник, дженьыдик киа-кока, но быдтор вӧчигӧн пуӧ-вӧрӧ.
Кӧрсьӧм картупельысь да ид шыдӧсысь пуим ми шыд, а гашкӧ, и рок — некор вӧлі бурджыкасӧ тӧдмавны.
Сёйим.
Пӧсь сёяныс быттьӧ коддзӧдыштіс менӧ,
лолӧй кыдзкӧ лӧнис и, быттьӧ сэні бушкола зэр бӧрын шондіа лун пуксис.
Но виччысьтӧг меным бара дум вылӧ усис Микол.
И быттьӧ эз и вӧвлы шондіа луныс, ставыс бӧр эжсис кыз кымӧръясӧн.
— Шыр, кылан...
Ме зэв ыджыд лёктор вӧчи, — шуи тадзи, а ачым син бӧжӧн кыйкнитлі ёртӧй вылӧ.
— Мый бара лӧсьӧдлан? — пӧтӧмысла дышпырысь юасьӧ сійӧ воча, сылӧн синъясыс куньсаӧсь, вевттьысьӧмаӧсь еджгов син лысъяснас.
— Кор ме кывті Микол дінті...
Сибдӧма вӧлі сійӧ ю шӧрас...
Эг зібъясь сылань... Сідзи и кывті дінтіыс...
Гашкӧ, эськӧ позис кыскыны...
— Ху!
Аддзӧма мыйысь шогавны! — ловзьӧ Шыр. — Кыдзи нӧ эськӧ тэ матыстчин сы дінӧ?
Сэтшӧм визув вылас.
Бур на — ачыд абу сатшкысьӧмыд сэтчӧ.
А Миколыс мед оз горшась дай!
Вайӧй пӧ меным квайт плитка... кыддзаясӧс. Дыш да горш!..
Тані со пожӧмнас матӧ воӧмыд, нёль плиткаӧн, а сылы век этша...
Горшасигас и джагавлӧны татшӧмъясыс.
— Кӧть мый, а жаль...
— А меным бара ньӧти абу жальӧсь татшӧмъясыд!
Ӧд ме шулі сылы: мися, Койгортсяньыд та ыджда пурнад сьӧкыд лоӧ, жайӧдас кытчӧкӧ...
А сійӧ толькӧ и шпыннялӧ воча.
Кӧнкӧ, йӧз вылӧ надейтчӧмӧн и босьтіс: отсаласны, мыйкӧ кӧ лоӧ...
А бӧртинас унджык деньга курышта, да мукӧд вылас жӧ и серавны понда.
Тӧдам ми татшӧмъяссӧ!
Мед ӧні дізьвидзӧ сэні, мӧдысь кежлӧ тӧлкаджык лоӧ.
А то вельмӧмаӧсь йӧз мыш вылын иславны...
Ставсӧ тайӧс Шыр висьталіс лӧгпырысь.
Ме, думысь, быттьӧ и ӧти кывйӧ вои сыкӧд, но сьӧлӧмӧс век мыйкӧ гирсйӧдлӧ. Борышталӧ ли...
И ньӧти эз личӧд менӧ аслам висьтасьӧмысь...
А ю вылын пемыд нин, кӧть и абу на ёнасӧ сёр.
Енэжсӧ кыза тубралӧмаӧсь сьӧд кымӧръяс.
Чом вевт вылын ӧтмоза сярӧдчӧ зэр.
Кор миян двӧйни пурным бергӧдчӧ да чомлӧн вомыс лоӧ тӧв паныд, сэки зэрыс скӧрысь тратшкӧдчӧ бипурйын, быттьӧ плита вылын жаритчысь зӧр.
Тшынкӧд сорласьӧм улис тӧлыс сёйӧ синъясӧс, курзьӧдӧ горшӧс, сэсся вочасӧн пондӧ мӧдарӧ тӧвзьӧдны би шоныдсӧ.
Ми Шыркӧд ёнджыка топӧдчам ӧта-мӧдным дінӧ, ме весиг кылышта сылысь сьӧлӧм тіпкӧмсӧ.
Тайӧ здукъясас ёртӧй кажитчӧ меным вӧвлытӧм донаӧн.
Быттьӧ сылы ме кыйи вӧрын дозмӧрсӧ.
Быттьӧ вок сійӧ меным.
Сэтшӧм абу окота лэдзны ас пытшкӧссьыд шоныдсӧ.
Но ӧд колӧ и петавлыны чом пытшсьыд, видзӧдлыны, кытчӧ-мый миянӧс татшӧм ӧдйӧсӧ нуӧ.
Ми петам ывлаӧ.
Пемыд, кодзувтӧм вой.
Вына тӧв резсьӧ-койсьӧ кӧдзыд зэрӧн.
Пур доръясын скӧрысь нӧйтчӧны гыяс.
Пемыдӧн шымыртӧм юыс кажитчӧ помтӧмӧн и дортӧмӧн.
И кыдзкӧ оз весиг эскыссьы, мый сійӧ вайӧдас миянӧс карӧдз...
abu
abu
Кӧнкӧ водзын, пемыдас, дзулкнитіс ӧтка би.
Буракӧ, чери кыйысь узьмӧдчӧма.
Гашкӧ, сійӧ миян моз жӧ оз узь, тшӧтш мӧвпалӧ олӧм йылысь.
Быд морт тай мӧвпалӧ олӧм йывсьыд, оз кӧ узьсьы войнас.
И батьӧ эськӧ, ловъя кӧ вӧлі, тшӧтш жӧ думайтіс олӧм йывсьыс, мамӧ йылысь и миян йылысь, а гашкӧ, и пипу пыж йывсьыс, кодӧс сідзи и эз удит паськӧдны...
Буриника видлалім пуръясӧс гӧгӧрбок, кӧтасим и кынмим. Кутшӧм тэрыба котӧртсьӧ та бӧрын би дорӧ, весиг он пов кӧтасьӧм керъяс вылын вильдӧмысь.
Пӧжам би весьтын морӧсъясӧс, питшӧгӧ унджык босьтам шоныдсӧ.
Мед олас му вылын БИ!
— А фашистыд, чайтан, оз горшлун вӧсна йӧйтав? — шоналыштӧм бӧрын Шыр водзӧ на нуӧдӧ ӧнтая сёрнисӧ. — Куш сы вӧсна!
Первой ӧти странаӧс ньылыштіс, сэсся мӧдӧс.
Кӧинъяс моз...
Эк, Федя, тӧдін кӧ эськӧ тэ, кутшӧм окота меным лётчикӧн лоны!..
Сэки эськӧ ме кокалышті найӧс...
Ме эска Шырлы: сійӧ, сюсь мортыд, гашкӧ и збыльысь вермас лоны бур лётчикӧн.
Ми дыр чӧв олам, видзӧдам, кыдзи тӧлыс нетшкӧ ырзьӧм бинымӧс.
Ме немтор ог висьтав Шырлы, но меным тшӧтш жӧ зэв окота мунны война вылас.
Лыйсьыны ме кужа — со кутшӧм чукчиӧс кыйӧді да чергӧді.
А сэні, война вылас, бур зарадъяс сетӧны, не менамлӧн кодь проволока сора дрӧб...
А гашкӧ, и ме сэтшӧм план думышті!
Тӧлкасьыс тӧлкаӧс...
И тайӧ планнас эськӧ пырысь-пыр пасьвартім фашистӧс...
И дерт нин бур зарадъяснад ме эськӧ и войын эг пов, абу ӧд ӧтнам.
Бур, кор морт абу ӧтнас...
— Федя, кылан, Федя, тэ нӧ сэсся дзикӧдз дугдін велӧдчӧмсьыд?
— Дзикӧдз, Шыр.
Ковмис тай...
— А окота?
— Зэв ёна...
Велӧдчыны окота и лыддьысьны.
Весиг со сьӧрысь книга босьті, сӧмын тай эг на восьтыв-а...
— Но танітӧ, дерт, тані кутшӧм нин лыддьысьӧм.
А ме вот и гортын ог вермы.
Дыш меным книгаяс саяд зунясьны.
Пукся, ӧти лист бок лыддя, и бара нин вугрӧдлӧ.
Ачыд вед тӧдан — сизим во велӧдчи, а четвёртӧй муртса помалі.
Некыдзи оз пыр ме пытшкӧ грамотаыс...
— А кыдзи нӧ, — серала ме, — кыдзи либӧ лётчикнас кӧсъян лоны?
— Тэ эн серав, Федя, машинаясыд меным кокньыда сетчӧны!
Кор тай плугаритлі, трактор дӧбелькиӧдз велӧді, руль сайӧ нин пуксьылі.
Ок, лӧсьыд!
Ытшкан-вундан машинаясыдлысь гуг и бан тӧда.
Самолёттӧ эськӧ пырысь-пыр жӧ велӧді.
Машинаыд, Федя, — сійӧ дзик мӧдтор!
Машина дінад, Федя, дзик мӧд кодь вежӧр колӧ, тайӧс ме зэв бура гӧгӧрвоа...
Кывза ме Шырӧс, а аслым дум вылӧ усьӧ сылӧн батьыс — сы кодь жӧ ичӧтик, гӧгрӧсіник морт.
Война вылӧ найӧ мунісны миян батьӧкӧд ӧтлаын.
Помнита, мунан асывнас сійӧ, гажа юра, котӧрӧн локтіс миян ордӧ да ярскӧба горӧдіс:
«Пышйи гортысь!
Пышйи...
А мый нӧ, ставыс лювзӧны да».
Орӧдчывтӧг юис быдса кӧш коддзӧдан сур, нӧшта на гажмис.
Вынысь кыпӧдіс кулакӧ гӧрддзалӧм дженьыдик сойсӧ:
«Немечыдлы ми петкӧдлам пуж! Чуш-чашкерам и бӧр локтам гортӧ. Сідз вед, Ӧндрей?!»
Бӧрсӧ сійӧ воис дзикӧдз бонзьӧдӧмаӧн, немортӧн.
Юр чашкаыс чуктӧма, ки-кокас мина торпыриг жвучкӧма.
abu
И ӧд ньӧти оз сувт кок йылас, быттьӧ ичӧт кагалӧн лоӧмаӧсь кокъясыс. Киясыс легзьӧны и.
Татшӧмӧн пӧ и кольӧ сійӧ нэм кежлӧ,
нэм чӧжыс пӧ сэсся ковмас кӧстыльяс вылын тюкитны коньӧрлы...
Век жӧ бабаяс вӧлі шуӧны, мый бур на, татшӧмыс кӧ локтіс — век нин кӧть челядьсӧ уставитас.
И заводиті кӧ нин ме на йылысь сёрнитны, водзвыв висьтала:
Шырӧс сійӧ во помнас босьтісны жӧ война вылӧ, ӧд сійӧ меысь кык арӧсӧн ыджыдджык вӧлі.
Сӧмын сійӧ эз ло лётчикӧн, а сапёрӧн.
1945-ӧд вося майын, война помасян лунъясӧ, мортыд веськалас немецкӧй мина вылӧ и... дас сизим арӧса зон вӧліс да эз ло.
Но ӧні ме немтор на ог тӧд та йылысь.
Ӧні Шыр, ловъя да вына, куйлӧ мекӧд орччӧн чомйын — ичӧтик, писькӧс морт, бур ёрт.
Ми куйлам, чӧв олам и мӧвпалам сы йылысь, мый миянлы быть колӧ воӧдчыны карӧдз.
Быть колӧ!
Унмӧй зэв ёна локны пондіс!
Но со водзвылын, кӧнкӧ ылын на, сяркнитісны югыд бияс. Югыдысь-югыдӧсь!
abu
Пароход!
Ми Шыркӧд, быттьӧ тшӧктӧм серти, звирк сувтім кок йылӧ.
— Ме понда сулавны черӧн, а тэ босьт багыр! — горзӧ Шыр, би югӧрын бура тыдалысь чужӧмыс сылӧн тырӧма тӧждысьӧмӧн и збойлунӧн.
Ме гӧгӧрвоа сійӧс.
Миянлы колӧ петкӧдлыны пароходса капитанлы, мый кӧсйӧ кӧ сійӧ ӧбидитны миянӧс, мед бур оз виччысь — кералам и розьӧдлам пароходсӧ гырк пытшкӧсӧдзыс...
Ми тӧдам, кывтысьяс неӧтчыд висьтавлісны, мый пароходъяссьыд колӧ повны,
капитанъяс пӧвстас пӧ быдсяма тешитчысьыс эм. Серам вылӧ, либӧ сы вӧсна, мый дыш бокӧ кежыштны, татшӧмъясыс неӧтчыд нин пасьвартлӧмаӧсь кӧлесаяснас пур плиткаяс.
abu
Унаӧн веськавлӧмаӧсь и парохода-баржа костӧ.
Лоӧ кӧ тадзи, буртӧ нинӧм нин виччысьны...
Ми Шыркӧд смела сувтім пур дорӧсӧ.
Чер да багыр киясын кутам сідзи, мед пароход вывсаясыс ылісянь на казяласны найӧс.
Мед сэсся думайтӧны, а ми асьнымӧс дойдны ог лэдзӧй.
Пурнымӧс миянлысь кылӧдӧ шӧр визулӧдыс, пароходыс сэті жӧ катӧ.
Коднымлыкӧ ковмас сетны туйсӧ.
Ми эськӧ и сетім, мед нин, абу ми ыкшаӧсь, но некыдз ог вермӧй.
Пароход веськӧдіс миян вылӧ яръюгыд ӧтка синсӧ, здук кежлӧ синтӧммӧдліс миянӧс.
Сэсся скӧрысь букӧстіс сибдӧм кыз гӧлӧсӧн. Быттьӧ ӧш, люкасьӧм водзвылын.
Сэсся и ньӧжйӧникӧн пондіс кежӧдны нырсӧ шуйгавывджык.
Сэтшӧм-татшӧм, мися, гӧгӧрвоин, мый миянкӧд шутитны оз позь.
А кор ми ӧтвесьтасим, капитан, помощникыс ли, мыччысьліс рулевӧй рубкасянь да, мыйкӧ зэв скӧрысь горзігтыр, петкӧдліс миянлы кулаксӧ.
Чужӧмсӧ эг и удит казявны, но шапкаыс сылӧн — мича...
Мый сійӧ горзіс, эг велалӧй ни.
Сы вӧсна, мый ныр улын бузгис-шлопӧдчис пароходлӧн ыджыд кӧлесаыс.
Пидзӧсӧдз ылькнитіс кӧдзыд топыд вал, муртса кок йылысь эз пӧрӧд.
Ми чепӧсйим бӧрвыв.
— Багыртӧ босьт! — горӧді ме Шырлы. — Пондам йӧткасьны баржасяньыс!
Баржалӧн ыджыд сьӧд тушаыс, кодӧс вӧлі лэдзӧма пароходсянь кузь тросъяс вылӧ, чӧла вувзьӧдіс миян вылӧ.
Ми пыксим сы нырӧ багыръясӧн да пондім мый вермӧмысь йӧткасьны-колльӧдны сійӧс.
Но кӧть кутшӧма эгӧ ружтӧй, ӧти плитка пельӧс век жӧ веськаліс сьӧкыд утюг улас.
Плиткаыс дзикӧдз вӧйліс ва пыдӧсас, кылӧ, ратшмуніс-чегис ромщинаыс.
Мыйӧн сӧмын баржа бӧжыс бӧр шлывснитіс плитка вывсьыс, ми тэрыба тювӧдім сэтчӧ накат кер да ньӧръялім сы дінӧ разгысьӧм «авиояссӧ».
Кардъялім, мӧд ногӧн кӧ шуны.
Позьӧ шуны — воштӧмъястӧг ставыс помасис.
Некымын накат кер эськӧ и мыськовтіс плитка вылысь, но ми найӧс пырысь-пыр жӧ куталім да бӧр лэптім пур вылӧ.
— Бур, мый паськыд чертӧ петкӧдлім да кежыштіс, — чиктылӧ-радлӧ Шыр. — А то эськӧ лӧсьыда гудраліс миянӧс.
— Код тӧдас... — Меным эз кӧсйыссьы казьтывны капитансӧ лёк ногӧн, кӧть эськӧ, шуам, и горзіс сійӧ топыда, да и кулакыс меж юр кодь кымын вӧлі.
Мися, мыйла нӧ сылы вой шӧрын, ойдӧм ю вылын да куш нинӧм абусьыс ӧбидитны кык зонкасӧ.
Кодъяслы сідз нин пӧттӧдзыс дӧнзис быдторйыс...
Татшӧм паныдасьлӧм бӧрад ми сэсся некоднанным войбыд эгӧ нин куньлӧй синнымӧс.
Дерт, гашкӧ, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн позис неунатӧ шойччыштны, но ми полім: а друг да дежуритысьсӧ тшӧтш личкас узян унмыс?
Ӧні, кор туй помным пыр матысмис и матысмис, миянлы дас пӧв — сё пӧв! — неокотаджык вӧлі жугавны либӧ дзумгысьны полойӧ.
Мися, бӧртинас став пыддиыс пыктытӧдз узям!..
И мед не унмовсьны, ми ӧтарӧ лӧдсалім-ломтім бинымӧс — бура и ыргис сійӧ.
Бура и югдӧдіс сійӧ гӧгӧр.
А ӧттшӧтш, дерт, и шонтіс миянӧс сэтшӧм муса жарнас.
Войбыднад ми кералім да сотім зэв ыджыд конда, кодӧс луннас на лэптылім ваысь...
abu
abu
Но ми не сӧмын керасим — ми ветлӧдлім плиткаяс вывті, корсялім слабитӧм ньӧръяс да зэлӧдалім...
Быд ногыс кутчысим.
Мый йылысь сӧмын ми эгӧ сёрнитӧй Шыркӧд кузь войбыднад!
Весиг сьывны босьтчылім.
abu
Но улис тӧлыс пырысь-пыр жӧ кватитліс миянлысь жебиник гӧлӧсъяснымӧс да нуліс кытчӧкӧ пемыдас, код тӧдас кытчӧ.
Весиг ӧта-мӧднымӧс огӧ вӧлі кылӧй.
Лоис дугдыны сьылӧмысь:
абу жӧ тай ёна нимкодь сьӧдас косявны горштӧ...
Мӧд луннас миянӧс помтӧг дыр лэччӧдіс зэв кузь сикт пӧлӧнӧд.
Сыктылыс таті сэтшӧма чукльӧдліс да кытшлаліс, мый миянлы ковмис кывтны пӧшти лунтыр.
Ми то ылыстчылім, то зэв ыджыд кытш вӧчӧм бӧрын выльысь матыстчылім сиктланьыс.
Ӧти важ часовня, коді дізьвидзис медся джуджыд мыльк йылас, петкӧдчыліс да бӧр саявліс дас куимысь!
Ми Шыркӧд нарошнӧ лыддим.
Шуӧны: тайӧ сиктыс пӧ медся кузь став Коми му пасьталаас.
Сы пыдди нимыс сылӧн, буракӧ, медся дженьыд — Ыб.
Сикт шӧрланяс кымын, <ns>зэ-эв</ns> джуджыд кыркӧтш вывсянь, миянӧс пондісны дэльӧдны татчӧс зонкаяс.
Мый вынсьыс горзӧны ӧтвылысь: «Пуръя дядьӧ, — полойӧ, полойӧ!
Пуръя дядьӧ, — полойӧ, полойӧ!»
Кывза найӧс и думайта лӧгпырысь: мися, аслыныд эськӧ, йӧйяслы, кӧть ӧтчыд гӧгралыштны полояс!
Мый эськӧ ті сэки пондінныд сьывны-а...
abu
Но зонкаяслы дэльӧдчӧмыд, тыдалӧ, кажитчис этшаӧн на, и найӧ пондісны шыбласьны изъясӧн.
Торйӧн нин зілис ар дас квайта кузь зон.
Вӧлі жвучкӧбтас кузь сойнас, да изйыс пур сайӧдз на шутёвтӧ, инмас кӧ — юртӧ поткӧдас.
Сылы эськӧ, та кузяыслы, яндысьны нин колӧ, со тай, петӧма да мый керӧ...
Лоис дзебсьыны чомйӧ.
Шыр заводитліс ӧктыны пур вылӧ сибдӧм изъяссӧ да воча шыбласьны, но ме дугӧді сійӧс: мися, урӧс понтӧ вӧрзьӧдан, да нӧшта на ёнджыка увтчыны пондас.
Торйӧн нин, шыбласьнысӧ миянлы колӧ вӧлі улісянь выліӧ, и изйыд зэв матӧ лэбӧ...
А сэсся и меным мӧвпыштсис: гашкӧ, найӧ завидьысла тадзи лёкалӧны?
Ӧд со на кодь жӧ зонкаяс сы ылнасянь эстшӧм пуръяс кылӧдӧны, мужичӧй удж муркӧдӧны.
Видзӧд со налӧн дэльӧдчаныс важся и, кодӧн нэмъяс чӧж нин дӧзмӧдлісны пур кылӧдысь мужикъясӧс, миянлысь батьясӧс и пӧльясӧс.
Кыдз он завидьты?
Налы, гашкӧ, уна вылӧ, куш сӧмын куйӧд ковмывлӧ кыскавны, да ещӧ мерлина кодь вӧв вылын...
Тадзинад он кӧсйы, да завидьыд босьтас...
Да сэсся и, кывлі ме, тайӧ сиктас пӧ <ns>зэ-эв</ns> косясьысь йӧз олӧны.
А колӧ шуны, мый тӧлыс, коді сутки чӧж нин эз дугӧдчыв пӧльтӧмысь да вочасӧн быттьӧ век чӧжис и чӧжис вынсӧ, медбӧрын дзикӧдз ярмис.
А песны йӧй вынсӧ местаыс тані сылы, майбыр, тырмӧ — Сыктылыслӧн ковтысыс паськыдысь-паськыд и шыльыд — тувсов ытваыс ставсӧ шылькнитӧма.
И ӧні тайӧ мореыс, берегъястӧм мореыс, пасьталаыс валъясис, миян пурным пондіс дзӧрны-катласьны, дзуртны да лӧвтны сьӧкыда висьысь моз.
Тӧлыс сідзи и ляскӧ миянӧс веськыдвыв береглань, кӧні ваас келӧма вежӧдны заводитӧм бадь бурысь.
Ёнакодь повзим ми таысь — ӧд бадьяс вылас кӧ пысалас, верман и не мынны бурӧн.
Мед тӧлыс озджык крукась миянӧ, кисьтім кыкнан чомнымӧс.
И пондім мый вынысь паныд зібъясьны.
Но тӧлыс миянысь вынаджык вӧлӧма: пурным сідзи и талялӧ паныд пыкӧм зібъяснымӧс, ӧдва и удитан лэптыны да выльысь зутшкыны.
Асьтӧ на чуть оз летитӧд и...
Пыр матынджык бадьясӧдзыс, и пыр ляпкалӧ ваыс.
Сӧтана пызьыд, пысалас ӧд и эм.
Сэсся и косьмам ми сэтчӧ, ытваыс ямны мӧдӧдчас да.
Вӧчны нинӧм: ми Шыркӧд босьтім ёнджык зібъяс да чеччыштім ваӧ.
Меным морӧсӧдз лои, а Шырлы голяӧдзыс.
Пондім ми бертны-зоръявны пельпомъясӧ пыкӧмӧн, и пурным пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый тадзинад миян вынным уна пӧв содіс.
Первойсӧ, дерт, миянлы вӧлі зэв кӧдзыд, йиа кодь на ваыс, но ми сэтшӧма мырсим, сэтшӧма йӧтким двӧйни пурнымӧс берег дорсянь зоръясӧн и пельпомъясӧн, и сідз киясӧн, мый кынмӧм йывсьыд дзикӧдз вунӧдім...
Лыа кузялаыс ми колльӧдім тадзи пурнымӧс, выль кыркӧтш дорӧдз...
abu
Кор сэсся петім ваысь, пиньясным таркакылӧны, тірзям.
Ӧдйӧджык чай пузьӧдім, шонтысьыштім пӧсь ванас.
Тӧлӧн топӧдӧм пурным ньӧжйӧникӧн кывтӧ кыркӧтш пӧлӧнӧдыс, нюшкӧ берегсӧ.
Но ӧд кыркӧтшыс помасяс да, бара на баддьӧсь лыа заводитчас, век тай сідзи овлӧ.
Бара али мый ковмас чеччыштны ваӧ?
Дзикӧдз ӧд вермам изӧймитны ми, да и вынъясным нин оз тырмыны...
Мӧвпалыштім ми Шыркӧд да и шуим: мися, нинӧмла сюйсьыны син ни пель, нинӧмла дзикӧдзсӧ дӧзмӧдны миянӧс видзысь енъяссӧ, васасӧ ли...
И ми домасим, зэв кыз пожӧм дінӧ.
Цинкным бура кутіс, сы вӧсна мый тӧлыс отсасис сылы, топӧдіс пурнымӧс берег дорас.
Ми бӧр сувтӧдім чомъяснымӧс, пес заптім.
И зэв ас кадӧ лои вӧчӧма тайӧс — рытъявылыс чорыда зэрмис, а вевт увтӧгыд да жар битӧгыд эз эськӧ ёна долыд вӧв миянлы.
Ӧні жӧ ми пукалім косінын, кӧть уліын вӧлі ва, и вылісянь шлявгис, ми вӧлім шоналӧмаӧсь, пӧтӧсь.
Ми радлім, мый ӧтлаынӧсь, мый миян ставыс на лючки да бура артмӧ, да и карӧдз со колис зэв нин матын.
И зэрыслы ми тшӧтш радлім.
Сы вӧсна мый сійӧ лямӧдіс миянлысь медлёк врагнымӧс — тӧвсӧ.
Ӧні сэсся миянлы нинӧм повны лыа вылӧ ляскӧмысь.
Ӧні визулыс, некодӧн торкавтӧг, бара кутас вӧчны ассьыс уджсӧ.
Ми мынтӧдчим да, матысмысь вой вылӧ видзӧдтӧг, бара петім туйӧ.
Войнас ми узим.
Эськӧ и кӧсйылім сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн дежуритны, но кыкнаннымлӧн унмовсьысьӧма сёрнитігкостіным.
Сэтшӧма мудзим.
Кар дорӧ ми пондім матыстчыны водз асывнас.
Вӧр сайысь буретш вӧлі петӧ нюмъялысь-вашъялысь шонді, сійӧ бура мыссьӧма тӧрытъя зэрнас.
Водзын дӧввидзисны шондіӧн югдӧдӧм ыджыд еджыд керкаяс.
Некор на ме эг аддзыв татшӧмъяссӧ...
Менам сьӧлӧмӧй вынысь нӧйтчӧ морӧсын...
Ме шензьӧмӧн видзӧда, видзӧда тайӧ керкаяс вылас да, буракӧ, бӧрда.
Збыль ӧмӧй нӧ ми карӧдз воим?
Куимсё сайӧ километр кывтім ойдӧм Сыктывті?
Збыльысь ӧмӧй нӧ миянлы сэтшӧма мойвиис, мый и кар аддзылам, и пуръяснымӧс лючки-дзоньӧн сдайтам, и расчёт босьтам?
Прамӧй кылӧдчысьяс моз?..
Ми шонтім рачын сӧстӧм ва да майтӧг торйӧн дыр нильзьӧдім-мыськалім сьӧд тшынӧн смолитчӧм чужӧмъяснымӧс, сирӧн кормӧм, варччӧм кияснымӧс.
Бритчӧм вӧсна миянлы эз на ков тӧждысьны — кузь туй чӧжыс ни менам тошкӧй эз быдмы, ни Шырлӧн усъяс эз чургысьны.
abu
Сӧмын ми Шыркӧд полыштім ӧтиторйысь: а оз кӧ, мися, кутны миянӧс кар дорас, буретш кӧ унмовсясны куталысьясыс?
Сэки ӧд Белӧй мореӧдз ковмас кывтны...
Но миянӧс кутісны.
Матыстчис пыжа, кыкӧн пукалӧны, пыж шӧрас гӧгыльясӧн тэчӧма выль пеньковӧй трос.
Миянлы эськӧ татшӧмсӧ!
Домалісны миянӧс мукӧд пуръяскӧд ӧтлаын.
Воим!
Воим карӧ!!.
Ми Шыркӧд нопъялім мыш сайӧ дӧра мешӧкъяснымӧс, да и чеччыштім пур вывсянь му вылӧ.
Сэсся ми видзӧдлім на, бура-ӧ домалісны миянлысь пурнымӧс, оз-ӧ мын сійӧ.
Бура домалӧмаӧсь, оз мын...
Миянлы кыдзкӧ быттьӧ и жаль вӧлі янсӧдчыны асланым чомкӧд.
Ваӧн киськалӧм биным со руасьӧ на и...
Ва туйӧд кывтігчӧж ми Шыркӧд эгӧ воштӧй ни ӧти кер, став «авиосӧ» вайӧдім места вылӧдз.
Ошкисны миянӧс.
Сетісны морт вылӧ кык чӧвпанӧн нянь, килоӧн шыдӧс да консерв банкаӧн.
Сетісны тшӧтш квайтсё шайтӧн сьӧм.
Ставсӧ гӧрд комынаясӧн.
Та мында сьӧмсӧ ме некор на эг кутлы киын.
Ме дзеби комынаяссӧ пытшкӧс зептӧ да карлань восьлалігӧн неӧтчыд малыштлывлі найӧс.
И сэтшӧм любӧ вӧлі кывны налысь кропӧдчӧмсӧ.
Ми Шыркӧд вель дыр кӧйялім-шӧйтім базар вылын.
Шензим тані жӧдзысь уна йӧзыс вылӧ.
Мыйсӧ сӧмын эз вузавны да ньӧбны тані.
Медся донаӧсь вӧліны нянь, водка да табак.
Ме ньӧби вокъяслы дӧрӧмъяс вылӧ чим гӧрд сатин, гач дӧра да кутшӧмсюрӧ кампетъяс.
Сэсся ми Шыркӧд ӧти нянь чӧвпан вылӧ судзӧдім водка чекушка, кежыштім неуна, пуксим вежӧдны заводитӧм ласта вылӧ да мужичӧйяс моз пасйим карӧ лючки да бура воӧмӧс.
Водкаыс шонтіс миянлысь кыдзсюрӧ да мыйсюрӧ сёйӧмла бонзьӧм гыркъяснымӧс, выль ногӧн ыззьӧдіс да нимкодьмӧдіс.
Шырлӧн гырысь черлыяса чужӧмыс ойдіс шуда нюмӧн, шыр синъясыс пондісны югыда дзувъявны.
Сійӧ сывйыштчис окасьны, бара пондіс ошкыны менӧ.
— Вот батьӧлӧн радыс лоӧ! — кутіс сэсся шуавны синва сорӧн. — Сійӧ вед оз эскы вӧлі, мый ми воӧдчам карӧдз.
Менам батьӧ эськӧ, буракӧ, нимкодясис жӧ.
Но кысь, абу сідзи шуӧма да.
Гортын олігӧн меным век на думайтсис — мися, гашкӧ, и бӧр локтас батьӧ.
Мися, эз вош сійӧ дзикӧдз вылӧ, эз вермы вошны, эз вины сійӧс ни, — воас на бӧр, войнаыс помасяс да.
Ловъя да, дерт, воас.
Но ӧні, карын, кузятӧ кывтӧм бӧрын, да нӧшта нин винасӧ юыштӧм бӧрын, — ӧні друг меным шога думыштсис: а, гашкӧ, и збыльысь батьӧ некор нин сэсся оз во...
Ми со ю кузя лэччим, и то мыйта мытшӧд вӧлі — кымынысь вӧйны позис.
А войнатӧ ӧмӧй ӧткодялан юыдкӧд?
Война вылад и збыльысь виалӧны, и фашистыдлӧн зарадъясыс ок ёнӧсь!
Абу, небось, сутуга сора тӧрича кодь дрӧб...
Тадзисӧ ме думышті сы вӧсна, мый тӧд вылӧ тшӧтш усис Шырлӧн батьыс — быд ногыс песӧм да бонзьӧдӧм инвалид.
И тані со, базар вылас, уна жӧ салдатыс — коді ки пӧла, коді коктӧм, а кодлысь и чужӧмсӧ косялӧма-сотӧма.
А ӧти калека-салдат со вузалӧ югъялысь кӧзырёка военнӧй картуз.
Да, гашкӧ, ёнджыка на югъялысь атласнӧй карті.
Шыр ньӧбис сылысь картузсӧ, а ме, ньӧти донъясьтӧг, сеті кыксё шайт карті вылас.
И войт эз вӧв жаль та мында сьӧмыс, сы вӧсна мый татшӧм мича картісӧ ме некор на эг аддзыв.
А колӧ шуны, мый ми сэки зэв ёна картіасьлім, сы вӧсна мый мукӧдторнас ворсны эгӧ кужӧй.
Бур картіыс жӧ некодлӧн эз вӧв, асьным вӧлі вӧчалам да рисуйталам омӧлик кабалаысь.
Ме нин думайта вӧлі, кыдзи воа гортӧ тайӧ королевскӧй картінас да кок йывсьыныс чергысьмӧн шензьӧда сиктса ёртъясӧс, но сэки салдатыд друг горӧдіс мышсянь:
— Эй, зонка!
Кылан?
Зонка, сулавлы!
Ме сувті.
Мися, салдатыд вӧлись кватитчис, донтӧм донысь вузаліс картісӧ да.
Салдатлӧн шуйга кок пыддиыс вӧлі резина пома кӧрт мутӧй.
Велавтӧг на сійӧн зымӧдчигтыр салдат бӧр матыстчис ме дінӧ да юаліс:
— Кылан, зонманӧй, а батьыд оз нетшкы пельястӧ картісьыс?
Ме шуи сылы: мися, батьӧй абу, Ленинград дорын усис.
Салдатыд дзугыльмис.
Кузя видзӧдліс ме вылӧ юр вывсянь да кок улӧдз.
— Со кыдз вӧлӧма... <ns>Да-а</ns>... уна коми мужик пуктіс сэні юрсӧ...
А тэ, пиӧ, тӧдан мый?..
Тэ, пиӧ, бӧр вай меным картісӧ...
Сэки ме понді горзыны: мися, деньгаыс аслам, некысь эг гусяв, ачым нажӧвиті — сы ыджда пур кылӧді!..
Мися, мый кужа, сійӧс и вӧча, кыдзи кӧсъя, сідзи и видза...
И кӧсйи пышйыны — сійӧ ӧд коктӧм, оз вӧтӧд.
Но кыдзкӧ быттьӧ и яндзим вӧлі коктӧмсьыд пышйыны.
— А тэ, пиӧ, эн горзы, абу на пельтӧм ме, — нӧшта на меліджыка шуӧ салдатыд. — Ме и сідз эска тэныд...
А картісӧ бӧр вай...
Зэв ӧд абу мича, кор аслад пӧсьӧн да киад вир гадьясӧн нажӧвитӧм сьӧмтӧ карті вылӧ лотан...
А меным нин и аслым яндзим, мый горзі сы вылӧ.
Ёнджыкасӧ, буракӧ, винаыс горзіс ме пытшкын...
Ме бӧр сеті сылы картісӧ.
Салдат сэк кості разис ассьыс брезент нопсӧ, судзӧдіс сэтысь топыда гартӧм матерье тубрас.
Мыччис меным.
— На со, бурджык, тайӧ костюмсӧ.
Тэныд буретш лоӧ.
Пилы нуа вӧлі да талун тӧдмалі — кувсьӧма, абу вермӧма виччысьны менӧ...
Сідзи эг и аддзысьлӧй...
Босьт, тэд шуӧны...
А картіасьӧмтӧ, пиӧ, шыбит, сійӧ, пиӧ, бурӧдз оз вайӧд...
Педзам-сулалам ми ӧта-мӧд водзын.
— Пинжакыд тай ыджыд вылад, дерт, кӧнкӧ, батьыдлӧн? — юасьӧ салдатыс.
— Сылӧн, дерт, кодлӧн нӧ сэсся, — шуа, а ачым бӧрда.
А гашкӧ, и бара жӧ водкаыс бӧрдӧ ме пытшкын.
Шыр орччӧн сулалӧ, сапӧг нырнас мусӧ гудйӧ.
— Федя, — шуӧ сэсся сійӧ, — сьӧлышт тэ картіяс вылад, эн жалит!
Мунам, шуӧ, нӧшта ӧти чекушка водка ньӧбам да лӧсыштам гортӧ петӧм водзвылын.
— Тырмас, — воча шуа сылы, — меным ӧд колӧ на мамӧлысь гусӧ корсьлыны...
Тӧдмалім ми, кӧнджык тані, карас, кладбищеыс, да и мӧдӧдчим сэтчӧ Шыркӧд ӧтлаын.
{Торопов И. Г. @ Проса рок @ висьт @ Торопов И. Г. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб.46–72.}
ПРОСА РОК
Ме дасӧд лун нин ола да уджала Лукабанядор вӧр участокын, гортсянь нелямынысь унджык верст сайын.
Участокыс пуксьӧма зэв гажаинӧ.
Тані буретш ӧтлаасьӧны кык ю — дзик ӧткодьӧсь, ӧтпасьтаӧсь, сӧмын тай шуйгаыслӧн ваыс тӧдчымӧн сьӧдджык, нюр ва кодьджык.
Татісянь, джуджыд мусюр йывсянь, зэв ылӧдз тыдалӧ — ӧтлаасьӧм бӧрас паськалӧм ю ковтысыс тыдалӧ, быттьӧ увлань лэччӧ и лэччӧ сійӧ, мӧдлапӧвса лӧзалысь пармаыс, кодлы, буракӧ, некӧн помыс абу.
Лукабанядорын сулалӧны кык кузьмӧс барак, котлопункт, кытчӧ ми котралам сёянла.
Сэні жӧ, неыджыд вежӧсын, лавка.
А казьтыштны кӧ и мукӧд стрӧйбаяссӧ, то эм тані нӧшта пила кесланін, кыр горулын пывсян да лыскысь вӧчӧм конюшня.
Со татшӧм и эм миян гажа Лукабанядорным...
Ме уджала тані статистикӧн.
Кыдзи татчӧ веськалі?
А сідзи жӧ.
Миянӧ, гортӧ, ӧтчыд пыраліс тӧдса ныв да и шуӧ: Лукабанядорын пӧ корсьӧны уджалысьӧс.
Дерт, уна сьӧм сэні он нажӧвит, но мыйкӧ да мыйкӧ век нин воыштас.
Нянь карточка сетасны и...
Мися, ветла, гашкӧ и босьтасны.
И со тай, уджала нин.
Медыджыд начальникыс тані — мастер Анна Трисчетная.
Сійӧ бур ногӧн сёрнитіс мекӧд, юасис, кыдзи да мый.
Ме ставсӧ висьталі сылы: мамӧ, мися, тулыснас кувсис, а батьӧ война заводитчигӧн на усис.
Сійӧ дзугыльмыліс, ышлолалыштіс, сэсся и шуис меным: уджав пӧ.
Ме бӧр на вӧзйысьлі сылысь некымын лун кежлӧ гортӧ, мися, вокъясӧс кытчӧкӧ колӧ овмӧдны, куш ас кежаныс сьӧкыд налы лоӧ.
Тьӧтка босьтіс найӧс ас ордас, видзышта пӧ, мый сэсся керан.
Сэсся став рӧдняясӧй, коді сӧмын вӧлі, ӧтвылысь тӧбисны-лӧсьӧдісны меным ноп, и мӧдӧдчи ме зимогоравны.
Олам ми выльджык баракас — ӧд мый кӧть эн шу, а век нин начальство.
Шуам, ме — статистик, сэсся пилостав Лёнька, уборщица Ксеня тьӧт, да нӧшта ӧти тыртӧм койка сулалӧ — десятниклӧн, коді лэччӧма комбинатӧ тӧлысся курсъяс вылӧ.
Миянкӧд орччӧн — барак шӧрын — контора.
Сэні жӧ и олӧны мастерным да ещӧ ӧти нывбаба-десятник.
А керка мӧдар джынъяс олӧны пӧрӧдчысьяс, кызвыннас вайӧм йӧз — кыськӧ мӧдӧдӧмаӧсь, а миянӧ вайӧдӧмаӧсь.
Мӧд баракас, а сійӧ миянлӧн серти ёна пӧрысьджык, олӧны колхозник-сезонникъяс.
Веськыда кӧ шуны, на вотӧдз ме зэв ёна гажтӧмчи — аслам сиктысь и вокъясысь.
И эз кӧ вӧв Лёнька, гашкӧ, эськӧ бӧр лӧсышті гортӧ, сэтшӧм гажтӧм вӧлӧма ӧтнадыдлы тӧдтӧминад да тӧдтӧм йӧзыдкӧд овны...
А колхозникъяс воисны миянкӧд орчча сиктысь, унаӧнӧс, торйӧн нин зонкаясӧс, ме бура тӧді.
И накӧд кыдзкӧ гажаджык лои овнысӧ.
Но часлы, кыв-мӧд висьтышта мекӧд олысьяс йылысь.
Пилостав Лёнькакӧд ми ӧти арлыдаӧсь.
И тушаясным ӧтджудждаӧсь, сӧмын сійӧ косньӧдджык, кыдзкӧ векньыдджык.
Кымӧс вылас сылӧн — пӧлӧсӧн вундӧм волялысь сьӧд чолка, кодӧс век лӧсьыда шыльӧдӧ.
А чужӧмсӧ Лёнялысь быттьӧ пызйӧмаӧсь беринӧн, гырысь и посни чутъяс пасьталаыс сярвидзӧны.
Ксеня тьӧт, уборщицаным, — пӧрысь нин, гӧрбыльтчӧма, косьмӧма, му кодь сьӧд чужӧма, син улас ӧшалӧны ва боль кодь лӧзоват мешӧкъяс, муніг-восьлалігас тайӧ больясыс Ксеня тьӧтлӧн ӧтарӧ век дзӧрӧны.
Ксеня тьӧт миян Коми муӧ веськавлӧма комынӧд воӧ, коллективизация дырйи, Дон ю дорсянь.
Ӧні, война вылын, сылӧн усьӧмны верӧсыс дай пиыс.
Ӧні сійӧ куш ӧтнасӧн кольӧма.
Абу жӧ ёна кокни да гажа олӧмыс Ксеня тьӧтлӧн.
Дзик мӧд кодь продавщицаным — Аня нима полячка.
Сійӧ кызь кык арӧса, мичаник шыльыд чужӧма, тшӧг, вылын морӧсъяса.
Аня, буракӧ, зэв ёна гажтӧмчӧ зонъясысь.
Ӧтчыд сійӧ друг топӧдіс менӧ морӧс бердас, муртса эз пӧдты.
А аслас гажтӧмчысь синъясыс висьталӧны: мый пӧ со тэысь, детинкаысь, тӧлкыс-а?..
Но регыд, буракӧ, тайӧ шогыс Анялӧн быри.
Ӧтчыд сёрӧн рытнас ме аддзылі сійӧс кузь Македонкӧд ӧтлаын — найӧ вуджӧртісны берегдорса кыр улӧ дзебсьӧм пывсянлань.
А Македоныс — пӧрӧдчысь, олӧ миян керкаса мӧдар жырйын.
Сійӧ зэв омӧля кылӧ, и сыкӧд сёрнитігӧн лоӧ гӧг вӧрзьытӧдзыд горзыны, либӧ кияснад ӧвтчыны.
Та понда сійӧс и армияӧ абу босьтӧмаӧсь, кӧть эськӧ и кызь куим арӧса пӧрнӧй зон.
abu
Сідзсӧ сійӧ зэв статя морт, ыджыд тушаа, ён.
Да и бур вӧралысь.
Удж менам абу нин сэтшӧм сьӧкыд.
Рытнас десятникъяс сетӧны меным сводка: мый вӧчӧма лунтырӧн, коді мыйта вӧчис.
Ме ӧтлаӧда ставсӧ, лӧсьӧда ӧтувъя сводка да мӧдӧда лесопунктӧ.
Рытывбыд жӧ эськӧ колӧ зунясьны да.
А луннас лӧсьӧдалышта табельяс, выльысь прӧверита тӧрытъясӧ.
Буракодь нин велалі тшӧті мольясӧн колскӧдчыны, дерт, унаысь на сорсьыла.
Пӧшти быд лун ветлывла Лёнька дінӧ пилоставняӧ, отсася сылы, либӧ сёрнита Пансопей пӧлькӧд, коді конюкалӧ колхозникъяслы.
Ӧтчыд муна вӧлі пилоставняӧ, а паныд варгыльтӧ тайӧ пӧльыс, чим гӧрд тошка.
Казяліс менӧ, нюмъявны пондіс:
— Но, тайӧ Ӧндрей да!
Здорово...
— Дедуш, — шуа, — ме абу Ӧндрей, а Федя.
Вӧлӧмкӧ, сійӧ батьӧӧс зэв бура тӧдлӧма ичӧтысяньыс.
А тэ пӧ, шуӧ, нач батьыд кодь.
Меным век любӧ лолывліс, кор менсьым казявлывлісны мыйкӧ ӧткодьӧс батьӧкӧд.
И, буракӧ, та вӧсна Пансопей пӧльыс кыдзкӧ первойсянь мусмис меным.
Ми сыкӧд частӧ пукавлывлам конюшнябердса сушилкаын, коді дзоньнас йиджтысьӧма вӧв пӧсь дукӧн да сийӧс-дьӧгӧдь дукӧн.
Дед висьтавлӧ меным коми йӧзлӧн важ олӧм йылысь, вӧралӧм йылысь, воддза германскӧй война дырйи воюйтӧм йылысь.
А ме азыма кывза, йӧзыдлысь бура висьтасьӧмтӧ меным век окота кывзыны.
Тӧлыс сійӧ вонас пуксис водз.
Талун со ноябрь кызьӧд лун на и эм, а пидзӧсӧдз нин лым.
И кӧдзыдъяс нин казьтыштісны ас йывсьыныс.
Но талун меным не таӧдз.
Талун менам зэв кывкутана луныс — медводдзаысь понда вӧчны декаднӧй сводка.
Сымда удж!
А кадыс зэв этша — дас час рыт кежлӧ мед сводкаыс вӧлі нин лесопунктын, Лукабанядорсянь дас вит верст сайын.
Меным колӧ петкӧдлыны дас лунъя уджсӧ быдса участоклысь.
Кӧні уджалӧ сё ветымын сизим морт да нелямын кӧкъямыс вӧв.
Со кутшӧм вын!
Мыйӧн сӧмын йӧз воисны вӧрысь, ме понді тэрмӧдлыны десятникъясӧс — вай, мися, ӧдйӧджык арталӧй, мый тіян эм.
Чукӧрті став сведениеяс да и пукси пызан сайӧ.
Велавтӧгыд абу на и кокни вӧлӧм декаднӧй сводкатӧ вӧчны.
Ӧд кымын сортимент!
Помтӧм!
Медся дона, ценнӧй вӧрыс — АВИО, ПАЛУБНИК, ПОНТОННИК, СУДОЛЕС; сэсся куим сорт пиловочник (быд сорт колӧ гижны торъя грапаӧ), сэсся строевӧй, рудстойка, пробс, баланс, шпальник, потш, <rus>соб. нужды</rus> да сідз водзӧ.
И быд сортиментлысь колӧ артавны не сӧмын кубометр лыдсӧ, но тшӧтш и кымын кер.
Сэсся мед тыдаліс, мыйта пӧрӧдӧма вӧрсӧ да мыйта кыскӧма, кымын морт да вӧв уджалӧма, а кымын абу уджалӧма.
И уна-ӧ вӧлӧма висьысь.
Ӧти кывйӧн кӧ, колӧ вӧлі йӧзыслысь да вӧвъяслысь уджсӧ сэтшӧм ногӧн вуджӧдны кабала вылӧ, медым ыджыд начальстволӧн синъяс водзӧ ясыда сувтіс ставыс.
Мед сійӧ, начальствоыс, кабала вылас видзӧдігӧн аддзис миянлысь уджнымӧс аслас ки пыдӧс вылысь моз.
И ставсӧ тайӧс меным колӧ вӧлі тӧрӧдны куш ӧти лист вылӧ!
Ме грапиті ыджыд лист да сэтчӧ вуджӧді быд лунъя вӧчӧмторсӧ.
Сэсся и понді артавны судта ног и вомӧн ног.
Ӧтчыд артала столбиксӧ — каяс ӧти лыдпас.
Мӧдысь тшолкӧда — мӧд ног нин петкӧдлӧ тшӧтіыс.
Бара выльысь понда тэчны — бӧр первой лыдпасыс артмӧ.
Кодыс нӧ на пиысь збыльыс?
А кадыс котӧртӧ-мунӧ.
Ме видзӧдлывла стенын точкысь часі вылӧ и быд видзӧдлӧм бӧрын пыр ёнджыка и ёнджыка шонала.
И нӧшта на ярджыка понда школӧдчыны тшӧтілӧн ылӧдчысь мольясӧн.
А ачым нин дась кевмысьны налы...
Медбӧрын ме шуи аслым: мися, тадзи кӧ кута и водзӧ шыбласьны, немтор ог удит вӧчны.
Вай жӧ, мися, быд грапа ӧтчыдысьӧн сӧмын понда артавны, но тэрмасьтӧг.
Гашкӧ и скодитчас ӧтар и мӧдар.
Сідзи и понді вӧчны.
Гоз-мӧдысь сюйліс юрсӧ мастер, тӧждысьӧмӧн юасис:
«Но, кыдз-мый тэнад? Артмӧ оз?»
— «Артмас!» — воча эскӧда ме сійӧс, кӧть эськӧ и сьӧлӧмӧй ёнакодь дільквидзӧ.
Сэки тайӧ сводкасьыс главнӧйджыкыс нинӧм сэсся эз вӧв меным олӧмас...
Медбӧрын став итогъяс вӧлі вӧчӧма, ӧтар и мӧдар.
Ме понді тэчны главнӧй лыдпассӧ, коді, ичӧтик шоръясысь ыджыд ю моз, ӧкмис-чукӧрмис уна сё лыдпасысь.
Кер лыдыс артмис — 28 242.
А кубометрыс — 2697,32.
Со кутшӧм лыдпасъяс артмисны!
Ӧні колис сӧмын прӧверитны найӧс.
Менам тіпкыштіс сьӧлӧмӧй, тіралыштіс киӧй.
Пукті медбӧръяысь тшӧті вылӧ.
Ур-ра! — кер лыдыс скодитчис: кузя ногыс и сувтса ногыс.
Артмис!
Тайӧ вӧлі дивӧсьыс-дивӧ кодьӧн...
Ӧд ме туяси-вои тайӧ лыдпас дінас быдладор боксянь.
И век жӧ аддзи сійӧс, ӧтнассӧ...
Да, дзик ӧтнассӧ!..
Ог тӧд, вӧлі-ӧ кодкӧ меысь шудаджыкыс сійӧ здукъясас.
Но меным водзджык на радлынысӧ — колӧ на тӧдмавны, скодитчас-ӧ кубометр лыдыс.
Ӧд буретш тайӧ лыдпасыс и медся главнӧйнас лоӧ, кер лыд сертиыд ыджыдджыкӧн.
Ме тэчи, и менам ыркмунліс морӧсын.
Артмис 2691,32.
Кӧні нӧ квайт кубометрыс, кытчӧ найӧ вошисны?..
А сэсся ме понді такӧдны ачымӧс: «Нинӧм, буракӧ, медбӧръяысьсӧ сорси».
Арталі выльысь — бара оз тырмы, бара жӧ сымда.
Кӧть сэсся бӧрд.
А мый нӧ? — абу ӧд шутка, колӧ вӧлі водзсянь ставсӧ выльысь артавны.
Ме бара уськӧдчи тшӧті вылӧ.
Но ёна тэрмасьӧмла да ыззьӧмла сэні кутісны петны дзик мӧд, тӧдтӧм лыдпасъяс.
А кадыс нин ӧкмысӧд час.
Меным колӧ на выльысь гижны сводкасӧ, мичаджык бумага вылӧ...
Шог и гажтӧм лоис меным.
И дзик ӧткаӧн да эновтӧмаӧн пондылі кажитчыны ачым аслым...
А сэсся друг думышті: «Гашкӧ, оз и казявны?»
Вай жӧ ме лӧсявтӧм лыдпассӧ гижа сідзи, мед сійӧс позис чайтны и СИЗИМӦН, и ӦТИӦН.
Найӧ жӧ пӧшти ӧтмоз гижсьӧны.
Мыйкӧ мында падъялыштӧм бӧрын ме мичаа-мичаа гижи сӧстӧм лист вылӧ:
<rus>СВОДКА</rus>
<rus>по выполнению декадного плана л/участком Лукабанядор с 10/XI по 20/XI-1944 г</rus>.
Тайӧ юр ним улас листсӧ лӧсьыда визьйӧдлі: мукӧд визьыс кызджык, кык пӧвста, мукӧдыс ӧти пӧвста.
Ӧти клеткаяс гырысьджыкӧсь, мӧдъяс — посниджыкӧсь: буретш сэтшӧмӧсь, кутшӧмӧсь колӧны лыдпаслӧн тӧдчанлун серти.
Медбӧрын ме вуджӧді выль сводка вылӧ став лыдпасъяссӧ да и помалі со мыйӧн:
<rus>Мастер л/участка Лукабанядор (Трисчетная)</rus>
<rus>Статистик л/участка Лукабанядор (Мелехин)</rus>
Ме дыркодь нимкодяси аслам кырымпасӧн.
Став шыпасъяс пӧвстысь сэні позьӧ вӧлі сӧмын казявны «Ф», мукӧдыс вӧлі кысьӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд гӧгӧрвотӧм чукыль-мукыльясӧ.
Сійӧ и бур! — радлі ме, сы вӧсна мый дзоньнас кырымпасӧй кажитчис зэ-эв мӧрччанаӧн, быттьӧ сійӧс пуктӧма ыджыд начальниклӧн киыс.
Татшӧм кырымпаснад абу и яндзим служак нимтӧ новлӧдлыны...
Сэсся ме петкӧдлі сводкасӧ мастерлы.
Анна Трисчетная ошкис менӧ: лӧсьыда пӧ вӧчӧмыд.
Кырымаліс да и мӧдӧдіс важӧн нин виччысьысь нарочнӧйкӧд лесопунктӧ.
Сы бӧрын ме вӧлись пукси ужнайтны.
Сёянсӧ меным водзджык нин Лёня вайис, кор казяліс, мый меным некор весиг юрӧс гыжйыштны.
Ачыс ӧні сійӧ пилоставняын, сылӧн тай уджыс сэтшӧм — кӧть войбыд кеслысь, но асыв кежлӧ пилаяс мед вӧліны дасьӧсь.
Сьӧкыд жӧ эськӧ мортыдлы да.
Мунны да, буди, бара отсыштны сылы мый верма-а...
Пилоставняын шоныд и югыд, тані ломалӧ участокын медъюгыд лампаыс — десятилинейнӧй, стеклӧа.
Чорыда кылӧ кӧрт пилипызьлӧн шомакодь дукыс.
Стенӧ тувъялӧм паличьяс вылын ӧшалӧны сьӧкыд рамаа югъялысь лучковкаяс.
Унджыкыс вижов спайкааӧсь нин, не ӧти пӧв йитлӧмаӧсь.
Лёнька мышкыртчӧма да зунясьӧ лучковка весьтын, кодӧс гатшнёвтӧма ӧшинь кӧсякӧ тувъялӧм тасъяс вылӧ, да, пу воропа напилоксӧ кыкнан помсяньыс кутіг, ёна личкӧмӧн гилскӧ-кеслысьӧ.
Пилоставняыс дзоньнас тырӧма кезйӧдлан гилскӧмнас.
Кутшӧмкӧ сюсь вежӧра морт думыштлӧма лучкӧвӧй пиласӧ.
Некымын пинь йылаӧсь, вундысь-уджалысьяс, а сэсся мунӧ содтӧд пинь, отсасьысь пыдди, «М» кодь.
Сылӧн могыс — идравны вундассьыс пилипызьсӧ, медым пилаыс кокньыдджыка ветлӧдліс.
И кеслыссьӧ тайӧ пиньыс оз мукӧд мозыс — оз боксяньыс, а вылісяньыс.
Лӧсьыда думыштӧма кодкӧ...
— Но, помалін? — юасьӧ Лёнька назгыськодь гӧлӧснас.
— Да... мӧдӧдім нин. — Ме кӧсъя висьтавны, мый квайт кубометр вылӧ эз лӧсяв, но ог нин висьтав.
Мися, эг нин сэтшӧм ёна ме и ӧшыбитчы.
Мый нӧ сійӧ квайт кубометрыд, сы ыджда лыдпасъяс дырйиыс?
Тшак ва!..
— И ӧнӧдз на пыр артасин? — юасьӧ Лёнька.
— <ns>Да-а</ns>...
abu
— Но жӧ тэнад и удж...
Юрыд шӧри потны вермас...
— Тэныд абу жӧ ёнасӧ юмов, — шуа, — войбыд пилаястӧ гилскыны.
— Ёна тай!
Сы пыдди оз нин ков юртӧ жуглыны — кырымнад толькӧ вӧрӧд! — Лёнька пыркнитӧ волялысь пӧлӧс чолканас.
— Вай мыйкӧ отсышта, — кора ме сылысь.
— На, фуганит этайӧ пиласӧ, абу кӧ дыш.
Фуганитны — сійӧ лоӧ пӧвтор пытшкӧ лӧсьӧдӧм напилокӧн визьгыны-шыльӧдны пила пинь йывъяссӧ, мед найӧ лоины ӧтсудтаӧсь.
Сэсся сы бӧрын нин вӧлись кеслыны.
Та бӧрын пилитчигад вундасыс лоӧ веськыд, шыльыд, и пилаыс кокниа живкйӧдлӧ.
Ме гилска-визьйӧдла фуганокӧн, а юрын быттьӧ желлясьӧма: «Казяласны оз менсьым ӧшыбкасӧ?»
— Федя? — друг шыасьӧ Лёнька тӧдтӧмкодь гӧлӧсӧн.
— Мый нӧ? — чошкӧдчышта ме.
— Тӧдан мый...
Колхозса зонъяс меным висьталісны...
Ми пӧ вовсю нывъяскӧд узьлам...
Мый пӧ ті Федяыдкӧд зевайтад...
— Дугды!.. — шуа сылы, а ачым кыла, кыдзи ыпнитӧ вирӧй.
Колхозса зонъясыс миян кодьӧсь кымын жӧ — дас вит да дас квайт арӧсаӧсь.
— Збыль но, мый нӧ меным сӧрнысӧ... — дузгӧдчӧ Лёнька. — Зонъясыс шуӧны: сэтшӧм пӧ лӧсьыд, кор водан орччӧн, кор нылыс топыда сывъялас тэнӧ...
Кывза ме Лёнькаӧс да быттьӧ ог и кыв.
Менам мыйлакӧ весиг кусӧ лов шыӧй.
Сэсся эг и казявлы, кыдзи дугдыссьӧма фуганитӧмысь.
— А кор пӧ нылыс топӧдас да окыштас, сэки пӧ свет вывсьыс ставыс вунлӧ. — Лёнька быттьӧ нуӧдӧ менӧ ловтӧ шымыртысь гусяинӧ, код йылысь бӧръя каднас ме и ачым нин пӧся мӧвпавла, но некодлы на, некор эг лысьтлыв шуны кывмӧн.
— А мый нӧ эськӧ миянлы не видлыны тшӧтш? — водзӧ ёсьтӧ Лёнька, и менӧ пӧшти нин шатлӧдлӧ сылӧн кывъясысь. — Нывъясыс тай зэв уна эмӧсь, бӧрйы кодӧс колӧ...
— Эмӧсь эськӧ да... — шуа ме, а сьӧлӧмӧй нӧйтчӧ, сьӧлӧмӧй дась чашвартны морӧскудӧс. — Эмӧсь эськӧ да...
Сӧмын сибӧдасны-ӧ найӧ миянӧс?..
— А вай ӧні жӧ петалам пукавны баракас! — дзикӧдз ыззьӧ Лёнька.
— А пилаясыд нӧ?
— Тайӧ менам медбӧръя нин.
— Сідзкӧ, петалам инӧ...
Сійӧ баракас, кӧні олісны колхозникъяс, ме неӧтчыд нин волывлі — зонкаяскӧд картіасьны да мый да.
Но нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс мекӧд эз вӧв
.
А ӧні...
Ӧні восьлалі быттьӧ мырдысьӧн, быттьӧ ёна мыжмӧм морт, кӧть эськӧ и сьӧлӧмӧй ёна кыскис сэтчӧ.
Ме ӧні и полі пырнысӧ баракас, и яндзим вӧлі...
Баракас тӧдса серпас.
Шӧрас — зэв кузь пызан кокшаяс вылын, бокъясас — векньыдик кӧрт койкаяс, стенлань юрӧн.
Пыранінсянь шуйгаладорын сулалӧ ыджыд ва пельса, веськыдладорын — жара ломтысьысь плита пач, код гӧгӧр — увсяньыс выліӧдзыс! — ӧшлӧма косьтыны кӧтасьӧм кӧлуй — гынъюръяс, гачьяс, нямӧдъяс, юбкаяс, фуфайкаяс.
Кӧлуй пырыс весиг и пачыс омӧля тыдалӧ.
Став тайӧ добрасьыс нырад зяткӧ пӧсь дук, ывласьыс пыран да, муртса оз пӧрӧд кок йывсьыд...
Пызан помъясын став вынсьыныс дзулъялӧны семилинейнӧй лампаяс, стеклӧтӧмӧсь.
abu
Йӧзлӧн ужнайтсьӧма нин, и быдӧн вӧчӧ, кодлы мый абу дыш: ӧтияс дӧмсьӧны, мӧдъяс картіасьӧны печикысь, а коді и шкоргӧ нин крӧвать вылын, сьӧкыд удж вылын ёна мудзӧма да.
— А-а, жӧникъяс воисны! — медводзӧн казяліс миянӧс да кыз гӧлӧснас шыасис Ыджыд Домна, сылӧн койкаыс вӧлі медматын пыранінын. — Эй, тьӧщаяс, донаяс, вай жӧ дзожкнитӧй кӧвдум!
— Но, шуан жӧ тэ мый оз ковсӧ! — пырысь-пыр шыасис Лёнька, быттьӧ нач сы йылысь и думайтӧма, кыдзи эськӧ бурджыка вочавидзны Домналы. — Кутшӧм нӧ кӧвдум — рытын?
Самӧкуртӧ лэпты! — горзӧ ёртӧй, а аслас беринъясыс сідзи и югзьӧны.
— Но беринӧсь дявӧл, сюсь тай тэ вӧлӧмыд! — код тӧдас, ошкӧ али дивитӧ Лёнькаӧс Домна.
Сійӧ чеччис койка вывсьыс да сувтіс миянкӧд орччӧн — ми Лёнякӧд ӧдва пельпомӧдзыс лоам сылы.
Тайӧ Домнаыс уджалӧ сӧвтчысьӧн.
Ягас пӧ сійӧ гежӧда и босьтлывлӧ зорсӧ киас — унджык керсӧ сідзи и няркӧдӧ-лэпталӧ додьясӧ.
— Сюсь вӧлӧмыд, дарӧм пыста кодь, — сёрнитӧ Домна Лёнька вылӧ пӧтӧлӧк дорсянь видзӧдіг. — Томджык кӧ вӧлі, кавалерӧн эськӧ вӧчи тэнӧ.
Пондін эн эськӧ менӧ радейтны?
— Мый нӧ эгыс, — оз сетчы Лёнька, — мышка пос кӧ водзвыв лӧсьӧдін...
Сытӧг ӧд сьӧкыд лоӧ тэнӧ любитнытӧ.
Барак тырӧн серӧктӧны.
И ачыс Домна тшӧтш нюмрӧдлӧ вомсӧ.
А ме видзӧда сылӧн ыджыд мыгӧр вылӧ, ыджыд ныра кузьмӧс чужӧм вылӧ и виччысьтӧг думышта: а ӧд тайӧ баракса став мужичӧйсьыс сійӧ медъёна мунӧ мужикыс вылӧ...
Сы вӧсна мый став мужикыс миян кодьӧсь да Пансопей пӧль кодьӧсь кымын.
А Домнаыс нин менӧ заводитӧ куштыны:
— А тэ нӧ мый он шыасьлы, жӧник?
— Кыдзкӧ быттьӧ абу лӧсьыд сьӧла гоз костад сюйсьыны, — шуа ме, а ачым кыла, кыдзи пӧся ыпнитӧны пельясӧй.
— Хо-хо-хо!.. — гӧрдлӧ гатшӧн куйлысь Пансопей пӧль. — Домнаыс нӧ — сьӧла...
Бур сьӧла!..
Сизим пуд вернӧя лоас, кӧть и абу нин важ моз яя.
Тэ, Педӧр, сет сійӧс пилоставыслы, лӧсьыд гозъя лоӧ...
abu
Менӧ крукыштӧ сой пӧлӧд Ласей Зоя — ар кызь кыка, гӧгрӧс чужӧма, ёсь синма ныв.
— Федяӧс ме некодлы ог сет!
Ачым понда быдтыны жӧник вылӧ.
Менам пондӧны сотчыны тшӧтш и бандзибъясӧй, зэв жара ыпъявны, но абу жӧ окота сетчыны Зояыслы.
И ме шуа сылы:
— Хы, быдтыны...
А ме, гашкӧ... дась нин да?..
— <ns>Да-а</ns>?!
— Зоя друг бергӧдчӧ меланьӧ чужӧм на чужӧм, руд синъясыс югъялӧны. — <ns>Да-а</ns>?.. А тэ докажит!
— Докажит! — горзӧны гӧгӧр.
— Кыдзи нӧ? — бӧбъяла ме.
— А окышт менӧ! — шуӧ Зоя.
Чангыля ныра чужӧмыс сылӧн матын-матын; и ачыс сійӧ — шыльыд да гӧгрӧс — дзик орччӧн, и сэтшӧма шызьӧдӧ менӧ.
И ог тӧд ме, мый колӧ вӧчнысӧ меным.
Лёнька куньтыралӧ синсӧ: давай пӧ!
А кыдзи нӧ давайыс?
Мый первой колӧ вӧчны та могысь?
Кыдзи нывлӧн вом дорӧ матыстны ассьым вомӧс?
Оз-ӧ кут мешайтчыны нырӧй?
— <rus>Слабо</rus>! — горзӧны гӧгӧр.
Но яндзимӧй менам вынаджык тайӧ горзӧмсьыс.
Ог тӧд, мый эськӧ лои сэні, эз кӧ пыр баракӧ миян керкаын олысь Македон.
— Эй, писар! — шуис сійӧ ме вылӧ наяна видзӧдіг, — пызйы гортад —
тэла, баринла моз, чӧлӧй вӧла воӧма.
— Кутшӧм вӧла? — горзӧмӧн юася пельтӧм мырлысь.
— Кутш кодь сера, варыш кодь борда, — шпыннялӧ сійӧ, — котӧрт, сійӧс тӧд.
— Сідзи тай нӧ эн и докажит, Федя! — дінын век на вильшасьӧ Зоя.
— Йӧз дырйиыд тӧлкыс абу... — дорйыся ме.
— Сідзи, сідзи, Педӧр! — кыла, бара на гӧрдлыштіс Пансопей пӧль. — Йӧз дырйиыд толькӧ асьтӧ мыйкӧкертан.
Ывлаӧ ми петам Лёнькакӧд ӧтлаын.
Сійӧ тӧждысьӧмӧн юасьӧ:
— Мый нӧ эськӧ лоӧма, Федя?
— Час, тӧдмалам. — Ме кӧть эськӧ и, мода вылас, збояла, но сьӧлӧмӧс пиньӧн-гыжйӧн йирӧны...
Миян барак водзын сулаліс сьӧд кӧшӧваӧ доддялӧм вӧла.
Мыйӧн казялі сійӧс, пӧсьӧ и кӧдзыдӧ шыбитліс — ӧд тайӧ кӧшӧваыс начальниклӧн.
Котӧрӧн пыри мастер ордӧ, сэні тьӧтка пукалӧ, курьерыс, пася, весиг шальсӧ абу разялӧма.
— Федя, тэ сводкатӧ лючки-ӧ вӧчин? — юасьӧ Трисчетная, а чужӧмыс аслас повзьыштӧма жӧ.
— Да быттьӧкӧ лючки...
А мый?
— Со тай начальникыд ассьыс вӧвсӧ тэла мӧдӧдӧма...
Ӧні жӧ пӧ статистиксӧ Лукабанядорысь вайӧдӧй...
Тэ, зонманӧй, босьт ассьыд табельтӧ да кайлы, мый сэсся керан, гашкӧ и дзугсис кытікӧ...
— Но... — сӧмын и шуа ме да муна лӧсьӧдчыны.
Меным зэв гажтӧм и яндзим.
И сэтшӧм неокота кайны лесопунктӧ.
— Федя, тэ эн пов, — ышӧдӧ менӧ Лёнька, вӧв доддьӧ колльӧдігмоз. — Олӧмад ӧд мыйыс оз овлы да...
Оз сёй сійӧ тэнӧ, кӧть и дзугсьыштіс кыткӧ...
Сёйныд, дерт, гашкӧ, и оз сёй, мӧвпала ас кежысь, но и оз жӧ юрсиӧд шыльӧдны кор сійӧ менӧ.
Тӧдам, кутшӧм сійӧ морт.
Сідз-тадз вылад сійӧ оз мӧдӧд ассьыс вӧвсӧ...
abu
А вердаса ыджыд вӧв шуркйӧ-нуӧ миянӧс вильыдмӧм нин тӧвся туйӧд.
Ӧтарын и мӧдарын зумыша сулалӧ лымйӧссьӧм шугрӧм вӧр.
Лӧнь, кылӧ сӧмын додь сювъяслӧн дзуртыштлӧмыс, да кадысь-кадӧ корснитлас вӧвным.
Менам сьӧлӧм вылын пемыд вой жӧ.
Ме пола начальникысь.
Стрӧг морт сійӧ.
Вывті стрӧг.
Весиг и овыс сылӧн — Глотов.
Ме дырйи нин ӧтчыд сійӧ воліс миян участокӧ да мыйыськӧ бон-бус пиняліс мастернымӧс, бӧрдтӧдзыс бабаыдлы лоис.
А ӧд сійӧ абу ме моз шег кутшӧмкӧ, а — мастер!..
Меным, буракӧ, бӧр ковмас гортлань веськӧдчыны, сы дыра и служиті...
А быттьӧкӧ и велалышті нин ме тані, удж дінӧ и йӧз дінас.
И эг нин понды сэтшӧма гажтӧмчыны...
Окма жӧ эськӧ да, абу жӧ нин колӧма мӧдӧдны сэтшӧм сводкасӧ.
Сёрмӧмысь полі, а со кыдзи ставыс бергӧдчис...
— Ёна скӧр вӧлі Глотовыд, кор мӧдӧдіс тэнӧ? — юася ямщиклысь.
— Горзынытӧ сійӧ кужӧ, оз ков велӧдны, — шуис нывбаба и бӧр ланьтіс.
Вӧлі нин вой шӧр гӧгӧр, кор ми воим лесопунктӧ.
Табельӧс киын кутіг, тіпкысь сьӧлӧмӧн воськовті ме начальник кабинетӧ.
Глотов пукаліс пызан саяс — косіник, сьӧдов, гырысь сьӧд синъяса.
— А-а, воин, деятель! — зывӧка шуис сійӧ, кӧш пасьта синъяснас менӧ кодзлаліг. — Пукав да виччысь сійӧс татӧні...
— Сэсся тай кыдз равӧстас гӧлӧс тырнас: — Мый чӧрт вылас сюйсян должность вылас, сямыд кӧ абу!
Виччысьтӧмысла став вир-яйӧй менам сыркмунліс, и казялі, кыдзи кок кусыньясысь лекыс бырис.
Мыйлакӧ мӧвпыштсис: «Кыдзи со бара йӧзыс татшӧм ыджыд начальникъясӧдзыс воӧдчӧны-а?»...
Сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ лӧньӧдышті ачымӧс да раминика юалі:
— Мый нӧ лоӧма, Ермолай Арсентьевич?
abu
Воча кыв пыдди Глотов сьӧлӧмсяньыс дӧжныштіс зэв мисьтӧм видчан кыв, а сэсся, буракӧ, и дзикӧдз мыніс сылӧн кутӧдыс.
— Вый лоӧма! — «Мый лоӧма?»...
Ставсӧ дзугӧмыд, бӧлбан омӧлик!
Быдса квайт кубометр оз скодитчы сводкаас!
Гашкӧ, тэ содтін найӧс?
Чӧрту, мед нин эськӧ пес кӧ содтін!
А «авио» кӧ?
Вед тайӧ вӧр йывсьыс кӧ ме юӧрта, а сэсся оз кӧ сійӧ ло, сэки менсьым юр кучикӧс кульыштасны!
Гӧгӧрвоан али он тэ тайӧс?!
— и бара на гартовтіс татчӧ мисьтӧм ёрччан кыв.
— Ме нинӧм эг содтав, — зумыша шуи ме, кор Глотов косталіс сёрнинас.
Менам полӧмӧй пондіс бырны, сы вӧсна мый тшӧтш заводиті скӧрмыны.
Мися, ыджыд тай мыж вӧчи, мед тадзи горзыны ме вылӧ. —
Немтор ме эг содтав ни чинтав, и нинӧмла лёк пон моз эравны ме вылӧ...
— Ещӧ тай и нявзан сэні!
— Асьныд эн горзӧй дай!..
— <ns>Ла-аньт</ns>! — дзикӧдз этшсьыс петіс Глотов да муртса эз пӧрӧд пызансӧ.
Но ме ньӧти нин эг пов сыысь.
Ачым аслым шуи: мися, ӧні меным сідз и тадз нин не уджавны тані, вӧтлас Глотовыс.
Но ме кӧть, бӧръяпомыс, ачымӧс талявны сылы ог сет — бать али коді сійӧ меным, тадзисӧ горзыны...
Ме восьтылі нин вомӧс шуны мыйкӧ ёсьджыкӧс да соладжыкӧс, но эг удит: кабинетӧ пырис кок под улӧдзыс пася, зэв кузь тушаа мужичӧй.
Чужӧмыс Глотовлӧн кодь жӧ косньӧд, но кузьмӧс, быттьӧ вӧвлӧн, щӧка лыыс тшӧтшыд ныра сапӧглӧн кодь.
Пырысьыс видзӧдліс посньыдик лӧз синъяснас первой ме вылӧ, сэсся Глотов вылӧ да кутіс пӧрччысьны.
Юаліс топыд гӧлӧсӧн:
— Мый нӧ тані ті керсянныд, кутшӧм спектак ворсанныд?
Ывла вылӧдзыс кылӧ...
— Со тай сулалӧ деятельыс, — важ моз на зывӧка, но лӧня нин шуис Глотов. — Декаднӧй сводкасӧ чистӧ дзугӧма.
— И некыдз оз позь веськӧдны? — юаліс пася морт.
— Код тӧдас...
Сеті тай аслам статистиклы-а, —
шуис Глотов, сэсся горӧдіс: — Роза!
Кабинетӧ пырысь-пыр жӧ тюркнитіс кызіник том нывбаба — лесопунктса статистик.
— Но мый, видзӧдлін? — юаліс начальник.
— Да, сюрис ӧшыбкаыс.
Со этайӧ грапаас дзугӧма куим куб, сэсся этатӧн куимӧс жӧ...
— И тайӧ став дзугӧмыс?.. — юаліс тӧдтӧм морт, кузь чуньяса косіник кинас менам сводка вылӧ индӧмӧн.
— <ns>Да-а</ns>... — раминика шуис нывбаба.
Меным друг зэв забеднӧ лои, курзис горшӧй, виччысьтӧг чепӧсйис синва.
Ме крута бергӧдчи да уськӧдчи ӧдзӧслань, но тӧдтӧм морт ыджыда воськовтіс да кутіс менӧ кузь кияснас.
— Но-но, статистик, вай сулавлы. — Сійӧ кутіс менӧ фуфайкаӧд, а ачыс, буракӧ, видзӧдіс начальник вылӧ, сэсся и чорыдакодь шуис: — Ноко, вай кольлӧй миянӧс кыкӧнӧс.
Глотов да статистик петісны.
Тӧдтӧм морт пӧрччис тшӧтш и шапкасӧ, мый вӧсна сылӧн чужӧмыс лои быттьӧ нӧшта на кузьджыкӧн, пуксьӧдіс менӧ аскӧдыс орччӧн пу диван вылӧ.
— Но, вай тӧдмасям! — шуис кыпыда. — Ме лоа леспромхозса директорӧн, Лобанов Иван Петрович...
— <ns>Да-а</ns>?! — горӧдсис менам.
Ме дзикӧдз шай-паймуні...
Колӧ жӧ — ачыс директор!
Ой-ой-ой мый ыджда морт...
Сэсся, джӧмдалігтыр, кыдзкӧ-мыйкӧ воча шуи жӧ:
— А ме — Федя Мелехин...
Ме, директор ёрт, дас лун уджалі статистикӧн Лукабанядорын...
Ме сёрмӧмысь полі...
Ме эг удит дзоньнас сводкасӧ выльысь артавны...
— Со тай кыдз.
Гӧгӧрвоана.
Мӧдысь кежлӧ сюсьджык да тӧлкаджык лоан.
Тэ, дона пи, татшӧм сводкаяс кежлад водзвыв дасьтысь — мый позьӧ, лунсяньыс артав, сэки рытнас и кокниджык лоӧ, сӧмын бӧръя лунсясӧ и кольӧ содтыны важ дінас...
А дзугавнытӧ да торкавнытӧ некыдз оз позь миянлы, кадыс абу сэтшӧм...
Директор сёрнитӧ мекӧд тадзи, а ачыс тшӧтш быттьӧ мӧдтор йылысь думайтӧ.
— Мелехин, шуан?
Хм...
А батьыд тэнад эз-ӧ пӧрӧдчыв коркӧ?
— Пӧрӧдчыліс...
— Войнаӧдзыс Сыктывкарӧ эз ветлы?
Ударникъяслӧн слёт вылӧ?
— Ветліс...
Зэв мича кӧрт конькияс на миянлы вайліс сэтысь...
Сиктын некодлӧн сэтшӧмъясыс эз вӧвны...
— А сэсся сійӧс бӧрйылісны сельсӧветса председательӧн?
— Бӧрйисны, бура уджалӧмсьыс! — горӧдсис менам. — Сідзи и вӧлі!
— А ӧні кӧн-мый сійӧ?
— Война вылын виисны, важӧн нин...
— Со тай...
Тӧдлі ме сійӧс.
Ён морт вӧлі, тӧдчана морт...
А мамыд нӧ?
— Мамӧ таво тулыс кувсис...
— Со тай...
Ок, беда...
Фронт вылын война, и тані, тылын, война жӧ...
А тэ нӧ мый, куш ӧтнадӧн сэсся колин?..
— Эг...
Нёльӧнӧсь ми.
Ме медыджыдыс...
— Нёльӧнӧсь?!.
А кӧнӧсь нӧ мукӧдыс?
— Чоюкӧс, медічӧтсӧ, детдомӧ сетім, а кык вокыс сиктынӧсь, велӧдчӧны.
Тьӧтка ордӧ нуӧді найӧс.
— Со тай...
А кысянькӧ нӧ нянь карточкаяс кӧть сетӧны оз вокъясыдлы?
— Оз... кутшӧм карточкаяс... код нӧ сетас...
Корсюрӧ тай колхозысь мыйсюрӧ чуктӧдыштлӧны.
Зэв гежӧда...
— Гӧгӧрвоана. — Лобанов сьӧкыда чеччис, босьтіс Глотов пызан вылысь еджыд кабала лист, мыччис меным.
— На гиж заявление.
Сэтшӧмтӧ-сэтшӧм директорлы.
Гиж: сы вӧсна, мый батьным усис фронт вылын, а мамным кувсис, а ме уджала ӧтнам да лоа семьяын медыджыдӧн, лоа ичӧтджык вокъяслы бать пыдди, — та вӧсна кора сетны аслам иждивенецъяслы нянь карточкаяс.
— И, чайтанныд, сетасны? — синъясӧс паськӧді ме.
— Дерт жӧ, — шуис директор. — Кыдзи нӧ оз сетны.
Тэ вай гиж, гиж...
...Аскинас, кӧть эськӧ и эз на вӧв тӧлысь пом, нянь карточкаяссӧ ме мӧдӧді нин вокъяслы.
Со кутшӧм шудаӧн лоис медводдза декаднӧй сводкаын менам сорасьлӧмӧй.
Кӧть сэсся быд декадаӧ тадзи дзугсьыштав...
Тайӧ лунсяньыс овны лои долыдджык.
Ӧд ӧнісянь вокъяслы тьӧтка ордын кӧть нин неуна пӧтӧсджык лоӧ.
И кыдзи нӧ он нимкодясь таысь?..
И уджыс вочасӧн пыр бурджыка кутіс артмыны.
Ме нуӧді нин не сӧмын ассьым делӧӧс, но и отсаси тшӧтш мастерлы.
Ӧд Трисчетнаяыс вӧлі пӧшти неграмотнӧйӧн, а ме век жӧ помавлі семилетка, да нӧшта похвальнӧй грамотаӧн.
Мастер водзысянь бурӧн вӧлі ме дінӧ, позьӧ шуны, пыдди пуктіс менӧ.
Дерт, ме и ачым уджсьыд эг повлы, некутшӧм уджысь эг дзебсясьлы.
Трисчетнаяыс, тӧдӧмысь, тайӧс казявтӧг эз ов.
А вӧлі сійӧ пӧрысь нылӧн нин, ар комын сизима, буракӧ, дзик ӧтка.
Сійӧ радейтліс мода вылас бротӧдчыштны, не скӧрысь, не дойдалана, куш сӧмын аслас уджнас и оліс, уджсьыс кындзи немтор сэсся сылӧн эз вӧв...
Дерт, сылы абу жӧ кокни.
Участоклы плансӧ сетлісны ыджыдӧс, а сійӧс тыртысь выныс...
Да кутшӧм нин сэн вын!..
Мукӧд дырйиыс мастерлы унаӧнӧс ковмыліс мырдысьӧн вӧтлыны удж вылӧ.
Сійӧ вӧлі и бурӧн тшӧктас, и горзас пӧттӧдзыс, и весиг кинас ӧвтыштчылас.
А сэсся, аслас контораӧ воӧм бӧрын, пӧттӧдзыс бӧрдас...
Тӧлысь помланьыс, кӧть кутшӧм видзчысьӧмӧн ми эгӧ олӧй Лёнькакӧд, нянь карточкаяс миян бырисны быдса нёль лунӧн водзджык.
Кӧть тэ мый эн шу, а витсё граммыд тай зэв этша быдмысь мортыдлы, да нӧшта нин омӧлик вӧлӧганад.
А котлопунктын эз жӧ зільны тшӧгӧдны миянӧс: рыт-асывнас сетлывлісны ныас кодь шыд, кытысь суксӧ вӧлі сэтшӧм жӧ сьӧкыд кыйны, кыдзи, шуам, Сыктылысь ёдіӧс.
Мӧд блюдоӧн вӧлі каньлы вылӧ мында рок.
Кор лавкаын карточкаясысь вундалісны медбӧръя талонъяссӧ, ми Лёнькакӧд вуджим картупель вылӧ.
Бур, мый вокъяскӧд ми эгӧ эновтӧй йӧрнымӧс, быдтім картупельсӧ — кыз тӧвсӧ бара на отсалас.
Но картупельтӧ няньтӧгыд он на унасӧ и сёй, шогӧдӧ.
Сэсся, кӧть и кынӧмыд тырлас, пӧтӧмыс быттьӧ оз и шедлы — век на мыйкӧ колӧ.
Мися, кыдз эськӧ ылӧдлыны кынӧмъясӧс тӧлысь помӧдзыс?
И кык друг шуим унджык узьны тайӧ лунъяссӧ.
Асывнас, завтракайтӧм бӧрын, ставӧн муналасны, а ми бӧр водам вольпасьӧ.
Узигад быттьӧ и кынӧмыд озджык сюмав.
Ошъяс тай со тӧвбыд узьӧны, оз и сёйлыны...
Но первойсӧ кор водім, некыдзи ог вермы унмовсьыны лунъюгыднад.
Куйла да думайта небыд, чӧскыд тупӧсьяс йылысь, кодъясӧс коркӧ пӧжавлывліс мамӧ.
Тэчалас вӧлі пызан кыкнанладор помас чукйӧн, а ми — батьӧ да куим вок — путшкам пӧсь тупӧсьяссӧ госа шыдӧн.
Вот олӧмыс вӧлі!..
— Лёнька, — шуа ме друглы.
Сійӧ чӧла куйлӧ орчча крӧвать вылын, юр вывсяньыс шебрасьӧма эшкынӧн, нинӧм оз шу вочасӧ.
— Лёнька, кутшӧм сёян эськӧ медъёна кажитчӧ тэныд?
Лёнька оз шыасьлы, узьӧм улӧ лэдзчысьӧма.
— А меным госа шыд, — шуа ме, сы вӧсна мый ог вермы не сёрнитны та йылысь. — Но, кор тай виж гӧгыльяс тасьті пасьталаыс уялӧны.
Курччан небыд тупӧсь, пушкысяс сійӧ вомад, паньыштан шыдсӧ...
— Да ланьт нин, сӧтана бугыль! — чилзӧ эшкын увсянь Лёнька.
Ксеня тьӧт жалитӧ миянӧс.
Пажнайтігӧн весиг пондыліс вӧзйыны миянлы нянь тор, но ми эгӧ босьтӧй.
Ӧд Ксеня тьӧтыс миянысь на омӧльджыка сёйӧ — сылӧн и картупельыс абу.
Сійӧ частӧ весалӧ-пуӧ столӧвӧйысь кольӧм картупель коръяс да пӧжалӧ наысь шлапӧяс.
Тайӧ шлапӧясыс пемыдвижӧсь, мӧскӧн тэчалӧм кӧвдум кодьӧсь.
Но ме тӧда: кор ёна тшыгъялан, сэки нинӧм татшӧмтор йывсьыд он думайт, сэки и не татшӧмӧс на жубритан.
Менӧ Ксеня тьӧтыс торйӧн нин жалитӧ, мамӧ кувсис да.
Ӧтчыд сійӧ меным шуис: вай пӧ, Федя, пи пыдди меным ло, ӧтвылысь пӧ пондам овны.
А кор войнаыс помасяс, мунам пӧ Дон вылӧ.
Сэні пӧ муыс вына да озыр, бура йӧзыс олӧны...
А ме шуа: мися, кытчӧ нӧ ме муна, кор менам посни чоя-вока эмӧсь.
Да, мися, ме и сідз на некытчӧ ог мун аслам чужан муысь...
А лавошничаным миян — Аня — ёнасӧ эз дружит миянкӧд.
Мый тӧлкыс миянысь, тшыг нисьӧ пӧт зонкаясысь...
Сэсся ӧд миян вылӧ видзӧдігӧн верман на и нормыны, Ксеня тьӧт моз, сэки ещӧ сетсяс лавкасьыд нянь, талонтӧг.
Буракӧ, та понда сійӧ некор эз сёйлы гортын, яндысис миянысь, дзикӧдз тшыгъялӧм йӧзсьыд.
Декабрын воис курсъяс вылысь Наташа — десятник; висьтавлі нин тай, мый сылӧн койкаыс сулалӧ миян жырйын жӧ.
Наташаыс — дас кӧкъямыс арӧса ныв.
Дженьыда шырӧм руд юрсиа, кымӧс вылас, Лёнька моз жӧ, лэдзӧма чолка.
Сӧмын сійӧ абу пӧлӧс, кыдзи Лёнькаыслӧн, а веськыд дай кузьджык.
Чужӧмыс гӧгрӧс, кызіник вом доръяса.
Синъясыс лӧзӧсь, быттьӧ чӧдлач тусьяс лысваа асылӧ югъялӧны.
А кор серӧктас, кык ыджыд урпинь медводз мыччысьӧны вомас; он на тӧд, мыйын делӧыс, а тэныд тшӧтш жӧ нин окота нюмъявны.
Ачыс топыдик мыгӧра, тэрыб.
— Но, выль морт тай миян эм! — гажаа шуис сійӧ, ме вылӧ юасяна видзӧдіг. — Здорово инӧ.
Ӧтлаын, сідзкӧ, пондам мырсьыны?
Бур, век нин гажаджык!
А дӧрӧм юрйылыд тэнад ёна нин сьӧдасьӧма.
Мый нӧ кӧть тэ, Ксеня тьӧт, он видзӧд на бӧрся?..
— Ме корлі пеславны, да оз сетны, — дорйысьӧ мӧдыс, — яндысьӧны ли мый ли.
Наташа гӧститӧдіс миянӧс карса кампетъясӧн.
Сэсся котӧртліс кытчӧкӧ, а воис да босьтчис джодж мыськыны.
Сэсся, видзӧда да, примитчан пӧвсӧ нин валскӧ-вуштӧ стеклӧторйӧн...
Наташалӧн киясыс, буракӧ, ньӧти оз вермыны овны сідзсӧ, век мыйкӧ корсьӧны вӧчны, а вомыс пыр нюмъёвтӧма, пыр сьылышталӧ ачыс...
Сэсся бергӧдчис миянлань да бара жӧ гажаа шуис:
— Нолтӧ, зонъяс, петалӧй здук кежлӧ, меным вежсьыны колӧ!
Ми петім.
— Тайӧ тай зэв визув вӧлӧма! — шуа ме Лёнькалы, сы вӧсна мый Наташаыс менӧ не этша шензьӧдіс.
— Наташаыс?
Да...
Сылӧн быд удж пуӧ киас...
Аскинас жӧ, водз асывсянь, Наташа муніс ягӧ примитчыны.
Рытнас пырис баракӧ кӧдзыд тшын кымӧр пытшкын.
Фуфайкаа, пеля шапкаа, йизьӧм гынкӧмыс котшкӧдчӧ, гӧгрӧс бандзибъясыс ломалӧны алӧй вирӧн.
— Федя, тэ ӧд отсыштан меным артавны кубатурасӧ? — юасьӧ пыригкостіыс.
— Отсала, дерт, кыдз ог! — мыйлакӧ зэв радпырысь шуа ме.
Ми пукалам пызан сайын.
Наташа карандашсӧ новлӧдлӧ примитчан пӧв вывті, кытчӧ точйӧдлӧма зэв уна чутъяс да крестикъяс, да шуалӧ разнӧй лыдпасъяс.
Ме колскӧда-тэча найӧс тшӧті вылын, а ачым гусьӧникӧн кыйкйӧдлывла нывлӧн еджыд голя вылӧ, кӧні лӧсьыдика читкылясьӧны ловгӧн кодь еджыд юрсияс.
Таысь менам мыйкӧ торксьӧ морӧсын.
Ме ог гӧгӧрво — мый, но ме не ас кодьӧн лоа, да и лолавнысӧ меным сьӧкыд лоӧ.
А кӧнкӧ ылын Рытыввылын век на мунӧ вир кисьтана война.
Сійӧ нырыштіс нин миянлысь батьяснымӧс, дзикӧдз нин зэлӧдіс гач вӧньяснымӧс, а помыс сылӧн век на оз тыдав.
Ӧтчыд Наташа ветліс леспромхозӧ да вайис плакат, кӧні омӧльтчӧм чужӧма тошсялӧм салдат, миян вылӧ чуньнас индӧмӧн, юасис:
«А мыйӧн тэ отсалін фронтлы?»
Менӧ кыдзкӧ торйӧн нин ёна дойдіс-вӧрзьӧдіс салдатыслӧн чужӧмыс.
И ме чайта сы вӧсна, мый тулыснас, дозмӧр кыйигӧн, буретш татшӧм кодьӧн жӧ — омӧльтчӧмаӧн да тошсялӧмаӧн — вӧталі батьӧӧс...
Наташа разис ассьыс пухӧвӧй шальсӧ, ыджыд шӧрт тупыль вӧчис сэтысь да пондіс кепысь кыны.
Веськыд кепысь пӧвсӧ сійӧ вӧчис кык чуняӧс: буретш сідзи и кылісны кепысьяссӧ фронтлы.
Мед любӧй кӧдзыд дырйи кисьыд пӧрччывтӧг позис лыйлыны пеж фашистъясӧс.
Вурунсӧ Наташалы некысь вӧлі судзӧдны, сы вӧсна мый мамыс сылӧн эз жӧ вӧв, а детдомад, кӧні сійӧ быдмылӧма, ӧдвакӧ эмӧсь ыжъясыд...
Салдатлӧн юалӧм вылӧ вочавидзӧмӧн ми Лёнькакӧд кутім велӧдчыны пӧрӧдны вӧр.
Ӧттшӧтш тадзикӧн ми кӧсйим ёнмӧдны ассьыным сӧнъяснымӧс — ӧд, буракӧ, ковмас жӧ мунны фронт вылӧ, войнаыс кӧ дыр на оз помась, сідзкӧ, колӧ лоны вынаӧн, мед бурджыка нӧшавны фашистъяссӧ.
А лучковкаыд вӧлӧм ёна сьӧкыдджык перӧ-ручка дорсьыд...
И абу зэв кокни вӧлӧм пӧрӧдны сулалысь путӧ.
Копырвидзӧмӧн, шӧрипӧв кусыньтчӧмӧн, мыйкӧ жӧ шаркйӧдлан-дыган сійӧс.
Коскыд чегӧ, вир швачкӧ кӧсичаясад, ки-кок слабитӧ, став тушаыд ньылӧмӧн ойдӧ.
А кор сэсся, медбӧрын, пӧрас пуыс, мыр вылас яндзим и видзӧдны — мисьтӧминик тшупӧдӧсь сійӧ.
А бур пӧрӧдчысьяслӧн мырйыс кольӧ шыльыд, быттьӧ муртса на бритӧм чужӧм.
Сэсся мыйлакӧ и пуясыс миянлы веськавлісны зэв асныраӧсь: пӧрласисны не сэтчӧ, кытчӧ ми найӧс туйдӧдлім, а кытчӧ аслыныс кажитчӧджык.
Та вӧсна ылысьджык ковмыліс ув новлыны би дорӧдз, унджык вын мунліс и керъяссӧ лӧсьӧдлӧм вылӧ.
А ӧтчыд татшӧм дулана пожӧм вӧснаыс ме муртса эг веськав мӧдар югыдӧ.
Мед ӧта-мӧднымлы не мешайтчыны, ми Лёнькакӧд уджалім кык пасека вылын.
Ме увйи пожӧмъяс, буретш вӧлі кӧсъя пестысьны тӧрытъя, южмӧм лым пытшкӧ вӧйӧм бипур местаӧ.
Друг кыла Лёнькалысь немортнога горӧдӧмсӧ.
— Федя!
<ns>Пышйы-ы</ns>!!
Видзӧда, веськыда ме вылӧ воӧ ыджыдкодь пожӧм.
Пышйыны некор нин, и ме лягуша моз шняпкыси-воді бипур пыдӧсӧ, лыс чукӧр бокӧ.
Сійӧ жӧ здукас швычӧка упнитіс, тшын кымӧр кӧдзыда пӧльыштіс, и пашкыр пожӧм йылыс вевттис менӧ.
Ыджыд роскӧн быттьӧ кульыштісны менӧ.
Но быттьӧкӧ некыті оз доймы ёнасӧ.
Бипур местаыслӧн джуджыд тшупӧдыс мездіс менӧ.
Ӧдйӧ петі увъяс пытшсьыс.
Видзӧда, Лёнька быттьӧ кынмӧма мыр дінас, а чужӧмыс аслас лымсяыс еджыдджык.
— Тэ ловъя?! — чирӧстіс сійӧ. — А ме нин чайті, кувтӧдзыд жамкнитіс тэнӧ.
Вӧлӧмкӧ, мортыд пилитӧма пусӧ, но тӧв йывсьыс вунӧдӧма — тӧлыс сэсся и ляскӧбтӧма пожӧмсӧ дзик мӧдарӧ.
Но, шулӧны тай: ас вылад кӧ пӧ воас, быдтор дінӧ велалан.
Кор вензиг, кор ӧта-мӧд вылын сераліг, а ёнджыкасӧ мый вынысь мырсигӧн ми вочасӧн велалім жӧ пӧрӧдчынысӧ.
И лесоучастокса сводкаын пӧрӧдӧм вӧрыс кутіс лоны вит-ӧ-квайт кубометрӧн унджык.
Таысь миянлы зэв нимкодь вӧлі, и асьным аслыным пондім кажитчыны тӧдчанаджык йӧзӧн.
Сӧмын тай рытнас, бонзьытӧдзыд ягын пессьӧм бӧрын, сьӧкыдджык лои нуӧдны ассьыным шӧр уджнымӧс.
Пуксян пызан сайӧ, пондан тшӧтіасьны, а синъясыд сідзи и куньсьӧны, сідзи и куньсьӧны.
Ӧти рытӧ Наташа шуис меным:
— Аски ме лунтыр гортын лоа, кольӧй меным сьӧд дӧрӧм-гачнытӧ, ӧти сайын песовтышта.
Миянлы вӧлі зэв яндзим сетны няйтысла кормӧм пӧштаникъяснымӧс, но вензьыны Наташакӧд эз жӧ тырмы вынным.
А первойысь сетчӧм бӧрын ми, кык друг, пондім ветлӧдлыны барин пиян кодь сӧстӧмӧсь.
Наташаыслӧн вӧлі кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс бурлун — сійӧ вӧлі дась ловсӧ пуктыны, мед сӧмын мӧд мортлы лӧсьыдджык вӧлі...
abu
Мукӧдыс заводитасны кутшӧмкӧ удж вӧчны да вӧчигчӧжыс броткасны, а Наташа быдтор вӧчыштас ворсігмоз.
Некор нин сійӧ оз скӧрмыв, быттьӧ уджыс сылы медся мусатор.
Ачыс век сьылышталӧ.
abu
Коді ачыс уна уджавліс да аддзыліс быд пӧлӧс уджсӧ, — сійӧ, дерт, гӧгӧрвоас да донъялас мортыслысь тайӧ бурсӧ — Наташа моз жӧ быд удж вӧчны нимкодьпырысь да радейтӧмӧн.
Менам сьӧлӧмӧй пондіс косьмыны Наташа вӧсна.
Лолӧй дзоньнас вӧлі ойдӧма ӧнӧдз тӧдлытӧм югыд да пӧсь чувствоӧн.
Меным окота лои век лоны сы дінын, век аддзыны сійӧс, кывны сылысь гӧлӧссӧ.
Но луннас ме аддзылі Наташаӧс сӧмын сэк, кор сійӧ примитліс миянлысь вӧр — час джынысь на регыдджык.
И ме вӧлі ӧдва-ӧдва верма виччысьны рытсӧ, кор позяс гортын бара пуксьыны сыкӧд орччӧн да лыддьыны кубатура...
А ёнджыкасӧ — гусьӧникӧн видзӧдны сы вылӧ, видзӧдны и видзӧдны, и сэки кывны, кыдзи сьӧлӧмыд ымралӧ сӧстӧм мелілунӧн...
Но ме тшӧтш и мучитчи, кыдзи некор.
Сы вӧсна мый ёна яндысьӧмӧйла ме эг лысьт висьтавны радейтана мортлы сы йылысь, мый ме пытшкын вӧчсьӧ.
abu
Торйӧн нин ёна ме доймаси сэк, кор аддзылі Наташаӧс мӧд зонкӧд, шуам, кузь Македонкӧд.
Татшӧм здукъясас менам сьӧлӧмӧй дзажнитліс жар биӧ веськалӧм кос лыс моз, а юрын пессис, гашкӧ, не ӧти сюрс мӧвп сы йылысь, кыдзи эськӧ велӧдны дорын узьны Македонӧс — мед сійӧ мӧдысь эз лысьт матыстчыны менам ен дорӧ.
А Лёнька омӧля и петавліс колхознӧй баракысь.
Сійӧ ветлӧдліс курччалӧм вом доръяса, чер тышкӧн йи пыр кольмӧдӧм чери кодь.
Узьла пӧ Ласей Зоякӧд.
Дивитӧ на вӧлі менӧ: мыйла пӧ вежин Зоясӧ Наташа вылас, водзынсӧ пӧ тэкӧд кӧсйӧ вӧлі Зояыс да...
Ме чӧв олі.
Мый со сійӧ гӧгӧрвоӧ-а!..
Ӧтчыд Лёнька матыстчис ме дінӧ зэв тӧждысяна чужӧма.
— Кывзы, Федя.
А оз-ӧ вывтіджык исась Наташа дорад этійӧ кузь кондаыс? Македоныс?
— Мый тэ, йӧймин али мый! — мырдысьӧн серӧкті ме, а аслам сьӧлӧмӧй сідзи и ыркмунліс.
— Македоныд тӧдӧ, кытчӧ нырсӧ сюйны — пӧтӧсаджыкин корсьӧма.
Ме гоз-мӧдысь казявлі сійӧс лавӧшничакӧд.
Сэні сылы мыйкӧ вермасджык чуктыны...
— Да?
Гашкӧ и сідз...
Но тэ эн жӧ мӧмъяв...
abu
Сійӧ кӧть и пельтӧм, но татшӧмтор вылад сюсь...
Январын, кор камӧбтісны веж кӧдзыдъяс, Наташа пондіс висьӧдчыны.
Но пыр уджаліс, эз кӧсйы сетчыны висьӧмыслы.
Сэтшӧм жаль вӧлі меным сійӧ.
Сэтшӧм сьӧкыд вӧлі аддзыны, кыдзи сійӧ лунысь-лун омӧльтчӧ, вочасӧн сылӧ.
А сэсся весиг и думыштсис: мися, мед кӧть мамӧ моз оз жӧ ло сыкӧд!
И садьтӧг повзи ме татшӧмторсьыд...
Ми Лёнькакӧд воим ӧти кывйӧ, мый Наташаыс висьмис омӧлика сёйӧмысь.
И пондім думайтны, кыдзи эськӧ бурмӧдыштны сылысь сёянсӧ.
Лёнька лэччыліс сиктӧ, вайыштіс картупель да некымын кынтӧм йӧв кӧрыш.
А ме сувтӧді ас водзӧ мог: ёнджыка пӧрӧдчыны, пановтны став вӧр лэдзысьсӧ да босьтны стахановскӧй паёк — проса рок да некымын кампет.
Тайӧ содтӧд порциясӧ рыт и асыв сетлывлісны сылы, коді лунтырӧн пӧрӧдас медуна вӧр.
Ме шуи мырддьыны тайӧ порциясӧ, мед сэсся вайны сійӧс висьысь Наташалы...
Пӧрӧдчысьясыс участокын кызвыннас вӧліны кыськӧ вайӧм йӧз.
Наысь ме ёнасӧ эг пов, сы вӧсна мый найӧ тшыгъялӧмысла вӧліны вуджӧр кодьӧсь, сідзсӧ довгигӧн шатлалӧны.
Некод на пиысь эз и кӧсйы петны первой местаӧ.
Медся ёнасӧ меным, дерт, ковмас панласьны Македонкӧд.
Сійӧ вӧлі вына морт, дай сёйис мукӧдысь бурджыка — картупель сылӧн эз и быравлы.
Сэсся и вӧравны сійӧ кужӧ, чери кыйны да.
А ӧні со, видзӧд, лавӧшнича дінын бергалӧ, няня морт дінын.
И быд лунъя стахановскӧй паёкыс бара жӧ сылы, Македонлы, вичмылӧ.
И сідз кӧ нин шуны, Македоныс миян лои быттьӧ штатнӧй стахановецӧн.
Быдсяма премияяс да грамотаяс векджык сылы сетӧны, торжественнӧй собраниеяс вылӧ сійӧс жӧ мӧдӧдӧны и, газетӧ гижӧны...
Македон, дерт, велаліс нин татшӧмтор дінад.
И, колӧ чайтны, сылы оз ёна окота ло ставсӧ тайӧс воштыны.
А ме со кӧсъя пановтны сійӧс.
Дерт, ме тӧдтӧг ог ов, кутшӧм сьӧкыд меным лоӧ...
Лунся паёкысь ми Лёнькакӧд пондім лишӧдны шӧрӧм нянь меным ягын пажнайтӧм вылӧ.
Сы вӧсна мый куш пажынтӧгыд пилаыд омӧля кутас дживкйӧдлыны, торйӧн нин рытъявылыс.
Ме понді быд лун йӧзыскӧд тшӧтш, быттьӧ вӧр лэдзысь и эм, ветлӧдлыны ягӧ.
Петам вӧлі удж вылӧ водз, сьӧд пемыднас на.
А тӧлыс зэв кӧдзыд пуксис.
Петан шоныд баракысь — гӧгӧр школӧдчӧны кондаяс, гора йӧлӧгаыс вӧр пасьталаыс разалӧ.
Дзуртӧны-мунӧны кер кыскыны вӧлаяс.
Гыӧрзьӧмысла вӧвъяс быттьӧ еджыд пасяӧсь, рӧдтӧны тэрмасьтӧг.
Быд доддьын, турунӧн вольсыштӧм колодаяс вылын, пукалӧны кыкӧн-кыкӧн...
Со кутшӧмкӧ ямщичайтысь ныв, кӧдзыдыс вылӧ видзӧдтӧг, горӧдіс сьывны.
Сійӧ шога сьылӧ аслас мусук йывсьыс, коді мунӧма война вылӧ, кольӧма нылӧс ӧтнассӧ да, кӧнкӧ, оз и тӧд, мый нывлӧн дзикӧдз нин бырӧма сыысь гажыс.
Ме лунтыръясӧн тільси пӧшти шойччывтӧг.
Мися, огджык на сэтшӧма куж да, кӧть йӧз куритчигкостіыс содтӧд вӧча.
И регыд понді вӧтӧдны Македонӧс.
Ӧні, кор ме казялі, мый менам эм нин и вын и сям, менӧ дзикӧдз ӧзйӧдіс ордйысьӧмыс.
Ӧні нин менӧ ышӧдіс не сӧмын стахановскӧй паёкыс, но и мыйкӧ ыджыдджыктор на — пӧсь кӧсйӧм лоны медводдзаӧн.
Сӧмын та могысь колӧ вӧлі нӧшта на ёнджыка выныштчыны, пуктыны скон вылӧ ставсӧ, мый сӧмын менам эм.
Менам пасекаӧй вӧлі Македонлӧнсянь неылын, и ме зэв сюся кыйкъялі-видзӧді, кыдзиджык сійӧ уджалӧ.
Сійӧ ставсӧ вӧчис тэрмасьтӧг, весиг быттьӧ ньӧжмыда.
Но сійӧ быдтор керис вынаа да стӧча.
Та кузя сыкӧд ме, дерт, некутшӧма на эг вермы ӧткодясьны.
Но и ме ӧттор-мӧдторӧн вӧлі пановта жӧ сійӧс: ме тэрыбджык сыысь, сюсьджык, да и куритчӧм вылӧ ог вошты кадсӧ.
Сэсся ме казялі ассьым ӧти зэв ыджыд тырмытӧмтор.
Весиг повзи, кор казялі...
Ме пӧшти ньӧти эг куж керасьны шуйга ки вывсянь!
Увйыси ме сӧмын веськыдладорсянь. Сідзи жӧ перйылі пусьыс пӧрӧдӧм вылӧ тшупӧдсӧ, а пилитӧм могысь меным ковмыліс вешйыны пу мӧдарас.
Македон жӧ ӧткодя кужис сапйысьны черӧн кыдзи колӧ, эз вешъясь ме моз ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Та вӧсна сылӧн вичмыліс не этша кад.
Ме тшӧтш понді велӧдчыны керасьны шуйга ки вывсянь.
И регыд велалі,
весиг ачым шензьышті, мый сэтшӧм ӧдйӧ велалі...
Ӧні миян ордйысьӧм бӧрся став участокыс нин видзӧдіс.
Унаӧн кыдз вермисны ышӧдісны менӧ, а Македон чӧла бугжылясис.
Мукӧд дырйиыс меным дзик нин кажитчыліс, мый талун, медбӧрын, пановті кузь кондаӧс.
Но рытнас вӧлі арталам примитӧмасӧ Наташалӧн пӧв вылысь, и Македонлӧн бара на артмӧ унджык.
Кӧть мыйтакӧ, но унджык.
Сэтшӧм забеднӧ лолӧ меным, и лӧгӧй петӧ.
И Наташа видзӧдӧ ме вылӧ кыдзкӧ зэв нин жальпырысь.
Но нинӧм он вӧч!..
Вынысь вывті пессигад ме понді омӧльтчыны.
Ӧд меным дас вит арӧс муртса на тырис, кизьӧриникӧсь на сӧнъясӧй вӧліны лучковканад ӧткӧнтӧ пӧрӧдчыны.
Синъясӧй менам вӧйисны, син гуранъясӧй лӧзӧдісны, кок йӧзвиясысь кутіс бырны выныс.
Весиг мастер казяліс, повзьыліс ме вӧсна.
Шуӧ: тэныд пӧ ӧд, Федя, абу быть быд лунсӧ ветлыны вӧрас.
Пӧрӧдчыштін неуна, и тырмас сэсся, шойччышт.
Нинӧмла асьтӧ томысянь жугӧдны, удитан на олігчӧжнад...
Но ме эг кӧсйы куш киӧн бӧрыньтчыны.
А Наташа дзикӧдз висьмис.
Ӧти асылӧ сійӧ эз нин вермы мунны удж вылӧ, кольччис куйлыны гортын.
Сы пыдди пӧрӧдӧм вӧрсӧ примитіс ачыс Трисчетная.
И буретш сійӧ луннас ме, медбӧрын, пановті Македонӧс.
А рытнас вайи Наташалы стахановскӧй паёк — проса рок да некымын кампет.
Кӧть мый, а судзӧді.
Судзӧді!
Ме вӧлі зэв шуда таысь.
Рокыс вӧлі вижоват и сэтшӧм чӧскыд руӧн руасис...
Шӧрас, муса син моз, югъяліс неыджыд вый гӧп.
Ок и чӧскыд жӧ овлӧ тайӧ рокыс, кор пань мышнад шыльӧдан сійӧс да вылісяньыс пасьталаыс разӧдан выйсӧ.
Вайигӧн ме некыдз ог вӧлі вермы вештыны тасьті вывсьыс синъясӧс.
Мися, кымын порция татшӧм роксӧ ме эськӧ верми сёйны ӧтпырысьӧн?
Буракӧ, кызьӧс кымын...
А гашкӧ и комынӧс.
abu
Наташа куйлӧ аслас пельӧсын, сьӧкыда лолалӧ.
Рытъявылыс сійӧс ёна биалӧма, лӧз синъясыс гудырмӧмаӧсь, шабді чолкаыс пӧсялӧмысла ляскысьӧма кымӧсас.
Асывсяньыс сэтшӧма вежсьӧма сійӧ!..
abu
— Наташа, видзӧдлы жӧ, мый ме тэныд вайи, — шуа ме, а ачым быдсӧн тірала: сэтшӧм жаль меным сійӧ.
Наташа мырдысьӧн моз нюмдіс.
И тайӧ коньӧр нюмыс нӧшта на ёна чунгис менсьым сьӧлӧмӧс.
И меным зэв окота лои топӧдчыны Наташа бердас да аслам вир-яйӧ кыскыны сылысь висьӧмсӧ.
Ок эськӧ, позис кӧ тадзисӧ!
— Тэ талун медуна пӧрӧдін, Федя? Да? — сьӧкыда лолалігтыр юаліс сійӧ.
— Да...
Но абу сыын делӧыс, Наташ... абу сыын...
abu
Сьӧкыд удж вылын ёна вийсьӧмысь быд сӧн менам мудзӧма, бонзьытӧдз мудзӧма.
Но ме век жӧ пановті кузь Македонӧс да вайи аслам муса нывлы стахановскӧй паёк — проса рок да кампет.
И ӧні быд лун кута вайны, мед роксӧ да кампетсӧ сёйигӧн Наташалӧн бӧр содас выныс, мед ӧдйӧджык бурдас сійӧ.
abu
— Наташа, тэ сёйышт... Кӧдзалас рокыс... Тэ вай немтор эн сёрнит, а сёйышт.
Но Наташа эз тэрмась сёйны.
Сійӧ кыдзкӧ зэв гӧгӧрвотӧма видзӧдліс ме вылӧ.
Сэсся сылӧн синъясыс ойдісны синваӧн, пондіс тэрыба лапйӧдлыны синъяснас, а сэсся и вештіс найӧс куржӧвитӧм ӧдзӧс вылӧ.
— Наташа, тэ сёйышт... Кӧдзалӧ рокыс...
А сійӧ, сырмысь вом доръяссӧ курччалігтыр, век на видзӧдіс ӧдзӧс вылӧ.
Нырнас пондіс кыскавны, а сэсся и дзикӧдз бӧрддзис.
Кутіс шуавны бӧрдӧм сорӧныс:
— Тайӧ тэ, Федя, ме вӧсна?
Ме вӧсна тадзисӧ вийсян?
Да?
Мед роксӧ меным вайны? — Наташа нораа лӧвтыштіс, ӧдӧба кымыньтчис, омӧльтчӧм сойяснас сывъяліс юрлӧссӧ да кутіс сырмыны-тіравны став вир-яйнас.
А ме дзикӧдз шӧйӧвоши.
Мый нӧ сыкӧд лоӧма?
Сьӧлӧмӧй пессьӧ, ог тӧд, мый вӧчны.
Сэсся смелмӧдчи да пукси Наташалӧн койка вылӧ.
Муртса инмӧдчылӧмӧн шылькниті нывлысь пӧсь голясӧ.
Аслам олӧмын ме первойысь на тадзисӧ инмӧдчи нывлӧн вир-яй дінӧ, и сэтшӧм лӧсьыд меным лоис, сэтшӧм шудаа нӧйтчис сьӧлӧмӧй морӧсын, и Наташаыс пондіс кажитчыны меным нӧшта на донаӧн да мусаӧн.
— Ой, Федя!.. — Наташа выныштчӧмӧн, сьӧкыда лолалігтыр, бӧр бергӧдчис мелань, босьтіс менсьым киӧс аслас ӧгыр кодь пӧсь киясӧ. — Ой, Федя, мыйла нӧ тэ кӧть неуна водзджык эн чужлы вӧльнӧй свет вылас?
Кӧть, шуам, во-мӧдӧн водзджык?..
Мыйла тэ... зонка на?..
Сэтшӧм виччысьтӧг шуис сійӧ тадзисӧ.
И сэтшӧма дойдісны менӧ сылӧн татшӧм кывъясыс.
Ӧд и медся ичӧтик зонкаыс лӧгасяс, син водзас кӧ нимтасны сійӧс зырымбеддьӧн.
Яндзимсьыс да забеднӧсьыс менам юрӧй ачыс копыртчис увлань.
— Эн скӧрав, Федя, эн скӧрав, дона мортӧй.
Уна ныв на кутас радейтны тэнӧ, меысь бурджык нывъяс...
И ме тэнӧ радейта...
Гашкӧ, сӧмын мам мозджык...
Мыйта ме помнита, сьӧлӧмӧй менам ичӧт дырсянь медся ёна век доймывліс ӧбидитӧмысь.
Нинӧм абусьыс, дзик ковтӧг кодкӧ ӧбидитас, и доршасьӧ синваӧй, кутны ог вермы.
Ӧні со сідзи жӧ и.
Ме муртса эг горӧд: «Да кутшӧм нӧ тэ меным мам?!
Сэсся вай корсьлыв, кутшӧм «зонка» вермас пӧрӧдны ме мында вӧрсӧ!»
Но ме полі шыасьнысӧ, полі восьтыны вомӧс.
Сы вӧсна мый кылі, кыдзи зэв нин матын доршасьӧ синваӧй, шыася кӧ — бӧрддзысяс.
И мунны ме эг вермы.
Меным лӧсьыд вӧлі пукавны Наташа дінас, и век на кажитчис, мый нылыс сідз шуис тайӧ кывъяссӧ, шмонитӧмӧн, мед прӧверитны менӧ.
Ӧд сійӧ оз вермы не казявны, оз вермы не гӧгӧрвоны, кутшӧм лӧсьыд меным сыкӧд орччӧн...
И ме чӧла пукалі юрӧс улӧдз копыртӧмӧн.
— Федя, — кыла, водзӧ сёрнитіс Наташа, — ме, буракӧ, ёна висьми, сьӧкыд меным, ог тӧд, мый лоӧ...
Гашкӧ и кула.
Ме кӧсъя висьтавны тэныд...
Ме, Федя, ӧтиторйын зэв мыжа...
Тэ водзын... И ас водзын... Став йӧз водзас...
Ме Македоныслы бӧръя каднас содтышталі кубатурасӧ...
— Дугды, мый тэ, Наташ... — падмӧмӧн шуи ме.
— Збыль, Федя...
Кор кубометр джын, а кор и унджык...
Мед тэ эн пановт сійӧс...
Мед сійӧ век первойӧн вӧліс... Мед тшӧтш и паёкыс век сылӧн вӧлі...
Ӧд сы ыджда сійӧ, сёйныд уна колӧ...
Ой, Федя, мый нӧ ме вӧчи...
— Наташа бӧрдіс.
— И Македоныс тӧдіс та йылысь? — чӧла юалі ме, а ачым кылі, кыдзи став мудзӧмъясыс быттьӧ бырӧны-пакталӧны ме пытшкысь.
— Да... Шуис, мый яндзим сылы лоӧ, зонка кӧ ордйӧдас...
Начальство водзын яндзим, йӧз водзас и...
Ме сэсся и содтышталі...
Вит-ӧ-квайтысь нин...
Ме чайті: мися, тэныд регыд дышӧдас пӧрӧдчынысӧ.
Сэки, мися, кор тэ дугдан, содталӧмсӧ ме бӧр чинта Македоныслысь...
Ме, Федя... Ми сыкӧд, Федя, сентябрсянь нин бура тӧдсаӧсь...
Сэки, вотчигӧн, ме вошлі вӧрӧ...
А сійӧ аддзис менӧ да петкӧдіс. Гӧгӧрвоан?..
Сэсся вӧравны сыкӧд ӧтлаын ветлӧдлім...
— Мый?
Мый тэ шуин?
Бура тӧдсаӧсь? — сылӧн кывъясыс меным вӧліны тӧв шӧрын гымыштӧм кодьӧсь.
Но сэсся менам син водзӧ мыччысьліс Лёнькалӧн чужӧмыс, кор тай сійӧ ӧлӧдліс менӧ Македон йывсьыс.
— Но ӧд Македоныс!.. — горӧді ме да кӧсйи водзӧ шуны: «лавошничакӧд ноксьӧ!» — но кывйӧй эз бергӧдчы тадзсӧ шуны.
— Чӧв ов, Федя, нинӧм эн шу сэсся...
Ой, менам бара нин гудырмӧ юрӧй...
Федя, дона мортӧй, ме тэнӧ кора: мун да ыстыв сійӧс татчӧ.
Меным колӧ аддзӧдлыны сійӧс...
Сӧмын, Федя, мый ме тэныд висьталі, ӧні сылы эн висьтав...
А то мыйкӧкертас сійӧ тэнӧ...
Наташа мыйкӧ ещӧ на сёрнитіс, но ме эг нин кывзы, ме котӧрӧн петі баракысь.
Морӧсын менам пуис яр лӧглун.
Кодӧн сійӧ менӧ чайтӧ?
Медым ӧні ме петі корны эсійӧ пельтӧм сволочсӧ?!
Да ӧд татшӧмторсьыд сылысь колӧ сьылідзирсӧ песовтны!..
Стахановец петӧма!
Водзмӧстчысь!
Сылы, видзӧдтӧ, яндзим лоӧ, зонка кӧ пановтас сійӧс...
Да ӧд сійӧ кӧ, уджалігас, эз пуксьыв куритчыны, ме, гашкӧ, и эг вермы пановтнысӧ сійӧс...
Дзикӧдз вельмӧма паёк вылас, ён мужикъясыс немся абу да, кокниа шедӧ да... Пеж омӧлик...
Видзӧдтӧ, яндзим сылы лоас...
А мый мукӧдыс гӧг вӧрзьӧдтӧдзыс мырсьӧны, сылы веськодь, тшак ва сылы...
abu
Гашкӧ, сы вӧсна жӧ и Наташаыс висьмис!
Ме эг и казявлы, кыдзи мыськовтсьӧма вӧр кыскалан дзурыд туйӧд Сыктыв мӧдлапӧлӧдз.
Палялышті сӧмын сэк, кор зэв ёна пондісны кынмыны пельясӧй: вӧлӧмкӧ, баракысь шапкатӧг и петсьӧма.
А Наташаыс кӧ збыльысь кулӧ?
Македоныскӧд аддзысьлӧмыс кӧ сӧмын и вермас бурдӧдны сійӧс?
Ӧд ачым ме лыддьывлі книгаясысь, мый радейтӧмыс весиг тшӧтш лечмӧдны отсалӧ...
Мый нӧ либӧ сэсся?
Пыравны али мый?
Яндысьтӧм син бугыляс сьӧлыштӧм пыдди шуны меліа: петав, тэнӧ Наташаыд корӧ...
А Наташаыс, дерт, ставсӧ гӧгӧрвоис...
Мыйла маласьны пондылі...
Тэ ӧд пӧ зонка на...
Ок, юръяндзим!..
abu
Бур, мый юыс кыз йи улын, а то кӧть эськӧ ваас пыр...
А ӧні, чукӧста кузь кондасӧ да, гашкӧ и серавны пондасны ме вылын.
Кавалер пӧ петӧма...
А сэсся паськыд вомаыс посёлок пасьтала разӧдас...
Сьӧлӧмӧй менам дась вӧлі шӧри потны, и ме ымзігтыр чепсаси ӧтарӧ-мӧдарӧ петляӧ шедӧм ош моз.
Но мыйла сійӧ, пеж лолыс, сэтшӧма кажитчӧ Наташаыслы?
Но, шуам, ён, ныр-вомыс шыльыд...
Шуам, вӧрысь петкӧдіс, вошӧминысь...
Но и мый!..
Кыдзи нӧ позьӧ радейтны этатшӧм сӧвестя мортӧс?
Этатшӧм кырсасьысьсӧ?..
Сылӧн тшӧтшъяясыс война вылын вир кисьтӧны, мунӧны атакаӧ.
А сійӧ мый вӧчӧ?
Кырсалӧ да куралӧ, кысь мый шедӧ!..
Збыль али мый Наташаыс радейтӧ сійӧс?..
abu
Кыдз нӧ сідз?..
Синтӧм али мый...
abu
abu
Этатшӧм ныв и содтавны кубатура!..
abu
Кӧлдуйтіс али мый сійӧс кузь кондаыс?
Али смилитіс?
Ме гоз-мӧдысь кытшовті барак гӧгӧр: век на эг тӧд, пырны али не.
Кӧть мый эз ло, ме некыдз эг вермы мыждыны Наташаӧс, и сы ради колӧ вӧлі чукӧстны пельтӧм мырсӧ.
Но меным и юръяндзим вӧлі паныдасьны ӧні сыкӧд...
Век жӧ ме выныштӧді ачымӧс да пыри баракас.
Пӧрӧдчысьяс буретш ужнайтісны кузь пызан сайын: быдӧн копыртчӧма аслас рач весьтын да горша панялӧ котлопунктысь вайӧм кизьӧриник шыд.
Кодкӧ казяліс менӧ да шуис завидьпырысь:
— Вот Федялӧн талун, буракӧ, нимкодясьӧ кынӧмыс, стахановскӧй паёксьыд.
Сэки чеччис пызан сайысь Македон.
— Незаконнӧя жӧритіс! — лӧгпырысь шуис сійӧ. — Эн на тэ ёнасӧ радлы, писар.
Ме тіянӧс другныдкӧд велӧда дорын узьны!
Пилаӧс ньӧти абу кеслӧма беринӧсьыс.
Абу кӧ ещӧ нарошнӧ ныждӧма!
Заводиті пилитны — шаркъялӧ толькӧ, быттьӧ лы вывті.
Тайӧ вредительство, татшӧм пилоставтӧ судитны колӧ!
Ме дзикӧдз весьӧпӧрлі татшӧм яндысьтӧм суклясьӧмсьыс.
Да синъясӧс чашкӧдӧмӧн вель дыр видзӧді Македон вылӧ.
Сэсся кватиті кодкӧ киысь пӧсь шыд тыра рачсӧ да сійӧн лӧсышті Македонлы ныр-вомас.
Ме мыйкӧ горзі, нӧшта на кучкаси...
Македоныс вӧлі меысь кык пӧв ёнджык и, дерт, не войтырыс кӧ, топыда эськӧ вермис пӧвсавны менӧ.
Но менӧ дорйисны.
Ас садьӧ ме вои конюшня дорын.
Пыри сушилкаӧ.
Пансопей пӧль, буракӧ, ставсӧ пырысь-пыр гӧгӧрвоис.
Мыйкӧ бурӧданаӧс шуалігтыр, сійӧ судзӧдіс сийӧсъяс сайысь пу тувйӧн пробкаалӧм самӧкур доз, кисьтіс гудыр винасӧ кружкаӧ джынсьыс унджык.
Ю пӧ.
Ме горша юи.
Сэсся дыр бӧрді стариклӧн вӧв пӧсь дука да дьӧгӧдя сийӧс дука пидзӧс вылас ляскысьӧмӧн.
== ПОВЕСТЬЯС
{Торопов И. Г. @ Регыд дас квайт... @ повесьт @ Торопов И. Г. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб.75–171.}
РЕГЫД ДАС КВАЙТ...
1
Леспромхозса директоркӧд, Иван Петрович Лобановкӧд, паныдасьлӧм бӧрын менам олӧмӧй водзӧ на пондіс вежсьыны.
Позьӧ шуны — менам олӧмӧй вывлань пондіс кыпӧдчыны.
abu
abu
Ог тӧд сӧмын, бур вылӧ ли лёк вылӧ-а...
Мыйкӧ дыра мысти менӧ индісны десятникӧн висьмӧм Наташа местаӧ — кывлім, бурдӧма пӧ сійӧ, но миянӧ бӧрсӧ эз и лок, вӧзйысьӧма мӧд леспромхозӧ...
Дерт, шуам, десятникыд абу нин сэтшӧм ыджыд чин, но кыв кутӧмыс уна жӧ вӧлӧма.
Торйӧн нин вӧртӧ сылы колӧ бура тӧдны.
Не сӧмын пожӧмӧс козйысь торйӧдны, но и ассьыд вит чуньтӧ моз тӧдны ГОСТъяс, государственнӧй стандарт: кыдзи примитны сійӧ либӧ мӧд кер — пиловочникӧн либӧ шпалӧн, балансӧн либӧ рудстойкаӧн, понтонникӧн либӧ судолесӧн.
Да нӧшта кутшӧм сортӧн.
И сідз водзӧ...
Ковмис меным ГОСТъяс йирны-велӧдны.
Кык тӧлысь ягын ротъялі мерникӧн, примиті пӧрӧдӧм вӧр.
Муртса на велалышті тайӧ уджас, кыдзи ӧтчыд корисны директор дінӧ.
Веськыда ас дінӧдзыс!
Не этша повзьылі ме таысь, но сэк жӧ ачым аслым быттьӧ и тӧдчанаджык мортӧн пондылі кажитчыны.
abu
Абу ӧд шутка — корӧны директор дінӧ!
Сэсся ӧд, буракӧ, уна грекыс ме сайын абу на, мый ёнасӧ повны...
Иван Петровичыс паныд сувтіс меным, киӧс топӧдіс, а сэсся дыр юасьтӧг дӧжныштіс-шуис:
— Но, Мелехин, тэнӧ ми кӧсъям мастерӧ пуктыны.
Ме чур-чермуні.
Ме муртса кок йылысь эг усь татшӧмтортӧ кывлӧм бӧрын.
Бӧбмӧмӧн сулала и немтор ог куж воча шуны, кывъясыс оз сюрны.
Оз-ӧ сорлав менӧ директорыс кодкӧдкӧ мӧдкӧд?
— Ыбын лесопунктӧ мунан, — кыла, сёрнитӧ Лобанов гора да топыд гӧлӧснас, а вӧвлӧн кодь кузьмӧс чужӧмыс аслас нюмсермуныштӧма. — Сэні кык участок, ӧтинас тэ пондан командуйтны.
— Да кутшӧм нӧ ме мастер, Иван Петрович?!
— вӧлисти шедіс меным кывйӧй. — Коді нӧ менсьым кывзысяс? —
Менам вежӧрӧй сувтӧдліс ачымӧс миян мастер Трисчетная местаӧ — весиг сылӧн бӧрдлӧмъясыс син водзӧ мыччысьлісны, — и таысь быдсӧн шогӧдліс.
Но сэк жӧ морӧсын мыйкӧ быттьӧ ыкшакодь вӧрзьыштіс: мися, этатшӧм зырымбеддьӧс мастерӧ индӧны...
А директор доддялӧ и доддялӧ менӧ:
— Дзик некодӧс сэсся пуктынысӧ, — Лобанов матыстчис ме дінӧ да кузь сойнас сывйыштіс пельпомӧд. — А тэ тӧлка зонмыс.
И удж вылӧ яр — мастерыдлы татшӧмторйыд абу жӧ лишнӧй.
И, кыдз ме казялі, честнӧй тэ, а сэтшӧмъясыс оз жӧ быд пельӧсын туплясьны...
abu
Да, буракӧ, и нюжалыштін бӧръя каднас?
Дас квайтыс нӧ эм нин аслыд?
— Гожӧмнас тырӧ...
— Тырмымӧн война каднад.
Велалан...
abu
abu
Первойтӧ, дерт, верман и йӧгъяс нажӧвитны, но таысь оз ков повны.
Со тэныд приказ, а начальникыслы ме звӧнитлі нин, висьталі, мыйся тэ пӧтка.
— Кодъяс нӧ кӧть сэні уджалысьясыс? — юася ме, сы вӧсна мый меным сэтшӧм окота веськавны бурджык йӧз дінӧ.
— Абу, дерт, ангелъяс, — директор серӧктыштіс. — Абу Илля Муромечьяс ни.
Но план ковмас тыртны.
Тэ тайӧс первойсянь пель саяд сюркняв.
Эн вунӧд — война мунӧ.
abu
Сы мында кар да сикт пазӧдіс фашистыд — уна и вӧр ковмас.
Омӧля кӧ пондам уджавны, оз ошкыны миянӧс.
Вермасны на и чужйыны ӧти местаӧ, ачыд тӧдан кытчӧ...
abu
Колльӧдіс менӧ ӧдзӧс дорӧдзыс, ыркыд кос кинас бара на топыда кутліс пӧсялӧм киӧс да небзьыштӧм гӧлӧсӧн шуис:
— Дерт, сьӧкыд тэныд лоӧ, Мелехин, ме гӧгӧрвоа.
abu
Но мый нӧ вӧчан?
Кодлы ӧні кокньыд?
Тэ водзвыв лӧсьӧд асьтӧ сьӧкыд вылас.
А пондан кӧ сьӧлӧмсяньыд зільны, ми ог вунӧдӧй тэнӧ.
Уджалыштан мастерӧн, и велӧдчыны ыстам.
Быд бурсӧ тэныд.
abu
Шызьӧм сьӧлӧмӧн ме петі ывла вылӧ.
А мый нӧ, кыдзи он шызьы, кор тэныд, зонкалы, вӧзйӧны татшӧмторъяс?
Кор ачыс директор шуӧ тӧлкаӧн да честнӧйӧн?
abu
abu
abu
Вот эськӧ батьӧ кӧ аддзыліс менӧ ӧні! Директорлысь ме йылысь шуӧмсӧ кӧ кывліс...
Ме водзын паськыда куйліс веськыд уличаяса да пелькиник керкаяса ыджыд важ посёлок, кодӧс шӧрипӧв юковтӧма йи улӧ дзебсьӧм юлӧн вӧньыс.
Плотина со ызгӧ усьысь ваӧн, енэжлань пушка моз чурвидзӧ домна.
Миян пӧльяслӧн пӧльяс на тані сывдлӧмаӧсь чугун и кӧрт, вӧчавлӧмаӧсь пач плитаяс да пищальяс, руда перйылӧмаӧсь и шом сотлӧмаӧсь...
Сэсся, ог тӧд мыйла, тупкывлӧмаӧсь домнасӧ.
Дыр шы ни тӧв сулаліс сійӧ.
Ӧні, война кадӧ, судзсьытӧм вӧснаыд бӧр лэдзлісны.
Сывдісны мыйтакӧ чугун, но сэсся мыйыськӧ кынмӧма чугуныс домна пытшкас. Шуӧны вӧлі: <rus>посадили</rus> пӧ <rus>«козла»</rus>.
Нинӧм шуны — бур козёл, регыдӧн он вӧтлы сійӧс сэтысь.
Гашкӧ, и лёк йӧз нарошнӧ вӧчисны сідзсӧ, нарошнӧ кынтісны сэтчӧ козёлсӧ.
abu
Ӧд коді сӧмын эз уджав тані.
Кодӧс нин сӧмын эз вайӧдлыны миян ылыс кӧдзыд муӧ морт олӧмлӧн чукыльӧсь-мукыльӧсь туйясыс.
Вермас лоны — дыш лои уджавны, и кынтісны козёлсӧ, падмӧдісны сы ыджда делӧ.
Меным татшӧмъясыскӧд жӧ ковмас вӧр лэдзны.
Вӧрад, ме тӧда нин, йӧзыс чукӧрмӧмаӧсь абу ёна бурджыкӧсь.
Кыдзи сӧмын ме кута уджавны накӧд-а?
Абу жӧ нин колӧма мастернас кӧсйысьны, ёнджыка пыксьыны колӧма!
Некор эг чайтлы, мый меным сьӧкыд лоӧ торйӧдчыны Лукабанядоркӧд.
Ӧд нёль тӧлысь на и олышті сэні.
Но кор чемоданӧн пукси вӧв доддьӧ да медбӧръяысь видзӧдлі менӧ колльӧдысьяс вылӧ, — сьӧлӧмӧй вӧрзис.
Вӧлӧмкӧ, зэв нин донаӧсь лоӧмны менӧ колльӧдысьясыс: и сьӧд чолкаа, шӧйӧвошӧм чужӧмӧн сулалысь пилостав Лёня, и син улас югыдлӧз вабольяса, мышкыртчӧм стӧрӧжика Ксеня тьӧт, и кыз льӧбъя бур чужӧма мастер Трисчетная, и гӧрд тошка конюк Пансопей пӧль.
Вӧлӧмкӧ, меным ёна нин мусмӧмаӧсь и кузь нитш вылӧ лэптӧм баракъяс, и кизьӧриника тшынасьысь котлопунктным, кӧні меным сетлывлісны стахановскӧй паёк...
Видза кольны тіянлы!
Эн казьтылӧй лёкӧн...
Ыбын лесопункт вӧлі мир туй вылын, гортлань матынджык, и таысь менам ловлы быттьӧкӧ и кокньыдджык лои.
Буракӧ, гортыд, кӧні олӧны чужӧмсяньыд тӧдса йӧз, век нин сетыштӧ содтӧд вын да кутшӧмкӧ мыджӧд.
Сэсся ӧд тасянь позянаджык лоӧ гортӧдз котӧртлыны, вокъясӧс видлыны, кыдзи найӧ олӧны тьӧтка ордын.
Вӧлі пемыд нин, кор ме вои выль местаӧ.
Кузь баракъяслӧн да пывсян кодь керкаяслӧн занавестӧм ӧшиньясын дзулъялісны шырбияс, пемыд ывлаын ӧтарӧ-мӧдарӧ жӧдзисны ужын вӧсна тӧждысьысь йӧз, ставыс тӧдтӧмӧсь...
abu
abu
abu
abu
abu
Пон увтчӧм шыяс сэки шоча кывлывлісны, сы вӧсна мый вӧралысьыс лыда вӧлі, а керка-карта гӧгӧрысь ёнасӧ нинӧм вӧлі видзны понъясыслы.
abu
abu
abu
Война первой вояснас нин ставсӧ вӧлі сёйӧма да новлӧма...
Ме корси контора.
Начальник пукаліс пызан сайын да кыз пу ручкаӧн мыйкӧ сьӧлӧмсяньыс гижис.
Ме удиті казявны, мый гижӧма сійӧ гырысь, ӧта-мӧдсьыс торъялысь да кыдзсюрӧ пӧлыньтчӧм букваясӧн: тадзсӧ пырджык артмывлӧ этша велӧдчылӧм йӧзлӧн, кодъяс шоча босьтлывлӧны кианыс перӧ-ручка, а ёнджыка — чер либӧ багыр.
Ме яндысигтырйи висьталі ас йылысь.
Ме полі, мый татшӧм мастертӧ казялӧм бӧрын начальник пондас серавны.
Сійӧ долыдпырысь шыбитіс ручкасӧ, тэрыба петіс пызан сайысь.
Видзӧдласнас менӧ здук-мӧд донъялӧм бӧрын шамыртліс пельпомъясӧд зыр пасьта лапанас да, дзик нин виччысьтӧг, шуис зэв вӧсни, няргысь нывкалӧн кодь гӧлӧсӧн:
— Шура Рубакин ме.
Бур, мый нюжмасьтӧг воин, зэв бур.
— Александр Павлович, мем помнитсьӧ... — падмыштӧмӧн видлі стӧчмӧдны ме.
Но сійӧ торкис:
— Прӧстӧ Шура.
Оз ков вичӧн ыдждӧдлыны, абу велалӧма ме...
abu
Тайӧ вӧлі ар кызь кӧкъямыса мужичӧй, меысь пӧшти кык пӧв арлыдаджык, и, веськыда кӧ шуны, сійӧ здукъясас ме эг тӧд, кыдзи кывйӧй бергӧдчас нимтыны сійӧс... Шураӧн.
Торйӧн нин начальник мортӧс.
Сійӧ вӧлі зэв паськыд да кыз пельпомъяса — быттьӧ мыйкӧ нарошнӧ сюялӧма пинжак улас.
Буракӧ, зумыд морт.
Сӧмын тай чангыля ныра чужӧмыс ёна омӧльтчӧма: синъясыс вӧйӧмаӧсь, бандзибъясыс нёпкысьӧмаӧсь — изйысь, либӧ сирӧд кондаысь лӧсйӧм кодь кос чужӧм.
Юрыс пукалӧ вӧсни, сӧнӧд голя вылын и быттьӧ тшӧтш топалӧма и косьмыштӧма.
Вель дыр ме эг вермы велавны сы дінӧ, татшӧм дінас.
А ӧтчыд весиг думышті челядь мывкыднад: мися, талы абу-ӧ мӧд мортлысь юрсӧ пуктӧмаӧсь?
Сійӧ воюйтіс, а война вылад, код тӧдас, мыйыс овлӧ да оз овлы.
Шура Рубакин кольӧм гожӧмӧ воӧма фронт вылысь, сьӧкыда ранитчӧм бӧрын.
И эм пӧ сылӧн Краснӧй Знамя орден.
Ӧні, дерт, фуфайкаа пукаліс, та кузя нинӧмӧн мукӧдсьыс эз торъяв.
abu
Татшӧм морт дінад веськалӧм бӧрын зонкаыдлы кыдз он майшась!
А сійӧ видзӧдӧ ме вылӧ тшӧтшъя ёртлӧн кодь гажа синъясӧн и нимтыны со асьсӧ тшӧктӧ Шураӧн...
Менам ичӧт воклӧн кодь жӧ нимыс — мича да лӧсьыд.
abu
Час джын мысти ми нин восьлалім начальниккӧд кузь бараклань.
Пырим кузь туннель кодь коридорӧ.
Став пачьясыс баракас ломтысисны коридорсяньыс, пач вомъясыс вӧліны восьсаӧсь, и би югӧръясыс йӧктісны-ворсісны кузяла и пасьтала, дзикӧдз вӧтлісны пемыдсӧ.
Шӧрвыяс кымын, краситтӧм ӧдзӧсӧ ён кинас зургӧмӧн, Рубакин долыда шуис:
— Со тэнад хатаыд!
Пырим.
Сійӧ ӧзтіс пызан вылысь лампа.
Стеклӧаӧс!
Видзӧда — стенъяссӧ и пачсӧ выльысь на еджыда мавтӧма известкаӧн, кык кӧрт койка сулалӧ, руд эшкынъясӧн вевттьӧмаӧсь.
Каленкор занавеса паськыд ӧшинь.
Шоныд...
Менам вӧрзис сьӧлӧмӧй: быдса жыр али мый ӧтнамлы сетӧны!..
abu
— Ме чайта, лӧсьыд тэныд тані лоӧ, — кыла, сёрнитӧ Рубакин. — Некод оз кут мешайтчыны...
Сӧмын, гашкӧ, воысь начальство корсюрӧ пондасны узьлыны этайӧ крӧвать вылас.
Лэдзан кӧ быттьӧ...
— Лэдза, дерт!
Мый ті!..
— и ме чуть эг шу — «Шура».
— А ӧні шойччы-меститчы, ужнайтны ветлы — столӧвӧйын тэ йылысь тӧдӧны нин, — а сэсся, окота кӧ лоӧ, ӧтлаын кытшовтам тэнсьыд войтыртӧ.
— Кыдз ог, ветлам, дерт!.. — дзикӧдз долыдми ме; лолӧй менам вӧлі ойдӧма выль начальник дінӧ шоныдлунӧн.
Сійӧ муніс.
Шуис: час мысти пӧ воа бӧр.
А ме чатрася гӧгӧр, и век на быттьӧ оз эскыссьы: ӧтнам вылӧ быдса жыр!
abu
Но дивӧ...
Ме пӧрччи фуфайкаӧс, батьӧлӧн важ чемоданысь перйи ГОСТ сборник, примитчан пӧв, графит, кыз коркаа бунтӧвӧй ведомость, кодӧс эз жалит да сетіс меным Лукабанядорса мастер Трисчетная; перйи тшӧтш сьӧдінӧдыс борсьыштӧм рӧмпӧштан тор, куим роман и ставсӧ тайӧс тэчи пызан вылӧ.
И пырысь-пыр жӧ векньыдик жырйӧй быттьӧ и збыльысь кабинет кодьӧн лои.
Ӧні позьӧ и мастеравны заводитны.
Веськӧдлыны йӧзӧн...
abu
abu
Ветлі лавкаӧ, карточка вылӧ ньӧби нянь, а сэсся, ас няньӧн нин, мӧдӧдчи столӧвӧйӧ.
Менюын дыр бӧрйысьны эз ковмы: шыд да рок да чай — тӧдса сёян, кодъяс дінӧ бура нин велаліс кынӧмӧй.
Тайӧ менюсӧ война кадад позис сизьдыны-гижны быд столӧвӧйлӧн стенӧ, сы вӧсна мый быдлаын ӧткодь вӧліс да омӧля и вежсьыліс.
Сьӧд синкымъяса том пӧвариха вильыша нюмъёвтіс выль мастерлы да ыджыд дарнас гумовтіс пӧрт пыдӧсысь став суксӧ.
Меным быдсӧн эз ло лӧсьыд таысь.
Сы пыдди сёйигӧн лӧсьыд вӧлі...
Ужын бӧрын Рубакин пондіс тӧдмӧдны менӧ аслам подданнӧйяскӧд.
— Тэнад йӧзыд кызвыннас олӧны куим баракын, — висьтавліс сійӧ. — Тані (сёрнисӧ панім менам жырйын) жыкруйтӧны дамаяс.
Быдӧн кызь витсянь комын арӧсӧдз.
Накӧд тэныд оз ло гажтӧм — кужӧны сёрнитны.
А кодкӧ, гашкӧ, и сьӧлӧмтӧ на пондас косьтыны...
Ӧнія кадӧ верӧсныс некодлӧн абу — кодлӧн усьӧма, кодлӧн кыдз.
А мый водзӧ лоӧ — некод на немтор оз тӧд.
Сідзи, другӧ...
abu
abu
— Найӧ пӧрӧдчӧны?
— Да...
Война заводитчӧмсянь пӧрӧдчӧны, — вежсьӧм гӧлӧсӧн шуис Рубакин. — Тэныд аслыд ковмас примитны налысь пӧрӧдӧм вӧрсӧ.
Велӧдны тэнӧ ме ог кут ёнасӧ, ачыд казялан, кыдз да мый колӧ.
Но кут тӧд вылад, другӧ, накӧд, бабаясыдкӧд, век сьӧкыдджык овлӧ.
Мужикыд — мужик и эм.
Сійӧс позьӧ и материтны, и пель бокас вурыштны.
А бабаясыдкӧд сьӧкыд.
Налӧн и челядь, и душаыс мӧдджык, и водзӧ олӧмыс код тӧдас на кутшӧм.
И жалитны колӧ найӧс, и оз позь жалитнысӧ, сы вӧсна мый куш жалитӧмнад некодарӧ он во.
Тэ, другӧ, водзысянь артышт тайӧс.
А то тэа-меалӧн планыд оз кут тырны.
abu
Да тэ ӧд абу нин ичӧт, ачыд ёнджыка думайт...
Сэсся воим ми общӧй баракӧ.
Тані меным тӧдса нин серпас: жара ломтысьысь пач лепитлӧма косьмысь гачьясӧн, катаникъясӧн, дӧрӧмъясӧн, нямӧдъясӧн; тшӧкыда сулалысь векньыдик кӧрт койкаяс; джодж шӧрын — ӧтувъя кузь пызан да чӧла ужнайтысь войтыр.
Тайӧ здукъясыс меным тӧдсаӧсь жӧ: окота ӧдйӧджык тыртны пӧсь шыдӧн вир сюмалысь кынӧмтӧ; но сэк жӧ окота и дырджык кежлӧ нюжӧдны тайӧ рытъя шудсӧ — сёйӧмсӧ.
— Братва, миянӧ воис выль мастер — Федя Мелехин, — югыдджыкинӧ менӧ нуӧдігмоз шуис Рубакин. — Мед вӧлі кывзысьӧма мортыслысь.
Омӧльтчӧм, пемдӧм да щӧтясьӧм чужӧмъяс бергӧдчисны миянлань.
Меным весиг нелӧсьыд лоліс...
Мыйта чужӧмыс!
Мый думайтӧны тайӧ йӧзыс ме йылысь?
abu
abu
— Позьӧ ӧтитор юавны выль мастерлысь? — шуис кодкӧ пемыд пельӧсын.
— Мый нӧ оз позьыс, давай, — тшӧктіс Рубакин.
— Кутшӧм бритваӧн эськӧ сійӧ бритчывлӧ — ӧпаснӧйӧн али безопаснӧйӧн?
Али куш чышкӧднас?
Мужикъяс барак тырнас гымӧбтісны-серӧктісны.
Найӧ, буракӧ, важӧн нин абу серавлӧмаӧсь да ӧні, сы пыдди, топыда гӧрдлісны.
Менам ыпнитіс вирӧй, кучкис юрӧдз, окота лолі дӧжныштны мыйкӧ лэчыдӧс да дойдаланаӧс.
Но кыдзкӧ-мыйкӧ куті ачымӧс.
Мый нӧ, мися, ме скӧраласӧ?
Код вылӧ?
Вай жӧ, мися, ӧвсьы, пианӧй — ачым ачымӧс ӧлӧда: — лёкалӧмнад нӧ кыдзи сибалан йӧз дінас...
abu
Сэсся весигтӧ и нюмдыштны на сямми:
— Ме, эсійӧ салдатыс моз, тшынӧн шонтыся да шылаӧн бритча.
Бара азыма серӧктісны.
Шура Рубакин тапнитіс менӧ пельпомӧд сьӧкыд кинас да вӧсниа киксігтыр шуис: «Молодеч!»
Медводдза тӧдмасьӧмыс быттьӧ кутшӧмакӧ артмис.
Петім начальниккӧд ывлаӧ и юася:
— Кутшӧм кывъя йӧз нӧ найӧ?
Шырби дырйиыд эг удит казявны.
— Быд пӧлӧсыс тырмӧ! — шуис чусыда. — Рочьяс эмӧсь, немечьяс, и полякыд эм, и литовецыд, и татариныд, и молдаваныд, и финныд...
— Бразилецъяс абуӧсь? — юалі ме.
abu
Сійӧ бара пондыліс киксыны:
— А тэ, буракӧ, востер кыв вылад, молодеч...
abu
Бурджыка кӧ корсян, гашкӧ, и бразилецъяс сюрасны, коді сӧмын абу тані.
И ставныс найӧ татчӧ эз ас вӧлясьыныс веськавны...
А коді кутшӧм мыж вӧсна — ме ог тӧд.
Ог и кӧсйы тӧдны.
Тэныд нинӧмла жӧ тӧднысӧ.
А то, быдторсӧ висьталасны да, тӧлк вывсьыд воштасны.
Не тэа-меалы туясьны налӧн биографияясын.
abu
abu
Тэа-меалы колӧ уджӧдны найӧс, мед найӧ сетісны вӧр...
Мед унджык сетісны; тшӧтш и на пыдди, кодъяс фронт вылын пуктісны ловнысӧ...
abu
abu
Кӧсйӧны кӧть оз, колӧ уджӧдны найӧс, вермӧны кӧть оз.
abu
Танітӧ позьӧ на уджавны, тані абу на война вылад...
Ме, другӧ, аддзылі войнатӧ, сэні йӧзыд неуна унджык кулӧны татӧн дорысь.
Тэнад батьыд пӧ со усьӧма жӧ?
— Да...
Война заводитчан вонас нин...
— Вот видзӧд...
abu
abu
abu
Тэ, Федя, накӧд ёнасӧ эн нювсьы.
А мыйкӧ кӧ не сідз лоӧ, висьтав меным: ме петкӧдла налы гаж!
abu
abu
abu
abu
— Аттьӧ, Александр <ns>Пав...</ns>
— Тю!..
Бара мӧдӧдчис!
Шу — Шура.
— Аттьӧ... Шура...
— Но вот, эз чег кывйыд?
— Лыысь кӧ вӧліс, чегис эськӧ, буракӧ.
— Велалан...
А нӧшта тэнад лоӧны колхозникъяс — комияс.
Накӧд, ас йӧзыдкӧд, тэ кокниа ладмӧдчан.
Ӧні пыр шойччы, аски ӧтлаын мунам вӧрӧ.
Аслам жырйын ме би ӧзтывтӧг пырысь-пыр жӧ воді.
Сы вӧсна мый ёна мудзи лунся став майшасьӧмъяссьыс.
Да и туйыс кузь вӧлі.
Но верман ӧмӧй здукӧн унмовсьны, кор тэнад быдторсьыс шызьӧма лолыд!
Бара ковмас велавны выль места дінӧ да выль йӧз дінӧ.
И не сӧмын велавны — меным ковмас веськӧдлыны наӧн.
Эстшӧм мужичӧйяснас, кодъяс, дерт жӧ, би пырыс и ва пырыс мунісны.
Да мыйсӧ нин эз аддзывны...
Ок-ок-ок, сиралан жӧ тай юртӧ...
Ывла вылын лӧнь.
И баракын лӧнь, оз клопйӧдлыны ӧдзӧсъяс, оз бӧрдны кагаяс, сы вӧсна мый ёна посни кагаясыс абуӧсь — война чӧжыд быдмисны, а коді и куліс...
abu
Куйла пемыдінас и быдторсӧ думайта.
Ас удж йылысь, сэсся чоя-вока йылысь.
Водз жӧ эськӧ колим ми ас кежаным да, мый сэсся керан...
Кыдз со детдомас ичӧт чойӧй олӧ-а?
Босьтны эськӧ сійӧс сэтысь, но коді видзас?
Гашкӧ, гӧтрасьны меным колӧ?
Сэсся лэччыны гортӧ да овмӧдчыны ас овмӧсӧн прамӧй кӧзяин моз?
abu
Сэки эськӧ чойӧс пырысь-пыр жӧ босьтім гортӧ.
Да нӧшта кык вок.
Абу этшаӧнӧсь.
Меным дас квайтыс на абу, а куим челядь ки вылын.
Код нӧ ме сайӧ петас?
Гашкӧ, кутшӧмкӧ дӧва, кодлӧн аслас кык-ӧ-куим челядь?
Мед ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс ӧткодя вӧлі?..
А кыдзи кутан вердны сы мындасӧ?..
Некутшӧм гӧтрасьӧмъяс менам, буракӧ, оз на лоны...
А, гашкӧ, и батьӧ на аддзысяс.
Мукӧдыс тай дыр кежлӧ вошлӧм бӧрын бӧр сюрлӧны.
Гашкӧ, сійӧ ёна ранитчӧмӧн пленӧ веськавліс?
А сэсся пышйис партизанъяс дінӧ?
Письмӧ ни юӧр оз вермы мӧдӧдны...
Вот эськӧ, бӧр кӧ воис!
Ме эськӧ бӧр велӧдчыны понді.
Сьӧлышті став мастералӧмъяс вылад...
abu
А бур, мый Рубакиныс нуӧдліс менӧ эсійӧ баракас.
abu
Тӧдӧмысь, нарошнӧ нуӧдліс, медсьӧкыд йӧз дінас.
Мед пӧ вӧлі кывзысьӧма мортыслысь!
Мед эз вӧв ӧбидитӧма...
Шань морт, тыдалӧ, тайӧ Шураыс.
Видзӧд со — Шураӧн тшӧктӧ нимтыны асьсӧ, этатшӧм дядьӧсӧ...
Абу ыкша.
Некыдз оз узьсьы.
Гашкӧ, би ӧзтыны да бара босьтчывны «Куим мушкетёр» дінӧ?
Лыддьыны, кыдзи корольяс да графъяс овлӧмаӧсь, ӧта-мӧднысӧ бытшлавлӧмаӧсь куш сӧмын неладнӧ кыв шуӧмысь.
Кыдзи найӧ чӧсмасьлӧмаӧсь бур сёянӧн да винаӧн.
Ёна сёйлывлӧмаӧсь мушкетёръясыд, да и вӧлӧма вӧлӧгаыс...
Тешкодь жӧ кад вӧвлӧма!
Ӧні кӧ пондан чорыд кывъяссьыд бытшйӧдлыны ӧта-мӧдтӧ, — регыдӧн ловъя мортыс оз коль.
Да и сёйны нинӧм, ӧдва кокъясӧс кыскалам.
Неважӧн на быттьӧ столӧвӧйӧ котӧртлі, а кынӧмӧй бара нин вир сюмалӧ.
Уна сё во нин коли мушкетёръяс кадсяньыс, а йӧз со век на не йӧз моз олӧны.
Бара нин война мунӧ.
Бара нин виалӧны, нырӧны, орйӧдлӧны кусӧкъяс вылӧ.
Мый колӧ пеж фашистъясыслы?
Ёна кӧ окота — мед эськӧ нырисны ӧта-мӧднысӧ асланыс Германияас!
А то миян вылӧ лезитӧны...
Ми жӧ эгӧ вӧрӧдӧй найӧс.
Ми на йылысь весиг школаын омӧля велӧдлім...
Коркӧ-некоркӧ сэсся унмовсьысьӧма жӧ менам.
И сэтшӧм дивӧ кодь вӧт понді вӧтавны.
Кысь-мый сӧмын и чужис сійӧ!
Быттьӧ став йӧзыс ӧтилаӧ чукӧртчӧмаӧсь, гашкӧ, му пасьталасьыс.
Видзӧда — помтӧм-дортӧм юръяс тыдалӧны, и ставыс йӧз.
И ставныс горзӧны — тырмас пӧ сэсся!
Тырмас нырны да виавны, ми кӧсъям овны!
Нянь пӧттӧдз миянлы колӧ, и картупель, и вый, и яй...
И мед воюйттӧг овны!..
Кыла, горзӧны тшӧтш: мастерӧс миянлы вайӧй, мастерӧс!
Мед сійӧ бур сьӧлӧма вӧлі, гӧгӧрвоысь да честнӧй...
Видзӧда, матын сулалӧ директорным миян, Лобанов.
И шуӧ: эн пыксьы, Федя, вай босьтчы веськӧдлыны.
А ме сылы: ог вермы ме ӧтнам, Иван Петрович, оз кутны менсьым кывзысьны.
Да и оз позь ӧти мортлы став йӧзнас веськӧдлыны...
А сійӧ меным: эн пов, Федя, пондан кӧ зільны сьӧлӧмсяньыд, ми отсалам тэныд.
И ме нин сӧгласа довкйӧдла юрӧн: ладнӧ, мися, видла либӧ.
И нимкодь меным, мый йӧзыс мастерӧн шуӧны, сы мында йӧзӧн веськӧдлыны вӧзйӧны...
А сэсся друг шогӧдӧ менӧ: бара тай нӧ кокнипырысь босьтчи, оз ков сэтшӧм горша кватлавны должностьястӧ, мед кӧть и медся ыджыдъяссӧ.
Кӧть тэ мый эн шу: оз ков!
Оз ков!
Оз позь ӧти мортлы сулавны став йӧз водзын...
Сэсся ме быттьӧ шӧйӧвошӧмӧн кватиті кӧрт палич да понді нӧшавны сійӧн рельсӧ: мед йӧзыс кывзісны, мый ме шуа — мися, ог, ог вермы ме став вылас ӧтнамӧн мастеравны, абу правильнӧ тадзтӧ, ог кӧсйы ме...
И ачым садьми тайӧ звӧнсьыс.
Садьми, а кӧртӧн кӧртӧ клёнӧдӧмыс пыр на жвиньгӧ.
Ырсниті-чеччышті, пукси койка вылӧ да сэки вӧлись гӧгӧрвои, мый тадзсӧ ывлаын клёнӧдӧны.
Йӧзӧс удж вылӧ садьмӧдӧны.
Лукабанядорын неуна быттьӧ вӧсньыдджыка жвиньгыліс...
Шензьышті ме аслам вӧтысь, но дырсӧ думайтны кадыс эз нин вӧв.
Вӧтнад быдторйыс вермас лоны, а вемӧснас талун меным ковмас первой лун мастерӧн уджавны.
Некытчӧ он вошсьы.
abu
Мыссьӧм-пасьтасьӧм бӧрын матыстчылі зеркалӧ тор дінӧ.
Сысянь ме вылӧ видзӧдіс русыд кузь юрсиа, рудовлӧз синъяса зон.
Абу нин зонка, но и мужикӧдз ылын на.
Вӧсньыдик сьӧд синкымъяс, нырыс абу ичӧт, весиг неуна гӧрбакодь.
Абу лёк чужӧм, сӧмын, гашкӧ, нывлӧн моз неуна гӧгрӧсджык.
Кӧть эськӧ и оз век пӧттӧдз сюрлы сёйны...
А кӧрыштны кӧ синкымъясӧс да вом доръясӧс топӧдны?
Тадзинад быттьӧ стрӧгджыкӧн лоӧ чужӧмыд.
Но ӧд йӧз дінад вомтӧ век топӧдӧмӧн он видз.
Коркӧ ковмас и восьтывны сійӧс.
Мастерыдлы...
Вот эськӧ ус кӧ вӧлі!
А то сӧмын коньӧр кодь ловгӧн петӧма.
Колӧ, буракӧ, бритны заводитны.
Шуӧны, мый бритны кӧ кутан, сэки ӧдйӧджык дай сукджык быдмӧ.
Колӧ видлыны...
2
Выль местаын первой луннад ас кежысь ме, дерт, немтор эг тӧд, кӧні да мый меным колӧ вӧчны.
И ме пукалі гортын да виччыси начальникӧс.
Шура Рубакин воис менӧ нуӧдны сӧмын сэк, кор йӧз важӧн нин мунісны удж вылӧ.
Вӧлі нин лунъюгыд.
Кузь турӧбъяс бӧрын нӧшта на едждӧдӧм парма весьтын яра ыпъяліс кытчӧкӧ дыр кежлӧ вошлӧм шонді.
Видзӧдлі гӧгӧр дзирдалысь лун вылас, и лолӧй ворсны пондіс.
Дерт, сыысь, мый таво вылӧ медводдзаысь тулыслысь кӧрсӧ кылышті!
Да, нӧшта нин, выль местаын кылі, выль уджаланінын.
Гашкӧ, и ставыс бур менам лоӧ, татшӧм гажа лунсянь кӧ заводиті...
abu
Сэсся ӧд тулысыд миянлы, кузь тӧвъясӧн дзескӧдӧм войвыв йӧзлы, век медмуса.
Он кӧсйы, да нимкодясян...
Со тай нӧ и зонкаяс чой йывсянь талун гажаджыка гигзьӧны-исласьӧны; и пӧв кодьӧдз топалӧм кӧзаяс — война кадся мӧсъяс — зільджыка ӧктӧны туй пӧлӧнсьыс киськасьӧм турун сіяс; и чукӧрӧн лэбалысь уркайяс нимкодяджыка тивзӧны; и пуяслӧн вуджӧръясыс ясыдджыкӧсь сӧстӧм лым вылас; и лӧзоват югыдыс синтӧ ёрӧджык; и ыркыд сӧстӧм сынӧдыс лоӧма быттьӧ чӧскыдджыкӧн, кӧраджыкӧн — быттьӧ асывсяньыс шондіыс пычкӧма нин сэтчӧ содтӧд лыс да сир дук.
— Кутшӧм гажа луныс, Федя! — пӧся шуис Шура Рубакин ӧтарӧ-мӧдарӧ чатрасигтыр.
А меным нимкодь, мый сійӧс тшӧтш шызьӧдӧ шондіӧн тырӧм ывлаыс.
abu
abu
— Этатшӧм мича лунӧ тэ заводитан миянын уджтӧ, а, Федя?
— <ns>Да-а</ns>..., — ме весиг чуймышті — ӧд сійӧ быттьӧ кылӧма менсьым думӧс. —
«<rus>Мороз и солнце, день чудесный</rus>!» — шуи ме тадзи да весиг пӧрччи шапкаӧс.
— Лӧсьыда шуӧма! — начальник видзӧдӧ ме вылӧ и быттьӧ кӧсйӧ мыйкӧ уськӧдны тӧд вылас. — Мичаа шуӧма.
Быттьӧ тӧдсаӧсь кывъясыс, а ог помнит, кысь кывлі.
abu
— Кывбур тайӧ, Пушкинлӧн.
Ме кывбуръястӧ вель уна тӧда.
Коркӧ, окота кӧ лоӧ, ме тэныд верма мыйта колӧ лыддьыны.
Кывбуръясыд кыдзкӧ зэв ӧдйӧ кольӧны менам юрӧ.
Гоз-мӧдысь лыддя и наизусть нин тӧда.
— Дивъя сідзнад, — ышловзис Рубакин. — А ме, другӧ, эг и велӧдлы найӧс.
Школаад ме сӧмын куим во и котралі, та дыранад, ачыд тӧдан, уна он велӧд...
— Этша... — сьӧлӧм сета ме.
Сійӧ курыдакодь серӧктіс:
— Мыр дорын ковмис меным велӧдчынысӧ, Федя, кын кер дорын да.
Олӧмӧй менам эз жӧ кампет кодь юмолӧн вӧв.
Часлы, мунігмоз ме тэд висьтасьышта инӧ, мед бурджыка тӧдмасьны.
Комынӧд воын миянӧс вайисны тіян муӧ, Тихӧй Донысь.
Баржаясӧн ю кузя катӧдісны кӧрт туй вывсянь.
Чиганъяс моз воам, гырысь и челядь...
Тшыг нисьӧ пӧтӧсь.
Кӧм-паськӧм — сӧмын мый выланым...
Унаӧн висьмалісны, батьӧй менам висьмис жӧ...
Вайӧдісны сьӧд вӧр шӧрӧ, шуӧны: кӧсъянныд кӧ овны, вӧчӧй татчӧ аслыныд выль оланін, му-видз лӧсьӧдӧй.
Выль ног заводитӧй овны...
И ми лӧсьӧдім, Федя, со этатшӧм кияснас лӧсьӧдім, — и меланьӧ бергӧдчыштӧмӧн сьӧкыда лётйӧдлыштіс чашкӧдӧм чуньяса кыз кияссӧ. — Гашкӧ, кывлін Батьвад посёлок йылысь?
— Кывлі...
— Сійӧс ми зымкнитім.
Яг местаӧ.
Сэсся сэні колхоз лои.
Война водзвывса воӧ район пасьта медбур урожай нин босьтім.
Мӧсъяс медуна йӧв сетісны и, ӧтчыд лысьтӧмӧн ведра тыр...
Дас воӧн ставсӧ лои вӧчӧма...
Йӧзыс миян кызвыннас вӧліны кулакалӧмъяс лыдысь, но и мукӧдъяс тшӧтш, быд пӧлӧсыс.
А уджалісны бура, ньӧрйӧн вӧтлыны оз ков...
Сійӧ ланьтіс, буракӧ, казьтылӧмъясыс ӧдӧлитісны морттӧ.
Вель дыр чӧла восьлалім-мунім.
Кок улын сӧмын гораа да сӧстӧма дзуртышталіс туй юж.
А ми чӧв олім.
Сьӧлӧмӧй менам гӧгӧрвотӧма доймасис.
— Да-а, Батьвад... — водзӧ сёрнитіс Рубакин. — Комисянь кӧ рочӧ вуджӧдны — <rus>Отцово Озеро</rus>... Сідз ӧд?
— Тӧдан тай! — нимкодьми ме.
— Ме весиг омӧлика байтышта тіян ногӧн, — пыскыльтыштӧмӧн, но комиӧн шуис начальник. — Уна бурсӧ керисны миянлы комиясыд, торйӧн нин первой каднас.
Кор вайӧдісны, ӧти вӧралысь семьякӧд тӧдмасим, Пожӧм Ёгор кӧзяиныс...
abu
Тшыгъявлім ми ёна сэки, и пыран кӧ на ордӧ, век нин пызан саяс пуксьӧдасны.
И йӧвтӧ вӧлі сетӧны, и дозмӧртӧ мӧдӧдасны висьысь батьлы...
Найӧ жӧ миянӧс велӧдісны вӧрын кыйсьыны, вотчыны...
Ми ӧд, степсаясыд, татшӧмторъястӧ немтор эгӧ кужлӧй керны.
abu
Тшӧтш сэсся велалыштім, пасибӧ налы...
abu
abu
Менӧ дзикӧдз вӧрзьӧдіс Шура Рубакинлӧн пӧся висьтасьӧмыс.
Со тай кыдзи вӧлӧма делӧыс...
Ӧнӧдз ме некор на эг думайтлы та йылысь.
Вот тэныд и Батьвад...
Абу тай кокниа сійӧ чужӧма Коми му вылӧ...
А мыйта татшӧмкодь посёлокыс миян муын!..
А Шураыс со сэсь вӧлӧма, Рубакиныс.
Лукабанядорса Ксеня тьӧт, гашкӧ, сэсь жӧ и, эг тай и юасьлы-а...
Да и сӧмын-ӧ найӧ?..
А шань йӧз сідзсӧ, торйӧн нин Шураыс.
Сійӧ кыдзкӧ меным первойсянь сьӧлӧм вылӧ воис, лӧсьыд меным сыкӧд орччӧн...
Сёрнитігад эг и казявлӧй, кыдзи воим пӧрӧдчанінӧдз — верст куим тапсьӧдім.
Ягсянь кыліс пӧрӧдӧм пуяслӧн сьӧкыда упкӧм-краджӧдчӧм, кын пуӧ сатшысь черъяслӧн гораа сизьдысьӧм; вӧр весьтын то ӧтилаын, то мӧдлаын пуритіс-кайис еджыд тшын — сотісны увъяс.
А сынӧдсьыс кылыштіс лыс тшынлӧн шомакодь кӧрыс.
Тӧдса серпас.
— Тайӧ ягсӧ войнаӧдз эг пӧрӧдлӧй, кольлім, — шуис Рубакин, — мисьтӧмджыкӧн кажитчис сэки вӧрыс.
Ӧні буретш лои.
Пӧрӧдчысьяслы абу ылын ветлӧдлыны, и кыскыны ю дорӧдз матын.
abu
Тайӧ кутшӧмакӧ кокньӧдыштӧ, ылысьтӧ петкӧдігӧн дзикӧдз эськӧ сӧнъясным орисны. Йӧзлӧн и вӧвъяслӧн...
abu
Ягыс вӧлі коз сора кузь пожӧмъяса, но найӧ сулалісны пӧшти дінсяньыс чорыд увъяӧсь.
Татшӧм вӧртӧ ёна лоӧ бергӧдлыны увйысигад, а сэсся жаявтӧдзыд чукӧртны-сотны увъяссӧ.
Со тайӧ пасекаас кык нывбаба тільсьӧны-мырсьӧны; ӧтиыс сотӧ жар биын ув, а мӧдыс лучкӧвӧй пилаӧн чинталӧ ӧта-мӧд вылас вевсьӧн пӧрӧдалӧм пуяс.
Кыкнанныс кыз ватнӧй гачьясаӧсь, би киньясысь розясьлӧм важ пинжакаӧсь да пеля шапкааӧсь.
Пырысь-пырсӧ он и гӧгӧрво, томӧсь али пӧрысьӧсь, кызӧсь али вӧсниӧсь.
abu
abu
— Ен да бур удж, бабӧньяс! — гажаа шуис Рубакин. — Вай шойччыштӧй-куритчӧй.
Пилитчысьыс важӧн нин чатрасис-видзӧдіс миян вылӧ, а ӧні вильыша шуис:
abu
abu
— Кавалеръяс дінад пуксьыны — мӧдысь тшӧктӧм огӧ виччысьӧй.
Клава, битӧ гажаджыкӧс вӧч!
Кутшӧм ӧд варов!
Менӧ друг шымыртіс яндзим — матыстчыны на дінӧ пола, и кывйӧй быттьӧ сибдіс вомӧ.
Да кыдзи нӧ ме татшӧмъясыслысь уджсӧ понда примитны?
Этатшӧм ёмаясыслысь?..
Кор ӧні нин окота бергӧдчыны да лататы пышйыны...
Лэчыд кывъяыс вӧлі ар кызь вита-кызь квайта; сэкся менам видзӧдлас серти, дерт, зэв нин пӧрысь.
Но чужӧм вылас том на — мугов чужӧма, мичаник весиг, синъясыс шом кодь сьӧдӧсь, ёсьӧсь, сӧмын и югъялӧны.
Кор татшӧм синъяссӧ, фараясӧс моз, веськӧдасны тэ вылӧ, дзикӧдз шӧйӧвошлан, он и тӧд, кытчӧ воштысьны.
Ме матӧджык сибӧдча би дорӧ: мед быттьӧ би жарыс лоӧ мыжанас менам гӧрдӧдӧм пельяс да ымралысь бандзибъяс вӧсна.
— Оз нин али мый шонты вирыд? — бара на бытшкыштӧ сьӧд синмаыс, а ачыс китшкӧ-сералӧ.
Мӧдыс, Клава нимаыс, чӧв олӧ да нюмъялӧ.
Сійӧ мӧдыс кодь жӧ арлыда, но еджгов, кызіник ныр-вомъяса. И, буракӧ, лӧньджык.
Кыв ни джын шутӧг сійӧ шыбитіс бипурйӧ быдса ув нӧб; жар биыс пыр жӧ тшапнитіс выль сёянсӧ, чажнитіс да чепӧсйис вывлань вижовруд тшынӧн дорӧсалӧм гӧрд кывйӧн.
Водзынсӧ меным дивӧ кодьӧн кажитчыліс: кыдзи, мися, уль да кын увъясыс сотчӧны?
Но зэв на лӧсьыда вӧлӧм чажйӧны жар вылад.
Кор ӧти местаын некымын лун пӧрӧдчигӧн артмас со татшӧм бипурыс — лым пытшкӧ вӧйӧм, ыджыд гу кодь бипурыс, — сэки сэтчӧ кӧть лешаксӧ лӧд, всё равно сотчас.
abu
Татшӧм бипурсьыс жарыс дзикӧдзсӧ оз бырлы ни медся кӧдзыд войясӧ, ни лым сапкиг-усигъясӧ.
Асывнас воан, пузувтыштан пӧимсӧ — и бара мыччысьӧ ловъя би...
Шура Рубакин шуис:
— Бабӧньяс, а ме ӧд тіянлы выль мастерӧс вайӧді.
— Кывлім нин, воӧма пӧ.
Тайӧ и эм инӧ?.. — сёрнитӧ сьӧд синмаыс.
Ме, синъясӧс улӧ лэдзӧмӧн, пукала кер вылын да мерниклӧн кӧрт помӧн вештала катаник нырысь би жарсянь сылысь-сӧнікасьысь лымсӧ.
А варов ёмаыс некыдзи оз пӧдлав вомсӧ:
— Татшӧм мичаник да томиник мастер дырйиыд миян оз и кут уджавсьыны.
Сӧмын сы йылысь, ас йывсьыс, кутас думайтсьыны; сӧмын и кутам чатрасьны ӧтарӧ-мӧдарӧ: кор нин, мися, сьӧлӧмшӧрыд, бара локтас миян дінӧ.
Сэсся и, баба чукӧр, косьӧ на вермам воны татшӧм кавалер вӧснаыд.
Кытчӧ воштысян?
Кытчӧ дзебан сотчысь чужӧмтӧ?
abu
— Маринка, дугды вӧйпӧдны зонкасӧ, мортыс со синсӧ оз лысьт лэптыны.
Гӧрдӧдӧма, кусӧдны нӧшта ковмас. —
Тайӧ сёрнитӧ мӧд нывбабаыс, Клава нимаыс.
Но бара на — зонка!
Мастер нин, а бара на зонка!
Тайӧ нӧ мый!
Кор нӧ тайӧ помасяс!
Дӧзмӧмпырысь лэпті юрӧс.
И сэки менам син улӧ уси зэв мисьтӧма вундӧм кер пом — пилаыс мунӧма жӧлӧбӧн да тшупӧдӧн-тшупӧдӧн дыгӧма вундассӧ.
И ме шуи, кыдз верми, чорыдджыка:
— Сӧрнытӧ эськӧ ті зэв лютӧсь, а вот удж выланыд зывӧк видзӧдны, — и ме инді кер пом вылӧ. — Тшыкӧданныд бур вӧрсӧ...
Татшӧмтӧ ме пес туйӧ кута примитны.
Бабаяс быттьӧ тшӧкмунісны, шензьӧмӧн баргӧны ме вылӧ.
А Шура Рубакин пондіс киксьыны да вӧсни гӧлӧснас шуавны:
— Но, мый, Маринка, дӧнзис?
Сідзи и колӧ найӧс, Федя!
А то найӧ, бӧжа бырганъясыд, вожасясны тэ вылӧ!
— Ӧти керыд артмис сідзи да! — вӧлисти шыасис Марина; сійӧ, буракӧ, ньӧти эз виччысь месянь тадзи ырыштчӧмсӧ.
— А этайӧ увъясыс нӧ! — менӧ быттьӧ лӧдз курччис, чеччи би дорысь да понді индавны. — Коді нӧ увсӧ паныдӧн сувйылӧ йывладорсяньыс?
Видзӧд, кыдзи косялӧмныдӧсь ставсӧ, яйнас нетшканныд.
— Велӧдысь петӧма! — скӧрысь нин шуис ёма-бабаыд. — Ачыд, кӧнкӧ, чер ни пила киад эн на босьтлы-а!
Не этша нин аддзылім татшӧм камандуйтысьястӧ.
И сэки менӧ эз нин лӧдз, а мазі чушкис.
Часлы жӧ, ме петкӧдла тэд!
Мӧдысь он кут ышнясьны!
abu
abu
— Эг, шуан, чер кутлы?
abu
А вай видзӧдлам!
Вай панъясям, коді ӧдйӧджык пӧрӧдас пусӧ?
— <ns>Чӧ-ӧв</ns>, панъясьысь петӧма! Коньӧрӧн колян да жаль лоӧ, — дэльӧдчӧ ёма-бабаыд. — Синватӧ на, гашкӧ, ковмас чышкавны.
— Федя, ме эг висьтав тэныд — Маринкаыс миян бабаяс пӧвстын медсюсь, — тӧждысьӧмӧн ӧлӧдіс менӧ и начальник.
Но менӧ немтор нин оз вермы ӧлӧдны.
Меным — кӧть мый! — а колӧ велӧдны тайӧ ёмасӧ дорын узьлыны.
— Со кык пу сулалӧны, ӧткодьӧсь пӧшти.
Бӧрйы кӧть кодсӧ.
Пӧрӧдам, увъям и чинталам. — Менам лолӧй вӧлі тырӧма удал кыпыдлунӧн.
abu
— Сӧмын мед бӧртинас эз вӧв лӧгалӧма! — вильыша сераліс тшӧтш ёма-баба.
Тайӧяс, буракӧ, чайтӧны, мый мерникысь да карандашысь кындзи ме немтор на эг босьтлы киӧ.
А ме жӧ Лукабанядорын панйылі нин асьсӧ Македонӧс.
abu
abu
Ме пӧрччи фуфайкаӧс, видлі меным мыччӧм чер да пила.
Черыс вӧлі зэв кузь воропа.
Лукабанядорын пӧрӧдчигӧн чер пусӧ ме ачым вӧчлі, лӧсьыдик крукыляӧн, буретш ки серти.
Пилаыс абу жӧ нин выль, кузя кеслӧмысла изсьӧм пиньяса, кык спайкаа.
abu
Туяс...
Марина пӧрччис жӧ пинжаксӧ.
Шом кодь сьӧд синъясыс сылӧн югъялӧны, быттьӧ водзвыв нимкодясьӧны вермӧмсьыс.
Но энлыв на, мадам!
Водзвыв эн на жерйӧдлы пиньястӧ...
Ми сувтім орчча пожӧмъяс дінӧ, кыкнан пуыс сывъяӧсь кымын, пӧрӧдігад, буракӧ, неуна озджык тӧрны лучковкалӧн рамаӧ.
Начальник тшӧтш жӧ ыззьӧма миян вензьӧмысь, пыдӧ вӧйӧм руд синъясыс гажаа ворсӧдчӧны.
Со сійӧ ӧвтыштіс кинас да горӧдіс:
— Давай!
Ме велалӧм киӧн, гырысь да кыз чаг чуктӧдіг, вӧчи пӧрӧдан тшупӧд, сійӧ артмис джуджыд и шыльыд.
Син бӧжнас мелань кыйкнитлывлысь Марина, тыдалӧ, колана ногӧн донъяліс тайӧс: чужӧмыс сылӧн лои тӧждысьысьджыкӧн.
Аслас сылӧн тшупӧдыс эз менам кодь шыльыдӧн ло, дай дырджык манитчис — пила дінас сійӧ кутчысис здук-мӧдӧн сёрӧнджык.
А сэсся ме и дугді сы вылӧ видзӧдны.
Бура лэчтӧм пила азыма гуджгӧ-пырӧ топыд яя, кын болоня пожӧмӧ, койышталӧ кок улӧ ид шыдӧс кодь посни пилипызь, кодӧс мичмӧдыштӧма кырсьлӧн гӧрдоват торпыригӧн.
Эн тэрмась, — кутыштала ачымӧс, — помысь-помӧдз пиласӧ кыскав, и мед сійӧ оз шаркъяв тыртӧма, мед ӧтарӧ и мӧдарӧ муніг век вундыштӧ.
Бурджыка лолав...
Кор ме вермаси Македонкӧд, татшӧм пуяссӧ шойччывтӧг велалі пӧрӧдавны...
Ӧні меным быть колӧ пановтны тайӧ ёма-бабасӧ.
Быть...
Кӧсъя кӧ быттьӧ, мед выль местаын морт пыдди пуктісны...
abu
Ӧд ӧні кӧ ме сетча, талун жӧ лесопункт пасьтала кывсяс.
Дерт, верма кӧ, тшӧтш жӧ кывсяс.
Но тайӧ нин — дзик мӧдтор...
Думайта ме тадзисӧ, а ачым пилита и пилита, пилита.
И киясӧй менам оз сырмыны, оз на кывны мудзсӧ.
Кужӧмӧн пилита, абу ӧд первой пожӧм...
Македонлысь велалі...
Пеж морт эськӧ сійӧ ачыс, вошті ме сы вӧсна Наташаӧс...
Но пӧрӧдчынысӧ велалі...
И видзӧдлам на, кыдзи менӧ пановтас ёма-бабаыс, кӧть эськӧ и медсюсьӧн висьтасьӧ...
abu
Юрын пессьӧны мӧвпъяс, а ачым пилита и пилита.
Син бӧжӧн видзӧдлі, мый нин вӧчӧ ёсь кывъяыс.
А сійӧ, буракӧ, казялӧма нин, мый рынышыс сотчӧ.
Джынсӧ пилитӧма да и мудзӧма, коссӧ веськӧдлӧ, шензьӧмӧн видзӧдӧ, кыдзи ме дживкйӧдла.
Ёна пӧсялӧма, буракӧ: вывсьыс, би дорын косьмысь фуфайкаысь моз, ру паркйӧ, юрсиыс лясӧма чужӧмас.
Давай-давай!
Со и лучоклӧн вомӧна тасыс пыксис пуӧ.
Ме сідзи и тӧді, мый тадзи лоӧ.
Ӧні позьӧ веськӧдчыштны, пыдісяньджык лолыштны, а ӧти сайын вӧчыштны тасыслы тшупӧд.
Этша нин колис пилитны, чунь-мӧд вомлӧс.
Ме бара копыртчи, бара кыскала пилаӧс.
Сойяс мудзыштісны, выныс быттьӧ пыдзыртчис наысь.
Но нинӧм, сідзи и колӧ, ӧд со кутшӧм дін шойччывтӧг гирсниті.
А со нин и вундасыс пондіс паськавны; пуыс нёракодь, сідзкӧ, заводитіс нин пӧрны.
Тэрыба кыски пилаӧс да кыпыда горӧді:
— <ns>Видзчысьӧ-ӧй</ns>!
А ёма-баба век на вийсьӧ копыртчӧмнас, руыс нӧшта ёна паркйӧ сы дінысь.
Мед шонтысьӧ...
abu
Менам пуӧй швачкысис туганнас веськыда биӧ.
Мыйкӧ нимкодьпырысь горӧдіс Шура Рубакин.
Но меным некор кывзынысӧ.
Тэрыба тшӧтшӧді пу дінысь кӧзырёксӧ, муртасян зорйӧн пасйи квайт метр да понді орӧдны дін кер.
Веськӧдчӧмнад ёна кокньыдджык пилатӧ кыскавны, сойясын выныс бӧр содіс, пилаыс быттьӧ вый вывті ислалӧ...
Ёна жӧ лӧсьыд кужысь мортыдлы пилитны пӧрӧдӧм пожӧмтӧ лучокнад!
Торйӧн нин тӧвся лунӧ, кор пуыс кын, а ывлаыс ыркыд, сынӧдыс сӧстӧм да быттьӧ пожъялӧ ловтӧ.
Оз топӧд пилатӧ, шливсъялӧ-ветлӧ сійӧ сӧмын, киад ворсӧ, чирк моз сьылӧ.
Быттьӧ муртса на такӧдін кырсь дінас, а, видзӧдан да, гораа колсмунӧ-орӧ нин пожӧмыс, — нӧшта ӧти кер лои дась.
Кор Марина пӧрӧдіс ассьыс пожӧмсӧ, менам дін керсӧ, медся кызсӧ, вӧлі вундӧма нин.
Сійӧ казяліс тайӧс, шӧйӧвошліс, а сэсся и пондіс гажаа серавны да шуавны:
— Тайӧ тай лешак вӧлӧма, а абу мастер!
Но часлы ме тэнӧ вӧтӧда на!
Но кысь нин вӧтӧдан!
Кор увйысьнытӧ, чернад вӧдитчыны ме ичӧт дырсянь велалӧма!
Кор ичӧтысянь век нин ковмыліс пес дасьтыны, потш-майӧг керавны.
А Лукабанядорын мыйта кераси, кор стахановскӧй рок вӧсна вийси...
Лэчыд чернад, ньылыдыс, швачкан-лӧсыштан шӧркодь увъяд, и сійӧ, пырысь-пырсӧ оз весиг удит усьнысӧ, век на сулалӧ, кӧть эськӧ и торъяліс нин пу дінысь...
И весиг сьӧлӧмыд нимкодьмывлӧ, кор ув местаӧ уль керйын кольӧ шӧрас гӧрдоват тӧлыся, югъявмӧн шыльыд лӧсас.
Штяп-штяп-штяп, и со нин сюрӧсь-увйӧсь тшытш пыдди лоис шыльыд кер, кӧть сэсся керка стенӧ пукты сійӧс, кӧть пӧвъяс вылӧ пилит...
abu
abu
Колӧ-ӧ висьтавны, кутшӧм швычӧка лэбаліс черӧй менам киясын ӧні!
Но ме и тӧлкӧн-сямӧн уджалі: вылыс увъяссӧ зятйӧдлігӧн ме быд керйӧ, вороп пыдди, колялі бокысса кызджык увъяссӧ.
И на отсӧгӧн кокниа бергӧдалі керъяссӧ, мед шыльӧдны-мольӧдны мӧдарсяньыс.
abu
Тайӧ торйӧн нин ёна шензьӧдіс Маринаӧс: мыйла пӧ ме ачым эг сяммы думыштны тадзисӧ.
— Вермин, сюра лешак! — медбӧрын сетчис жӧ ёма-бабаыд да весиг черсӧ шыбитіс. — Уф, лолӧй оз шед, дзикӧдз пӧсялі тэкӧд, лешаккӧд...
Мугов чужӧмыс аслас банйыштӧма, шаньмӧма, и ме весиг чуймышті: мися, ачыс зэв нин пӧрысь, а чужӧмыс со нывлӧн кодь на.
Ми ӧтлаын воим Шура Рубакин дінӧ.
— Но, Марина, кутшӧмджык выль мастерным? — синсӧ куньтыртӧмӧн шуис Шура. — Он кут сэсся ышнясьны сы водзын?
— Нинӧм он вӧч, — нюмъялӧ Марина. — Но кор сійӧ удитӧма ставтор дінас велавны?
Мастерӧдз воӧдчыны и татшӧм сюся вӧр пӧрӧдны?
— Велалӧма тай со... — ме пыдди шуис Рубакин. — И тэнӧ на велӧдас...
Войнаыд ӧдйӧ верстяммӧдӧ зонъястӧ...
А Марина тыр синмӧн и шог сорӧн видзӧдліс ме вылӧ, Шура вылӧ, аслас пӧдругаыс вылӧ, а сэсся друг копыртчыштіс мелань:
— Аттьӧ тэныд, мастер, татшӧм уроксьыд.
Да мед морыс лыйӧ татшӧм урокъястӧ!..
Тэ, Шура, эн ставсӧ веськыда висьтав ме йылысь.
Не сӧмын бабаясӧс ме пановтла пӧрӧдчигад, но и не быд мужик вермӧ вӧтчыны ме бӧрся.
Сідз ӧд?
— Сідзи, — шуис Рубакин.
— Та вӧсна нӧшта ыджыдджык аттьӧ окота висьтавны. Тэныд, мастер, пановтӧмсьыд.
Сыысь, мый бара на бабаӧн тшӧктін аслым ачымӧс кывны. А не нэмӧвӧйся пӧрӧдчысьӧн.
abu
А то менам, гашкӧ, и вунліс нин тайӧ...
abu
Шура кызӧктіс, шӧйӧвошӧмӧн педзыштіс кок йылас, тапкӧбтіс менӧ мышкӧд:
— Пасьтась, Федя, пӧсялӧмыд со дзикӧдз.
Кынман...
Н-да.
Вӧрсӧ на колӧ примитны и.
Сэсся ми начальниккӧд ӧтвылысь примитім нывбабаяслысь пӧрӧдӧм вӧрсӧ.
3
Сійӧ луныс меным вежон кузьтаӧн кажитчис, чайті, оз нин помасьлы.
Мыйӧн сӧмын вои гортӧ, пырысь-пыр и ляскыси крӧвать вылӧ.
Дерт, медъёнасӧ дӧнзис эз сыысь, мый ордйысигӧн пу пӧрӧді, а — майшасьӧм-виччысьӧмсьыс.
abu
Ме кодь мастерыдлы ӧд быдторсӧ вермасны шуны, век виччысян, торйӧн нин первойысьтӧ...
Но кыдзкӧ-мыйкӧ тай лючки жӧ лои, чорыд кывъясӧн некод на эз дойд.
abu
Дерт, шуам, талун начальник тшӧтш ветлӧдліс мекӧд.
Вӧрсӧ отсаліс примитны, йӧзкӧд тӧдмӧдіс.
А сы дырйи, Рубакин дырйиыс, коді-мый лысьтас шуны?
Куйлышті неуна, но быть колӧ бӧр чеччыны.
Колӧ пӧрӧдчысьяслысь уджсӧ артавны, быд морт вылӧ табель лӧсьӧдны.
А регыд сэсся десятник локтас, вӧр кыскӧм йылысь лыдпасъяс ваяс, кымын морт да кымын вӧв уджаліс.
Ставсӧ тайӧс меным ковмас ӧтвывтны да лӧсьӧдны дзоньнас участок йылысь сводка.
Но, шуам, сводкатӧ лӧсьӧдны ме ӧні сямма нин!
Сӧмын тай уджыс менам тані аминь уна!
Аслым колӧ вӧр примитны, сводкатӧ вӧчны, нарядъяс гижавны, сэсся и ӧтнамлы кыв кутны дзоньнас участокыс вӧсна, кӧні куш сӧмын уджалысьыс квайтымын сизим лов.
Огӧ нин кутӧй сёрнитны вӧвъяс йылысь да быд пӧлӧс инвентарь йывсьыс.
Судзся-ӧ ме та мындатор вылас?
Мед эськӧ томӧн-кадӧн эз жӧ кушмы юрӧй...
Ладнӧ...
Мыйкӧ тай нӧ дыр жӧ абу десятникыс.
Сійӧ ӧні менам медматысса подчинённӧй, десятникыс.
Стӧчджыка кӧ шуны, десятница.
Сійӧ — ныв, буракӧ, мекӧд тшӧтшъя.
Но, гашкӧ, ӧти арӧсӧн ыджыдджык.
Ӧнтай, улыс складын, начальник видзӧдліс миян вылӧ да сералігтыр шуис: «Абу аппарат менам, а — детскӧй сад».
Ӧдзӧсӧ торкнитісны, жебиника...
Десятница.
— Да-да! — шуи ме, а ачым мыджси гырддзаясӧн пызан вылӧ.
Шуи лышкыд, юралысьлӧн кодь гӧлӧсӧн: весиг ачым чуйми, кысь-мый сэтшӧмыс друг петіс.
Пырис Дина, порог дорсянь яндысигтыр шуис:
— Позьӧ?
— Лок-лок, Дина!
Прӧйдит!.. — горӧді ме да ырсниті пызан сайысь, дзикӧдз вунӧді, мый ме руководитель.
И мыйлакӧ весиг повзьышті: мед кӧть, мися, бӧр эз мун.
— Ті сведениеястӧ коринныд кӧкъямыс час кежлӧ.
Ме вайи со... — тіралыштысь гӧлӧсӧн шуис Дина.
— Да?..
Бур... — Ме шӧйӧвоши.
Ӧнӧдз менӧ некор на некод эз ыдждӧдлы «Ті»-ӧн.
Да и нинӧмла быд зырымбеддьӧс тадзсӧ ыдждӧдлыны.
И со — Ті пӧ коринныд...
Ӧд тайӧ ме — Тіыс...
Ме татшӧмӧдзыс воӧдчи...
Лӧсьыд!..
abu
abu
Но меным вӧлі и зэв яндзим, мый менам тшӧтшъяӧй да нӧшта нин — ныв морт, тадзи ыдждӧдлӧ менӧ, а ме, скӧтина, воча тэӧдла сылы...
Ачым ещӧ мушкетёръяс йылысь книгаяс лыддя...
abu
Шура Рубакин со мый ыджда начальник, а некор ыджыдӧ оз пуксьы.
Оз тшӧкты, мед сійӧс Тіӧн ыдждӧдлісны...
А ӧд сылӧн и орден эм.
— Дина, ті пуксьӧй...
Гашкӧ, пӧрччысянныд...
Шоныд тай керкаыс...
Бура ломтӧны.
— Ог нин буди-а...
— Сёрнитыштім эськӧ ӧттор-мӧдтор йылысь, удж кузяыд... — Ті ӧд тані важӧн нин, ставсӧ тӧданныд...
Квартальнӧй планыд тырас-ӧ миян?
Кыскасьӧмыд оз конйышт? — меным сьӧкыд сёрнитны нывкӧд, ме яндыся сыысь; но медся сьӧкыд меным сы вӧсна, мый ог тӧд, кыдзи колӧ кутны ачымӧс мастер мортлы.
abu
— Вӧвъясыс ёна нин небзисны, ог тӧд... — шуис Дина.
Сылы жар лои да разяліс прӧстӧйиник руд шальсӧ.
Шаль увсьыс виччысьтӧг гузьгысис сук бурысь кодь, коскӧдзыс юрси.
Аминь-аминь, ме некор на эг аддзыв татшӧм юрсисӧ!
Бур воӧ быдмӧм рудзӧг идзас рӧма, пырыс югзьысь кодь да чикыльӧсь.
Кысь-мый и пуритӧма-петӧма татшӧмыс!
Дженьыдик ныра гӧгрӧсіник чужӧмыс Диналӧн сӧстӧм еджыд, неуна сӧмын муговтыштӧма ывла вылын частӧ овлӧмысь.
Кызіник вом доръясыс гӧрдӧдӧны еджыд вылас лым вылӧ мыччысьӧм турипув моз.
Килутшъясыс сьӧд фуфайка сос помас йӧв кодь еджыдӧсь жӧ, шыльыд кучик пырыс муртса тӧдчыштӧ, кыдзи пыдіын лӧза сявмунӧмаӧсь сӧнъясыс.
Ме видзӧда Дина вылӧ, а сійӧ синъяссӧ лэдзӧма да, буракӧ, виччысьӧ, мый нӧшта ме шуа.
А ме немтор ог куж шуны — мӧмъяла бӧлбан моз.
Менам вежӧрысь лэбовтӧмаӧсь производство йылысь став кывъясыс.
Мырдысьӧн кӧсъя мыйкӧ шуны, а ог куж, ог тӧд, мый колӧ.
Чӧв олӧмсьыс пельясын нин тіньгӧ.
И ньӧти абу окота меным сёрнитны сыкӧд удж йылысь...
А мый йылысь нӧ либӧ сыкӧд сёрнитнысӧ?
Ме жӧ мастер, а сійӧ менам подчинённӧй...
И вӧр лэдзан план миянлы колӧ тыртны...
abu
— Туруныс оз тырмы вӧвъясыслы, да? — юася мырдысьӧн, а аслым зывӧкӧсь кажитчӧны татшӧм кывъясыд: турипув вом доръяса ныв ме водзын пукалӧ, а ме сылы турун йылысь кӧка.
— Оз тырмы, — ышлолалӧ Дина. — Арся сертиыс тай небзисны ёна-а.
Куба додьтӧ ӧні ӧдва-ӧдва вӧрзьӧдӧны.
Диналӧн гӧлӧсыс век на тіралыштӧ, лов шыыс быттьӧ пыкыштӧ сёрнисӧ.
abu
Татшӧм и эм модаыс, али тшӧтш яндысьӧ?
Ми пукалам пызан сайын ӧта-мӧдлы воча, сійӧ ӧтар помас, ме — мӧдарас да пӧся кашкам, биа висигӧн моз.
Видзӧдласъясным миян тэрыба югнитласны ӧта-мӧд вылӧ, а паныдасьлӧм бӧрын чардби ӧдӧн бӧр янсӧдчасны.
Дина, бобув моз, кокньыдика пуксьыштӧма улӧс пом вылӧ, быд здукӧ дась ырснитны-чеччыны.
Лэбзьыны ли.
Быттьӧ мыйыськӧ полыштӧ тайӧ жыръяс, менам кабинетын.
— Зэв кыз книгаяс тай ті лыддянныд, — шуӧ сэсся Дина.
abu
— Позьӧ видзӧдлыны?
— Да-да, кыдз оз! — менам пытшкӧсӧй быттьӧ личалыштӧ: бур, мый сійӧ ачыс кежис турун йылысь сёрниысь.
Дина нюжӧдӧ кисӧ, фуфайка соскыс лыбыштӧ, и менам яндысьтӧм синъясӧй быттьӧ сибдылӧны нывлӧн рысь кодь еджыд, гӧгрӧсіник сой дінӧ.
И некыдзи ог вермы кутны ачымӧс.
— «Три мушкетёра», — видлалӧ Дина. —
Эта кызасӧ нӧ ставсӧ нин лыддинныд?
— <ns>Да-а</ns>... А ті... радейтад жӧ лыддьысьнысӧ? — юася ме, мед сӧмын не чӧв овны.
— Ме — шочиника, кадыс абу...
Лӧсьыд книгаыс абу ни.
— А мый нӧ эськӧ медъёнасӧ кажитчӧ тіянлы?
— Меным?
Ог тӧд...
Буракӧ, приключениеяс йылысь...
— Сідзкӧ, босьтӧй, лыддьӧй «мушкетёръяссӧ»!
— пӧся вӧзъя ме. — Тані сымда приключение...
Кутшӧмыс сӧмын абу...
— Зэв кыз да... — нывлӧн турипув рӧма вомыс нюммунӧ. — Меным тайӧс во чӧжӧн не помавны.
— Помалан бара... — Ме эг и тӧдлы, кыдзи кежсис вежлив сёрнисьыд.
Дина, буракӧ, эз жӧ казяв. — Заводитан кӧ, сэтшӧма кыскас, мый войбыдъясӧн пондан пукавны.
Ме тайӧ книгасӧ кӧть кутшӧм местасянь ог заводит, век быттьӧ сира гезйӧн домалӧны.
— Сэтшӧм лӧсьыд? — чуймыштӧ Дина. — Босьта инӧ, но?
— Дерт жӧ!
Мый сэн сёрнитнысӧ! — радла ме.
Бур, мый босьтіс да муніс книганас.
А то меным, гашкӧ, эськӧ и ковмис кувны аслам кабинетын яндзимӧйла да сёрнитны кужтӧмӧйла.
Сӧмын на тӧдмасим, а дӧжналам турун йылысь да вӧвъяс йылысь, кубометръяс йылысь да.
Быттьӧ таысь кындзи и сёрниыс абу сэсся.
А ёна и сьӧкыд вӧлӧма сёрнитны Динаыскӧд турун йывсьыд.
Но, а мӧд ногӧныс кыдзи?
Сійӧ ӧд менам подчинённӧй, быть ковмас!..
abu
Узьны воді ме вой шӧр гӧгӧрын.
Ылӧсас.
Часі менам эз вӧв, начальник сӧмын на кӧсйысис гираа часі судзӧдны.
Куйла пемыдінын, а вежӧрын выльысь петкӧдчӧны лунся серпасъясыс, быттьӧ тӧдса кино видзӧда.
Со Марина Кириковалӧн шом кодь сьӧд синъясыс наяна бытшлалӧны менӧ, ёма-бабаыдлӧн весиг сьӧд ус тӧдчымӧн быдмӧма.
Менам, мужик мортлӧн, и то на сэтшӧмыс абу.
Ме, дерт, ог завидьты сылы таысь, но кыдзкӧ быттьӧ тешкодь артмӧ...
А со кузь ныра, йывмӧм чужӧма зон бипур гуын пукалӧ.
Сійӧ мыжмӧм гӧлӧсӧн дорйысьӧ Шура Рубакинлӧн пинялӧмысь: «Кӧть мый вӧч, пан начальник, а ог нин вермы ме талун.
Ог вермы ме тыртны норматӧ.
Вынӧй оз тырмы».
«Да ӧд, грекӧвӧйтысь, тадзинад тэ нӧшта на омӧльтчан, норма джын няньнад!» — скӧралӧ Рубакин.
«<rus>А всё един конец, пан начальник</rus>», — гажтӧма нюмъялӧ морт.
И сэтшӧм сьӧкыд сы вылӧ видзӧдны, нёпмунӧма-укшальмӧма помӧдз, абу и ловъя кодь...
«Но и ньӧмдан тадзинад!» — кывкӧрталӧ Шура Рубакин.
Но мӧдыс сӧмын юрнас довкйӧдлӧ да гажтӧма нюмъялӧ.
Сылӧн татшӧм нюмыс ӧні бара на кырлӧдлӧ менсьым сьӧлӧмӧс, пиньӧн-гыжйӧн борӧ.
Кымынысь на сійӧ нюмъёвтлас меным тадзисӧ...
И мый ме кута вӧчны татшӧмъясыскӧд?
Коді оз тырт нормасӧ, босьтӧ сӧмын кило джын нянь.
Коді тыртӧ — сылы сетсьӧ нӧшта кило джын, содтӧд талон серти.
Шура Рубакин шуис, мый содтӧд талонъяссӧ меным аслым ковмас быд рыт сетавны.
— Тыртіс мортыс норма — сет, эз тырт — мед виньгыртӧ...
Шура быттьӧ и зілис шуавны тайӧс зэлыда, скӧрысь.
Но сылӧн сёрниыс омӧля йитчис чужӧмыскӧд, а торйӧн нин гӧлӧсыскӧд, кодлы зэв сьӧкыд вӧлі лоны лёк руанас.
Сы вӧсна мый гӧлӧсыс сылӧн, шулі нин тай, вӧсньыдик, нывкалӧн кодь.
А ӧні Шураыс быттьӧкӧ и радлыштіс тшӧтш — ӧд ӧнісянь сылы кокньыдджык лоӧ — оз кут став талонсӧ ачыс разӧдны, джынсӧ меным сетас да.
Татшӧм ноптӧ шыбитӧмысь кыдзи он радлы?
— Тэ найӧс, доходягаясӧс, ёнасӧ эн жалит, — сёрнитіс Шура, но меным ӧні нин чайтсис, мый куш сӧмын мода вылас сійӧ велӧдӧ менӧ тадзисӧ.
abu
Ӧд ме удиті нин казявны — шань морт сійӧ, бур сьӧлӧма.
Кӧнкӧ и ачыс не тадзикӧн думайтӧ, но мӧд ногсӧ некыдзи оз артмы...
— Жалитны кӧ пондам найӧс ми, некутшӧм план тэа-меалы оз тыртны.
Тайӧс тэ, Федя, лунын и войын эн вунӧдлы.
Жалитӧмнад тэ ӧні найӧс он ышӧд, мужикӧс ни бабаӧс.
Ӧні, другӧ, стрӧгджыкӧн колӧ лоны.
Война мунӧ сэні, окопъясас, ёна сьӧкыдджык.
Ме вӧлі, тӧда.
Сэні йӧзыс сюрсъясӧн гылалӧны муӧ нэм кежлӧ.
А ми кӧть и тшыгӧма олам, но миянлы век нин оз лыйлыны.
А мый гӧгтӧ вӧрзьытӧдзыд лоӧ ружтыны, — нинӧм он вӧч, быдӧнлы ӧні сьӧкыд, и некодлы оз позь личӧдчыны.
abu
Эн вунӧд та йылысь, Федя.
Тэ том на, тэнад жальлуныд, гашкӧ, унджык на, мед эськӧ дзикӧдз эн вӧй сы пытшкӧ...
Жалитнытӧ, другӧ, кужӧмӧн жӧ колӧ...
Сыысь мортыд мукӧд дырйиыс пыдзыртӧм ветьӧк кодьӧн овлӧ...
И кодӧс жалитӧны...
Да и ачыс жалитысьыс тшӧтш...
abu
Ме, дерт, шуам, артышта ставсӧ тайӧс, но всё равно тӧда: ӧнісянь меным медся сьӧкыдторнас лоасны эсійӧ мустӧм допталонъясыс, кодъясӧс быд рыт ковмас юклыны...
И некыдз оз вешйы син водзысь полякыс.
Гашкӧ, и шань морт сідзсӧ, сӧмын эбӧсыс помӧдз бырӧма.
Мукӧдыс и вермӧны, но нарошнӧ оз вӧчны.
А тайӧ абу сэтшӧмкодь.
Видлыны кӧ отсыштны сылы, пу-мӧд-коймӧд аслым пӧрӧдны примитчигӧн.
Мед нормаӧдзыс кыдзкӧ-мыйкӧ воӧдчӧ.
А сэсся, гашкӧ, няньтӧ унджык кутас сёйны да, ёнмыштас-ловзьыштас, ачыс пондас тыртны нормасӧ...
Бур морт кӧ, мый не отсыштны?
Меным аслым няньыд ӧні тырмыныджык кутас — мастерыдлы быдса кило сетӧны.
Картупель на гортын эмышт и, вокъяс мӧдӧдасны...
А налы, вокъяслы, нянь карточкаяс ыстӧма жӧ — сё пасибӧ директорлы таысь, ёна отсаліс...
А вӧвъясыд омӧльтчӧмаӧсь и эм, позьӧ шуны, дзикӧдз бонзьӧмаӧсь.
Мый дыра дзуртӧны-катласьӧны додьтӧ вӧрзьӧдігӧн.
Горзӧмыс, матькӧм-сӧткӧмыс сэні!..
Татшӧмтӧ кино вылад он снимайт...
Оз кӧ тыр квартальнӧй планыс, мый сэки лоӧ?
Дерт, менам, шуам, регыд на лоӧ мастералӧма, но юаласны ӧмӧй тайӧс?
Война ӧд мунӧ!..
Сійӧ жӧ Шураыс медводзӧн топӧдас.
Аски лоӧ бурджыка думыштчывны, мед ёна дзурттӧг тырис квартальнӧйыс.
Шуракӧд гӧгӧрбок сёрнитны...
Динакӧд...
А зэв шань нылыс.
Со кутшӧм подчинённӧйяс веськалісны меным — синтӧ кӧть эн и вештыв.
Збыль ӧмӧй сійӧ неважӧн на этайӧ улӧс вылас пукаліс, кӧні ӧні менам гачӧй куйлӧ?
А нимыс кутшӧм — Дина...
Ӧти шыпас кӧ содтан пытшкас, лоӧ Диана...
Важ йӧзлӧн сэтшӧм ен вӧлӧма, история кузя велӧдлім.
Кыйсян-вӧралан ен.
Ме со вӧравнытӧ ветлі жӧ, дозмӧр кыйны, полӧмыс и кынмӧмыс дӧнзис...
А енмыдлы, буракӧ, унджык на вичмылӧ...
Видзӧд со, нылӧс жӧ пуктылӧмаӧсь важ йӧзыс тайӧ сьӧкыд должность вылас.
Ме кӧсйи на водзӧ мӧвпалыштны кыйсьысьяслӧн ен — Диана йылысь, но эг и тӧдлы, унмовсьысьӧма.
Вӧтасигӧн нин Шура Рубакин пондіс ӧлӧдны менӧ кыз чуньнас: «Эн жалит, Федя, ныв-енъястӧ, нинӧмла найӧс жалитны...»
4
Тайӧяс дінӧ ме век долыдпырысь волывлі пӧрӧдӧм вӧрсӧ примитны.
Найӧ — гозъя, Юлий Шварц да Маргарита Беляева.
Гижсьытӧмӧсь на пӧ; Юлийыс пӧ Ритаыслӧн мӧд верӧс, воддзаыс усьӧма война вылын, вошӧма ли.
Налы, некоднанныслы, комын арӧсыс на абу жӧ; кыкнанныс ыджыд тушааӧсь, мичаӧсь, кыдзи и нимъясыс.
И сёрни-вӧрасъясыс налӧн кыдзкӧ мӧд кодьӧсь, абу пемыд сиктсалӧн кодьӧсь...
Шуа тай, ме нимкодьпырысь кежавлі на дінӧ, интереснӧ вӧлі накӧд.
Торйӧн нин ёна сьӧлӧмӧн кысси вӧсни ныра тшапкодь чужӧма Юлий дінас.
Сы вылӧ видзӧдігӧн тӧд вылӧ усьліс весиг Шварцлӧн тьӧзӧыс — Древньӧй Римса полководец Кай Юлий Цезарь, кодӧс ми школаын велӧдлім.
«Спартакын» сы йылысь гижӧма и...
Мися, эськӧ талы, Юлий Шварцыслы, не пӧрӧдчысьӧн лоны, а мыйӧнкӧ мӧдӧн, ёна вылынджык сулалысьӧн.
Но и тані уджаліс сійӧ бура, керасис да пилитчис кокниа, гозъя век тыртісны норма да босьтісны килоӧн нянь.
А сэсся сёрниясысь тыдовтчис, мый найӧ кӧза на видзӧны, тшӧтш и йӧвтор эм содтӧд, а корсюрӧ и яй...
Ме дінӧ гозъя первойсянь вӧліны меліӧсь, мукӧд моз эз шмонитны менам томлун вылын, век сёрнитлісны бурӧн-ладӧн.
...Сійӧ луннас ме на дінӧ кежи асывсяньыс, сы вӧсна мый тӧрытнас эг удит примитны пӧрӧдӧмасӧ.
Войнас неуна усьыштӧма лым, еджыд сьӧмӧсӧн мавтыштӧма керъяссӧ вывсяньыс.
Тюръяла-котрала керйысь керйӧ, мерайта кызтасӧ, гижа графитӧн кер помӧ диаметр да сортимент — пиловочник, шпал, рудстойка, пропс, баланс да сідз водзӧ.
Сэсся, бурджыка видзӧдлӧмӧн, донъяла керлысь кузьтасӧ (со ӧд, велалі нин муртавтӧг тӧдмавны!), артышта кубатурасӧ да пасъя пӧв вылӧ.
Кызвын керйыслӧн кубатураыс кутсьӧ жӧ нин паметьын, и ог дыр манитчы.
А код кызталысь огджык на тӧд объёмсӧ, видзӧдла примитчан пӧв помӧ гижӧм таблица вылӧ.
А нӧшта менам эм сьӧкыд мӧлӧт кодь клеймӧ, кодӧн колскӧда кер дінъяссӧ.
Небось, кутасны тӧдны, коді примитіс, а мыйкӧ кӧ не сідз лоӧ, некытчӧ он пышйы.
А велалан да, лӧсьыд на и примитны вӧртӧ.
Быттьӧ став вӧрыс тӧдса тэныд.
И сӧмын тэ — ӧтнад! — верман индыны быд кер буретш коланаинӧ.
Кытчӧ тэ индан — сэтчӧ и нуасны: самолёт стрӧитны, либӧ шахталысь йирк пыкны...
А пуясыс, йӧз моз жӧ, зэв аслыспӧлӧсӧсь.
Но эмӧсь и ӧткодьӧсь.
Со, шуам, этакодь керсӧ ме кыськӧ аддзылі нин.
Буретш татшӧмӧс аддзылі, неважӧн на.
Ӧд менам паметьын ӧні не сӧмын лыдпасъяс кутсьӧны, но тшӧтш и уна керъяс да пуяс...
Помнита, ме нӧшта думышті сэки: мися, шыльыдкодь, позьӧ палубникӧ босьтны.
Но сэсся, пинёвкодьӧн кажитчис да, первой сорт пиловочникӧ вӧчи.
Дзик татшӧм жӧ кыз да шыльыд кер вӧлі.
Тайӧ кӧ сэтшӧм жӧ пинёв, двӧйниясӧн позьӧ шуны найӧс — ӧти и сійӧ жӧ тӧв шыгыртіс-песовтіс кыкнансӧ.
Ме чышкышті кер вывсьыс лымсӧ.
Пинёв...
Колӧ жӧ...
Дзик ӧд сідзи жӧ песовтчӧма слӧйыс.
Да мый нӧ ме понді нинӧм абусӧ лӧсьӧдлыны!
Ме жӧ примитлі нин ӧтчыд тайӧ керсӧ!
Сӧмын, буракӧ, тэрмасигад вунӧді маркируйтнысӧ.
Клеймӧ туйыс со оз тыдав ни...
Век ӧд кытчӧкӧ тэрмасян...
А, ноко, видзӧдлам тайӧ пуыслысь мӧд да коймӧд тшытшъяссӧ.
Примиттӧмӧсь жӧ.
abu
Каститчӧ али мый меным!
Да оз вермы лоны!
Примитлі ме!
abu
abu
Та ыджда пуад кубометрысь унджык лоӧ, некыдз эг вермы ме вунӧдны татшӧмтӧ!..
А Маргарита да Юлий ноксьӧны-уджалӧны водзынджык, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма.
Мый нӧ вӧчны?
Висьтавны налы, юавны?
А сорасси кӧ ме, ылӧдліс кӧ паметьӧй?
Сэки нинӧм абусьыс лоӧ дойдӧма бур йӧзӧс.
Да и аслым синъясӧс некытчӧ лоӧ воштыны...
Ме нӧшта на видзӧдлі гӧгӧрбок и некысь эг аддзы сэсся мӧд татшӧм пусӧ.
А ӧд вӧрсӧ татысь некымын лун нин эз кыскыны.
Пондісны кынмыны киясӧй.
Ме майшасигтыр кекуртчи тӧрытъя бипур весьтӧ, ув помӧн гудйышті кыз пӧимсӧ, и пырысь-пыр жӧ пытшкӧссьыс ыпнитіс йӧрмӧм жарыс, меліа оньыштіс киясӧ.
А этайӧ нӧ мыйся сотчӧм чӧлӧс-гӧгыль тшӧтш петіс пӧим пытшсьыс?
И друг меным чунгис морӧсӧ!
Примитӧм кер помъяссӧ пилиталӧмаӧсь!
И ӧні мӧдысь нин сдайтӧны найӧс!..
Ӧти гӧгыль со абу удитӧма дзикӧдзсӧ сотчыны, сы вӧсна мый талун ме вои мукӧд лунъяс серти водзджык.
Со, вӧлӧм, мый вӧчӧ менам Юлий Цезарыд...
Дерт, керйыдлы немтор оз ло, кӧть и тшӧтшӧдан куим-ӧ-нёль сантиметртӧ, оз и тӧдчы дженьдаммӧмыс.
А Цезарлы — мӧд пӧвста кубатура.
И содтӧд нянь, и сьӧм...
Делянкаысь ӧти додь кыскам, а артмӧ быттьӧ кыкӧс нуим.
А мый пондам сдайтны сплавщикъяслы?
Ставыс быттьӧ лючки-ладнӧ вӧлі, а вӧрыс абу...
Дерт, кӧнкӧ, сійӧ сюся ылӧдчӧ, эз быд кер тшӧтшӧдав — сідзнад ӧд пырысь-пыр кыясны, — но код тӧдас, мый дыра нин сійӧ кӧмӧдӧ ми воксӧ...
Ме чукӧсті гозъяӧс бипур дорӧ шойччыштны-куритчыны.
Джынвыйӧ сотчӧм кер чӧлӧссӧ нарошнӧ тыдаланаджыка лӧсьӧді.
Ачым думайта: мися, видзӧдла, мыйджык кутас вӧчны Юлийыс, кор казялас; сэки сэсся ме и гӧгӧрвоа, прав ме али абу...
— Примитсис нин? — юаліс Юлий катаниксьыс лым пыркӧдігмоз. — Нормасӧ кӧть ӧд вӧчим жӧ бара.
— Лоӧ, — кыдз верми веськодьпырысьджык шуи ме.
Маргарита увторъясысь лӧсьӧдіс аслыс пуксянін вӧйӧм бипурлӧн стен дорышӧ.
Кӧсйис нин пуксьыны и друг казяліс сотчӧм кер чӧлӧстӧ.
Здук кежлӧ кынмыліс, оз вермы вештыны сы вылысь синъяссӧ.
Сэсся, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, босьтіс сійӧс да тшӧтш кӧсйис пуктыны ас улас, быттьӧ шоныдджык пыдди.
Ок, эз тай ме ног ло!
Окота вӧлі, мед эськӧ Юлийыс первойӧн казяліс, видзӧдлі эськӧ, кыдзи сійӧ пондіс вежнясьны.
abu
А то ӧні, видзӧд со, гӧтырсӧ медводз лоӧ дойдны, эстшӧм мича нывбабаӧс...
— Энлыв на, Рита, — шуи ме, — ноко, вайлы меным сійӧ чӧлӧссӧ.
— А мый? — сылӧн гӧлӧсыс джӧмдыліс, но сетіс меным ӧтарсяньыс и мӧдарсяньыс шомзьӧм шаньгасӧ.
Юлий чӧла видзӧдіс ме вылӧ зэлалӧм синъясӧн.
— Мый нӧ, — шуа, — вӧрсӧ шонтанныд татшӧм гӧгыльяснас?
Выннытӧ весьшӧрӧ песанныд, немтор али мый вӧчнытӧ?
— Ог гӧгӧрво, мыйлань тэ синан, — шуис Юлий.
Эз жӧ дзик шыльыда шу.
— Он, дерт! — ме мырдысьӧн нюммуні. — А ӧд эз кӧ вӧв сотчыштӧма тайӧ шаньгаыс, то зэв бура эськӧ лӧсяліс со эсійӧ кер помас.
— А сэсся мый?
— А сэсся...
Сэсся тэ вай, бурджык, висьтав, дыр-ӧ нин кӧмӧданныд менӧ тадзисӧ, важӧн-ӧ нин примитӧм кер помъяссӧ орйӧдланныд?
— Мый тэ сӧран, пацан?!
— места вывсьыс чеччыштігмоз друг горӧдіс Юлий. — Кутшӧм кер помъяс?
abu
abu
Ме вот тэд петкӧдла кер помъяс!..
Ме чеччышті жӧ мышвыв, босьті киӧ сьӧкыд клеймӧӧс.
Юлий сьӧкыда лолалігтыр сулаліс меным паныд, вӧсни нырыслӧн бордъясыс паськавлӧны.
Ӧні ме вылӧ видзӧдіс эз гордӧй чужӧма Юлий Цезарь, а ёсь ныра кутш, быд здукӧ дась кокыштны.
— Матыстчан кӧ, лӧсышта клеймӧнас! — пӧся шуи ме, и Юлий, буракӧ, эскис: тайӧ пӧ и збыльысь лӧсыштас.
— Бур кӧ колӧ, эн лезит... — шуала водзӧ. — А ме кӧ абу прав, позьӧ прӧверитны...
Тайӧ пасекаас ті уджаланныд сизим лун...
Аски вайӧда вӧвъясӧс, видзӧдлам, уна-ӧ петкӧдасны...
Лоас-ӧ пӧрӧдӧм мындаыс...
— Видзӧдлам... — кутана ярлунӧн шуис Юлий.
Маргарита пикӧ воӧм чужӧмӧн чӧла видзӧдіс миян вылӧ.
— Мед сӧмын водзвыв эз вӧв бызгӧма! — шуис Юлий, и гӧлӧсас, кыдзи бонзьӧм пуӧ сир ва, вӧлі йиджтысьӧма помтӧм лӧглун.
— А сы йылысь ме ачым тӧда, — ылӧсас шуи ме, а сэн сэсся мед мый колӧ, сійӧс и думайтӧ.
Сэтшӧм шог меным лои та бӧрын, кӧть пуксьы да омляв кӧин моз.
Ачым ог тӧд, кыдзи сэтшӧм ӧдйӧсӧ ставыс тайӧ лои...
Ӧд сідзсӧ ме быттьӧ и абу чорыд морт, мед эськӧ тадзи вувзьысьны кодкӧ вылӧ да топӧдны сійӧс.
Торйӧн нин помӧдз докажиттӧг...
Но сідз тай со артмис.
Збыль ӧмӧй сорасси ме да ковтӧг ӧбидиті бур йӧзӧс?
Тадзи кӧ, меным сэсся водзӧ не уджавны тані.
Но эг, эг сорась ме!
Либӧ, мыйла нӧ Юлийыс сэтшӧма пузис?
Нинӧмысь кӧ повнысӧ?
Мыйла сідзи этшсьыс петіс?..
abu
abu
Усьӧм сьӧлӧмӧн ме вои Казимир Бордзиловский пасекаӧ.
Кодӧс тай начальникным коркӧ, менам медводдза мастералан лунӧ, ышӧдӧ вӧлі уджавны.
Казимир бара на пукаліс би дорын да ув пом йылын жаритіс пажын вылас босьтлӧм няньтор.
abu
— Мый нӧ он уджав?! — скӧрала ме, сьӧлӧмын менам ярлун и дой. — Пуксьӧмыд да асывсяньыс пажнайтан! Йӧй омӧлик!
Казимирлӧн чужӧм вылас куш сӧмын чегсьӧм ыджыд нырыс кольӧма, син доръясыс печенча кодь сьӧда-лӧзаӧсь.
— Вынӧй ньӧти абу, Федя, — шуӧ сійӧ мыжа морт моз. — Час, няньсӧ сёйышта да, лӧсьыдджык лоӧ, сэки заводитла.
— А рытсӧ кыдзи виччысян, ӧні кӧ сёян?
abu
Да ӧд, пажнайттӧгыд, рытнас гортӧдзыд он во, сутшкысян кытчӧкӧ туй бокас, лым пытшкас...
Ме горза-пиняла Казимирӧс, сы вылӧ лёкӧс вошта, Юлий Шварц вылӧ чӧжсьӧм лёкӧс...
Дерт, Казимирыс и ачыс сы дон сулалӧ жӧ — йӧй юрнас виӧмӧн виӧ асьсӧ...
Ок и коньӧр жӧ эськӧ да!
Мый со сӧмын сійӧ вӧчлӧма татчӧ веськавтӧдзыс-а?
Гортассӧ?..
abu
Гашкӧ, и мам борд увсьыс некытчӧ на эз петавлы, шоныд да пӧтӧс борд увсьыс...
Тшӧтш и жаль меным сійӧ, кӧть лӧсышта пель бокас, мед сӧмын кывзысис менсьым, мед сӧмын гӧгӧрвоис бур вылӧ велӧдӧмӧс...
— А, всё едно, — ӧвтчӧ Казимир, — норматӧ меным всё равно не керны...
abu
— Не керны, не керны... — водзӧ дӧжнала ме сійӧс. — Пӧрнӧй морт, а сідзи лэдзчысьӧмыд.
abu
abu
abu
Нормаӧдзыд ӧти-кык кубометртӧ эськӧ пиньнад йирин да вӧчин!
abu
abu
Сэки эськӧ и няньтӧ кык пӧв унджык босьтін.
И выныд вочасӧн содіс...
Да кольышт, мися, няньсӧ пажын кежлад! — скӧрысь горӧді ме, и мортыд ӧд кывзысис, дзебис няньторсӧ зептас.
— Ноко, кӧні пилаыд?
Мый нӧ сідзи лым пытшкас шыбитӧмыд?!
Инструментсӧ...
Ок тэ, мӧмӧт!
Ме босьті чер да пила и понді сапйыны-керасьны, няжгыны-пилитны, коскӧс веськӧдлытӧг, лолӧс вежлытӧг...
Нёль прамӧйкодь пу пӧрӧді, а сэсся тшӧтш и чинталі да сувйи.
Чуймӧм Казимир сӧмын увъяссӧ биӧ новліс.
Тадзи выныштчӧм-пессьӧмсьыс быттьӧ и личалыштіс лолӧй, быттьӧ кокньыдджык лои.
«Ладнӧ, аски ставыс тыдовтчас!» — медбӧрын кӧрталі жӧ ӧнтая йылысь менӧ дзужалысь думъясӧс.
abu
Казимирлы шуи:
— Мӧд та мында кӧ рытӧдзыс керан, сэні и нормаыд лоӧ.
И кило джын нянь содтӧд сёян.
Кылан?
abu
— Кыла, Федя, аттьӧ...
Гашкӧ и кера... — Сійӧ сулалӧ мерлина кодь омӧлик да юр чашка пыдӧсӧдзыс вӧйӧм синъясӧн шоныда видзӧдӧ ме вылӧ.
Гортйӧ кӧ пуктан, оз нин вежсьы...
Тшыгъялӧмыд со ӧд кыдзи кыскӧ-сысъялӧ морттӧ.
А коркӧ, гашкӧ, и мича зонмӧн вӧвлі, нывъяс дінӧ котраліс...
Содтӧд няньтӧгыд Казимир вермас дзикӧдз зульскысьны ныр вылас.
Ме не этша нин аддзылі татшӧм коньӧръяссӧ.
Лукабанядорын мыйта колӧ вӧлі, ловъяӧсь ли кулӧмаӧсь ли ӧні-а...
Тані колӧ шуны, мый норма тыртӧмысь содтӧд нянь талонъяс юклӧмыс, кыдз ме и чайтлі, лои меным медся сьӧкыд, сьӧлӧмӧс муткыралан уджӧн.
Рытнас Динакӧд тэрыба арталам, кутшӧм пӧрӧдчысь да кыскасьысь, сӧвтчысь да ректысьысь мыйта вӧчӧма.
Сэсся на вылӧ, кодъяс тыртӧмаӧсь норманысӧ, лӧсьӧдам ведомость да сеталам талонъяс.
Унджыкӧныс пыр босьтісны, сы вӧсна мый ёна зілисны, и на понда нинӧм вӧлі тӧждысьнысӧ.
Но вот, шуам, пырӧ контораӧ сійӧ жӧ Казимирыс да нюжйӧдлӧ голясӧ ведомостьлань:
— Но, кыдз менам талун петіс, Федя?
А тэ зэвтан ловтӧ да веськыда шуан сылы: бара на оз тырмы, оз ло тэныд талоныд...
Казимир шога ышловзяс да, код морт моз, люги-леги воськолӧн мӧдӧдчас контораысь бӧр.
А тэ тӧдан, мый Казимирыслӧн карточкаыс ылӧ водзӧ нин сёйӧма, и столӧвӧйса шыдысь да рокысь кындзи немторӧн бӧр косӧдны сьӧкыд удж вылын лунтырӧн пыдзыртчӧм эбӧссӧ.
Торйӧн нин няньтӧгыд.
И сэтшӧм жаль мортыс.
И лӧгыд петӧ сы вылӧ.
Ӧд тӧдӧ вӧчӧм-керӧм сертиыс, мый оз ло сылы содтӧд талоныс.
Но всё равно нюжйӧдлӧ голясӧ.
Но кыдз нӧ ме верма сетны сылы?
Мукӧдлысь пайсӧ али мый?
abu
abu
Да ӧд тыртіс кӧ нормасӧ и мыйлакӧ эз вермы волыны талонысла, ме эськӧ ачым котӧртӧді-нуи...
Ме ӧд ог кӧсйы сылы лёксӧ!..
Юлий Шварц сійӧ рытнас эз лок талонысла.
Скӧрмис али повзис?
Буракӧ, повзис...
Мортыс сійӧ абу сэтшӧм, мед эськӧ не волыны честнӧя нажӧвитӧм няньла.
Честнӧя нажӧвитӧматӧ сійӧ вомсьыд нетшыштас...
abu
Мый сійӧ ӧні думайтӧ?
Мый вӧчӧны гозъя?
Лёк вывсьыс уськӧдчас ещӧ ме вылӧ.
abu
Шуӧны ӧд вӧлі: вир выв ош кодь лёкӧн пӧ овлывлӧ, а ме эг эскыв.
abu
А ӧні со ачым аддзылі...
— Федя, тэ талун мыйкӧ дзуглясян, эз-ӧ ло мыйкӧ? — юасьӧ начальник.
«Висьтавны Шураыслы?
Сыкӧд ӧтвылысь аски кыйны Шварцсӧ?..
А ме кӧ збыльысь абу прав?»
abu
— Мыйкӧ тай мудзсьӧма... — вочавидзи ме Рубакинлы.
— Кӧнкӧ, бара кодлыкӧ пӧрӧдчин?
— Неуна...
— Эн ышмав, Федя, быдӧнлы всё равно он отсав, аслад тэнад голя помӧдзыс уджыд.
А эндӧдан кӧ ассьыд делӧтӧ, некутшӧм правдайтчӧм тэныд оз отсав.
— Ме ӧд сідз, мед сой сӧнъяс ёнмыштасны уджалігас.
Сёрнита тадзи, а аслым сэтшӧм окота нуӧдлыны начальникӧс гортӧ, окота, мед эськӧ сійӧ рытсӧ пукалыштіс ме ордын.
Гажтӧм и шог меным талун ӧтнамлы.
Сэсся дум вылӧ уси, мый менам век на сулалӧ сулея пыдӧсын спирт; коркӧ, воӧм бӧрын мӧд ли коймӧд луннас, Рубакин пыраліс ме ордӧ фельдшерицакӧд да сьӧрсьыс вайліс спиртсӧ, унджыксӧ юим сэки, ме тшӧтш видлі, а мыйтакӧ кольыштліс на.
— Шура, — шуа, — а менам ӧд коркӧя спирт пыдӧсыд век на эм.
— Кутшӧм «коркӧя»? — эз гӧгӧрво начальник.
— Но, Лизаыдкӧд тай пыралінныд.
Начальник зэв збыльысь видзӧдліс ме вылӧ, сэсся и серӧктіс:
— Ӧнӧдз на эн помышт сійӧс?
Ок тэ, грекӧвӧйтысь, ачыд ещӧ гач новлан.
Гортын ме кисьталі спиртсӧ; Шуралы быдса стӧкан на лои, а аслым — кружка пыдӧсӧ.
— Салдатъяс тадзи оз юклыны! — серӧктіс Шура.
— Кутшӧм на ме юысь... — дорйыси ме.
— А, пӧжалуй, эн и тэрмась та дінӧ велӧдчынысӧ. — Шура лӧсьӧдіс кыз певсӧ стӧкан джынвыяс, мӧд киас босьтіс ва кӧш. — Но, мӧдім! — и азыма гулькнитӧмӧн юис буретш певнас индӧминӧдзыс, а сэні быттьӧ тшупӧдасис спиртыс.
Меным дивӧ кодьӧн кажитчис тайӧ, да сералігтыр висьталі сылы.
abu
— Опыт, Федя, опыт, — Шура варовмис. — Кыдз шуласны: <rus>глаз-ватерпас</rus>...
— Кыдз нӧ тэ сортӧгыс верман юны? Татшӧм чорыдсӧ? — ачым ме чуть эг тырт кружкаӧс ваӧн, песокалышті и то на кызмырдысьӧн юи.
Но и зараза!
— Ранитчӧм бӧрын, Федя, сорлавтӧг юа.
Кишка-рушкуӧс менсьым ёнакодь каттьыліс немецкӧй разрывнӧй пуля, а спиртыс пӧ весалӧ доймӧминъяссӧ, дезинфицируйтӧ.
abu
— Кыдзкӧ ещӧ ловйӧн на кольӧмыд?
Разрывнӧй бӧрас?
— Кодкӧ кевмысьӧма на... — Шура босьтіс стӧкансӧ коляс спиртнас да шонтігмоз топӧдіс ки пыдӧсъяснас.
И стӧканыс дзикӧдз воши сэні, быттьӧ ичӧтик румка...
Ёна и гырысьӧсь да мужик ногӧн мичаӧсь сылӧн киясыс: паськыд пыдӧсаӧсь, ӧта-мӧд дінас топыда пуксьӧм чуньясаӧсь; а гыжъясыс вӧсниӧсь, абу мукӧдлӧн моз вӧв гыж кодьӧсь...
Меным сэтшӧм окота, мед эськӧ аслам кырымъясӧй, быдмышті да, татшӧмӧн жӧ лоины — мичаӧн и ёнӧн...
Шура ютӧг бӧр пуктіс стӧкансӧ, ме вылӧ мӧвпалана видзӧдіг шуис:
— Колӧкӧ петкӧдла, кутшӧм пудпас колис меным немечыд?
Ме немтор эг удит шуны, а сійӧ перъяліс гач пытшсьыс да лэптіс дӧрӧмсӧ.
— Со...
Шуйга бокас сылӧн вӧлі сыри-летки доръяса, вит ура ыджда кымын лу; сійӧс казялӧм бӧрын тӧдлытӧг кезнитӧдіс менӧ.
— Тайӧ, Федя, вылісяньыс.
А пытшкӧсас чистӧ вӧлі чашйысьӧма, доктор висьталіс.
Дыр менӧ дӧмлісны-вурлісны.
Кыдзкӧ-мыйкӧ тай бурдіс, ола со.
Инмис кӧ неуна вылӧджык, ӧні эськӧ ме тэкӧд эг нин ю спирттӧ...
Сэсся ме юалі сылысь:
— Шура, тэнад пӧ Краснӧй Знамя орден эм?
Он тай нӧ и новлыв...
— Костюмын ӧшалӧ...
Фуфайкаад ӧд он ляскы сійӧс.
Орденыд, Федя, абу кизь, абу вӧрті ветлӧм вылӧ сійӧс лӧсьӧдлӧма.
— Шура, а мыйысь тэд сійӧс сетісны?
Висьтав, а!
— Сідзтӧ кӧ эз жӧ сетны-а...
abu
Видзӧд со, кыдзи синъясыд ӧзйисны тэнад...
А делӧыс вӧлі Курск дорын.
Кывлін сэтчӧс «мегыр» йывсьыс? Курскӧй дуга йывсьыс?
— Кывлытӧг эг ов!
— Но вот, Курск дорас ме разведкаын вӧлі; лейтенант Елькин дінын, коми зон жӧ...
— <ns>Збы-ыль</ns>?.. — ме сідзи и чепӧсйи Шуралань.
— Кыськӧ Сыктывкар улысь сійӧ...
Мыйӧн тӧдмаліс, мый ме Коми муысь жӧ, пырысь-пыр кыскис аслас разведвзводӧ...
Вот зонмыс вӧлі!
Фронт вылӧ доброволечӧн воӧма, университетысь.
Немец ногӧн вӧлі пызйӧ-сёрнитӧ, гашкӧ, фрицъяссьыс на бурджыка.
А ме сержант вӧлі, сылӧн отсасьысь...
Но вот, пасьталім ми немеч форма да войын шумтӧг-зыктӧг пырим враг тылӧ.
Воим шоссейка дорӧдз, водалім, а сэні гузьгӧны-мунӧны машинаяс да танкъяс.
Елькиныд и шуӧ: пондам пӧ кыйӧдчыны тайӧ туй дорас, гашкӧ пӧ и сяммам тшапкыны кутшӧмкӧ штабистӧс.
Лӧньӧдчим ми туй чукыльтанінӧ, вӧр кодьӧ, и виччысям.
А туй кузя коставлытӧг няжгӧны-мунӧны танкъяс.
Кызвыннас «пантераяс», кодъясӧс пӧ фашистъяс сӧмын заводитӧмаӧсь лэдзны, и на вылӧ пӧ Гитлер зэв ёна надейтчӧма.
Шогӧдліс быдсӧн миянӧс: мися, сволочьясыд татшӧм выннад уна бара и нырыштасны ми вокӧс!..
Но коркӧ-некоркӧ лӧньыштіс жӧ туй вылын, машинаяс пондісны журкйӧдлыны.
Но, мися, тайӧ миянлы и колӧ!
Лейтенантным (немеч форманас — обер-лейтенант), ме да ӧти салдат зэвтім сояным патруль кӧртӧдъяс да петім туй вылӧ.
А мукӧдыс дзебсьӧминсянь кыйӧдчӧны, быд здукӧ дасьӧсь отсавны миянлы, сяркнитны автоматсьыныс.
Гоз-мӧд машина сувтӧдлім, лейтенант мыйкӧ сёрнитӧ шофёръяскӧд, документъяс видлалӧ, но уськӧдчӧм вылӧ колана сигнал оз сет.
А ми нервничайтам: мый, мися, сэтшӧма бӧрйысьнысӧ, абу ӧд гортынӧсь!..
Но со, видзӧда, зэв мича машина шывгӧ-локтӧ, «Оппель».
«Оз кӧ сувт, шыбит граната!» — шуӧ мем командирным, а боецлы тшӧктӧ лыйлыны кӧлесаясас.
Видзӧда, гадыд, оз ньӧжмӧдчы.
И лӧсышті гранатаӧн.
Буретша артыштсьӧма, веськалі, моторас зваркнитсьӧма.
Пасьмунӧм машинаыд турки-тарки летитіс туй бокӧ.
Ми — сэтчӧ.
Шофёрыс да сыкӧд орччӧн пукалысь офицер эз нин лолавны.
Вот лешакыд, мися, эз тай лючки артмы миян!..
Но сэки казялім машина пытшкысь нӧшта ӧти мортӧс, пуклӧсъяс костас жаялӧма.
Видзӧдам — оберст! — полковник миян ногӧн!
И ловъя, сӧмын садьсӧ воштӧма, буракӧ ӧд топыда зӧркнитіс.
Ме ӧдйӧджык шамырті сійӧс сывйӧ и — котӧрӧн вӧрӧ.
Эскы кӧть эн, Федя, а ме быттьӧ ӧнӧдз на кыла шыльыда бритӧм чужӧмсьыс чӧскыд дуки дуксӧ сылысь.
Казьтышта — и быттьӧ выльысь кыла...
Бура, тыдалӧ, бритчылӧма грекӧвӧйтысьыд...
Но вот, эгӧ на ми удитӧй саявны пуяс пӧвстӧ, видзӧда, нӧшта кык машина локтӧны.
Лейтенант горӧдіс меным: «Рубакин, мед вӧлі вайӧдӧма оберстсӧ дивизияӧ!
abu
Ми найӧс кутам тані и, ковмас кӧ, мӧдарӧ ылӧдам!»
Ми боецкӧд тӧдса туйӧд уськӧдчим фронт визьлань.
Немецыс ме вылын куль мешӧк моз ӧшалӧ, мӧд разведчик портпельсӧ сылысь кыскӧ, ассьыным автоматъясӧс да.
А мышкын, кылам, сяргыны-лыйсьыны пондісны, гранатаяс гыпнитісны...
Шура чӧв усис, сэсся и ньылыштіс кольӧм стӧкан джын спиртсӧ, закуситіс ваӧн да нянь торйӧн.
— Сы бӧрын ме сэсся эг нин аддзыв Елькинтӧ.
Кувсьӧмасӧ нин наградитісны Краснӧй Знамя орденӧн.
Жаль зонмыс, ыджыд мортӧн эськӧ вермис лоны...
— А ті вайӧдінныд оберстсӧ? — юалі ме, сьӧлӧмӧй аслам ыпъялӧ, быттьӧ ме ачым нӧбала немецкӧй полковниксӧ; и сьӧкыд меным, и лолӧй тырӧ, и дуки дукыс пӧдтӧ.
— Ачыс котӧртіс.
Мыйӧн садяс воис, ме сійӧс ас дінӧ кӧрталі, и зэв на лӧсьыда котӧртіс...
Сӧмын тай зэв дона сійӧ миянлы сувтіс...
Фронт визь вуджигӧн меным кынӧмӧ дзенгис разрывнӧй пуля, тӧварышлы кокас вурыштӧма автоматнӧй очередь.
Бур, мый ас йӧз матынӧсь вӧліны.
А оберстсӧ, гадӧс, весиг некыті эз борышт...
Но, сідз кӧ нин шуны, пӧльзаыс уна жӧ лоӧма сыысь.
Штабнӧй капитан висьталіс меным, кор госпитальӧ орденсӧ вайис.
— Ме кӧ эськӧ татшӧмторсьыд Геройӧс сеті! — пӧся шусис менам.
— Лейтенантыслы, Елькинлы, гашкӧ и коліс, — ышловзис Рубакин. — Да сэсся ӧд абу сыын делӧыс, Федя, ми ӧд сэтчӧ эг орденъясла ветлӧй.
Шура мунӧм бӧрын ме дыр на эг вермы кӧдзавны сылӧн висьтысь.
Весиг пондыліс чайтсьыны, мый ме ачым вӧлі сэні да ставсӧ тайӧс аддзылі ас синмӧн.
А ме эськӧ верми-ӧ тадзисӧ?
Немец тылас муннысӧ?
abu
И окота вӧлі пӧся эскӧдны ачымӧс: верми жӧ!
Ӧдзӧсӧ торкнитӧм шы орӧдіс менсьым думъясӧс.
— Коді сэні?
Ме узя нин, — шуи ме, кӧть биӧй кусӧдтӧм на вӧлі, и биа ӧшиньӧй, дерт, тыдаліс ывласяньыс.
— Федя, тайӧ ме, восьтыв здук кежлӧ, мыйкӧ кӧсъя висьтавны, — кыліс коридорсянь шӧпкӧмӧн моз сёрнитӧм.
Ме тӧді Шварцӧс.
Ме гусьӧникӧн чеччи.
Мый сылы колӧ?
А друг сійӧ, мед не йӧзасьны пакӧститчӧмсьыс, кӧсйӧ тотшкӧбтыны менӧ?
Гусьӧникӧн...
Гашкӧ, век на виччысис, кор начальник мунас?
Восьта ӧдзӧссӧ, а сійӧ менӧ...
Некод оз и тӧдлы...
Некодлы на ме эг висьтав сы йылысь...
Сэсся меным думыштсис Шуралӧн висьтыс, и меным яндзим лои.
Тьпу, мися, кодысь полансӧ!..
Но век жӧ ме ньӧжйӧникӧн лэпті пызан вылӧ примитчан клеймӧӧс, мед, ковмас кӧ, ки улын вӧлі.
Сэсся скӧрпырысь гораа шуи:
— Аскисӧ эн али мый вермы виччысьны, войнас шӧйтан! — и чӧвті ӧдзӧс петляысь круксӧ да тэрыба бӧр сетчышті пытшкӧслань, пызан дорӧ матӧджык.
Шварцлӧн гӧрба ныра векни чужӧмыс быттьӧ нямрасьыштӧма, тыдалӧ, ёнакодь вийсьӧма мортыд.
Тэрыба пӧдлаліс ӧдзӧсӧс да пач дорӧ матыстчигмоз шуис:
— Федя, тэ этійӧ йывсьыд висьталін Рубакиныдлы? — вӧсни паръяса вомыс быттьӧ и сёрнитӧ бурысь, весиг леститчыштӧмӧн, но синъясыс — лӧгӧсь, пӧсь пӧимӧ дасьӧсь пӧртны.
— Эг на, — шуи ме. — Аски прӧверита, и ме ног кӧ лоӧ, быть висьтала.
— Федя, тэ эн и висьтав...
Ме и збыльысь...
Извинит...
Рита висис тайӧ вежонсӧ, оз вермы вӧлі уджавны... нывбаба висьӧмӧн висис...
Меным кык пыдди лои мырсьыны...
abu
— Мукӧдыс ёнджыка висьӧны, ӧдва легӧны, но некод тэ моз оз вӧч! — менам быд сӧн зэлалӧма, ме сёрнита сыкӧд, а ачым ог вештыв сы вылысь синмӧс, ачым тшӧтш и артала, мый кута вӧчны, уськӧдчас кӧ сійӧ ме вылӧ.
— Ачым ог тӧд, мыйла тадзи лои...
Кӧсъян кӧ, ми ӧні лишнӧй сдайтӧм пыддиыс унджык кутам пӧрӧдны...
— Код тӧдас, мыйта кер пом нин тэ вундін?
Гашкӧ, тӧвбыд тадзи уджаланныд.
Гашкӧ, и война чӧжыс!..
— Либӧ тэ висьталан Рубакиныдлы?
— А тэ кыдз чайтін!
Висьтала, дерт! — чорыда шуи ме, ачым лӧсьӧдчи кватитны клеймӧӧс. — Ӧнтай кӧ тэ, вӧрас, эн соссьы, эн зіль пуксьыны анделӧ, сэки гашкӧ и думыштлі на.
А ӧні — ог кут.
— Сідзкӧ, Федя, ме ог и тӧд, мый миянкӧд лоӧ...
Рубакиныд трибуналӧ вермас сетны...
— А водзджыксӧ мый думайтін?!
— Да...
Ладнӧ...
Эг тӧд, Федя, мый тэ татшӧм...
— Ме, Юлий, эг жӧ тӧд, мый тэ татшӧм...
Аскинас Шура Рубакин нуӧдіс пӧрӧдчысьяскӧд собрание.
Шура висьталіс Шварцлӧн «водзмӧстчӧм» йылысь, а сэсся мортыд вочасӧн скӧрмис да матьӧн и быдторйӧн пӧттӧдзыс дӧжналіс лӧньӧм-зумышмӧм войтырӧс.
Быдӧнлысь грекъяссӧ казьтыштіс начальник, кодлысь выльясӧс, а кодлысь важджыкъяссӧ.
Тӧдчӧдіс, мый Шварц коддьӧмъясӧс судитны кутам, война кад серти, трибуналӧн, а сійӧ, кыдзи тӧдса, оз ёна чеченитчы...
Войнас менсьым Цезарӧс кодкӧ нӧшалӧма, — асывнас син гӧгӧрыс лӧза-гӧрдаӧн ымрасис, ачыс ӧдва довъяліс и, гашкӧ, мися, мукӧд пӧрӧдчысьясыс песыштісны сійӧс скӧрмӧм вывсьыныс.
А, гашкӧ, гӧтырыс, Маргарита, друг кыпӧдчис шогысла да яндзимысла.
Код тӧдас...
Шварцъяс олісны ю сайын, Ыбын сайын, ичӧтик керкаторйын, и ме ог тӧд, мый налӧн сэні вӧлі.
Сӧмын Ритаыс ӧдвакӧ вермис тэчавны татшӧм лӧзъяссӧ да йӧгъяссӧ.
Мыйкӧ кӧ сійӧ и вӧчис, то, дерт, ёнджыкасӧ кывнас.
А тані сьӧкыд кырымӧн кодкӧ уджалӧма, мужичӧй кырымӧн...
Ме тӧда, мый Шварц ветліс начальник дінӧ, вӧзйысьны лесопунктысь.
Но Рубакин шуӧма:
— Лякӧсьтін и — пышйыны?
Шабаш!
Вай уджав, Шварц, и мед квартал помӧдз, кӧсъян кӧть он, быд лун вӧлі сетӧма содтӧд куб.
abu
А то ме туркнита тэнӧ сэтшӧминӧдз, мый некод оз аддзы корсьнысӧ.
Гӧгӧрвоин?
Сысянь Юлий да Маргарита тыртісны тшӧтш и содтӧд норма.
Сӧмын тай меным гажтӧмджык лои на дінӧ волігъясӧ.
abu
Локта, примита вӧрсӧ и бӧр муна.
Кыв шутӧг.
Найӧ чӧв олӧны и.
5
Кыдзкӧ ӧтчыд ме дӧмлі Марина Кириковалы, сусед мортлы, гын сапӧгъяссӧ.
Батьтӧгыд водзӧн коли да быдсяма горт гӧгӧр уджсӧ ичӧтысянь велалі вӧчны.
Рытнас петкӧді — абу тай ылын, ӧти коридор помын олам.
Ёма-бабаыд бур ногӧн донъяліс уджӧс, а сэсся мырдысьӧн пуксьӧдіс пызан саяс.
Ужнайттӧг пӧ некытчӧ ме тэнӧ ог лэдз.
Сэтшӧм чӧскыд кос тшака шыд пуӧма!
abu
Мукӧдыд пуас да са сьӧд лоӧ, а талӧн чужва рӧма и паркйӧ нырад вӧр-ваыслӧн став кӧрнас.
А, гашкӧ, тшӧтш и став пӧтӧслуннас!
Кор ме сьӧлӧмсянь висьталі та йылысь, Марина дӧвӧльпырысь шуис:
— Аттьӧ, Федя!
Кажитчис кӧ менам пуӧмаыс...
Важӧн нин эг кывлы пызан саяд мужик мортыдлысь ошкӧмсӧ.
А тшака шыдтӧ пуны ӧти коми пӧчӧ велӧдліс менӧ.
Тэ пӧ, Маринка, став пӧлӧс тшаксӧ тӧв кежлад косьты: и дона гоб, и гӧрд гоб, и уртшак, и рыжик...
Кор пӧ быд тшак сетас ассьыс кӧрсӧ, сыысь чӧскыдыс немтор оз овлы.
Да путӧдзыд пӧ эн ёна нильзьӧд пӧсь ва пиын — став кӧрыс весьшӧрӧ петас да и сьӧдӧдас...
Неуна пӧ пожйышт дэбыд ваӧн и — тырмас.
Со кыдзи велӧдіс!
— Ачыд вотлан тшаксӧ?
— Некодӧс медавнысӧ да! — серӧктіс Марина, сэсся бӧр личӧдіс-меліӧдіс гӧлӧссӧ. — Ачым, Федя, ачым.
Чӧд-пувтӧ уна дасьтыла тӧв кежлад и.
А кыдз нӧ!
Куш сӧмын столӧвӧйса шыд вылад пилаыд омӧля кутас ветлӧдлыны.
— Картупельыд аслад жӧ?
— Аслам, кодлӧн нӧ.
Мужиккӧд на ӧтлаын йӧртор лӧсьӧдлім, эг эновт, война чӧжыс вӧдита.
Кык кӧза тшӧтш видза.
Кагаыдлы ӧд колӧ йӧвторыд.
Аслам на, йӧв кружкатӧ юа да, бурмӧ сьӧлӧмӧй.
А Мариналӧн ичӧт нывкаыс вовсю спектакасьӧ джодж шӧрын аканьясӧн.
Тайӧ вӧлі мамыс кодь жӧ мугов чужӧма да ёсь синъяса, нёль-ӧ-вит арӧса инас ӧшйытӧм морт.
Мамыс пасьтӧдӧма сійӧс вомӧна визьяса ас кыӧм ковтаӧн; дерт, кӧнкӧ, ачыс жӧ кыис войнаӧдзся важ кӧлуйысь.
Унаӧн тадзсӧ вӧчлісны — резьӧдаласны ной колясъяс, тупыльӧ ӧтвывтасны и кыӧны выль новланторъяс кузь тӧвся рытъясын...
Ме кӧ эськӧ вӧлі нывбабаӧн, гашкӧ и тшӧтш кыси, а то ми, вок сикас, лысӧм ракаяс кодьӧдз волывлім.
Но мужик мортыдлы кыдзкӧ быттьӧ абу лӧсьыд татшӧмтортӧ вӧчны...
И Мариналӧн жырйын ӧні менам бара на виччысьтӧг мӧвпыштсис: гашкӧ, мися, и збыльысь гӧтрасьны да ас гортӧн заводитны овны.
Весиг пӧсялышті сэсся тайӧ мӧвпсьыс, быттьӧ Марина вӧсна чужис сійӧ.
Гашкӧ и гӧрдӧдышті на тшӧтш, бур, мый мӧдыс эз казяв — буретш вӧлі копыртчӧма кагаыс дінӧ.
Кӧть мый эн шу, а любӧ видзӧдны татшӧм кӧзяйка вылад.
Сьӧд кӧсасӧ сійӧ гартӧма-тэчӧма юр дзибъяс сьӧкыд шмакӧ, пач дорын пусьӧм-ноксьӧмсьыс мугов чужӧмыс банйӧма, шом кодь сьӧд синъясыс небзьӧмаӧсь да югъялыштӧны.
Гортас сійӧ пӧшти дзик мӧдкодь ягын серти; тані сійӧ шензьымӧн том, кӧть эськӧ и дас арӧсӧн ыджыдджык меысь.
И гӧгрӧс сойяса киясыс томӧсь да пелькӧсь, небыда да меліа вешталӧны мелань сёян-юан тасьтіяс.
— Сёй, Федя, эн пов, он на удзӧд миянӧс!
Ӧттор-мӧдтор эм на, енкӧд.
Кыдзкӧ-мыйкӧ, тшак сорӧн да мый да, олам тулысӧдзыс...
А сэсся ӧд помасяс жӧ войнаыс.
Кӧнкӧ ӧд эм жӧ сылӧн помыс...
Германияӧдзыс нин со миян пырисны.
Налӧн жырйыс ёна ыджыдджык менам серти, кыпыда пелькӧдӧма, зэв сӧстӧм, гӧгӧр еджыд пызан дӧраяс да занавескаяс, вышивайтӧм каньяс да петукъяс, югъялысь мышка паськыд крӧватьыс шыльыда лӧсьӧдӧма еджыд вольӧсӧн да чипасӧ тэчӧм юрлӧсъясӧн, быттьӧ мирнӧй кадӧ.
Кыдз сӧмын удитӧ ставсӧ вӧчны Маринаыс!
Да нӧшта ягын сьӧкыд удж бӧрын, вит кубометр вӧр сетӧм бӧрын.
abu
И пӧрӧдчӧмасӧ абу ӧти лун, абу тӧлысь, абу ӧти во, а война кадся кузь нёль во...
Кутшӧм рад, буракӧ, лоӧ со эсійӧ том мужикыс, карточкавывса, чангыля ныра ыкша чужӧма мужикыс, кор война вылысь гортас бӧр воӧм бӧрын аддзас гӧтырсӧ татшӧмӧн...
Укшальмытӧмӧн...
Нинӧм он шу, бур гӧтыр сюрӧма мортыдлы, кужӧма корсьны аслыс пӧвсӧ...
— Марина, кыдзи тэ ставтор вылас судзсян? — юася ме.
Меным тайӧ и збыльысь дивӧ кодьӧн кажитчӧ.
Аслым меным зэв дыш овлывлӧ весиг дӧрӧмӧс мыськавны-пыдзыртны, ёнджыкасӧ няйтнас и ветла.
abu
abu
— А быть ӧд судзсьы, Федя... — курыда нюмъялӧ Марина.
— Кытчӧ вошсян?
Код вылӧ надейтчан, не кӧ аслад киясыд вылӧ?..
Ар-гожӧмнад уджтӧ помалан и кытшовтыштан вӧрӧд, тшак да пув вотыштан.
Ӧтчыд да мӧдысь — со и чукӧрмыштӧ.
Тавося тӧв кежлӧ куш сӧмын тшаксӧ мешӧк джын косьтылі.
Солавлі и.
Сэсся, висьталі нин тай, йӧлысь да картупельысь эг орӧдчы.
Кыдз нӧ сытӧгыс!
Ӧд куш лӧвтӧмсьыд рокыд оз пусьы...
А шогнымӧс шогавны миянлы, бабаяслы, кузь войясыс тырмӧны, сы вылӧ быттьӧ найӧс и лӧсьӧдлӧмаӧсь...
abu
Сэсся ӧд, Федя, коді нӧ эськӧ уджаліс тані, ми кӧ, бабаяс, ставным ньӧмдім!
Ӧд став бур мужикыс фронт вылынӧсь.
abu
Миян мамӧ коркӧ татшӧм ногӧн жӧ шуліс.
Кор висигас нин век вӧлі мунӧ уджавны.
Ме пӧ ог понды уджавны, мӧд оз понды, сэки войнаыд ещӧ на нюжалас...
Сӧмын тай мамӧӧй, коньӧр, шудтӧмджык кодзув улын чужлӧма.
Да и колхозад эз сетны быд лун кило няньтӧ, кӧть усьтӧдзыд мырсьы.
Колхозса бабаясыдлы ковмыліс ёнджыка зэлӧдлыны вӧньяснысӧ...
Дыр ме эг вермы унмовсьны сійӧ рытнас.
Вӧрзьӧдіс менсьым сьӧлӧмӧс Маринаыс олӧм йывсьыс аслас сёрни-басниясӧн.
Мыйта дӧнзис-вичмис татшӧм бабаясыслы кузь война чӧжнад!
Верӧсъястӧг олігад.
Мужичӧй уджтӧ вӧчигӧн.
А шогыс?
А гажтӧмыс?
Коді тайӧс ставсӧ артыштас!
А ӧд найӧ нӧшта и челядьӧс на быдтісны, быдтісны асьнысӧ жалиттӧг, асьнысӧ быдторйӧн удзӧдӧмӧн...
Найӧ тӧдісны, мый челядьныс водзӧ нуӧдасны олӧмсӧ...
Сэсся регыд воис нывбабаяслӧн праздник, Март 8 лун.
Сійӧ жӧ Марина Кириковаыс ышӧдӧма ӧткымын юбка новлысьӧс пасйыштны тайӧ лунсӧ.
Корисны и миянӧс начальниккӧд — мед кӧть пӧ мужик дукыс тшӧтш кылыштас.
Ми тшӧтш пуктім ассьыным пай — Шура судзӧдӧма литр джын спирт — и кыкӧн мӧдӧдчим нывбабаяслӧн бал вылӧ.
Ме, дерт, водзвыв бурджыка вӧччи-пасьтаси.
Кӧмалі сьӧд ной гачӧс — гач дӧрасӧ премия пыдди козьнавлісны Лукабанядорын пӧрӧдчӧмысь, — пасьталі кельыдлӧз сатин дӧрӧм да визьӧсь-визьӧсь американскӧй пинжак, кодӧс сетлісны гортын на, мамӧ дырйи, военнӧй отсӧг пыдди — сэки тай новлыштӧм американскӧй кӧлуйтӧ уна вайлісны...
abu
Гортын эськӧ и ӧшаліс на жӧ ӧти мича ной костюм батьӧлӧн (мукӧдсӧ, кыдзи вурсян машинанымӧс да мукӧдтор, мамӧ нуліс нянь вылӧ Кировскӧй областьӧ), но тайӧ костюмыс меным вӧлі ыджыд на, эз на лок сійӧс новлан кадыс...
abu
abu
abu
Видзӧдчышті зеркалӧ торйӧ, шыльӧдышті кузь юрсиӧс.
Нинӧм, скодита и буржуйлӧн пинжакӧн, кӧть эськӧ сійӧ и ӧшалыштӧ ме вылын.
Марина ордӧ жӧ и котыртӧмаӧсь балсӧ.
Орччӧн сувтӧдӧмаӧсь кык пызан, и кор ми Шуракӧд воим, пызанъяс вӧліны нин вевттьӧмаӧсь сёян-юанӧн.
Коді мый вермӧма, сійӧс и вайыштӧма: коді тшак, коді яйтор, коді чери да сідз водзӧ.
Быдӧн судзӧдӧма ящик пыдӧссьыс важӧн нин перйывтӧм мичаджык платтьӧсӧ да ӧні пукалӧ шӧйӧвошыштӧм чужӧма: буракӧ, велавтӧмӧн кажитчӧ мича паськӧмыс, ватнӧй гачьястӧ да кыз фуфайкаястӧ дыр новлігад.
Ми Шуракӧд шензьӧмӧн жӧ видзӧдам бабаяс вылӧ: дзик быттьӧ мӧд кодьӧсь лоӧмаӧсь найӧ талун, асланыс праздник лунӧ, он и тӧд...
А сідз кӧ нин шуны — мый и не гажӧдчыштны ӧтчыдтӧ!
Кузь война чӧжыс сэтшӧма вийсьӧм-мырсьӧм бӧрын...
Ловъя йӧз на ӧд — быдӧнлы колӧ гажыс...
Кисьталісны стӧкан тырӧн пув ваӧн сорлалӧм спирт.
Тшӧктісны Шуралы:
— Ноко, начальник, вай мыйкӧ шу миян праздник кузя.
Шура сувтіс, ыджыд киас стӧканыс тіралыштӧ, сьӧд костюм морӧсас Краснӧй Знамя орден югъялӧ.
Чужӧмыс гӧгӧрвотӧм кутшӧмкӧ: быттьӧ кыпыд, но тшӧтш и нор.
Видзӧда — тіралысь стӧкансьыс весиг почовтчӧма розӧвӧй спиртыс да визувтӧ чуньясӧдыс.
Мый талун лоӧма Шураыскӧд?
Некор на ме эг аддзыв сійӧс татшӧмнас.
Начальник видзӧдліс сысянь кыв виччысьысь лӧньӧм бабаяс вылӧ, кызӧктыштӧмӧн весаліс голясӧ да шуис вӧсни гӧлӧснас:
— Мый нӧ эськӧ тіянлы висьтавны, бабӧньяс?
Ӧд луныс талун кутшӧм...
Тіян луныс.
Татшӧм лунад мужикъясыдлы кыдзкӧ быттьӧ абу и лӧсьыд тіян пӧвстын...
Да...
Ме тай и шуа: сюрс ӧкмыссё нелямын витӧд во нин со мунӧ...
Нёль во регыд войнаыслы...
Сэні, фронт вылас, тіян верӧсъясныд войнасӧ пыкӧны, да...
А ті тані пыканныд, тіян фронтныд тані нюжӧдчӧма...
Фронт жӧ тані!..
Кор помасяс войнаыс, тіянлы, бабӧньяс, уна бур кыв шуасны, меысь тӧлкаджык йӧз...
А менам озджык артмы, этша велӧдчылі да, видзӧд, мыр дорын ковмыліс велӧдчыны...
Мый ме кӧсъя тіянлы шуны, бабӧньяс?
Ме кӧсъя шуны, мый тані война чӧжыс вӧлі нывбабаяслӧн лун.
Да нӧшта Федя кодь зонкаяслӧн...
Сы вӧсна мый став надеяыс тіян вылӧ вӧлі, ті тані нёль во чӧж мырсид-пессид...
Мый эськӧ меным окота вӧзйыны тіянлы?
Мед эськӧ верӧсъясыд ӧдйӧджык бӧр локталісны, кодлӧн ловъяыс...
Но, а кодлӧн, сідзкӧ нин шуны... Да...
Ме кӧсъя шуны, мися, мед некодӧс олӧмыс вывті ёнасӧ эз жӧ дойд...
Вот.
Юӧй, бабӧньяс...
Шуралӧн гӧлӧсыс джӧмдіс, сійӧ курччис улыс парсӧ.
Кодкӧ ырӧбӧн бӧрддзис, менам курзис жӧ горшӧй, весиг ачым ог тӧд мыйысь...
Ставӧн сувтісны да пызан весьтын нюжӧдісны пув ва сора спирт стӧканъяснысӧ.
Ырзьӧм сьӧлӧмнад ме эг и казявлы, кыдзи гулькниті стӧканысь ставсӧ.
Нӧшта нин сы вӧсна, мый эз вӧв курыд.
Пырысь-пыр жӧ зэв ёна шоналіс кынӧм пытшкӧсӧй, лӧсьыд лои, зэв окота лои сёйны, кынӧмӧй вир сюмавны быттьӧ пондіс, а нӧшта — окота лои сьывны горӧдны.
Бабаяслӧн лов пытшкӧсын, буракӧ, татшӧмтор жӧ вӧчсис.
Здук-мӧд кыліс паньясӧн да вилкаясӧн гольскӧдчӧм.
А сэсся кодкӧ горӧдіс: «Нывъяс, вайӧ сьылыштамӧй!»
«Марина, лешачика, заводитлы!»
«Мый нӧ, мый?» — юасьӧ мӧдыс.
«А кӧть мый!»
abu
Марина неуна бӧрыньтчыштіс улӧснас пызан дорысь; личалӧм гажа чужӧм вылас вуджӧртіс дум.
И заводитіс вына, шогӧн йиджтысьӧм гӧлӧсӧн, веськыд кинас сьылан лад ногыс неуна ӧвтышталӧмӧн:
<rus>Что стоишь, качаясь,</rus>
<rus>Тонкая рябина,</rus>
<rus>Головой склоняясь,</rus>
<rus>До самого тына?</rus>
Ме некор на эг кывлыв ни эг аддзыв татшӧм сьылӧмсӧ.
Менам син водзын Маринаыс быттьӧ мӧд мортӧн лои, шом кодь сьӧд синъясыс сылӧн ыдждісны да вазисны, шуйга кинас кутчысис морӧс бердас, а гӧлӧсыс, а гӧлӧсыс мый вӧчис!
abu
Гӧлӧсыс друг быттьӧ йиджтысис мирыслӧн, сьӧкыд кадыслӧн став дойнас да нем жалиттӧг кырлӧдліс менсьым сьӧлӧмӧс, кодӧс и сідз нин вӧлі вӧрзьӧдӧма Шуралӧн кывъясӧн да спиртӧн.
И не сӧмын менсьым — ставӧн йиджтысисны Мариналӧн шогӧн да синваӧн.
И кор ковмис выльысь горӧдны куплет помсӧ, быдсӧн горӧдіс ас ногыс: шудаджыкъяс — кыпыдджыка, а шудтӧмъяс — морӧссьыныс став чукӧрмӧм шогнысӧ горӧдӧмнас ылькнитӧмӧн.
Меным сэтшӧм сьӧкыд лои.
Ме кӧсйылі нин чеччыны да петны ывлаӧ, но буретш сэки Марина босьтіс выль куплет, и сылӧн гӧлӧсыс быттьӧ домаліс менӧ места вылӧ, и мукӧдыскӧд тшӧтш ме азыма водзӧ сьылі.
Колӧ шуны, ме ичӧтысянь жӧ радейтлі сьывнытӧ, и таысь век кыдзкӧ бурмывліс сьӧлӧмӧй.
Мукӧд дырйиыс, гортын на, улич тырӧн вӧлі мурга-сьыла; ышма да, став кывбурсӧ, кодӧс тӧда, ас ногӧн сьыла.
А дась сьыланкывъястӧ сэки ми тӧдім этша — радио эз вӧв, деревня пасьтаын ӧтияслӧн сӧмын патефон вӧлі...
<rus>...Но нельзя рябине</rus>
<rus>К дубу перебраться.</rus>
<rus>Значит, сиротине</rus>
<rus>Век одной качаться.</rus>
Сьылӧмыс помасис кодлӧнкӧ лёкысь бӧрдана горӧдӧмӧн.
Ме лэпті копыртӧм юрӧс — бӧрдіс Маргарита, Юлий Шварцлӧн гӧтырыс.
Сійӧ тшӧтш вӧлі тані, ӧтнас, верӧстӧгыс.
Ставӧн бергӧдчисны Риталань, а сійӧ ырснитіс пызан сайысь, кватитіс тув вылысь кышӧдсӧ да и чепӧсйис ывлаӧ.
Некод эз кут сійӧс, некод эз вӧтчы.
Сӧмын жалитысь видзӧдласъяс колльӧдісны. Ме юалі орччӧн пукалысь Калисалысь, тэрыб вӧраса нывбабалысь, мый лои Ритаыскӧд.
— Мужиксяньыс юӧр воӧма, пленысь пӧ мынтӧдчӧма, — сьӧлӧм сетіс мунысьлӧн шоглы Калиса.
— Ӧні сэсся места оз аддзы, коньӧрушко.
— А Юлийыс нӧ?
abu
— Тайӧ — мӧд...
Войнаыдлӧн мӧд вонас мужик вылас усян кабала волас — пал пӧ <rus>смертью храбрых</rus>.
Во чӧж шогалас-шогалас Ритаыс да босьтас мужик вылӧ тайӧ Юлийсӧ.
Кульӧм ур кодь омӧлик пӧ сэки вӧлӧма Юлийыс.
Вердас-боссьӧдас Ритаыс.
И со тэныд...
Колӧ жӧ тадзи лоны!..
— Либӧ ичӧт зонкаыс сылӧн воддза мужиксяньыс? — юася.
— Сысянь, — ышлолалӧ Калиса.
— Но мый сэсся ставныд няргыны пондінныд!
Вайӧ юыштамӧй ли мый ли нӧшта, екуткойвась! — тадзсӧ ышӧдіс миянӧс фельдшерица Лиза.
Сійӧ ар кызя ныв, зэв визув да ёсь, юрвундысь кодь.
Ме неӧтчыд нин аддзывлі, кыдзи сійӧ бон-бус вензьыліс начальниккӧд ассьыс висьысьяссӧ дорйигӧн.
А висьысьыд сылӧн век вӧлі тырмӧ — кодлӧн пиньыс, кодлӧн коскыс юкалӧ, кодлысь кынӧмсӧ орйӧдлӧ — ёна небзисны йӧзыс тшыг нисьӧ пӧттӧ уджалігад.
abu
Шура вӧлі горӧдас Лизаыслы: «Вай дугды тэ лазаретъяс вӧчавны тані!»
А мӧдыс воча горзӧ: «Висьысь мортӧс ог лэдз вӧрӧ!
Лун-мӧд кӧ куйлыштас, дзонь-здоров лоӧ, а петас кӧ татшӧмнас вӧрӧ, — тӧлысь кежлӧ немортӧн лоӧ!».
Шура сылы ас ногыс, аслас сигӧр вывсянь дольӧ, а мӧдыс — аслассяньыс жӧ.
Но мем век жӧ чайтсьӧ, мый дырсӧ вензьыны начальникным сыкӧд оз вермы.
Мем весиг кажитчӧ, Шураыс видзӧдлывлӧ тайӧ Лиза вылас вывтіджык шоныд синъясӧн, да, гашкӧ, и частӧджык ӧтлаын лӧсявлӧ сыкӧд...
Службаӧн индӧм серти частӧджык.
Нӧшта кисьталісны морса спирт, спирта морс ли.
Ме бара лӧсышті дзонь стӧкан.
Ог тӧд, мыйла сэтшӧмасӧ ышми...
И некутшӧм шог эз ло.
Лолӧй чукйӧн ойдіс гажӧн, окота лои чеччавны, быдӧн лоины мусаӧсь, окота быдӧнӧс окавны, шуавны медся бур да пӧсь кывъяссӧ, медся мича кывъяссӧ, кодъясӧс весиг ачым на ог тӧд.
abu
Ме сӧмын на кӧсйи шуны татшӧм кывъяссӧ, но сэки горӧдіс сьывны Калиса, комиӧн да зэв тӧдса да радейтана сьыланкыв:
abu
abu
«Югыд кодзув, петав, петав...»
abu
Сӧмын тай Калисаыс помсӧ асногалыштӧма сьыланыслысь:
Петас эськӧ муса зонмӧй
Кыа бӧрын ме дінӧ,
Война тай сійӧс оз лэдз:
Немечкӧд вийсьыны тшӧктӧ.
Тайӧс сьылігӧн ме, буракӧ, медъёна зіли: коланаинтіыс сэтшӧма нюжӧдлі-босьтлі, мый мукӧдыслӧн эз судзсьывлы лов шыыс, весиг лэчыд гӧлӧса Калисалӧн.
Сьылӧмсьыс ме дзикӧдз вылӧ коддзи, друг быттьӧ стенъясыс вӧрзисны места вывсьыныс да пондісны кыдзсюрӧ гӧгравны ме гӧгӧр.
Ӧдва и сувтӧді ме найӧс.
Пыркӧдышті юрӧн, доймытӧдз курччи улыс парйӧс, сувті да мӧдӧдчи пызан сайысь.
А кок улысь джоджыс сідзи и пӧлӧстчӧ, сідзи и пӧлӧстчӧ.
Кыдзкӧ-мыйкӧ тай восьті жӧ коридорӧ петкӧдысь ӧдзӧссӧ.
А сэні, пемыдінас, пырысь-пыр и люкалі мӧдар стенсӧ.
Пиньясӧс векыштӧмӧн, став вынӧс зэвтӧмӧн кыдзкӧ-мыйкӧ петі кӧдзыд ывлаӧ, лэччи кильчӧ вылысь да шатлалігтырйи мӧдӧдчи кӧза гидъяслань, йӧз син водзсьыс ылӧджык.
И тані, — вӧрсаясыс кыскалӧны сійӧс! — вор кодь векньыдик ордым вылын, меным паныд лои Яков, посёлок пасьталаын дзик ӧти ай кӧза, мӧд ногӧн кӧ, общественнӧй козёл, коді могмӧдаліс став энь кӧзаясӧс.
abu
Тайӧ вӧлі ыджыд зверь, бур бычӧпи кодь кымын.
Сы вӧсна, мый сылӧн эз вӧв торъя кӧзяин, а видзисны-вердісны сійӧс кыдзи веськалӧ, Яков пӧри аслыссяма типӧ.
abu
Сійӧ вӧлі скӧр, и эз зэв ёна радейт йӧзӧс: стрӧка сюрас да, пыр и зутшнитас мышкад из кодь чорыд сюръяснас.
Буракӧ, водзӧс босьтіс сыысь, мый мукӧд дырйиыс вунӧдлывлісны вердны сьӧлӧмшӧрӧс.
abu
Быдлаысь позьӧ вӧлі аддзыны Яковӧс: то сійӧ кавшасьӧма конюшня лӧскӧ, турун дінӧ, да удзӧдӧ вӧвъясӧс, то гӧгралӧ помӧй чукӧр дінын; то сійӧ мырддьӧма ичӧтик нывкалысь нянь шӧрӧмсӧ, то, кӧинъясысь повтӧг, пӧткӧдчӧ киськасьӧм турунӧн мир туй вылын; то сійӧ пышйӧдӧма кыськӧ чӧскыд пипу корӧсь, то кыйӧдчӧ мудер синъяснас барак коридорын — оз-ӧ сюр мыйкӧ сӧтыштны.
И, дерт, не этша сылы аслыс дӧнзьыліс: то пӧсь ваӧн койыштасны, то коколюкаӧн гурйыштасны, — мун пӧ сэтысь, сюра лешак, тэтӧг нин шогӧдӧ...
Ӧти кывйӧн кӧ, Яков нуӧдіс чорыд тыш тайӧ му вылас олӧм вӧсна.
И сэк жӧ эз вунӧдлыв энь кӧзаяс йылысь.
А ӧні со ми паныдасим сыкӧд джуджыд лым пытшкӧ талялӧм векньыдик ордым вылын.
И сійӧ оз тӧд, мый ме жалитышта сійӧс, кадыс век на эз вӧв висьтавны сылы та йылысь...
— Яков, <ns>д-другӧ, л-лэдз</ns> менӧ... <ns>М-ме т-талун г-гажа...</ns>
<ns>Т-тэ н-нёль к-кока, т-тэныд</ns> кокньыдджык <ns>к-кежны</ns>. —
Ме код, но пола сыысь.
Ӧд татшӧм зверыд кӧ зяткӧбтас юр чашкаад, вины вермас.
Мун пӧ да и судитчы сэсся сыкӧд.
Яков сулалӧ воча да сюся видзӧдӧ ме вылӧ, оз и думайт кежны.
Сійӧ абу сэтшӧм рӧдысь, мед эськӧ первойӧн кежны!
Ме кӧсйи на висьтавны сылы выль, мӧрччанаджык кывъяс, но сэки менсьым пытшкӧсӧс пондіс гугӧдны, ме копыртчи, и сійӧ жӧ здукас мышкӧ, коскысь улӧджык, косьыштіс мыйкӧ зэв чорыд — быттьӧ ёна кусыньтӧм кыдз пу друг лэдзисны да сійӧн швачкисны меным.
Ме, сю кольта моз, турки-тарки летиті лым пиӧ, пурскыси кымыньӧн; борся-курася и некыдз ог вермы чеччыны.
Зумыдінад кыдзкӧ-мыйкӧ сулалі на, а тані некыдзи ог вермы кок йылӧ сувтны, сідзи и пӧра, сідзи и пӧра, и юрӧй дурмӧ, кодзулӧсь сӧдз енэжыс то уліын, то выліын лолӧ.
Сосъяс тыр и морӧс тыр лым пырис, вом тыр лым и.
Пӧшти ӧтпӧлӧса ӧд ачым, вылын сӧмын ной гач да американскӧй пинжак, шапкатӧм...
А кӧдзыд войыс...
Но Яков, сволоч!..
Часлы, тэ мем сюрлан на...
Ме кыдзкӧ-мыйкӧ быгыльтчи туй вылӧдз.
И век на ог вермы сувтны кок йылӧ, сідзи и пӧра.
Вот дивӧыд!..
Сэтшӧма али мый Яковыс зутшнитӧма?
Гашкӧ, кыткӧ чегис да?
abu
abu
Тані и аддзис менӧ Шура Рубакин, мортыд воштӧма ассьыс мастерсӧ да петӧма корсьны.
Кынмас пӧ ещӧ, войыс ӧд зэв кӧдзыд вӧлі...
abu
6
Колис март джын.
А тайӧ тӧлысьыс, кыдзи и век вӧрын, ударнӧйӧн вӧлі.
Пӧрӧдчӧм кузя миян участоклӧн планыс бура тырис, а кыскасьӧм кузя вӧлі кольччыштам.
Начальник корис менӧ да Динаӧс ас дінас да гӧрдӧдтӧдзным пиняліс.
abu
А помланьыс шуис:
— Федя, ме видзӧда да, кыскасьӧм пондаыс тэ ньӧти он тӧждысь.
Ставсӧ Дина вылӧ лэдзӧмыд.
Ачыд куш сӧмын пӧрӧдчӧм тӧдан.
А тэ ӧд мастер, тэныд ставнас участокыд вӧсна колӧ кыв кутны.
Мый пӧльзаыс пӧрӧдӧм вӧрсьыд, абу кӧ кыскӧма сійӧс, ягын кӧ куйлӧ.
Вай тэ кыскы сійӧс, кыскы!
Диналӧн сӧстӧм чужӧмыс, кӧні тулысланьыс содісны беринъяс, меысь на ёна ымралӧ.
Сылы, буракӧ, абу жӧ ёна долыд.
Гашкӧ, и чайтӧ, мый бӧртиджык ещӧ и ме на понда дивитны сійӧс.
Но со скӧрысь триньӧбтіс стенын ӧшалысь телефон.
Начальник босьтіс трубкасӧ, и миян вылӧ скӧрмылӧм чужӧмыс вежсьыштӧ, лоӧ тӧждысянаӧн:
— Кывза, Рубакин...
Бур асыв, Иван Петрович.
Директор.
Тайӧ нимсӧ кывлӧм бӧрын ме пытшкын мыйкӧ быттьӧ пондіс чӧсӧдны-зӧлитны.
Тыдалӧ, оз весьшӧрӧ шулыны, мый иса нырыд пӧ вежонӧн водзджык кылӧ бур кулаклысь кӧрсӧ...
— Оз лёка уджав...
Сідзсӧ шань зонмыс...
Кыскӧм кузя тай сё кымын куб кольччис...
Тані...
Час сета...
Начальник синъяснас корис менӧ телефон дорӧ.
А меным сэтшӧм неокота босьтны трубкасӧ, быттьӧ, босьта кӧ, чардби лыйыштас сэтысянь.
Но кытчӧ воштысян!
— Мелехин кывзӧ... — мырдысьӧн моз шуи ме.
— Зэв лёка кылӧ да, сибдіс али мый гӧлӧсыд? — ылісянь воӧ директорлӧн зэлыд сёрниыс.
— Мыйла, эз... — шуи ме.
— Но, Мелехин, лёка тай уджалан, а ме тэ вылӧ надейтчи.
— Вӧвъясыс омӧльтчӧмаӧсь, Иван Петрович, — шусис менам Диналӧн кывъясӧн. — Туруныс ичӧт кӧшас воӧма...
— Кутшӧм вӧвъяс!
Кутшӧм турун! — директорлӧн гӧлӧсыс чорзьӧ. — Тэ, гашкӧ, ещӧ кутан шуавны, мый столӧвӧйын шыдыс кизьӧр, а вӧрын лымйыс джуджыд?
А? Сідзи али мый?..
Аттьӧ, Мелехин, юрӧс югдӧдӧмсьыд.
А то ме, кабинетсяньыд, ог и тӧд вӧлі та йылысь...
Тӧда!
Аддзылі!
Кылан тэ менӧ?
abu
Тэнад кӧ эськӧ, вӧвъяс пыддиыд, тракторъяс вӧліны, то и планыд эськӧ мӧд вӧлі!
Тэ вай, Мелехин, дугды нюньӧасьнытӧ.
Тэд сетӧма план, и мед вӧлі тыртӧма сійӧс!
Гӧгӧрвоин?
— Да... — сӧмын и верми шуны ме.
Сэсся расниті-ӧшӧді трубкасӧ да некод вылӧ видзӧдтӧг чепӧсйи ывлаӧ.
А сьӧлӧмӧй ыпъялӧ-скӧралӧ.
Паныдасис кӧ ӧні Яков, ме эськӧ сылысь, сӧтаналысь, сюръяссӧ чистӧ чегъявлі!..
Чӧрту, мастернад дай ставнад!
Уджалӧй колӧкӧ асьныд!
Эг тай ме вӧзйысь!
Аски жӧ муна пӧрӧдчыны!
Вит кубометртӧ ворсігтыр вӧча!
Ӧні сойяс ёнмыштісны нин.
Сэки некод нин тэ вылӧ оз кут горзыны.
Воин гортад — спокой-дорогой, кӧть лыддьысь, кӧть гатшӧн червидз.
А тані лунтыр пон моз котралан, а сэсся кузь рытывбыд талонъясӧн да мыйӧн ноксян.
И тэнӧ жӧ топӧдӧны быд боксянь.
Ӧтарсянь тэ вылӧ рабочӧйыд лӧгалӧ, мыйла сылы содтӧд нянь он сет, а вылісяньыс со начальство жмитӧ...
Чӧрту, колантор тай — мастер!..
Дугды пӧ нюньӧасьнытӧ...
abu
Шуныд ӧд лӧсьыд...
А мый нӧ, ачым али мый ме вӧв шой пыддиыс доддяся да понда керсӧ кыскыны?..
Корсьӧй, колӧкӧ, бурджыксӧ!
Но кӧдзыд асылыс вочасӧн пальӧдыштіс жӧ менӧ.
А дугда кӧ мастеравнысӧ, кывзысьтӧг кӧ эновтча, — сэки, гашкӧ, и вокъяслы нянь карточкаяссӧ оз кутны сетны?
Кыдзи сэки найӧ пондасны овны?
Тьӧткаыд ӧд сэки кӧдзалас на дінӧ.
Коліс жӧ эськӧ налы кӧть семилеткасӧ кыдзкӧ помавны.
Уджавнытӧ удитасны на...
abu
Тайӧ мӧвпъясыс сэтшӧма дойдісны сьӧлӧмӧс, мый весиг ымӧстытӧдз лои.
А сэсся вочасӧн ме мӧдарлань скӧрмыны понді.
Мися, менӧ кӧ ті тадзи, то и ме сідзи жӧ верма!
Ме верма жӧ кодсюрӧлы пуж петкӧдлыны!
Ме тӧв ныр моз шуркниті-пыри кыскасьысьяслӧн баракӧ.
Сэні вӧлі лӧнь, посньыдик ӧшиньясӧд пырысь шонді югӧръясын дышиникпырысь лайкъяліс бус.
Менам сувтса синъясӧй пыр жӧ казялісны, мый кыкӧн абу мунӧмаӧсь удж вылӧ.
— Микол, тэ мыйла абу удж вылын?!
— варыш моз уськӧдчи ме крӧвать вылас куйлысь гӧрд юрсиа зон дінӧ.
Сійӧ, буракӧ, повзьыштіс меысь, тэрыба чеччис:
— Жар менам...
Со фельдшерсянь справка...
— А вӧлыд кӧні? — горза. — Сулалӧ жӧ?
— Да...
Мед шойччыштӧ.
— Вӧлыдлӧн нӧ тшӧтш али мый эм фельдшерицасянь справкаыс! — горза ме; лӧньӧм пыдди менам содӧ лӧглунӧй. — Эн али мый вермы сетны кодлыкӧ вӧвтӧ!
Мӧд мортыс вӧлі Калиса, кодкӧд ми ӧтлаын пукалім Март 8 лунӧ Марина Кирикова ордын.
Калисаыс уджалӧ сӧвтчысьӧн, ягын тэчӧ вӧрсӧ кер додьясӧ.
abu
— Тэ нӧ висян жӧ? — ме чепӧсйи сылань.
Сійӧ сувтіс меным воча — ичӧтик, гӧгрӧсіник, руд синъясыс шӧйӧвошӧмаӧсь.
— Ог эськӧ вись да...
Гын юръясӧй дзикӧдз розялісны, кулак ыджда розьяс, лымйыс пырӧ кокӧ, — и кыпӧдіс крӧвать боксьыс шынель ной пышына гын юр да пондіс дзурсйӧдлыны дженьыдик, кызіник чуньсӧ розялӧминас.
— И та вӧсна эн мун удж вылӧ? — ме ӧні ӧдва-ӧдва нин верми кутны пытшкӧсын чукӧрмӧм лёк бисӧ.
— Кокӧй вед кынмӧ, лымыс пырӧ да... — Калиса, буракӧ, гӧгӧрвоис, мый вӧчсьӧ ме пытшкын.
Содтіс мыжмӧм морт моз: — Талун турун кыскалысьяс ваясны гортысь дӧмас...
Рытнас дӧмышта, и аски бара понда уджавны...
— А коді нӧ либӧ тэнад вӧвъяслы талун сӧвтӧ?
— Крестин...
— Но ӧд сійӧ оз удит кык пыддиыд?
— Этшаджык, дерт, кыскасны...
Таысь менам дзикӧдз мыніс кутӧдӧй.
— Ӧні жӧ, кылан? — ӧні жӧ!
Кӧмась-пасьтась и котӧрт ягӧ! — барак тырнас горӧді ме.
Калиса чермунліс повзьӧмысла.
— Ой, весьӧпӧртас татчӧ...
Загреки тай тэ вӧлӧмыд...
Батьыд тай нӧ эз татшӧм лёкӧн вӧвлы...
Зэв бур морт вӧвлі...
А кысь нӧ тэ татшӧмыс?
Ме шай-паймуні, бӧбми, весьӧпӧри.
Ме вылӧ быттьӧ пывсянысь петӧм бӧрын виччысьтӧг ызгисны кӧдзыд ва ведра.
Эз!
Менӧ быттьӧ пес поткӧдлан нӧшкӧн клеснитісны.
А Калиса водзӧ дӧжналӧ:
— Аслас кокас снич выль катаникъяс...
Аслас небось оз кынмы кокыс...
Оз верит йӧзыдлысь кынмӧмтӧ...
abu
abu
Менам сьӧлӧмӧй муртса эз пот яндзимӧйла.
Ме шурк бергӧдчи и петі баракысь.
Мый нӧ тайӧ ме понді керны? —
Ме тай нӧ ачым куті пӧрны Ошӧ...
А выль гын сапӧгъяссӧ меным неважӧн начальниклӧн ордер серти сетісны, сы вӧсна мый важъясыс сотчисны.
Кӧдзыд вӧлі, и стӧрӧжикаыс ломтӧма пачӧс асывнас, а менӧ абу садьмӧдӧма.
Садьми — лӧз тшын лювъялӧ, чуть ог пӧд.
Катаник пыдӧсъяс дзикӧдз нин сотчӧмаӧсь.
Мый сэсся шуан йӧй нисьӧ прӧсуж пӧчӧыдлы, кодлы талун ли аски ли, гашкӧ, сё арӧс нин тырас...
Петі ме баракысь ывлаӧ да котӧрӧн — гортӧ.
Кватиті сотчӧм гын сапӧгъясӧс и — бӧр.
— Калиса! — горза, — вай ӧтвылысь зэв тэрыба дӧмлам гын юръястӧ и — ягӧ!
Видзӧда, мортыд дзикӧдз шӧйӧвошис, кыскалыштіс нырнас, синъяссӧ весиг чышкыштіс килутшнас.
— Чӧв, Федя, ог удитӧй, — шуис меліа. — Ме кӧмаси нин, Кольӧ со сетіс ассьыс.
Ыджыдджыкӧсь эськӧ да, мед...
А тэ вай бӧр ну катаникъястӧ, аслыд на ковмас дӧмас вылад...
Вокъясыдлы ли...
Ӧні нин ме бӧбмӧмӧн сулала сотчӧм катаникъясӧн джодж шӧрын.
— Ну бӧр, тэд шуӧма! — нюмъялӧ Калиса. — Меным, мися, ваясны дӧмассӧ...
Ветлігкостіыд ме доддяся и, кӧсъян кӧ, ӧтлаын мунам вӧлӧн.
— Кутшӧм вӧлӧн?
— Кольӧыслысь доддялам.
Мый сылы сідзсӧ сулавны.
Недыр мысти ме пукалі нин Калисакӧд орччӧн ӧбледьӧн вольсыштӧм додь колода вылын, а дженьыдик гырка Пеган, кок помъясас исергаӧн кынмӧм йиторъясӧн сярӧдчигтыр, рӧдтіс-нуис миянӧс ягӧ.
Бӧрсянь кывзысьӧмӧн вӧтчис кресталӧм гезъяс вылӧ лэдзӧм ичӧт додь, кодӧс миян шуӧны патрӧӧн.
— Калиса, а тэ нӧ батьӧӧс менсьым бура тӧдан? — юася. — Ӧнтай тай шуин...
— Но, тӧдтӧг ог ов, ӧти сиктсаяс да.
abu
Дас кӧкъямыс арӧсӧдзыс ӧд ме гортын олі, сэки кӧть Сюзибас петалі верӧс сайӧ-а...
Бура помнита батьтӧ, шань морт вӧлі.
Эз тэ мознад горзыв ни. — Калиса лёкавтӧг серӧктіс. — Помнита, кор колхозыд лои, бӧрйисны сійӧс председательӧ.
Кӧть эськӧ и том на ачыс вӧліс.
Первойсӧ морт кызь, буракӧ, гижсис...
Батьыдлы, буракӧ, яндзим вӧлі ыстыны йӧзсӧ удж вылӧ.
Эз на кужны сэки ыстасьнысӧ ли.
Видзӧдан да, Ӧндрей гозъя, батьыд да мамыд тэнад, асьныс медводз доддясьӧны турунла мунны.
А мукӧдыд сэсся кыдз он мун?..
Ме лов шыӧс кутӧмӧн кывза Калисаӧс, и мен кажитчӧ: тайӧ сёрнинас нывбаба нӧшта на ӧтчыд ӧлӧдӧ менӧ ӧнтая скӧралӧмысь.
— Шутлив вӧліс батьыд и, — водзӧ казьтылӧ Калиса. —
Коркӧ, сёрӧнджык нин, ӧтлаын жӧ вӧрын уджалім.
Ме ар дас квайта вӧлі, кыскаси, а сійӧ тай миянлы сӧвтіс-а.
Тэчим ми сыкӧд ыджыдкодь додь, куб сайӧ нин, буракӧ, лои.
А, видзӧда, зэв мича кер на орччӧн куйлӧ.
Ӧндрей дядь, мися, вай нӧшта пуктам тайӧс!
А сійӧ сералӧ: эн горшась, пӧран вед.
Но ме нин сираси: пуктам да пуктам...
Но — лэптім, кӧрталім.
Сӧмын тай туй вылӧ петтӧдз на менам доддьыд и пӧрис.
Кӧть караул горзы.
А батьыд сералӧ.
Пуксис мыр вылӧ, перйис табак кӧшельсӧ и куритчыны пондіс.
Мися, Ӧндрей дядь, лок отсав но! — кора бӧрдігтыр.
А сійӧ оз и вӧрзьыв: мӧдысь пӧ он понды горшасьны.
— Сэсся нӧ эз и лэпты али мый додьтӧ? — шензя ме.
— Лэптіс, кыдз эз...
Но не этша тешитчыштіс.
Меным нимкодь таысь, и ӧттшӧтш ёнтыштӧ сьӧлӧмӧй.
Ме неуна помнитышта жӧ тайӧ Калисаыслысь верӧс саяс мунӧмсӧ.
Ачыс ичӧтик, а верӧсыс тай зэв ыджыд быттьӧ вӧлі-а.
Часовня дорын вӧлі петкӧдлӧ миянлы, зонка чукӧрлы, кыдзи колӧ лэптавны кык пудъя гира чаль чуньӧн.
Ми сэки, кӧть и зэв сюся велӧдчим сылысь, но асьным лэптынысӧ некыдз на эг вермӧй.
Ӧні ме висьталі та йылысь Калисалы.
Сійӧ кыдзкӧ нориника серӧктыштіс да шуис:
— Сэтшӧм вӧвлі.
Ён дядьӧ жӧ, енкӧд, вӧвлі...
Менӧ, ичӧтик морттӧ, тупыльӧн вӧлі шуӧ...
А вай жӧ пӧ ме тэнӧ, тупылёк, шкап выланым лэпта.
Видзӧдлам пӧ, кыдзи тэ сэтысь лэччан.
Калисалӧн вежсис чужӧмыс, сійӧс, буракӧ, дзикӧдз шымыртіс кольӧм шуд йывсьыс казьтылӧмыс.
— Кытчӧкӧ тай вошис со, кӧть и та ыджда дядьӧ вӧліс.
Сизимӧд во виччыся...
Комын ӧкмысӧдын армияад Степаныс ветліс, буретш бӧр локтан кад нин вӧлі, но войнаыд таляліс.
Сысянь — слук ни дук...
Граница дорад сійӧ вӧлі миян, кутшӧмкӧ Перемыш дінын, первой нырас и веськаліс.
Код тӧдас, ловъя ли кулӧма ли сэсся.
Век тай виччыся-а...
Кызь арӧссянь ныв ни дӧва...
Челядь эз удитны лоны, ӧтнам ола пӧрысьяс дінын, тӧлын ни гожӧмын вӧрысь да ваысь ог петавлы.
Немтор он вӧч — кодлӧн кутшӧм шуд...
Кор ми пондім нин матыстчыны уджалан яглань, друг паныд лои кыккокйыв скачитысь вӧв.
Шуркнитіс миян дінті гортлань, сийӧс-гужи дінас куш сӧмын додь вожъяс кольӧмаӧсь.
— Кутю Митьӧлӧн тайӧ Каркоыс, — шензьӧмӧн шуис Калиса. — Мый лоӧма сыкӧд?
Меддыш вӧлыс тайӧ да...
Сэсся и тыдовтчис ачыс ямщикыс — Кутю Митьӧ, ме кодь жӧ арлыда, но пыста кодь омӧлик да жебиник зонка.
Беринӧсь чужӧмыс муртса тыдыштӧ пон ку шапка пытшсьыс.
Котӧртӧ, кӧсйӧ вӧтӧдны Каркосӧ.
— Мый нӧ лои? — горӧдіс сылы Калиса. — Куш вожъяснас тай нӧ скачитӧ Каркоыд, а доддьыс нӧ кӧні?
Но Кутю Митьӧ немтор эз вочавидз, сӧмын ӧвтыштіс кинас.
Вом доръясыс сырмӧны, сьӧкыда кашкӧ-лолалӧ.
— Ок тэ, рӧбӧтник! — котӧртысь Митьӧ вылӧ жалитана синъясӧн видзӧдіг шуис Калиса. — Мӧмӧт!..
abu
abu
Батьыс татшӧм жӧ мӧмӧт вӧвлі.
Нэмсӧ вежыньтчӧм керка-картаын овліс.
Вина юны да керка тырыс Кутю пиянӧс лӧсьӧдны толькӧ и сяммыліс.
abu
Вӧлӧмкӧ, Митьӧыд вӧчӧма зэв лёктор.
Сӧвтасны сылы додьсӧ, Каркоыс мыйкӧ мында муныштас да зумыд туй вылӧ петтӧдз на бӧр сувтас.
И некыдзи пӧ бӧрсӧ оз вӧрзьӧдчы, дзуртӧ-легӧ сӧмын места вылас.
Митьӧыд пессяс-пессяс, ньӧрйӧн и зорйӧн вуштас Каркоыслы, но немтор оз отсав.
Сэки Кутю Митьӧыд ваяс матысса бипурйысь пӧсь ӧгыр, лэптас вӧлыслысь бӧжсӧ да пуктас сэтчӧ ӧгыртӧ.
Небось тай сюрас Каркоыдлы выныд!
Кыдз корснитас да кыдз чепӧсъяс! — сӧмын заветкаясыс рутш-ратшмунасны...
А вӧлыс тӧвзьыштас куш вожъяснас.
Бӧрд кӧть серав сэсся.
Колӧ жӧ татшӧмтор думыштны!
Коньӧр вӧв!
abu
abu
Да и, сідз кӧ нин шуны, Кутю Митьӧыс коньӧр жӧ.
Сылы абу жӧ кокни омӧльтчӧм да ещӧ дуланитчысь вӧвнад.
Со тай буретш петкӧдӧны морӧсӧдз челикысь сэтшӧм жӧ кер додь.
Горзӧмыс, сӧткӧмыс!..
Кодкӧ нуӧдӧ вӧвсӧ дом поводӧдыс, ямщикыс кутчысьӧма вӧжжиас да нюдз ньӧрйӧн швичйӧдлӧ боксяньыс, сӧвтчысь нывбаба ыджыд зорйӧн, чужӧм гӧрдӧдтӧдзыс, бертӧ-йӧткӧ додьсӧ мышсяньыс.
И ставӧн горзӧны, ставӧн ышӧдӧны ичӧтик вӧлӧс, кодлӧн быд лунъя сьӧкыд уджысла да омӧлика сёйӧмысла, туйвывса чорыд вуж моз, дзикӧдз нин лыбӧма корпаыс.
Сэсся тай кыдзкӧ-мыйкӧ вӧрзис жӧ сьӧкыд доддьыс.
И пырысь-пыр жӧ горзӧм-ышӧдӧм уна пӧв ярджыкӧн лои: ӧд ӧні колӧ сэтшӧма весьӧпӧртны кывтӧм пемӧсӧс, мед эськӧ сійӧ туй южӧдз челикысь петігӧн кыдзкӧ-мыйкӧ эз нин сувтлы.
Кыдзи сӧмын эг ышӧдлывлӧй ми вӧр кыскалысь вӧвъястӧ!
И ки тыр чӧскыдджык туруннад, и нянь шӧрӧмнад, кодӧс мырдысьӧн сорӧн лоӧ торйӧдны аслад паёкысь.
Но век жӧ ёнджыкасӧ коньӧръясӧс ышӧдлывлім ньӧрйӧн да зорйӧн да сизим вевся матьӧн.
А Кутю Митьӧ со и пӧсь шомӧдз воӧдчӧма.
abu
А думыштны кӧ, мыйта вӧчисны миян вӧвъясыд война кадад!
Ӧд техникаыд зэв гежӧд на сэки вӧлі; пример вылӧ, миян леспромхозын немся механизируйтӧм участок эз вӧв...
Пӧшти став вӧрсӧ кыскисны колхозса вӧвъяс, посньыдик, но шензьӧдана винёв пемӧсъяс.
abu
Коньӧръяс и зӧртӧ омӧля аддзылісны;
Эжва да Сыктыв дорса турун вылын сӧмын и олісны (и весиг туруныс эз тырмыв пӧттӧдзыс!), но найӧ мырсисны и мырсисны: сы мында кер лэччӧдісны гӧльмӧм страналы, сы мында му гӧрисны, сы мындаӧн тшӧтш фронт вылӧ веськалісны, а кор ёна нин ковмыліс — мездылісны асланыс чорыд яйӧн кок йывсьыныс усьны заводитӧм йӧзӧс...
Директорӧн дзужалӧм бӧрын ме слӧйӧн босьтчи кыскасьӧм дінад.
Начальниккӧд ӧтвылысь звӧнитлім колхозса председательлы, корим содтӧд вылӧ нӧшта некымын вӧв мӧдӧдлыны.
Мися, ми тэнӧ мыйӧнкӧ мездам жӧ.
Мортыд эз кут ыръянитны, нёль вӧв вайӧдіс сезон помӧдз.
Ямщикъясӧн!
Эбӧссьыс усьӧм йӧзӧс унджык мӧдӧдім туй вылӧ — мед тёпканъясӧ слегаяс тэчӧны, чой горувъяс лыскалыштӧны...
И вочасӧн унджык пондім кыскыны.
Буракӧ, мися, немтор кӧ сэтшӧм-татшӧмыс оз ло, тыртам квартальнӧй плантӧ.
Мед сэки, колӧкӧ, звӧнитӧ директорыд...
abu
7
Ӧні, кыскасянінад ёна ноксигӧн, ме частӧ вӧлі ӧтлаын Динакӧд, аслам подчинённӧй десятниккӧд.
И, веськыда кӧ шуны, меным нимкодь вӧлі сы дінын бергавны.
Кыдзкӧ ӧтчыд ме вои примитны вӧр Диналӧн бать — Тэрыб Ӧльӧш дінӧ.
Тайӧ вӧлі ар ветымын вита ыджыд тушаа дядьӧ, корӧсь кодь паськыд тошка да куш юра, мый вӧсна меным век кажитчыліс, мый став юрсиыс сылӧн гусьӧникӧн тошкас лэччӧма.
Сёрнитӧны вӧлі, мый Тэрыб Ӧльӧшыс — зэв асруа морт, он и тӧдлы, чажнитас мыйыськӧ, и сэки сӧмын виччысь: быдторсӧ вермас керны.
Ӧтчыд пӧ Ӧльӧшыс мӧдӧдчас ягӧ, джын туйсӧ нин, кык верст, подӧн восьлалас.
Но виччысьтӧг конйыштчас кыз вужйӧ да усьӧ.
И кымӧснас люкыштчӧ пожӧмӧ.
Таысь мортыд сэтшӧма скӧрмас, мый лёкысь йирыштас пиньнас да уськӧдчас бӧр гортланьыс.
Усьӧ пӧ да чеччӧ котӧртӧ.
Кватитас гортсьыс чер, выльысь локтас вуж дінӧдзыд да, капустаӧс моз, чистӧ тшытшас-керавлас сійӧс.
abu
Тшӧтш и пусӧ, кодӧс люкалӧма, пӧрӧдас скӧрмӧм вывсьыд.
Выжыв кӧ нин-а?..
Шуам, скӧрмынытӧ ме и ачым скӧрмывла, мукӧд дырйиыс сэтшӧма на ещӧ чажнитла...
Но мед увйӧ сконъясьӧмысь та дыра не ыркавны, сы ылна ӧтарӧ и мӧдарӧ котралігӧн не ыркавны, — ог тӧд, менам эськӧ аслам регыд и серамӧй петіс...
Татшӧм висьтъяс бӧрад ме полыштікодь Тэрыб Ӧльӧшсьыд.
Но тшӧтш быттьӧ и окота вӧлі аддзывны сійӧс скӧрмӧманас, кутшӧмджык сійӧ сэки...
Уджаліс мортыс бура, нормасӧ век тыртіс, и ме быд лунсӧ эг и волыв сы дінӧ.
Допталонтӧ позьӧ вӧлі сетны сылы вӧрсӧ примиттӧг.
А ӧні вои и шемӧс босьтіс, вомӧс паськӧді: Тэрыб Ӧльӧшыд аслас пӧрӧдӧм вӧрысь пашкыр сад вӧчӧма — быдлаын ув да йыв, ачыс некӧн оз тыдав, черӧн тюкӧдчӧмыс сӧмын кӧнкӧ кылӧ.
abu
Чаща пырыс ӧдва и писькӧдчи сы дінӧдз.
— Мый нӧ тэ увсӧ он сот? — юася дӧзмӧмӧн.
Пӧрччис кепысьсӧ, шылькнитіс кинас паськыд тошсӧ да долыдпырысь шуис:
— Выль ногӧн ме шуи уджавны, Педӧр.
Квайт лун понда куш сӧмын пӧрӧдны да чинтавны, а сизимӧд лунас, вӧскресенньӧӧ — сотны, сӧмын сотны, мед быттьӧ шойччӧм кодь лоӧ.
abu
abu
— А лым кӧ усьӧ?
Тыртас став увтӧ.
— Оз усь, детина, ӧні кутшӧм нин лым.
— Но мед, шуам, оз усь, — ог сетчы ме. — А кыскынысӧ кыдзи татшӧм вӧртӧ пондам?
Запасыс ӧд миян абу ӧні, лун-мӧд мысти ковмас кыскыны...
abu
Вай, зон, тэ, Ӧльӧш, ӧні жӧ сот увсӧ!
— Ог, Педӧр, недель помӧдз ог кут сотны.
Вай тэ эн торкав менсьым плансӧ, сэтшӧм лӧсьыда думыштӧмасӧ.
— Он кӧ сот талун жӧ, ме ог примит тэнсьыд!
— Ме тэд сета — ог примит!
— Ог, тэд шуӧма...
Кыдз тай Тэрыб Ӧльӧшыд горӧдас!
Кватитіс мерайтчан зорсӧ и — ме вылӧ.
Ме, повзьӧм ур моз, тюркниті сы киӧн вӧчӧм чащаӧ.
Сійӧ ме бӧрся.
Сэсся, пӧрысь мортыд, конъясис, усис, буракӧ, да пондіс эравны.
А менам нин серамӧй петӧ, горза ылісянь:
— Аски асыв бара вола, мед вӧлі сотӧма увсӧ!
А он кӧ сот — ог кут тэнсьыд примитны!
Мед, колӧкӧ, начальник примитӧ.
Но и Тэрыб Ӧльӧш!
Збыльысь, буракӧ, выжывмӧма...
Рытнас, кор Дина пыртіс ме ордӧ кыскасьӧм йылысь лыдпасъяс, ме висьталі сылы лунся спектак йылысь.
Нылыд ыпнитіс-гӧрдӧдіс, кыв шуны оз куж.
Мися, мыйла и висьтавсис мый оз ковсӧ!
abu
— Ме ӧд, Дина, бурӧн шуи сылы... Эг лёк вылӧ...
Эг чайт, мый сійӧ сэтшӧма пузяс...
Вӧрсӧ ӧд кыскыны колӧ...
abu
Дина копыртӧма юрсӧ, пашкыр юрсиыс дзикӧдз вевттьӧма чужӧмсӧ; сӧмын и аддза, кыдзи кузьмӧс чуньяса еджыд киясыс кальӧба шамралӧны ӧта-мӧднысӧ.
— Федя, тэ эн ёнасӧ дивит сійӧс... — кылӧ сылӧн тіралыштысь гӧлӧсыс. — Сідзсӧ абу лёк морт батьӧыс...
Сьӧлӧмыс бур...
Ӧдйӧ ӧзйысь сӧмын...
Асьсӧ кутны оз вермы...
Водзті сійӧ эз татшӧм вӧв, збыль шуа.
Войнаӧдзыс сійӧ мӧд кодьӧн вӧлі.
Зэв ёна уджавліс и, звучникӧн вӧвлі. Гортын важ газетъяс эмӧсь, унаысь сійӧс снимайтлӧмаӧсь.
— Видзӧд со! — чуйми ме.
— Ми сэки чойкӧд ичӧтӧсь на вӧлім, а Веча вокӧй пӧрнӧй зон нин вӧлі, институтӧ муніс велӧдчыны.
Ёна и велавлӧма сійӧ миян...
Батьӧ немысь-немтор эз жалитлыв сылы, гашкӧ, сы понда и ёнджыкасӧ вийсис — мед нин сӧмын велӧдчас...
Костюмъястӧ вӧлі ньӧбалӧ сылы, деньгатӧ мӧдӧдӧ...
Став сикт пасьтаысь пӧ ӧтнамлӧн пиӧй геологӧн лоӧ!..
А войнаыд кор заводитчис, вокъясӧй став курснас мунӧмаӧсь фронт вылӧ.
Во мысти усьӧма сэсся Веча вокӧй Сталинград дорын...
Диналӧн чужӧмыс век на оз тыдав юрси пытшсьыс, и ме ог тӧд, мый вӧчсьӧ сылӧн чужӧм вылын.
Гӧлӧсыс тай дзикӧдз вежсис-а.
— Воклӧн усьӧмыс ёна небзьӧдіс батьӧӧс, друг висьӧдчыны сійӧ пондіс.
Ӧні ньӧти асьсӧ кутны оз вермы...
Мыйкӧ кӧ не сы ног — пырысь-пыр и этшсьыс петӧ...
Ме гортын паныд кыв ог нин шулы сылы...
Со кыдз вӧлӧма...
А ме сералі старик вылас, чащаӧд котрӧдлі сійӧс...
Сьӧлӧмӧй нӧйтчӧ менам, ме полігтырйи вевття аслам киӧн Диналысь пӧсь кияссӧ.
Сійӧ виччысьтӧмысла дрӧгнитӧ, но оз нетшышт кияссӧ; и ми вель дыр тадзи чӧла пукалам — войнаӧн дойдӧм челядь, кодъяс друг казялісны, мый, сьӧкыд кадыс вылӧ видзӧдтӧг, тшӧтш и на пытшкын пондісны ловзьыны томлунлӧн виртӧ ӧзтысь вынъяс.
Ме колльӧді Динаӧс горт дінӧдзыс.
Батьыскӧд найӧ олісны Ыбын-ю мӧдарын, важ посёлокса ичӧтик керкаын.
Миянладорын жӧ вӧліны выльджык, кузь баракъяс, столӧвӧй, пекарня да контора, кодлӧн вевт вылын ӧні, тӧлыся югыд войнад, ясыда еджвидзис сюмӧдысь шӧралӧм ыджыд лыдпас — «86», татчӧс кварталлӧн номерыс.
Вӧлі лӧнь.
abu
Тыр тӧлысьлӧн кельыд югӧрыс ойдӧдӧма и шойччысь посёлоксӧ, и узьысь вӧрсӧ, гӧгӧр быттьӧ мойдын кодь.
Шондіа луннад небзьыштлӧм бӧрын ывлаыс удитӧма нин топыда кынмыны, и чарӧмыс лэптіс миянӧс, кокньыд йӧзтӧ.
Миянлы лӧсьыд вӧлі вӧйласьтӧг мунны шыльыд чарӧм вывтіыс орччӧн, туйтӧг; а нӧшта лӧсьыдджык вӧлі кывны кутчысьӧм кияс пыр ӧта-мӧднымлысь вир пессьӧмнымӧс.
Ыбын юыс таті, пос дортіыс, тӧвбыд абу и кынмылӧма, буракӧ, ключьяс петӧны, и ми мыйкӧ дыра кывзыштім варов валысь сялькӧдчӧмсӧ да видзӧдім сьӧд йирӧ вӧйӧм югыд кодзувъяс вылӧ.
Ми кыкнанным вӧлім шемӧсмӧмаӧсь виччысьтӧм шудсьыным, да, вӧй ыжъяс моз, эгӧ тӧдӧй, мый колӧ вӧчны татшӧм здукъясас.
Ӧшинь улас ме, смелмӧдчи да, кужтӧг окышті Диналысь тіралысь вом доръяссӧ.
И пыр жӧ став вир-яйӧн кылі, кыдзи сійӧ ыпнитіс-ӧзйис, а сэсся тэрыба мынтӧдчис менам сывъясысь да пырис гортас.
Ме и ачым ӧзйи жар биӧ веськалӧм сирӧд чаг моз да понді яра сотчыны.
И сэтшӧм лӧсьыд лои меным!
Лолӧй ыпъялӧ... И код быттьӧ ме...
И быгыд тӧлысьӧдзыс окота чеччыштны...
Вочаасис кӧ эськӧ ӧні меным Яков, ме эськӧ и сійӧс, заразаӧс, окышті.
8
Сёйӧм-юӧм кузя ӧні ме олі эг нин сэтшӧм омӧля.
Дерт, шуам, кило няньыд быдмысь мортыдлы кизьӧриник вӧлӧганад озджык жӧ тырмышт, но и тшыглы он жӧ нин кув сыысь.
abu
Лукабанядорын ёна дзескыдджык вӧлі...
А сэсся ӧд и войналӧн помыс нин тыдаліс.
Тайӧ медъёна ышӧдіс миянӧс: чайтсис, мый Победа бӧрын дзик ставыс вежсьӧ, олӧмыс шудаысь-шудаӧн лоӧ.
А сэтчӧдзтӧ кыдзкӧ-мыйкӧ позьӧ нин терпитны.
Сьӧм менам вӧлі жӧ — ӧд ӧні удждонӧй лои нин квайтсё шайт тӧлысьнас.
А кытчӧ сійӧс ёнасӧ видзан?
Кило нянь вылад да столӧвӧйса шыд-рок вылад зэв этша мунӧ.
Но ӧтчыд ме прамӧя валниті-лэдзи «лишнӧй» сьӧмӧс.
И сэки вӧлись гӧгӧрвои, мый некутшӧм сійӧ абу лишнӧй.
Кор тай зептыд тыртӧм лоӧ, сэки небось ӧдйӧ гӧгӧрвоан...
Рытын пыри ме баракӧ, а сэні пӧрӧдчысь мужикъяс очкоысь ворсӧны.
Сконас быдса чукӧр дасаяс и весигтӧ гӧрд комынаяс ӧкмывлӧны.
Видзӧдышті, кыдзи татшӧм чукӧръяссӧ то ӧти, то мӧд тіралысь киясӧн курыштавлӧны асланьыс.
И сэки казялі: вӧлӧмкӧ, интереснӧ видзӧдны картіасьысьяс вылад: ӧд сэтшӧма вежласьӧны налӧн чужӧмъясыс — то пемдывлӧны, то югдывлӧны, быттьӧ кино видзӧдан.
Медыджыд сьӧм чукӧрыс вӧлі Юлий Шварц водзын.
Скон босьтӧм бӧрын сійӧ тэрмасьтӧг шыльӧдлывліс вӧсни чуньяса кияснас чукрасьӧм витаяс да дасаяс да лӧсьыдіника тэчлывліс стопаӧ — гырысьджыкъяссӧ уліӧ, посниджыкъяссӧ выліӧ.
abu
Веськыд ныра да джуджыд кымӧса чужӧмыс сылӧн, сук чай рӧма синъясыс и ыпъялісны.
И ме весиг думышті: гашкӧ, мися, Юлийыс олӧмас медъёна радейтӧ картіасьны?
Сэки медъёна бурмылӧ сылӧн сьӧлӧмыс?
Коркӧя бӧрын ми сыкӧд ёнасӧ эг меліасьӧй.
Налысь, гозъялысь, вӧр примитігъясӧ ме неӧтчыдысь паныдасьлі Юлийлӧн яр видзӧдласкӧд, и тайӧ видзӧдласъясыс ёна ыджыд бурсӧ меным эз вӧзйыны.
Позис кӧ, сійӧ эськӧ менӧ, буракӧ, пырысь-пыр жӧ тшапнитіс голяӧд.
Но сійӧ поліс Шура Рубакинысь, сійӧ, буракӧ, тӧдіс: мыйкӧ кӧ лоӧ мекӧд, начальник аддзас, кытысь колӧ корсьны мыжасӧ.
abu
abu
Сідз нин гусьӧникӧн сёрнитӧны вӧлі, мый тӧндзи, кор Юлийыс ветлӧдліс лӧз синмаӧн, сійӧс пӧвсалісны эз ёртъясыс, ни эз гӧтырыс, а Шура Рубакин.
Ог тӧд, ачыс Шураыс меным эз висьтавлы та йылысь.
Сӧмын тай, буракӧ, сійӧ лунъясас и эм, велӧдыштіс менӧ:
— Федя, коркӧ кӧ кодкӧ уськӧдчас тэ вылӧ, — эн повзьы.
Мед кӧть пурта.
Чужйы кок вож костас, и пуртыс усьӧ.
Ме сӧмын воча серӧктышті: мися, татшӧм велӧдӧмсяньыд да вӧчтӧдзыд коластыс ыджыдкодь.
abu
abu
abu
abu
Интереснӧ, кыдзи Юлийыс олӧ Маргаритаыскӧд ӧні, кор кывсис, мый гӧтырыслӧн воддза мужикыс ловъя?
abu
Но со кодкӧ серам сорӧн шуис:
— Федялы талун телепит жӧ ворсыштны, но полӧ.
Меным эськӧ, кыдз мастер мортлы, ӧлӧдны мукӧдъясӧс деньгаӧн картіасьӧмсьыс, а менам, вильыш кычанлӧн моз, ыпнитіс сьӧлӧмӧй татшӧм шуӧмсьыд, да ме ыкпашитӧмӧн вочавидзи:
— Мыйысь мем повнысӧ!
Сьӧмсӧ ачым на нажӧвита.
Пызан сайӧ пуксигӧн меным кутшӧмкӧ здукӧ усьліс тӧд вылӧ карса базар вылын коктӧм салдаткӧд сёрни, коді кӧсйис вузавны меным атласнӧй карті, но батьӧ усьӧм йылысь тӧдмаліс да эз вузав, — тайӧ казьтылӧмсьыс меным яндзимкодь лолі, но мӧд, ыджыдджык вын мырдысьӧн кыскис нин менӧ пызан сайӧ.
«Ладнӧ, ӧтчыд ворса, сэсся и — пом!» — зіли ме лӧньӧдны яндысьӧмӧс.
Сиктын ми, зонкаяс, ворслывлім жӧ очкосьыд, истӧг вылӧ да посни деньга вылӧ.
Но ӧнія кодь ворсӧмсӧ ӧнӧдз ме эг на аддзыв — мед сконсӧ заводитісны витаысь либӧ дасаысь.
Кор ме лои скон вӧдитысьнас, ӧтчыдысьӧн вои витсё шайт.
Витсё!
Да нӧшта зептын вӧлі квайтсё.
Ӧти здукӧн ме озырми!
Ӧти здукӧн пӧшти тӧлысся удждон вои!
Окота лои, кытчӧдз абу на сёр, усйысьны татысь.
Но вӧлі и яндзим пышйыны сэтшӧм кокниа воӧм сьӧмнас; мушкетёръяс сідзисӧ оз вӧчлыны — мед эськӧ курыштны да и пышйыны...
Ладнӧ, мися, пукышта на, шуда местаӧ тай веськавсьӧма, абу, буракӧ, увъяс вылӧ.
Воӧма вылас кӧть ворсышта...
Ме понді ворсны смелджыка, унджыкӧн коравны сконсьыс.
Менам ыпъяліс сьӧлӧмӧй, ыззьӧм вежӧрӧй лӧсьӧдліс и лӧсьӧдліс ворсӧмӧс сё ногсӧн.
Кутшӧм пӧсь здукъяс вӧліны сэки!
Кор тэ аслад муса туз вылӧ сконсьыс коран ставсӧ, мый сэні эм.
Сэсся тіралысь кияснад ньӧжйӧникӧн босьтан выльӧн сетӧм картісӧ да пырысь-пырсӧ он на лысьт видлыны, мыйӧн козьналіс тэнӧ енмыс.
Сетӧм картісӧ первой дзебан туз мышкад, сэсся вӧлись нин ньӧжйӧникӧн, пӧлялігтыр, пондан мыччӧдны сылысь синсӧ.
И сэні кӧ «десятка», — тэ шудаа серӧктан да шлёчкан-восьтан ассьыд картіястӧ — очко!, а «король» кӧ, — тэныд окота лоӧ бӧрдны, сы вӧсна мый нӧшта кӧ босьтан ӧти карті, тэнад, кыдзи унджыкысьсӧ век артмылӧ, лоӧ перебор...
Кык часӧн ме ворсси став сьӧмӧс — и воӧмасӧ, и ассьым.
Зепъясӧй лоины кушӧсь, кыдзи баракса войтырлӧн рачьясыс ужнайтӧм бӧрын.
Унджык сьӧмӧй менам вуджис Юлий Шварцлӧн чукӧрӧ, коді ӧні лои кирпичысь нин кызджыкӧн.
Менам лӧгӧй пуис-петіс сы вылӧ, но мый вӧчан!
Он кӧ куж ворснытӧ, эн пуксьы...
И код лешакыс тэныд тшӧктіс ворснысӧ!
Баракысь петігӧн Юлийыс друг наяна шуис:
— Кӧсъян кӧ, верма бӧр сетны ворссьӧматӧ.
Быттьӧ и сідз-тадз шуис, веськодьпырысь.
Но менам весиг син водзӧй пемдыліс: со ӧд, мися, пежыд, бара на кӧсйӧ ньӧбны менӧ.
Но вочавидзи ме сылы кыдз верми веськодьпырысь жӧ:
— Мыйла нӧ...
abu
Меным оз ков.
Ворссьӧма кӧ, сідзкӧ, абу нин менам.
Меным вӧлі шог и зывӧк.
abu
abu
Ачым аслым ме кажитчи медлёк да медпеж мортнас.
Ӧд тайӧ сьӧм вылас, гашкӧ, и позис кутшӧмкӧ матерйӧ судзӧдны вокъяслы донаджык донысь.
Либӧ мӧдӧдны налы, да кодлыськӧ йӧв ли мый ли кӧть ньӧбисны!
А ме койышті понлы вомас.
abu
abu
abu
Сэсся мый вылӧ ме ӧні понда сёйнысӧ?
Кодлыськӧ ковмас удждысьны али мый?
А мый шуасны йӧзыс, кывсяс да?
Со пӧ, картіасьӧ, а сэсся, петӧма да удждысьӧ.
Ыстісны жӧ пӧ миянлы мастерӧс!
А Шура Рубакин мый шуас?
Бур мортӧс моз меліаліс-сибӧдіс ас дінас, а ме мый вӧча?
Вермас на и директор кывлыны...
Окма!..
Не пуксьыны эськӧ пызан саяс, и ставыс бур вӧлі...
Мыйся нӧ морт ме!..
abu
А Дина? — нӧшта ёнджыка повзи ме. — Со пӧ тай тэ кутшӧм вӧлӧмыд: тӧндзи усьтӧдзыд юин, а ӧні сы мында сьӧм ворссьӧмыд.
Ёна и колӧ сылы татшӧмыд.
Аски асывнас ме эг и ветлы столӧвӧйӧ — куш зепнад он мун.
Пузьӧді чай да сола няньӧн юи пӧсь васӧ (нёльсё грамм сакарыд тӧлысь кежлад меным оз жӧ тырмыв).
Сэсся, мед асывсянь не паныдасьны начальниккӧд, водза-водз котӧрті вӧрӧ.
Медводз вои Казимир Бордзиловский дорӧ — мися, гоз-мӧд пу пӧрӧда мортыслы да чер-пилаӧн уджалігас ог-ӧ бара палялышт сьӧлӧмӧс йирысь думъясысь.
abu
Казимир немтор эз юась, сӧмын ышловзьылӧ.
Буракӧ, кор сылы усьлӧ тӧд вылас менам тӧрытъя ворсӧмӧй.
«Гашкӧ, сылысь удждывны сьӧмсӧ? — друг мӧвпышті пилитчигмоз. — Мездылас, гашкӧ...
Ачым ӧд сылы не этша жӧ нин бурсӧ кери...».
Но меным абу лӧсьыд юавнысӧ: думыштас нӧшта, мый ме деньга вылӧ тадзи отсася сылы.
А ачыс сійӧ оз вӧзйы.
Вӧзйис кӧ, ме эськӧ ӧдвакӧ пыксьыны понді!
abu
Менам весиг лӧг пондыліс петны: мый нӧ, мися, чӧв олан, эн ӧмӧй аддзыв, кыдзи тӧрыт менӧ, сюмӧдӧс моз, кулисны, чериӧс моз сьӧмйисны.
abu
abu
abu
А, гашкӧ, Казимирыс чайтӧ, мый менам, вольпась улын, мешӧкын, миллион куйлӧ!
Ладнӧ, мед думайтӧ!..
Оз, талун, буракӧ, некутшӧм удж оз вермы мездыны менӧ курыд думъясысь!
Паськыд тошка Тэрыб Ӧльӧш мичаа сотӧма став увсӧ, пасекаас гумла вылын моз сӧстӧм лоӧма, керъяссӧ быглялӧма-чукӧртӧма, шӧрас паськыд юков вӧчӧма — мед бура позис пырны вӧла доддьӧн.
Босьтчас кӧ, кужӧ старикыд уджавнытӧ!
abu
— Верман талун жӧ пыртны вӧвъястӧ, Педӧр, — паськыд тошсӧ малалігтыр бурӧн шуис Тэрыб Ӧльӧш, быттьӧ абу и скӧрмылӧма ме вылӧ.
Вунӧдӧма нин зыксьӧмнымӧс, али Дина тшӧтш мыйкӧ шуис сылы?
— Лӧсьыда и вӧчӧмыд, — сьӧлӧмсянь ошкышті ме. — Мукӧдъясыд тадзи оз зоръявны-чукӧртны керъястӧ; кытчӧ ляскысяс пуыс, сэні и куйлӧ.
— Сы вӧсна мый оз думайтны вӧвъяс йылысь! — скӧрмыштіс старик. — Этайӧ чер пу судтаыс коньӧр ямщикъяс йылысь ни... —
Некымынысь тэрыба кызӧктыштіс да содтіс:
— Да ӧд сэсся, Педӧр, пӧрӧдчысьясыд тай коньӧр кодьӧсь жӧ.
Менам аслам эбӧсӧй дзикӧдз бырӧма, ӧдва кокӧс перъя лым пытшсьыс, быд увйӧ крукася.
abu
Копыртча да, синъясын виж гӧгыльяс лэбалӧны.
Пӧрысьма ли мый ли...
Орчча пасекаын пӧрӧдчисны кык нывбаба — Фрося да Амелия; кыкнанныс ар комын гӧгӧраӧсь, кызіникӧсь, он шу найӧс тшыгӧма олысьясӧн, картупель да кӧза йӧв кыкнанныслӧн вӧлі.
abu
Фрося да Амелия пӧшти век тыртісны норманысӧ.
Но менӧ кыдзкӧ эзджык кыскы на дінӧ; примита вӧрнысӧ и бӧр муна.
Гашкӧ, сёрнитӧмджыкӧсь вӧліны, да сы понда?
abu
abu
abu
Кыдзкӧ ӧтчыд Фросяыс весиг шуис меным шмонитӧм сорӧн:
— Федя мукӧдыслы век отсасьӧ, а миянлы небось ӧти пу оз пӧрӧд.
abu
Ме сэки немтор эг шу, но дӧзмыштікодь: мися, ме эг на медасьлы тіянлы отсасьысь вылас!
Дай некодлы эг медасьлы...
Но век жӧ, мукӧд дінас меным нимкодь вӧлі сӧнъясӧс песыштны.
Шуам, Марина Кириковаяс дінын.
Гашкӧ, окота вӧлі татшӧм ногӧн кажитчыштны мича да шань нывбабалы?
Ошйысьыштны сы водзын мужичӧй удаллунӧн?
abu
abu
abu
abu
А, гашкӧ, и окота вӧлі кывзыны сылысь гажа да лэчыд сёрнияссӧ...
Сералыштны ӧтлаын...
Код тӧдас...
abu
abu
Дас квайт арӧснад тай он на ёна тӧд, мый тэныд колӧ...
abu
Кор ме примиті нин медбӧръя керъяс, Фрося йӧжгылясьыштіс ме дінын, сэсся мыччис мыйкӧ меным да вежсьӧм гӧлӧсӧн шуис:
— Федя, тайӧ тэныд...
Ме, немтор думайттӧг на, босьті, видзӧдлі, и пырысь-пыр жӧ емӧн моз чунгис морӧсӧ.
Менам киын вӧлі кык гӧрд комына.
Ирис кампет ыдждаӧдз куснялӧмаӧсь да лапыдмытӧдзыс нин пӧжсьӧмаӧсь Фросялӧн кабырын.
— Меным оз ков, мый тэ!.. — ме дзикӧдз шӧйӧвоши, сулала киӧс нюжӧдӧмӧн, ог лысьт матыстны, быттьӧ сэтчӧ взрывчатка друг веськаліс.
— Босьт, босьт, Федя! — бурӧн вӧзйӧ Фрося, а ачыс ылыстчыштӧ. — Миян некытчӧ жӧ воштыны деньгасӧ, а тэнӧ пӧ ускӧттьӧ суӧма.
Босьт, босьт...
Ме падмӧмӧн сулала, лолӧй арся лун моз дзикӧдз гудыртчис.
Окота горӧдны: оз ков меным тіян деньгаыд!
А мортыс кӧ бурысь вӧзйӧ, жаляддза кӧ мездыны кӧсйӧ менӧ?
Гашкӧ, весиг и тӧдӧ нин, мый асывнас ме эг ветлы столӧвӧйӧ...
А мездыны кӧ кӧсйӧ, мыйла сэтшӧма нямралӧма, мыйла сідзи кыйкъялӧ, быттьӧ полӧ кодыськӧ?..
А, гашкӧ, сійӧ первойысь на тадзи бурторсӧ вӧчӧ, оз на куж?..
А, гашкӧ, первойысь на взятка сетӧ?
Дӧбелькиӧдз ме дзугси, ог тӧд, мый вӧчны...
Сэсся и шуи, синмӧс дзебӧмӧн:
— Босьтла инӧ удждонӧдз... Аттьӧ...
— Петлӧ — «удждонӧдз», — дзикӧдз збоймис Фрося. — Ыджыд тай деньга — кык комынаыд!
Дзикӧдз вылӧ босьт...
abu
abu
abu
abu
Сэсся ме лунтыр новлӧдлі зептын тайӧ взрывчаткасӧ!
И лунтырнад сійӧ ветьӧкӧдз бонзьӧдіс менсьым сідз нин шӧйӧвошӧм лолӧс.
Мыйсӧ сӧмын ме эг думайт!
И кымын водзӧ вийси-песси, сымын ёнджыка пондіс чайтсьыны, мый эз бур сьӧлӧмӧн найӧ тадзисӧ вӧчны.
А сетісны сэтшӧм думӧн, мед тайӧн «мавтыштны» менӧ?..
abu
Ӧд мастерыд, кӧсъяс кӧ, унатор вермас вӧчны.
Шуам, бурджык вӧрӧ сувтӧдны пӧрӧдчыны.
Либӧ гырысь вӧр посньыдджыкӧн шуны — сэки нормаыд тӧдчымӧн чинӧ; козъя вӧрын ёна чинӧ и...
abu
abu
Сідзкӧ нӧ та понда и сетісны меным?
И асьныс чайтӧны, мый ме буретш татшӧм ногӧн и босьті налысь комынаяссӧ?
Взятка пыдди?
И ӧнісянь пондасны виччысьны, мый ме вӧча налы кутшӧмкӧ «буртор»?
Сэсся ме пытшкын кодкӧ быттьӧ шуӧ: «Аддзӧма тай мый вӧсна вийсьыны!
Кык комына вылад карса базар вылын весиг тупӧсь нянь оз шед...
Мукӧдыс пӧ тай нӧ ыж тушаяс тадзи босьтӧны и то нинӧм!»
Но ӧд кӧть мыйта — всё равно взятка!
Всё равно ме киӧс пежӧсьті!
Кыдзи нӧ ӧні ме бур йӧз вылас понда видзӧдны?..
abu
abu
abu
И мый эськӧ батьӧ шуис меным таысь?
Сійӧ тай, войнаыс лои да, муніс сэтчӧ и усис.
Эз калымась, эз дзебсясь пуляысь...
И мамӧ эз веглясь, калым вылӧ эз жӧ корсь аслыс кокньыдджыкин.
Висис, а век уджаліс, кувтӧдзыс уджаліс...
abu
abu
Висьталі нин тай, абу кокни кыскавны зептад взрывчаткатӧ.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Пажын бӧрын ме бӧр муні гортӧ да, гӧрдӧдліг и едждӧдлігтыр, висьталі начальниклы аслам картіасьӧм йылысь.
Сэсся кори удждывны мыйтакӧ сьӧм.
— Бур, мый ме дінӧ воин, — шуис Шура. —
Перйис зепсьыс сё шайт, сетіс меным.
— На, пӧлучкаӧдзыд кыдзкӧ-мыйкӧ олан.
Унджыксӧ ог вермы, аслам семья.
А накӧд, грекӧвӧйтысьяскӧд, тэ, Федя, эн ворс сэсся, быдторыс вермас лоны.
Ёна нин кӧ окота лоӧ ворснытӧ, висьтав меным.
Ми тэкӧд печикысь ворсам, видзӧдлам, кодлӧн кымӧсным ёнджык.
Рытнас ме куснялӧм кык комынасӧ, кодъяс лунтыртӧ менам зептын олігӧн нӧшта нин топалісны-лапыдмисны, бӧр сеті Фросялы.
Мися, аслам сьӧмыс лои: леспромхозса ӧти ёрт уджйӧза вӧлі да, талун пыртіс.
abu
Фрося ме моз жӧ эз тӧд, кытчӧ воштыны синъяссӧ.
abu
abu
9
А сэсся лоис сэтшӧмтор, мыйысь ме водзысяньыс медъёна полі.
Ӧти асылӧ миян пӧрӧдчысь войтыр эз петны удж вылӧ.
abu
Ме пыри мужикъяслӧн баракӧ, а сэні — коді лӧня куйлӧ крӧвать вылын, коді дӧмсьӧ, коді сёрмӧмӧн пусьӧ.
А водзвыв нин вӧлі шуӧма, мый март тӧлысь — ударнӧй, колӧ уджавны шойччан лунъястӧг.
Да и тулысыс регыд талявны пондас, он небось кыскась ёна сылігад, кор туйыд небзяс да вӧйтавны пондас.
Ӧні жӧ, кын дырйиыс, колӧ зэвтчыштлыны-а.
А сэсся вӧлись нин шойччыны.
Кор шоръяс кутасны бузгыны.
abu
abu
abu
А йӧз со баракынӧсь.
— Войтыр, ті нӧ мый вӧчанныд? Мыйла ягас онӧ мунӧй? — юася ме, а аслам сьӧлӧмӧй чеччӧ.
abu
Некод оз шыась воча.
И некод быттьӧ оз видзӧд ме вылӧ.
Пасьтасьны некод оз тэрмась ни.
— Войтыр, вай эн йӧйталӧй! — кевмыся ме ӧта-мӧд вылысь синъясӧс вешталіг. — Таысь ӧд тіянлы бурыс оз ло...
abu
abu
Судӧ вермасны сетны, йӧршитасны кытчӧ колӧ и оз ков...
abu
Некод быттьӧ оз и кыв менӧ.
abu
abu
Ме дзикӧдз падми и ог тӧд, мый вӧчны.
abu
abu
Котӧртны начальник дорӧ?
Сійӧ, буракӧ, немтор на оз тӧд...
Тайӧяс сӧмын эз петны, али мукӧдъясыс тшӧтш?
abu
Матыстчи Казимир Бордзиловский дінӧ, сійӧ гатшӧн куйлӧ крӧвать вылас, а гырысь лыяса чужӧмыс висьталӧ, мый дӧбелькиӧдз нин мудзӧма мортыс да мый шоныд вольпасьын нинӧм вӧчтӧг тадзи куйлӧмыс ӧні сылы — олӧмас меддонатор.
Ме эськӧ и гӧгӧрвоа тайӧс, но меным быть колӧ ыстыны сійӧс вӧрӧ.
abu
abu
abu
— Эг чайтлы ме, Казимир, мый тэ тадзи кӧмӧдан менӧ. — Ме думысь янӧдӧмӧн кӧсъя ызйӧдны-вӧрзьӧдны сійӧс. — Мыйла нӧ ягас он мун?
Сылӧн жугыля нюкырмуніс чужӧмыс, шуис ме вылӧ видзӧдтӧг:
abu
abu
abu
— <ukr>Як вси, так и я</ukr>...
— Сідзкӧ, он мун?
— <ukr>Вси пийдут, и я пийду</ukr>...
А <ukr>«вси»</ukr> чӧв олӧны.
Буракӧ, татшӧмторсьыс ме и полі медъёнасӧ, кор директор индіс менӧ мастернас.
Этша на менам вынӧй, мед эськӧ татшӧм йӧзсӧ кыпӧдны.
Ӧні ме тайӧс зэв бура гӧгӧрвои, и сэтшӧм шог меным лои...
Сэки шыасис орчча крӧватьвывса зон, зэв тешкодь сылӧн овыс — Пробка.
Сылы ар кызь вит, сьӧд кудриа юра ачыс, ыкша чужӧма.
Эз кажитчыв меным тайӧ Пробкаыс.
— Ӧтчыд кӧть сет шойччыштны мортыслы! — шуис Пробка; сійӧ мыйлакӧ эз ас йывсьыс понды сёрнитны. — Аддзан, лы-сьӧмыс нин гуля-голякылӧ шкелетлӧн моз, регыд дзикӧдз киссяс.
Видзӧда, тшӧтш и мукӧдъяс матыстчисны миян дінӧ, кытшалісны, пондісны шуасьны:
— Ӧти выходнӧйтӧ кӧть и шойччам, Федя, оз на Россияыд ор сыысь.
А ми вермам ньӧмдыны.
— Он ӧмӧй аддзы, мастер, вуджӧр кодьӧсь ветлӧдлам, куш ӧти мунӧм вылас вынным оз тырмы.
— Колӧ жӧ гӧгӧрвоны тайӧс...
abu
abu
abu
— Война помасьӧмсӧ миянлы тшӧтш жӧ ловйӧн окота аддзывны, Федя.
abu
abu
Ме дзикӧдз шӧйӧвоши татшӧмторсьыд.
Видзӧда тошсялӧм зумыш чужӧмъяс вылӧ, быттьӧ гуран пыдӧсъяссянь кымрасьысь синъяс вылӧ, и жальӧсь меным найӧ, и полышта ме наысь...
— Ставыс тайӧ, войтыр, гашкӧ и сідз, — зіля на ӧлӧдны ме. —
abu
Но талун кӧ онӧ петӧй удж вылӧ, тіян пиысь унаӧнлы оз жӧ ло бурыс...
abu
Пондасны корсьны нырщикъясӧс, юрнуӧдысьясӧс...
Вай кыдзкӧ сытӧг нин...
Вай кыдзкӧ-мыйкӧ бур ногӧн вӧчам, шумтӧг-зыктӧг...
Но, гашкӧ либӧ, мед кольччӧ сійӧ, коді дзикӧдз нин оз вермӧдчы.
А мӧд лунӧ нӧшта кодъяскӧ шойччасны...
— Март помӧдз некутшӧм шойччӧм оз ло! Некодлы! — кыліс ӧдзӧс дорсянь тӧдса вӧсни гӧлӧс, коді ӧні вӧлі зэлалӧма оран выйӧдз.
И пырысь-пыр жӧ баракын лои шы ни тӧв, сӧмын кутіс кывны плита вылын пусьысь картупельлӧн варова ватшкӧмыс.
Шура воис, Рубакин.
А менам сьӧлӧмӧй нимкодьпырысь личмуніс тайӧ гӧлӧс шысьыс.
Начальник, чипанъяс вылӧ уськӧдчысь варыш моз, шуркнитіс-воис пызан дорӧ; изйысь лӧсйӧм кодь кос чужӧмыс быттьӧ нӧшта на чорзьӧма, пиньяссӧ ёна топӧдӧмлаыс пель бокъясас артмӧмаӧсь йӧгъяс.
— Март помӧдз! Тӧвся туй усьтӧдз! Некутшӧм шойччӧм оз ло! — выльысь шуис Шура Рубакин. —
Туй усьӧм бӧрын быдӧнлы сета кык шойччан лун.
А коді думыштіс талунъя «шойччӧмсӧ», коді военнӧй кадӧ нуӧдӧ йӧз пӧвстын саботаж, — сійӧс ми нальыштам... тойӧс моз! — И начальник пызан пӧв вылын паськыд гыжнас петкӧдліс, кыдзи тайӧс лоӧ вӧчӧма.
Ставӧн чӧв олісны.
Начальник гӧгӧртӧдіс зэлыда читкыртӧм синъяснас зумыш войтырӧс да бытшкис видзӧдлассӧ крӧвать вылас лажыньтчӧм Казимир вылӧ.
— Бордзиловский, абу-ӧ тэ саботажникыс?! А?
— Мый ті, пан начальник! — повзис мӧдыс. — Ме абу!..
Ме йӧз мозыс жӧ... <ukr>Як вси</ukr>...
— <ukr>Ак, як вси</ukr>!
Но, сідзкӧ, корсь катаникъястӧ!
<ukr>Вси</ukr> пырысь-пыр пондасны кӧмасьны-пасьтасьны!
abu
Но йӧз век на зумыша зуйвидзисны; эз на вӧв помӧдз сывдӧма-небзьӧдӧма кӧдзыд лымсӧ, мед эськӧ письтісны шоръяс.
— А тэ, Пробка, мый виччысян?
Мед тэныд торйӧн копыртчылісны пан-баронлы моз?
— Меным, начальник, оз ков ни копрасьӧм, ни горзӧм, — пикӧ воӧм кычан моз воча эрӧктыштіс мӧдыс.
— Оз кӧ ков, вӧч, мый тшӧктӧны!
— Народ шуис шойччыны, меным колӧ жӧ шойччыштны...
— А этайӧ тэныд оз ков?!
— начальник друг шамыртіс шуйга кинас кельдӧдӧм Пробкаӧс быгалӧм гимнастёрка морӧсӧдыс, а нӧш кодь веськыд кулаксӧ матыстіс нырвом дорӧдзыс.
Ме повзи: мися, лӧсыштас кӧ ӧні, мукӧдыс вермасны вувзьысьны миян вылӧ.
Ӧтарӧ-мӧдарӧ дзоръялігтыр ме сетчышті Шура дінӧ, ме вӧлі дась помӧдз дорйыны сійӧс...
— Народ! — мый вынсьыс горӧдіс Шура веськыда чужӧмас Пробкалы. — Народ, шуан?
Народыс, сюрс сӧтана мать, ставсӧ сетӧ! Медбӧръясӧ сетӧ!..
Народыс, гад тэ омӧлик, фронт вылын ловсӧ пуктӧ!
Олӧмсӧ сетӧ!
Вирӧн ойдӧма...
Со кӧні народыс!
Гӧгӧрвоан тайӧс тэ али он, гад омӧлик?
— Шура вынӧн и зывӧкпырысь йӧткыштіс Пробкаӧс морӧсӧдыс кутысь кинас, мӧдыс, дзик пробка моз и эм, лэбовтіс кодлӧнкӧ крӧвать вылӧ. — Киӧс абу окота пежӧсьтыны, а то эськӧ петкӧдлі ме тэныд — «народ!»
Гӧгӧр зумыша чӧв олісны.
— Но, коді ещӧ кӧсйӧ народ йывсьыс сёрнитны? — Рубакин бергӧдчис мукӧдыс дінӧ. — Вунӧдінныд ті, кутшӧм кадӧ пӧжанныд мышнытӧ тылын? <ns>Да-а</ns>?
Сідзкӧ, ме тіянлы казьтышта!
А ноко, весасьӧй ме водзысь, <rus>к чёртовой матери</rus>!
Дзикӧдз ышминныд тані, гад чукӧр!
Лӧнинас да шоныдінас.
А мый нӧ! — бомбаяс оз гылавны юр выланыд.
Йизьӧм окопъясын оз ков туплясьны ни.
Ки ни кок оз пазйысь разрывнӧй пуляясысь, вир оз киссьы ни...
Рыт и асыв пӧсь сёян.
Кӧнкӧ небось радланныд: мед пӧ сэні, фронт вылас, йӧйяс нырӧны ӧта-мӧднысӧ, а ми тані кыдзкӧ-мыйкӧ виччысям нин война помсӧ.
Лунтырнад пӧ кер нёль-ӧ-виттӧ кыдзкӧ-мыйкӧ шлёчкам жӧ.
А сэсся быд выходнӧйӧ пондам шойччыны...
Сідзи али мый?!
Бӧръя кывъяссӧ начальник шуис лӧня моз, но тайӧ вӧлі гыма бушковкостса лӧньлун, кор тай ывлаыс здук-мӧд кежлӧ быттьӧ тшӧкмунлӧ, а сэсся и пондӧ гымавны-йиркавны му тіравтӧдз.
abu
Шура друг швачкис кулакнас пызан пӧвйӧ, пань-бекар зиль-зёльмуні, кымынкӧ рач клёнӧдчигтыр усисны джоджӧ.
— Оз ло тіян ног! — чилӧстіс сэсся начальник. — Кыланныд?!
Мед ӧні жӧ вӧлі мунӧма ягӧ!
abu
Ставныдлӧн!
Онӧ кӧ мунӧй, ме... ме жугла бараксьыд став ӧшиньястӧ, мед гегданныд тӧрӧканъяс моз...
А бӧртинас сэсся видзӧдлам, коді прав лоӧ.
Аслам усьӧм ёртъяс нимсянь шуа, ме вӧча тайӧс, он кӧ ті ӧні жӧ мунӧй уджавны...
Но, кодлы шуӧма?!
abu
abu
Но шоръяс нин письтісны: шойччыны лӧсьӧдчылӧм зумыш йӧз пондісны нин корсявны пач гӧгӧрысь нянь нажӧвитан катаникъяссӧ да гачьяссӧ.
Баракысь петӧм бӧрын ёна и донаӧн да мусаӧн кажитчис меным асъя югыдӧн тырӧм ывлаыс, быттьӧ адысь мыні.
Сэтшӧм гажа асыв вӧлӧма ывлаас...
Начальник ӧдӧба шалсйис-восьлаліс, эз на жӧ вӧв ыркалӧма:
— Паразит чукӧр!
Дась нянь сёйысьяс! — мургис сійӧ. — Бунт кыпӧдӧмаӧсь...
Колӧма лӧсавны ставнысӧ!
Менӧ шогӧдӧ на баракса серпасъясысь, но ме, век жӧ, шуа начальниклы:
— Шура, он-ӧ тэ вывтіасьджык накӧд?
— Этайӧ паразитъясыскӧд?!
— Сійӧ сувтіс.
abu
— Тэнӧ, заводитлін буравны да, ёна-ӧ кывзысисны?
— Гашкӧ эськӧ и кывзысисны...
— Виччысь, вомтӧ паськӧд да!
— Найӧ ӧд йӧз жӧ...
— Да — йӧз...
Сӧмын унджыкӧныс на пиысь, вермисны кӧ, талун жӧ эськӧ орӧдісны тэа-меалысь горшнымӧс.
И немтор накӧд чеченитчынысӧ...
abu
abu
Чайтан, фронт йывсьыс ме налы сідз-тадз шуи, мед сӧмын мыйкӧ шуны?
Эг бара, Федя!
Быдтор, другӧ, позьӧ пыдӧсӧдзыс гӧгӧрвоны, позьӧ кӧ мыйкӧдкӧ ӧткодявны.
Помнитан, ме тэныд висьтавлі оберст кутӧм йывсьыд?
Но вот, сідзкӧ нин шуны: враг тылӧ тадзи ӧтчыд пыралӧмсӧ он веж став татчӧс ноксьӧмнас!
Тэ, Федя, гӧгӧрво тайӧс, веськыда донъяв.
Ставыс, мый тані вӧчсьӧ, фронтӧвӧй аршын серти кӧ муртавны, — тшак ва...
— Гашкӧ и мукӧдыс на пиысь быдторсӧ жӧ нин аддзылісны, Шура.
Гашкӧ и мукӧдыс абу нин сэтшӧм мыжаӧсь...
abu
abu
— Не мем, Федя, туясьны, коді мыжа да коді мыжтӧм.
Ме абу следователь.
Тэа-меалы колӧ план тыртны.
abu
И тырмас сэсся та йылысь.
Точка!
Тэ, бурджык, висьтав, петісны-ӧ удж вылӧ тэнад дамаясыд?
Али тшӧтш корӧм-нуӧдӧм виччысьӧны?
— Ог тӧд...
Час, ветла да видзӧдла.
Менсьым Марина Кирикова сӧмын вӧзйысьліс...
— Мед не уджавны — вӧзйысьліс?
И тэ, дерт, лэдзин? — тэрыба юаліс Шура.
— Лэдзи...
Зэв уна пӧ дӧмсян-песласяныс чукӧрмӧма.
abu
— Да тэ нӧ мый, Федя, йӧймин али мый?!
Марина вылас жӧ ставыс видзӧдӧны — сійӧ кӧ эз мун, и мукӧдыс, тӧдӧмысь, гортас куткырвидзӧны!
— Да кыдз нӧ ме ог лэдз мортсӧ, кор сэтшӧма колӧ сылы! — горӧді ме. — Сійӧ ӧд оз крӧвать вылын черъявны вӧзйысь!
Сылӧн ӧд кага — позьӧ жӧ гӧгӧрвоны... — менам пондіс кыптыны начальник дінӧ лӧглун.
Сійӧ, буракӧ, казяліс тайӧс, кӧдзыда шуис:
abu
abu
— А, ноко, ветлам!
Кириковалӧн джодж пасьталаыс разӧдӧма пеславны дасьтӧм кӧлуй, плита вылас, тазйын, кӧлуй жӧ руасьӧ-шоналӧ.
Ачыс Марина, вомгорулас сьылігтырйи, перъялӧ юрлӧс эжӧдъяс.
— Марина, лӧгась кӧть эн, а ковмас талун уджавны мунны, — пыригмоз небыда шуис начальник.
— Дерт, муна!.. — серӧктіс мӧдыс. — Он ӧмӧй аддзы, мый вӧчсьӧ.
Кагалы али мый коля тайӧс ставсӧ?
Али тэныд?..
Гашкӧ, тэ ачыд ме пыдди песлалан?
— Рытнас, удж бӧрад, помалан. А ӧні пасьтась и мун вӧрӧ, — чорзьӧдыштіс гӧлӧссӧ начальник. —
Пачтӧ стӧрӧжика ваймӧдас.
— Некутшӧм вӧрӧ ме ог мун талун! — шуис Марина; сійӧ швачкис-пуктіс кияссӧ коскас да сувтіс миянлы воча. — Ме тӧрыт вӧзйыси Федялысь, водзвыв юаси.
Да ӧд, Федя?
— Да... ме висьталі та йылысь начальниклы, — шуи ме, а аслам сьӧлӧмӧй сотчӧ яндзимысь да скӧрмӧмысь.
— Аддзан! — долыдмис Марина. — Мортыс висьталӧма, а тэ синтӧм гут моз лезитан.
Вай ті, начальникъяс, кыдзкӧ-мыйкӧ асьныд нин ӧти кывйӧ воӧй.
Менӧ талун эн вӧрӧдӧй, сетӧ бабаыслы няйтсӧ весавны, а то дзикӧдз тыри...
Майтӧг буретш сетісны карточка вылӧ и...
Кизьӧр сёй кодь эськӧ, но нинӧм, мыськалас...
— Всё равно ковмас мунны, — важ моз чорыдаліс начальник. — Луныс талун сэтшӧм — быдӧнлы колӧ уджавны.
А то тэ вылӧ видзӧдӧмӧн и мукӧдъяс оз петны.
abu
— Мед быдӧн ас вылас видзӧдӧ! — скӧрмыны жӧ пондіс Марина. — А ме шуи: ог мун, и — ог мун.
— Мунан!
— Ог!
abu
— Сідзкӧ, ме гижа рапорт, мый тэ нуӧдін тані саботаж — кесйӧдлін быдса участокӧс не уджавны, — шуис начальник.
— Ме?!
— Марина сыркмуніс, сьӧд синъясыс яра дзирдыштісны. — Мый тэ сӧран, Рубакин?!
Мый нинӧм абусӧ лӧсьӧдлан?
abu
Чайтан, начальникӧдз кӧ воӧдчин, быд ногыс позьӧ дойдавны мужиктӧм бабаясӧс?
abu
То тэныд!.. — и Марина вайӧдліс начальниклы ныр водзас чургӧдӧм певъя кулаксӧ.
— Тэ верман кӧть мыйта петкӧдлыны кулактӧ, ме не сэтшӧмтор нин аддзылі!..
Пасьтась и мун вӧрӧ!
Талун быдӧн пондас уджавны!
Быдӧн!
abu
abu
— Да мый тэкӧд талун лоис, Рубакин?! — чирӧсті ме. — Маринасӧ ме лэдзи, мед ме мыжа.
Вай ачым муна да пӧрӧдча талун сы пыдди!
— Ме ог кут тэнӧ: мун да пӧрӧдчы.
Но не Марина пыдди, сійӧ ачыс петас, — мудзӧм гӧлӧсӧн шуис начальник.
abu
— Тьпу! — ыджыда сьӧлыштіс Марина Рубакинлы кок улас. —
Мугов бандзибъясыс сылӧн ломзисны пӧсь вирӧн, сьӧд синъясас ыпъяліс лӧглун и дой. — Ладнӧ, муна ме, пӧрӧдча... — Сійӧ скӧрысь чужйис кок увсьыс сьӧд кӧлуй чукӧрсӧ. — Муна...
Но тэ, Александр Павлович Рубакин, сибдӧм гӧлӧса петук, эн думайт, мый ме повзи тэысь, тэнад йӧй нога грӧзитчӧмсьыд...
Ме, видзӧда да, ёна вежсьыны тэ пондін, начальникалігад... Омӧля пондін кывны йӧзлысь шогсӧ да вермытӧмсӧ...
Толькӧ: давай-давай!..
Госсялыштін, буракӧ.
Ме ӧд ставсӧ аддза!..
Ачыд нывъяскӧд ноксян...
Маласян-окасян гӧтырыд вывті...
Аслыд быдтор позьӧ вӧчны...
А мукӧдыслы весиг выходнӧй лунӧ кагаыслысь паськӧмсӧ пеславны он лэдз... — Мариналӧн гӧлӧсыс джӧмдіс, и сійӧ бӧрддзис синваӧн.
Ме сэсся эг нин вермы кывзыны тайӧ сёрнисӧ; тшын-чадысь пышйысь морт моз, ме уськӧдчи ывлаӧ.
А сэсся котӧрті пилоставняӧ, босьті лучкӧвӧй пила да чер и тэрыба мӧдӧдчи ягӧ.
А пикӧ воӧм лолӧй быттьӧ став вӧр-ва пасьталаыс горзіс:
«Да мед тіянӧс морыс лыяс ставнытӧ!!»
Ме мый вынысь кераси, пилитчи, а шызьӧм сьӧлӧмӧй некыдз эз вермы ӧвсьыны, вир-яйлӧн пессьӧм-нӧйтчӧмыс некыдз эз вермы лӧньӧдны ыпъялысь лолӧс.
Став йӧзыс лёкӧсь! — нӧйтчис менам вежӧрын. — Вӧльнӧй светыс ставнас лёкалӧ...
А Шура Рубакиныс нӧ тшӧтш али мый сэтшӧм?!
А? Этатшӧм, герой кодь, мортыс?
Мекӧд тай нӧ век на бурӧн вӧвлі!..
А талун мый керӧ?
Маринаыскӧд эз жӧ позь сідзисӧ...
Мед нин, шуам, мужикъяс вылас лёкаліс, но Марина вылас нӧ мыйла?
Али сідзи и колӧ?
Гашкӧ ме, томыд да йӧйыд, ог на сяммы колана ногӧн гӧгӧрвоны олӧмсӧ?
Ог вермы гӧгӧрвоны Рубакин мозыс?
Сы вӧсна, мый эг вӧв фронт вылын, эг виав фашистъясӧс, ни менӧ эз лыйлыны разрывнӧй пуляӧн...
Тадзи али мый?..
Таын али мый правдаыс?..
abu
abu
abu
abu
abu
Недыр мысти орччӧн ноксьысь кыскасьысьяс дінын пондіс кывны начальниклӧн вӧсни гӧлӧсыс.
Вӧлӧмкӧ, сійӧ воӧма жӧ вӧрӧ да босьтчӧма сӧвтны додьяс.
Калисаӧс ыстӧма мӧд сӧвтчысь нывбаба дінӧ, а ачыс ӧтнас сувтӧма сы местаӧ.
Видзӧда, ыджыд зорйӧн бертӧ-чепӧстӧ додьсӧ мышсяньыс, ачыс пыкӧм лов шы сорыс меліа горӧдыштавлӧ вӧлыслы:
— Но, <ns>мила-ай</ns>! Оп-оп-оп!
Но, босьтім!..
Но-но-но!..
Вӧрзис...
Давай-давай!..
Муртса удитіс ӧти вӧла-доддяӧс мӧдӧдны, выль нин воӧ; босьтіс вӧлӧс домӧдыс, меліа ышӧдігтыр нуӧдіс пасекаӧдз.
Ачыс шуркъялӧ-вӧрӧ том мегӧ моз, фуфайкасӧ пӧрччӧма.
Горӧдыштавлӧ бертан зор кутысь ямщикыслы: «Вай, нылӧ, сюсьджыка!
Шушунтӧ пӧрччыв, грекӧвӧйтысь!..
Сідзи бурджык...».
abu
abu
Ачыс зорсӧ пӧшти оз и босьтлы, кияснас някралӧ, морӧснас пыкӧ.
Татшӧм паськыд пельпомаыдлӧн выныд тырмӧ...
abu
И оз виччысь, кор ямщикыс гезнас кӧртавлас додьсӧ, ачыс пановтӧ сійӧс, тшӧтш зэлӧдӧ-кӧртавлӧ...
А сэсся бара нин йӧткӧ сьӧкыд додьсӧ патрӧ мышсяньыс да меліа тшӧктӧ вӧлыслы: «<rus>Но, милай</rus>!.. Оп-оп-оп!..»
abu
abu
Вӧлаяслӧн коставлыштігӧн начальник кежаліс ме дінӧ.
Ыззьӧма пӧсь уджсьыс, гигъялӧ-нюмъялӧ:
— Но, мый, Федя, <rus>даешь стране угля</rus>?
— <ns>Да-а</ns>... —
Меным абу на окота сёрнитны сыкӧд.
— Скӧрмӧм вывсьыд асьтӧ кӧть эн жӧ жугӧд, — шуис меліа еджыд лым вылӧ нырсӧ весаліг. — Аски мерниктӧ он вермы босьтны киад.
— Босьта...
abu
А пажнайтігӧн лои шензьӧданатор: веськыда вӧрӧ вайисны сёян — ид шыдӧса рок да быдӧнлы кызкодь шӧрӧмӧн нянь.
Некор на тадзсӧ эз вӧвлы, некутшӧм пажнайтігӧн.
Югдыштісны зумыш чужӧмъяс:
— Мый нӧ, Рубакин, водзвыв эн висьтав!
Татшӧм сёян вылад дивъя уджавны, кӧть и выходнӧйӧ.
— А мый висьтавнысӧ, — воча сёрнитіс Рубакин. — Ме кӧсъя, мед эськӧ мортыс сьӧлӧмнас гӧгӧрвоис, мый колӧ уджавны, став вынсьыс.
А не куш сӧмын сёян вӧсна...
Гӧгӧрвоана?
Некод эз вочавидз Шуралы.
Йӧз азыма сёйисны — коді кер вылын, коді мыр вылын, — кытчӧ суис виччысьтӧм пажыныс.
Сійӧ шойччан луннас лесопункт сетіс вӧрсӧ кызь вит кубометрӧн унджык мукӧд лунъяс серти.
Рытнас звӧнитліс директор, юасис.
Ме юӧрті сылы.
— Он-ӧ сӧрышт тэ, Мелехин? — оз эскы директор. — Он-ӧ содтав?
— Збыль, Иван Петрович, сідзи и эм. — Меным нимкодь, кӧть эськӧ кияс ӧдва кутӧны трубкасӧ, дай синъяс сідзи и куньсьӧны.
— А Рубакиныд кӧні? — юасьӧ директор.
— Гортас, куйлӧ.
— Но мед...
Бур юӧр тэ висьталін меным, Мелехин, молодеч.
Висьтав чолӧм Рубакиныдлы, мед шойччӧ.
Ме, дерт, висьталі Шураыслы.
А сійӧ куйліс гортас кык лун на, серӧдаӧдз.
Куйліс и сьӧласис тазйӧ вирӧн.
Мыйкӧ вӧрзьӧма мортыдлӧн кынӧмас, кодӧс, кыдзи ми тӧдам нин, кырыштӧма немечлӧн разрывнӧй пуля.
10
Тадзи колис нелямын витӧд, войналӧн медбӧръя вося март.
А сэсся вӧлі апрель...
Шонді гӧграліс пыр вылітіджык да ёнджыка и ёнджыка сывдіс-топӧдіс вӧр-ва личкысь лымйӧс.
Кыскасян туй куйӧдассис, омӧлик вӧвлӧн корпа моз лыбис, пондіс вӧйтавны.
Доддьӧ шлёчкасны ӧти кер, и то вӧвъяс ӧдва кыскӧны.
Унджык йӧзыс пондісны уджавны катище вылын, ва воссигкежлӧ лӧсьӧдчыны.
Ме ёнджыкасӧ сэні жӧ вошласи.
И ог шу, мый мырдысьӧн ме сэтчӧ ветлӧдлі.
Стрӧка сюрас да, пуксям вӧлі Динакӧд шондісянь шоналӧм, сир дукӧн ӧвтысь кер бунт вылӧ да нимкодьпырысь видзӧдам тасянь, джуджыд керӧссянь, ылӧдз тыдалысь мӧдлапӧвса парма вылӧ.
abu
Видзӧдам и кывзам таръясӧс, кодъяслы, миянлы моз жӧ, абу тырмӧма рыт-асылыс, да, видзӧд со, и луннас сьылӧны-кургӧны. Код тӧдас, мый йылысь кургӧны...
Ӧти татшӧм лунӧ миянӧ воис сплавса примитчысь.
abu
Кор висьталісны та йылысь, ёна и шогӧдіс менӧ.
abu
Сы вӧсна мый тайӧ войтырсьыс ме кодь вӧр лэдзысь мастер-десятникыс биысь моз повліс.
Сплавщикъяс миянлысь вӧрсӧ босьтлісны сідз шусяна «десятипроцентнӧй приёмкаӧн».
Шуам, локтас татшӧм приёмщикыс лесопунктӧ, босьтас колана йӧзӧс и лэччӧ катище вылӧ.
Ведомость серти бӧръяс любӧй бунт (мед сӧмын сэні вӧлі катищеса вӧрлӧн дасӧд пайыс) да тшӧктас выльысь гӧгльӧдлыны став керсӧ, и сэки ас ногыс выльысь примитас.
Бунтас кӧ оз судзсьы, шуам, вит кубометр, сійӧ ыдждӧдас тайӧ лыдпассӧ дас пӧв.
Сэсся кӧть мыйта оз судзсьы, всё равно дас пӧв ыдждӧдас.
Вермас лоны, мый катищеса десятниклӧн кийывсӧн уджалӧм вӧсна тайӧ вӧрыс веськаліс мӧд бунтӧ (кӧть эськӧ и нарошнӧ содталӧмъяс паныдасьлывлісны), но ӧд став бунтсӧ он гӧгляв выльысь.
Кор ещӧ найӧс кыз лым улӧ личкӧма.
Тадзтӧ сдайтіг-примитчигӧн ӧтияс босьтлывлісны премияяс, весиг орденъяс, а мӧдъяс летитлывлісны удж вывсьыныс, весиг веськавлісны тюрьмаӧдз.
Быть сэсся пов.
Сплавнӧй мастеръястӧ аддзигӧн и не ме кодь зырымбедьясӧс шогӧдлывліс.
Мися, кужи-ӧ ме, ичӧт опыта мортыд, стӧча индыны керъясас сортсӧ?
abu
abu
abu
Эг-ӧ, мися, тӧдлытӧг лэптышт качествосӧ, мед бурджыка тырӧ делӧвӧй вӧр кузя планным?
Ӧд татшӧм вӧрыс главнӧйыс...
abu
Полышті ме и кер помыслысь кызтасӧ индӧм-пасйӧмысь.
Ӧд тӧвнад вӧсньыдик веж кырсьыс кын керйыдлӧн пӧшти ӧткодь сьӧмӧсыскӧд, да унаысь тӧдлытӧг тшӧтш босьтсьӧ кызтаас.
abu
Колӧ эськӧ чинтавны сійӧс сэтысь...
А мукӧд дырйиыс, торйӧн нин первой лунъясас, ме, буракӧ, эг чинтав жаляддза: кор, шуам, эбӧссьыс петӧм, мерлина кодь омӧлик пӧрӧдчысь мый вынсьыс зільӧ тыртны норма, но некыдз оз вермы...
Татшӧм здукъясас меным век кӧсйыссис, мед эськӧ керъясыс вӧліны кызджыкӧсь да кузьджыкӧсь, да та вӧсна кырсьыд, гашкӧ, и неӧтчыд тшӧтш босьтсис.
abu
Сідзкӧ нӧ мый — чӧскӧ али мый сиася-шеда ӧні? Ас киӧн октӧм чӧскӧ?
Сплавнӧй мастертӧ начальник овмӧдӧма ме ордӧ, прӧст койка вылӧ.
И кор удж вылысь воӧм бӧрын ме казялі сійӧс, сьӧлӧмӧй быттьӧ тап сувтліс морӧсын.
Тайӧ вӧлі великан кодь дядьӧ — ыджыд, паськыд и кыз; сійӧ пукаліс пызан сайын мелань мышкӧн, и — эскӧй кӧть эн! — пызанӧй сылӧн паськыд мыш сайсянь пӧшти эз и тыдав.
Сувтіс — куш юрнас муртса пӧтӧлӧксӧ эз розьӧд.
— Но-с, видза олан, бурлак, — шуис войнаӧдзся племеннӧй ӧшлӧн букӧстӧм моз. — Эн дивит, мый кӧзяинлысь юасьтӧг пыри.
Нимтӧны менӧ Африкан Африканычӧн. — И сійӧ нюжӧдіс мелань кер кодь кыз сойсӧ; а кор ме киаси сыкӧд, меным кажитчис, мый киӧй веськавліс изки костӧ.
Ме пыста тивӧстӧм моз висьталі жӧ ассьым нимӧс.
abu
— Томӧн, томӧн воӧдчӧмыд мастерӧдз, — не то ошкана, не то дивитана шуис Африкан Африканович, и гӧлӧсыс сылӧн муркакыліс менам ичӧтик жырйын быттьӧ зэр бӧрын ылыстчысь гым.
Ачыс копыртыштӧма гӧгрӧс куш юрсӧ увлань (буракӧ, мед бурджыка аддзыны менӧ) да юасяна видзӧдӧ негырысь лӧз синъяснас. — Но да ӧд кадыс тай сэтшӧм...
Бурӧн-сямӧн кӧ, и том мортыд уна вермас керны...
А тэ, со мый, бурлак, мед миянлы кадсӧ весьшӧрӧ не лотны, вайлы жӧ меным бунтӧвӧй ведомостьястӧ.
Первой видзӧдла, кыдз-мый ті сійӧс нуӧданныд; сэсся тіянлысь лыдпасъястӧ ӧтластита бухгалтерияса даннӧйяскӧд.
Мед ӧткодьӧсь вӧліны...
Кыдз чайтан, лӧсяласны оз?
А то ӧд тіян пӧвстын, вӧр пучейяс пӧвстын, эмӧсь сэтшӧмъяс, кодъяс пыр зільӧны кӧмӧдны ми вокӧс.
Но ме тӧвйӧм гут, куш киӧн он босьт менӧ...
abu
Но вот, талун тайӧс уджалам, а аски катище вылӧ мӧдам.
Сідзи, Фёдор... а ӧвичыд нӧ кыдзи аслад?
— Кутшӧм на меным ӧвич... — яндысигтыр бара тивкниті ме.
— Но кыдз жӧ! — серӧктыштіс Африкан Африканович. — Быд мортлӧн эм ӧвичыс.
А мӧд ногсӧ шуны тэнӧ меным оз позь — ӧд ми тэкӧд коллегаяс.
Тэ ӧд ачыд он кут нимтыны менӧ Африкашкаӧн, а?
Кӧть кутшӧма эз вӧв зэлалӧма менам лолӧй, татшӧмтортӧ вежӧртӧмысь серамӧй петіс.
Сэсся и висьталі: мися, Андреевич ме.
А сійӧ сэк кості зымкнитіс-лэптіс пызан вылӧ менам чемодан ыджда, едждӧдтӧдз ниртчӧм-вушйӧм доръяса кучик портфель, гольснитіс-восьтіс замоксӧ да медводз кыскис сэтысь... шомӧс вевт пасьта скӧвӧрӧда.
Сё збыль — скӧвӧрӧда перйис!
Ме сэтшӧма чуйми, мый пырис кӧ эськӧ миян дінӧ вывлань лэптӧм киа Гитлер, то ӧдвакӧ эськӧ ёнджыкатӧ верми нин чуймыны, сы вӧсна мый некытчӧ нин сэсся вӧлі чуймынысӧ.
— Вот мый, Федор Андреевич, — быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, муркакыліс-сёрнитіс гӧстьӧй, — тіян столӧвӧйӧ ме ог мун — ныастӧ панялӧмысь менам пӧрысь кынӧмӧй век кыпӧдӧ бунт...
А сы пыдди тэ судзӧд меным неуна картупель; скӧвӧрӧда со дась, плитаыд эм жӧ и.
Чай-сакар менам аслам жӧ, и пиньяс дасьӧсь...
abu
Но, мед енмыс отсалас тэныд, а сэк кості ме бунтӧвӧй ведомостьястӧ видзӧдла.
Ме лэчкысь мынӧм кӧч моз чепӧсйи аслам мастералан жырйысь.
И тӧвзьышті контораӧ, начальник дінӧ.
Чужӧмӧй, буракӧ, ёнакодь шемӧсмӧма вӧлі, сы вӧсна мый менӧ казялӧм бӧрын Шуралӧн пыдісянь видзӧдысь синъясыс вежсьыштлісны.
— Но, кыдз-мый сійӧ? — юаліс тӧждысяна.
— Буракӧ, топӧдас миянӧс...
Ачыс сідзи и шуис: ме пӧ тӧвйӧм гут...
abu
abu
— Эн пов, — сьӧлӧм сетіс Шура. — Дерт, — гигант...
Но ӧд сійӧ татчӧ эз миянкӧд тышкасьны лок...
Ми эг содталӧй ни...
Гашкӧ, и лишнӧй на петас вӧрным.
Сэсся меным син водзӧ сувтіс дядьӧлӧн портфельысь кыскӧм скӧвӧрӧдаыс да ӧні, повтӧг нин, зэв гораа серӧкті.
И висьталі начальниклы.
Шура киксьыштіс жӧ, сэсся нёпмунӧм бандзибъяса чужӧмыс быттьӧ наянмыштіс.
— Картупель, шуан...
Сэтшӧм добратӧ ми аддзам, мунам гортысь босьтам, миян чӧскыдджык столӧвӧйсяыд. —
Мыйкӧ думайтыштіс, сэсся шуис:
— Кывзы, Федя, квартальнӧй плантӧ вевтыртӧмысь тэа-меалы тшӧтш лоӧ пол-литраӧн спирт.
Гашкӧ, ӧні босьтам ӧтисӧ да дознас воам Африкан Африканыч дінас?
— Мый тэ, абу лӧсьыд! — повзи ме. — Омӧльтор вермас думыштны.
abu
— Ми ӧд сылы огӧ кутӧй мырдӧн кисьтавны вомас: юас кӧ — юас, а оз кӧ и — оз.
— Ме ог тӧд...
Гашкӧ, инӧ сдайтӧм-примитӧм бӧрас...
— Ме жӧ шуа: тэа-меалы кык воӧ.
Ӧтисӧ позьӧ ӧні чипнитны, а мӧдсӧ бӧртиас.
Но ладнӧ, ме ачым ставсӧ ладмӧда.
Та кузя ме тэысь мастерджык нин.
abu
Картупель лои жаритӧма, и эз кушнас, а яй сорӧн.
Чай пӧжсис плита вылын и.
Ми буретш вӧлі кӧсъям пуксьыны Африкан Африканычкӧд ужнайтны, и сэки пырис начальникным.
— О-о, тані тай <rus>русским духом пахнет</rus>, — долыда шуис Александр Павлович вӧсни гӧлӧснас да нимкодьпырысь ниртыштіс воча ки. — Кокӧй тай кузь на вӧлӧма.
— Куль кышӧдтӧ, ӧтлаын ужнайтам, — шуи ме яндысигтыр.
Мен кажитчӧ, мый сплавнӧй мастер <ns>зэ-эв</ns> бура гӧгӧрвоӧ миянлысь мудеритӧмӧс.
Шура пӧрччис фуфайкасӧ, колис костюм кежсьыс.
Морӧсас югъялӧ Краснӧй Знамя орден, шнич выль на быттьӧ.
Зэв лӧсялӧ тайӧ сылы — костюмыс и орденыс.
Матыстчис менам начальникӧй пызан дорӧ, перйис зепсьыс спирт доз, камгис-сувтӧдіс пызан вылӧ да кыпыда и кыдзкӧ зэв тӧдчана шуис:
— Братцы, сӧмын на телефон пыр юӧртісны: талун асывнас пӧ, водза-водз, Первой Белорусскӧй фронтлӧн войска пондӧмаӧсь наступайтны Берлин вылӧ, — шуис и веськӧдчис, быттьӧ «смирно» моз сувтіс.
Ме буретш сулалі пач водзын да медбӧръяысь бергӧдлі скӧвӧрӧда вылын чӧскыда руасьысь картупель.
Татшӧмтортӧ кывлӧм бӧрын менам и картупельыд вуніс.
Менам ставыс вуніс.
Менам пондіс сӧмын тӧвйыв би моз ыпъявны-ворсны лолӧй, да эг и тӧдлы, кыдзи менам горӧдсис:
abu
«<ns>Ур-ра</ns>!»
— <ns>Ур-ра</ns>! — тшӧтш гымӧбтіс великан-мастер Шуралань воча воськовтігмоз. — Шуда юӧр тэ вайин, Александр Павлович!
Ыджыд юӧр!
— Братцы, колӧ пасйыны тайӧ лунсӧ! — шуис Рубакин.
— Эм кӧ мыйӧн да эм кӧ кодкӧд, мыйла не пасйыны татшӧм лун, — шуис Африкан Африканович.
И сыысь, мый багатыр оз тӧдтӧмась, меным нӧшта нин нимкодь лои.
Шура кисьталіс спиртсӧ: Африкан Африкановичлы — мича сера ыджыд чашкаӧ, меным — дрӧб тусьӧн дӧмӧм важ кружкаӧ, аслыс — стӧканӧ, мыйӧн и мерайталіс.
— Африкан Африканович, — шуи ме. — Ме зэв на ичӧт юысьыд; позьӧ кӧ, вай ме тіянлы кондышта ассьым.
— Да? — сійӧ яндысигтыр кыза мурӧстыштіс. — Сійӧтӧ бур, мый он пырӧдчы юӧмас, Андреич...
Сӧмын кондысьӧмӧдз кӧ делӧыс воас, гашкӧ, и Александр Павловичлы тшӧтш.
— Тэ миян гӧсть, Африкан Африканыч, — шуис начальник да вештыштіс стӧкансӧ. — И сэтшӧм лунӧ веськалін.
Сэсся со и енмыс абу жмитуналӧма тэнӧ тэчигӧн, лы ни сьӧм абу жалитӧма — мед кӧть юрӧдзыд волас!
— Венінныд слаб характера морттӧ, конды, Андреич!
— Сорны абу ваӧн?
— Не-не! — изки пасьта кинас муртса эз вевттьы чашкасӧ. — Огӧ кутӧй тшыкӧдны добрасӧ.
abu
И ми сутши-кетшиӧн сувтім — сэтшӧм жӧ разнӧйӧсь, кыдзи и киясын кутан дозъясыс; точкысим, и начальник шуӧ:
— Юам сы вӧсна, мед эськӧ миян вокъясным, кодъяс ӧні гындӧны фашистӧс медбӧръя позъяс, регыдджык джагӧдісны сійӧс.
И мед этшаджыкӧн усисны миян.
— Да, юам та вӧсна! — шуис великан-мастер да гырыся ньылышталӧмӧн кымыньтіс вомас аслас ыджыд чашкаысь спиртсӧ; ньӧтчыд эз и пыдзыртчыв, позис чайтны, мый горш косьманінысь сӧстӧм ключ ва юӧ.
Бӧртинас сӧмын чай гоз-мӧдысь чурснитіс.
abu
Винасӧ юыштӧм бӧрын менам лолӧй нӧшта на ыззис, и ме быттьӧ понді кывны став военнӧй кинояслысь гым-йирксӧ, понді аддзыны «катюша» би ньӧвъяслысь дзижалысь ыпъялӧмсӧ, бомба нуысь самолётъяслысь жвиньгӧмсӧ.
И ставыс шӧтӧ-зваркӧдӧ Берлин вылӧ — кисьтӧ, нырӧ, дзужалӧ...
И мед!
И мед!
Такоскӧй!
Став вирсьыс!
Став синвасьыс!
Став шогсьыс!
Медбур йӧзлӧн му пасьтала сісьмысь лыясысь!
Миянлысь челядь дыр талялӧмысь!
Ставсьыс!
Ставсьыс!..
— Бур орден тэ нажӧвитӧмыд фронт вылад, — кыла, сёрнитӧ Африкан Африканыч. —
А ме кутшӧма вӧзйыси война вылас, но сідзи и эз босьтны...
abu
— Висьӧм вӧсна? — гӧгӧрвоана юаліс Шура.
— Арлыдӧй кӧмӧдіс!
Висьӧм вӧсна кӧ эськӧ ӧд мый!
А то — пӧрысь пӧ.
abu
— А кымын арӧс нӧ тіянлы, Африканыч? — юася ме.
— Ӧні сэсся сизимдаслань нин регыд матыстас.
— Но тай, — шенмуніс Шура. — А ме чайті, тэныд нелямын вит.
Но, уна вылӧ, ветымын.
Великан-мастер мурӧктіс-серӧктіс, а сэсся нормыштӧмӧн шуис:
— Эн ышмав, Александр Павлович.
Квайтымын вит таво тырас...
abu
— Тэныд, буракӧ, сирӧд мырлы моз, кадыс оз мӧрччы.
— Небзьыны нин понді, коллега.
abu
Пӧрысь конда кодь лоны: ортсысянь кӧ видзӧдны — мыгӧрыс эм, а пытшкӧсыс — руш, гашкӧ и пес вылӧ нин оз туй.
— А том дырйиыд, кӧнкӧ, ён вӧвлін? — юася ме; ён йӧз йывсьыд меным век окота кывзыны.
— Оз позь норасьны, коллега, вӧлыштіс вынторыд, — шуӧ Африкан Африканович, гӧгрӧс юрсӧ мелань катовтӧмӧн.
Матысяньыд чужӧм чукыръясыс сылӧн гырысьджыкӧсь кажитчӧны, кыз кучикыс — ёнджыка песӧмаӧн.
Юасьны кӧ, мыйта, буракӧ, вермас висьтавны тайӧ мортыс!
— Вит пудъя гира вермылін лэптыны юр вылӧдзыд? — лов шыӧс кутӧмӧн юася ме.
— Гираяс эг лэптавлы, а кык сакар мешӧктӧ вӧлі петкӧда баржа вылысь, — сералӧ Африкан Африканович. — Пуд дас кык-дас куим сэні лоӧ...
Йӧйтавлім ёна том дырйиыд, коллега.
Ӧтчыд зонъяскӧд керка сруб дорын вензим, и ме лэптышті срубсӧ пельӧсӧдыс да сюйи сэтчӧ ёртлысь тулан ку шапкасӧ: сылы ковмис сэсся разьлыны срубсӧ...
Но сэки коскӧ ёна жӧ сюйліс, весиг куйлытӧдз лои.
abu
Сідзкӧ, коллега, вывті ышмавнытӧ оз жӧ позь, кӧть и том дырйиыд...
Дерт, сэсся, войнаясыд небзьӧдыштісны жӧ — <rus>За царя и Отечество</rus>, гражданскӧй.
Кыкысь ранитчылі...
Быдторыс жӧ сюрліс...
Но ничево!
Олыштам на, уджалыштам!
Тіянлысь, вӧр пучейяслысь, не этша вир на тшыкӧдам! — и гылыда серӧктіс.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— А ме эськӧ, вӧлі кӧ тіян местаын, борецӧ муні! — пӧся шуа ме. — Поддубный кодьӧн эськӧ вӧлін!
abu
— Тышкасьӧм-вермасьӧмысь менам гажӧй оз быр, коллега.
abu
Меным ёнджыка окота вӧлі лоны сьылысьӧн.
— Сьылысьӧн? — менӧ падмӧдӧ-жугыльтӧ татшӧмторыд.
— Да, коллега.
Ме чайта, сьылӧмыд <ns>зэ-эв</ns> буртор!
Зэв пыдди пуктана удж.
Сӧмын тай олӧмыс мӧдарӧ кежӧдіс менӧ.
Но да нинӧм норасьны олӧм вылас.
— Африкан Африканыч, вай сьылышт мыйкӧ, а? — корӧ начальник. — Комиӧн...
Ме ӧд сёрнита жӧ тіян ног.
А сьыланкывъяссӧ этша кывлі.
— А мый, сьыла ӧд! — нимкодьмӧ мӧдыс. — Винаыд шонтіс-ӧзйӧдіс менӧ, кывйӧс быттьӧ номыръяс гильӧдӧны...
Шоналӧм вывсьыд мый не сьывны...
Мый тіянлы сьывны — гажаӧс али норӧс?
— Гажаӧс! — шуим ми кыкнанным.
Африкан Африканович петіс джодж шӧрӧ, паськӧдіс-веськӧдіс великанлӧн кодь мыгӧрсӧ, сьӧд катаника кыз кокъяссӧ таджгӧдыштіс, гӧгрӧс юрсӧ пӧлыньтыштіс, чужӧм вылас лэдзис шензьӧм да, изки сьӧкта кырымъяснас отсасьӧмӧн, заводитіс буксыны кыз да мича гӧлӧсӧн:
Тутуруту Семӧ сайӧ
Ӧгрӧ Марпа верӧс сайӧ
Сэсся друг вильыша довкнитіс юрнас, чужӧмыс пырысь-пыр жӧ гажмис, и киясыс мӧд ног ӧвтыштчисны, и ачыс лажыньтчыштліс, сэк жӧ ёна вежсьӧм гӧлӧсӧн водзӧ сьыліс:
Майбыр, муніс,
Майбыр, муніс.
Ми, Шуракӧд, татшӧмтортӧ аддзигӧн да кылігӧн, нимкодьмим-серӧктім, и быттьӧ ичӧтик жырным кыдзкӧ друг дзоньнас тырис гажӧн, кыпыдлунӧн.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
А джодж шӧрын сулалысь великан-артист лайкйӧдліс-сьыліс:
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Семӧ ордын пируйтӧны,
Пызан сайын пукалӧны
Став рӧдвужыс,
Став рӧдвужыс:
Ласей Мӧсей, Чукля Педӧр,
Пӧрысь Ярӧ, Ныртӧм Петыр,
Варгыль Кӧсьта,
Варгыль Кӧсьта.
Гӧгрӧс Ӧгрӧ, Куран Марья,
Кекур Надьӧ, Бырган Дарья, —
Дона гӧстьяс,
Дона гӧстьяс...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Торйӧн нин Шуралы ёна кажитчис сьылансьыс сійӧ юкӧныс, кӧні висьтавсьӧ, кыдзи жӧникыс свадьбуйтігкостіыс мӧдӧдчас кӧч кыйны...
— Но, грекӧвӧйтысь!
Но кодкӧ и лӧсьӧдлӧма!.. — быдсӧн ойзіс-радліс Шура Рубакин ыджыд сьылысьӧс кывзігмоз.
...Тутуруту Семӧӧс,
Кӧч кыйысь мужикӧс,
Гӧтырыс аддзис
Мӧс видзан давйысь;
Гӧра вывсянь чеччыштӧма,
Став лы-сьӧмсӧ крӧшитӧма.
Ӧгрӧ Марпа кураліс...
Кирӧ Кузьма кокаліс...
Сё морӧ свадьба!
— Ой, лӧсьыд! — горӧдіс Шура Рубакин. — Но, молодеч, Африканыч!
Да тэ жӧ збыльысь артист!
И сьыланыс гажа да лӧсьыд!
Тайӧ нӧ народнӧй?
abu
— Да, — тӧдысь пыдди шуи ме. — Ичӧт дырйи меным батьӧ сьывліс жӧ, помнитышта.
abu
— А вот и эн тӧд, коллега, — друг дзугыльмыштӧмӧн шуис Африкан Африканович. — Тайӧс ми пондім сьывны кызьӧд вояс помын, кор ӧти морт гижис... Ыджыд поэт гижис...
— Коді нӧ?
Ми тай нӧ школаын эгӧ велӧдлӧй?
— Оз тай велӧдны сійӧс бӧръя каднас...
Но да ладнӧ, коллега, не миянлы тӧдны та йылысь.
Шуам народнӧйӧн и — олас!..
abu
abu
abu
А сэсся буди дугдылам сьывнытӧ-а, вермам ӧд не сӧмын баракнымӧс, но и ставнас посёлоктӧ шызьӧдны.
Водӧм бӧрын ме кӧсйи унатор йылысь юасьны Африкан Африкановичлысь, но сійӧ, мыйӧн сӧмын пуктіс юрсӧ юрлӧс вылӧ, пырысь-пыр жӧ пондіс шкоргыны.
Да сэтшӧма, мый тӧкӧтьӧ оз кисьт баракнымӧс.
Аскинас ми, куим мушкетёр, мӧдӧдчим катище вылӧ.
Шура юаліс Африкан Африкановичыслысь, кымын рабочӧй пӧ ковмас миянлы, но мӧдыс ӧвтыштіс кыз кинас да букӧстіс-шуис:
— Сэні тыдовтчас...
Восьлалам.
И кӧть тӧрытъя рытыс колис лӧсьыда, ӧта-мӧднымӧс гӧгӧрвоана, меным абу лӧсьыд сьӧлӧм вылын. Шуралӧн, видзӧда, син лапйыс пондылӧ жӧ корсюрӧясӧ тракйысьны...
Чӧвлы, думайта, кыдз ӧні гудйыштас тэнсьыд мыжъястӧ тайӧ сьылысьыс!
Сэки ковмас нин меным аслым сьывны.
Сӧмын не тутуруту...
abu
И кор ми пондім кайны кер бунт вылӧ, менам дзикӧдз лигышмунлісны кокъясӧй, шогӧдны кутіс; вӧлі, буракӧ, сэтшӧм чувство, мый быттьӧкӧ нуӧдӧны менӧ эшафот вылӧ юрӧс орӧдны.
Выліын куйлысь медводдза керъясысь жӧ Африкан Африканович аддзис сісь ув, сідз шусяна табачнӧй ув да шуис меным:
— Ме эськӧ тайӧс, коллега, экспортнӧй пиловочникад эг босьт.
Уна вылӧ мӧд сортысь босьті.
abu
Меным коли сӧмын гӧрдӧдлыны да едждӧдлыны.
Мӧд керлысь метиксӧ абу артыштсьӧма, эталӧн со кыз ув яндысьтӧг чурвидзӧ, а со эсійӧ вывтіджык чукля, быттьӧ мегыр вылӧ пондылӧмаӧсь синны.
abu
Сэсся и паныдасис сэтшӧм кер, мыйысь ме медъёна полі — кызтасӧ пасйыссьӧма ӧти сантиметрӧн унджык.
— Корсӧ тшӧтш арталӧмыд, коллега, — дивитыштіс менӧ Африкан Африканович.
Видзӧда, начальниклӧн чужӧмыс вочасӧн быттьӧ нӧшта ёнджыка зумышмис да пемдыштіс.
Меным сэтшӧм сьӧкыд лои видзӧдлывлыны сы вылӧ.
abu
А сплавнӧй великан, бур ныриса пон моз, водзӧ лукйысьӧ-гудйысьӧ.
Со аслас зептын новлӧдлан чегсьысь-куснясьысь метрӧн мерайтіс лӧсйӧм коска кыз шпальникӧс и довкйӧдлыштіс юрнас:
— Припускыс, коллега, сӧмын вит сантиметр.
А висьтав, уна-ӧ колӧ?
— Дас, — нурбыльті ме, а сэсся инді мӧд кер вылӧ: — А ті, Африкан Африканыч, орччасӧ мурталӧй.
— Ме, коллега, и сідз аддза, мый сэні лишнӧй.
Но ӧд сійӧ керсьыс татчӧас он вуджӧд вит сантиметрсӧ, а? — а ачыс нюмъялӧ, быттьӧ поп ордын чай юӧма.
Код тӧдас, мыйысь долыд сылы — тӧрытъясьыс, али менам тырмытӧмторъясысь?
Тадзи ми видлалім бунтлӧн вылыс радысь став керсӧ.
И немся лёк пас эз дзебсьы пӧрысь мастерлӧн сюсь синъясысь.
<ns>Да-а</ns>... Нинӧм он шу...
Абу лоӧма сійӧ штатнӧй сьылысьӧн, но аслас уджын сійӧ вӧлӧма артистсьыс-артистӧн.
Он ылӧдлы сійӧс, кӧть эськӧ и кӧсйин.
Но ме ӧд эг и кӧсйы ылӧдлынысӧ!
Эг и думайтлыв!
А коді ӧні эскас меным?
abu
Приговорсӧ меным гижӧма нин, колис сӧмын кырымавны.
abu
Час ӧні сійӧ корас рабочӧйясӧс да тшӧктас катайтны бунтсӧ.
И сэки кӧ нӧшта и оз тырмы вӧрыс, дзугис кӧ Дина, то... кыдз шуасны, — капут.
Африкан Африканович, керъяс вывті сьӧкыда восьлалігтыр, бӧр лэччис бунт вылысь, ми сы бӧрся.
Сійӧ нӧшта кежаліс штабель бокӧ, видзӧдліс кыдзсюрӧ щӧтясьӧм кер помъяс вылӧ да букӧстіс-шуис:
— Но тырмас сэсся.
Ме чайта, тэнсьыд уджтӧ, коллега, позьӧ донъявны удовлетворительно вылӧ.
Тырмымӧн абу тайӧ, а?
Меным сідзсӧ шуис.
— Катайтнысӧ ог кутӧй? — лӧниника юаліс Шура.
— Ог, нинӧмла, — мурӧктіс Африкан Африканович. — Учёт ті нуӧданныд бура, тӧрыт ме гуг и бан видлалі ведомостьяс серти.
abu
А сэсся, ме ногӧн, тіян кодь зонъясыс оз вермыны лоны лытунъясӧн, мӧд ногӧн кӧ — мошенникъясӧн.
— Аттьӧ эскӧмсьыд, Африкан Африканович, — начальниклӧн вӧсни гӧлӧсыс джӧмдыліс.
А ме и кыв шуны ог вермы, быттьӧ йи кӧдзыд васянь биа пӧсь ваӧ веськалі.
— Чӧв, Александр Павлович, мыйысь аттьӧасьнысӧ...
Аслыныдлы аттьӧ, веськыдлунсьыныд.
Быдӧн кӧ эськӧ тіян моз, честнӧя уджалісны, сэки эськӧ и миянлы, сплавщикъяслы, кокниджык да долыдджык вӧлі...
abu
Дерт, менам коллегалӧн, Фёдор Андреичлӧн, кутшӧмсюрӧ нелючкияс, бурджыка кӧ гудйыштны, сюрасны.
Но, висьталӧй меным, кодлӧн найӧ абуӧсь...
Вӧрыд тіян ён, зумыд, кӧть и абу нин сэтшӧм шыльыд.
Сісьыд татшӧм вӧрад шоча овлӧ.
А кӧнкӧ кӧ ӧтарӧ ли мӧдарӧ сортыс оз скодит, то таысь огӧ жӧ пондӧй выль война панны.
abu
Водзӧ вылӧ мед сӧмын Фёдор Андреичным сюсь синмаджыкӧн лоӧ, ГОСТ бурджыка зубритӧ, мед <rus>«Отче наш»</rus> моз тӧдӧ сійӧс...
Ылалі, «Отче наштӧ» ті ӧд, буракӧ, эн нин велӧдлӧй?
— Эг велӧдлӧй, — шуи ме.
Сэсся ми, вӧрса куим мушкетёр, личмунӧмӧн серӧктім.
И сэки вӧлись ме казялі — кутшӧм гажа вӧлӧма луныс!
11
Буракӧ, менам висьтысь мыйтакӧ тӧдчыштӧ нин, кутшӧма лӧсялім ми начальниккӧд, Шура Рубакинкӧд.
Тані верма содтыны, мый ме век пӧся аттьӧала ассьым кодзулӧс сыысь, мый менам олӧмлӧн сьӧкыд кадӧ, кор ме, бордъясьтӧм на чикыш, петі йӧз дінӧ, петі ас нянь вылӧ, — мый тайӧ кадас меным паныдасисны Шура кодь йӧз.
abu
abu
Быттьӧ и мый эськӧ вермас лоны ӧткодьыс, ӧта-мӧдсӧ йитанаыс уна ветлӧм-мунӧм роч мужиклӧн да нэриник на коми зонлӧн?
Видзӧднысӧ, немтор быттьӧ...
Но мыйкӧ тай аддзысьӧма.
abu
Гашкӧ и ми пондім лӧсявны сы вӧсна, мый олӧмыс абу жӧ век вӧвлӧма сылы небыд мамӧн, но мортыс абу измӧма сьӧлӧмнас, и бур вылӧ вочавидзӧ бурӧн, кӧть сэсся кутшӧм кывъя эз вӧв мӧд мортыс.
Водзысянь сійӧ пондіс пыдди пуктыны менӧ кыдзи аскӧдыс ӧткодьӧс, и тайӧ, гашкӧ, медся ёна вӧрзьӧдіс менӧ.
Дерт, сійӧ мукӧд дырйиыс яра скӧрмывліс и сэки, гашкӧ, вывтіасьлісджык, — но ме тӧда: енмыс сылы сетӧма бур сьӧлӧм, коді сяммӧ кывны мӧд мортлысь дойсӧ...
Ӧні нин ме чайта, мый тӧндзинад Марина Кирикова вывтіасис жӧ, кор шуаліс начальниклы сэтшӧм лёк кывъяс.
Ёна скӧрмӧм вывсьыс, дерт...
Но ӧтиторйын Маринаыс эз сорась.
Кор парсыштіс сійӧс нывкӧд меліасьӧмӧн...
Сӧмын ме ог тӧд, позьӧ-ӧ татшӧмторсьыд мортсӧ кыскавны...
Начальникным миян, Шура Рубакин, сійӧ каднас эз вӧв тырвыйӧ шуда мортӧн.
Ме куті пыр ёнджыка и ёнджыка казявны, мый гортса олӧмыс мортыдлӧн разі-пели мунӧ.
Шура вӧлі гӧтыра, зэв шань нывкаӧс да зонкаӧс быдтісны гозъя; ыджыдджыкыс, детинкаыс, велӧдчис нин мӧдӧд классын.
Гӧтырыс, Нюра нима, уджаліс детскӧй садикын.
Тайӧ вӧлі ыджыд да ён нывбаба; кузьмӧс чужӧма, кузь ныра да чим сьӧд юрсиа.
Нюра радейтіс варовитны, гӧлӧсыс сылӧн ёна торъяліс мукӧд нывбабаясысь, и ме эськӧ шуи, мый гӧлӧсыс сылӧн вӧлі межлӧн кодь, кӧть эськӧ, гашкӧ, и абу лӧсьыд тадзтӧ шуны начальник гӧтыр йывсьыд.
abu
abu
А бур-ӧ, лёк-ӧ вӧлі Нюраыс, — ме ог тӧд, сы вӧсна мый верӧсыс гортас эз ёнасӧ нуӧдлыв.
Артмытӧминад мый нин йӧзтӧ нуӧдан...
Ёнджыкасӧ ачыс сійӧ пыравлывліс ме ордӧ.
Пукалыштам, сёрнитам.
Либӧ пырас да водас прӧст койка вылӧ, сідз чӧла куйлыштас.
Да и шочиника ӧтлаын рытйысигъясӧ Шураыс эз жӧ лӧсявлыв гӧтырыскӧд.
А сэсся ме куті казявны, кыдзи сійӧ друг ловзьыліс, кор орччӧн лолі фельдшерицаным: быттьӧкӧ Лизаыс вайліс сьӧрсьыс начальниклысь сьӧлӧмсӧ мавтыштысь медбур лекарствосӧ.
Вӧвлӧма тай енъяслӧн нектар — амброзий... али амброзия.
Лизаыс — ар кызя кымын лӧсьыдіник ныв; сьӧдбӧж кодь пельк, повтӧм да инас ӧшйытӧм.
abu
Бокас ӧшӧдӧм гӧрд креста сумкаӧн сійӧ котраліс участокысь участокӧ (весиг, буракӧ, вӧв эз босьтлы, кӧть эськӧ ылыс участокӧдз вӧлі сизим километр) да кыдз вермис отсаліс эбӧссьыныс усьӧм йӧзлы, кодъяс дінӧ кокниа кӧвъясьлісны мирсьыс став висьӧмъясыс.
abu
abu
А уджысь мездӧм быд морт вӧсна колӧ вӧлі кыв кутны начальство водзын, Александр Павлович Рубакин водзын.
Колӧ вӧлі дорйыны быд висьысьӧс, мый эз кокни вӧв вӧчны.
abu
Сы вӧсна, мый миянлысь пычкисны план, кодӧс быть колӧ вӧлі тыртны.
Быть тыртны!
И плансӧ вылісянь лэдзлісны эз сӧмын дзоньвидзаяс вылӧ, а лесопунктын олысь став верстьӧ йӧз вылас.
И висьысьясыд миянлы ньӧти эз ковны!
abu
abu
Сы вӧсна, мый некутшӧм здоровӧй морт сэки эз вермы вӧчны кык норма, мед эськӧ тшӧтш и мӧд морт пыдди.
Кык норматӧ миян уджалысьяс, буракӧ, сӧмын вӧтнас вермылісны вӧчны...
— Ӧтчыд, грекӧвӧйтысьыд, мездӧма удж вылысь кызь мортӧс! — норасис меным Лиза вылӧ начальник. — Кызьӧс!..
Ме чуть гатш эг усь, кор казялі.
Понді лёкысь пинясьны: тэ нӧ, мися, мый вӧчан?
Ачыд али мый пондан уджавны тамда йӧз пыддиыс?
Мися, меным татшӧм медикъясыд матӧ оз ковны!..
А сійӧ ёнджыка на воча горзӧ.
Меным пӧ ловъя йӧзыс тэнад кын керъяс дорысь донаджыкӧсь.
И нинӧм пӧ повзьӧдлыны менӧ — эн тэ пӧ инды татчӧ уджавнысӧ, и не тэныд вӧтлыны.
abu
abu
Да, мӧдӧдчас кӧ вензьыны Лизаыд, кывъясыс сюрӧны.
Гӧлӧссӧ оз ков лэчтавны ни.
abu
abu
Ёкыштас руд синъяссӧ, йыла нырыс нӧшта на йывмас и — пызйӧ...
Лесопунктын ёна пыдди пуктісны тайӧ нывсӧ.
Ме чайта, война бӧрын, кор олӧмыс бӧр кутіс ньӧжйӧникӧн ладмыны, уна йӧз бур кывйӧн казьтылісны Лизасӧ...
Не этшаӧнӧс мездіс сійӧ кулӧмысь.
Торйӧн нин сэтшӧмъясӧс, кыдз Казимир.
Коланаинӧ лун-мӧд кежлӧ кольӧдас куйлыштны, оз лэдз ёсьмыны висьӧмыслы и, видзӧдан да, бӧр нин кок йылын мортыс.
Ӧд омӧлика сёйиг-юигад быд висьӧм ӧдйӧджык йиджӧ, кыдзи бонзьӧм пуӧ — сир...
abu
Лиза бура гӧгӧрволіс тайӧс.
И котраліс участокысь участокӧ, корсис, абу-ӧ кодкӧ кынмӧма, оз-ӧ кодӧскӧ лёк ногӧн кызӧд.
Сійӧ ачыс вӧлі шулывлӧ: «Тӧданныд, кутшӧм менам медъён лекарствоыс?
Профилактика да ёсь кывйӧй.
Пон моз корся, коді висьман выйын.
Сэсся увтча начальниккӧд, бара жӧ пон моз...
Сы вӧсна, мый лекарство абу, бинт пӧшти абу жӧ; сы вӧсна, мый войт спирт сетӧны да сы мында жӧ йод — ю кӧть мавтчы сэсся сійӧн...»
Нинӧм он шу, ыджыд сьӧлӧма ныв Лизаыс.
Том на ачыс, а быдтор йылысь думайтӧ.
Босьтам кӧть со кутшӧмтор.
Миян столӧвӧйын, кӧть и жебиника, пӧшти тулысӧдз вердчисны пувйӧн.
А пувйыс, кыдз бӧртинас тыдовтчис, уна висьӧмъясысь, вӧлӧм, видзӧ...
Тшака шыд корсюрӧ пулывлісны и.
Вӧлӧмкӧ, тайӧ Лизаыс арнас пырас начальник дорӧ и тшӧктас:
— Рубакин ёрт, шойччан лунӧ колӧ петкӧдны став йӧзӧс вотчыны.
И мед вотӧссӧ столӧвӧйӧ вайисны.
— Да, виччысь, вотчас кодкӧ столӧвӧй вылӧ, — орӧдас мӧдыс.
— Абу столӧвӧй вылӧ, а аслыныс, тӧвся витамин, — стӧчмӧдас Лиза. — А мед ставӧн петісны, гиж приказ: коді пӧ оз вӧч тайӧ государственнӧй могсӧ, сылы не сетны содтӧд нянь вежон чӧж.
Кӧть и мырдысьӧн сорӧн, но вель уна чукӧртлӧмаӧсь вотӧссӧ.
И, тӧдӧмысь, ёна буртор таысь лоис.
abu
Колӧ тӧдчӧдны и сійӧс, мый Лизаыс сэсся синсӧ эз лэдзлыв тайӧ вотӧс вывсьыс, видзӧдіс, мед эськӧ уджалысьяслы сійӧ веськаліс, а эз разав кытчӧсюрӧ.
А киыс нылыслӧн чорыд вӧлі.
И кӧть эськӧ сійӧ зэв частӧ бон-бус пинясьлывліс начальниккӧд, но кутшӧмкӧ би кинь со чеччыштӧма на костӧд.
Ме пырысь-пырсӧ эг казяв, но сэсся гӧгӧрвои: радейтӧны ӧта-мӧднысӧ найӧ.
Не этша шензи ме сы бӧрын...
Кыдз нӧ, мися, позьӧ гӧтыра мортсӧ?..
abu
abu
abu
abu
abu
Ӧд семья сылӧн, челядь...
Оз жӧ позь тадзи, ӧд Шураыслӧн семьяыс киссьыны вермас...
Та бӧрын менам лӧгӧй пондыліс петны Лиза вылас, ас кежысь весиг Лизкаӧн вӧлі нимта...
Мися, ме ӧмӧй эськӧ ачым верми тадзи жӧ кутшӧмкӧ верӧса нывбабакӧд?..
Мисьтӧм тайӧ, неморт нога...
Субӧтаӧ ме понді вӧзйысьны начальниклысь лэччывны гортӧ.
Мися, вокъясысь да чойысь ёна нин гажӧй бырис: лэччыла, видзӧдла, кыдзи найӧ олӧны да велӧдчӧны йӧз ордад.
— А мый, лэччыв! — эз понды пыксьыны Шура. — Кадыс ӧні миян буретш лӧньджык.
Тӧвся уджъяс кызвыннас помасисны, а юным вежон кымын оз на воссьы.
Да и важӧн нин эн шойччыв тэ — гуляйтышт.
Шура дзӧрыштіс улӧс вылын, кызӧктыштіс, сэсся и шуис пӧсялыштӧм гӧлӧсӧн:
— Сӧмын, Федя, ключтӧ коль меным аслад жырйысь.
Но?
Гашкӧ, тэнад ветлігкості кодкӧ воас?
И меным быттьӧ чунгис сьӧлӧмӧ: мися, жырйӧй сылы колӧ аслыс вылӧ, гусятор вылӧ колӧ...
— Тэ мый сідзи видзӧдан? — шуис сэсся Шура.
И друг гӧрдӧдыштіс.
— Тэ мыйкӧ тӧдан, Федя, да?
Тӧдан кӧ, висьтав веськыда...
Ми жӧ другъяс.
Меным эз ло лӧсьыд, зэв яндзим лои, но ме век жӧ шуи:
— Шура, тіян Лизаыскӧд... мыйкӧ эм?
Сійӧ эз ырсмун, эз горӧд, сідзи и колис менам пызан вылӧ сойяснас и морӧснас лэдзчысьӧмӧн пукалӧмӧн; сӧмын пыдӧ вӧйӧм синъясыс быттьӧ шӧйӧвошисны.
Да вӧсни гӧлӧсыс быттьӧ пӧдыштіс:
— А мый, Федя?
Сёрнитӧны йӧзыс та йылысь?
— Ог тӧд эськӧ да...
Мем тай сідзи кажитчӧ-а... — шуи тадзи и повзьышті; мися, вот ӧні лёкысь горӧдас: кутшӧм нӧ тэныд, зырымбедьлы, делӧ таӧдз!
Но сійӧ друг лӧня серӧктіс да шуис:
— А ме чайтлі, мый тэ татшӧмторъяссӧ он на казяв!
Быттьӧ водзджык на тэныд да... — чужӧм вывсьыс нюмыс, кымӧра лунӧ шонді моз, ӧдйӧ бӧр воши да курыдакодь нин содтіс: — Другӧ, вунӧдлі, мый война каднад том йӧзыд ӧдйӧджык верстяммӧны.
Д-да...
abu
abu
abu
abu
Но-а мыйкӧ кӧ эм миян Лизаыскӧд, дивитан таысь?
— Кутшӧм на ме дивитысь! — сьӧлӧмсянь шуи ме.
— И некор эн пырӧдчы татшӧмторсьыд дивитны йӧзӧс, Федя.
abu
Сы вӧсна мый он вермы помӧдз тӧдны, мый керсьӧ мӧд мортлӧн сьӧлӧмын, мый сэні вермӧ керсьыны...
Дерт, Марина коддьӧм вермасны шуны: бурджыкатӧ да кокньыдджыкатӧ пӧ овны пондіс, и нывъяс сылы ковмисны!
Быттьӧкӧ и тадзи позьӧ шуны ме йылысь.
А ӧд, Федя, абу тадзи!..
Менам ӧтпырйӧ сотчӧ и гудрасьӧ лолӧй; ме овла мирас медся шуда мортнас, а недыр мысти меным нин окота лолӧ розьӧдны морӧсӧс пуляӧн...
abu
Да, Федя.
Шуам, кор ме овла ӧтлаын Лизакӧд, меным кажитчӧ, мый мем дас кӧкъямыс арӧс на, мый ме сӧстӧминик зон на; мый ме немтор на эг аддзыв олӧмсьыс и вайи сылы став ассьым сӧстӧм радейтӧмӧс, юрӧс и сьӧлӧмӧс...
А гортын челядь горзӧны: «Папа!»
abu
Найӧ пӧшти ме кодь жӧ чужӧмаӧсь.
Найӧс ме вывті жӧ ёна радейта.
abu
abu
Гортын жӧ — гӧтыр, кодкӧд олӧма нин дас во.
Сійӧ чужтіс менсьым челядьӧс, быдтіс-видзис.
Ӧтнас война чӧж уджаліс-быдтіс найӧс, эз сет висьмыны ни кувны.
И сьӧкыд вояс чӧж бурӧн виччысис менӧ.
Но сы бӧрын, мый ме тӧдмалі Лиза дырйи, тайӧ шуд бӧрас меным сьӧкыд лои видзӧдны гӧтыр вылӧ...
Ме тӧда: сійӧ бур сьӧлӧма, шань морт, радейтӧ челядьӧс, буракӧ, менӧ тшӧтш и...
abu
Ме ачым зэв пыдди пукта сійӧс, кыдз мортӧс, уважайта...
И ӧттшӧтш мустӧмта...
Тэныд, кӧнкӧ, дивӧ тайӧс кывны, Федя?
Кыдз нӧ пӧ сідз позьӧ — уважайтны и мустӧмтны?
А вот со менам сідзи.
Мукӧд дырйиыс сэтшӧма лӧгӧй петны кутлӧ.
Кӧть керала...
Быттьӧ фашистӧн лои Нюраыс...
А ӧд сійӧ бур морт, менам челядьлӧн мам.
И челядьыс ёнджыка велалӧмаӧсь сы дінӧ, война чӧжыд ме эг вӧв да.
Сьӧкыд лои овнысӧ, Федя!..
abu
abu
abu
abu
Шура чӧв усис, а ме ог тӧд, мый вӧчны.
Менӧ дзикӧдз весьӧпӧртіс сылӧн татшӧм сёрниыс.
Сійӧс кывзігӧн меным весиг пондыліс кажитчыны, мый пытшкӧсас сылӧн зэв жара мыйкӧ сотчӧ, да та вӧсна кывъясыс кыдзсюрӧ тӧвзьӧны-летитӧны сэтысь, кыдзи пӧжар дырйи биӧн шымыртӧм керка пытшкӧсысь кабалаторъяс.
abu
... — Дас сизим арӧс меным вӧлі, кор ӧтлаасим Нюраыскӧд, —
юасьтӧг бара шуис Шура. — Кык йӧй...
Мырсим-уджалім, овныд ӧд колӧ...
Челядь лоисны.
Быттьӧ ставыс лючки-ладнӧ вӧлі...
А мый эськӧ и ладнӧыс!
Кор семья лӧсьӧдсьӧ куш сӧмын удж да челядь быдтӧм ради...
Ӧнітӧ ме, дерт, гӧгӧрвоныджык понді, но — сёр...
Эк, Федя!
Гӧтрасьнытӧ, вӧлӧм, колӧ не сӧмын та ради, не сӧмын гӧтырыдкӧд ӧтвылысь картупель быдтӧм ради!
abu
abu
А медсясӧ сы ради, мед эськӧ ӧтлаын олігад быд лун вӧлі праздник кодьӧн, кыкнанныдлы.
Татшӧмторыд, другӧ, позяна вӧлӧма...
Гӧгӧрвоан?
Кӧть и мудзӧмыд тэ пон моз, и юрыд потӧ быд пӧлӧс тӧждысьӧмсьыс — всё равно быттьӧ праздник.
Гӧгӧрвоан?
— Гӧгӧрвоа, — шуи ме, кӧть эськӧ ачым немысь-немтор ог вӧлі гӧгӧрво.
Лолӧй тай сӧмын шызьӧма-а, сідзи и ыпъялӧ.
Ме весиг эг и чайтлы, мый тшӧтш понда татшӧма майшасьны Шура вӧснаыс.
abu
— Сідз, Федя, — бара на шуис сійӧ, — мед быд лун вӧлі праздник кодьӧн.
Татшӧм шудыс позяна, вӧлӧм, другӧ...
Ме сеті Шуралы аслам жырйысь ключӧс, мый нин сэн сёрнитнысӧ...
А сэсся ветлі лавкаӧ, ньӧби нёльсё грамм гырысь торъя сакар да сымда жӧ кортӧм, топалӧм-пычалӧм кампет, — тайӧ лун кежлас ме век на видзи сакар талонӧс, а мӧдсӧ сетіс Шура, и ме эг кут пыксьыны.
Карточка вылӧ жӧ ньӧби мазь кодь сьӧд да кизьӧр майтӧг да нёль лун кежлӧ водзӧ еджыд нянь.
Ставсӧ тайӧс ме тӧби мешӧкӧ да сӧнікасьӧм туйӧд тэрыб воськолӧн мӧдӧдчи гортлань.
12
Вӧвліны-ӧ тіян олӧмын сэтшӧм здукъяс, кор эськӧ ті, дас вит-дас квайт арӧса морт, кӧнкӧ бокын дыр кад олӧм бӧрын, тӧдтӧм йӧз дінын уджалӧм-вийсьӧм бӧрын мыйкӧ дыра кежлӧ бӧр вӧлі воанныд гортад?
Бӧр воанныд став свет пасьталаыс медмусаинӧ, кӧні ті чужлід-быдмылід, кӧні кужтӧм на вом доръяснад медводдзаысь шуид «мамӧ» кыв.
Кӧні тіянлы ставыс тӧдса — сад йӧрад быд ув, быд шы, керка стенын быд потас, — сьӧлӧм доймытӧдзыд тӧдса, и ставсӧ тайӧс аддзигӧн да кылігӧн юр садьыд бергӧдчӧ помтӧм нимкодьлунысь...
Вӧліны-ӧ тіян татшӧм здукъясыс?
Эз кӧ, эз кӧ мунлы татшӧмыс тіян вывті, ті ӧдвакӧ гӧгӧрвоад, мый вӧчсис менам сьӧлӧмын.
Сӧніка туйӧдыд болскигӧн бӧръя помыс менам зэв ёна мудзисны кокъясӧй, пуксьыны эськӧ да кӧть неуна шойччыштны.
Но пуксьысяс ӧмӧй, кор сьӧлӧмыд важӧн нин лэбовтӧма гортӧдзыд.
Медбӧрын туйыс мынтӧдчис жӧ вӧрлӧн топыд сывъясысь, петіс паськыд кушинӧ, кӧні уна лыда джуджыд мылькъяслӧн дзибъясыс кушалӧмаӧсь нин лымйысь да косьмӧны-руасьӧны тувсов шонді водзын.
Кежамӧй шуйгавыв, асланым грездлань, коді лӧня поздысьӧма горулӧ, лӧзӧдӧм йиа Сыктыв пӧлӧнӧ...
Ме котӧрӧн вои Кирӧ Мысйылӧ, кӧні, зонкалӧн юрси моз, сука быдмис ловпу сора понӧль, и мыйӧн сӧмын тыдовтчис грездным, сувті сэтчӧ.
И видзӧда, видзӧда...
Кокъясӧй лигышмунӧмаӧсь, морӧсӧй шоналӧма, сьӧлӧмӧй вынысь діпӧдчӧ морӧсын...
И лолӧй радлӧ, и нор быттьӧ тшӧтш...
И синъясӧй вазьӧны...
abu
Дерт, менам синъясӧй медводз тэрмасьӧны асланым керкалань.
Со тай сійӧ сьӧдӧдӧ воймӧм мышнас.
Вевт вылас, таладорсяньыс, лымйыс абу на сылӧма.
Дерт, кӧтасис и сьӧкыда личкӧ.
Колӧ, зыр босьтны да, гылӧдны лымсӧ...
Тӧвбыд керканым овтӧмӧн вӧлі.
Буракӧ, медводдзаысь на керӧмсяньыс.
Оз кывны сэні ни челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс, ни мамӧлӧн вильшасьӧмысь миянӧс ӧлӧдӧмыс.
А батьӧлысь гӧлӧссӧ ме и вунӧдны нин понді...
Кирӧ Мысйылын немся исласьысь абу, кӧть эськӧ и зэв на позьӧ.
Дерт, не исласьӧмӧдз ӧні: унджык зонкаыс уджалӧ.
А кӧть и он уджав, та ыджда чойтӧ тшыг кынӧм вылад абу зэв окота кайны.
А вот войнаӧдз таті ёна исласьлім!
Гырысь и посни.
Лызьӧн и даддьӧн, весиг турун кыскалан додьясӧн.
Километрысь унджык тӧвзьӧдӧ-нуӧ, сӧмын пельясад тӧв шутьлялӧ...
Помнита, ӧтчыд мужикъяс пондісны вензьыны: коді пӧ исковтігас веськалӧ Пока Мититлӧн звӧз вылӧ.
Ми батьӧкӧд медпервойӧн шуркнитім.
Лым бус пыр пуля моз лэбигӧн батьӧ кыдзкӧ веськӧдлышталӧ зор помӧн, ме кыпыда горза...
И ӧд миян додьным кайис звӧз вылӧ.
abu
Коркӧ сэсся овлас ли оз ли татшӧмыс-а?
Пока Митит, дӧмаса ыджыд гын сапӧга, важ кӧч ку шапкаа да дӧра пася, пукаліс кильчӧ помас да вуграліс шонді водзын.
Сійӧ нӧшта на пӧрысьмӧма, чужӧм вылас кольӧмаӧсь сӧмын йӧгъяс моз чурвидзысь черлыясыс да лӧза-гӧрда сӧнъясӧн везйӧдлӧм кузь нырыс.
abu
Сійӧ пырысь-пырсӧ эз и тӧд менӧ, а сэсся, кор тӧдіс, нимкодьмис, перйис кепысь письыс чукчи лапа кодь чорыд да лыӧсь кисӧ да нюжӧдіс меным.
— Но, бур пи, ёна быдмӧмыд, — шуаліс сійӧ вазьысь синъяснас ӧдйӧ лапйӧдлігтыр. — Регыд батьтӧ вӧтӧдан... Кхы...
Кывлі, мастерӧн пӧ уджалан...
Мамыд эськӧ, коньӧрушко, ёна и рад вӧлі.
— Дедуш, а вокъясӧй нӧ кыдз-мый олӧны? — юася, а ачым муртса ог бӧрд.
— А мый? — олӧны.
Нянь карточкаяс пӧ тай налы петӧны тэсянь...
Тьӧткаыд, дерт, тіян чирышджык жӧ-а...
abu
Ме куритӧді старикӧс махоркаӧн, содтӧд сеті табаксӧ некымын чигарка вылӧ и мӧдӧдчи водзӧ.
Кор вои асланым керка ӧшинь улӧ, кокъясӧй дзикӧдз лигышмунісны, оз кӧсйыны мунны водзӧ; кокъясӧй асьныс кӧсйӧны пыртны менӧ овтӧм керкаӧ, кодлӧн кильчӧлань оз нуӧд некутшӧм кок туй...
Оз тшынасьны трубаяс, некод оз тыдав, некод оз мыччӧдлы еджгов юрсӧ сылӧм ӧшиньяс пыр.
Сӧмын войтва, кыдзи и коркӧя шуда лунъяс дырйи, гажаа тюргӧ-виялӧ вевт вывсянь.
Но коді нӧ, кутшӧм зонка сэтшӧм тэрыбасӧ котӧртӧ Кулига помсянь?
abu
abu
abu
Да тайӧ жӧ Шурик, ичӧт вокӧй!
Шапкатӧм и дӧрӧм кежсьыс...
Кодкӧ, буракӧ, висьталӧма нин ме йылысь.
abu
Ме шӧйӧвошӧмӧн тэрыба восьлала паныд, а сійӧ нин со ме дорын, видзӧдӧ ме вылӧ, кутӧ петысь бӧрдӧмсӧ, быттьӧ яндысьыштӧ...
Но тадзсӧ сӧмын ӧти здук; мӧд здукнас ме нин топӧда сылысь еджгов юрсӧ морӧс бердӧ, шыльӧда сыркъялысь мышсӧ.
abu
abu
И сьӧлӧмӧй менам ымралӧ дас кык арӧса морт дінӧ муслунысь и сэк жӧ нетшкысьӧ гӧгӧрвотӧм шогысь да дойысь.
— Но, чӧв, Шурик, тэ жӧ мужик морт, — шуала ме, кыдз верма, збодерджыка. — Мыйла нӧ куш дӧрӧм кежсьыд котралан?
Висьмӧдас ӧд тувсов тӧлыс...
А мыйӧн сэки лечмӧдан?..
abu
Весиг миян участокын йодысь кындзи немтор абу...
abu
abu
Ми восьлалам орччӧн, киясӧн кутчысьӧмӧн.
Сійӧ видзӧдлывлӧ ме вылӧ, и нывлӧн кодь мича да гырысь синъясас сылӧн — и радейтӧм, и шензьӧм.
— Федя, мый ыджда тэ лоӧмыд!..
Ме быдсӧн повзьылі...
— Тэ быдмыштӧмыд жӧ, Шурик.
Миян вылӧ дивӧпырысь видзӧдӧны посньыдик зонкаяс да нывкаяс, а шочиника паныдасьлысь тӧдса бабаяс шуалӧны сьӧлӧм сетана кывъяс.
Тьӧткалӧн верӧсыс, пӧрысь дядь, ӧтнас гортас.
Сійӧ воча чеччис кузь улӧс вылысь — ичӧтик, омӧлик, но, кыдзи и пыр, жылеткаа.
Сійӧ абу на сэтшӧм пӧрысь, ар квайтымына, но кутшӧмкӧ висьӧмъяс дзикӧдз нин косьтӧмаӧсь морттӧ да омӧля пӧ и лэдзлӧны паччӧр вылысь.
Ме нимкодьпырысь казялі, мый тӧвбыднад менам пановтсьӧма дядьӧс тушаӧн.
— Но, воин, Федя, кульсьы вай, — шуаліс дядь, велалӧмпырысь, важ моз нырнас кыскышталігтыр. — Часлы, чай пуктам...
Шурик, вай, зонка, петавлы свежӧй вала.
Шурик петіс.
Ме шыбиті нопйӧс, пӧрччыси. Понді лэптавны пызан вылӧ ассьым гӧснечӧс.
— Быдторсӧ тай вайӧмыд, Федя, — ышлолаліс дядь. — Видзӧда тэ вылӧ, а аслым кажитчӧ, быттьӧ батьыд воис ме ордӧ, Ӧндрей...
Сы моз жӧ вӧран да...
А кысь нин воас...
Пиянӧй менам некор оз воны ни...
— Но ладнӧ, дядь, мый сэсся керан... — гораа ӧлӧда ме пӧрысь мортӧс косьмӧм корпаас тапкӧдігтыр; сійӧ сьӧкыд пеля, и лоӧ гораа сёрнитны сыкӧд.
Стариклӧн вӧлі кык пи и кыкнанныс усины война вылын.
Ичӧтджыкыс, Васька, ар куимӧн сӧмын ыджыдджык меысь.
Ми ӧтлаын моз быдмывлім сыкӧд, ӧтлаын ворслім да чери кыйлім.
Вӧлі лэччам тывъясьны Кӧджса тыясӧ да гӧпъясӧ и сымда гыч кыям.
Ме, ичӧтыд, вӧлі зэв ёна пола тыса быд пӧлӧс гагсьыс да сьӧд лёльӧ-нидзувсьыс.
А сійӧ нарошнӧ шыблалӧ найӧс ме вылӧ; либӧ, сералігтырйи, босьтас да вомас аслыс сюйлас сьӧд лёльӧсӧ.
Со Васькаыс видзӧдӧ ме вылӧ стенсянь — гӧгрӧс чужӧма томиник салдат, важиник пилоткаа да туша сертиыс ыджыдджык гимнастёркаа.
Видзӧдӧ и быттьӧ кӧсйӧ шуны: «Часлы, Федя, ми тэкӧд кӧвтам на Йир тысьыд гычьястӧ!»
Но, буракӧ, оз нин ло сылӧн татшӧм шуӧмыс: дас кӧкъямыс арӧсӧн усьӧма мортыд, Берлин дорын нин мина вылӧ веськалӧма...
Рытнас ставӧн чукӧрмим пызан сайӧ.
Медбӧрын воис Митя вокӧй; вӧлӧмкӧ, сійӧ школасяньыс котӧртлӧма мӧд грездӧ, мамӧлӧн чой ордӧ.
Топӧдчылім кык вок.
Митя зумыдмыштӧма жӧ, кӧть и тушанас абу ёна нюжалӧма.
Сійӧ миян пӧвстысь медсюсь, тэрыб вӧраса, ӧти здук оз ӧшйыв инас.
Киясыс винёлӧсь, мамӧлӧн кодь чорыд кучикаӧсь.
— Кайин да некор сэсся он и волы, Федя, — мода вылас дивитӧ менӧ Митя, а руд синъясыс видзӧдӧны ме вылӧ шоныдсьыс шоныда; и еджыд синкымъяса, тулысланьыс ёнджыка беринӧссьӧм чужӧмыс сэтшӧм шуда.
— Уджыс уна, вокӧ, — дорйыся ме. — Мастернад пуктісны да, юрӧс гыжйыштны некор...
А ті кыдз-мый велӧдчанныд?
— Шурик бурджыка, а ме омӧльджыка, — нюмъялӧ Митя. — Сылы тэ моз сетчӧджык велӧдчӧмыс...
— Вай ті кыдзкӧ-мыйкӧ ёнджыка нин зільӧй, — кора ме.
abu
abu
Лэчыд гӧлӧса варов тьӧтканым некымынысь бӧрдыштіс, усьӧмаясӧс да кулӧмаясӧс казьтыліс.
Мекӧд, дерт, медмелі сійӧ.
Чӧскыдджыкторъяссӧ меланьӧджык вешталӧ.
А сэсся, оз-оз да и норасьыштас вокъяс вылӧ.
Ме гӧгӧрвоа сійӧс: ӧд содтӧд лоӧ тӧждысьны на вӧсна.
А найӧ сӧмын улӧджык копыртлӧны еджыд юръяснысӧ татшӧм здукъясас.
abu
abu
Куим вок узьны водім пӧлатьӧ.
Менӧ тайӧ пӧрйӧ шӧрас водтӧдісны, а асьныс ляскысисны-топӧдчисны ӧтар-мӧдарсянь.
И сэки вӧлись заводитчис миян тыр-бур аддзысьӧмыс, сэки вӧлись ми гугӧдім ӧта-мӧднымлы гажтӧмчысь ловъяснымӧс.
— Федя, мунам бӧр гортӧ овны! — друг пӧся пондіс шӧпкыны ичӧтик Шурик. — Ме ог вермы сэсся йӧз ордад...
— Ми Шуриккӧд унаысь нин кӧсйылім мунны гортӧ, но тэнӧ виччысим, — мӧдарсянь вашнитіс Митя.
Налӧн татшӧм сёрниыс пуртӧн моз кырыштіс менсьым сьӧлӧмӧс.
abu
Ме дзикӧдз шӧйӧвоши и немтор ог куж шуны.
И ачымӧс дивита: мися, нянь карточкаяс мӧдӧдалан и, чайтан, ставыс нин бур сэсся!
abu
abu
— Ӧбидитӧны тіянӧс? — юася.
— Век мыйкӧ не сідз вӧчсьӧма! — дӧзмӧмӧн сёрнитӧ Митя.
— Гашкӧ, терпитыштанныд на? — заводитла бурӧдны ме найӧс. — Тьӧткаясыдлы ӧд сьӧкыд жӧ.
Кыкнан пиыс, братанъясыд миян, война вылын усисны.
abu
А ми со ловъяӧсь.
Налы ӧд, буракӧ, ассьыныс пиянсӧ окотаджык аддзыны миян пыдди...
abu
— А ми нӧ мыйӧн мыжаӧсь! — оз сетчы Митя. — Бӧр гортӧ мунам, Федя.
Шондӧдас и — мунам.
Картупель пуктам, гожӧмнас пондам колхозын уджавны, нянь карточкаяс сорнад олам.
— Кыкӧн?
— А мый нӧ! — збоялӧ Митя. — Ми ставсӧ нин арталім.
— Неважӧн, Федя, ми сола треска зэв ёна сёйим, — шӧпкӧ Шурик. — И ме уна ва юи, кынӧм дундытӧдз.
Войнас вӧтася: быттьӧ ме асланым гортын, петі сарайӧ.
Быттьӧ Сюрукыд миян эм на.
Ачыд ӧд тӧдан: сійӧ тай век вӧлі локтӧ солатӧ нювны...
Сэки быттьӧ тшӧтш ме дінӧ локтіс да нюлӧ...
Асывнас садьми да, менам чистӧ кӧтӧдсьӧма вольпасьсӧ.
abu
И сэтшӧма пинялісны менӧ...
Мунам, Федя, гортӧ овны!
— Меным либӧ ковмас жӧ бӧр локны? — шуа ме.
— Мыйла нӧ! — ырсмунӧ Митя. — Ми кыкӧн олам!..
Нянь карточкаясыд кӧ лоӧны, ми олам!..
abu
abu
А тэ уджалышт на, бур места сюрӧма да...
— Гашкӧ, меным гӧтрасьны колӧ да? — шуа сэсся ме. — Гашкӧ, бур гӧтыр кӧ сюрас, миянлы лӧсьыдджык лоӧ овны?
— Мамыд кодь некод оз сюр, — ылӧсас шуӧ Митя.
abu
— Федя, вай первой асьным видлам! — долыдмӧ Шурик. — Йӧзыд — йӧз и эм.
Паччӧр вылын, шочиника шкоркнитлігтыр, жылеткасӧ пӧрччытӧг, кымыньӧн узьӧ сьӧкыд пеля, косьмӧм-омӧльтчӧм дядь; мукӧдъясыс узьӧны жырйын.
А ми дыр на шӧпкӧдчам пемыд пӧлатьын.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Аскинас ми, куим вок, мӧдӧдчим детдомӧ, коді вӧлі сиктлӧн шӧр грездын.
Кык судта керка, коркӧ пӧ сэні овлӧма поп, а ӧні — батьтӧм-мамтӧм челядь олӧны, ӧд татшӧмыс не этша чукӧрмис войналӧн сьӧкыд воясӧ.
abu
Ми пырим югыд залӧ, гӧгӧр чилзӧны-котралӧны ӧткодь паськӧма посньыдик челядь.
Менам тіпиктӧ сьӧлӧмӧй, меным шог, меным сьӧкыд видзӧдны тайӧ гажа, но и коньӧр челядь вылас.
Вокъяслӧн шӧйӧвошӧмаӧсь жӧ чужӧмъясыс.
Воспитательница киӧдыс кутӧмӧн вайӧдіс руд платтьӧа, капуста мач кодь еджыд юра ичӧтик нывкаӧс.
Мыйӧн сӧмын ме казялі сійӧс, сьӧлӧмӧй муткыртчис морӧсын, и пӧсь синва ылькнитіс синъясӧ.
Сэтшӧм ас чужӧма вӧлі тайӧ нывкаыс!
Ме водзын быттьӧ сулаліс ичӧтик Митя.
А сійӧ уськӧдчис вокъяс дінӧ да радпырысь горӧдіс вӧсни гӧлӧснас:
— Вокаяс воӧмаӧсь!
Митя воӧма!
Шурик воӧма!
abu
А менӧ оз и тӧд.
Ме вылӧ оз и видзӧдлы.
Митя босьтіс сійӧс моздорас, индалӧ ме вылӧ да шуалӧ:
— Верук, а тайӧ — Федяыд миян.
Эн ӧмӧй тӧд?
Нывка эскытӧма видзӧдліс ме вылӧ да шуис:
— Тайӧ абу Федя.
Тайӧ тӧдтӧм дядьӧ.
Серав кӧть бӧрд.
Вунӧдӧма нин со.
Сэсся ӧдва и локтіс ме ордӧ.
Гашкӧ, и ёнджыкасӧ локтіс сы вӧсна, мый ме понді вӧзйыны сылы кампет.
И со, ми пукалам улӧсъяс вылын, чойӧй визула дзӧрӧ менам водзын, чӧскыда сёйӧ кампет; ме шыльӧда сылысь лым еджыд юрсисӧ, и менсьым лолӧс косявлӧ шог да дой.
А ӧд кутшӧм дона ныв сійӧ вӧлі батьӧлы да мамӧлы.
Сы вӧсна, мый век пиян да пиян вӧлі чужӧны (Шурик бӧрын миян куим вок кулісны ичӧтнас).
Помнита, батьӧ вӧлі шуӧ: нӧшта кӧ пи чужас, медмисьтӧм нимсӧ бӧръя.
И енмыс сетіс тайӧ нывкасӧ.
Радыс вӧлі батьӧлӧн да мамӧлӧн!
Оз и кужны, кыдзи нимтыны.
Сё нимтӧ ӧд вежлалісны жӧ.
Медбӧрын батьӧ шуис Вероникаӧн.
Ачыс кык вежон сӧмын и нимкодясис муса Верониканас.
Сэсся со и мамӧыд дзикӧдз вылӧ эновтіс.
А Вероника азыма сёйӧ кампет, серӧктышталӧ вокъяслы.
Мыйкӧ со тӧдӧ оз-а, коньӧр?
Мыйкӧ кылӧ оз сьӧлӧмыс, кутшӧм сьӧкыд олӧм пыр ковмас сылы вуджны?
Бӧртинас, уна вояс мысти, Вероника шуас аслас челядьдырлӧн тайӧ кад йывсьыс:
— Батьӧӧс ни мамӧӧс ог помнит.
Помнита сӧмын: кутшӧмкӧ зонкаяс пуксьӧдлывлісны менӧ пидзӧс выланыс да гӧститӧдлывлісны кампетӧн.
Да еджыд няньӧн...
13
Уджаланінӧ бӧр мунігчӧж ме мӧвпалі сы йылысь, кыдзи водзӧ овны, мый водзӧ вӧчны.
Но сідзи немтор эг и вермы думыштны.
Ладнӧ, мися, виччысьыштла мыйтакӧ, а сэсся видзӧдлам.
Вои — а сэні бара на юр вывтыр удж.
И лунъясыс бара пондісны тӧвзьыны пуяс вылысь арся коръяс моз.
Ӧтчыд пукала вӧлі Шура Рубакинлӧн кабинетын, отсася лӧсьӧдны сплавконтораса директорлы делӧвӧй письмӧ.
Друг таркнитіс телефон да сэтшӧма, мый повзьӧдіс менӧ и Шураӧс.
— Федя, вай кывзыв, кодӧс-мый сэн косявлӧны! — шуис Шура да нюжмасьыштіс.
Тайӧ лунъясӧ ӧд миянлы узьӧм ни олӧм, кылӧдчӧм заводитчис.
Ме матӧді сьӧкыд трубкасӧ пель дінӧ и пырысь-пыр жӧ чеччышті места вылысь, быттьӧ менӧ ӧтпырйӧ чушкисны витсё мазі.
Трубкаас шемӧсмӧм гӧлӧс помся горзіс:
— Победа!..
Победа!..
Победа!..
Победа!..
Победа!..
Победа!..
<rus>Германия капитулировала!</rus>.
Победа... победа...
<rus>Братцы, победа наша!</rus>.
Победа!..
Победа!..
Победа!.
Ог велав, мый горзӧ Шура.
Сійӧ нетшыштіс киысь телефон трубкасӧ, мӧд пельсӧ ыджыд кинас тупкӧмӧн ляскысис сы бердӧ...
Синъясыс ыдждӧны-паськалӧны, нёпкысьӧм чужӧмыс гӧрдӧдӧ, ойдӧ вӧвлытӧм шудӧн...
Гольскис-пуктіс трубкасӧ, кыкнан кинас ӧдӧбтӧмӧн чеччыштліс пӧтӧлӧкӧдз да горӧдіс:
— Иэхх!
Топӧдіс менӧ ён сывнас, пондіс окавны вомӧс, чужӧмӧс, юр пыдӧсӧс, пондіс гӧгрӧдлыны кабинет пасьта.
Горзӧ:
— Федя, босьт флагъяс, ӧшлы быдлаӧ!
Тшӧкты быдӧнлы, мед кодлӧн эм гӧрд чышъян, ӧшӧдас жӧ бедь йылӧ.
abu
Сэсся пырав пекарняӧ, тшӧкты, мед рытӧдзыс — кӧть синсьыныс би петӧ! — а вӧлі еджыд нянь.
Мед быдӧнлы пӧттӧдз вӧлі!
abu
Ме босьта ас вылӧ магазин-столӧвӧй, рытнас став йӧзӧс чукӧртам столӧвӧйӧ.
Тэрмась, браток!
Ме кватиті водзвыв нин дасьтӧм флаг чукӧр и — шондіа ывлаӧ.
Бухгалтерияса нывъяс тані жӧ мырддисны менсьым флагъястӧ — асьным пӧ ӧшӧдам.
Котӧрті столӧвӧй дінӧ и давай клёнӧдны-кучкавны кӧрт листӧ, весиг би сявкйӧ сэтысь.
Быдладорсянь шызьӧм бабаяс котӧртӧны, мужикъяс и, чужӧм выланыс повзьӧм-юасьӧм: мый нӧ лоӧма, абу-ӧ пӧжар?
А ме швачкӧда да горза: «Победа!..
Победа!..
Победа воис!..»
— О енмӧй...
Енмӧй!
— Да збыль ӧмӧй олім сэтчӧдз?
— Да мун сэсь, кутшӧм нин удж талун!
— Бабаяс!
Лешакъяс!
Челядьнытӧ босьталӧй садикысь, челядьтӧ босьтӧй...
— Ок, и юся ме талун, став война пайсьыс...
Бабаяс бӧрдӧны да усиг да чеччигтырйи, повзьӧм сьӧлаяс моз, сюв-сявмунӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Ме котӧрта пекарняӧ, висьтала олӧма пӧжасьысьлы еджыд нянь пӧжалӧм йылысь приказ.
Сійӧ мыйкӧ пондӧ лӧвтны:
«Кыдз ог!..
Но, кристос...
Пӧжала, Федя...»
abu
abu
abu
Сэсся ме котӧрта бонаяс кузя ойдӧм Ыбын вомӧн мӧдлапӧлӧ, важ посёлокӧ.
«Динаяс керкаӧ ӧшӧда флагсӧ!» — ас кежысь шуа ме.
Вот эськӧн Динаыс кӧ гортын вӧлі, но сійӧ уджалӧ.
Гортас ӧтнас Диналӧн батьыс, Тэрыб Ӧльӧш.
Сійӧ муртса на воӧма чери кыянінысь.
— Победа, Алексей!
Победа, Михайлович! — котӧртігмоз горза ме.
Сійӧ мыйлакӧ кутчысьӧ паськыд тош дінас...
— Да, збыль али мый, Педӧр?..
Эн-ӧ тэ ылав, детина?
— Збыль, збыль!
Рытнас столӧвӧйын пондам пасйыны!
Чериыд шедіс эз?
— Шедіс, детина, шедіс...
Мича сиръяс пырӧмаӧсь кулӧмӧ.
Тар эм и...
Ёна койтісны, гажа поводдяыс да; кык асылӧн ӧкмыс тар уськӧді!..
Час ӧні жӧ котӧртӧда столӧвӧйӧ...
Молодеч жӧ начальникным!
Тайӧ лун-войсӧ ми, дерт, кылім нин, мый Победа лун матысмӧ.
И Шура вежон сайын нин тшӧктіс Тэрыб Ӧльӧшлы: тэ пӧ миян ӧтнад кужанджык вӧравны да чери кыйны.
Вай пӧ отсав бурджык пызан дасьтыны.
А дон вылад пӧ огӧ сувтӧй...
— Кутшӧм сэн дон, Павлович, — дӧзмис весиг Тэрыб Ӧльӧш. —
abu
Ме ӧмӧй ог гӧгӧрво, кутшӧм лун матысмӧ!
Мед сӧмын енмыс отсалас-а.
И мойвиӧма со мортыдлы!
Ӧкмыс тар!
А луныс, луныс кутшӧм мича талун!
Шондіа, гажа, жургыштӧны Ыбынӧ котӧртысь тувсов шоръяс, ва сора ыркыдӧн, сир дука ыркыдӧн ӧвтӧ парма ягъясысь...
А сынӧдыс кутшӧм! А сынӧдыс мыйтӧм!
Некор на татшӧмыс эз вӧвлы!
Некор!
Ньӧтчыд!
— Федя, Федя, вай ме тэнӧ окышта!..
— Федя, сулав, вай ме тшӧтш!
abu
Менам чужӧмӧй дзикӧдз нин кӧтасьӧма.
И ог тӧд ёнджыкасӧ мыйысь — окасьӧмысь-ӧ, синваысь-ӧ, лапыд тувсов сынӧдсьыс-ӧ...
— Бабаяс, бабаяс, рытнас ставныд столӧвӧйӧ локтӧй!
Меным сэтшӧм окота котӧртны улыс складӧ, Дина дінӧ.
Ме шуа начальниклы, мися, лэчча да кора сэтчӧсъясӧс.
— Ме мӧдӧді нин, Федя, мӧдӧді.
Быдлаӧ мӧдӧді.
Тшӧкті ценнӧй вӧр плиткаястӧ бурджыка домавлыны и...
Федя, збыль ӧмӧй нӧ Победа?
Збыль ӧмӧй нӧ ми вермим?
Збыль ӧмӧй нӧ эз нин ло войнаыс?!
И ми ловйӧн колим, а, Федя?
abu
Сэсся ми нуӧдім медбӧръя военнӧй сӧвет: коді мый вермас сетны победа пызан вылӧ.
И заводитчис некор вӧвлытӧм на кондысьӧм-ректысьӧм, сэтшӧм, кор окота сетны ӧтувъя пӧртйӧ ставсӧ, мый тэнад эм.
Сійӧ лунас весиг зэлыдкодь завмагным ёна небзис: гашкӧ пӧ и немтор оз ло Победа лунсьыд, мыйкӧ кӧть и лишнӧй лэдзсяс.
И быд керкаын муніс кондысьӧм-ректысьӧмыс.
И йӧзыс асьныс ёна и шензисны сыысь, кутшӧм лышкыд сьӧлӧмаӧсь найӧ вӧлӧмаӧсь.
Да ӧд сэсся татшӧм луныс некор на эз вӧвлы...
Столӧвӧйӧ шӧтӧмӧн сюйим куим рад пызан, и быд рад чегӧ сёян-юанысь.
Кузь нёль во чӧж ми эгӧ аддзылӧй та мында сёян-юансӧ...
Мыйыс сӧмын тані эз вӧв!
И улиса дзирдалысь пувйыд, и пемдыштӧм нин сола тшакыд, и сола трескаыд, и жаритӧм картупельыд, и шома капустаыд; и пызан пасьтаыс сир чериняньяс, и банйӧм вылыса еджыд пирӧгъяс, кодъяс йылысь ми весиг и думайтнысӧ нин эгӧ кужӧй...
И тайӧ, лышкыда сӧвтӧм, быд лунъяджык сёян пӧвстас чурвидзисны, мед кӧть и вель ылынӧсь ӧта-мӧдсьыныс, жаритӧм таръяс...
А шыд вӧлі пуӧма менам важ другысь, ӧтувъя козёл Яковысь.
Эг и удит ме сылысь водзӧс босьтны...
Да и кыдз нин ӧні скӧралан сы вылӧ: Яков, кыдз ыджыд сьӧлӧма патриот, ошйысьтӧг-горзытӧг пырис ӧтувъя пӧртйӧ.
А юанторъясыс вӧліны: югыдгӧрд пув ва, сӧмын на вийӧдӧм зарава и, дерт жӧ, — спирт...
abu
abu
Со кутшӧм пызан ми лӧсьӧдім ӧти лунӧн!
И ӧдвакӧ сюрис эськӧ сэки сэтшӧм морт — пӧрысь ли том ли, мужик ли баба ли, — коді эськӧ, столӧвӧйӧ пырӧм бӧрын, эз шатовмун татшӧм озырлунсӧ казялӧмысь, татшӧм пызан водзас веськалӧмысь.
И ставсӧ тайӧс вайис миянлы сэтшӧм дженьыд, но сэтшӧм нин виччысяна кыв — Победа!
Чужӧмъяс, чужӧмъяс, чужӧмъяс...
Шудаӧсь, норӧсь, пӧся дзирдалысь синъясаӧсь, тшыгла югъялысь синъясаӧсь; и став чужӧмыс — топалӧм бандзибъяса, омӧльтчӧма, ёна омӧльтчӧма...
Ас кыӧм ковтаяс, ситеч платтьӧяс... горзӧм-сёрнияс, и камод пыдӧсъясысь лыбӧм нафталин дук; шензьӧм и радлӧм, ёнджыкасӧ радлӧм, сьӧлӧм тырӧн радлӧм...
И мича чужӧмъяс, ловзьӧм чужӧмъяс, омӧльтчӧмаӧсь, но мичаӧсь, быттьӧ весалӧмаӧсь ас вывсьыныс кузь война чӧжӧн чукӧрмӧм сасӧ.
И ставсӧ тайӧс вӧчис ӧти кыв — Победа!
Шура Рубакин сувтіс, мыйкӧ кӧсйӧ шуны, ставлы мыйкӧ кӧсйӧ шуны.
Кутшӧм сьӧкыд мортыслы — вом доръясыс тірзьӧны, быдсӧн чеччалӧны, синъясыс, буракӧ, оз аддзыны, тырӧмаӧсь синваӧн.
Стӧкансӧ кутысь киыс дзӧрӧ, и спиртыс визувтӧ чуньяс кузяыс.
Ставӧн лӧньӧмаӧсь и чӧла видзӧдӧны миян начальник вылӧ, Александр Павлович Рубакин вылӧ.
И тайӧ сьӧкыд здукас некод оз вермы отсавны сылы, некод.
Дерт, Шуралӧн лов пытшкын ӧні нӧйтчӧны-чепсасьӧны уна сюрс кыв, лӧсьыд кыв, но найӧс некыдз он вермы кутны тайӧ здукас, некыдз он вермы кутны...
— Ми вермим, ёртъяс... — лӧня шуис Шура да кузя видзӧдліс гӧгӧр, быдӧн вылӧ видзӧдліс. — Юам победа вӧсна... — Сэсся сылӧн быттьӧ бырисны кывъясыс.
Спиртыс талун ньӧти абу курыд.
Абу спирт, а — зарава!
Кыдз пулӧн юмов ваыс, муысь сысъялӧм ваыс.
Кутам юны талун!
Юны, мыйта лоӧ, мыйта мыччасны!
Ставыскӧд ӧтвылысь!
Юны ловъяяс вӧсна.
Юны кулӧмаяс вӧсна.
Юны победа вӧчысьяс вӧсна!
abu
abu
abu
Кутшӧм чӧскыд жаритӧм тар кокыс.
Кутшӧм меліа тӧдмасьӧ сэні, пытшкӧсам, чорыд спиртыскӧд...
Кутшӧм шоныд лои, пӧсь весиг...
Кутшӧм долыд лои, кутшӧм шог, кутшӧма ыззьӧма лолӧй...
А эстчаньын со Дина пукалӧ, батьыскӧд орччӧн.
Веж идзас кодь юрсиыс усьысь ва моз сявмунӧма пельпомъяс вылас, личкӧ найӧс, мед кӧть оз жӧ лямӧд.
Кыйкнитліс ме вылӧ синъяссӧ и, менам синъяскӧд вочаасьӧм бӧрын, бӧр лэдзис.
Эз лысьт мекӧд орччӧн пуксьыны.
И ме ачым эг лысьт...
Ме весиг эг и думыштлы, мый колӧ орччӧн пуксьыны.
Ме сӧмын кӧсйи, мед ставӧнкӧд ӧтлаын вӧлім, ме талун став йӧзсӧ радейта...
Мекӧд орччӧн, веськыдладорын, пукалӧ Марина Кирикова, дженьыд соска вӧсньыдик платтьӧа, венеч улысь воысьлӧн кодь югзьысь чужӧма.
Ме став вир-яйӧн кыла, кыдзи дзескыдінад менам кокӧй инмӧдчывлӧ Мариналӧн топыд яя пӧсь лядьвей дінӧ, и таысь менам пемдылӧны синъясӧй.
Марина тшӧктӧ ёнджыка сёйны меным, ачыс судзӧдалӧ ме водзӧ чӧскыдджыкторъяссӧ, мыйкӧ меліа сёрнитӧ.
Сэсся сійӧ ачыс сувтӧ да тшӧтш гораа шуӧ тост:
— Бабаяс, вайӧ юам миян вӧсна, став бабаясыс вӧсна!
Ӧд мыйта лои терпитны миянлы!..
Юим бабаяс вӧсна.
Юим Берлинӧдз воысь салдатъяс вӧсна.
Юим салдатъяс вӧсна, кодъяс эз воны Берлинӧдз.
Юим весиг миян вӧсна, зонпоснияс вӧсна.
Ме ёна нин гажа вӧлі, но тайӧ тосттӧ кылі на и — юи.
Кыдз нӧ он ю.
Ӧд ми, устӧм мерлинаяс, сэтшӧма ружтім-мырсим, гӧгъяснымӧс вӧрзьӧдалім, косъяснымӧс чегим, сплав вылын кынмим, сісь картупель сёйим, — но бертім мужичӧй удж!
Верстьӧ мужичӧйяс пыдди бертім!
abu
abu
abu
abu
Сэсся коді сьылӧ, коді бӧрдӧ, коді азыма вензьӧ, а коді некыдз оз вермы дугдыны сёйӧмысь, сёйӧ, сёйӧ.
Шура Рубакин ывла вылын нин няръялӧ-ворсӧ хромкаӧн «Барыня».
Йӧз чукӧр, горзіг-ливкйӧдлігтыр, майкӧны кокъяснас муртса на вежӧдны босьтчӧм ласта.
Менам синъясын йӧзыс кык пӧвстаӧсь нин лоины, но ме век жӧ казяла, кыдзи начальниклӧн гӧтырыс, кузь тушаа Нюра, азыма воськовтӧ Лизалань, фельдшерицалань.
И менам пӧлӧстчӧм вежӧрын друг быттьӧ ыпнитлӧ:
«Сулав, Нюра, сулав, бур аньӧй, оз позь ӧні сы йылысь, кадыс оз лӧсяв...»
Ме босьта вильыша сералысь Лизаӧс киӧдыс да кыска йӧктысьяс шӧрӧдз.
И ачым тшӧтш йӧкта, зэв сьӧлӧмсянь йӧкта, кӧть эськӧ ньӧти ог куж.
Ме сӧмын зіля кыдз позьӧ вылӧджык чеччыштавны, мед ставсяыс вылӧджык чеччыштны.
Ме вылӧ видзӧдігӧн Лиза нӧшта ёнджыка ваксьӧ-сералӧ, куснясьтӧдзыс сералӧ.
А ме зіля нӧшта на вылӧджык скокнитны да йӧзлӧн юръяс весьтӧд видзӧдлыны, оз-ӧ лок миянлань Нюра, Шура Рубакинлӧн законнӧй гӧтырыс...
abu
Бӧръяысьсӧ чеччыштӧм бӧрын ме вошті кок улысь мусӧ.
Быттьӧ муыс кытчӧкӧ вешйис ме улысь, кытчӧкӧ бокӧ вешйис, и ме дыр лэби сійӧс корсигмоз...
abu
abu
Бӧр вои ас садьӧ морӧсын сатӧк дойысь.
Куйла зэв небыд вольпась вылын.
Татшӧм вылас ме нэмӧн на эг узьлывлы...
Кылыштӧ сӧстӧм прӧстынялӧн да пӧдушка эжӧдлӧн свежӧй кӧрыс.
Кодкӧ пӧрччӧдӧ менӧ, гырддзанас личкыштіс морӧсӧс.
Видзӧда — Марина.
— Мый, мусаникӧй?
Палялыштін?.. — сійӧ дугдіс менӧ пӧрччӧдӧмысь, сійӧ друг вылын морӧснас ляскысис ме вылӧ, увсянь шымыртіс голяӧс пӧсь кияснас, топӧдіс да пондіс окавны, окавны — вом доръясӧс и чужӧмӧс, и синъясӧс, и голяӧс.
abu
И ме муртса бара эг вошты садьӧс.
Ме вунӧді став йывсьыс.
Ме, кутюк моз, тшӧтш воча окаси.
Ме нинӧм эг кыв ни эг аддзы...
Став вир-яйӧй сотчис менам...
Друг бара доймис морӧсӧй, и ме шуи, ачым ог тӧд мыйла:
— Морӧсӧй зэв ёна доймӧ... Марина...
И мыйлакӧ лӧсьыд меным вӧлі тадзи норасьнысӧ.
— Кыті нӧ, кытіджык висьӧ? — пӧся шӧпкӧ Марина.
Сійӧ разис дӧрӧмӧс, небыда малыштіс чорзьӧминъяссӧ, серӧктіс да шуис:
— Йӧюк...
Сэсся окыштіс кыкнан нёньӧс да мелісьыс-меліа бара шуис:
— Йӧюк...
Тайӧ тэнад бур висьӧм...
Быдман тэ...
Та бӧрын регыд бритчыны кутан...
Нывъяс дінӧ котравны...
abu
Друг сійӧ пондіс тэрыба пӧрччысьны, а ме, яндысьтӧм син, гусьӧникӧн видзӧді ме водзын кушалысь, енлӧн кодь мича, вирӧс шызьӧдысь нывбаба вир-яй вылӧ, и менам дзикӧдз вошис лов шыӧй.
Сэсся сійӧ тэрыба водіс мекӧд орччӧн, топӧдіс менӧ ас дінас, и ме ачым топӧдчи сы дінӧ.
Гӧгрӧс кынӧмыс сылӧн и ыджыд морӧсъясыс вӧліны пӧсь пачысь кыскӧм небыд тупӧсьяс кодьӧсь, и кыліс, кыдзи наын ёпкӧ-тіпиктӧ вирыс...
И лов шыыс сотӧ и чуксалӧ, чуксалӧ...
— Лок ме дінӧ, йӧюк, лок, — пӧся шӧпкис Марина. — Эн пов...
Некод оз тӧдлы...
Мися, код вӧлі Федяыс, да узьтӧді джоджын...
А мужиклы, волас кӧ коркӧ, верма и веськыда висьтавны.
abu
abu
Мися, кузь война чӧжыс ӧтчыд, куш ӧтчыд... сибӧдлі ас дінӧ зонмӧс.
Андел кодь сӧстӧм да мича зонмӧс...
Да, буракӧ, некор нин оз и волы сійӧ...
Вошис кытчӧкӧ, без вести пӧ, сӧмын на тӧдмалі...
Ланьт, Федя, немтор сэсся эн шу...
Ӧні абу тайӧ главнӧйыс...
abu
Ме сэсся немтор нин эг вермы шуны.
Менам став кывъясыс вунісны.
Сы вӧсна, мый ме быттьӧ эг нин ло ачым ачымӧн.
abu
Менам ыпъялысь вир-яйӧй ойдіс-йиджтысис сьӧлӧмӧс сывдысь муслунӧн да шудӧн, и ме быттьӧ понді лэбны кытчӧкӧ, вӧвлытӧм шудаинӧ лэбны...
Ой, мый ме!..
abu
Ме, буракӧ, важӧн нин лэба, асывсяньыс лэба...
Сійӧ здуксяньыс, кор медводзӧн участокын кывлі шемӧсмӧдысь, коддзӧдысь... Победа кывсӧ...
Буракӧ, и Марина тшӧтш лэбӧ...
И мукӧдыс тшӧтш...
А гашкӧ, ме, Федя Мелехин, сьӧкыд кадӧн быдтӧм-нюжӧдӧм леторос, ӧнісянь век понда кытчӧкӧ лэбны — ӧнӧдз тӧдтӧм на шудаинъясӧ лэбны...
Ӧд войнаыс помасис!!
{Торопов И. Г. @ Но-о, биа бордаяс! @ повесьт @ Торопов И. Г. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб.172–321.}
НО-О, БИА БОРДАЯС!
СЭТЧАНЬ, КӦН КУСІС ВОЙНА
abu
Пристань дорын сулаліс юсь кодь еджыд пароход да шочиника, но скӧрыськодя чушнитлывліс.
Быттьӧ сійӧ водзвыв ӧлӧдіс миянӧс, гашкӧ, не ӧти сё мортӧс, медым ми лючки-ладнӧ пырим сы пытшкӧ, а эг ошкысь повзьӧм вӧв табун моз.
Но верман ӧмӧй ӧлӧдны ми вокӧс!
Кор тэныд телепит нин веськавны вавывса еджыд дивӧыслӧн гырк пытшкӧ, кытчӧ тэ некор на эн пыравлы...
И нимыс тайӧ дивӧыслӧн сэтшӧм гора да лӧсьыд: «Коми колхозник».
abu
abu
Ми вӧлім Лёнякӧд ӧтлаынӧсь, ми зілим медводзын пырны, мед босьтны бурджык местаяс аслыным и нывъяслы.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Но ыззьӧм табуныс пырысь-пыр жӧ янсӧдіс миянӧс.
Лёня, сюсьджык мортыд, веськаліс топыд гыыслӧн первой нырас, да сійӧс, чагйӧс моз, ырснитӧдісны палуба вылӧ.
А ме сибді трап водзын лоӧм заторӧ.
Ачым эськӧ ме и мыні жӧ, но орисны пинжак кизьяс, пинжакӧй павкнитчис, да йӧз чукӧрыс топӧдіс сійӧс.
И некыдз ог мын, кӧть эськӧ и тривкйыся мый вынысь — быттьӧ турун сі йылӧ пысалӧм лӧдз.
— Ӧшиньдорсаяссӧ босьт! — кашкигтыр горӧді ме Лёнялы.
abu
abu
Ачым пӧсялӧм киын кута билет, думысь, кӧсъя петкӧдлыны матькӧмысла гӧрдӧдӧм чужӧма дядьӧлы, контролерлы.
А сійӧ, билет видлӧм пыдди, кватитіс менӧ шошаӧд да, лӧптӧс моз, нетшыштіс йӧз чукӧрысь, весигтӧ лысьӧмӧй кротшмунліс.
Сэки заторыс мыніс да нӧбӧдіс менӧ пароход мӧдарӧдзыс.
Кӧні нӧ эськӧ Лёняыс?
Ӧтияс ӧтарӧ котӧртӧны, мӧдъяс — мӧдарӧ, коймӧдъяс выліӧ каттьысьӧны.
Быдлаын мешӧкъяса да чемоданъяса йӧз дзизъялӧны, ыззьӧм чужӧмаӧсь, ӧзйысь синъясаӧсь, быттьӧ вӧйӧ пароходыс.
Кӧні нӧ тані коймӧд классыс?
abu
abu
abu
А шуӧны вӧлі: миян команда пӧ, сё гӧгӧр морт, кызвыннас коймӧд классын мунӧ...
Крут поскӧд лэччи кӧрт гӧбӧчӧ, чащаӧд моз писькӧдча йӧз да кӧлуй вомӧн, чуксала Лёняӧс.
И ӧд ас кадӧ вои, сійӧ буретш вӧлі зыксьӧ шырӧм юра зырымбедькӧд, кодлы Лёнялӧн бӧрйӧм местаяс жӧ ковмӧмаӧсь.
Кыкӧннад ми сійӧс регыд и зырӧдім.
— То, уліыс да выліыс! — радліс Лёня, нильзьӧм чолка вывсьыс пӧсьсӧ ки пыдӧснас рудзӧдіг. — Уліыс — нывъяслы, а ми тэкӧд — выліас.
Паракод мунігас берегыс воча пондас локны — ставыс тыдалӧ, куйлы да видзӧд... — Лёня вӧлі шуда.
Меным зэв жӧ нимкодь лои — ӧд татшӧм местаяс!
А мый тшӧктісны мунны кыкӧн-кыкӧн ӧти полка вылын, то тайӧ — тшак ва!
Тадзтӧ гажаджык на!
Быдӧнлы ӧд колӧ муннысӧ, а пароходыс, гашкӧ, ӧти и эм.
Ӧд сёрнитӧны вӧлі, мый унджыксӧ Волга вылӧ нулӧмаӧсь, война дырйиыс найӧс, гашкӧ, ставсӧ вӧйтісны.
Мед, чурки-буди, не воштыны нин татшӧм класснӧй местаястӧ, ми Лёнякӧд водалім быдӧн торъя полка вылӧ.
abu
Не этшаӧн на матыстчылісны миян дінӧ, горзісны, тшӧктісны позтысьны миянлы ӧтлаӧ, но ми, щӧтясьӧм кычанъяс моз, ӧтвылысь сувтлім воча да пӧся висьтавлім, мый ми абу ӧтнанымӧсь.
abu
Вир кисьтана тыштӧг ми некодлы эгӧ лӧсьӧдчӧй сетны ассьыным неуна жӧлӧба кодь, райскӧй куйланіннымӧс!
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Вочасӧн сэсся лӧньыштіс жӧ горзӧм-ноксьӧмыс.
Буракӧ, ыджыд кӧрт мазі позйын быдӧнлы сюрис пуксянін да юр сюянін.
Сэки вӧлись миян дінӧ воисны нывъяс — Дина да Маша, тшӧтш вайисны миянлысь кӧлуйнымӧс.
Бур мый ми Лёнькакӧд гӧгӧрвоим кольны налы ассьыным нопъясӧс.
А то эськӧ нопнад нинӧмысь эн вермы веськавны татчӧ, ковмис туплясьны палуба вылын.
abu
Нывъяслы ёна жӧ кажитчис местаыс, найӧ ошкыштісны миянӧс сюсьлуннымысь, торйӧн нин, кор Маша казяліс, мый менам пинжакысь кизьясыс оръясьӧмаӧсь да киняувъясыс кузялаыс резьдӧмаӧсь.
Сійӧ пырысь-пыр жӧ тшӧктіс пӧрччыны, кыськӧ мешӧксьыс судзӧдіс суниса ем да босьтчис дӧмны.
abu
А со нин пароход кыза букӧстіс, и тайӧ шысьыс менам сьӧлӧмӧй ёвкнитчис морӧсын.
— Вайӧ кайламӧй выліас, видзӧдлам карса берегъяс вылас! — вӧзъя ме ёртъяслы.
— Мед местанымӧс воштыны, да? — паныдаліс менӧ Лёня. — Либӧ мед мешӧкъясысь мынтӧдчыны?
— Мыля нӧ, — лабутнӧя шуис дӧмсьысь Маша. — Ставным ог и кайӧ.
abu
abu
abu
Петалӧй, ыркӧдчӧй, кодлы окота, а ме пукышта.
Лёня, буракӧ, эз ёнасӧ эскы нывлӧн дорйысян вынъяслы да эз пет, кайис вылі полка вылӧ: тасянь пӧ меным ставыс зэв бура тыдалӧ, абу тӧла ни.
Ми Динакӧд кыпӧдчим вылыс палуба вылӧ, кӧні кузяла и пасьтала сярвидзисны йӧз, ёнджыкасӧ бабаяс да нывъяс, да сувтса синма зонкаяс.
Коді кытчӧ вермӧма, сэтчӧ и лепитчыштӧма — чемоданъяс да мешӧк вылас, веськыда шоналӧм палуба вылӧ...
Ӧтияс азыма сёйӧны туй вылӧ босьтӧм гӧлиник пажыннысӧ — ёнджыкасӧ картупель да сьӧд нянь; ремесленникъяс со шлёчкӧны нин ас вӧчӧм картіӧн — налӧн ӧд сёян запасыд некор оз овлы сьӧрсьыс.
Сой пӧла, быгалӧм форменка морӧсас зёльӧдчысь медальяса том моряк мыджсьӧма пельпомнас рулевӧй рубкаӧ, видзӧдӧ бӧрӧ кольысь кар вылӧ да код гӧлӧсӧн нориника сьылӧ.
...<rus>Прощай, любимый город, Уходим завтра в море</rus>...
Небыд тӧв ыркйӧдлӧ палуба вылын.
Вылісянь пӧжӧ рытъявыв катовтчӧм гожся шонді, меліа шонтӧ омӧльтчӧм, тшыгъялӧм йӧзӧс, синтӧ ёрысь эзысьӧн серӧдӧ миянлысь ва туйнымӧс, миянлысь кузь туйнымӧс, ог тӧд сӧмын, кытчӧ сійӧ миянӧс вайӧдас-а...
...<rus>Прощай, любимый город</rus>,
Кутшӧм мича да гажа кыркӧтшӧ пуксьӧма вежӧдысь паркыс!
Мый джуджда керӧсыс!..
abu
Карын ми олім куим лун — кытчӧдз быдладорсянь эз чукӧрмы йӧзыс — и унаысь татчӧ волывлім.
Уна и том йӧзыс тані рытнас, быдса леспромхоз вылӧ тырмас...
Кӧть тай и тшыгӧма овсьӧ, том йӧзтӧ рытнад век кыскӧ ывла вылӧ.
Сувтам вӧлі кыркӧтшыслӧн рӧч йылӧ и видзӧдам, видзӧдам Сыктыв сайса лӧзалысь эрдъяс вылӧ.
Кыдзи коркӧ, тулыснас, Динакӧд видзӧдлывлім шоналӧм кер бунтъяс вывсянь...
Тыдыштас кыськӧ еджыд тшынтор, и кажитчӧ — сэні ылӧ кольӧм гортным.
Быттьӧкӧ позьӧ аддзыны сійӧс куимсё верст сайысь...
— Со миян Сыктылным и помасьӧ, — шуа ме Диналы.
Меным кутшӧмакӧ шог, мый чужан юӧй, кодкӧд йитчӧма менам став олӧмӧй, а тшӧтш и бать-мамлӧн да пӧч-пӧльлӧн олӧмыс, — мый тайӧ юыс, сы кузя визувтӧм бӧрын, помасьӧ тані.
abu
Ӧд Сыктыв дінас меным кыдзкӧ быттьӧ надежнӧджык овнысӧ...
— Сё дивӧ!.. — Дина шызьӧма жӧ, сійӧ, буракӧ, оз и кывзы менӧ.
— Со тай нӧ, веськыдвывсянь, Эжваыс мый пасьта шлывгӧ.
Пырам сэтчӧ и — пом.
— Ок, кытчӧдз нин ми воим! — ыпъялӧ Дина: — Сыктыл помӧдз!
Гортын кӧ нывъяслы висьтала, оз и эскыны.
Гожӧмбыднад сылӧн ёна гожъялӧма чужӧмыс, и вом доръясыс ӧні быттьӧ оз нин гӧрдӧдны лым вылын турипув моз.
Сы пыдди идзас рӧма юрсиыс нӧшта на югыдджык, пырыс тыдаланаджык лоӧма.
А водзын ва туйыс, Сыктылӧн вынсьӧдӧм Эжваыс паськалӧ, и сэтшӧм лӧз сійӧ, и сэтшӧм сӧдз.
Пӧжӧ шонді, ёрӧ синъяснымӧс, воча пӧльыштлывлӧ паськыд ва вылын ыркалӧм тӧвру, сэтшӧм югыд да ясыд гӧгӧр.
Сьӧлӧмъясным нормӧмаӧсь и ыззьӧмаӧсь.
Окота сулавны и сулавны тані, кывзыны, кыдзи уліын песӧны васӧ мудз тӧдтӧм кӧлесаяс, синтӧ абу окота вештыны паныд котӧртысь, виддзӧн-вӧрӧн вежӧдысь да паськыд лыаясӧн онялысь берегъяс вылысь.
abu
Но миянӧс корӧны сёйны.
Миян эм нянь, мыйтакӧ вый.
Сола треска эм.
Эм весиг банкаясын тушёнка.
Но миян мамным — карын олыштігӧн тадзи ми пондім нимтыны Машаӧс — оз на лэдз сійӧс восьтыны, туйыс пӧ водзын кузь на, оз на сійӧ бакшась...
А колӧ тані шуны, мый Машаыс жӧ и партитіс миянӧс, аскӧдыс нёльӧнӧс: ӧтвылысьнад пӧ век нин гажаджык да лӧсьыдджык лоӧ — и сёйӧм-юӧмын, и быдторйын.
А то пӧ ӧтнадӧнлы весиг и мешӧктӧ некытчӧ кольны, кытчӧкӧ кӧ ковмас пыравны...
Вӧсньыдика мавтыштӧм выя сьӧд няньӧн ми мутшкам-сёям сола треска, кодӧс водзвыв пыдзыртім кӧдзыд ваын.
abu
abu
Сэсся юам бакысь вайӧм шоныд ва — сола бӧрад <ns>зэ-эв</ns> жӧ чӧскыда юсьӧ, кӧть и абу заваритӧма.
Ми сёям и ӧти сайын видзӧдам гӧгрӧс ӧшиньӧд, коді шусьӧ иллюминаторӧн.
Лӧсьыд!
Тӧвзьӧдӧ-нуӧ тэнӧ кытчӧкӧ, и немтор вӧсна оз ков тӧждысьны.
Пур кылӧдігӧн моз оз ков повны, мый кытчӧкӧ сибдан, либӧ полойӧ зутшнитас-сюяс.
Ӧд тэ — пассажир!
И не сэтшӧм-татшӧм, а класснӧй, кӧть эськӧ и ӧти местаыс кыкӧн вылӧ.
abu
Вылыс полка вывсянь казяла чукля гӧленя тӧдса сапӧгъяс, гудӧк мек моз куснялӧмаӧсь.
Сапӧгъясыс педзӧны миян классӧ лэччӧдысь крут пос вылын, корсьӧны прӧстін, кытчӧ эськӧ позис тувччыны.
А прӧстіныс оз на и сюр ёнасӧ, сы вӧсна мый быдлаын йӧз — юръяс да пельпомъяс, да быд сикас нопъяс...
Тайӧ сапӧгъясыс — миян командирлӧн, Сыктыв йывсаяс вылын медыджыдлӧн.
Ачыс эськӧ сійӧ мунӧ каютаын, мӧдӧд классын, но ӧд колӧ жӧ видзӧдлыны, кыдзи меститчисны войтырыс, эз-ӧ коль кодкӧ.
Нимтӧны сійӧс Мирон Миронэчӧн, ар нелямын сизим сылы, леспромхозын уджалӧ директорӧс вежысьӧн.
Синмӧ шыбитчана дядьӧ сідзсӧ.
Торйӧн нин, кор сы вылӧ видзӧдан пукалігас.
Сэки сійӧ став ӧбликнас кажитчӧ багатыр кодь ыджыдӧн да ёнӧн.
Тушаыс сюръя нӧйтан нӧшлӧн кодь топыд да зэлыд.
Кыз голя вылас зумыда пукалысь юрыс ыджыд да крепыд и, артельнӧй пӧрт кодь.
Негырысь руд синъясыс видзӧдӧны йӧз вылӧ зэлыда, повтӧг, пукалӧны зэв пыдіын, надейнӧя позтысьӧмаӧсь.
Сылӧн татшӧм синъяс вылӧ видзӧдігӧн меным мукӧд дырйиыс кажитчыліс весиг, мый сійӧ пукталӧма окуляръяс — карын ме аддзылі найӧс часі мастеръяслысь — да на пыр сверлитӧ-видзӧдӧ.
Вом лӧсасыс Миронэчлӧн паськыд, муртса абу пельсяньыс да пельӧдзыс, льӧбъясыс кызӧсь: кор топӧдас найӧс — быттьӧ нюдзмӧм керъяс ӧта-мӧд дінас сибдылӧны...
Синкымъясыс Миронэчлӧн сукӧсь, гӧрдӧсь, позьӧ шуны — стрӧгӧсь жӧ.
Татшӧм синкымъяс вӧснаыс сылӧн чужӧмыс дзоньнас кажитчӧ гӧрдӧн, рыжӧйӧн.
А вот кор Мирон Миронэч сувтас дженьыдик да чуклякодь кокъяс вылас, быттьӧ мӧд кодь мортӧн лолӧ, кыдзкӧ зэв ёна чинӧ...
Шуӧны, мый том дырйиыс сійӧ вӧлӧма кавалеристӧн.
Ме чайта, седлӧ вылад сылы лӧсялӧджык ветлӧдлыны...
Гашкӧ, буретш та понда и индісны сійӧс миян вылын начальникӧн?
abu
abu
abu
Шура Рубакин тай со кутшӧма вӧзйысис директорлысь, да эз индыны сійӧс.
Меным Шураыдкӧд, дерт, эськӧ лӧсьыдджык вӧлі...
abu
abu
Но да ӧд сы пыдди Лёня эм, кодкӧд ми Лукабанядорын, гашкӧ, пуд сов ӧтлаын сёйим.
И нывъяс дінӧ ветлӧдлыны велӧдчим...
abu
Сэсся со и Дина тані жӧ, сӧмын тай сійӧ тулыссяньыс, Победа лунсянь, кӧдзаліс ме дінӧ...
Быттьӧ бӧр тӧдтӧмӧсь ми сыкӧд лоим.
— Но, оролъяс, ловъяӧсь на? — шыӧдчис миян дінӧ Мирон Миронэчыд. — Сювъястӧ эз пычиктыны пыригад?
— О-о, ми асьным на, кодлысь колӧ, быдзнитам! — збояліс пӧтӧм кынӧма Лёня, беринӧсь чужӧмыс сылӧн гажмӧма вильыш нюмӧн.
— А лӧсьыд места на и скокорнитӧмаӧсь да.
Молодечьяс!
Ай да ті!
— Чашйысигтырйи жӧ, йӧз юръяс вывті да, — стӧчмӧді ме.
— А сытӧгыс, Мелехин, немтор оз гынмы.
Вакуканьӧн кӧ пондан лоны, быдӧн талялас тэнӧ... — Мирон Миронэч нюмрӧдлыштіс паськыд вомсӧ, сэки вылыс парйыс личкыліс улыссасӧ. — А тіянӧс нӧ, нывъяс, гажтӧмыс эз на босьт?
Костина, ёна-ӧ тӧдӧ усьлӧ кузь тошка батьыд?
— Ме абу нин кага, кӧть и тӧдӧ усьлӧ, — шуис Дина, не то шмонитӧмӧн, не то дӧзмыштӧмӧн.
— Этатшӧм кавалеръяс дырйи нӧ кутшӧм горт тӧдӧ усьлас! — кыпыда шыасис мамным, Маша; гӧгрӧс да небыд чужӧмыс аслас тыр тӧлысь моз югзьӧ.
— Но-но, бур! — долыдмис командирным. — Сӧмын ті...
Этійӧ — вывтісӧ эн жӧ кавалерасьӧй, мед эськӧ вӧвъяс йывсьыд не вунӧдны жӧ.
Маша чиктыліс-сераліс, сераліс сійӧ ичӧтик нывка моз чӧскыда, сьӧлӧмсяньыс петана и быттьӧ став кызіник вир-яйнас.
А Мирон Миронэч нин ышӧдіс командирскӧй кывнас мукӧд войтырӧс.
Сэсся ми Лёнякӧд сюйлім нырнымӧс пароходвывса быд пельӧсӧ.
Дыр видзӧдім, кыдзи ӧтмоза пессьӧны-йӧтласьӧны машиналӧн улиса югъялысь кузь сойясыс да крута чегсьӧм гырддзаясыс.
Мед эськӧ плака лоптъясӧн швачкысь кӧлесаяссӧ бергӧдлыны.
Со кутшӧм короминаӧс нӧбӧдӧны!..
Да-а, тайӧ абу кер додьтӧ кыскӧмыд...
Мыйсӧ сӧмын оз думыштны йӧзыд!
Миянлы эськӧ, вӧрӧ, татшӧм вына машинасӧ...
Но менӧ, буракӧ, ёнджыка на чуймӧдіс сійӧ, мый ӧні рулевӧй рубкаын, штурвал сайын, сулаліс зэв томиник зон, гашкӧ, меысь арӧс-мӧдӧн сӧмын и ыджыдджык.
Но, дявӧлыд, форменнӧй картуза, югыд кизьяса, лӧз кителя.
Адмирал быттьӧ!..
Сюся видзӧдӧ Эжвалӧн паськыд от вылӧ, берегса пасъяс вылӧ да толькӧ и шуркйӧдлӧ-бергӧдлӧ уна воропа ыджыд кӧлеса.
И ӧд пароходыс кывзысьӧ сылысь! — нырсӧ бергӧдӧ, тэрыбджыка мӧдӧдчылӧ...
Гашкӧ, тайӧ зырымбедьыс — капитаныс и эм да?
Вот эськӧ сы местаын сулалыштны, бергӧдлыны шылялӧм воропа штурвалсӧ!
abu
abu
А то ӧд ме сӧмын и кужа вӧла-доддяӧн веськӧдлыны да лучковкаӧн паёк шедӧдны.
А водзын, джуджыд рӧч дзибйын, бара кутшӧмкӧ сикт тыдовтчис.
Том рулевӧй нетшыштіс водзас ӧшалысь сутуга пом, и пырысь-пыр жӧ рыт кежлӧ лӧньӧм вӧр-ваыс кузяла и пасьтала дзенавліс пельтӧ чунӧдана букӧстӧмысь:
«Бу-бу-бу-у-у-у!..»
Ок и мича жӧ гӧлӧсыс «Коми колхозниклӧн»!
Кыз, гора, уна рӧма...
Букӧстас, и — став ловъяыс шызьылӧ!
А гашкӧ, и кулӧмаясыс тшӧтш вӧрзьылӧны...
Ытва дырйи сійӧ корсюрӧ волывліс жӧ миян сиктӧдз, Сыктыв йылӧ.
И мыйӧн сӧмын ми, челядьпиян, кывлам сылӧн воӧм йылысь, лататы уськӧдчам котӧртны паныд, куим-ӧ-нёль верст кырссьыштам.
А сэсся и колльӧдам берегӧд пристаньӧдз.
И ӧвтчам киясӧн, и горзам-корам рочӧн:
— <rus>Паракод, давай адин свисток</rus>! — и петкӧдлам чуньясӧн: ӧтикӧс, мися.
И букӧстас кӧ «Коми колхозникыд» тайӧ корӧм вылас, ми чеччалам-йӧктам помтӧм раднымла и асьным аслыным кажитчам свет вылас медся шуда йӧзӧн.
И бара на корам: «<rus>Паракод, давай ещӧ адин свисток</rus>!»
Ӧні со ме ачым лӧсъя-кывта тайӧ мича пароход вылас!
И видзӧда, кыдзи пыр паськалӧ Эжва.
Кыдзи бӧрӧ кольӧны пыр выль и выль коми сиктъяс: Слӧбӧда, Зеленеч, Парчӧг, Час, Паль...
И век на Коми му!
Век на коми йӧз тані олӧны...
Сӧмын тай сёрниыс абу дзик миянлӧн кодь, пристаньясын варовитӧны да мукӧд кывсӧ он и гӧгӧрво...
abu
— Федялӧн оз и пырсьы шома дука кубрикад! — торкӧ думъясӧс тӧдса гӧлӧс. — Гажтӧмчан али ывла мичсӧ кыскан пытшкӧсад?
Тайӧ — Ювеналий Лихачев, миянкӧд жӧ мунысь, начальниккӧд ӧти каютаӧ меститчис.
Ювеналийыс война вылын вӧлі, кӧть эськӧ арӧс куим-ӧ-нёльӧн сӧмын и ыджыдджык меысь.
Гортас бӧрсӧ воліс ранитчӧмӧн, война помасьтӧдзыс регыд...
Сійӧ кузь тушанас нёровтчис мекӧд орччӧн кӧрт сёр вылӧ.
— А ме тэнӧ корся, Федя.
abu
— Мый нин месӧ друг ковми, Соня вывтіыд.
— Соняыд некытчӧ оз пышйы, куйлӧ каютаын...
А вот ӧні пыралі пароход салонӧ, и сьӧлӧмӧй морӧсын чеччӧ, быттьӧ атака водзвылын...
— Кодкӧ Сонясяыд на мичаджык паныдасис?
— Да мый тэ кӧкны пондін — Соня да Соня!..
abu
Сэні, тӧдан кӧ, картіасьӧны!
Очкоысь...
И сконъясыс — сюрс шайтъясӧн!..
Телепит тшӧтш видлыны!..
Мунам, ворсыштам.
— Ме ог! — падъявтӧг шуи ме.
— А мый, гашкӧ, збыльысь видлам, воам кӧ, туй вылад деньгаыд буретш лоӧ.
abu
abu
— Ме ӧтчыд «волі» нин, ӧні на яндзим...
— Ме эськӧ кӧть и ворсышті, — кайтӧ Ювеналий, — но деньгаӧй ичӧт кӧшас воӧма, карын, эг и тӧдлы, ставсӧ видзсьӧма...
Тэ меным сё-мӧд он удждыв?
— Меным абу жаль...
Но, гашкӧ, оз ков, Ювеналий?
Ворссян ӧд...
— Картіасигад ме ёна шуда!
Шоча ворссьывла...
Ветлам кӧть, ачыд аддзылан!
Ме сеті Ювеналийлы кыксё шайт да тшӧтш муні салонӧ.
Пароход нырса ыджыд да югыд каютаын, кузьмӧс пызан сайын, пукалісны морт дас картіасьысьяс.
abu
Пызан вылас сёян-юан лэпталӧмаӧсь, джынъялӧм водка доз на сулалӧ и.
Ставныс пӧсялӧмаӧсь, чужӧмъясыс гӧрдӧсь, синсьыныс би петӧ — быдӧн кӧсйӧ унджык сьӧм тшапнитны.
Тӧдса меным тайӧ.
Буракӧ, главнӧй пыддиыс пукаліс ар комын вита зэв ён дядьӧ.
Дженьыда шырӧм юра, выліӧ читкыльтӧм уска, сійӧ вӧлі куш майка кежсьыс, и мускулъясыс, гырысь йӧгъяс моз, сідзи и гӧглясисны сойясас, и пельпомъясас, и морӧсас.
Кодкӧ кӧ ворсысьяс пиысь панліс зык либӧ пондыліс асланьыс наянитны, дядьӧ пуктыліс пызан вылӧ гырддзасӧ, топыда чабыртліс кага юр ыджда кулаксӧ да, мыжмӧм вылӧ вижоват синъяссӧ сатшкӧмӧн, пондыліс ньӧжйӧникӧн зэвтны-кусыньтны кер кодь кыз сойсӧ.
Сэки сой гумса мускулыс, бура ловзьысь тупӧсь моз, ӧдӧба содліс-кыптыліс.
Татшӧм вынтӧ казялӧм бӧрын наянитысь-плутитысьяс пырысь-пыр жӧ бӧр садьсявлісны.
Меным мыйлакӧ кажитчис, мый тайӧ дядьӧыс генерал либӧ, этша вылӧ, полковник!
Ме некор на эг аддзыв ловъя генералсӧ, но менам чайтӧм серти буретш татшӧмӧн колӧ вӧлі лоны сылы.
Кор пуксис ворсны Ювеналий, тайӧ «генералыс» вӧлі ворссьӧма нин став сьӧмсӧ, тшӧтш и кительсӧ да гимнастёркасӧ.
Сэсся ме дырйи сійӧ пӧрччис коксьыс хромӧвӧй сапӧгъяссӧ да на дон корис сконсьыс.
И — воис...
Ме, бокӧвӧй морт, и то пӧсявлі и кӧдзавлі татшӧм ворсӧмтӧ аддзигӧн.
А сэсся и бӧр петі палуба вылӧ видзӧдны шонді лэччӧм.
Со ӧд кыдзи вӧдитӧны йӧзтӧ лёк йӧйталӧмъясыд!
А пом абу, ышман да.
А шондіыс со веськыда Эжваас лэччӧ, паськыд ваас.
Доналӧм гӧрд шар, мый ыджда!
Луннад, сьӧд стеклӧ пыр видзӧдлан да, зэв ичӧтик тыдалӧ, дас ура ыджда и эм, а рытъявылыд со кыдзи содӧ, быттьӧ быдмӧ лунтырнас...
abu
Эжваас, буракӧ, ыркӧдчыштны кӧсйӧ шондіыс, тадзи бӧр чӧжны вынсӧ, мед сэсся аски бара пӧся ыпъявны, шонтыны му и йӧзӧс.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Мудз тӧдтӧг швачкӧны-изӧны васӧ пароход кӧлесаяс.
Кӧнкӧ, Сыктывнымлӧн ваыс ньӧти нин оз тӧдчы тані.
Мый ылна нин вешйим гортсянь...
Палуба вылын унджыкыс узьӧны нин, войся ыркыдсьыс шебрыштчӧмаӧсь фуфайкаясӧн да мыйӧн да.
Йӧзыд со век жӧ кытчӧкӧ мунӧны, быдӧнлӧн аслас мог.
Кодӧс нин сӧмын эз нулы паськыд Эжваыс аслас визув вылын уна нэмъяс чӧжыд!
Таті пӧ коми йӧз код тӧдас корсянь нин ветлывлӧмаӧсь ылі Сибирӧ выль вӧраланінъяс да няняджык муяс корсьны.
Унаӧн пӧ сэтчӧ и кольччывлӧмаӧсь сэсся: учитель на висьтавліс, мый Сибирад пӧ не ӧти Зыряновка сикт эм...
abu
abu
А мыйтаӧн быд во сетчывлӧмаӧсь нажӧтка корсьӧм могысь Урал заводъясӧ — пес керавны да шом сотны...
abu
А коді арталас мича вӧрсӧ да дона прӧмыссӧ, кодӧс нэмъяс чӧжнад петкӧдісны таті...
Ме сулала палуба вылын, гажтӧмчышта гортысь и мӧвпала паськыда шлывгысь ю йылысь.
abu
abu
abu
abu
Уна жӧ ва курыштӧма сійӧ аслас лыдтӧм-тшӧттӧм вожъяснас Войвывлӧн вӧра муысь!
И тайӧ дугдывтӧг визувтысь сӧдз ваыс вир сӧн моз мыськалӧ Коми мунымӧс, ловзьӧдӧ да пыкӧ сэтчӧс олӧмсӧ...
Ведраясӧн ми катлам юясысь сӧдз васӧ гортӧ.
Паськӧм-кӧлуйнымӧс пожъялам юясын.
Асывъясын юяс дорын жӧ мыссям, мед сӧстӧм чужӧмӧн овны лунсӧ.
Асланым юясысь жӧ ми босьтам небыд васӧ, мед мыськавны сӧмын на чужӧм, выль мортӧс; босьтам и сы могысь, мед мичаа пожъявны кулӧмаясӧс...
Сӧстӧм юяс визувтӧны менам му вывті, быд сиктӧ, быд керкаӧ видзӧдчӧны, вердӧны да юкталӧны сымда йӧзӧс...
abu
abu
Сэсся менам мӧвпъясӧй тӧдлытӧг кежӧны уліын куйлысь Дина дінӧ.
abu
Кыдзи со миян водзӧ лоӧ сыкӧд-а?
Тулыснас сійӧ ёна чушнитіс — аддзылӧма, кыдзи менам, садьтӧм кодыдлӧн, Маринакӧд мунсьӧма, дерт, кӧнкӧ, тӧдӧ, мый ме узи сэні...
Окма жӧ эськӧ да!..
abu
abu
abu
abu
abu
Бур, мый менӧ Шура Рубакин мӧдӧдіс сэки ценнӧй вӧр плиткаяс кылӧдны.
abu
Кывті Выльвадорӧдз, сё верст сайӧ, да сэні тӧлысь чӧж олі.
Сэні колӧ вӧлі чукӧртны вылісянь кылӧдӧм плиткаясысь пуръяс да паськыдджык нин юӧдыс мӧдӧдны водзӧ, карлань.
Ме сэні начальникнас вӧлі, и тӧждысьӧмыд тырмис, сэтшӧм-татшӧмтор йывсьыд некор вӧлі мӧвпавны...
А сэсся моль бӧжын вӧлі, сибдӧм да косӧ кольӧм керъяс новлім да гӧгльӧдлім Сыктылӧ.
А кор кывсис, мый мӧдӧдӧны команда Прибалтикаӧ война вылысь петкӧдӧм вӧвъясла, ме, кузя мӧвпавтӧг, лӧсышті директор дінӧ.
Зэв эськӧ ме ог радейт корны-дзайгынытӧ, быттьӧ ныж пилаӧн сьӧлӧмӧс пилитӧны сэки, но век жӧ тайӧ пӧрйӧ ачым муні вӧзйысьны-корны.
Ӧд меным сэтшӧм окота аддзывны паськыд мирсӧ!
Кутшӧмджык сэні, ыліас?
Мый сэні керсьӧ-вӧчсьӧ?
Кутшӧм йӧз олӧны?
Кыдзи олӧны?
Весиг вокъяс йылысь дум — мый найӧ кольӧны ӧтнаныс — эз вермы кутны менӧ.
Муна и — ставыс!
abu
Директор эз кӧсйы лэдзны менӧ — мастеръясыс пӧ сідз нин оз тырмыны, а тэ пӧ ӧні велалін нин.
Но ме вывті ёна понді корны, а сэсся вайӧді венны вермытӧм подув: мися, Иван Петрович, ті ӧд сійӧ вӧвъяс вылас ыджыд надея кутанныд?
abu
Да пӧ.
abu
Сё кымынӧс кӧ вайӧдны леспромхозӧ, — уна содтӧд вӧр позяс кыскыны.
Сідзкӧ, мися, ті ӧд чукӧртанныд надежнӧйджык йӧзӧс?
Лобанов серӧктіс та вылӧ воча, но век жӧ ӧлӧдіс:
— А сэні ӧд оз жӧ кокни ло, Мелехин.
abu
Код тӧдас на, кутшӧм вӧвъяс...
Гашкӧ, кутшӧм чужъясьысьӧсь, военнӧйясыд.
А тані тэ — ачыд командир.
Он-ӧ кут каитчыны?
— Ог, Иван Петрович... — Менам лолӧй лэбаліс нин ылі муясын.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Ладнӧ, мун, мый сэсся тэкӧд керан...
Начальникыдлы ме звӧнитла, мед вокъясыдлы нянь карточкаяссӧ пыр мӧдӧдаліс, мый дыра кӧть он ветлы...
Та вылӧ вочавидзны менам гӧлӧсӧй эз нин тырмы, сы вӧсна мый друг тасасис мыйкӧ горшӧ, и синъясӧй сьӧктісны пӧсь синваӧн.
А вокъясӧй тулыснас, кыдз и кӧсйисны, бӧр петӧмаӧсь гортӧ.
Пуктӧмаӧсь картупельӧн йӧр.
Ытва дырйи пестӧ куталӧмаӧсь да пилитӧмаӧсь кык детинаыд и.
Код вылӧ надейтчан?..
Кыкнанныс колхозын уджалӧны...
abu
abu
Ӧні, карӧ лэччигӧн, узи гортын ӧти вой.
Нинӧм, оз шогавны, олам пӧ!
Кыкнанныс быдмыштӧмаӧсь, зумыд вир-яя зонкаяс...
Быдторсӧ бара лои сёрнитӧма ас гортын...
Мися, война помасьӧмсяньыс кык тӧлысь нин колис, батьыд, буракӧ, некысь нин эз пет, кыдзкӧ-мыйкӧ аслыным нин ковмас овны...
abu
Сёрнита тадзи, а аслым сэтшӧм абу лӧсьыд, мый код тӧдас кытчӧ муна на дінысь.
Но муні тай со...
Пароходлӧн кыз труба гӧгӧр медйӧза: шонді лэччӧм бӧрад ӧд ёна ыркнитіс, и труба шоныдыд абу на дзик ковтӧм.
Кодлӧнкӧ киргысь гӧлӧс сэні сьӧлӧмсяньыс висьталіс:
— О-о, ті он на тӧдӧ, кутшӧм мича вӧлі водьті Емдіныд!
Ӧтарсянь визув Емва, а мӧдарсянь паськыд Эжва.
А кор паракоднад каан, синтӧ он вермы вештыны.
Еджыд чудӧ сулалӧ!
abu
Вит вичко мылькъяс йылын сярвидзӧны!..
А гӧгӧрыс — кыз стена, стена пытшкӧдыс позьӧ мунны...
— <ns>Но-о</ns>?! — шензьӧ сӧдзджык гӧлӧс.
— А ті мӧй чайтад!
abu
Водьті тані аслас Степан Перымскийлӧн штабыс вӧлӧма!
Сы дырйи на вичкосӧ карлӧмаӧсь и, квайтсё во сайын, аддзан!
Ӧні тай ставсӧ кисьтісны-а...
— Кутшӧм Перымскӧй? — юасьӧ сійӧ жӧ том гӧлӧс.
— Но, он и тӧд, вемтӧ някалісь!
Да сіа жӧ комиад выль енсӧ пыртӧма!
Тӧлка да титрей морт вӧлӧма.
Ачыс пӧ комиӧн жӧ сёрнитӧ...
abu
Эжваӧдыс пӧ Емдінӧдзыс из вылын каас, ёна и чуймӧдас народсӧ...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Со вӧд!..
— А сэні венӧ воасны кутшӧмкӧ Памкӧд, важ енъяс дор сулалысьяскӧд.
Ыджыд би ӧдьдзӧдасны, Степаныд и шуӧ: вай пӧ кыкӧн пырам биас, коді оз сотьчы, сіа и венас.
А мӧдыс оз пыр, шуӧ: тэ пӧ титрей, нимкыв тӧдан бисьыс...
А народыс видзӧдӧ, коді коднысӧ венӧ...
— То вӧд...
И, шуан, квайтсё во сайын нин тайӧ вӧлӧма?
Сэки нин тані комиясыд овлӧмаӧсь?
— Овлӧмаӧсь, дерт...
— А мийӧ немтор огӧ тӧдӧй, быттьӧ миянсянь на и заводитчис ставыс...
abu
abu
abu
abu
Ме лов шыӧс кутӧмӧн тшӧтш кывзыся налӧн сёрниӧ, менӧ ёна жӧ шызьӧдӧ коми йӧз олӧмысь тайӧ важ казьтыланторыс, код йылысь ме лючкисӧ немтор жӧ ог тӧд, но дядьӧ сэсся оз нин сёрнит, со сійӧ, буракӧ, куритчӧ да чӧла видзӧдӧ пемдӧм бӧрын енэжӧ сяргысьӧм кодзувъяс вылӧ.
«Коркӧ, воас кад, ставтор йывсьыс тӧдмала!» — шуа ме сэсся ачым аслым да лэчча уліӧ, аслам классӧ.
Дина да Маша узьӧны крепыда сывйыштчӧмӧн, ме кӧсйи видзӧдлыны Диналӧн чужӧм вылӧ, но пемыд, да немтор эз тыдав.
Аслам думъясысь ышлолалігтыр ме пӧрччи ботинкиясӧс да воді Лёнякӧд орччӧн, вольсалӧм фуфайка вылӧ.
Гӧгӧр, чӧскыда да быд ногыс шытӧлалігтыр, узисны уна йӧз, менам выль ёртъясӧй, кодъяскӧд ӧтвыв шуӧма вуджны меным олӧмыслысь выль вӧлӧк.
Ме пондылі нин унмовсьны, но со кодкӧ небыда пуктіс кымӧс вылӧ пӧсь кырымсӧ да гусьӧникӧн шӧпкӧдӧ:
— Федя, эн повзьы, тайӧ ме, Ювеналий...
Другӧ, он-ӧ сетлы меным нӧшта сё-мӧд...
Сы мында волі...
abu
А сэсся, эг и казявлы, ставыс исковтӧма...
Ӧні бара пондіс бур карті локны...
Даса да туз сідзи и шӧтӧ...
Вайлы, другӧ...
Меным жаль вӧлі деньгаыс, но ме сеті Ювеналийлы нӧшта сёӧс, аслым сё шайтыс сэсся эз коль.
Мукӧдлы кӧ, дерт, ме эськӧ эг сет, но Ювеналийыс меным зэв ёна кажитчыліс.
А сэсся ме и унмовси пароход кӧлесаяслӧн татчӧдз кылыштысь шлопкӧм шы улӧ.
Асывнас менӧ садьмӧдіс Диналӧн гажа да дивитана гӧлӧсыс:
— Стынилӧяс, век на узьӧны, ывлаас мӧй керсьӧ-а!
— Мый керсьӧ, вӧям али мый нин? — ырсмуніс Лёня да, синъяссӧ тілигтыр, пондіс видзӧдны иллюминаторӧ. — Немтор оз тыдав да, ваысь да берегысь кындзи.
abu
— Тасянь, гӧлбечсяньыд, дерт, оз тыдав! — скӧраліс шызьӧм чужӧма Дина. — Петанныд он, бурӧн!
Ми котӧрӧн кыпӧдчим велдор палуба вылӧ да ёна чуймӧмнымла сідзи и кынмим места вылӧ.
Ывлаын кымӧра и шондіа, уль руа, буракӧ, асъядорыс зэрыштӧма.
А водзын — енэж пасьталаыс, а тшӧтш и шыльыд ота ваас уна рӧмӧн ворсӧдчис ӧшкамӧшка.
Шемӧсмӧдана ӧшкамӧшка, ме некор на эг аддзыв татшӧмсӧ!
Мед эськӧ тадзи вӧлі сигӧртӧма енэжсӧ и васӧ!
Мед эськӧ уліын и выліын сэтшӧм ясыда ырзисны став рӧмъясыс!
Чим гӧрд, югыдвиж, сӧдзлӧз, арся пипу кор кодь...
abu
И некутшӧм рӧм оз вушйы, помысь помӧдз ымралӧ...
Ми вомнымӧс паськӧдӧмӧн сулалам да видзӧдам, видзӧдам...
Став йӧзыс дзоргӧны-чатрасьӧны.
Чукырӧсь чужӧма пӧчӧ со тэрыба чӧвталӧ пернапас, мыйкӧ шуалӧ пиньтӧм вом пытшкас вӧйӧм паръяснас.
Менам лолӧй ыпъялӧ, а ӧттшӧтш топавлӧ, весьӧпӧрлӧ, быттьӧ мыйкӧ лоас ӧні, некор вӧвлытӧм на мыйкӧ лоас!..
— Свят, свят, свят, Каленика-лэбач воӧма!.. — кыла, рӧпӧчитӧ пиньтӧм вома пӧчӧ. — Каленика-лэбач тай локтӧма...
abu
abu
abu
— Кутшӧм Каленика-лэбач? — ыззьӧмӧн юася ме баблысь.
abu
— Ачыд видзӧдан да! Тамыш але мӧй? — дӧзмӧмӧн чушкӧ пӧчӧ. —
Енмыс со ыстӧма сійӧс, мед видзӧдлыны, мый нин карсьӧны му вылас йӧзыс...
И пароходным миян — «Коми колхозник» — быттьӧ тэрыбджыка жӧ пондіс шлопкыны кӧлесаяснас; сылы, буракӧ, окота жӧ ӧдйӧджык пырны Эжва весьтын вӧльнӧя шевкнитчӧм Каленика-лэбачлӧн уна рӧмӧн югзьысь борд улӧ.
Котласӧдз ми шлопким-лэччим пӧшти кык сутки.
И сэні шемӧсмӧмӧн видзӧдім, кыдзи ёна паськалӧм Эжваным ӧтлаасьӧ пӧшти сэтшӧм жӧ ота Сухонакӧд.
Дивӧ!..
Найӧ воӧны дзик ӧт-мӧдарсянь — ӧтиыс асыв-войсянь моз, а мӧдыс рытывладорсянь, — зурасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, некоднанныс оз кӧсйыны сетчыны да вермасигтырйи крута чепӧсйӧны боквыв, дзик мӧдарӧ — войвывлань.
И лоӧ выль ю, море пасьта ю!
И нимсӧ сылы дзик выльӧс сетӧмаӧсь — Войвыв Двина...
Ок эськӧ, водзӧ на кӧ кывтны сы кузя, помӧдзыс, видзӧдлыны, кыдзи став тайӧ шлывгысь ваыс ылькнитчӧ кӧдзыд саридзӧ.
abu
abu
Но миянлы колӧ чеччыны тані, пуксьыны тэрыб поездӧ да тӧвзьыны рытыввывлань — сэтчӧ, кӧні неважӧн на кусіс вир кисьтана война.
Аддзысьлытӧдз, «Коми колхозникӧй»!
Бура катны тэныд бӧр ас мулань!
Миян ыджыд команданым дзоньнас нин вӧлі берегын, унаӧнлӧн нормыштӧмаӧсь чужӧмъясыс, ӧткымынӧн ӧвтчӧны кияснас.
Сэки «Коми колхозник» виччысьтӧг нӧшта ӧтчыд букӧстіс вына да мича гӧлӧснас, и миянлы сэтшӧм любӧ лои, и ӧттшӧтш быттьӧ шог...
abu
abu
abu
Неыджыд кӧрт туй вокзал дзоньнас вӧлі шӧтӧма йӧзӧн — ӧд Котласыд пуксьӧма сэтшӧм местаӧ, кысянь ӧтарӧ и мӧдарӧ мунӧны кӧрт туйяс да ва туйяс, и йӧзыс помтӧм ветлӧдлӧ таті.
abu
Сэсся ӧд и кадыс на кутшӧм вӧлі — сюрс ӧкмыссё нелямын витӧд во... Война помасян, Победа вайысь во... Но и медся сьӧкыд во...
Уна сюрс йӧз — да кутшӧм сэн сюрс — уна миллион йӧз, кодъясӧс войнаыс разӧдіс страна пасьтала, мир пасьталаыс разӧдіс, ӧні чӧвтчалісны места вывсьыныс, мед бӧр мунны гортъясаныс: Асыввывсянь Рытыввылӧ, Войвывсянь Лунвылӧ, и мӧдарӧ, ӧтарӧ и мӧдарӧ, мед сӧмын бӧр воӧдчыны асланыс важ позъясӧ, мед сӧмын бӧр заводитны морт нога олӧм...
Котласын ми Лёнякӧд воим сёрниӧ, уна-ӧ миян эм капитал.
Сылӧн кольӧма сизимдас шайт, менам сымда гӧгӧр жӧ.
Ювеналий, дерт, ворссьӧма ставсӧ, мый ме сетлі...
abu
Кор ме Лёнялы висьталі та йылысь, сійӧ, шогалӧм пыдди, радлыны пондіс:
— Но и мед ворссис кӧ, ӧні кӧть ӧткодьӧсь тэкӧд лоим.
А то тэнад сымда деньга, а менам чипанлы кокыштмӧн, кыдзкӧ абу и лӧсьыд.
Но миянлы колӧ вӧлі сьӧмыс!
Ми чайтім: миянӧс нуӧдасны Москва пыр, а сэн кыдзи деньгатӧгыс!
Столицаас!..
Да и мукӧд каръясӧ петны куш зепнад оз жӧ ло долыд...
Кыськӧ колӧ судзӧдны сьӧмсӧ!
Но кысь!..
— Гашкӧ, гусьӧникӧн вузалам домъястӧ? — шуис Лёня. —
abu
Кӧнкӧ ӧд тані вӧлъяссӧ видзӧны жӧ, выль домъястӧ чожа на и босьтасны.
abu
Дерт, миян уна эм домыс, выльӧсь на...
Кӧнкӧ и ньӧбасны найӧс.
Но лӧсьыд-ӧ тадзтӧ, казеннӧй добра вылад озырмӧдчыны?
Сэсся ӧд мыйӧн ми пондам домавлыны вӧвъяссӧ, кор сетасны?
abu
abu
abu
abu
— А вай либӧ табакнымӧс вузалам! — сетіс выль мӧвп писькӧс Лёнька. —
Ассьынымтӧ позьӧ...
abu
Да, миян вӧлі табакыд.
Карточкаяс вылӧ миянлы, нёльӧныдлы, сетісны пачкаысь унджык лёгкӧй табак.
Абу пачка, а — зэв ыджыд кӧрӧб.
А выліас мыйкӧ гижӧма тӧдтӧм кыв вылын, зарни шыпасъясӧн...
Татшӧм кӧрӧбтӧ куш сӧмын зарни шыпасъясыс вӧсна позьӧ ньӧбны.
Не нин сёрнитны табакыс йылысь, кодлы сійӧ кадас, позьӧ шуны, доныс эз вӧв!
Ми нывъяслы висьталім ассьыным планнымӧс, ӧд табакыс ӧтвывъя.
А налы мый, куритчытӧмъясыдлы, сералӧны.
abu
— Оз и ло яндзим вузасьнысӧ? —
шуис сэсся Дина.
— Мыйысь — яндзимыс?
Ог ӧд гусялӧмаӧс вузалӧй! — горӧдіс Лёня.
Мен кажитчис, мый тадзи, горзӧмнас, сійӧ збоймӧдӧ асьсӧ.
А меным, веськыда кӧ шуны, зэв яндзим вӧлі. Вузасьнысӧ...
Мен кажитчис, мый став йӧзыс кутасны зывӧк синъясӧн видзӧдны ме вылӧ да шуавны ас кежаныс: со ӧд пӧ, гортсьыс петӧма да, кытчӧдз лэдзчысьӧма.
abu
А кодкӧ кӧ ещӧ тӧдса аддзылас, сэки ковмас нин му пырыс мунны!..
Но ӧд ёртъяс водзад абу жӧ окота лоны коньӧрӧн!..
Мед эз чайтны, мый ми кыськӧ гусялім татшӧм табаксӧ, Лёнякӧд пасьтасим бурджыка.
Ме кӧмалі сьӧд ной гачӧс, сатин дӧрӧм пасьталі, а сэсся, думайтышті да, тшӧтш и американскӧй пинжакӧс кышалі.
Юрсиӧс мавтышті выйӧн да лӧсьыда шыльӧді.
abu
Лёнялӧн сьӧд чёлкаыс волявны жӧ пондіс.
abu
abu
Татшӧм прикащикъясыдлысь оз ӧмӧй нӧ ньӧбны табактӧ?
abu
А нывъяс видзӧдӧны миян вӧччӧм-баситчӧм вылӧ да кулӧны-сералӧны.
abu
Сэсся ми, кык тӧргӧвеч, мӧдӧдчим карса базар вылӧ.
Ми шуим вузавлыны табаксӧ истӧг кӧрӧб воръясын.
Сӧмын вот уна-ӧ корны сьӧмсӧ ӧти ворйысь?
— Чукйӧнджык тыртам ворсӧ и пондам корны дас чӧлкӧвӧйӧн! — ратшнитіс сэсся Лёня.
— Оз-ӧ унджык ло? — падъялышта ме.
— Этатшӧм табаксьыс?
abu
Да татшӧм табаксӧ котласчиыд нэмнас на эз куритлыны!
abu
abu
— А оз кӧ пондыны ньӧбны?
abu
abu
abu
abu
abu
— Колӧ кужны вӧзйыны!
Став йӧзсӧ ышӧдны...
abu
abu
abu
Кывзы, Федя, тэнад юрыд уджалӧджык, вай кутшӧмкӧ стик лӧсьӧд.
Табак йывсьыным...
Стикнад кӧ пондам вӧзйыны, пырысь-пыр и кватлаласны.
— Кысь эськӧ стиксӧ да!.. — водзсася ме, но менӧ ӧддзӧдіс жӧ нин ёртӧйлӧн ышмӧмыс: — Гашкӧ инӧ тадзи:
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
<rus>Лучший в мире кубинский табак!</rus>
<rus>Кто не курит, тот...</rus>
— Дурак! — пырысь-пыр жӧ рифмуйтіс Лёня.
abu
— Оз-ӧ ло чорыдджык тадзтӧ?
abu
abu
abu
Ми гӧгӧрбоксянь видлалім тайӧ кывсӧ, и кӧть эськӧ роч сёрниад некоднанным эг зэв нырисаӧсь вӧлӧй, век жӧ казялім, мый тайӧ кывйыс вермас дӧзмӧдны ньӧбасьысьястӧ.
Сэсся, дыр вензьӧм бӧрын, ми сувтім «чудак» кыв вылӧ.
Базар вылын ми сувтім пызан сайӧ медся йӧзаинас.
abu
abu
Водзвыв видзӧдлім — вузасьӧ-ӧ ещӧ кодкӧ табакнас.
Ӧти пӧрысь старик сӧмын зуньгырасис мӧдар помас.
Но сылӧн вӧліс ас табак, и дзик еджыд — гырысь пилипызь кодь, буракӧ, куш идзьяссӧ тшытшӧма, а коръяссӧ ачыс куритӧма.
abu
abu
abu
abu
Тайӧ миянлы абу водзсасьысь!..
Истӧг кӧрӧб воръясӧ лышкыда, но и ёна личкавтӧг, тэчим лапыд нитш кодь, югыдвиж рӧма табак, код дінысь ӧвтіс — мед эськӧ эз жӧ ло ылӧдлӧмӧн — видз выв дзоридзьяслӧн ма кӧрӧн.
Ме и ачым чуйми, мый табак вермӧ лоны татшӧм чӧскыд кӧраӧн.
И зарни гижӧда кӧрӧбыс тані жӧ...
А сэсся и Лёня горӧдіс лэчыд, неуна ныр пырыс петысь гӧлӧснас:
<rus>Лущщӧй в мире кубинский табак!</rus>
<rus>Кто не курит, тот — дурак!</rus>
Ме скӧрысь тувки сылы бокас, Лёня гӧгӧрвоис, мый неладнӧ артмис, да пырысь-пыр жӧ выльысь чилӧстіс: «<rus>Кто не курит, тот — чудак</rus>!»
А сэсся ассяньыс содтіс: «А гашкӧ, и <rus>куже</rus>!»
Унаӧн серӧктісны, пондісны зыртчыны миян гӧгӧр, шензьӧмӧн видзӧдӧны табак вылӧ, миян волялысь юрси вылӧ, зільӧны лыддьыны кӧрӧбысь зарниасьысь гижӧдсӧ.
А Лёня толькӧ и катшкӧдӧ-лыддьӧ стихнымӧс, тадзи пӧльтӧ жарсӧ.
abu
Сэсся и юалісны: дона-ӧ пӧ?
Ми шуим — мися, ӧнія кад серти тшак ва кодь доныс: дас чӧлкӧвӧй, мися, ӧти ворйыс.
Скӧрмисны.
abu
abu
Пондісны увгыны да шуасьны:
— Да ті мый, зырымбедьяс, йӧймид?!
Дас чӧлкӧвӧй!
— Кысь тіянлы татшӧм табакыс?
Кӧнкӧ, гусялінныд?
Часлы, вот милицияӧс вайӧдам?..
— Да быттьӧ и абу гусясьысьяс кодьӧсь...
— Да тэ видзӧдлы, видзӧдлы, кыдзи сӧвтӧма!
Турун зорӧдӧс моз талялӧмӧн, — чилзіс Лёня: — Ӧти истӧг кӧрӧбсьыс куим петас!..
Асьныд ті вӧръясыс!..
abu
abu
abu
Федя, висьтав, кысь табакыс... — и ёртӧй куньтыртліс син пӧвсӧ.
Ме гӧгӧрвои, мый колӧ висьтавны мыйкӧ ёна шензьӧданаӧс, но мед сійӧ и вӧлі збыль кодь.
— Тайӧ табаксӧ вокаӧй вайис, война вылысь! — тіралысь гӧлӧсӧн шуи ме. — Кор тай фашистъясыдлӧн капитуляцияыс лои, вока буретш сэні вӧлӧма... Берлин помын, кутшӧмкӧ пӧ Карлпостын... —
Капитуляция йывсьыд ме зэв уна лыдди и быдторсӧ помниті.
— Вока сулалӧма сэні часӧвӧйӧн и ӧти американскӧй офицеркӧд тӧдмасяс...
Сійӧ и сетас тайӧ табаксӧ, друглы моз...
А вока миян оз куритчы...
Талун и шуӧ меным: мун пӧ вузав табаксӧ, а кӧрӧбсӧ бӧр вай, мед океансайса другӧс позис казьтывны...
Лёня вомсӧ паськӧдӧмӧн видзӧдіс ме вылӧ.
Чуймисны и ньӧбасьысьяс, сӧмын ӧткымынӧн гӧрдлісны, мисьтӧм кывъясӧн печласигтыр.
abu
abu
abu
Сэки ме дінӧ матыстчис зэв кузь тушаа нывбаба, ме эськӧ шуи — дама: стрӧг чужӧма, ӧчкиа, косіник, — да корис ньӧбны куим кӧрӧб.
Ме радпырысь сеті.
— А гашкӧ, тайӧяслӧн яда табакыс? — горӧдіс кодкӧ.
Сэки ми Лёнякӧд гартыштім кыз чигаркаяс да пондім куритчыны, и сэтшӧм чӧскыд дук разаліс гӧгӧр.
Куритчысь мортыд кыдзи водзсасян, татшӧм дукыд кор?
abu
abu
Нӧшта морт куим-ӧ-нёль, бротӧдчигтырйи, ньӧбисны.
А Лёня вузасьӧ да кӧкӧ-горзӧ: кто не купит, тот — чудак и дурак...
Сэсся ме казялі, кыдзи миян дінӧ, йӧзӧс жебиник понӧльясӧс моз юковтіг-топӧдіг, матыстчӧ...
Кодӧс эськӧ ті чайтід?
Пароход вылын картіӧн ворсысь ён дядьӧ!
Сӧмын ӧні гимнастёркаа, погон туйыс бура на тӧдчӧ, сідзкӧ, неважӧн на босьталӧма.
— Шуан, капитуляция дырйи шедӧма тайӧ табакыс? — гажа гӧлӧсӧн юаліс сійӧ, а аслас ус пӧлыс чеччышталӧ.
— Сэки... — повзьӧмӧн тивӧсті ме.
abu
А сійӧ тай друг кыдзи косьӧбтас-серӧктас!
Быттьӧ мельнича пруд друг лэдзисны, и вылісянь усьысь ваыс пондіс швачкӧмӧн ызгыны базар пасьтала.
Кусыньтчӧмӧн сералӧ да шуалӧ:
— Но, сӧтанаясыд, кужӧны оз?..
Ми Лёнякӧд дзикӧдз шӧйӧвошим, менам воліс нин дум — кватитны табакнымӧс да пышйыны, чӧрту вузасьӧмнад дай ставнад!..
Но сэки дядьӧыд лӧньыштіс да юалӧ:
— Кымын истӧг кӧрӧб тані тіян лоӧ?
Кызь?
Дас вит?
Ми йӧжгылясям: код тӧдас на, мый могысь юасьӧ, гашкӧ, штрапуйтны кӧсйӧ...
— Мый нӧ друг лӧнинныд, сэтшӧм варовӧсь вӧлінныд-а!..
Но ладнӧ, шуам, кызь вит кӧрӧб.
Со тіянлы кыксё ветымын чӧлкӧвӧй, толькӧ ковмас сетны пачканас. — Сійӧ, карті колодаӧс моз, вынысь шлёчкис миян водзӧ деньга чукӧр да наяна содтіс: — Вокыдлӧн ӧд, кӧнкӧ, нӧшта на эм татшӧмыс... — сэсся доймытӧг печиктыштіс меным юрӧ да, пельӧ моз, шуис: — А капитуляцияыд, пиӧ, эз Карлпостын, а Карлхорстын вӧлі...
Пӧсь яндзимӧйла менам сідзи и ыпнитісны пельясӧй и дзоньнас чужӧмӧй...
Сэсся миянӧс Лёнякӧд быттьӧ тӧв пӧльыштіс базар вылысь.
Первойсӧ ми чӧла ылыстчим сэтысь, ӧтарӧ-мӧдарӧ кыйкъялігтыр, мися, оз-ӧ кодкӧ вӧтчы.
Сэсся ӧтпырйысьӧн моз серӧктім, пондім куснясьны-серавны вузасьӧмнымӧс казьтылігӧн.
abu
А сёрӧнджык Ювеналий висьталіс, мый ён дядьӧыд картіасигас бӧр воӧма не сӧмын ассьыс ворссьылӧмасӧ, но и пӧшти ставыслысь личӧдӧма зепъяссӧ...
abu
abu
abu
abu
abu
Сідзкӧ, сылы кыксё ветымын шайтыд — тшак ва!
А чӧскыд табакнас кӧть сьӧлӧмсӧ бурмӧдыштас да, гашкӧ, куритчигас миянӧс бара на казьтыштас.
Узим ми Котласад ывла вылын.
Водігӧн Ювеналий — ветлӧм-мунӧм мортыд — шуис: тані пӧ быдсяма шпанаыс тыр, и бурджык пӧ лоӧ, мешӧкъястӧ кӧ дінаныд кӧрталад.
Ми сідзи и вӧчим: вӧв домъясӧн топыда йитлім мешӧкъясӧс косканым.
А войяс пемыдджыкӧсь нин лоины — ӧд июль помасьӧ.
Куйлам, кывзысям татчӧс шыясӧ.
abu
Пароходъяслӧн кыза буксӧмыс бура на кылӧ, а орччӧн зёльӧдчӧны буферъяснас да чушкӧны-тутсӧны паровозъяс.
Велавтӧм ныртӧ косялӧ из шом тшынлӧн шомакодь дукыс.
abu
abu
Из шомсӧ Воркутаысь нуӧны, Коми муысь жӧ.
abu
Нефтьтӧ улиса югъялысь гырысь цистернаясын петкӧдӧны и.
abu
abu
Ме пондылі нин унмовсьны, но кутшӧмкӧ нывбабалӧн весьӧпӧрӧм гӧлӧсыс бӧр пальӧдіс:
— Ой, караул, чемоданӧс пышйӧдісны!
Вӧлӧмкӧ, юр увтсьыс нетшыштӧмаӧсь.
А кысь корсян?
Миянлысь он нетшышт!
Миян выль кучик домъясӧн кӧртавлӧма, бур, мый эгӧ вузалӧй найӧс...
abu
abu
Аскинас ми сӧлім поездӧ.
Тэрыб кока кӧрт вӧв вылӧ.
Да мӧдім!
Да мӧдім!.. Лунвывлань.
Гашкӧ, Москвалань!
— Тук-тук-тук!
Тук-тук-тук!
Тук-тук-тук!
Ту-ту-у-у!..
abu
Да чӧвлӧй, кӧлесаясыс-ӧ татшӧм перыдасӧ татшкӧдӧны рельсъяслӧн йитвежъясын? Оз-ӧ менам сьӧлӧмӧй ёнджыкасӧ?
abu
abu
abu
abu
abu
Да кыдз нӧ оз татшкы сьӧлӧмыд, кор тэ и машина вылас на лючкисӧ эн пуксьыв!
А тані со — поездӧн тӧвзян!
И вӧра муыс котӧртӧ, котӧртӧ тэныд воча да кыдзкӧ быттьӧ бергалӧмӧн, вабергачын моз гӧгралӧмӧн, вешйӧ и вешйӧ бӧрвыв...
Окота юрӧс чургӧдны ӧшиняс, тэрыб ӧдысла лоысь тӧлыслы воча, окота мыйкӧ сьывны горӧдны, мыйкӧ кыпыдӧс, удалӧс, и мед тӧлыс кватитас сьылансӧ да разӧдас му пасьталаыс, гашкӧ и, гортӧдз нӧбӧдас.
— Федя, ноко вешйыштлы но ӧшинь дорсьыс!
Вай кӧть неуна тшӧтш видзӧдышта... — тайӧ Дина корӧ, рудовлӧз синъясыс кӧритӧны менӧ и ӧттшӧтш ыпъялӧны, нетшкысьӧны жӧ паныд котӧртысь ывлаыс вылӧ.
abu
abu
— Пуксьы но, Дина! Видзӧд вай, видзӧд... —
ме мырдысьӧнмоз вешъя, но ог дзикӧдз, пукся Дина бокӧ, зэв матӧ, кыдз позьӧ матӧджык...
Сійӧ гоз-мӧдысь пыркнитчыштлӧ, мед ме эг ӧшйы сы вылӧ, ме вешйыштла неуна, но менам бӧр вунӧ ставыс, да бара нин матын кыла сылысь пӧся тіпиктысь вир-яйсӧ.
Гашкӧ, поездыслӧн зӧркӧдыштӧмысь вештӧ менӧ Диналаньыс?
А сьӧлӧмӧй нӧшта на ёна татшкӧдӧ морӧсын.
И лэбӧ поездыскӧд ӧтвылысь, а гашкӧ и, пановтӧ на сійӧс, пановтӧ, пановтӧ!..
Местаясыс таті вӧраӧсь на жӧ, но вӧрыс абу нин миянын кодь сук, ёнджыкасӧ козъя вӧр, и кушинъясыс пыр паськыдджыкӧсь лоӧны, и му веркӧсыс шыльыдджык, абуджык мылькйӧсь.
Миянлы зэв нимкодь вӧлі поезд сувтлігъясӧ чеччыштлыны станцияясӧ, ньӧбавны лук гум да тавося нин пуӧм картупель да вензьыны лэчыд сёрниа «вячкӧй» тьӧтӧяскӧд.
abu
— <rus>Бери, бери, паря, ишь баской лук-от, до чего скусный</rus>! — ӧта-мӧд вежмӧныс вӧзйӧны найӧ.
— <rus>Да, поди, червивый он у тебя</rus>! — нарошнӧ дӧзмӧдчам ми. — <rus>У вячких — весь лук червячкий...</rus>
<rus>— Сам ты, сотана, червячкий!</rus>
<rus>Чтоб тя, лешака, под поезд шлепнуло!</rus>
<rus>Вылупил шары-те, глядишь да не видишь!..</rus>
— И дыр на оз вермы лӧньны этшсьыс петӧм тьӧтӧыд.
А миянлы тайӧ и колӧ, миянлы тешкодь кывзыштны татшӧм, зэв аслыспӧлӧс, сёрнисӧ. Татшӧм нога роч сёрнисӧ...
abu
abu
abu
Ӧтчыд, сералігкостіным, миян вежӧс дінӧ, эг и казявлӧй, матыстчӧма не то морт, не то вӧвлытӧм на ловъя лов.
Сійӧ вӧлі улыс лабичысь неуна сӧмын и джуджыдджык!
Няйтысла кормӧм пилоткаа, быгалӧм гимнастёркаа, бритчытӧм пемыд чужӧма, а морӧсас ӧшалӧ ротйысьӧм зӧбня, код помысь тай вердлӧны вӧвъясӧс зӧрӧн.
И тайӧ ловъя ловыс, пес чурка кодь ловъя мортыс, горӧдіс боевӧй команда кодь лэчыд гӧлӧсӧн:
— Граждана, отсыштӧй Отечество дорйысьлы!
Фашистскӧй тигралысь сюрса лысӧ чегигӧн кокъяс воштысьлы!
abu
abu
И сэки ме казялі, мый сылӧн миян батьӧлӧн кодь жӧ кузь да неуна пинёвтчыштӧм ныр, и ме чуть эг горӧд:
«Батьӧ!!»
Ме чеччышті кок йылӧ, ме пӧсявлі и кӧдзавлі...
Но — абу тайӧ батьӧ...
abu
А всё равно сэтшӧм сьӧкыд сы вылӧ видзӧдны — вылісянь увланяд...
Видзӧда ме, а сьӧлӧмӧс быттьӧ борӧны пиньӧн-гыжйӧн, и горшӧй курзьӧ...
— Лок, служивӧй, кежав миянӧдз, — шуис сувтігмоз Ювеналий, и сылӧн кузь да винёв туша дінын торйӧн нин коньӧрӧн да жальӧн кажитчис сёрнитысь чуркаыс. — Сёйышт, кынӧмыд кӧ сюмалӧ.
Лук эм, картупель, треска...
— Сёйны ог сёй, а сетыштанныд кӧ, босьта, — шуис шӧрипӧв дженьгӧртӧм морт. — Деньгаторсьыд ог пыксьы ни...
Ми сюялім сумкаас ӧттор-мӧдтор, а деньга сійӧ босьталіс кырымас, а кырымыс кыза гаддьӧссьӧмысла вӧлі вӧв гыж кодь чорыдӧн.
Сэсся корис, мед ми отсалім сылы вуджны мӧд вагонӧ.
Зэв тешкодя на ещӧ шуис: <rus>помогите пӧ десантироваться</rus>, да нюмъялігтыр содтіс:
— Зэлыд ӧдзӧсъяссӧ восьтавны ог судз, да и вагон костъясас тімбыльтчӧмысь пола.
Кокъяс пыддиыс сылӧн вӧліны кыз резина плашкияс, на дінысь, ёна ниртӧмысла, кыліс чишкасьӧм дук; а кырымъясас сылӧн вӧлі дзабыртӧма, буракӧ, ён кыдз пуысь вӧчӧм вугъяс, и на отсӧгӧн и тюкитіс-чеччаліс мортыд лым вылӧ ваысь петӧм вурд моз.
abu
Ме коркӧ Ыбын дорысь аддзылі тадзи чеччалысь вурдсӧ...
Ми отсалім сылы «десантируйтчыны» мӧд вагонӧ, и быдӧн кыдзкӧ нормим сьӧлӧмнаным.
Миянлы эз ло лӧсьыд...
Сыысь, мый ми киаӧсь и кокаӧсь, а сійӧ — со кутшӧм...
Гӧгрӧсіник Маша шогпырысь висьталіс ӧтувъя думнымӧс:
— Кор со талы, шудтӧмыслы, помасяс войнаыс-а...
Овныд век окота и, ловтӧ, дулльӧс моз, он сьӧвзьы.
Ме эськӧ татшӧм вӧлі, ог тӧд, мый и вӧчи...
Некод немтор эз вочавидз сылы.
Ӧд мый на ми тӧдам водзӧ лоанаыс йылысь.
Регыд сэсся ми воим Мурашӧ, и сэтысь аддзылім ранитчӧмаяслысь госпиталь.
Шондіа луннад став ранитчӧмаясыс петӧмаӧсь ывла вылӧ — коді кок пӧла да кӧстыльяса, коді беддьӧн чотіктӧ, кодлӧн тыртӧм дӧрӧм сосныс летъялӧ.
Но мыйлакӧ ставныс найӧ вӧліны улыс дӧрӧм-гач кежсьыныс, еджыд ортъяс кодьӧсь, кодъясӧн ичӧт дырйи век повзьӧдлывлісны миянӧс.
Ме юалі Ювеналийлысь, мыйла найӧс тадзинас лэдзӧны ывла вылас.
Сійӧ серӧктіс воча — ӧд ачыс госпиталяд пӧшти быдса во куйлӧма — да шуис:
— А мед эз мунны ылӧдз.
Паськӧмтӧ кӧ ӧд сетан, регыд на нывъяс дінӧ кромбыльтасны!
Тайӧяслы абу на жӧ помасьӧма войнаыс...
Но со Лёня, нырсӧ чатрӧдлігтыр, шуис:
— Быттьӧ еджыд чипанъясӧс лэдзӧмаӧсь позсьыныс кокасьыштны ывла вылӧ...
Тайӧ зэв стӧча сылӧн артмис, и ми виччысьтӧмысла серӧктім, кӧть эськӧ и тайӧ серпасас этша вӧлі серам петкӧдланаыс.
Кировын миянлы висьталісны, мый Москва пыр огӧ мунӧй.
Тайӧ шогӧдыштіс миянӧс, но мый вӧчан!..
Сэні пӧ, столицаас, тіян кодь шкетыс и сідз тырмӧ.
А сэтчӧс кӧрт туйясыс пӧ война бӧрад джагавтӧдзныс тырӧмаӧсь быд сикас эшелонъяснас, кыдзи ёна тшыгъявлӧм мортлӧн горшыс, кор тай друг веськалӧ чӧскыд сёян.
Ладнӧ, мися, мукӧд каръяссӧ бурджыка видзӧдлам да асьнымӧс петкӧдлам.
Кыті нуӧдасны, сэті и ковмас мунны, некод миянлысь оз юав ни оз кывзысь...
Ыджыд вына ки ставнас веськӧдлӧ...
Меӧн и Динаӧн...
Весиг Ювеналийӧн, кӧть эськӧ сійӧ и фронт вылын вӧлі, сэтшӧм ён да збой ачыс.
abu
Быттьӧкӧ и мый сэн сэтшӧмыс — сё-мӧд мортӧн унджык мунас Москва пыр?
Но — оз позь, лишнӧйӧсь лоам ми сэні...
abu
abu
Ми петім Кировӧ, коді коркӧ важӧн шусьылӧма Вяткаӧн, сы вӧсна мый татшӧм жӧ нима ю бокӧ пуксьӧма, кыдзи и миян Сыктывкарным — Сыктыв вылын...
Ювеналий муніс аслас вижов синма Соняыскӧд, а ми куимӧнӧсь — Дина, Лёня да ме.
Маша бара на ачыс вӧзйысис кӧлуй видзны.
Миянлы бур вӧчӧ?
Али сэтшӧм и эм — абу ёна лют весьшӧрӧтӧ гоннявны?
Ме пӧ сы кості, бурджык, фуфайкаӧс дӧмышта.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Кӧсйим дзужкнитны автобусӧн кар шӧрӧдз кымын, но эгӧ тӧрӧй — йӧзыс уна.
Митӧ мый — вот кӧстыльяса салдат эз вермы пуксьыны.
Мортыд горзіс на, мед тшӧтш босьтасны сійӧс, но автобус вӧрзис нин...
Сэки салдатыд дзикӧдз звермис, кватитіс кӧстыльсӧ увлань помӧдыс да и пондіс лӧсавны сы дінті мунысь автобус ӧшиньясӧ, зиля-зёлякылӧ толькӧ.
Но автобусыс эз и сувт — мый пӧ талысь, кок пӧлаыдлысь, босьтан...
Ёна жӧ лёкмӧдіс войнаыд йӧзтӧ.
Мыйта татшӧм нервнӧйыс му пасьталаыс лои...
abu
Карлӧн шӧр уличаыс мича да, буракӧ, зэв кузь, мылькъя и быдтор, асфальтӧн вевттьӧма, шыльыд.
abu
Миян карын уличаяссӧ эжӧма топыда тэчӧм чурка помъясӧн, и нинӧм! — ён жӧ, быттьӧ лӧсйӧм изйысь.
abu
abu
Мунам, чатрасям гырысь керкаяс вылӧ.
Думсьыным завидьтам сэні олысьяслы.
— Лёня, — юала друглысь, — ӧтнадлы кӧ тэныд сетісны со татшӧм вит судта керкасӧ, босьтін эн эськӧ?
— Босьті, — зэв збыльысь вочавидзӧ сійӧ, — ме эськӧ лэдзи олысьясӧс, ёнджыкасӧ нывъясӧс, бур дон олӧмсьыс лӧсьӧді, а ачым понді комендантавны...
— А пила кеслӧмсьыд эськӧ дугдін?
— Дугді...
abu
— Вот мытарыд! — сералӧ Дина.
Музейясӧд да театръясӧд миянлы ветлӧдлыны некор, вай жӧ кӧть базар вылӧ кежалам.
Дерт, ӧні огӧ нин вузасьӧм могысь.
abu
abu
abu
abu
А сэні ми, вомъяснымӧс паськӧдӧмӧн, регыд и сувтім дзор тошка пӧль дінӧ: сійӧ вузасис шемӧсмӧдана плодъясӧн!
Найӧ вӧліны мужичӧй кулак кодь гырысьӧсь, но шыльыдӧсь... кыдзи Диналӧн голяыс, и чим гӧрдӧсь.
Быттьӧ шонді чиръяс кутшӧмкӧ ногӧн веськалӧмаӧсь на пытшкӧ да яра ломзьӧны сэні...
Но и дивӧ!
Этатшӧм мича сёян вермӧ быдмыны му вылын!
Нимыс пӧ сылӧн — помидор!
Кыдз нӧ он ньӧб татшӧмтӧ, мед кӧть и сэтшӧм дона!
Ми ньӧбим нёль помидор, быдӧнлы вылӧ...
Ме кута сійӧс ки пыдӧсын, кыла сылысь ыркыдсӧ и сьӧктасӧ, и окота ӧдйӧджык вазнитны-курччыны, чӧсмасьыштны шуд вӧзйысь пытшкӧснас.
Но быттьӧ и жаль курччыны татшӧм мичасӧ да шыльыдсӧ...
Ми сайӧдчим кутшӧмкӧ склад сайӧ и — ӧтпырысьӧн моз малснитім вом тырӧн...
— А-ой, тьпу!!!
Да тайӧ тай нӧ пеж сёян!..
Да тайӧ жӧ картупель моль, коді тай быдмӧ чветитӧм бӧрас!..
Старикыс краситӧма татшӧм мольяссӧ да сійӧн вузасьӧ!
Ылӧдлӧ йӧзӧс!
Диналӧн да Лёнялӧн зывӧка вежыньтчӧмаӧсь жӧ чужӧмъясыс, сьӧласьӧны, а курччӧм мольсьыс визувтӧ гӧрд вирыс.
Ми клесьйӧдлім мича, но пеж плодъяснымӧс склад пельӧсӧ, сӧмын и дзобгысисны найӧ, уль колькъяс моз.
Кӧсйим и нёльӧдсӧ, кодӧс ньӧбим Машалы вылӧ, тшӧтш пезьдыны, но Дина эз сет — гашкӧ пӧ сылы и кажитчас.
Но Маша эз жӧ сёй, ӧти чӧлан видліс да сьӧласьны жӧ пондіс.
А вот Ювеналий, солыштіс да, вомсӧ чупйӧдлӧмӧн сёйис.
— Лым байдӧгъяс жӧ эськӧ ті да! — сераліс сійӧ миян вылын: — Чӧскыдыслысь кӧрсӧ на онӧ тӧдӧй!
А войнас вагонын гусялісны Лёнькалысь да менсьым ӧтувъя нопнымӧс.
Ми сыкӧд узим медся вылі, багажнӧй полка вылын.
Водім ми сыкӧд дінӧн-дінӧн, нопнымӧс пуктім юр улӧ, а садьмим да — юръясным куш пӧв вылын нин камӧдчӧны...
Бур ещӧ, мый ной гачӧс да пинжакӧс эг пӧрччы вылысь!
Мешӧкын менам вӧлі фуфайка, вежан улыс дӧрӧм-гач да важиник нин пара фланельысь, вӧвъяс дінад ноксьыны, мися, ковмас.
Нӧшта вӧліны кык книга — Джек Лондонлӧн висьтъяс да Николай Островскийлӧн — «Кыдзи калитчис сталь».
Ме, дерт, неӧтчыд нин лыддьывлі тайӧ книгаяссӧ, но нӧшта на окота вӧлі: лӧсьыд книгаяссьыд тай, кыдзи чӧскыд сёянысь, некор он ум...
Ӧні небось он лыддьы сэсся!..
abu
abu
Лёнялӧн кӧлуйыс татшӧм кымын жӧ воши, сӧмын тай сылӧн фуфайкаыс коли, улас вольсалӧма вӧлі да...
abu
Дерт, гусясьысьыд оз ёна озырмы тайӧ добрасьыд, но миянӧс, пежыд, кӧмӧдіс: вежсьывтӧгыд туй вылад оз ёна долыд ло...
abu
Колӧма жӧ нин, мися, бара домавны мешӧксӧ, — кайтам сёрмӧмӧн.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Йӧйястӧ тадзи и колӧ велӧдны! — скӧралӧ миян вылӧ Ювеналий.
Сійӧ зумышмӧма, пиньяссӧ векыштӧма, кузь сойяса негырысь, но топыд кулакъясыс сідзи и гӧрддзасьлӧны.
Дерт, сійӧ не сэтшӧма миян вылӧ скӧралӧ...
Кутіс кӧ быттьӧ гусясьысьяссӧ Ювеналийыс, сідзи и нырис эськӧ.
Ме тӧдышта сійӧс...
Лёнька гораа пондіс лыддьӧдлыны: нинӧм на пӧ шогсьынысӧ!
Ывлаын шоныд, абу на пасьтӧмӧсь.
Прибалтикаӧ воам — сетасны вӧвъяс, сӧлӧдам найӧс вагонъясӧ и — бӧр, кӧдзыдъяс пуксьытӧдзыс бӧр нин гортӧ воам...
Военнӧй вӧвъясӧн пондам вӧр кыскавны...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Ми сэки эгӧ на тӧдӧй, мый тайӧ вӧвъяссӧ ковмас гӧнитӧдны Россия пасьта не ӧти тӧлысь чӧж...
abu
А сэк кості ми пырим нин войнаӧн чишкасьӧм му вылӧ.
Вагон ӧшиньӧд видзӧдігӧн ӧтилаысь ме казялі турунзьӧм му вылысь... пач трубаяс, уна труба...
Найӧ гажтӧма сулалісны веськыда му вылын.
Буракӧ, сэні коркӧ вӧвлӧма сикт, да дзоньнас сотчӧма.
И немся морт абу кольӧма... скӧт оз тыдав ни...
Тайӧ саӧсь трубаяс вылас видзӧдігӧн менам кӧдзавліс мышкуӧй, и мыйлакӧ тӧд вылӧ уси миян школаын сулалысь... скелет...
Сярӧдчысь кос лыяса...
Жервидзысь пиньяса...
Ичӧт дырйи ме ёна и повлі сыысь.
Ыджыдджык станцияясын миянлы некыдз оз вӧлі сетны водзӧ мунан туй, сы вӧсна мый рытыввывсянь эшелонъясыс шӧтӧны-локтӧны, быттьӧ сэні кӧнкӧ ыджыд запань мынӧма.
abu
abu
Петӧны военнӧй эшелонъяс, сэні, тӧварнӧй вагонъясын, — тырыс салдат.
Кызвыннас олӧма нин дядьӧяс, ускаӧсь, морӧсаныс медальяс зёльӧдчӧны, гажаӧсь, баянъясӧн ворсӧны, йӧктӧны, рачьясӧн котралӧны, трофейнӧй тӧваръясӧн вузасьӧны, вина юыштӧмаяс гораа сьылӧны...
Меным окота видзӧдлыны быд олӧмаджык салдатлӧн чужӧмӧ, — а друг да батьӧ паныдасяс!
Вот эськӧ шудыс вӧлі!..
Но некӧн абу батьӧй...
Ӧтилаын быдса эшелон нывъяс вӧліны.
Петам пӧ Германияысь жӧ, фашистъяс мырдысьӧн нулӧмаӧсь сэтчӧ уджавны...
abu
Кыдзкӧ ещӧ со ловйӧн на кольӧмаӧсь.
А мыйтаӧн, кӧнкӧ, кулісны-сотчисны...
Мыйтаӧс, кӧнкӧ, пежӧсьтісны милӧсть тӧдтӧм зверьясыд...
Мужичӧйяслы сьӧкыд раб туяд йӧз муын мучитчыны, а кутшӧмджык налы, нывъясыдлы!
А со — гажаа дзользьӧны-сьылӧны на, вот радлуныс лоӧ, кор дыр кежлӧ вошлӧм бӧрын бӧр воасны гортаныс.
Петӧны эшелонъяс кутшӧмкӧ техникаӧн — быдса заводъяс пӧ гургӧдӧны.
И мед!
Сідзи и колӧ!
Ставсӧ колӧ нетшыштны вуж выйӧныс да петкӧдны гадъяслысь!
Ӧд мыйта кисьтісны-нырисны миянлысь...
Пленнӧйяс тыра эшелон швачкӧдіс-тӧвзис паныд.
Баксысь скӧт тыра эшелон, миян моз жӧ, писькӧдчӧ рытыввывлань.
И сымда корысь зонка ветлӧдлӧ вагонысь вагонӧ!
Ӧти татшӧмыс кежис миян дінӧ.
— Военнӧй песня!
Коді кӧсйӧ кывзыны медся лӧсьыд военнӧй песня?!
— пондіс вӧзйыны.
Миянлы вӧлі яндзим тшӧктыны зонкаыслы сьывны, ми сідз ӧттор-мӧдтор пондім сетавны сылы, но сійӧ всё равно сьыліс:
abu
...<rus>Я был ранен, и капля за каплей</rus>
<rus>Кровь горячая стыла в снегу.</rus>
<rus>Наши близко, но силы иссякли,</rus>
<rus>Я уже больше не страшен врагу</rus>...
Зонкаыслы вӧлі арӧс дас кымын.
Оръясьӧм кизьяса важ кителя, коді ӧшаліс полӧкалӧ вылын моз, картупельӧн да нянь торъясӧн тыртӧм дӧра сумкаа...
Кӧмтӧм кокъясыс няйтӧсь, потласьӧмаӧсь-варччӧмаӧсь...
И сӧмын лӧз синъясыс дзувъялӧны ясыда да челядь моз ыджыда тӧждысьтӧг...
Мыйта нин дӧнзис олӧмас тайӧ коньӧрыслы?..
abu
Дерт, ми вокъяскӧд эг жӧ юмола олӧй война чӧжыс, батьтӧг, сэсся и мамтӧг...
Но миян кӧть асланым керка вӧліс, ас йӧз, асланым Сыктыв юным...
А талӧн мый вӧліс?
Тӧдӧ-ӧ кӧть сійӧ, кӧні сулаліс керкаыс?
Юалі ме зонкаыслысь.
Оз тӧд.
Мыйта пӧ помнита, век нин туй вылын ветлӧдла.
Вагонъясын да кӧн да...
Мыйта шогыс да дойыс чукӧрмис му вылын!
А ме чайтлі: помасяс война, дзик ставыс ӧтпырысьӧн вежсяс...
abu
А кысь нӧ вежсяссӧ?..
Да и вунлас ӧмӧй коркӧ война дырсяыс — кыдзи олім, вийсим-пессим, тшыгъялім-кынмим...
Кыдзи нӧ вермас вунны ставыс тайӧ?
abu
А сэсся Рытыввыв Двиналӧн паськыд отыс лӧстыштіс.
Миян Эжваысь, буракӧ, ёнасӧ абу и ичӧтджык, сӧмын тай ваыс быттьӧ пемыдджык...
Со ӧд — ӧти Двинасянь да мӧд Двинаӧдз нин кырссьыштім-воим!
Мӧдӧдчисны гӧгӧрвотӧм нима станцияяс — Резекне, Крустпилс...
Регыд Рига, Латвиялӧн столицаыс, сэні пӧ миянлы сетасны вӧвъясӧс.
Ми, бара куимӧн, пырысь-пыр жӧ петім Ригаад.
Ставыс тані абу миян каръясын кодь.
Керкаясыс кызвыннас зэв йыла юраӧсь, мукӧдыс весиг вичко кӧлӧкӧльня кодьӧсь.
Но лӧсьыдӧсь, нинӧм он шу.
Войнанас абу ёна жугӧдӧма карсӧ...
abu
Уличаяс вылын гӧгӧрвотӧм сёрни кылӧ.
Весиг Двинасӧ, коді таті визувтӧ Балтийскӧй морелань, мӧд ногӧн шуӧны — Даугава пӧ.
Мыйлакӧ, кыдзи и миян юяслӧн, «ва» вылӧ жӧ помасьӧ.
Латышъясыс миян моз жӧ, войвывсаяс моз, ёнджыкасӧ еджговӧсь, лӧз синмаӧсь.
Сӧмын, гашкӧ, миян ногӧн серти, унджык кузь тушаа йӧзыс...
Войнас карын лыйсисны.
Ми бара на узим ывла вылын, и кыдзкӧ эз вӧв ёна лӧсьыд кывзыны пемыд вой кежлӧ лӧньӧм кар весьтын тайӧ шковгӧмсӧ.
Тані, буракӧ, войнаыс абу на помасьӧма...
abu
Но Ригаад миянлы вӧвъястӧ эз сетны, и ми лӧсыштім Литваӧ, Вильнюсӧ.
Ёнасӧ абу и ылын, а водзті со торъя государствояс вӧлӧмны, Латвияыс и Литваыс.
Быдӧнлӧн аслас правительство, аслас армия и.
Колӧ жӧ!
Меным век на чайтсьыліс, мый государство кӧ — миян моз некӧн абу пом ни дор!
А тані со миян Коми муысь на ёна ичӧтджыкӧсь вӧлӧмаӧсь...
Вильнюстӧ, буракӧ, прамӧя изӧма-чишкалӧма войнаыд.
abu
Вокзалсӧ пызь-пӧимӧ керӧмаӧсь и.
Кузь ныра литовецъяс ошйысисны, мый налӧн кодь мича вокзалыс некытӧн мирас эз сэсся вӧв...
abu
abu
Бомбаыдлы тай веськодь, мича кӧть мисьтӧм сэсся: жнёпкӧбтас, и куш сӧмын казьтылӧмъяс и кольӧны.
abu
Вильнюссянь ми мунім Каунасӧ, паськыд ваа Неман ю дорӧ, и сэні вӧлисти помасис рытывлань мунан кузь туйным.
Вӧлисти воим.
НЕМАН ДОРЫН
Миянлы шуисны: аски пӧ пондам босьтны военнӧйяслысь вӧвъяс, уна вӧв...
А мый вӧчны талун?
Не зунясьны жӧ вокзал дорын пажын кадсянь!
Ми Лёнякӧд шуим ветлыны карӧ да перво-наперво шырсьыны, а сэсся лэччывны Неман дорӧ, бурпӧт мыссьыны-купайтчыны сэні да пеславны кузь туйын вежлывтӧм дӧрӧм-гачнымӧс.
Мед сэсся вӧвъяс дінӧ мунны молодечьяс кодьӧн.
abu
abu
abu
А то код тӧдас на, кутшӧмӧсь вӧвъясыс.
Гашкӧ и кутшӧмкӧ графъяслӧн либӧ знатнӧй дамаяслӧн тшӧтш эмӧсь.
Войнаыд ӧд, уна ваа ытва моз, ставсӧ нетшыштіс места вывсьыс да нӧбӧдіс кытчӧ веськалӧ...
Гашкӧ, татшӧм вӧвъясыд полокалӧ кодь войтыртӧ матӧ оз сибӧдны.
Либӧ резыштасны-чужъясны сьӧд чужӧмад, да томӧн-кадӧн пиньтӧг колян.
Да и нывъясысь абу лӧсьыд полокалӧ кодьнад ветлӧдлыны.
Лёнякӧд восьлалам зэв веськыд да югыд улича кузя.
abu
Уна веж пуяс быдмӧны — волялысь коръя топольяс да нӧшта кутшӧмъяскӧ, ме весиг нимнысӧ ог тӧд.
Куд кодь лӧсьыдіник керкаясыс абу ёна гырысьӧсь — кык да куим судтаӧсь, зэлыда топӧдчӧмаӧсь ӧта-мӧд дінаныс, оз личкыны асланыс сьӧктаӧн, и та вӧсна уличаыс торйӧн нин паськыдӧн да югыдӧн кажитчӧ.
Татысь немечыд, буракӧ, ӧдйӧ пышйӧма, абу пазӧдӧмаӧсь карсӧ.
abu
Дыр дзӧръялім важ замок вылӧ — ӧд гортын кӧ, татшӧмтӧ сӧмын вӧтын позьӧ аддзывны.
Кино вылысь ли.
А тані со син водзад зымвидзӧ.
Коркӧ пӧ йӧз жӧ овлӧмаӧсь сэні, рыцаръяс да кодъяс да...
Кузь ныра литовецлысь рочӧн юасям, кӧні позьӧ матынджык шырсьыны.
Сійӧ букыша видзӧдӧ миян вылӧ да лэптыштлӧ пельпомъяссӧ.
Ми летйӧдлам-нетшкам балябӧжсьыным гынмӧм, пратяссьӧм юрсинымӧс, чуньясӧс ножичӧн шыригӧн моз легӧдам, но сійӧ бара на немтор оз висьтав.
Мӧд литовец, Лёнялӧн кодь жӧ дженьыд да чатрӧс ныра, радпырысь индіс миянлы шырсянінтӧ.
Эз инды, а ачыс ӧдзӧс дорӧдзыс вайӧдіс.
И шпыннялӧ, приданнӧй мӧс моз.
Бурысь-ӧ, мися, тайӧ шпыннялӧ? — весиг повзьыштім ми.
Пырим.
Еджыд халатъяса нёль мужичӧй гольскӧны-шырсьӧны.
Колӧ жӧ — этатшӧм ён мужикъяс шырсьӧны...
Менӧ тай гортын мамӧ шырліс-а.
И карын олігӧн немся шырсьысь мужикӧс ме эг жӧ аддзыв — куш бабаяс, нывъяс да...
abu
А тані со кутшӧм багатыръяс ножичӧн гольскӧдчӧны...
Буракӧ, важ олӧмсьыс на кольӧма татшӧм модаыс...
Ныртӧ косялӧ чӧскыд дуки дук.
Стен пасьталаыс зеркалӧяс, Лёнякӧд быдладорсянь асьнымӧс аддзам.
abu
Ничево на пасьтасьӧмаӧсь, абу киссьӧм кольта кодьӧсь.
Сӧмын тай юръясным ёнакодь эндӧмаӧсь — рака поз кодьӧсь, турунзьӧм вутш кодьӧсь ли.
Буретш прӧстмис ӧти места, и ме веськӧдчи сэтчӧ.
— <rus>Здрасьте</rus>... — шуи ме мастерлы, аслам гӧлӧсӧ зіли кыскыны став мелілунӧс, коді сӧмын менам вӧлі.
— <rus>Здрась</rus>! — чорыда вочавидзис сійӧ. — Пуксьы.
Ме яндысигтыр пукси еджыд дӧраӧн эжӧм креслӧ вылӧ.
Мастер вына да пельк кинас певкйыштіс юрсиӧс да кыдъя рочӧн дивитіс менӧ.
Абу пӧ яндзимыд: том морт, а ветлӧдлан полокалӧ кодь!
abu
abu
abu
abu
abu
Кадыс, мися, эз вӧв, — шуи ме сылы, а ачым жарысла да майшасьӧмысла нильзьытӧдз нин пӧсялі.
И юрси вылӧ лӧгӧй петіс — мыйла сійӧ сэтшӧм чожа быдмӧ.
— Кыдзи колӧ шырнысӧ? — юаліс сэсся менӧ мучитысьыд.
— <rus>Под польку</rus>...
— Канадскӧй полька али польскӧй полька?
— ??
Некор на ме эг кывлы, мый «полька» овлӧ уна пӧлӧс.
Но шуи: «Канадскӧй!»
abu
abu
abu
Сэсся и заводитіс сійӧ гогнавны да нярсйӧдлыны менӧ!
abu
abu
abu
Быттьӧ ме абу ловъя морт, а кер дін, кодысь сылы колӧ сизьдыны-лӧсйыны мыйкӧ морт сямаӧс.
Машинкаыс вужнас нетшкис юрсиӧс, ножичнас гольскигӧн нёль-ӧ-витысь варснитіс пельясӧс.
Но, мися, ковмас, тыдалӧ, пельтӧг петны татысь, мынла кӧ коркӧ ловйӧн...
Ачыс ыджыд, ён, выныд, майбыр, тырмӧ менӧ песнытӧ.
abu
Кузь нырыслӧн розьясас сьӧд вурун быдмӧ.
abu
abu
Дзонь час чӧж сійӧ песіс да нетшкис менӧ.
И пыр мыйкӧ бротӧдчис: то рочӧн, то ас кыв вылас.
Ёнджыкасӧ норасис, кутшӧм сьӧкыд вӧчны лӧсьыд канадскӧй полька тадзи эндӧдӧм юрысь, кодӧс, гашкӧ, война чӧжыс лючки абу на шырлӧмаӧсь.
Ме чӧв олі.
Но кор сійӧ щӧткаӧн, муртса на тэчӧм турун зорӧдӧс моз, сыналіс-пыркӧдіс юрӧс, ме муртса и тӧді ачымӧс.
Сэтшӧм лӧсьыда да шыльыда вӧлі шырӧма!
Дженьгӧртӧм юрсиӧй сулаліс тшӧкыда да рӧвнӧя, быттьӧ шоныд да зэра гожӧмӧ пуритысь-быдмысь пыш му.
abu
abu
abu
И ӧд дивӧ! — чужӧмӧй быттьӧ мичаджык лои...
Менам бурмис сьӧлӧмӧй вуруна ныра дінад.
Но, мися, тайӧ и мастер!
Меным весиг завидь лои.
abu
Ӧд ме гортын ачым шырсьывлі, зонкаяслысь не ӧти рака поз тшӧтшӧдлі, весиг <rus>«бокс»</rus> и <rus>«под польку»</rus> велалі...
Но мед вӧчны полокалӧысь этатшӧмтор!..
Та йылысь ме эськӧ и вӧтасьнысӧ эг куж!
— Гашкӧ, кавалерӧс тшӧтш и бритны? — юасьӧ менӧ «вежысьыд», а ачыс наяна нюмрӧдлӧ вомсӧ.
Дерт, кӧнкӧ, сы вӧсна, мый ускӧй менам век на лов гӧн кодь жебиник.
— Бритӧй! — шуи ме.
abu
abu
abu
abu
abu
Но сэки лоис позьтӧмтор!
Пукала и кыла, кыдзи шырӧм голяын мыйкӧ визъялӧ.
«Тойяс?!»
Ыткӧбтіс вирӧй чужӧмӧ и быдлаӧ...
Збыль ӧмӧй — найӧ?
Кузь туяс чужӧмаӧсь?
abu
Чужисны кӧ, мый оз пукавсьы места вылас?
Быть колӧ менӧ янӧдны?
Али шырӧм юрад ыркыд налы лои?..
А, гашкӧ, чорыд дуки дуксьыс коддзыштісны да котралӧны?..
abu
Мед кӧть эз жӧ нин казяв вурунӧсь ныраыс!..
Но сійӧ казяліс!
Чепӧльтіс голяӧс, сэсся пызанвывса кабала лист вылӧ лэдзис... кык зверӧс, кодъяс пырысь-пыр жӧ чепӧсйисны ӧтарӧ-мӧдарӧ.
— Эн лэдз пышйыны! — тшӧктіс мастер.
Меным быть ковмис нальыштны пеж скӧтинаясӧс.
Мый сэсся вӧчан!
abu
abu
Эськӧ князь Гвидон моз кӧ вермин номйӧ пӧрччыны, дерт, дзизкнитін-петін ӧшинь розьӧд...
Ме гӧрдӧді, ме дзикӧдз пӧсялі, лӧглун кыськӧ ыпнитіс, син водзӧй весиг пемдыліс...
Лов вылӧ быттьӧ ӧтпырысьӧн тшукис бӧръя кадся став дойыс, став сьӧкыдыс, став аддзылӧмаыс: мамӧ со кувсис, и батьӧ важӧн нин абу, чоя-вока со кытчӧсюрӧ разалім нин и; и турун пӧвстысь чурвидзысь, скелет кодь пач трубаяс быттьӧ син водзӧ сувтісны, и вӧв гыж кодь чорыд ки пыдӧса коктӧм салдат, и кӧнсюрӧ да кыдзсюрӧ узьлӧмъясным, и гусялӧм кӧлуйӧй, и дыр вежлытӧм дӧрӧм-гачӧй, коді пондіс нин сибдыны яй бердӧ...
А водзын код тӧдас на мый лоӧ, войнаӧн чашйӧм-пазӧдӧм Россия пасьтала бӧрсӧ мунігӧн...
abu
— <rus>Може, пана и освежайт</rus>? — кыла, юасьӧ мастер.
Сійӧ ӧти здукӧн и ӧвтыштіс бритванас менсьым ускӧс и тошкӧс.
— <rus>Освежайте</rus>, — тшӧкті ме.
— Кутшӧм духи кажитчӧджык панлы?
«Шипр», «Сирень?»
Али «Манон?»
— «Манон», — шуӧ пан, коді век на кӧсйӧ лэбзьыны форточкаӧд.
А Лёня важӧн нин эштӧдчӧма, пукалӧ диван вылын да ас кыв вылын чушкӧ ме вылӧ: «Сибдін али мый сэтчӧ?
Кутшӧм ӧд пан-барон аддзысьӧма — дукиӧн пызйысьӧ.
Видзӧднысӧ зывӧк, ме пета да ывлаас виччысьышта...»
— Пукалышт на, пукалышт! — меным абу зэв окота ӧтнамӧнлы кольччыны лэчыд бритваяса кид йӧзкӧд.
— Помалӧ жӧ нин сюра-тошкаыс, мед эськӧ сійӧс ӧні жӧ мыт висьӧм босьтас, да гач кизьяссӧ оз удит разьны!.. — Чушка-пиняся ме и меным нимкодь тадзи личӧдыштны лолӧс.
А сюра-тошка пызйӧ юрӧс и чужӧмӧс льӧм дзоридз кӧра дуки бусӧн, кодлӧн нимыс «Манон» да юасьӧ:
— <rus>Щего ты говоришь?</rus>
— <rus>Я хвалю вас товарищу — мол, хороший мастер</rus>.
Сійӧ юасьӧ: абу ӧмӧй ми рочьяс, и кутшӧм кыв вылын сёрнитім?
Мися, комияс ми.
abu
abu
— Да?! — зэв ёна шенмуніс мортыд. — Збыль?!
abu
Ме тӧда комитӧ!..
Коми АССР!.. Сэні менам вок эм, Пятра, Воркутаын... <rus>Угол добывайт... рубайт... таскайт..</rus>.
Ме вежавидзӧмӧн шуи, мися, миянын, ылі Войвылад, уна быд пӧлӧс йӧзыс эм.
Из шом перйӧны и вӧр пӧрӧдӧны, и нефть лэптӧны.
— А кыдз ті татчӧ веськалінныд, сы ылнасяньыс? — юасьӧ.
Ме чуть эг висьтав, мый вӧвъясла локтім.
Но сэсся мӧвпышті: мися, висьталан да, юӧртас кутшӧмкӧ бандалы, и мырддясны ещӧ миянлысь вӧвъястӧ.
abu
abu
abu
Ми кывлім нин, мый татчӧс вӧръясын зэв уна бандаяс дзебсясьӧны война помасьӧмсянь, некыдз оз кӧсйыны сетчыны выль властьлы.
Мый вылӧ и надейтчӧны...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Кӧнкӧ Литваад усис миян батьӧй, и ми корсям сылысь гусӧ, — шуи ме, сы вӧсна мый пырысь-пырсӧ немтор лӧсяланаджыксӧ эг вермы думыштны.
Ог тӧд, эскис-ӧ сійӧ талы.
Гашкӧ, сійӧ эз и кывзы, мый ме сылы сӧри, а сӧмын радліс-нимкодясис.
Сыысь, мый паныдасис миянкӧд, ылі тӧдтӧм Коми муын олысьяскӧд...
Кӧні сылӧн вокыс, Пятра, «угол рубайт... добывайт... таскайт...»
Мортыд дзик мӧд руа быттьӧ лои; деньга оз кӧсйы босьтны, юасьӧ коми йылысь.
А сэсся и ывлаӧдз колльӧдіс миянӧс, весиг адрессӧ висьталіс, кӧні олӧ.
Быть пӧ пыравлӧй.
— Со ӧд кытысь рӧдняӧс аддзим! — радліс Лёня.
— <ns>Да-а</ns>... — меным друг дум вылӧ усисны Ыбынса уджалысьясӧй: корсьны кӧ, свет пасьталасьыд уна татшӧм рӧдняыд миянлы сюрас.
Аскинас миянлысь команданымӧс нуӧдісны кар сайӧ.
Сёысь унджык морт гузьгам-восьлалам из туй кузя.
Нывъяс и зонъяс, дядьӧяс и тьӧтӧяс, еджговъяс и рыжӧйяс, мешӧкаӧсь и чемоданаӧсь, комияс и рочьяс, и мукӧд сёрниаӧсь...
Но да немтор шензьынысӧ таысь: сэкся кадӧ йӧзлӧн татшӧм чукӧръясыд ёна вешъясисны шызьӧм-доймалӧм му вывті.
abu
abu
Каунас дорын Неманӧ усьӧ Вилия нима ю, зэв жӧ паськыд да уна ваа.
Ми воим мыльк йылӧ, видзӧдам — ыджыд видз, кӧдж кодь; ӧтарсянь ю шлывгӧ, мӧдарсянь — туйлӧн зэв джуджыд насып, миянладорсянь — мылькъяс, а на помын помтӧм повозкаяс визьӧн сулалӧны.
А кузьмӧс видз вылас — вӧвъяс, вӧвъяс, вӧвъяс!
Уна и вӧв...
Йирсьӧны дышиндзи, дзикӧдз нин вольӧмаӧсь видзсӧ...
abu
Эстчаньын со автоматъяса салдатъяс тыдалӧны, походнӧй кухня тшынасьӧ сӧдз сынӧдас...
Да абу-ӧ тайӧ кутшӧмкӧ военнӧй лагерь?
Абу-ӧ кутшӧмкӧ войско сувтӧма шойччыны битва бӧрын?
Абу.
Со тай нӧ кык салдат матыстчисны миян дінӧ, и чужӧмъясныс ньӧти абу воюйтысьяслӧн кодьӧсь — синъяссӧ лӧсьӧдлӧны нывъяслы, а автоматъясыс блёнъялӧны пельпом выланыс лучкӧвӧй пилаяс моз.
abu
Кыдзи тыдовтчис, салдатъяслы — а найӧ вӧліны быдса взвод — ёна нин дышӧдӧма вӧвъястӧ видзны.
И найӧ зэв радӧсь лоины.
А ещӧ ёнджыка найӧ радлісны сыысь, мый на дінӧ сымда ныв воис...
abu
abu
А местаыс тані сэтшӧм гажа да лӧсьыд!
Видз и ю.
abu
abu
abu
И гӧгӧр яблоняяс быдмӧны, и яблӧкъяс пӧшти нин кисьмӧмаӧсь.
Сёй мыйта колӧ!
Важӧн пӧ ставыс тайӧ кутшӧмкӧ помещиклӧн вӧлӧма, а ӧні — быдӧнлӧн.
Тшӧтш и миян!
Но и малским жӧ ми яблӧкъястӧ!
abu
Первой луннас жӧ пиньяс сэтшӧма ныжмисны, мый рытъявылыс небыд нянь эгӧ кутӧй вермыны курччавны.
Быттьӧ пиньясӧс напилӧкӧн гилскисны-вуштісны...
Кыдз нӧ он сёй татшӧм чӧскыдтортӧ!
abu
Ӧд кысь ми аддзылім таӧдз яблӧкъястӧ?..
Ме, ас пайысь, олӧм чӧжӧн таӧдз ӧти яблӧк на и видлі сӧмын.
Коркӧ, войнаӧдзыс на, миян дядь, стахановец, ветліс курортӧ — кутшӧмкӧ пӧ Абхазияӧ — и вайӧма яблӧкъястӧ.
Восьтіс сійӧ чемодансӧ, и миян ныръясӧ косьӧбтіс сэтысь кольмӧдана чӧскыд дук.
Некор кывлытӧм дук, коді быттьӧ воис кутшӧмкӧ мӧд мирысь.
abu
Меным вичмис сэки быдса яблӧк.
Ӧтнамлы!
Кулакысь ыджыдджык!..
Сійӧ вӧлі банйыны заводитӧм пув тусь рӧма, но небыд, ма кӧра.
abu
Ме помтӧм шудлунӧн чеччӧдлі сійӧс киясын, исалі, исалі, а сэсся видлі да эг и тӧдлы, кыдзи сійӧ дзоньнас сыліс вомын...
А дядьлӧн чемоданысь дыр на эз пактав яблӧк дукыс, ми восьтывлім сійӧс да чӧсмасьӧмӧн исавлім.
Тані яблӧкъясыс вӧліны чорыдджыкӧсь, но всё равно чӧскыдӧсь, и ми малским-сёйим найӧс вом каличьяс жугавтӧдз.
И весигтӧ кынӧмъяс эз висьмыны!
Мися, гашкӧ, яблӧкыд кынӧмыдлы миян чӧд моз жӧ бур?
Но миянлы главнӧйыс, дерт, абу яблӧк, а — вӧвъяс.
Мыйта вӧвсӧ чукӧртӧмаӧсь татчӧ!
И кутшӧмӧс сӧмын абу вайӧдӧмаӧсь!
Слӧн кодь гырысь битюгъяс и миян сиктса кодь поснияс, шыльыд гӧна и кузь гӧна, сьӧкыд додь кыскысь и кавалерийскӧй, рам и чужъясьысь.
Но пӧшти ставыс пӧтӧсь, вердасаӧсь.
Салдатъяс ошйысисны, быдса эшелон зӧр пӧ нин вердім налы...
Салдатъяс жӧ стӧчмӧдісны, мый война помасьӧм бӧрын тайӧ вӧвъясыс армиялы лишнӧйӧн лоисны, сы вӧсна найӧс и «демобилизуйтісны».
Но, а коді да кыдзи веськавлӧма война вылас — колхоз конюшняысь либӧ жӧ кутшӧмкӧ графлӧн картаысь, — тайӧс пӧ ми огӧ тӧдӧй.
Сы вӧсна, мый некодлӧн биографияыс абу.
Сэсся миянлы висьталісны: став тайӧ армиясӧ ковмас пӧ ас кокӧн гӧнитӧдны гортӧдз...
abu
Ми, дерт, дасьӧсь вӧлім нин быдтор вылӧ, но татшӧм юӧрыд неуна шогӧдыштліс — век жӧ тасянь ылынкодь Коми муӧдзыд.
Но дас квайт арӧснад ӧмӧй верман дыртӧ шогавны мортыд?
Кор тэ ещӧ ӧтлаын другъясыдкӧд?..
А, тшак ва, мися!
abu
abu
abu
Тайӧ, мися, весиг бурджык на!
Став Россия-матушкасӧ ас синмӧн аддзылам!
Вагон ӧшиньӧдыд сійӧ ӧд сӧмын кино вылын моз тыдаліс...
abu
Юклісны миянлы вӧвъястӧ, и быдӧн вылӧ вичмис сизим душӧн.
Сэсся быд кык морт вылӧ сетісны бричка, коді ӧнісянь дыр кежлӧ лоас миянлы... и вагонӧн, и гортӧн, а гашкӧ, и дорйысян крепостьӧн.
Чиганъяслы моз.
Нинӧм, ён телеганыс!
Кӧрӧбыс кӧртӧн дорӧма, кер кодь кыз вожъя, и кӧлесаяссӧ кыз кӧртӧн эжӧма, оз изсьыны, кӧть му помӧдзыс мун.
abu
Меным эськӧ бричканас зэв окота вӧлі ӧтвывтчыны Динакӧд.
Сідз...
Бур сьӧлӧмӧн.
Мися, ӧд ме век жӧ мужик морт, а кузь туяд мыйыс оз вермы лоны, век нин коркӧ отсышта.
abu
Но ни сійӧ, ни ме кыдзкӧ эгӧ кужӧй та кузя сёрнитчыны.
Буракӧ, тулысся кӧдзалӧмыс век на эз сыв, кӧть эськӧ и жар гожӧмыс вӧлі...
Дина гозъясис Машакӧд.
А ме, дерт жӧ, Лёнякӧд.
Но ми, кык друг, чорыда шуим, мый асланым нывъяс дінысь некор ог ӧтдортчӧй, век ӧтлаын лоам.
Дыр юклісны вӧвъяссӧ.
Сы вӧсна, мый колӧ вӧлі вӧчны сідз, мед эськӧ быдӧнлы кыдзкӧ ӧткодьсямаджыкӧсь веськалісны — ёнъясыс и омӧльджыкъясыс, гырысьясыс и посниджыкъясыс.
А тані, гашкӧ, став пӧрӧдаа вӧвъясыс чукӧрмӧмаӧсь.
Медбӧрын миянлы Лёнякӧд веськаліс <ns>зэ-эв</ns> сутши-кетши эскадрон.
Со, шуам, Геркулес нима вӧв.
Первойсӧ ми весиг полім сы вылӧ видзӧдлыны, непӧштӧ матыстчыны!..
Ок, ыджыд!
Паровоз быттьӧ, сӧмын абу сьӧд, а ме эськӧ шуи, ягсер рӧма.
Морӧсыс — ыджыд пач кодь крут да паськыд,  — коз пу дін кодь кызӧсь, йӧгӧсьӧсь, ӧти-мӧдлаын быттьӧ сир ёкмыльяс сярвидзӧны.
А нӧшта на ёна шензьӧдіс зад вылыс — гӧгрӧс, шыльыд, жӧлӧба; бӧртинас ми Лёнякӧд кисьтлім тайӧ жӧлӧбас быдса рач ва, и этша и визувтіс бокӧ, ставыс ӧшйис.
Но и вӧв!
Быдмылас жӧ татшӧмыс!
Гашкӧ, збыльысь, ачыс Геркулесыс тышкасьліс та вылын?
Вӧвлӧма тай сэтшӧм герой важ йӧзлӧн...
А сэсся и сетіс ассьыс нимсӧ?..
Ок эськӧ, ӧні жӧ кӧ сувтӧдны тайӧ Геркулессӧ вӧрӧ кыскасьны.
Мыйта кер эськӧ сійӧ петкӧдіс...
А кузь туяд оз-ӧ омӧльтчы?
Та ыдждаыдлы ӧд, кӧнкӧ, мыйта сёяныд ковмас...
Геркулес дінӧ первойсӧ ми Лёнякӧд матыстчим... вӧр чащаысь петӧм ош дінӧ моз.
abu
Сэтшӧма полім.
abu
Менам киын вӧлі ыджыдкодь нянь шӧрӧм, а Лёнялӧн — яблӧкъяс.
И мыйкӧ меліа шуалам сылы, мед нин сӧмын лёктор оз думышт миян йылысь.
abu
abu
abu
abu
А сійӧ меліа нюлыштіс мыччӧмторъяссӧ, и сэтшӧм бур синъясӧн видзӧдӧ миян вылӧ.
Весиг быттьӧ гажалысь синъясӧн.
И кузь бӧжнас долыдпырысь ӧвтчӧ.
И со нин ми малалам сылысь шыльыд гӧна голясӧ, морӧссӧ, и сэтшӧм топыд сылӧн яйыс, и кылан, кыдзи пӧсь вынӧн нӧйтчӧ-туӧ ки пыдӧс улад.
abu
Дерт, Геркулеслы ковмас лоны кӧреннӧй пыдди.
Буракӧ, медуна ковмас сылы кыскыны сьӧкыд бричкатӧ.
А мый вӧчан?
Ачыс мыжа, мед эз быдмы сэтшӧм ёнӧн.
Мӧд вӧв вӧлі Махно нима.
Ог тӧд, коді сійӧс тадзисӧ нимтылӧма.
Махноыд ӧд анархист вӧвлӧма...
Но бӧртиджыкнас миянлы лои гӧгӧрвоана, мыйла сетӧмаӧсь сылы татшӧм нимсӧ.
Махно вӧлі Геркулес кодь жӧ ыджыд, но сӧмын векньыдджык сы серти, абу сэтшӧм гырысь мускулъяса.
И рӧмыс мӧдкодь — пеган, гӧрда-еджыда.
Сійӧ эз жӧ тӧдтӧмчы миянысь, рам жӧ вӧлі, зэв любӧпырысь мурчкис-сёйис миян киысь зӧр, кодӧс ми мыччим сылы зӧбняын.
И кыдзкӧ зэв мудера видзӧдӧ миян вылӧ.
Гашкӧ, думайтӧ: мыйся пӧ йӧз тайӧ?
abu
Кыдзи тайӧяскӧд колӧ овны?
abu
abu
Сэсся миянлы веськаліс Монголка нима вӧв.
Сійӧ тӧдчымӧн ичӧтджык водзын индӧмъясыс серти, но тушаа жӧ, кузь гырка.
И кузь да сук гӧна.
Быттьӧ тулан куӧ пасьтасьӧма.
Рӧмыс весиг сэтшӧм, помнита на, коркӧ батьӧ не ӧти тулан кыйліс.
Эстшӧм шоныд пась!
Монголкаӧс ми медводз седлӧалім — быд бричка вылӧ сетісны тшӧтш и кык седлӧӧн — да пондім гӧняйтлыны сы вылын.
Ок и чож вӧв!
И кывзысьысь, и мелі...
Бӧртинас сійӧ уна и бур вӧчис миянлы.
Сы пыдди Монголкалӧн другыс, коді янсӧдчывтӧг ветлӧдліс сыкӧд, вӧлі зверь кодь.
Тайӧ вӧлі шензьӧдана мича вӧв!
Дон-Жуан нима рысак.
Джуджыд, гум кодь вӧсни да стройнӧй, вылын юра...
Ачыс сӧстӧм яла нитш рӧма, а кузь кокъясыс еджыд тшая-подаӧсь.
abu
Ок и тшап вӧв!
Сы вылын эськӧ военнӧй парадъяс примитны, а ми со кер кыскавны кӧсъям нуны...
Но кыдзи на ещӧ нуан, кор матӧ оз сибӧд дінас!
Первой луннас ми Лёнякӧд быд ногыс видлім матыстчыны сы дорӧ — и бурӧн, и лёкӧн, — но некыдзи эг вермӧй.
abu
abu
Чашкӧдас ныр розьяссӧ и гырд синъясӧн видзӧдӧ миян вылӧ, чужйыны лӧсьӧдчӧ.
А ӧтчыд вазнитіс-курччис менсьым пельпомӧс, лӧзӧдтӧдз лои...
Мися, буракӧ, ёна ӧбидитлӧмаӧсь тайӧс...
abu
Дон-Жуанлӧн морӧсас вӧлі кузькодь вурысасьӧм ворга, буракӧ, пуля либӧ осколок гӧрыштӧма.
Гашкӧ, таысь скӧрмис йӧз вылӧ!
Кывтӧм пемӧсыд висьтавнытӧ оз вермы.
А вермис кӧ, код тӧдас мыйта вӧлі эськӧ сылӧн норасянторйыс...
abu
abu
Ачыс Монголка дінысь оз и вешйыв.
Пуктас юрсӧ пӧдругаыслӧн мыш вылӧ и любӧпырысь шыньвидзӧ тадзи.
Зӧр вӧлі кисьтам Монголкалы, и сӧмын ӧтлаын сёйӧны.
А миянӧс оз сибӧд...
Весиг Мирон Миронэч, бригадирным, немтор эз вермы керны сыкӧд.
Кӧть эськӧ и кавалеристӧн шусьӧ.
Мортыд, думсьыс, аслыс вылӧ кӧсйис седлӧавны Дон-Жуансӧ, мед командир моз тшапитны сы вылын.
Но час-мӧд ноксьӧм бӧрын сьӧвзис, мед нин пӧ ӧтчукӧрас мунӧ...
Но, часлы, нӧшта ӧти вӧв йылысь висьтышта.
Сійӧ вӧлі Монголка ыджда жӧ, но сы серти кызджык, гӧгрӧсджык, и зад вылыс гӧгрӧс — тупыль кодь.
Ачыс кос лыс рӧма, сьӧд бурыся да сьӧд бӧжа, а кымӧсас и юр кузялаыс — еджыд пас.
Мича пемӧс жӧ.
abu
Но медъёнасӧ шензьӧдіс миянӧс сылӧн нимыс — Туроб.
Мый тайӧ висьталӧ? — жуглім ми юрнымӧс. —
Гашкӧ, нелючки гижисны «Турок», либӧ ещӧ кутшӧмкӧ мӧд ним.
А гашкӧ, тайӧ — Турӧб?
Коми ним?
abu
abu
Ӧд миянысь мыйта жӧ нулісны вӧвтӧ война вылад...
А роч алфавитад «ӧ»-ыс абу...
Кор ми воӧдчим тайӧ мӧвпӧдзыс, мӧд ногӧн чайтны эг нин вермӧй.
И сэтшӧм мусаӧн сійӧ миянлы пондіс кажитчыны!
Шыльӧдам бурысьсӧ, вердам зӧрйӧн и быдторйӧн, комиӧн сёрнитам.
А сійӧ зэв сюся кывзӧ.
А ӧтчыд весиг гӧрӧктыштіс.
Гашкӧ, гӧгӧрвоис миянӧс?
abu
abu
И рад лои, мый ылі муысь аддзис ас йӧзӧс?
abu
Тадзи ми лун куим тӧдмасялім асланым вӧвъяскӧд, вердім-юкталім найӧс, ас дінӧ велӧдім.
abu
И дивӧ босьтіс менӧ — быд пемӧс, йӧз моз жӧ, аслыснога не сӧмын туша-мыгӧр сертиыс, но и этшыс серти.
abu
Кызвыннас став вӧвъяс велалісны миян дінӧ, эз ӧтдортчыны.
Сӧмын Дон-Жуан век эз кӧсйы сибӧдны.
А меным сэтшӧм окота вӧлі буретш сійӧс седлӧавны, сы вылын тшапитны-скачитны.
abu
abu
abu
Да мед эськӧ Дина аддзыліс...
И не сӧмын тшапитӧм могысь!
Ӧд кузь туяд татшӧм тэрыб вӧлыд быдлаӧ ковмас.
Шуам, друг пондасны пышйыны мукӧд вӧвъясыс, ковмас ӧд вӧтӧдны найӧс...
А Дон-Жуан ставсӧ эськӧ вӧтӧдіс.
abu
Вот эськӧ морков кӧ кыськӧ судзӧдыштны!
Ми сиктын морковнад ёна вӧлі том чаньястӧ ылӧдлам.
Первойсӧ некыдзи оз сетчыны пуксьыны, а сэсся вочасӧн велалӧны чӧскыдтор дінад...
А кысь ӧні меным морковыс?
Сакар тор абу ни.
Талон вылӧ кодӧс сетыштлісны, ми важӧн нин бырӧдім.
И сэки меным дум вылӧ уси литовец парикмахер.
Гашкӧ, мыйкӧ нуны сылы, и отсалас кыськӧ морковсӧ судзӧдны?
abu
Ме висьталі ассьым мӧвпӧс Лёнялы, но сійӧ эскытӧмпырысь пӧлньӧдлыштіс юрсӧ: ог тӧд пӧ...
Но менӧ чушкис нин мазіыс!
Но мый эськӧ нуны сэтчӧ?
Зӧр?
Али седлӧ кучик вундыны?
Но ӧд сэки найӧ вермасны тӧдмавны, мый ми вӧвъясла локтім.
А меным век на эз вӧв окота йӧзасьны тані...
Ладнӧ, мися, водзын сідз ветла, разведкаӧ моз.
Сэсся тыдовтчас.
Ме эськӧ и зэв ёна полі муннысӧ, не Дон-Жуан кӧ, нинӧмысь эськӧ эг мун...
Но мортыд тай сэтшӧм — кор мыйкӧ зэв ёна колӧ сылы, немтор сійӧс оз вермы пыкны...
Час вит гӧгӧрын ме мӧдӧдчи тӧдса адрес кузя, эг вунӧд ме сійӧс.
Абу и ылын вӧлӧма, кар таладорас.
abu
abu
abu
Неыджыд керка, зэв йыла юра, гӧрд черепицаӧн вевттьӧма.
Гӧгӧрыс йӧртор, картупель быдмӧ.
Кильчӧ помас пукалӧ том морт да кузь пуртӧн борӧ-весалӧ свежӧй картупель.
— Вайчайтисъяс тані олӧны? — юася.
abu
Том морт кыпӧдіс сьӧд юрсӧ, кыскыштіс ыджыд гӧрба нырнас, видзӧдліс ме вылӧ шензьӧмӧн:
— Тані...
abu
Код нӧ эськӧ колӧ тіянлы? — юаліс кыдъя рочӧн.
Мися, сійӧ дядьыс, коді уджалӧ парикмахерскӧйын.
Том морт мыйкӧ горӧдіс ас ногӧныс.
И керка ӧшиньӧд мыччысис менӧ шырысьлӧн вурунӧсь ныра чужӧмыс.
И пырысь-пыр ӧд тӧдіс менӧ.
Дерт, кӧнкӧ, юрсиӧй серти, сэні ӧд тӧдчис сылӧн киподтуйыс.
Котӧрӧн петіс миян дінӧ, киасьӧ, торгӧ-сёрнитӧ:
— А ме чайті тэ он нин во!
Ме зэв рад, зэв рад!
А тайӧ Ионас — менам пиӧй...
Ионас, а тайӧ зонмыс Коми муысь воӧма!
Аддзан!..
Кӧні тай миян Пятра дядьным...
Час, картупель пуам, пажнайтам ӧтлаын...
Молодеч, мый воин...
Со ӧд кутшӧм варов вӧлӧма!
Ӧдйӧ пусис свежӧй картупель, менӧ тшӧтш пуксьӧдісны сёйны.
abu
Пызан вылын ичӧтик самӧвар тшӧтш руасьӧ, и сакар тыра ичӧтик доз эм...
Ме яндысигтыр сёя-юа и висьтала ая-пиалы ылӧ кольӧм Коми му йылысь.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Мися, ыджыд да паськыд сійӧ миян — Литва кодьыд вит-ӧ-квайт тӧрас, сӧмын, дерт, йӧзыс гежӧдджыка олӧны.
abu
Шензьӧны, юасьӧны Воркута йылысь, кытчӧ кутшӧмкӧ ногӧн веськалӧма налӧн Пятраыс.
Мися, ме сэтчӧ ачым на эг волы, но тӧда, мый сэні тундра, немся пу оз быдмы, зэв кӧдзыд да тӧла, но му пытшсьыс аддзӧмаӧсь зэв уна из шом, бур из шом...
И война дырйиыд тайӧ из шомыс ёна отсаліс страналы.
abu
Ышми да, быдторсӧ ме висьтавлі налы.
Буракӧ, сы вӧсна, мый гажӧй нин бырыштіс гортысь, чужан муысь.
abu
Висьтавла налы, а ачым быттьӧ аддза помтӧм лӧзалысь вӧръяс, сӧстӧм ваа юяс...
Сёйыштӧм бӧрын кӧзяин аттьӧаліс менӧ висьтасьӧмысь и муніс.
Извинит пӧ, уджавны колӧ, а тэ пӧ пукалышт на Ионаскӧд.
А колӧкӧ пӧ и узь миянын...
— Ӧні папа вой шӧрӧдз оз во, — стӧчмӧдіс Ионас. — Рытъяснас сійӧ ректысьӧ станцияын.
Содтӧд нянь сыысь сетыштӧны...
Ми вель дыр на пукалім Ионаскӧд пелькиник горничаын.
Тані весиг важиник пианино сулаліс, сійӧс ме сӧмын кино вылысь на аддзылі.
Ионас шуис, мый зэв ёна радейтӧ ворсны и окота сылы лоны музыкантӧн.
Сёрнитам ми сыкӧд быдтор йывсьыс, а стенсянь миян вылӧ сюся видзӧдӧ кутшӧмкӧ воин, вӧв вылын пукалӧ, киас меч.
abu
abu
Тайӧ пӧ важ литовскӧй князь — Гедимин Гедиминас, сійӧ пӧ дас нёльӧд нэмын на ёна воюйтлӧма немечьяскӧд.
Коді нин сӧмын эз воюйтлы немечьясыскӧд!
abu
abu
Сэсся Ионас ворсіс меным пианино вылын, быттьӧ пан-баронлы.
abu
Чуньясыс сылӧн ме серти кызджыкӧсь и кырымъясыс первойсӧ быттьӧ сьӧкыдӧн кажитчисны, но жбыркъялісны сьӧда-еджыда клавишаяс весьтӧд, ышмӧм пышкайяс моз, кокниа да пелька, и таысь ыджыд сьӧд ящикыс уна гӧлӧсӧн сьыліс и бӧрдіс.
И виччысьтӧг дзикӧдз шызьӧдіс да нормӧдіс менӧ.
Менам лолӧй тшӧтш пондіс бӧрдны и сьывны, менӧ шог босьтіс, но тайӧ быттьӧ и эз вӧв сэтшӧм шог, кодысь петляӧ пырӧны, а вӧлі тайӧ кутшӧмкӧ сӧстӧм, югыд шог, и сійӧ быттьӧ небзьӧдіс да весаліс менсьым лолӧс...
abu
И ме быттьӧ бӧр пӧри ичӧтик зонкаӧ, немторйысь тӧждысьтӧм детинкаӧ, и быттьӧ ризъяла-котрала берегдорса видз вылын, гӧгӧр ставыс дзользьӧ-сьылӧ, и нимкодьӧйла ог и тӧд, мый ещӧ вӧчны.
Гортӧ котӧрта да, мамӧ чӧскыда вердас менӧ — кос яя шыдӧн да жаритӧм тшакӧн, а батьӧ, гашкӧ, тшӧктас ичӧтик гира лэптавны, видзӧдлам пӧ, ёнмин эн пажнайтӧм бӧрад...
Пӧся ворсӧ Ионас, став йывсьыс вунӧдӧмӧн.
Небось тай кыськӧ велалӧма...
Да ӧд кыдзкӧ ловтӧ дзоньнас шымыртӧ ворсӧмыс...
Эг чайтлы ме...
Лӧня кусісны медбӧръя шыяс, кыдзи шонді лэччигӧн кайяслӧн сьылӧмыс, и меным сэтшӧм жаль лои, мый ставыс тайӧ помасис.
— Но, мый шуан?
Кажитчис, эз? — юаліс Ионас улӧс мыш вылас лэдзчысьӧмӧн.
Мудзтӧдзыс жӧ мортыдлы лоӧма...
abu
— <ns>Лӧ-ӧсьыд</ns>! — лов тырӧн шуи ме. — Ачыд али мый лӧсьӧдін тадзисӧ?
— Хы, ачым!
Иоганн Себастьян Бах!
Кывзы, а тэ нӧ эськӧ кужан-ӧ мыйӧнкӧ ворсны?
— Ме?
Балалайкаӧн «Шондібанӧй» неуна ворсышта.
— А мый сійӧ сэтшӧмыс?
Ме висьталі сылы, мый «Шондібанӧйыс», рочӧн кӧ, лоӧ — <rus>солнечноликий</rus>.
Либӧ — красно-солнышко.
Но и тайӧ на абу дзик стӧча, ылӧсас вуджӧдӧм на лоӧ.
А стӧчджыка кӧ, сьӧлӧмсянь кӧ, «Шондібанӧйыс» лоӧ — мыйкӧ медся матысса.
Медся дона.
Медся муса.
Со, шуам, миян ӧти ныв эм, Дина нима.
И, шуам, ме понда ыдждӧдлыны сійӧс «Шондібанӧйӧн».
Сідзкӧ, сійӧ меным код тӧдас мыйӧн и лоӧ! — и пӧся ыпъялысь тувсов шондіӧн, и сэзь войӧ югзьысь тӧлысьӧн, и сӧстӧма дзольгысь вӧрса ёльӧн...
Ставнас ӧтпырйӧ!
Дзик ставнас!
Тані весиг оз и позь торйӧдны ӧтиӧс мӧдсьыс...
И татшӧм морттӧгыс, сійӧ жӧ Динатӧгыс, ме ог и вермы овнысӧ...
Со, мися, мый лоӧ «Шондібанӧйыс».
И сылӧн лад вылӧ, мися, миян не этша сьылан лӧсьӧдӧма...
Сэсся ме весиг и сьылышті Ионаслы:
Шондібанӧй, важ керкаӧй,
Век на тай тэ сулалан.
Шондібанӧй, важ мусаӧй,
Век на тай тэ радейтан.
— О-о, тэ тай лӧсьыда сьылан! — нимкодьмис Ионас. — Мотивыс мыла и.
А ноко...
Ме нӧшта на сьылі, а Ионас босьтіс ладсӧ аслас пианино вылын.
И гӧрд черепицаа литовскӧй керкаын некымынысь юргис коми «Шондібанӧй».
И тайӧ кыдзкӧ ӧдйӧ матыстіс миянӧс, кык зонкаӧс, кӧть эськӧ ми, сёрнинам, ӧдва-ӧдва вӧлі гӧгӧрвоам ӧта-мӧднымӧс.
— А мый ещӧ тэ кужан ворсны? — юасьӧ Ионас.
— «Краковьяк», — ошйыся ме. — Видзӧдтӧ, ме, Ионас, йӧктыны ог куж, и тайӧ «краковьякыс» быттьӧ ме йылысь и эм:
<rus>Русский, немец и поляк</rus>
<rus>Танцевали краковяк,</rus>
<rus>А зырянину — плевать!</rus>
<rus>Не желает танцевать</rus>...
А нӧшта ме висьталі Ионаслы, кыдзи ӧтчыд ми, куим вок, пондім мырддьысьны батьӧн на ньӧблӧм балалайкаӧн.
Сы вӧсна, мый быдӧнлы ӧттшӧтш окота лои бриньӧдчыны...
abu
Мырддьысим сэтчӧдз, кытчӧдз куим тор вылӧ эгӧ юкӧй ворсансӧ.
— Мед быдӧнлы вӧлі, да? — сералӧ Ионас. — <rus>Щудаки</rus>...
Та бӧрын вӧлись ме веськыда висьталі Ионаслы, мыйла локті.
Дон-Жуан йылысь висьталі.
И кори, мед сійӧ судзӧдас меным мыйтакӧ морков.
Мортыдлӧн, видзӧда да, ӧзйисны синъясыс.
— Интереснӧ!..
А ме кывлі жӧ нин сійӧ вӧвъяс йывсьыс.
Вӧла салдатъясӧс частӧ аддзывлі и...
Часлы, ме петала Альдона тьӧтӧясӧ, налӧн эм морковыс, а миян абу...
Сетас сійӧ.
Недыр мысти Ионас вайис кӧкъямыс морков, гырысьӧсь, бур кушман кодьӧсь, и сэтшӧм чӧскыда гӧрдӧдӧны.
abu
Ме пӧся аттьӧала литовецӧс и шуала, мый водзӧссӧ мыйкӧ вая жӧ налы.
— <rus>Щудак</rus>, немтор оз ков, мый тэ! — ӧвтчӧ Ионас.
Сэсся яндысигтыр юалӧ: — <ns>Федья</ns>, позьӧ кӧ, гашкӧ, ислӧдлыштан менӧ вӧв вылын, а?
Коркӧ бабушка ордын ичӧт дырйи пуксьылі, а сэсся эг на.
<ns>Зэ-эв</ns> окота!..
Он на кӧ пырысь-пырсӧ мунӧй...
— Аски жӧ и лок! — радпырысь кӧсйыси ме.
Асланым таборӧ бӧрсӧ вои пемдандорыс нин, ёнасӧ сёрмӧдчыны тӧдтӧм карад эг лысьт.
Да и то нин Ионас колльӧдіс менӧ.
Лёнякӧд домавлім вӧвъясӧс — кодъясӧс нарошнӧ тувъялӧм майӧгъяс дінӧ, кодъясӧс бричка вож дінӧ, мед ас гӧгӧрын, матынджыкӧсь вӧліны.
Вой кежлад ми огӧ вӧлі лысьтӧй кольны найӧс видз вылын.
Дерт, шуам, дежурнӧйяс эмӧсь, тшӧтш и автомата салдатъяс.
А друг кӧ найӧ пондасны нывъяскӧд кургыны?
Оз и кывлыны сэки, кыдзи пышйӧдасны вӧвъясӧс...
abu
Монголкаӧс да Дон-Жуанӧс иналім ас дінӧ матӧджык.
Ме перйи ӧти морков да мыччӧдла налы.
abu
Монголка долыдпырысь пондіс педзны места вылас.
Чӧвлы, мися, тайӧс абу тэнад чорыд кывъя вомлы дасьтӧма...
А Дон-Жуан сӧмын видзӧдӧ.
Синъясыс эськӧ и вежсьыштісны жӧ, кампет казялысь кагалӧн кодьӧсь лоины, но оз босьт.
Ме нин меліасигтыр вом дорӧдзыс вайӧдла, но оз босьт, бергӧдӧ юрсӧ.
А Лёня сералӧ ме вылын.
Часлы пӧ, ми сійӧс мӧд ногӧн заводитлам велӧдны.
abu
Туйӧ петам да, доддялам бричкаӧ и кузь лунтыр ог лэдзавлӧй, ог вердлӧй ни.
Сэки видзӧдлам, кыдзи пондас баитны.
abu
Миян дорӧ матыстчис Дина, налӧн бричкаыс, дерт жӧ, вӧлі орччӧн.
— Ноко, вайлы ме видла, — шуис сійӧ.
Ме дӧзмӧмпырысь сеті морковтӧ, Дина мыччис.
Дон-Жуан дженьыдика гӧрӧктыштіс да небыда босьтіс ныв киысь чӧсмасянтортӧ.
abu
Со ӧд кутшӧм, а!
abu
abu
Ме котрала чӧрту потшӧс сайті, дзайга-кора, а сійӧ, мисьтӧм бугыльыд, менсьым жӧ морковӧс мӧд кырымысь босьтӧ!
Ме чуть эг лӧсышт сылы кулакӧн яндысьтӧм синмас.
Нӧшта нин лӧгӧй петіс сыысь, мый Лёня киксьӧ-сералӧ.
А Дина:
— Кывтӧм пемӧсъясыдкӧд колӧ меліджыкӧн лоны, Федя.
Найӧ ӧд абу йӧзыд — оз вермыны терпитны лёкалӧмъястӧ...
Менӧ парскис тайӧ.
Мый сійӧ кутіс тӧд вылас тадзсӧ шуигӧн?..
Пемыд нин да, синъясыс лючкисӧ оз тыдавны...
— Федя, ачыд тай шулін, мый Дон-Жуан нимаыс пӧ тшӧтш и морт вӧвлӧма, — чиктылӧ Лёня. — Уна нылӧс пӧ радейтлӧма. Тайӧ, гашкӧ, сійӧ жӧ рӧдсьыс да?
— Гашкӧ и сэсь, — менам бӧр личаліс сьӧлӧмӧй.
А Дина нин шыльӧдӧ-малалӧ Дон-Жуанлысь ныр-вомсӧ, голясӧ, сэсся и мыш вывсӧ тшӧтш — кӧть ӧні жӧ седлӧалас.
А миянлы домӧдыс кутны ӧдва-ӧдва сетчыліс...
— Федя, ковмас меным сетны Дон-Жуантӧ, — наяна сёрнитӧ Дина. — Аддзан, ньӧти оз тӧдтӧмтчы меысь.
Ковмас вежсьыны кутшӧмкӧ вӧлӧн.
— А ноко, видлы седлӧавны, — шуа ме.
Дина босьтіс седлӧ, Дон-Жуан казяліс и дрӧгмуніс, быттьӧ пӧсь сэрапомӧн дзужалісны сійӧс.
А ныв мыйкӧ зэв меліа шуалӧ сылы и тапкӧдӧ кинас...
И пуктіс ӧд вылас седлӧтӧ!
— Ковмас либӧ вежсьыны, мый сэсся керан, — шуа ме, а аслым сэтшӧм забеднӧ, кӧть бӧрд.
— А гашкӧ либӧ ми тіянӧс гӧтралам, — кывсӧ песӧ Лёня. — Казялас тайӧс Дон-Жуаныд и тшӧтш бурмас Федя дінӧ.
Оз кӧ ревнуйтны понды да ещӧ ёнджыка скӧрмы...
— Вот тэныд, вот тэныд, мытарлы! — Дина, кылӧ, гоз-мӧдысь шлёчкис варовмӧм Лёнялы.
abu
Сэсся, ми, кык друг, водім асланым позйӧ, бричка кӧрӧбӧ.
Сэні миян кос турун вылӧ вольсыштӧма брезент, юр улын — шыльыд кучика седлӧяс, а эшкын пыдди Лёнялӧн фуфайкаыс.
Менсьым жӧ фуфайкаӧс, висьтавлі нин тай, кодъяскӧ пышйӧдісны вагонын на.
abu
Шочиника шытӧлалӧны домавлӧм вӧвъяс — то кодкӧ ышловзяс-прысьнитас, то дорӧм кокнас тотшнитлас пу бердӧ.
Сынӧдыс йиджтысьӧма яблӧк да видз кӧрӧн.
Зэв ёна кылӧ вӧв пӧсь дук.
Лёнякӧд видзӧдам кодзулӧсь енэжӧ.
Миянын кодьӧсь жӧ быттьӧ тані кодзувъясыс, кӧть эськӧ и зэв ылӧ вешйим гортысь.
abu
Со Ыджыд кӧш, этані со — Ичӧт кӧш, а со и Войвыв кодзув дзирдалӧ.
Мӧд ног миян шуӧны сійӧс Юрйыв кодзулӧн.
Аски пӧ медбӧръя лун тані.
А сэсся и мӧдӧдчам ми кузь туйӧ, тайӧ кодзувланьыс.
abu
abu
Интереснӧ, волас-ӧ Ионас?
Лӧсьыда жӧ ворсӧ, дявӧлыд!
Ӧні на быттьӧ юргӧ музыкаыс лов пытшкын.
А вот со немеч гижӧма, Бах...
Тешкодь овыс...
Быдлаын эмӧсь бур йӧзыд!
Сӧмын вот ог тӧд, кыдзи лёкъясыс артмӧны.
Гитлер коддьӧмъясыс.
И кыдзи налӧн киыс лыбӧ мортӧс вины, ас кодьыс жӧ мортӧс.
abu
abu
А Дон-Жуансӧ кодкӧ, гашкӧ, вины жӧ пондыліс, морӧссӧ со кутшӧма гӧрыштӧма.
А сэсся, гашкӧ, кутшӧмкӧ ныв, санитарка ли мый ли, бурдӧдіс?
И эз вунӧд сійӧ тайӧс?
А гашкӧ, и збыльысь кутшӧмкӧ графиня сы вылын ветлӧдліс?
Ӧд бур рӧдысь, буракӧ, со кутшӧм тшап и...
Дерт, пуксяс кӧ сы вылӧ Дина, любӧ жӧ лоӧ видзӧднытӧ.
Шуам, тӧвзьӧ-скачитӧ, кузь юрсиыс флаг моз дӧлалӧ...
Татшӧм вӧв вывсьыд кӧ салдатъясыд аддзыласны сійӧс, нӧшта на ёнджыка пондасны ниртчыны.
Сідз нин ӧти, дзоридз дінын мазі моз, гӧгралӧ.
Чужйыны эськӧ сылы мышкас, но он ӧд лысьт.
Автоматаыдлы...
— Федя, а збыль ӧмӧй миян муным эсійӧ кодзувъясыс кодь жӧ? Вылісянь кӧ быттьӧ видзӧдлыны? — юасьӧ Лёня.
— Сідз тай шуӧны-а...
— Дивӧ!..
Кыдзкӧ оз и веритсьы.
— Гашкӧ, и буретш ӧні кутшӧмкӧ ловъя ловъяс видзӧдӧны жӧ тэа-меа вылӧ, — сёрнита ме; кодзулӧсь енэжыд менӧ век жӧ шызьӧдӧ, торйӧн нин талун: — Гашкӧ, миян моз жӧ куйлӧны бричкаын да кӧсйӧны гӧнитӧдны вӧвъясӧс...
— И немтор оз тӧдны миян йылысь? — Лёняӧс, кыла, чуймӧдіс тайӧ.
— Немтор оз тӧдны...
abu
— А кысь налы военнӧй вӧвъясыс?!
Найӧ, гашкӧ, некор оз и воюйтлыны да?
— Ог тӧд...
И некыдз тӧдмавнысӧ.
Кӧть и чукӧстан, оз кывны.
abu
Кӧнкӧ карладорын шковгис лыйӧм шы.
Сэсся ещӧ...
Ми Лёнякӧд пуксим, кывзысьыштім.
Медматысса вӧвным, Дон-Жуан, чошкӧдӧма жӧ пельяссӧ.
— Миян салдатъясыд оз жӧ кӧ узьны-а? — шуис Лёня тшӧтш и менсьым думӧс.
— Ог тӧд...
abu
— Век лыйсьӧны, век лыйсьӧны, — ышлолалӧ Лёня. — Уськӧдчасны ещӧ миян вылӧ, вӧвъясыд ӧд, кӧнкӧ, колӧны налы.
— Ковтӧм абу...
abu
abu
Сы вӧсна пӧ и салдатъясыд кутасны колльӧдны миянӧс Россияӧ петтӧдз.
Весиг Ювеналийлы, кыдз фронтовиклы, сетӧмаӧсь пистолет.
Ещӧ нёль-ӧ-вит мортлы дай.
— Сетӧмаӧсь пӧ тай...
abu
Ясыда дзирдалӧны кодзувъяс.
Лӧнь.
Му шойччӧ.
И некыдз оз чайтсьы, мый тайӧ здукъясас кодъяскӧ гусьӧникӧн петӧны вӧрысь, медым виавны йӧзӧс...
abu
abu
Водз асывсянь, мыйӧн сӧмын пондіс югдыштны, ме бара куті ноксьыны Дон-Жуанкӧд.
Мися, войбыднад тшыгъялыштіс и оз сэсся кут ыждавны.
Но, дявӧлыд, век на оз босьт менсьым ни морков, ни весиг сакартор.
abu
abu
abu
abu
Эг и казявлы, кыдзи матыстчис Дина, мыйлакӧ водз жӧ сійӧ садьмӧма.
abu
— Федя, вай ми кыкӧн чӧсмӧдам сійӧс морковнад, — шуӧ.
abu
abu
abu
Сувтіс орччӧн, кутіс кырымӧс килутшӧд да и матыстіс вӧв вом дорӧ.
— Эн пов, Дон-Жуанушко, — меліа шуалӧ Дина. — Федяыс сідзсӧ шань мушкетёр.
Ышмывлӧ толькӧ-а...
abu
abu
abu
abu
abu
Дон-Жуанлӧн ракпань кодь гырысь да мылькъя синъясыс шӧйӧвошӧмаӧсь, оз тӧд, мый вӧчны.
abu
Но сэсся ӧд шамыртіс морковтӧ васӧд чушъяснас, мурчкис-сёйис...
Дина водзӧ шыльӧдӧ-меліалӧ сійӧс, а ме нин мӧд морков сета.
abu
abu
И тшӧтш сёйис.
Динакӧд шыльӧда жӧ Дон-Жуанӧс, синъяс дорсьыс вӧтлала дӧсадитчысь гутъясӧс.
Аслым сэтшӧм долыд, сэтшӧм долыд!
Ме весиг дась окавны ыкпашӧс!
Динаӧс тшӧтш и.
Кыдзи коркӧ Ыбын дорын.
Ӧні на сьӧлӧмӧн кыла, кыдзи сійӧ ыпнитліс сэки, ме тшӧтш муртса эг сотчы и...
Ачым век лебезита Дон-Жуанӧс, яла нитш рӧма гӧнсӧ шыльӧда, а ки улын пӧся тірзьӧ сылӧн топыд вир-яйыс, буракӧ, полӧ на меысь, но, тыдалӧ, оз нин сэтшӧма, торйӧн нин Дина дырйи...
abu
abu
Нинӧм, сибӧдін кӧ, ӧні ме тэнӧ лун и вой лелькуйтны понда, вердны и юктавны, сынавны и мыськавны, мед век вӧлі гум кодьӧн тэнад гыркыд, мед няйт чир эз ӧшйы тэнад сӧстӧм паськӧмӧ.
Ми тэкӧд бур другъясӧн на лоам, зэв бур другъясӧн.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Федя, ӧнісянь сэсся тэ некодӧс нин он кут тӧдны Дон-Жуансьыд ӧтар, — нюмъялігтыр сёрнитӧ Дина.
— Метӧ эськӧ тӧда да, а вот менӧ ӧткымынӧн эз пондыны казявны.
— Кодъяс нӧ?
— Эмӧсь сэтшӧмъясыс...
— Сідзкӧ, та вылӧ помка эм... — синсӧ лэптывтӧг шуис Дина. — Быдторлӧн эм кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ помка.
Узьӧм бӧрын гӧгрӧсіник чужӧмыс сылӧн банйыштӧма, лысва войт кодь сӧдз.
И сэтшӧм муса.
abu
Меным окота на мыйкӧ шуны, но колана кывъясыс некыдзи оз сюрны.
Бур, мый отсӧг вылӧ чотігтырйи воис Биа Борда, чаньпи.
Менам серамӧй петіс сы вылӧ видзӧдлӧм бӧрын — зэв збыльысь ӧд чотӧ, буракӧ, неладнӧ узьӧма кок вылас.
abu
Матыстчис Дина дорӧ да кутіс кутюк моз ниртчыны.
Быттьӧ мамыс дінӧ ниртчӧ, велалӧма нин.
Сійӧ неважӧн на чужӧма, вежон сайын.
abu
Татшӧмыс отрядын дасысь унджык.
Найӧ весиг оз пырны вӧвъяс лыдӧ.
Ӧтарсянь кӧ, тайӧ бур...
Быд бригадалы вичмис кык чаньпиӧн, нёньӧдчысь мамъясыскӧд, дерт...
Ми вокыслы найӧ вӧлі матӧ оз ковны — ӧд мыйта лишнӧй ноксьӧмыс йӧй чаньпияныдкӧд, а Дина да Маша асьныс корисны.
Ми ӧтвылысьӧн сетім чаньлы коми ним — Биа Борда.
Мамыс сылӧн Дон-Жуан кодь кымын жӧ тушаа, и миянлы зэв окота вӧлі, мед тайӧ кагуксьыс быдмис збыльысь борда вӧв.
А ӧд зэв мусаник сідзсӧ ачыс.
Гӧныс баляпилӧн кодь на чикыльӧсь, сук да небыд, Диналӧн юрси кодь рӧма, сӧмын неуна гӧрдджык.
Юрыс век чатӧра, кымӧсас еджыд кодзув дӧввидзӧ.
Гашкӧ, кутшӧмкӧ усьысь кодзув ляскысис чужигас?
Быд вой тай найӧ вель унаӧн гылалӧны енэжсянь...
Кыдз нӧ он сет татшӧмыдлы кӧть морков джын!
abu
Небыд вомнас босьтіс киысь, нятшкис-сёйис, нӧшта на корӧ.
Тырмас, мун котрав сэсся.
abu
abu
abu
— Тэ, буракӧ, тӧдан вӧвъясыслысь ас костаныс сёрнисӧ? — юася Диналысь. — Сідзи и лемасьӧны тэ дінӧ да.
— Тӧда.
— Тшӧтш эськӧ велӧдін.
— Медводз видлы меліджыкӧн лоны накӧд.
Бур кыв эн жалит.
Да мед мелілуныд сьӧлӧмсяньыд петіс, найӧ вед казялӧны.
— Дина, ӧні вӧлись ме гӧгӧрвои, мыйла миян, Ыбынад, ӧдва-ӧдва вӧлі тырӧ планыд кыскасьӧм кузяыд.
— Мыйла?
— Тэ, буракӧ, нарошнӧ тшӧктылін этшаджыкӧн сӧвтны керсӧ додьясӧ.
Мед вӧвъясыдлы кокньыдджык вӧлі.
Дина чӧскыда серӧктіс.
А ыджыд табор вочасӧн пыр ловзьӧ-садьмӧ.
Гораа гӧрдлӧны вӧвъяс, верстяммыны пондӧм зонъяслӧн лягуша кодь гӧлӧсъяс лэчыда горзӧны дуванитчысьяс вылӧ, кодъяскӧ со верзьӧмаӧсь нин, гӧняйтлӧны шыльыд видз вывті, кодъяскӧ мыссьӧны берег дорын, дзользьӧны-сьылӧны лыдтӧм-тшӧттӧм лэбачьяс, зӧр дінад найӧ воӧмаӧсь, буракӧ, Литва пасьталасьыс, со нин чӧскыда ӧвтыштіс сотчӧм рок кӧрӧн.
Нуръясьыштӧм бӧрын миянлы тшӧктісны доддясьны, мунам пӧ зӧрла.
Ми Лёнякӧд доддялім бричкаӧ медъён вӧвъяснымӧс — Геркулесӧс да Махноӧс и мукӧдкӧд тшӧтш мӧдӧдчим гургыны кутшӧмкӧ складлань.
Миянлы сетісны кызь вит мешӧк зӧр, бричканым эськӧ и зэв нин ыджыд, но чукйӧн на лои.
Тайӧ — бур, зӧрыд абу из, мед кӧть и сьӧкыдджык первойсӧ лоӧ, вочасӧн кокняммас кузь туяд.
Пажын гӧгӧрын воис Ионас, вайис меным нӧшта вит морков, бара на корӧма Альдона тьӧтӧыслысь.
Но не тайӧ миянӧс шензьӧдіс.
Морковъяссӧ сійӧ вӧлі тубыртӧма тулыс-арын новлан важиник пальтоӧ, кор разис, тшӧктіс меным: «Ноко, пасьтавлы!»
— Мыйла? — шӧйӧвоши ме, но пасьталі.
— Сосъясыс неуна дженьыдкодьӧсь, но ничево на, — сёрнитӧ Ионас, менӧ гӧгӧрбок видзӧдлігмоз. — А меным ӧдва-ӧдва нин тӧрӧ.
Туяд, гашкӧ, ковмас, новлы...
— Мый тэ, ме ог! — Меным яндзим Лёняысь да Динаысь: кӧнкӧ, чайтӧны, мый ме кори. — Мем оз ков, бӧр ну!..
— Но либӧ шыбитам, мый ме сійӧн кера, — нюмъялӧ Ионас. —
Ме новлі нин сійӧс ассьым пайсӧ.
— Мыйла нӧ шыбитам добрасӧ! — сюйсьӧ сёрниӧ Лёня. — Весиг со гырддзаясыс на абу розялӧмаӧсь.
Веськыда кӧ шуны, пальтоыс лӧсьыд и эм: кутшӧмкӧ визьӧсь нойысь, шоныд увтыса, зэв небыда пукалӧ вылын.
Ме некор на татшӧмсӧ эг новлы.
abu
И ме босьті сійӧс, мый нӧ керан...
Вӧлӧмкӧ, Ионаслӧн абу пель пырыс мунӧма кӧлуй тыра мешӧк йылысь менам казьтылӧмӧй.
Кӧть эськӧ и ме пырмунігмоз шуышті сы йылысь, эг мыйкӧ корӧм могысь.
Бӧртинас, кор нин кӧдздӧдіс, тайӧ пальтоыс ёна и мездіс менӧ кынмалӧмъясысь...
Дина отсӧгӧн ме седлӧалі Дон-Жуанӧс, кӧртвомалі, смелмӧдчи да пукси...
Сідзсӧ ме вӧвъястӧ ог нин первойысь аддзы — мыйӧн помнита, ми, челядьпиян, век нин ветлывлім колхозса вӧвъяс вылын: то гӧранінысь конюшняӧ нуан, то юктавны лэччӧдан, то кодзӧм бӧрын кусыньтӧм бӧжа чаньясӧс гӧняйтӧдлан.
И, дерт, век панласьӧмӧн.
Ме ёнасӧ эг повлы усьӧмысь ни доймӧмысь.
Но ӧні, кор ме сӧлі Дон-Жуан вылӧ, а сійӧ шызьӧмӧн гӧрӧктіс да чеччыштіс кыккокйыв, менам ыркмуніс сьӧлӧмӧй.
abu
Но киясӧй менам ёнӧсь нин лоины, крепыда нин кутісны дом поводъяссӧ, и ыръян вӧв, буракӧ, казяліс тайӧс, эз кут ёнасӧ чеччавны.
А сэсся ӧд сійӧ тӧдіс, мый менам, ӧтнамлӧн, эм сэтшӧм чӧскыд морков.
Да и Дина, кодкӧд сэтшӧма лӧсяліс Дон-Жуан, ме дор жӧ сулалӧ...
Ионасӧс сӧлӧдім раминик Монголка вылӧ и мӧдӧдчим рӧдтыны.
Ок, ёна жӧ лӧсьыд татшӧм вӧв вылад лэбнытӧ!
Буракӧ, Дон-Жуанлӧн гажыс нин бырӧма кодӧскӧ новлӧдлӧмысь, кӧть и ыръянитӧ.
abu
Зэвтӧм ньӧв моз нетшкысьӧ менам киясысь, лоӧ чорыда кутыштавны, таысь джуджыд голяыс мегырасьӧма, сапйӧ-рӧдтӧ кузь воськолӧн, сук бӧжыс вольсыштчӧма тӧв йылын тшын моз; а тэ сӧмын люллялан седлӧ вылын, сьӧлӧмыд ырзьӧма, и кажитчӧ, мый тэ ачыд бордъя и лэбан выліті варыш моз.
Быдмылас жӧ татшӧм дивӧ кодь вӧлыс!
Да ме лолӧс пукта, мед сӧмын гортӧдз вайӧдны сійӧс.
Дерт, шуам, гортын оз вичмы сійӧ меным, но мед кӧть директор ветлӧдлӧ, Иван Петрович.
Сійӧ ӧд не этша нин бурсӧ вӧчис меным.
Ионаслӧн шуда жӧ чужӧмыс, кӧть эськӧ Монголка рӧдтӧ зэв дженьыдик воськолӧн, и велавтӧгыд морттӧ ёнакодь зӧркӧдӧ седлӧ вылын.
Бӧрсӧ мунігӧн ми мырдысьӧн вӧзъям вӧлі Ионаслы зӧбня тыр зӧр — сыысь ӧтдор немтор эз вӧв миян сетнысӧ, — но сійӧ эз босьт.
Зепъясас сӧмын сюялыштіс: нуа пӧ Альдона тьӧткалӧн чипанъяслы.
Ме колльӧдышті сійӧс подӧн.
Сьӧлӧмӧй нормис, быттьӧ воккӧд янсӧдча.
И ог куж, мый сёрнитны.
Сідзсӧ ме сьӧкыдпырысь тӧдмасьлывла йӧзкӧд, но кодкӧ кӧ кажитчас, нӧшта на сьӧкыдджыка торъяла.
abu
abu
— Аттьӧ тэныд, Ионас, ставсьыс...
Батьыдлы и...
— Мун сэтысь, мыйысь?
— Бур сьӧлӧмсьыныд...
— Чӧв, <rus>щудак</rus>. Бура мунны тіянлы.
И видзчысьӧмӧнджык мунӧй.
Торйӧн нин вӧраинъясӧд...
Сэсся ми янсӧдчим, некор аддзысьлывтӧм вылӧ нин янсӧдчим.
ГОРТЛАНЬӦ КУЗЬ ТУЙ
Аски асывнас миян ыджыд таборным вӧрзис ылі туйӧ.
Ми ставӧн вӧлім шызьӧмаӧсь, быттьӧ бойӧ петам, кӧть эськӧ, шуам, ме эг на вӧвлы бояд, а сідз, ылӧсас шуа.
Лӧсйӧм изъя туй вылын обозным нюжаліс, гашкӧ, дзонь километр.
Вот тайӧ да!
Вот тайӧ вын!
Дзуртышталӧны бричка кӧлесаяс, лэчыда гӧрдлӧны чибӧпиян, начальникъяс ӧтарӧ-мӧдарӧ скачитӧны, сьӧкыд вӧвъяс зяткӧны подкова кокъяснаныс изйӧ.
Ывлаыс талун абу жар, тӧлакодь, лӧсьыда ыркӧдӧ.
Еджыд кымӧръяс кывтӧны енэжӧд, уна кымӧр.
Найӧ асыв-войлань жӧ вешйӧны, быттьӧ миян туйӧд жӧ.
Миянлысь бригаданымӧс лэдзисны медводзын, ог тӧд, мыйла.
А асланым командирным, Мирон Миронэч, менӧ да Лёняӧс индіс нырщикавны.
Ті пӧ детинкаясыс сюсьӧсь, абу полысьӧсь ни, мыйкӧ кӧ лоӧ, онӧ шӧйӧвошӧй.
А Ювеналий пӧ, аслас Соняыскӧд, кутас мунны медбӧрын, кыдз шуласны, мед пӧ тылнымӧс пыкӧ, а мӧд ногӧн кӧ — арьергард.
Миянлы, дерт, любӧ, кыдз нӧ абу любӧ медводзад!
Ме пукала бричка нырын, пуклӧс вылын, да кута паськыд брезент вӧжжи.
Меліа шлёчйӧдлышта вӧжжинас жӧлӧба мышвыла Геркулесӧс да гырысь лы-сьӧма Махноӧс.
Найӧ тэрмасьтӧг рӧдтӧны, кокниа гольгӧдӧны зӧр мешӧкъяс тыра бричканымӧс.
Бричка бокъясӧ и бӧжас домавлӧмаӧсь мукӧд вӧвъяс, ӧткымынӧс, рамджыкъяссӧ, эг домавлӧй, найӧс мышсяньыс вӧтлӧ Туроб вылын пукалысь Лёня...
Вӧвъяс пӧтӧсь, юкталӧмаӧсь, дыр нин шойччисны, и ставӧн окотапырысь рӧдтӧны водзӧ.
Ме бӧрысь мӧд бричка нуӧдӧ Маша, кыла, кыдзи сійӧ кадысь кадӧ долыдпырысь горӧдыштавлӧ:
— Но, <ns>дона-яс</ns>!
Но, <ns>муса-яс</ns>!
abu
Дина рӧдтӧ верзьӧмӧн, Дон-Жуан кодь кымын жӧ мыгӧра рысак вылын, кузь плетьӧн шлёчйӧдлӧ, кодӧс сылы сетӧма мазі моз лезитысь салдатыс.
Быд ногыс ӧд ылӧдлӧ, дявӧлыд!
abu
Сэтшӧм лӧсьыд плеть кыӧма!
Шлёчкан-кульыштан сынӧдас, и быттьӧ пушкаысь лыйӧ, сэтшӧм гораа.
Миян Лёнякӧд, кӧть кутшӧма эг мырсьӧй, некыдз эз артмы сэтшӧмыс, мыйта дом видзим-а.
abu
Ӧдйӧджык эськӧ Россияӧдз гургыны-петны, сэні пӧ сэсся кольччасны миян дінысь салдатъясыс.
И тайӧ, сьӧд чужӧмыс, кольччас.
Аслам думъяслы сетчӧмӧн ме ог и казявлы, кыдзи пыр ӧдйӧджык вӧтла вӧвъясӧс, быттьӧ ӧти лунӧн кӧсъя юковтны дзоньнас Литвасӧ.
Вочасӧн туйыс катӧдіс мыльк йылӧ.
Видзӧда, зэв кузя и крутакодь лэччӧ тасянь.
А менам кӧренникъясӧй кӧртвомавтӧмӧсь.
Найӧ сідзсӧ быттьӧ рамӧсь, таӧдз век на кывзысьлісны, и Лёнякӧд шуим, мися, ковтӧг нинӧмла вомнысӧ чашйыны...
Гашкӧ, сувтлыны да кӧртвомавны? — полыштӧ сьӧлӧмӧй.
Но со, чой горув нин мӧдӧдчим, ӧдйӧджык нин рӧдтӧны вӧвъясӧй.
А, немтор оз ло!..
abu
А чойыс пыр крутаджыка лэччӧ.
Бричка тэрыбджыка и тэрыбджыка гымӧдӧ.
Дзикӧдз нин зэлӧді вӧжжиӧс, горза:
— Тпру, Геркулес!..
Тпру, Махно!..
Лёня мыйкӧ зэв ёна горзӧ мышсянь, но некор бергӧдчывнысӧ.
Геркулес быттьӧкӧ и кӧсйӧ пыксьыштны, но ӧддзӧм телегаыс вынысь талялӧ сійӧс, да и Махно ньӧти оз пыксьы, кыккокйыв нин скачитӧ кузь кокъяснас.
И Геркулес нин тшӧтш скачитӧ.
Видзӧда, бокын Лёня тӧвзьӧ, горзӧ, плетьнас кучкалӧ ярмӧм кӧренникъяслы ныр-воманыс, кӧсйӧ сувтӧдны.
Но сувтӧдан ӧмӧй?..
abu
Домалӧм вӧвъяс пиысь кодкӧ повзьӧмӧн гӧрӧктіс, орӧдчис, ещӧ кодкӧ орӧдчис, ещӧ...
abu
— Федя, чеччышт!.. — кыла, чилӧстіс Лёня.
abu
Но кыдзи чеччыштан?
Мед пасьмунны али мый?
Из бердас?..
abu
Меным мыйлакӧ пырысь-пыр жӧ тӧд вылӧ уси, кыдзи ми коркӧ, Кировын, жнячйӧдлім стен бердӧ помидоръяс...
Да кыдзи сэки на пытшкысь гӧрд вирыс сӧдзтысис...
Тадзи жӧ и мекӧд вермас лоны, чеччышта кӧ...
Ме пыр зэвта вӧжжиӧс, Геркулеслӧн да Махнолӧн кусыньтчӧмаӧсь голяясыс, но найӧ лэбӧны и лэбӧны, налӧн сьӧкыд восьласысь муыс быттьӧ тіралӧ.
Видзӧда — ой! — миян туйным крута петӧ мӧд, паськыдджык туй вылӧ.
Кыдзи нӧ ме бергӧдча татшӧм крутасӧ, пуля моз тӧвзигас?
А колӧ веськыдвыв бергӧдчыны, Махноланьӧ.
Ме кыска-нетшка веськыд вӧжжи помӧс чуньяс ортӧдз.
Мый нӧ ӧні лоӧ?
Мый нӧ ӧні лоӧ?!.
abu
Удита казявны — туйсӧ дорӧсалӧма джуджыд из палакъясӧн.
Сэсся ме немтор нин ог удит казявны ни думайтны...
Трресь!!!
Бричкаӧй йиркнитчис из дорышас, ме мач моз лэбовті, орччӧн зӧр мешӧкъяс лэбӧны, дзобгыси керӧса муӧ, здук мысти мыйкӧ зэв ыджыд шлопкысис ме вылӧ, вевттис лунъюгыдсӧ, пемыд лои.
abu
Да тайӧ жӧ бричкалӧн кӧрӧбыс вевттис менӧ!
Кымыньтчӧма ме вылӧ.
Ой-ой-ой!
Да ӧд сійӧ, сы сьӧктаыс, став лы-сьӧмӧс, кӧнкӧ, вур-варкерис, пӧсь вывсьыд ог на кыв-а...
abu
Легӧда ки-кокӧс, ставыс быттьӧ вӧрӧ, вывті ёнасӧ некыті оз доймы ни.
Шуйга пельпомӧй тай, буракӧ, гӧрыштчӧма.
Но дивӧ!..
Мыні ӧмӧй смертьысь?
abu
Со тай, кӧрӧбыслӧн ӧти дор дзобгысьӧма зӧр мешӧк вылӧ, варӧдӧма сійӧс дзикӧдз, орӧм коскаӧн вӧчӧма.
abu
А менам кынӧм вылӧ кӧ тадзи дзобгысис?..
Кӧртӧн дорӧм бокнас?..
— Кытчӧ нӧ вошис Федяыс? — кыла, горзӧ Дина. — Кытчӧ нӧ вошис сійӧ, некӧн тай нӧ абу!..
— Тані ме, тані! Эй!.. — горза йӧрмӧминсянь.
Ӧдйӧ гатшыньтісны кӧрӧбтӧ, а ме куйла сэні, ловъя, весиг, думысь, кӧсъя на нюмъявны.
Видзӧда, Лёнялӧн, Диналӧн и мукӧдлӧн чужӧмъясыс еджыдӧсь, вир пас абу чужӧмъясас.
Уськӧдчисны ме дінӧ, малалӧны, отсалӧны сувтны,
abu
юасьӧны: «Тэ нӧ ловъя? Некыті эз чег?»
abu
А ме молодеч моз сувті кок йылӧ, но кор выльысь казялі, кыдзи кӧртӧн дорӧм бричка дорышыс дзобӧдӧма зӧр мешӧкӧс, пондыліс шогӧдны.
Зэв уна йӧз чукӧрмисны миян дінӧ, весиг отрядса начальник Сметанин воис, косньӧд тушаа сьӧдов морт.
Ме кыв-мӧдӧн висьталі сылы, кыдз-мый лои делӧыс.
Сійӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ довкйӧдлыштіс дженьыда шырӧм юрнас да шуис:
— Шуда на, пиӧ, вӧлӧмыд.
Сё во кутан овны, татшӧм налькйысь кӧ дзонь-здоровӧн мынін.
А водзӧ вылӧ, пиӧ, кӧртвомавтӧгыд эн ветлӧдлы.
Тайӧ ӧд абу сиктса клячаясыд, кодъясӧс позьӧ сувтӧдны бӧр кокӧдыс кватитӧмӧн.
Да и туйясыс тӧдтӧмӧсь...
Туй вывсяньыс менам лэбовтсьӧма метра дас кымын.
abu
Метӧ эськӧ мый, да ӧд кымыньтчӧм бричкалӧн кӧрӧбыс сэтчӧдз жӧ мыськовтӧма!
Мед вевттьыны менӧ.
А ӧткымын зӧр мешӧк кык сы ылна на лэбӧмаӧсь.
abu
Ён военнӧй бричка некыті абу жугалӧма, кӧть эськӧ паровоз моз йиркнитчис из дорышас.
Бӧр гатшыньтім сійӧс, кыз вожсӧ асыввывлань веськӧдім, ӧтвылысь кӧрӧбсӧ тішким-вайим да бӧр пысалім.
Зӧр мешӧкъяс новлам.
Геркулес да Махно лӧньӧмаӧсь нин, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, чӧла сулалӧны туй вылын.
Но менам лӧгӧй оз нин ёнасӧ пет на вылӧ, меным зэв долыд, мый ловйӧн коли, некыті эз чег менам.
А сэсся ӧд, сідзкӧ нин шуны, — ачым мыжаыс: коліс кӧртвомавны.
Видзӧдтӧ, первой жӧ луннас Россияӧдз кӧсйи скачитны...
abu
abu
abu
abu
— Федя, аддзылін кӧ эськӧ тэ, кыдзи Диналӧн синваыс лэччис! — дэльӧдчӧ Лёня. — Шорӧн!..
Став зӧрсӧ, кӧнкӧ, кӧтӧдіс...
И лывкйӧдлӧ ачыс: кытчӧ нӧ пӧ менам Федяыс <ns>во-ошис</ns>!..
Диналӧн бӧр нин воӧма чужӧмас вирыс, а Лёнялӧн наян кывъяс бӧрын и лишнӧйджык ыткӧбтіс:
— Эн сӧр, мытар, эг шулы сідзисӧ...
abu
— Гашкӧ, либӧ, нинӧм эн шулы да?
abu
— А мый кӧть и шуи!
Быть вед шу, некӧн абу мортыс да.
Вӧвъяс эмӧсь, кымыньтчӧм бричка эм, зӧр мешӧкъяс эмӧсь жӧ, а морт некӧн абу...
— Гашкӧ, чайтін, анделъясыс нин нӧбӧдісны Федюктӧ тэнсьыд! — бытшлалӧ нылӧс тшӧтш и кузь тушаа Ювеналий.
Ныв матӧ воӧма, мый вынсьыс водзсасьӧ наян вомаяскӧд: — Ӧткодь, тэнад кӧть менам!..
abu
А ме быттьӧ бара на кыла сылысь дзикӧдз шӧйӧвошӧм гӧлӧссӧ, кодӧс кывлі бричка увсянь, и таысь шоналӧ лолӧй, и окота мыйкӧ зэв бурӧс вӧчны сылы.
Ок тэ, Дина-Диана!
Геркулесӧс да Махноӧс кӧртвомалім.
Бригадирным, Мирон Миронэч, повзьыштлӧм бӧрад, ӧні пондіс чушъявны ме вылӧ:
— Мед Лёнька пуксьӧ бричкаас.
А то тэкӧд, ерӧмакань-вакуканькӧд, бара на мыйкӧ лоӧ.
Гач новлан ачыд, а вӧвъястӧ он вермы кутны.
Меным эськӧ и аслым зэв неокота вӧлі сэтчӧ пуксьынысӧ, этадзи йиркнитчӧм бӧрад, буракӧ, мися, быд гуранын ӧні сьӧлӧмӧй ыркмунлас...
Но ӧд ог кӧ пуксьы, серавны ме вылын пондасны: дзикӧдз пӧ, тыдалӧ, повзис...
abu
abu
— Ме ачым бӧр пукся бричка вылас, — шуи ме бригадирлы. — Ӧні, кӧртвомалӧмнад, немтор оз ло.
Но сійӧ мырдысьӧн тшӧктӧ вӧчны ас ногыс.
А ме ог кӧсйы.
И венӧ воим.
Отсаліс меным Ювеналий:
— Мирон Миронэч, а тӧдан, мый ме думайта?
Мися, Федяыс кӧ ӧні, кӧть и мырдысьӧн, бӧр оз пуксьы бричкаас, лёткӧдас кӧ бордсӧ, сійӧ ачыс аслыс оз понды эскыны.
А тайӧ — <ns>зэ-эв</ns> лёктор...
Сідз абу, Миронэч?
abu
Бригадир юмбыралыштіс ыджыд вомсӧ, сэсся и ӧвтыштіс кинас:
— Мун либӧ, лешак тэкӧд!
abu
Толькӧ эн гӧнит сэтшӧма, кыті оз ковсӧ!
abu
Ме бӧр пукся бричка вылӧ, кӧть эськӧ и пельпомӧй пыр ёнджыка доймӧ, да и веськыд киӧй чӧсӧдӧ, рӧчсьыс кучикыс нёльснитӧма да.
abu
Ӧні ме полышта, и менам быдлаті зэлалӧма, ме синмӧс ог вештыв вӧвъяс вылысь, туй вылысь.
Но вӧвъяс рӧдтӧны рама, кӧртвомалӧмнад ӧні найӧ зэв кывзысьысьӧсь лоины.
Да и туйыс шыльыд.
Колӧ жӧ вӧлі ӧнтай сідзи петны, йӧйыдлы!
Быттьӧ сюраясыс тойлісны!
Менӧ эз на вештыны колонна юрысь, бӧрвывсянь быдса полк вӧтчӧ, водзын сӧмын туй индалысьяс да салдатъяс рӧдтӧны, кор тыдовтчыласны, а кор и дыр кежлӧ саявласны.
А луныс гажа, шонді то яра пӧжӧ, то бердлӧ быг кодь еджыд доръяса кымӧръяс сайӧ, сэки пӧльыштлӧ тӧвру, и сэтшӧм лӧсьыд лолӧ, быттьӧ сунлан Вилиялӧн ыркыд ваӧ.
А сэні ми не этшаысь купайтчим тайӧ лунъяснас, вӧвъясӧс купайтім и, торйӧн нин Дон-Жуанӧс.
abu
abu
Туйыс мунӧ гажаинӧд — то вӧр діяс паныдасьлӧны, то видз-муӧн кытшалӧм хуторъяс.
Корсюрӧ тыдовтчылӧ юлӧн лӧсталысь отыс.
abu
Гӧгӧр сьылӧ-дзордзалӧ, нимкодясьӧ гажа луныслы.
Уналаын, туй пӧлӧнын, гӧрдӧдӧ тшӧг юра поча, мӧд ногӧн кӧ — бобӧнянь.
Вердыштны эськӧ сійӧн вӧвъясӧс, но быдлаӧ ӧд он сувт, мунны колӧ, туйыд кузь...
Шыранькытшлӧн векньыдик пуртӧсъясыс сьӧдӧдӧны, катшасинъяс шензьӧмпырысь дзоргӧны миян вылӧ югыдвиж син аканьяснас, югъялӧны быттьӧ выйӧн мавтӧм купальнича чветъяс.
Весигтӧ чӧд кустъяс тыдовтчылӧны вӧр діясын, абу на гылалӧмаӧсь тусьясыс...
Да ог-ӧ ми асланым чужан муӧд нин скачитӧй?
abu
abu
А со, кушинын, тӧв юысь варыш, миян шуӧны сійӧс кретачӧн, вылӧ ӧшйӧма сынӧдас, бергач моз ӧвтчӧ бордъяснас и быттьӧ сибдӧма ӧти местаӧ, вез йылӧ черань моз.
Мый сійӧ керӧ сэні?
Тӧв йылас весалӧ-пыркӧдӧ гӧнсӧ?
Али кыйӧдчӧ сэтысянь, мед кодӧскӧ тшапнитны муысь?
Али сідз дурӧ, вирыс ворсӧ да?
Ывлаыс пуӧ-олӧ аслас олӧмӧн, и тайӧ тшӧтш кыпӧдӧ менсьым лолӧс.
abu
Сӧмын ӧтитор сімӧсьтӧ ставсӧ: верзьӧма Дина дорӧ частӧкодь матыстчывлӧ сьӧд юрсиа салдат Кави Батыев, кодӧс миян Ювеналий нимтӧ Хан Батыйӧн.
Сюра-тошкаыд, водзын мунӧм пыдди, миянӧс видзӧм пыдди, колонна шӧрӧ сюйсьӧ, Дина водзын пиньяссӧ жерйӧдлӧ...
Ӧткымын хуторъяс сотчӧмаӧсь, война чишкалӧма найӧс, муяс эндӧмаӧсь, и гӧгӧр пуритӧ-быдмӧ лёк турун.
Но унджыклаас век жӧ кӧдзӧмаӧсь нянь, ёнджыкасӧ ид да шобді.
Ловйӧн кольӧм видз-му уджалысьыдлӧн сьӧлӧмыс, буракӧ, вирӧн пондіс ойдны тыртӧм му вылад видзӧдігӧн, и кӧдзис, кӧть эськӧ и минаясысь на весавтӧм вӧлі муыс.
И со, кисьмӧма зарни шепта нянь, вундӧны нин сійӧс, чарлаӧн и литовка косаӧн вундӧны.
abu
Литовка косасӧ, гашкӧ, тані и вӧчисны медпервой, Литваас?
Миян таборным вочасӧн нюжаліс, оръясис торъя чукӧръяс вылӧ: начальникъяс, буракӧ, казялісны, мый ӧтилаад сьӧкыд йирсьӧдны та мында вӧвтӧ, оз сюр сэтшӧм виддзыс.
Геркулеслӧн ягсер рӧмыс тӧдчымӧн пондіс сьӧдӧдны-кӧтасьны, мудзыштіс, буракӧ.
Ӧд ёнджыкасӧ сійӧ кыскӧ зӧр мешӧкъяс тыра сьӧкыд бричкасӧ.
Махно, тыдалӧ, зэв мудер, дуланитчӧ, Ыбынса Яков козёл моз век бӧрвыв, меланьӧ, видзӧдлывлӧ.
Ковмис весиг гоз-мӧдысь шӧрыштны сійӧс плетьӧн.
Да и ачымӧс менӧ дышӧдыштіс жӧ нин зӧрксьӧдны бричка пуклӧс вылын.
И горшӧй косьмӧ...
Колӧ шойччыштны!
abu
Кутшӧмкӧ хутор помӧ бригадаӧн сувтім, вӧр дорӧ лэдзалім вӧвъясӧс, ичӧтик шор дорӧ.
Найӧ пондісны азыма юны да сёйны вадорса небыд турунсӧ.
А ӧткымынъяс медводз уськӧдчисны быглясьны.
Ыджыд кушин шӧрын идзасӧн вевттьӧм важ керка-карта тыдалӧ, водзынджык кодъяскӧ вундӧны.
abu
Бригадир нуӧдіс менӧ: ветлам пӧ, висьталам, мед оз тӧждысьны, немтор ми налысь огӧ травитӧй.
Ид му вылын вундысьыс сӧмын ӧти нывбаба и вӧлӧма.
А мӧд кыкӧныс отсасисны сылы кӧртавлыны кольтаяс.
Нывбаба сувтіс миянлы воча, чарлатӧм шуйга кисӧ пуктіс мышкас, ружӧктыштӧмӧн веськӧдіс коссӧ.
Сійӧ вӧлі том на, ар комына, лӧсьыдіник, но омӧльтчӧм чужӧма, шабді юрсиа, кӧмтӧм.
Ми висьталім нывбабалы ассьыным могнымӧс.
Сійӧ сӧмын ӧвтыштіс гожъялӧм куш сойнас да шуис:
— <rus>Щего там, пущай</rus>...
Миянлы пӧ туруннас всё равно некодӧс вердны.
Ытшкынысӧ некодлы ни...
Нянь муторсӧ кӧ пӧ онӧ травитӧй и то ладнӧ...
Нывбаба видзӧдіс миян вылӧ мудз синъясӧн, веськодьпырысь да кӧдзыда.
Веж туруна эжа вылын пукаліс ар сизима зонка — сійӧ полігтырйи кыйкъяліс миян вылӧ — да зэв пӧрысь, орт кодь мисьтӧминик да омӧлик морт.
Сійӧ вӧлі косьмӧм-корсьӧм юра, шонді водзын потласьӧм няйт кодь чукырӧсь да пемыд чужӧма, дзикӧдз вӧйӧм пиньтӧм вома да чипанлӧн кодь виж кырым-лапаяса, кодъяс кыдзкӧ-мыйкӧ вӧрисны на, кӧртавлісны на кольтаяс...
Ме первойсӧ чайті сійӧс старукаӧн, но тайӧ вӧлӧма старик...
Ог тӧд, кыдзи сӧмын лолыс кутчысис на тайӧ дзикӧдз нин киссьӧм рӧзваль пытшкас...
Меным мыйлакӧ зывӧк вӧлі видзӧднысӧ сы вылӧ...
Ӧд мыйта том йӧзӧс, йи кодь ён йӧзӧс, нырыштіс войнаыс, а тайӧ со век олӧ!
Ачыс мучитчӧ и нывбабасӧ мучитӧ...
Но нинӧм он вӧч, олӧмыд тай оз кывзысь миянлысь, ас ногыс ставсӧ лӧсьӧдлӧ.
abu
Мирон Миронэчӧс, буракӧ, шензьӧдӧма жӧ орт кодь старикыд:
— Мед эськӧ татшӧмӧдзыс не ружтыны жӧ, лешак сыкӧд! — ышловзьӧмӧн шуис сійӧ бӧр восьлалігӧн.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Ид му помысь ме нетшки моздор тыр поча, ӧти джынсӧ сеті Геркулеслы, а мӧд джыннас понді вердны Дон-Жуанӧс.
Зэв чӧскыдпырысь сёйӧ да бур синмӧн нин видзӧдӧ ме вылӧ...
Да и кыдз он сёй початӧ, вӧлыд!
Война дырйиыс ми асьным сёйим сійӧс, гашкӧ, быдса додь тыр.
Вотам вӧлі вокъяскӧд, мамӧ косьтас, нырас и пызь сорӧн кӧтӧ.
Сэсся сӧчӧн да тупӧсь пӧжалас.
Зэв на лӧсьыда сёйсьыліс...
А со эстчаньын Биа Борда водӧма быглясьны.
Ӧдӧбтчылас, но некыдз оз вермы бергӧдчыны мӧдар бок вылас, кокъясыс дженьыдӧсь, омӧля ӧвтыштӧны.
Но, видзӧда, нянькаыс чаньлӧн, Дина, матыстчис нин сы дінӧ.
Отсаліс путкылясьны ӧтар и мӧдар.
Мӧдыслы зачесьыс!
Сэсся пружина моз чеччыштіс, кӧза моз скокъялӧ сӧмын ныв гӧгӧр, юрыс чатӧра, бӧжыс вольсыштчӧма.
А Дина дивитӧ сійӧс:
— Ок тэ, ыри-зули, няйт му вылас водӧмыд!
Лок весалышта мича пасьтӧ...
Эстчаньын со Ювеналий мыйкӧ гажаа висьтавлӧ сы гӧгӧр чукӧртчӧм йӧзлы.
Ызъялӧны-сералӧны.
А мый не серавны!
Ми абу на эсійӧ старикыс кодьӧсь, миян пытшкын пуӧ пӧсь вир.
Шойччыштӧм бӧрын бричкаӧ ми доддялім мӧд вӧвъясӧс, найӧ Геркулес кодь жӧ тэчасаӧсь, сӧмын посньыдджыкӧсь.
Лёня пуксис ме местаӧ.
Мӧд бричкаӧс нуӧдысь Машаӧс — седлӧ вылын ветлӧдлыны сійӧ эз на велав — лэдзим сразу Лёня бӧрся.
А ми Динакӧд кутім ӧтвылысь вӧтлыны мукӧд вӧвъясӧс...
Меным зэв окота вӧлі мунны Динакӧд орччӧн, и ме вӧзйи тадзисӧ вӧчны...
Дерт, эг веськыда висьтав ассьым думӧс, а шуи, мися, тадзинад озджык разавны вӧвъясным.
Ӧні, ме дырйи, Хан Батыйыд яндысяс Дина дорӧ локнытӧ!..
Кынӧмӧй менам пӧт!
abu
Дон-Жуан, гӧнӧс моз, рӧдтӧдӧ менӧ!
Орччӧн Дина рӧдтӧ аслас Рысак вылын!
Висьталӧй меным — та бӧрын кутшӧм шуд нӧшта колӧ мортыдлы олӧмас?!
abu
abu
abu
Дина пукалӧ седлӧ вылын зонка моз пелька, гачасьӧма, гырысь сера состӧм ковтаа.
Сойяссьыс еджыд вӧсни кучикыс ёна гожъялӧма, югыдвиж лоӧма, кыдз пу виж кодь, кор тай кулян сылысь сюмӧдсӧ.
Чужӧмыс ёна гожъялӧма и.
Сю кольта кодь юрсисӧ кыӧма кыз кӧсаӧ, и рӧдтігас кӧсаыс швачкӧ-кучкӧ мышкас.
Мед кӧть оз жӧ чег сюрса лысӧ!..
Вӧвъяс вылӧ ме этшаджыкысь видзӧдлывла — рӧдтӧны тай, мый ещӧ колӧ...
Ме унджыкысьсӧ дзоркнитлывла верзьӧма ныв вылӧ и друг казяла: мыйлакӧ меным Дина вылӧ век любӧпырысь видзӧдсьӧ, кыдзи кӧть сійӧ абу пасьтасьӧма да мый кӧть оз вӧч.
Век лӧсьыд овлӧ меным сы вылӧ видзӧдігӧн...
Мыйла нӧ эськӧ тайӧ?
Мукӧд вылӧ видзӧдігӧн тай нӧ оз овлы татшӧм лӧсьыдыс!
И гӧлӧссӧ сылысь век окота кывзыны.
Тӧдмасьӧмсянь медводдза лунсяньыс жӧ.
— Дина, ті кор ваянныд меным сведениеястӧ? — друг юася ме, буретш вӧлі чой паныд восьлӧн каям.
Сійӧ чуймӧмӧн бергӧдчис мелань, паськыд синкымъясыс кыпавлісны:
— Кутшӧм сведениеяс?..
Сэсся сійӧ гӧгӧрвоис, мый йылысь ме сёрнита, да сяркнитіс-серӧктіс, весиг Дон-Жуан, кыла, дрӧгмуніс ме улын.
— Лӧсьыда ми тэкӧд сэки тӧдмасим... — нимкодьпырысь казьтыла ме. — Пырин менам жырйӧ да коса шуин:
«Ті сведениеястӧ коринныд кӧкъямыс час кежлӧ, ме со вайи...»
Ті пӧ коринныд...
— А мый нӧ, мастер морттӧ вед быть ыдждӧдлы, — гажаа сералӧ Дина. — Начальство водзад век лоӧ повны...
Ми Динакӧд окотапырысь казьтывлам лесопунктын олӧм йылысь, Шура Рубакин йылысь.
Кыдз-мый нин Шураыс олӧ-а?
Туйӧ петігӧн сійӧ шогпырысь висьталіс меным, мый Лиза, фельдшерицаным, кӧсйӧ вуджны мӧд леспромхозӧ...
Мый со вӧчас Шураыс-а?
Менам, тӧдлытӧг, ышловзьыссьӧ та йылысь мӧвпалігӧн.
Дина казялӧ тайӧс, юасьӧ:
— Тӧда вед, Шура пондаыд ышлолалан?
— Сы понда...
Мыйкӧ дыра ми чӧла бертлӧдлам быдӧн ассьыным думъяснымӧс.
Сэсся Дина шуӧ:
abu
— Федя, а «мушкетёръясыд» тэнад век на вед ме ордынӧсь.
Гортын, жыр пызан вылын, куйлӧ книгаыд.
— Мый сэсся тэкӧд керан, эн тай вай бӧрсӧ...
— Ме тэнӧ гожӧмбыд лючкисӧ эг аддзыв да!
Век кӧнкӧ пышъялін да... —
abu
abu
abu
Сэсся ныв плетьнас шлёчкыштӧ аслас Рысаклы, и сійӧ ӧдӧба чепӧсйӧ рӧдтыны.
Ме тшӧтш ӧддзӧда Дон-Жуанӧс, коді быттьӧ важӧн нин виччысьӧма тайӧс, мый вынсьыс нетшыштчӧ, вӧтӧдӧ пышйысьясӧс, а сэсся и пановтӧ.
Рысаклы, и Диналы тшӧтш, буракӧ, оз кажитчы татшӧмторыд — бӧр зільӧны ордйӧдны, но Дон-Жуан абу сэтшӧм, мед сетчыны — сӧмын и сапкӧ-тэчӧ кузь кокъяснас, а синъясыс аслас гырдмӧмаӧсь, скӧрлунӧн ыпъялӧны, кӧсӧйтчывлӧ, оз-ӧ пановтны...
А кор ме кутышті сійӧс, да Рысак пондіс пановтны, Дон-Жуан весиг сапкис-курччис водзӧ пырысьӧс: ог пӧ лэдз пановтны!
— Ой, ульӧн сёясны тайӧ кык лешакыд! — Рысакӧс сувтӧдігмоз сералӧ Дина.
А ме шензя:
— Кор тэ велалін тадзисӧ шуркъявны вӧв вылас, он и пов!
— Но, мамӧ нэм чӧжыс конюкаліс да!
Вӧлыд тай абу на самолёт, ыджыд велӧдчӧм сы дінын оз ков.
Узьӧм вылӧ лагерь миянлы бӧрйисны Ювеналий да бригаданымӧс видзысьным — гвардияса ефрейтор Кави Батыев.
Кыкӧн разведкаӧ ветлісны.
Бара жӧ хутор тані вӧлӧма, гӧгӧрыс му-видз, но керка местаас сӧмын пач кольӧма, сотӧмаӧсь керкасӧ.
И, буракӧ, сотӧмаӧсь неважӧн на, таво гожӧм, сы вӧсна мый пӧимыс весиг абу на удитӧма турунсявны.
abu
Меным мыйлакӧ шуштӧм вӧлі узьмӧдчыны тані, и ме шуи Ювеналийлы:
— Гажтӧм местаыс, гашкӧ, бурджыкин сюрас?
Ювеналий тыр синмӧн видзӧдліс ме вылӧ, сэсся дзӧръялыштіс гӧгӧр.
Ӧвтыштіс кузь сойнас:
— Нинӧм, Федя...
Ми татчӧ, Федя, вӧчам военнӧй крепость!
И мед сӧмын кодкӧ видлӧ кромбыльтны миян вылӧ!
Сэсся найӧ вель дыр сёрнитісны бригадиркӧд, Мирон Миронэчкӧд.
А сійӧ жӧ гражданскӧй войнадырся кавалерист!..
Бричкаясӧс сувтӧдім кушин шӧрӧ, подков моз, ӧти бричкалӧн кыз вожыс кыпӧдчӧ мӧд вылӧ, мӧдлӧн — коймӧд вылӧ да сідз водзӧ.
Ничево, топыд стын артмис.
Зӧр мешӧкъясӧс ректім да подков вомланьӧ вӧчим наысь дот.
Зӧрыс вӧлі уна на, и прамӧй дот миян артмис: кыз стенъяса и кыйӧдчӧм да лыйсьӧм вылӧ розьяса.
Военнӧй ногӧн кӧ — амбразураяса.
Кӧть эськӧ, шуам, оружиеыс миян вӧлі сӧмын кык амбразура вылӧ...
Йирсьӧдыштӧм да юкталӧм бӧрын вӧвъясӧс ми бура домавлім бричкаяс дінӧ, подков пытшкас.
Видлы найӧс гусявны сэтысь!
Бричка вомӧн чеччыштӧдны он вермы.
И уліӧдыс он петкӧд — вӧлыд абу ыж.
А подков помъясланьыс миян лоӧ веськӧдӧма дотсянь кык ствол — автоматлӧн да пистолетлӧн.
Ӧткымынӧн шмонитісны татшӧм дасьтысьӧм вылад — абу ӧд пӧ ми война вылынӧсь...
Но Ювеналий гажаа вочавидзис тадзсӧ бротӧдчысьяслы:
— Коми йӧз пӧ важысянь нин шулӧмаӧсь: пыдӧ кӧ пуктан — матысь босьтан.
А найӧ абу йӧйӧсь вӧлӧмаӧсь.
abu
Мукӧдыс сэк кості чукӧртісны пес, а сэсся рӧмдыны заводитӧм ывлаын гажаа пондіс трачкӧдчыны ӧтувъя бипур.
А менсьым сьӧлӧмӧс век быттьӧ мыйкӧ сьӧктӧдӧ, мыйкӧ личкӧ...
Торйӧн нин сы понда, мый Дон-Жуанӧс домалісны медпомас.
— Сійӧ вӧрса зверь кодь вӧй да асруа, — шуис Мирон Миронэч. —
abu
Оз сетчы, кӧть и кодкӧ кӧсъяс пышйӧдны.
Мӧдар помсяньыс татшӧмкодь кымын вӧлӧс жӧ сувтӧдісны...
Куимладорсянь миянӧс кытшалӧ вӧр, кӧть эськӧ матӧсӧ и оз во лагерь дінӧдз.
А пусьысьяс со чуксалӧны нин ужнайтны.
И сынӧдыс нин гӧгӧр вежсис: лунся шондіӧн пычкӧм турун-дзоридз кӧркӧд сорлассис би вылын пусьысь-пӧжасьысь сёянлӧн чӧскыд кӧрыс.
Ми огӧ на тшыгъялӧ, миян быдторыс на эм.
Со тай, Маша пуӧма тушёнка сора ид шыдӧса рок, сыысь чӧскыдджыкыс ӧдвакӧ мыйкӧ вермас лоны.
Торйӧн нин ывла вылын лунтыр ноксьӧм-жӧдзӧм бӧрын.
Но сэки миянӧс бара на шензьӧдіс Ювеналий.
Сійӧ виччысьтӧг кыскис рюкзаксьыс... куим доз еджыд вина, кыдзи бӧртинас тыдовтчис — аскур.
Кыськӧ удитӧма нин судзӧдны сюра-тошкаыд!
— Ноко, лым байдӧгъяс, матыстчылӧй татчӧ! — чукӧстіс Ювеналий, Дон-Жуанлӧн кодь гырысь синъяснас кыпыда кодзлаліг. — Видлам Литва муыслысь сӧксӧ.
А то, гортӧ воам да, немторйӧн лоӧ ошйысьны.
Рачьясӧн, кружкаясӧн, няньӧн топӧдчим ставӧн ӧтувъя кытшӧ.
Сӧмын ӧтнас гвардияса ефрейтор Кави Батыев бокын сулалӧ, автомата, видзӧ вӧвъясӧс да миянӧс.
— Эй, пехота, колим вед! — чуксалӧ сійӧс Ювеналий. — Водз на кадыс, гусясьысьясыс эз на ужнайтны.
Кави яндысигтыр тшӧтш матыстчӧ би дорӧ.
Пуксьӧ Ювеналийкӧд орччӧн.
Сійӧ татарин, ар кызя кымын, зэв сьӧдов зон, сэрапом кодь.
Смоль сьӧд юрсиа да сэтшӧм жӧ рӧма сук синкымъяса.
Ачыс ичӧтик, косіник...
Сідзсӧ шань мортыс, абу ыкша...
Сӧмын тай Дина дінын век гартчӧ, йӧн кизь моз сибдӧ...
Миян вотӧдз вӧвъяс дінын дыр ноксьӧмысь Кавилӧн формаыс ёнакодь нин сьӧдасьӧма: кык пӧвста гач пидзӧсъясыс да гырддзаясыс седлӧ кучик моз волялӧны.
Збыль Хан Батыйыс, кӧнкӧ, мичаджык паськӧм новліс, но ӧд, сы пыдди, сылӧн эз вӧв автоматыс...
— Кысь тэныд самӧкурыс? — зумыша юаліс Мирон Миронэч.
Сійӧ миян пиысь ӧтнасӧн эз нюжӧд кружкасӧ.
— Сымда хутор пыр мунім да! — шпыннялӧ мӧдыс. — Бур йӧзыс вед эмӧсь жӧ...
— Бур йӧз, шуан?
А эн-ӧ тэ, ерӧмакань-вакукань, на водзын, бур йӧз водзас, пистолетнад шенась?
abu
— Сразу сэсся и пистолетӧн, — дӧзмыштӧ Ювеналий. — Чӧв вай, Миронэч, ас йылысь татшӧм лёк паметьсӧ ме ог кӧсйы кольны тані.
Ог тӧд, кыдзи Ювеналийыс чуктӧдіс винасӧ, но сӧмын не сьӧм вылӧ.
Сьӧмыд сылӧн розя зепъясӧ некор эз позтысьлыв.
Видзӧда, еджыд чужӧма пӧдругаыс сылӧн мырдысьӧн нюмсӧ дзеблалӧ, тӧдӧ, дерт.
Но висьталас ӧмӧй?..
Ме кута киын дрӧб тусьӧн дӧмӧм важ кружкаӧс ассьым да мӧвпала: мися, Миронэчыс со ӧтнас и юаліс, кысь-мый судзӧдӧма винасӧ Ювеналий.
А миянлы, ставнымлы, веськодь тайӧ. <ns>Да-а</ns>...
abu
abu
abu
Нюжӧдіс ассьыс кружкасӧ и Кави Батыев — салдатыдлӧн тайӧ инструментыс век жӧ тай дась, сапӧг гӧлень костсьыс чурвидзысь паньыс и.
Ювеналий чольснитыштіс ханлы сулеяысь, но сэсся друг быттьӧ тшӧкмуніс:
— Вот йӧйыд, дзикӧдз тай нӧ вунӧді!
Кави, ачыд тай он жӧ висьтав ни...
Тіянлы жӧ, магометаналы, оз позь винасӧ юны?
abu
Кави лышкыда нюммуніс:
— <rus>Спасибо православным!</rus>
<rus>Научили пит и курит..</rus>.
Тайӧ сылӧн артмис кыдзкӧ зэв виччысьтӧг, и сэтшӧм тешкодя, мый ми ставӧн семдылім сералӧмысла.
Ок и юантор жӧ судзӧдӧма Ювеналийыс!
Курыд, чорыд, сотӧм нянь кӧр косялӧ горштӧ.
Но и тайӧ чӧскыдтӧм, ас вийӧдӧм зелльӧыс шонтыштіс миянлысь гырк пытшкӧснымӧс, мыйкӧ небзьӧдіс сэні; ми быттьӧкӧ бурмыштім, лоим мусаджыкӧсь ӧта-мӧднымлы, пондім сёрнитны пӧсьджыка, весиг лов дзебасын видзсьысь гусяджыкторъяс йылысь сёрнитны; ми пондім нимкодьпырысь вӧзйыны ӧта-мӧднымлы ассьыным сёянӧс...
Меным зэв окота лоис матыстчыны Дина дінӧ, мыйкӧ шуны сылы, мыйкӧ зэв меліӧс да донаӧс шуны.
А сэсся — со кӧні шудыс! — пуктыны юрӧс сылӧн пидзӧсъяс вылӧ.
Ювеналий моз жӧ.
Со тай, Соняыс кутшӧм небыдика лебезитӧ сылысь пашкыр бадь куст кодь юрсисӧ.
Найӧ ёнасӧ оз и яндысьны миянысь — ӧд тӧдчымӧн ыджыдджыкӧсь...
Кыкнанныс найӧ мича чужӧмаӧсь, ыджыд тушааӧсь, лӧсьыд мыгӧраӧсь, сӧмын тай Ювеналий неуна чотыштӧ ранитчӧм вӧснаыс.
Но оз ёнасӧ...
Кор сійӧ восьлалӧ Сонякӧд орччӧн, сэки чотӧмыс пӧшти оз тӧдчы: ме казялі, мый сэки Ювеналийыс тувччалӧ ранитчӧм кокыслӧн кок чунь йылас.
abu
Мирон Миронэч, на вылӧ завидьтысь синъясӧн видзӧдігтыр, ӧтчыд шуис:
— Но жӧ эськӧ, чӧдъя-озъя, кутшӧм шань да мича гозъя!
— Соня, сьылышт мыйкӧ, — корӧ Ювеналий.
Сійӧ шудаа нюмъялӧ, синъясыс аслас куньсаӧсь.
— Мый нӧ эськӧ сьыла? — кургӧ мӧдыс; сійӧ, дерт, дась Ювеналийлы сьывны и йӧктыны, а гашкӧ, и юрсӧ пуктыны сы вӧсна дась.
Сонялӧн лов пытшкас, буракӧ, юргӧ нин сьылан ладыс, дженьыда шырӧм сьӧд юрсиӧн дорӧсалӧм еджыд чужӧмыс югзьӧ нин кыпыдлунӧн.
Соня зэв ёна радейтӧ сьывнытӧ, кӧть лунтыр тёльгас колипкай моз, и гӧлӧсыс лӧсьыд, небыд, винёв, кывзан да быттьӧ шоныд выя бордйӧн мавтыштӧ ловтӧ.
Соня кыськӧ-мыйкӧ тӧдӧ зэв уна коми сьыланкывъяс, унджыксӧ ме некор на эг кывлы, и не сӧмын ме!..
Оз-ӧ, мися, тайӧ ачыс лӧсьӧдлы?
— Ме сьыла тіянлы пӧсь том кад йылысь, — шуис Соня, сэсся и кутіс нюркйӧдлыны:
Ой-ой, тувсов вой
Пӧсь том кадӧс кылӧдӧ,
Гажа, югыд вой
Унмӧс менсьым пальӧдӧ...
abu
abu
abu
abu
Менӧ дзикӧдз шымыртіс Сонялӧн пӧсь сьылӧмыс.
Меным весиг окота лоліс матыстчыны сы дінӧ да малыштны сійӧс: мися, збыль ӧмӧй тайӧ миян Соняным, коді быд лун вӧвъяс дінын ноксьӧ?..
Татшӧм сьылӧм бӧрад менам лов вылын мыйкӧ быттьӧ зэв мичатор садьмис...
И югыд олӧмыс быттьӧ мусаджыкӧн да донаджыкӧн лоис...
И том вынӧй быттьӧ ёнджыка пондіс кывны ме пытшкын.
И быттьӧ гортын, Коми муын, ме лои, и гӧгӧр онялӧ кӧка югыд вой.
abu
abu
Метӧ мый!
Да ӧд и найӧ, кодъяс эз гӧгӧрвоны ни ӧти кыв, тшӧтш дзоргӧны Соня вылӧ шензьӧм-югдӧм синъясӧн.
Сэсся Литваса лӧнь войсӧ шызьӧдісны роч, украинаса, татарияса сьыланкывъяс.
Кави Батыев сьыліс кутшӧмкӧ Сабантуй йылысь.
Лӧсьыд песняыс, сӧмын ме Сабантуйсьыс ӧтдор нинӧм эг гӧгӧрво.
А код сэтшӧм Сабантуйыс — яндыси юавнысӧ.
Сэсся ӧд песнятӧ, шу, сьывны колӧ, а не кывйӧн висьтавлыны сы йылысь.
Индісны караульнӧйясӧс — кык смена, кык мортӧн быд сменаын.
Менӧ, подчасок пыдди, индісны Ювеналийкӧд.
Сійӧ сетіс меным пистолетсӧ, ачыс босьтіс Кавилысь автомат.
Салдатлы тшӧктіс час-мӧд узьыштны, мед сэсся налы Лёнякӧд асылӧдзыс сулавны.
Мукӧдъяс тшӧтш водалісны дот пытшкӧ.
А ми сулалам, видзӧдам, кывзысям.
Меным бара мыйкӧ эз ло лӧсьыд — мыйкӧ быттьӧ дзескӧдӧ лолӧс, мыйыськӧ пола ме.
Вӧвъяс чӧла мутшкӧны бричка пыдӧсъясӧ кисьтӧм зӧр, пыркнитчылігъясӧ кодлӧнкӧ зиль-зёльмунласны домсьыс кӧртъясыс.
Енэжсянь чарла кодь векньыдик тӧлысь муртса-муртса югдӧдыштӧ.
Эновтӧм бипурным вочасӧн чискӧ-кусӧ.
Кӧнкӧ зэв ылын, пемыд вӧр сайын, гӧрд кыа кыпӧдчыштӧ, гашкӧ, и кутшӧмкӧ хутор бара на сотӧны.
Ме ёнджыкасӧ видзӧда сыланьӧ, кӧні сулалӧ Дон-Жуан.
Киын ме зэв ёна чабырта пистолетлысь сарӧг воропсӧ.
Тайӧ воропсӧ кутігӧн ачым аслым ме кажитча зэв ёнӧн, багатыр кодьӧн.
И кӧть ме и пола лёк йӧзлӧн пемыдінсянь уськӧдчӧмысь, но сэк жӧ меным быттьӧ и окота, мед эськӧ кодъяскӧ видлісны атакуйтны миянӧс, сэки эськӧ ме налы петкӧдлі пуж.
Пистолетнад!
Ме ӧд гоз-мӧдысь лыйлі нин сыысь, кужа.
А сэсся со Ювеналий орччӧн, сыкӧд би пыр и ва пыр позьӧ мунны!
abu
abu
Ювеналийыс кык во воюйтӧма фронт вылын, кык Слава орден сылӧн эм.
Жалитӧ вӧлі: эг кӧ пӧ ранитчы, коймӧд Славасӧ пӧ тшӧтш судзӧді!
Сэки пӧ эськӧ тыр кавалер вӧлі!..
Сійӧ эз на висьтасьлы, кыдзи да мый воюйтӧма, коркӧ колӧ юасьыштны, но Ювеналийсӧ буракодь тӧда, семьясӧ налысь и.
Керкаыс налӧн сулалӧ миян шӧр сиктын, зумыд керка, буретш кык улича пельӧсын, ӧтар и мӧдар тыдалӧ...
Быдмисны найӧ нёль вок, и ставыс юр вундысь кодьӧсь вӧліны, тышкасьысьӧсь.
Ювеналийыс медічӧт...
Войнаӧдз, праздникъяс дырйи, ёна повлісны Сандрик котырсьыд.
Ставныс найӧ кузь тушааӧсь, и кӧть эськӧ абу нин сэтшӧм ёнӧсь, но зэв швычӧкӧсь кулакъясыс.
И некод водзын оз копыртны юрнысӧ.
Тешкодьтор вӧлі висьтавлӧны батьныс йылысь.
Ӧти праздник дырйи сійӧ сетас нин кыв — не петны гортсьыс улич вылӧ.
abu
Но мыйӧн сӧмын кывлас тышкасьӧм шытӧ, бара на пондас тіравны картіӧн ворсысь моз, телепит сылы, кулакъясыс лудӧны.
abu
И мыйӧн сӧмын гӧтырыс саймовтчыштлас кытчӧкӧ, Сандрик зиль-зёль лыяс ӧшиняс зудйӧн ли мый ли.
Мед чайтісны, мый кодкӧ ӧшиньсӧ ывласянь тойлӧ.
Та бӧрын кыдзи он пет косясьны!
Ювеналий батьыс кодь кымын жӧ бордтӧм петук.
Кык син костсьыд, он и тӧдлы, ныртӧ вундас.
abu
abu
Вой шӧр бӧр нин, буракӧ, кадыс.
Унмӧй локтӧ, ок ёна унмӧй локтӧ!
Ӧд талун меным доймӧмыс и мудзӧмыс нин сюрис...
Син доръясӧс быттьӧ нырагезйӧн вурыштӧны воча, сідзи и куньсьӧны синъясӧй.
Юрӧс песлала кыдзисюрӧ, думысь, вирӧс разӧда.
Кырымъясӧс курччала.
Повзьӧдла ачымӧс Дон-Жуанӧс пышйӧдӧмӧн...
abu
abu
Но немтор оз отсав, сідзи и куньсьӧны синъясӧй.
И сэтшӧм завидь, мый мукӧдыс чӧскыда кысналӧны-узьӧны.
Юрӧй сідзи и лёткысьӧ зӧр мешӧк вылӧ, и вежӧрысь вочасӧн ставыс вушйӧ, ставыс.
Сӧмын узьны колӧ, узьны.
Сэсся немтор...
abu
Вӧтын моз кыла вӧвлысь повзьӧмӧн гӧрӧктӧм.
Абу-ӧ Дон-Жуанлӧн тайӧ гӧлӧсыс?
Мый сійӧ гӧрдлӧ?
Узьны оз сет?..
abu
abu
Сэсся пель водзын чунӧбтӧ Ювеналийлӧн лэчыд гӧлӧсыс:
— <rus>Сто-ой</rus>!!.
Сэсся ме казяла, кыдзи пемыдас югнитлӧ би, и зӧр мешӧкъясӧ мыйкӧ шӧтӧ-швачкӧдӧ, и гӧгӧрвоа, мый тайӧ — пуляяс.
И автоматлӧн гораа увтчӧмыс косялӧ войся чӧв-лӧньсӧ.
Ме дзикӧдз весьӧпӧра, ме вылӧ, торйӧн нин морӧсӧ, быттьӧ кӧдзыд ва ведра ызгӧны.
— Федя, <rus>огонь</rus>... — горзӧ Ювеналий.
Менам синъяс кольчаасьӧны, ме казяла, кыдзи Дон-Жуан дінын кодкӧ быттьӧ вуджӧртӧ...
Ме тшӧтш лыя сэтчӧ, и пистолетыс бӧрвыв сетӧбтӧ киӧс.
Нӧшта лыя...
Дженьыдик ӧчередьясӧн гымгӧ-таргӧ Ювеналийлӧн автоматыс.
Кодкӧ пемыд вой пытшкас лёк дойӧн ойӧктӧ, и менӧ таысь кӧдзыд йирмӧг сыркнитӧдӧ...
Сэсся став лыйсьӧм-шковгӧмсӧ личкӧ, пӧдтӧ, лямӧдӧ весьӧпӧртана омльыштӧм, сійӧ косялӧ, поткӧдӧ войся вӧр-васӧ и ставсӧ, ставсӧ...
Тайӧ вӧв!..
Морт оз вермы тадзисӧ горӧдны...
Вӧв тайӧ!..
Кодкӧ нетшыштӧ менам киысь пистолетӧс.
Кави.
Сійӧ гӧгӧрвотӧма сӧткӧ-видчӧ, лыйлӧ пемыдас.
Найӧ Ювеналийкӧд чепӧсйӧны дотысь да, лыйсигтыр, котӧртӧны вӧвъяс дінӧ.
Ме тшӧтш котӧрта на бӧрся.
Кымӧръяс костӧд мыччысьӧм тӧлысь югдӧдыштӧ гӧгӧр, но Дон-Жуан мыйлакӧ оз тыдав.
Кӧні нӧ сійӧ?
Водӧма али мый?..
Да, водӧма...
Но мыйла нӧ водӧмаыс сэтшӧма нӧйтчӧ, сэтшӧма чужъясьӧ?
Да сэтшӧма киргӧ?..
abu
abu
Ме уськӧдча сы дінӧ...
А неылын, пемыдас, бара на шковгӧны-лыйӧны...
Ме повзьӧмӧн ляскыся Дон-Жуан бердӧ, топӧдча...
Нӧшта дженьыдик ӧчередь...
Сэсся косьыштӧ ӧтка лыйӧм шы...
И ставыс лӧньӧ...
Сӧмын дзӧрӧны домалӧм вӧвъяс да киргӧ Дон-Жуан.
Ме сэсся ог нин вермы терпитны, югзьӧда фонарикӧн.
Дон-Жуанлӧн еджыд бокыс, сӧстӧм яла нитш рӧма куыс руасьӧ гӧрд вирӧн.
Быдса очередьӧн шырыштӧмаӧсь коньӧрӧс...
Дон-Жуанлӧн ракпань гырся да былькъя синъясыс ойдӧмаӧсь мучитчӧмӧн да дойӧн.
Тшӧтш и синваӧн ойдӧмаӧсь.
Быттьӧ мортлӧн.
Быттьӧ сійӧ кӧсйӧ мыйкӧ висьтавны.
Ме пӧ ӧд, Федя, шулі тэныд, мый йӧзсяньыд немтор бурсӧ виччысьны...
Сы вӧсна пӧ и ог вӧлі сибӧд найӧс ас дінӧ...
Котӧрӧн воисны Мирон Миронэч да Лёня.
— А кӧні нӧ Ювеналийыд? — юасьӧны. — Кави оз тыдав ни?
Збыль ӧд, кӧнӧсь нӧ найӧ?
И сэки вӧлись меным быттьӧ чунгис сьӧлӧмӧ — а гашкӧ, найӧс тшӧтш жӧ... тадзи...
— Федя, вай тэ кусӧдлы на пӧнартӧ, — тшӧктӧ Мирон Миронэч, пемыдас дзӧръялігтыр.
Веськыд киас сійӧ чабыртӧма чер.
Лӧнь гӧгӧр.
Дон-Жуан, кыла, ыджыда сыркмуніс, сэсся и ланьтіс.
Дзикӧдз вылӧ ланьтіс.
Куйлӧ со орччӧн, малышт кӧть...
Но абу нин сійӧ, эз нин ло...
Бырис...
— Ок, сволочьяс, мый вӧчӧны!..
— Федя, чӧвлы вай, кодъяскӧ локтӧны, — вашкӧдӧ Лёня.
Миянъяс али абу?
А абу кӧ?
Сэки мый лоӧ?..
Ми чабралам киын пуртъяс, ми дасьӧсь быдтор вылӧ.
Но со кылӧ Ювеналийлӧн гӧлӧсыс, друг сэтшӧм мусаӧн лоӧм гӧлӧсыс.
— Эн полӧй, зонъяс, ми тайӧ!..
Сэсся и матыстчисны найӧ Кавикӧд, но абу ӧтнанныс, а кодӧскӧ кыскӧны.
— Языкӧс босьтім, — кашкигтыр шуис ыззьӧм Ювеналий. — Первойысьсӧ сылы, буракӧ, ми дзенгӧбтім, а сэсся, тыдалӧ, другъясыс содтісны, мед не ноксьыны сыкӧд.
Помавны кӧсйисны...
abu
abu
Но тэрмасигад, буракӧ, абу веськалӧмаӧсь сьӧлӧмас...
Киргӧ со...
Тысӧ, буракӧ, розьӧдӧмаӧсь...
Сэсся Ювеналий тшӧктіс меным да Лёнялы:
— Вай, зонъяс, кыскӧй сійӧс би дорӧ.
А ми тані сулыштам на...
Кӧть эськӧ, шуам, ӧні найӧ ӧдвакӧ лысьтасны выльысь сюйны нырсӧ — бура ми найӧс пезьдалім...
Дон-Жуаныд эштіс нин?
abu
Коньӧр жӧ эськӧ да!
Эстшӧм вӧв вӧлі...
А ті мый кыскаланныд нырнаныд, дама-мадамаяс?
Отсыштӧй, бурджык, зонъясыслы.
Кӧрталӧй ранасӧ тайӧ молодечыслысь, зӧр мешӧкъяс вылӧ нёровтӧдӧй сійӧс, мед вирыс эзджык мун.
Гашкӧ, и бӧр на ловзяс, оз на дзикӧдз вылӧ нюжӧд кокъяссӧ.
Ме чайта, кодсюрӧ <ns>зэ-эв</ns> окотапырысь сёрнитыштасны сыкӧд.
Ме босьті мортсӧ шошаӧдыс, сьӧлӧмӧй менам дзикӧдз шызьӧма, и быттьӧ вӧтын ме, омӧля и тӧда, мый вӧча.
Лёня босьтіс сійӧс кокъясӧдыс, и мӧдӧдчим нӧбавны ми сійӧс.
Мортыс вӧлі зэв сьӧкыд, ранитчӧмаыдлӧн да садьсӧ воштӧмаыдлӧн став лы-сьӧмыс лябмунӧма, оз шед ки улад...
abu
Ӧдва и ми сійӧс кыским би дорӧдз...
Руд китель морӧсыс сылӧн и гачыс веськыд кокас дзоньнас вӧліны йиджтысьӧмаӧсь вирӧн.
Ми Лёнякӧд вундім гач коксӧ, а Маша разяліс кительсӧ да лэптіс гырдӧссьӧм улыс дӧрӧмсӧ.
Вирӧн ойдӧм морт вылӧ видзӧдігӧн менам пемдыліс син водзӧй.
А кор би водзын менам лоис видзӧдлӧм аслам кияс вылӧ, менӧ дзикӧдз пондіс шогӧдны — киясӧй дзоньнас вӧліны гырдӧсь жӧ...
Киясын, буракӧ, вӧв вир и морт вир сорласисны...
Дон-Жуанлӧн и, вермас лоны, сійӧс виысьлӧн...
Со ӧд кыдзи лӧсьӧдлӧ олӧмыд...
Сӧмын на биа борда вӧв медбӧръяысь сыркмуніс менам син водзын, лэдзис кыпыд ловсӧ...
А со нин и сійӧс начкысьыс, кодкӧ начкысьяс лыдсьыс ли, пласьтвидзӧ миян водзын, зӧр мешӧкъяс вылӧ нёровтӧдӧма, Дон-Жуан моз жӧ вирӧн ойдӧма, и вирыс сылӧн сир кодь сьӧдӧн кажитчӧ пӧртмасьысь би югӧръяс улын.
Мортыс эз ас садяс вӧв, киргис-пӧдіс, вом доръясас болькъясис-пуис вирӧсь быг.
Татшӧм жӧ быг болькъясис и морӧс вылас — ранаыс сэні тшӧтш лолаліс...
Сэсся сылысь и пидзӧссӧ, буракӧ, вӧлі пазӧдӧма пуляӧн.
«А буретш да ме веськалі сылы пидзӧсас? — ковтӧг мӧвпыштсис менам. — Кор пистолетӧн тшӧтш лыйлі?»
Кӧдзыд йирмӧг босьтліс менӧ татшӧм мӧвпсьыд, быттьӧ аслам пидзӧсӧ жвучнитіс пуляыс да кырыштіс лёк дойӧн.
Ӧтвылысьӧн ми кӧртавлім-кардъялім ранитчӧм мортӧс, ваӧн юктӧдім, чужӧмсӧ мыським.
И сэки ми ставӧн неэтша чуймим.
Ми чайтім, мый бандитыс зверлӧн кодь лёк да мисьтӧм ныр-вома...
abu
Коді нӧ, мися, мортлӧн кодь чужӧмаыс война помасьӧм бӧрын пондас хуторъяс сотавны, йӧзӧс бара на виавны...
Но миян водзын лӧвтіс мича чужӧма, чиклясьысь еджгов юрсиа ар кызь вита зон.
Весиг юрсиыс сылӧн Шурик воклӧн серти на еджыдджык вӧлі.
И мый медся нин ёна шензьӧдіс миянӧс — сійӧ вӧлі шыльыда бритчӧма, эз тырмы сӧмын дуки дук...
Киясыс сылӧн мичаӧсь да гырысьӧсь вӧліны и.
Садяс вотӧг сійӧ кыдзсюрӧ кабрасис, и ме казялі, мый веськыд киас водз чуньыс оз нюглясь, пожӧмдін ув моз веськыда чурвидзӧ.
«Кыдзи нӧ сійӧ лыйсис татшӧм чуньнас?» — виччысьтӧг бара на мӧвпыштсис менам.
Миян тӧждысьӧмысь, ыркыд ваысь да билӧн шоныдысь морт, буракӧ, кутіс ловзьыны.
Киргӧмыс вочасӧн лӧнис, мыйкӧ пондіс сӧрны-сёрнитны, но ми немтор эгӧ гӧгӧрвоӧй, буракӧ, литовецъяс ногӧн сёрнитіс.
Воис Ювеналий, век на абу лӧньӧма лыйсьӧм-тышкасьӧмсьыс.
Дыркодь видзӧдіс ранитчӧмлы чужӧмас.
Сэсся шуис меным:
— Федя, тэа-меалы колӧ час-мӧд узьыштны.
Ньӧти шойччытӧгыд вермам вӧв вывсьыд тімбыльтчыны.
А ме шензьӧмӧн воча видзӧда Ювеналий вылӧ: мися, узьсяс ӧмӧй татшӧмторъяс бӧрад!..
abu
Сэки ме, буракӧ, медъёна гӧгӧрвои, мыйся морт фронтовикыд...
Ме тшӧтш уньырті Ювеналий бӧрся чомйӧ, воді, шебраси.
abu
Но синъяслӧн и дум абу куньсьывнысӧ, найӧ баргӧны кодзулӧсь енэжӧ.
Менӧ талун дзикӧдз весьӧпӧртіс смертьлӧн воӧмыс, ловъя ловлӧн кулӧмыс.
Кутшӧм виччысьтӧг сійӧ вермӧ лоны!
Мортлӧн кӧть вӧвлӧн...
Тэ немтор на он думайт сы йылысь, радлан-нимкодясян олӧмыслы...
abu
Сэсся друг шковгас бандитлӧн пуля — юрад, морӧсад, кынӧмад...
И тэ он ло...
Некор нин сэсся он ло...
Кыдзи со Дон-Жуан.
Вӧліс да эз ло...
abu
Эстшӧм яр вира вӧв, бушков кодь тэрыб вӧв, коді весиг эз вермы видзӧдны, кор сійӧс пановтӧны...
Ок-ок-ок!
abu
Вӧлӧмкӧ тай смертьыд век орччӧн миянкӧд ветлӧдлӧ, кӧнкӧ зэв матын...
Сӧмын ми ог аддзӧй сійӧс — вӧрысь ог аддзӧй, джуджыд пуяс сайысь, сӧдз ваа юысь ог аддзӧй ни шонді улын дзордзалысь видз вылысь...
А сійӧ со — орччӧн.
Век орччӧн.
Ог и тӧд, вугыртлі ли эг ли ме дотын.
А кор ме бӧр петі сэтысь, Мирон Миронэч да Кави Батыев вӧлі кульӧны нин Дон-Жуанӧс.
Мӧд виӧм вӧв вӧлі нин эштӧдӧма.
Диналӧн бӧрдӧмсьыс пыктӧма чужӧмыс.
Ме и ачым муртса-муртса эг бӧрддзы ыджыд гӧлӧсӧн, кор яла нитш рӧма куа мича Дон-Жуан пыдди казялі гырдӧсь яй туша.
И пӧсь лӧглун ыпнитіс менам морӧсын!
Весиг меным окота лои мунны да бырскыны пуртӧн эсійӧ бандитсӧ, коді век на садьтӧг куйліс би дорын.
И бригадир вылӧ, Мирон вылӧ, ог вермы видзӧдны.
Ӧд сійӧ, лысӧм кутш, тшӧктіс домавны Дон-Жуанӧс медся дорас...
Дерт, шуам, не Дон-Жуан кӧ, коді ас кадӧ гӧрӧктіс, бандитъясыд эськӧ не этша вӧв вермисны пышйӧдны миянлысь...
Бӧртиджыкнас тӧдмалім, мый нӧшта ӧти бригада вылӧ уськӧдчылӧмаӧсь войнас.
И нуӧмаӧсь сэтысь дас вит вӧв — буретш сымда, мыйта вӧліс менам да Лёнялӧн...
Со кыдз заводитчис кузь туйным!
Тадзи кӧ и водзӧ лоӧ, гортӧдз миян немся вӧв оз во...
А, гашкӧ, и асьным ог волӧй...
Завтракайтны пуисны вӧв яй.
Ме, кӧть и абу писка морт, тайӧ пӧрйӧ эг вермы сёйны сійӧс.
Некыдз эз пыр.
Но век жӧ менӧ дивӧ босьтіс, кор Мирон Миронэч ставлы кывмӧн ӧлӧдіс пусьысьясӧс:
— Та бӧрын сэсся тырмас, мед немся кусӧк эз вӧв босьтӧма.
Яйыс государственнӧй.
Нуам матысса заготпунктӧ, и мед прикодуйтӧны.
Квитанция босьтам.
Ювеналийлӧн весиг синъясыс гӧгрӧсмисны чуймӧмысла.
Сэсся сійӧ вильыша шуис:
— Матысса пунктын ми сдайтам со эсійӧ кудриа юрасӧ, розьӧдӧмасӧ.
Сійӧс, ме чайта, миянлысь примитасны дас вӧв дорысь радпырысьджык...
— Яйсӧ сдайтам жӧ, — кайтӧ бригадир.
— Тэ кӧ, старик, дзикӧдз нин выжывмӧмыд-а? — пузьыны пондіс Ювеналий. — Мед литовецъяс серавны миян вылын пондісны, йӧйясӧн шуисны!
Асьным сёям!
Мукӧд бригадаяслы тшӧтш юклам...
Вӧв яйтӧгыд вежон мысти ковмас нин виньгыртны...
— А ме шуа — сдайтам государстволы! — дзикӧдз щӧтясис бригадир.
— Ми тэныд куяссӧ сетам, кок гыжъяссӧ да, мун, колӧкӧ, сдайт! — этшсьыс петіс Ювеналий.
Ог тӧд, мыйӧдз эськӧ найӧ воисны вензьӧмнас, эз кӧ скачӧн матыстчы колоннаса начальник Сметанин.
Мирон Миронэч висьталіс сылы войся уськӧдчылӧм йылысь.
Сметанин кывзӧ и видзӧдалӧ гӧгӧр: кыдзи ми вой кежлӧ узьмӧдчим, кыдзи вӧвъясӧс домалім...
abu
Ошкыштіс миянӧс.
Висьталіс орчча бригадаысь вӧвъяс пышйӧдӧм йылысь — лыйсьытӧг пӧ скокорнитӧмаӧсь.
Узиганыс немтор абу и кывлӧмаӧсь восьса вомаясыд...
А друг лоӧм вӧв яй йывсьыс Сметанин падъявтӧг шуис:
abu
— Гижӧй акт, яйсӧ юклӧй да сёйӧй.
Некор миянлы заготпунктъястӧ корсьны.
— Но ӧд, ерӧмакань-вакукань, тадзинад став вӧвсӧ позяс сёйны! — век на зілис эскӧдны Мирон Миронэч. — Кынӧмыд пондіс сюмавны — и тотшкин, а сэсся шуин, мый бандитъяс виисны...
— Нарошнӧ начкӧмысь судӧ сета! — кывкӧрталіс Сметанин.
Сэсся и бергӧдчис — тырмас пӧ та йылысь.
Ювеналийӧс Сметанин босьтіс аскӧдыс.
Кудриа юра бандитӧс, а сійӧ эз на вӧв воӧма садяс, сӧлӧдісны бричка вылӧ да тшӧтш нуӧдісны...
Сэсся, туй вылын нин, найӧ бӧр воисны миян дінӧ, ас кежаныс нин, и Сметанин висьталіс миянлы:
— Лихачев ӧнісянь лоӧ менам замӧн.
Ми вывтісӧ эгӧ шенмунӧй таысь, сы вӧсна мый тӧдім: Ювеналийыд не сӧмын замавны, но и начальникавны вермас...
abu
Сӧмын миянлы зэв эз вӧв окота лэдзны сійӧс ас дінысь.
Сытӧг ӧд гажтӧм лоӧ миянлы пемыд войяснад!
Торйӧн нин кольӧм войся лыйсьӧм бӧрад...
Мирон Миронэч кутіс вензьыны начальниккӧд — главнӧй вынсӧ пӧ миянлысь босьтанныд, видзысьсӧ и...
Но ме мыйлакӧ думышті, мый сійӧ вензьӧ сӧмын мода вылас.
abu
Гашкӧ, казяліс, мый Ювеналийкӧд ӧтлаын дзескыд налы лоӧ ӧти позъяд, а стӧчджыка кӧ — ӧти би дорад?
— Сы пыдди ме тіянлы сета нӧшта ӧти салдатӧс, — воча шуис Сметанин.
— Ме ӧд ёнджыкасӧ век жӧ тіян дінын понда лоны, — эскӧдіс Ювеналий Соня вылӧ видзӧдігмоз. — Сэсся ми Аркадий Васильевичкӧд шуим, мый ӧнісянь колоннаным дзоньнас кутас узьмӧдчывны ӧтилаын.
И салдатъяс гӧгӧрбок пондасны видзны...
Буракӧ, ачыс нин сійӧ удитіс вӧзйыны татшӧм плансӧ.
Фронтӧвикыд тӧдӧ, мый вӧчны.
abu
abu
И век жӧ меным кыдзкӧ быттьӧ эзджык вӧв лӧсьыд, мый Ювеналий сэтшӧм кокниа ыштіс начальникавнысӧ, мый ньӧти майшасьтӧг мунӧ миян дінысь.
abu
Мӧд салдатыс воис Богдан Зенич — зэв гӧрд юра да Лёняысь на беринӧсьджык чужӧма хохол.
Ме чайтлі, мый хохолъясыд ёнджыкасӧ сьӧдов йӧз, а тайӧ со би кодь ӧзйӧ.
Ачыс ён дядьӧ, паськыд пельпомъяса да кыз сойяса, буракӧ, мися, Тарас Бульба рӧдысь петӧма.
Татшӧм конвоирыдкӧд сьӧлӧмыд местаынджык лоӧ...
И ми бара водзӧ мунам Литва кузя.
Ӧні видзчысьӧмӧнджык нин мунам, торйӧн нин вӧрӧд.
А вӧръясыс тані тай вӧлӧмаӧсь на жӧ, весигтӧ тшӧтш миянын кодь пожӧма вӧръяс эмӧсь.
Сиктъяс оз и паныдасьлыны, сӧмын хуторъяс, хуторъяс.
Видзӧд со, йӧзыд тані ас ногӧныс олӧны.
Ӧткӧн.
Аслас керка-карта, гӧгӧрыс аслас, ӧтнаслӧн му-видз.
Сэсся мӧдлӧн владениеясыс заводитчӧны, коймӧдлӧн.
Тадзинад, дерт, ставыс дінад, матынджык, но абу ӧмӧй гажтӧм ӧткӧннад?
Ошъяс быттьӧ...
А миян, гортын, сы ыджда сиктъяс.
Мукӧдыс вит-ӧ-квайт верст кузяӧсь...
Тані — йӧз, и миянын — йӧз, а олӧны дзик разнӧя...
Колис бӧрӧ Вилия ю.
А ми век мунам, то верзьӧмӧн, то бричкаын.
Вой кежлӧ ӧні колоннаным чукӧртчывлӧ ӧтилаӧ, ыджыд лагерь артмывлӧ, салдатъяс войбыд видзӧны.
Сэсся тай эз на уськӧдчывны-а.
Пулясьыд быдӧн полӧ...
abu
Лунъясыс пыр жарджыкӧсь лоӧны, буракӧ, гожӧмыс медбӧръяысь выныштчӧ кӧдздӧдӧм водзвылын.
Сэтшӧм делӧ жар дырйиыд и миянлы, и торйӧн нин вӧвъяслы.
Шлеяыд ниртӧ найӧс, лӧдз-гутыд вильӧдӧ.
А ва шоча сюрлӧ...
Торйӧн нин со талун пӧдтӧ жарыс.
И ва руа сынӧдыс, пӧсь пывсянын быттьӧ.
Вӧвъяс рӧдтӧны, ме пукала бричка пуклӧс вылын, и чужӧмӧй быттьӧ кӧтасьыштӧ.
Гашкӧ, зэрмас?
Менам быдлаті нин доймӧ ӧтырышъя пукалӧмсьыс.
То седлӧ вылын, то тані, пуклӧс вылас.
А мыйта на колӧ муннысӧ!..
Лӧнь, ньӧти кор оз вӧрзьы.
Быттьӧ вӧр-ваыс тшӧтш дурмӧма жарсьыс, лигышмунӧма.
abu
Лёня шуӧ: бурджык пӧ терпитны комын градус кӧдзыд, комын градус жар дорсьыд.
Вӧвъяс, буракӧ, тадзи жӧ чайтӧны, сӧмын тай немтор оз шуны-а...
Геркулес — молодеч, век сьӧлӧмсяньыс кыскӧ, паровоз моз.
Но ме сійӧс ёнджыка и верда, век унджык сета зӧрсӧ.
Чӧскыдджык турун пуртӧн вунда да верда.
Тшӧтш и Дон-Жуан пыдди муса сійӧ меным лои.
Ок, и вына жӧ вӧв!
Видзӧда сы вылӧ да частӧ думайта: «Татшӧм вылад эськӧ роч багатыр Илля Муромечлы ветлӧдлыны...
Либӧ миян Пера-багатырлы...
Дон-Жуанӧс виӧм бӧрын ме ӧні пуксьывла Монголка вылӧ.
abu
Но ёнджыкасӧ муна бричкаын, сы вӧсна мый седлӧ вылын торйӧн нин ёна доймасьӧ сьӧлӧмӧй, век думайтсьӧ Дон-Жуан йылысь.
Кӧть эськӧ сылысь яйсӧ важӧн нин сёйисны...
Но со кысянькӧ пӧльыштіс тӧвру, певкнитіс Геркулеслысь сук бӧжсӧ...
Сэсся тэрмасигтыр воис мӧд тӧв ныр, коймӧд...
abu
И со нин туйпӧлӧнса шочиник пуяс пондісны копрасьны-дзуртны.
Рытыввывсянь и войвывсянь, мышсянь моз, — енэж пасьталаыс — кыпӧдчис, вочасӧн быдмис пемыдлӧз кымӧр, гундыр кодь кымӧр.
Мисьтӧм лёзь юра, лэчыд гыжъяса лапаяса, чашйысьӧ-кайӧ вывлань.
Быттьӧ кӧсйӧ личкыны миянӧс, а сэсся вур-варкерны.
abu
И со гундырыслысь сьӧд гырксӧ дзенӧбтісны чукыльӧсь-мукыльӧсь биа ньӧвйӧн, мыйысь сійӧ быттьӧ шӧри потліс, а сэсся ёна доймӧмысла йиркнитіс-ымӧстіс, и став вӧр-ваыс сыркмунліс, а менам кӧренникъяс, повзьӧм кӧчьяс моз, чепӧсйисны скачитны, ӧдва найӧс лӧньӧді.
Бур, мый ӧні век кӧртвомавла.
abu
Сэсся мӧдіс йиркакывны гӧгӧр, пемдіс, тӧлалӧ...
abu
Туй бокті скачитӧ Ювеналий, горзӧ:
— Верст-мӧд сайын ю эм!
Тэрмасьӧй, сэтчӧ сувтам!
Вӧтлыны вӧвъясӧс оз ков, найӧ асьныс тэрмасьӧны, сапйӧны-рӧдтӧны.
А меным дум вылӧ усьӧ, мый гымалігӧн оз позь котравны, котӧртысьыд пӧ чардбисӧ кыскӧ...
Ме пола...
Но гӧгӧр нин ызгӧ-зэрӧ, и ме ньӧти ог кут вӧвъясӧс, мед тэрмасьӧны.
abu
abu
abu
А, гашкӧ, и найӧ любӧысла татшӧм азымасӧ рӧдтӧны,
ӧд зэрыс бура ыркӧдӧ найӧс, пӧсьсӧ да няйтсӧ пожъялӧ вывсьыныс...
abu
Юыслӧн пӧ нимыс Швентойи, зэв тешкодь ним.
Миянлысӧ, гӧгӧрвотӧгыд, тешкодь, а литовецъяслы, гашкӧ и, медлӧсьыд нимыс...
Тані пӧ узьмӧдчам.
Ми зэв ёна кӧтасим, но зэрыс вӧлі шоныд, и эгӧ кынмӧй.
Пырысь-пыр жӧ пондім лӧсьӧдны лагерь...
Ми Педӧсь нима зонкӧд котӧртім вӧр дорӧ, пес чукӧртны.
И друг — тан сувтім.
Тані вӧлі... шойна! Буракӧ, немечьяслӧн.
Треугольникъяс кодь уліник кыдз пу крестъяс, кырсьыс весиг культӧм, веськыд визьясӧн сулалісны зэв уна радӧн.
Сулалісны ӧта-мӧд дінас зэв топыда...
Ой-ой-ой, мыйта йӧз куйлӧ тані!..
Педӧськӧд сулалам вомнымӧс паськӧдӧмӧн, окота бӧр пышйыны тайӧ шуштӧм местасьыс.
Но ӧд миянӧс песла ыстісны...
Сэсся Педӧсь шуӧ:
— А мый, Федя, вай нетшкам крестъяссӧ, со миянлы и пес лоӧ.
abu
Кыддзыд зэв жара сотчӧ...
Всё равно фашистъяс!..
abu
— Кыдзкӧ абу лӧсьыд... — падма ме, менӧ кезнитӧдӧ татшӧмторсьыд.
— Мыйкӧ тай — абу лӧсьыд! — оз лэдзчысь Педӧсь. Ме тӧда: вӧрысь сылы дыш пестӧ чукӧртны, нӧшта нин ва паськӧмнад, да ещӧ гӧгӧр лысва киссьӧ. — Ставсӧ колӧ сотны! И мусӧ быдлаті шыльӧдны!
Мед фашистыдлӧн шледыс оз коль миян му вылын!
Ловъялӧн ни кулӧмалӧн...
abu
Тадзсӧ сёрнитігӧн Педӧсьлӧн тыр тӧлысь кодь гӧгрӧс чужӧмыс, кӧні муртса мылькъясьыштӧны посни сера ныр-вомыс, быттьӧ зэлалыштіс, эз ло пыркадся моз рӧшкыдӧн.
Весиг чусыд ва рӧма синъясыс мортыдлӧн югнитісны.
abu
— А нетшыштам кӧ крестъяссӧ, оз-ӧ розьӧдыс петны налӧн ортъясыс? — шуа ме Педӧсьлы. — Оз-ӧ найӧ войнас воны миян дорӧ?
— Дугды нинӧм абусӧ лӧсьӧдлыны! — повзьӧ Педӧсь.
— Код тӧдас на, лӧсьӧдла али ог...
Шуӧны тай — быд мортлӧн пӧ аслас орт эм...
Бабуш на висьтавліс и.
Муна пӧ ӧтчыд вичко дорті войнас, и друг пӧ кодкӧ зэв еджыд орччӧн шуркнитіс.
Весиг пӧ тӧвруыс ыркнитіс...
А таӧдз неважӧн дедушӧс дзебӧмаӧсь...
— Бӧрйӧмаӧсь жӧ места узьӧм вылӧ!.. — дзикӧдз повзьӧ Педӧсь. — Мунам ӧдйӧджык татысь...
И миянлы быть лоӧ пыравны песла зэрӧм бӧрын вемӧдзыс кӧтасьӧм вӧрӧ...
Ми ӧзтім зэв ыджыд бипур, бригада кодьӧн чукӧртчим сы гӧгӧр, косьтысям, сук ру миян дінысь паркйӧ, асьным долыдӧсь, мый бара на ӧти лун лючки-ладнӧ коли, и матынджыкӧсь ми лоим гортсянь.
Друг тай кыдз шковгас-лыяс бипурным!
Мӧдысь, коймӧдысь!..
Ещӧ!..
Кодкӧ лёкысь горӧдіс...
Ми ставӧн сюв-сявмунім, ваӧ чапкӧм изйысь повзьӧм арпиян моз.
Ме дыр думайттӧг сырк ляскыси ва му бердӧ.
abu
Видзӧда, бипурным пась мунӧма.
А неылын ме дінсянь, му вылын, туплясьӧ Педӧсь, сійӧ кыкнан кинас кутчысьӧма кымӧсас да лӧвтӧ-шуалӧ:
— Ой, кулі!.. Ой, кулі!..
abu
Ме йӧжгыльтчӧмӧн матыстчи Педӧсь дінӧ, Мирон Миронэч тшӧтш и.
Ньӧжйӧникӧн нетшыштім кияссӧ кымӧссьыс — гырдӧсь кымӧсыс.
abu
Мирон Миронэч пӧлясигтыр видзӧдліс ранасӧ, сэсся ыджыд вомыс нӧшта на паськаліс гажа нюмысь:
— Педӧсей, ӧвсьы — кувтӧдзыд эз на кувсьы.
Вӧлӧмкӧ, лэбысь патронӧн чишнитӧма Педӧсьлысь кымӧссӧ.
А сылы, дерт, кӧнкӧ, кажитчис, мый веськыда кымӧс шӧрас пуля дзенгис да балябӧжӧдыс петіс.
Да и кодлы эськӧ эз кажитчы тадзи жӧ, сы местаын кӧ быттьӧ?
Но морт коли ловйӧн, и миян серамным зэв ёна петӧ, торйӧн нин кор казьтыштсяс, кыдзи Педӧсей быглясис да лӧвтіс.
Мирон Миронэчлӧн кывъясыс сэсся быттьӧ ляскысисны ёртным дінӧ.
Водзӧ вылӧ ми зэв частӧ пондім шулывлыны найӧс: «Педӧсей, ӧвсьы — кувтӧдзыд эн кувсьы».
Но ӧнісӧ кыдзи матыстчыны би дорӧ, оз-ӧ сійӧ бара понды лыйсьыны.
Сэсся миянлы яндзим кутіс лоны нывъясысь, и Лёнякӧд полігтыр бӧр сибӧдчим, чукӧртім разалӧм сэрапомъяссӧ.
Нӧшта лыяс али оз?
abu
abu
Вӧлӧмкӧ, зэв абу лӧсьыд тадзи виччысьны лыйӧмтӧ, кӧть эськӧ, шуам, и некод оз метитчы тэ вылӧ.
abu
Но Педӧсь сійӧ рытнас эз нин матыстчыв би дорӧдз, миян мышъяс сайын век йӧжгылясис.
Сэсся мортыд, буракӧ, ва паськӧмнас и водіс узьны.
Гашкӧ, думайтіс: нинӧм пӧ, ва гачыд вылын на косьмас, а пуля кӧ розьӧдас кымӧсӧс — он дӧм.
Кыдзи менсьым кружкаӧс дрӧб тусьӧн...
Сійӧ рытнас зэр бӧрын лӧньӧм, сӧдзсялӧм вӧр-васӧ нӧшта на пыркнитлісны кык взрыв: коймӧд бригадаысь кык вӧв йирсиганыс веськалӧмаӧсь минаяс вылӧ.
Сідзкӧ, бара на яйыд лоӧ!
Туйӧ петӧмсянь ми быд рыт на пуам вӧв яй.
Дерт, абу ёна долыд миянлы тайӧ яйсӧ сёйны...
Дон-Жуанӧс виӧм бӧрын первойсӧ менам некыдзи оз вӧлі пыр тайӧ яйыс, но сэсся немтор лои пуны, став вӧлӧга миян быри, и быть лои тшӧтш заводитны сёйны.
Весиг Дина лун-мӧд тшыгъялӧм бӧрын тшӧтш пондіс сёйны...
Сӧмын бригадирным, Мирон Миронэч, оз сёй, эз на и видлы.
Сійӧ бротӧдчӧ, дивитӧ миянӧс горшасьӧмысь и век мыйкӧ пасъялӧ блокнотас.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Кор мыйкӧ лоліс кутшӧмкӧ вӧвкӧд, сэки, буракӧ, медъёна нимкодьмывліс миян ефрейторным, Кави Батыев.
Сійӧ, татарин мортыд, нэм чӧжнас уна вӧв яй нин сёйлӧма.
Ӧні со мутшкӧ жӧ юрсяыс неуна и ичӧтджык гримзуль, весиг мугов бандзибъясыс лӧсталӧны госсьыс.
— Вӧвтӧ миян быд семья видзӧ, — долыдпырысь сёрнитӧ Кави. — Мӧскыд этша, а вӧлыд быдӧнлӧн эм.
— Мый тіянлы мӧссьыс, кӧбылаясӧс пӧ лысьтанныд да... — шпыннялӧ рыжӧй Зенич.
— Но и мый, лысьтам кӧ! — порок моз ыпнитӧ Кави. — Кумыс вӧчам сэтысь.
Во кутшӧм!..
Тэ кӧ видлін кӧть ӧтчыд, ачыд эськӧ пондін лысьтыны...
Гажмӧдӧ, и висьӧмъясысь лечитӧ...
— Ай-яй! — чукрасьӧ Богдан. — Кӧбыла йӧв дорсьыд ме бурджык нин порсь тшӧг маскыльта.
Чеснокӧн...
<ukr>От це гарно</ukr>! — Богдан весиг чупнитӧ гӧрд вом доръяснас.
— Тьпу, <ukr>поганий</ukr> — воча сьӧласьӧ Хан Батый. — <ukr>Так уж, как зирний баба стал!</ukr>
<ukr>Зад шьире Геркулеса...</ukr>
<ukr>— Зато вона у тоби, як у паршивого козла</ukr>! — эз ло водзӧсаӧн Богдан.
Тадзсӧ шуӧмыс сылӧн стӧчакодь артмис: Кавиыс и збыльысь зэв кос — косьмӧм ловпу кодь, галипе гачыс ӧдва ӧшйӧ сы вылын...
И ми ставӧн чермунлім серӧктӧмысь.
Ачыс Кави тшӧтш сералӧ и, молодеч, оз лӧгась.
— А миян, комияслӧн, медчӧскыд сёяныс — кӧр яй, — шуӧ Ювеналий. — Начкам том кӧрӧс, кынтыштам, а сэсся вӧсньыдик чӧлӧсъяс вылӧ вундалам, солыштам и нятшкам-сёям.
Чӧлӧсъясыс гӧрдӧсь, небыдӧсь, сідзи и сылӧ вомад, и вӧр-ваыслӧн став кӧрыс кылӧ...
— Ульнас? — повзьӧ Кави.
— Сӧмын ульнас! — стӧчмӧдӧ Ювеналий.
— Эй-эй-эй!.. — ӧні нин сьӧласьӧны кыкнан ефрейторыс.
— А мый, видзӧдлӧй, мый кузя ме быдми уль яйтӧ нятшкигӧн! — Зэв збыльысь быттьӧ сӧрӧ Ювеналий. —
А видзӧдлӧй либӧ, кутшӧм еджыд да шыльыд чужӧмыс Федялӧн!
Либӧ Диналӧн да Сонялӧн, а найӧ, ме тӧда, куш сӧмын уль кӧр яй вылын и олӧны...
Гвардияса ефрейторъяс чуймӧмӧн видзӧдӧны миян вылӧ, быттьӧ вӧлисти на казялӧмаӧсь.
— Да дугды тэ йӧзсӧ бӧбйӧдлыны, мытар! — семдӧмпырысь шуӧ Дина; миян пӧвстысь сійӧ медлют серавнытӧ, и быдторйысь петӧ серамыс.
Ужнайтӧм бӧрын ми, пӧтӧсь да долыдӧсь, пукалім би дорын, видзӧдім билӧн гажаа ворсӧм вылӧ.
Сёрнияс лӧнисны.
Меным бара на думайтсис сы йылысь, кутшӧм разнӧй ногӧн олӧны му вылын йӧз, весиг со асланым странаын.
Со ми чукӧрмим ӧти би дорын — и рочьяс, и украинецъяс, и комияс, и татарин...
Пондім сёрнитны сёян йылысь, и сійӧ, вӧлӧмкӧ, быдлаын абу ӧткодь: порсь яй, вӧв яй, кӧр яй...
И оланногыс, дерт, абу дзик ӧткодь: литовецъяс со хуторъясӧн разгысьӧмаӧсь, а рочьяс, комияс и, сиктъясӧ чукӧртчӧмаӧсь; чиганъяс, миян ӧнія моз, таборъясӧн ветлӧдлӧны...
Ӧтияс нянь быдтӧны, а мӧдъяс кер лэдзӧны да вӧралӧны...
А гашкӧ, тайӧ и бурыс, — думайта, — мый абу ӧткодь быдлаын?..
abu
Сӧмын колӧ бур сьӧлӧмӧн мӧдкодя олысь йӧз вылас видзӧдны...
Ӧта-мӧдлысь бурсӧ босьтны...
Ӧд ӧні со топӧдіс миянӧс — и ми пондім вӧв яй сёйны, Хан Батыйлысь медчӧскыдторсӧ.
abu
А тадзи жӧ кӧ йӧрмим миян войвылын — ковмис эськӧ уль кӧр яй сёйны.
И кыдзи на сёйим эськӧ!
Быдӧн эськӧ велаліс войвывса моз жӧ...
А вот фашистъяс ставсӧ куш сӧмын ас ногӧныс кӧсйисны вӧчны, та могысь и войнаӧн уськӧдчисны миян вылӧ.
abu
Кӧсйисны пазӧдны сымда йӧзлысь оланногсӧ, коді тэчсис нин уна нэмъяс чӧжӧн...
Думайта: немечьясыслысь этійӧ кодь шойнаяссӧ колӧ эськӧ дыр кежлӧ кольны, мед став лёк йӧзыс некор эз вунӧдлыны, кыдзиджык помасьлӧны налы войнаясыс.
Гымалӧм-чардалӧм бӧрад войыс сӧдз, сынӧдыс сӧстӧм, ыркӧдӧ ловтӧ, узь да узь сӧмын.
Но мыйлакӧ со оз унмовсьыссьы, збыль ӧмӧй мортыс кулӧм бӧрас дзикӧдз бырӧ?
Тадзсӧ менам думыштсис сы вӧсна, мый бара на ме батьӧс казьтышті.
Либӧ и меысь коркӧ сэсся немтор оз коль?
Немысь-немтор?..
Али век жӧ, кыдзи шулывліс бабуш, быд мортлӧн эм орт?
Коді кольӧ му вылын кулӧм бӧрад?..
abu
Помнита, лэбзяс вӧлі миян керкаӧ бобув, и пӧрысь бабуш ёна вежавидзӧмӧн шуас: «Кодлӧнкӧ со гажыс бырӧма миянысь, ортыс локтӧма...»
Да и пондас лыддьӧдлыны кулӧмаясӧс.
Либӧ, гашкӧ, батьӧлӧн ортыс ме дінӧ волывлӧ жӧ?
Сӧмын ме ог казяв сійӧс?..
Сэсся ме дыр думайта батьӧ йылысь.
abu
abu
Сы йылысь, кыдзи ми коркӧ сыкӧд да нӧшта Найда пон, тадзи жӧ аръявыв, куим войков кежлӧ ветлім чери кыйны.
Ветки пыжӧ сӧлім и мӧдім зібъясьны ю катыд.
Кыснанасям, куръя вомъясын батьӧ бурскӧ-кулӧмасьӧ, эзысь сьӧма черияс пыж пыдӧсын чеччалӧны, шондіа вӧр-ваыс арся серӧн нин вералӧ...
Узьмӧдчим лыа юрын, кыз лапъяса козъяс улын.
Чӧскыд юква панялім, ыджыд бипур жайгӧ...
Ме куйла лыс вольпась вылын, видзӧда гажаа ыргысь би вылӧ, енэжын дзирдалысь кодзувъяс вылӧ видзӧдлывла, мыйкӧ юася батьӧлысь.
Ме зэв на ичӧт, и этша на тӧда...
Орччӧн мекӧд куйлӧ Найда, сылы любӧ жӧ, тӧлка синъясас би югӧръяс ворсӧдчӧны...
Эг и тӧдлы, кыдзи унмовсьыссьӧма.
Садьми, а батьӧ абу.
Ӧтнам Найдакӧд.
И бипурыс ваймӧма.
Гӧгӧр сэтшӧм пемыд, кӧть синтӧ сутшкы...
Ме зэв ёна повзи, чуксала батьӧӧс...
Видзӧда, сыладорсянь, кӧні юыс сяльӧдчӧ, ловъя би матыстчӧ.
Да тайӧ жӧ батьӧ кыбны ветлӧма!
Луннас на кыбан пессӧ дасьтылім...
Кыбигас пыж нырӧ лӧсьӧдӧм «кӧза» вылӧ биыс пестыссьӧ, и югыд лоӧ, берег дорӧ узьны сибӧдчӧм чериясыд зэв бура тыдалӧны...
abu
Быдса ыджыд наберушка тыр чери кыбӧма батьӧ.
— Повзин, ме абу да? — юасьӧ меліа, ачыс кӧтасьӧма, кыбансьыд ӧд ваыд тюргӧ-виялӧ.
— Повзьышті, но эг ёнасӧ, — ошйыся ме.
Мӧд луннас ми вӧралім Ниаёль шор пӧлӧнӧд.
Батьӧ ӧти пельнас вӧлі сьӧкыда кылӧ и озджык велав, кодарын увтчӧ Найда.
А ме велала, и меным зэв долыд таысь, мый тадзи отсася батьӧлы.
Кык дозмӧрӧс ми лыйим сэки!
А сэсся узим ёльйывса вӧр керкаын, небось тай аддзис сійӧс батьӧ сьӧд вӧр шӧрсьыс!
Ломтім гор, шоныд, саӧссьӧм стенъясыс сьӧд сир моз югъялӧны, нарвывса кос турун дукӧн ӧвтӧ, сьӧла шыдлӧн чӧскыд кӧрыс абу на разалӧма и...
Ме дзикӧдз топӧдча батьӧ дінӧ, сэтшӧм муса сійӧ меным!
Лӧсьыд жӧ овны му вылад!..
Ӧні ме куйла кӧртӧн дорӧм военнӧй бричкаын, Лёня другкӧд орччӧн, ылі Литва му вылын.
Миянсянь неылын, треугольникъяс кодь кыдз пу крестъяс улын, куйлӧны усьӧм немечьяс... ю мӧдар бокас, гашкӧ, миян куйлӧны, унаӧн жӧ.
А кӧні куйлӧ батьӧ, ме ог тӧд...
Эрд шӧрын моз, ӧткӧн, сулаліс кутшӧмкӧ зэв ыджыд пу, пашкыр юра.
Сы ыджда юрыс пуыслӧн, быттьӧ турун зорӧд ылісяньыссӧ.
Да тайӧ тай нӧ пожӧм вӧлӧма!
Сё дивӧыд...
Пожӧм и эм!
Сӧмын абуджык мукӧд пожӧмъяс кодь.
Миян кушинад быдмысь пожӧмъясыд му дінсяньыс кыз увъяӧсь овлӧны, чукыль-мукыльӧсь, быттьӧ кодкӧ кыдзсюрӧ шыгрӧдлӧма найӧс.
А тайӧ со шапка дінӧдзыс шыльыд и быттьӧ ньӧти оз вӧсняв.
Но сы пыдди йывланьыс сідзи и сявмунӧмаӧсь увъясыс быдладорӧ, гырысь и посни, да стволыс ӧтпырысьӧн и бырӧ-помасьӧ, оз вочасӧн йывмы миян пожӧмъяслӧн моз.
— <ukr>Це пальмовая сосна</ukr>, — чатрасигтыр шуис Богдан Зенич. — <ukr>Теперь мы йидімо уже по Латвии</ukr>.
— Сідзкӧ, Литва помасис! — чиктылӧ Лёня. — <ns>Ур-ра</ns>!..
— Да ӧд талы, кӧнкӧ, витсё во нин тырис! — век на шензьӧ Дина, сійӧ кӧсйӧ сывнас муртавны кыз пусӧ, но судзас ӧмӧй ӧти мортлӧн сыв?..
Куимӧнлӧн сывныс ковмис!
Абу-ӧ тайӧ великаныс нарошнӧ петӧма татчӧ, кушинас?
Мед, багатыр моз, видзны ли мый ли Латвия мусӧ, аслас шензьӧдана мыгӧръясӧн весьӧпӧртны сэтчӧ пырысьясӧс?
И, буракӧ, таысь сылы не этша жӧ нин дӧнзьылӧма: морӧс выйын кымын кузя да зэв джуджыда эшвидзӧ бурдӧм лӧсас, вылітіджык боксӧ косялӧма, буракӧ, снаряд, пуля шерӧн дзенӧбтӧмаӧсь и, улісӧ кодкӧ керавны заводитлӧма.
Но пашкыр юра багатырлы немтор абу мӧрччӧма, век том лыскӧн вежӧдӧ, лыдтӧм-тшӧттӧм лысъясыс, гозйӧн-гозйӧн ӧтлаасьӧмӧн, азыма кыйӧны шонді югыдсӧ, пӧттӧдзыс юӧны сӧстӧм зэр ва, чӧжӧны великанлы пыр выль и выль вынъяс.
А уліас, шонді югӧрӧн серӧдыштӧм гумла пасьта вуджӧр улын, пуритӧ-быдмӧ сук турун, ыркыд сэні, сынӧдыс чӧскыд — и сир-лыс кӧра, и турун-дзоридз кӧра.
Думыштны кӧ, кодъяс нин сӧмын эз пуксьывлыны тайӧ пуыслӧн вуджӧр улӧ, кутшӧм нин сёрнияс эз пансьывлыны тані.
abu
Сэсся ми кузь поскӧд вуджим Рытыввыв Двина.
Быдса команда ветліс Даугавпилсӧ карточкаяс вылӧ да кыдзи да сёян-юан судзӧдны.
abu
Латвияса му нинӧмӧн ёнасӧ оз торъяв Литваысь, местаясыс быттьӧ сэтшӧмӧсь жӧ таті.
Вӧръяс паныдасьлӧны, а сэсся — хуторъяс, хуторъяс, сиктъяс шочӧсь жӧ...
Гашкӧ, сӧмын тані унджык еджгов йӧзыс?
Да муясыс налӧн паськыдджыкӧсь и озырджыкӧсь?
abu
abu
abu
abu
Быдлаын вундӧны нянь, муяс вылын тшӧкыда сярвидзӧны чумалияс, кылӧ тӧлалысь шеплӧн косьмысь дукыс да пачын пӧжасьысь тавося няньлӧн сьӧлӧмтӧ шонтысь кӧрыс.
Бур нянь быдтӧмаӧсь латышъяс.
Медъя!..
abu
Война вояс чӧжыд, кӧнкӧ, ёна жӧ нин личалісны гач вӧньясыс, мед кӧть бӧр неуна зэлалыштӧны...
Ӧти хуторын, кытчӧ ми сувтім вӧвъясӧс йирсьӧдыштны, олӧма гозъя кыскалісны нянь кольтаяс, доддялӧмаӧсь зэв омӧлиник бычӧӧс, коді визъяліс-ветлӧдліс лёльӧ моз дыша.
Дина шуис:
abu
— Вайӧ отсыштамӧй дядьӧясыслы!
Найӧ эз пондыны пыксьыны.
Ми доддялім свежӧйджык вӧвъясӧс и кык бричкаӧн регыд и новлім гумла вылӧ став вундӧмасӧ.
Латыш сӧмын вомсӧ паськӧдліс да шуаліс:
— <rus>О, какие щудесные кони</rus>!
Лӧз синъяс сертиыс вӧлі бура тӧдчӧ, кутшӧм окота сылы, мед эськӧ аслас вӧлі кӧть ӧти татшӧм вӧв!..
Найӧ мырдӧн нуӧдісны миянӧс керкаас: пажнайтыштам пӧ, мый енмыс сетіс.
abu
Буракӧ, оз омӧля овны, абу на ёна пӧрысьӧсь, ар ветымынаӧсь гозъя, уджавны вермӧны на — нянь унакодь быдтӧмаӧсь и скӧт видзӧны.
Кӧзяиныс ас кыӧм ной гача, сэтшӧм жӧ шляпаа, гӧтырыс — мича сера сарапана.
Но керка пытшкӧсыс менӧ шензьӧдіс, и медсясӧ — му джоджнас, кӧть эськӧ сійӧ и гумла кодь топыд вӧлі.
Но ӧд му джоджыд му джодж и эм!
Буса, сӧстӧмлунтӧ он перйы сэтысь...
abu
abu
Миян вокъяскӧд эськӧ лӧгным ёна петавліс гортысь паськыд плакаяса джоджъяснымӧс вуштігӧн, но сы пыдди мыськалӧм бӧрас зэв любӧ лоліс: гӧгӧр, кыдз шуласны, йи да вольк, джоджыд лым кодь еджыд лоӧ, керкаад сынӧдыс гыма зэр бӧрын моз сӧстӧм, лолавсьӧ кыпыда...
Латыш гозъя вайисны миянлы небыд шобді тупӧсьяс да быдӧнлы — кружкаӧн йӧв.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Сёйӧй пӧ...
Ме вом тырӧн вазниті пушыд тупӧсьсӧ, сэсся чурсниті муртса нӧгылясьыштӧм йӧв и... лолӧй быттьӧ райӧ веськаліс.
Ме чайтлі, мый свет вывсьыс дзикӧдз нин бырӧма татшӧм чӧскыд сёяныс, но со тай, вӧлӧма на...
Войнаӧдз миян, гортын, быдтылісны жӧ шобдітӧ, но няньыс татшӧм еджыдыс да небыдыс эз артмыв.
Гашкӧ, сы вӧсна, мый гожӧмным дженьыдджык, да мыйкӧ озджык судзсьы тыр-бура кисьмыны тусьыслы?..
Латвиялысь рытыв-лун пельӧссӧ вуджигӧн ми уна вӧв эгӧ воштӧй.
Кывсьыліс, мый ӧткымын бригадаясысь гусялӧмаӧсь жӧ вит-ӧ-квайт вӧв, кодлысь войнас, а кодлысь и луннас, но лыйсьытӧг...
Миян бригадаын ӧти вӧлӧн этшаджык жӧ лои.
Ми буретш вӧлі купайтӧдам вӧвъяснымӧс Дубна юын.
Друг ӧти чибӧ, ва шӧрас моз, пондіс лёкысь ызъявны да мисьтӧм гӧлӧсӧн гӧрдлыны.
Видзӧдам, сибдӧма мыйӧкӧ.
Морт куим-нёль вартчим, суналам.
А сэні — танк, миян, лыанас джынвыйӧ кыскӧма.
Вӧвнымлӧн сибдӧма кокыс буксирнӧй трос костӧ; повзьӧм вывсьыс, коньӧр, ёнджыка чепӧсйӧма и чегӧма кокыс.
Ӧдва и мездім...
Лоис начкыны сэсся, оз вермы мунныс да.
Яйсӧ эгӧ жӧ сдайтӧй латышъяслы, кӧть эськӧ Мирон Миронэчлӧн чужӧмыс и ёна пемдӧдліс.
Блокнотас мыйкӧ вель дыр пасъяліс мортыд и.
Вӧлі шоныд на, вӧр-ваыс муртса на вӧрзис аръявыв, ми эгӧ кынмалӧй, сёйны век на вӧлі ӧттор-мӧдтор и, яй сорыд, вӧвъяслы турун кокниа на жӧ сюрис, — и ми гажапырысь гургим-рӧдтім тӧдтӧм муяс пыр ылі гортлань.
Ме пыр ёнджыка и ёнджыка велалі Дина дінӧ.
Меным окота лои быд здукӧ лӧсявны сыкӧд ӧтлаӧ, дугдыштлытӧг меліавны сійӧс синъясӧн, кыйны сылысь видзӧдласъяссӧ да сэки кывны, кыдзи морӧсын мыйкӧ зэв лӧсьыдпырысь муткыртчӧ, быттьӧ мыйкӧ сылӧ сэні.
Меным окота лои быд здукӧ кывны сылысь гӧлӧссӧ, сылысь серамсӧ, коді гажмӧдліс весиг пырджык век зумыш Мирон Миронэчӧс...
И мый кӧть эз вӧчлыв Дина, ставыс меным сэтшӧма кажитчыліс, и ме сьӧлӧмсянь эски, мый тадзисӧ, сы моз меліасӧ да тӧждысянасӧ, некод сэсся оз сяммы вӧчны.
Ни ӧти морт став свет пасьталасьыс!
abu
Со сійӧ идзасысь вӧчӧм зуӧн шор дорын мыськалӧ Биа Бордаӧс; гач кокъяссӧ пидзӧсӧдзыс пуджӧма, кок пӧкъясыс кызіникӧсь, зумыдӧсь, сойяс сертиыс дзик еджыдӧсь...
Сыналӧ Биа Бордалысь мегӧлӧн кодь чикыльӧсь гӧнсӧ, кос лыс рӧма югыд гӧнсӧ, лӧсьӧдлӧ кодзула кымӧс вывсьыс тшӧтшӧдӧм бурысьсӧ, и мыйкӧ варовитӧ сыкӧд, а мӧдыс долыдысла куньӧма синъяссӧ, ниртчӧ-топӧдчӧ аслас нянькаыс дінӧ...
А меным сэтшӧм окота лоны Биа Борда местаын да став вир-яйӧн кывны нывлӧн пельк кияслысь шоныдсӧ!..
Со сійӧ кыӧ дзоридзьясысь юр кытш, и кузьмӧс чуньясыс сэтшӧм пелька пысавлӧны дзоридзьяссӧ, и найӧ ньӧти оз нырсьыны-нӧйтчыны, ставныс ортсыӧ банӧн лоӧны да уна рӧмӧн сідзи и ломалӧны.
Но и тайӧ юр кытшыс веськалӧ Биа Бордалӧн шуда юрӧ.
Бур нин кӧть, мый оз Хан Батыйлӧн сьӧд юрӧ!..
Сылӧн тай век сюрӧ кадыс Дина дінын гартчыны.
abu
А со Дина, Соня дінӧ нёровтчӧмӧн, тшӧтш сьылӧ сыкӧд, и кӧть гӧлӧсыс, гашкӧ, абуджык Сонялӧн кодь нюркйӧдлана, но меным век жӧ кажитчӧ лӧсьыдджыкӧн, шоныдджыкӧн, и ме кыла сӧмын сылысь сьылӧмсӧ...
Тадзисӧ кӧ эськӧ сійӧ ме дінӧ нёровтчис, мекӧд кӧ ӧтлаын эськӧ сьыліс...
Со сійӧ би дорын гудралӧ паньӧн пусьысь рок, тшыныс пуркнитлӧ чужӧмас, сёйӧ синъяссӧ, сійӧ заводитӧ тільны найӧс шуйга ки мышнас...
А меным окота тӧвсӧ кӧртвомавны, веськӧдны мӧдарӧ, мед сійӧ эз ыргы кыдзсюрӧ, мед эз сёй Диналысь синъяссӧ.
Но тӧлыс оз кывзысь менсьым, водзӧ на гудралӧ-вильшасьӧ.
Со сійӧ, кок чуньяс вылас кыпӧдчывлӧмӧн, шлеяалӧ гырысь вӧвъясӧс, Машакӧд доддялӧны найӧс кыз вожа бричка дінӧ...
Меным жальӧсь найӧ, торйӧн нин Дина жаль...
Мен окота шуны сылы: «Вай тэа-меа ӧти бричкаӧ пуксям!
Сэки ме став сьӧкыд уджсӧ век ачым понда бергӧдны!»
Но ме ог лысьт тадзисӧ шуны, ӧтитор кутӧ менӧ.
Аслам важ йӧйталӧмӧй кутӧ менӧ, Дина водзын мыжӧй...
Меным век казьтывсьӧ Победа лун, стӧчджыка кӧ — сэкся войыс, и менӧ быттьӧ кӧдзыд ваӧн ыркӧдӧны...
Меным, татшӧмыслы, тшыксьӧмаыслы, яндзим Дина дорӧ сибӧдчыны...
Ӧд и ачыс сійӧ, кӧть эськӧ и ылӧсас, гоз-мӧдысь крукыштліс нин менӧ важсьыс...
abu
Но сэк жӧ менӧ кыскӧ и кыскӧ сы дінӧ, ог вермы ме ачымӧс кутны...
Лунысь-лун ме пыр ёнджыка майшася да песся, быттьӧ вӧрса пӧжар вылын воча воысь бияс костӧ йӧрмӧм кӧр.
Мыйла нӧ ме сэки, Победа луннас, сэтшӧма юи!
Да ылалі, кытчӧ оз ков!..
Мыйла нӧ менам ставыс век мӧдарӧ артмӧ олӧмас — кӧсъя ӧтитор вӧчны, а артмӧ дзик мӧдтор?
А Лёня небось оз пов Машакӧд мусукасьны.
Быттьӧ сідзи и колӧ налы, быттьӧ нэм чӧжыс нин тӧдсаӧсь.
— Тэ ёна радейтан Машасӧ? — юалі ме ӧтчыд друглысь.
— Код тӧдас, — шпыньмуніс сійӧ. — Ныв тай-а...
Меным медтыкӧ ныв вӧлі.
— Сэсся кӧть коді? — шензя ме.
— А мый нӧ! — жеръялӧ Лёня, аслас беринъясыс чужӧмас бара на пондӧны лӧставны.
abu
abu
— А тэ, видзӧда да, ёна нин велалӧмыд нывъяс дінас.
Неважӧн на быттьӧ заводитін-а.
Он и пов сэсся?
— Хы — пола!
Ме, Федя, казялі нин: нывтӧ кымын ёнджыка чабралан, сымын сылы кажитчӧджык.
— Эн <ns>сӧ-ӧр</ns>! — дзикӧдз чуйми ме.
— Юав кӧть Ювеналийлысь, он кӧ меным верит, — зэв збыльысь сёрнитӧ Лёня. —
abu
Тэ тай, мӧмӧт моз, нач толькӧ синъяснад сёян Динатӧ-а.
Тадзинад, он и тӧдлы, ныр увсьыд пышйӧдасны.
Кыдзи Наташатӧ Лукабанядорад...
Лёнялӧн казьтыштӧмыс яндзимӧн и дойӧн сотыштӧ менӧ, но ме тшӧтш и казяла, мый тайӧ дойыс сӧзасьӧма нин менам лов пытшкын.
Сэсся ме думайта: а оз-ӧ, мися, Машаыс ёнджыкасӧ кажитчы Лёнялы сы вӧсна, мый видзӧ сійӧс не сӧмын зон туйын, но тшӧтш и пи туйын, мам моз тӧждысьӧ сы понда?
abu
А Ювеналий миян зэв частӧ вошласьны кутіс.
Начальствонад лои да, эзджык понды кежавлыны миян дінӧ.
Некымынысь тӧдчымӧн гажаӧн воліс.
Регыд мысти сійӧ пондіс тшапитны «молния» замока кожанкаӧн, и кабураын наган ӧшалӧ.
Армиясьыс вайлӧм картузыс выль на и, сӧмын звездатӧм.
abu
Воас Дон-Жуан кодь кымын жӧ яла нитш рӧма вӧв вылын, и любӧ видзӧдны сы вылӧ.
Быттьӧ полководец Ювеналийным!
Александр Македонский!
abu
Сӧмын, дерт, сылӧн, Македонскийыслӧн, пистолетыс эз вӧв.
Колоннаса начальник Сметанин миян дырйи гоз-мӧдысь ошкис Ювеналийӧс.
Сійӧ пӧ став оборона вӧснаыс тӧждысьӧ: не сійӧ кӧ пӧ, код тӧдас, мыйта вӧв нин воштім.
Но миян бригадирным, Мирон Миронэч, та вылӧ вочавидзигмоз, бӧртинас шуасис-бротӧдчис:
— Эн-ӧ ті, начальникъяс, лышкыдаджык пондӧй овны?
Толькӧ вот, ерӧмакань-вакукань, абу гӧгӧрвоана, код тшӧт весьтӧ тайӧ лышкыдасьӧмыс?
Но, гашкӧ, сійӧ завидьысла тадзисӧ шуасьӧ?
Либӧ лӧгыс петӧ, мый ӧні сылы аслыс лоӧ тшӧтш ноксьыны и Ювеналий пыдди.
Сонялы отсасьны и став бригада вӧсна тӧждысьны.
Сідзсӧ зэв зіль старикыс, быдлаӧ судзсьӧ.
Сӧмын тай век мыйкӧ пасъялӧ блокнотас-а?
Видзӧдлыны эськӧ коркӧ!..
И вӧв яй некор оз сёй, ачыс торйӧн пусьӧ...
Но мед, олӧмад тай быдӧн ас ногыс йӧйталӧ...
Ювеналий сетіс меным куимсё шайт, кодӧс коркӧ удждыліс да ворссис пароход вылын.
Тайӧ меным зэв лада лои!
Ме ньӧби гвардияса ефрейтор Богдан Зеничлысь трофейнӧй ботинкияс — ён кучикысь вурӧмаӧсь, пӧтшваясыс шпал кызтаӧсь, а гӧленьясыс дзонь куим метра кузьтаӧсь, кӧть сэсся найӧс кокчӧр гӧгӧрыд гарт, кӧть, турок моз, вӧнясь найӧн.
Зэв бур гӧленьяс, а нимыс налӧн — обмотки!
Сэтшӧм рад ме лои тайӧ добрасьыс!
Ӧд матыстчыны нин пондіс ар, а ме вӧлі туфлиа, гусялісны сапӧгъясӧс да.
Ӧні менам, тайӧ австрийскӧй ботинкисьыс ӧтдор, вӧлі тшӧтш и тулыс-арын новлан литовскӧй пальто, кодӧс вайліс Ионас.
Сэсся эз на менам дзикӧдз киссьы американскӧй пинжакӧй.
Сэсся роч ной гачӧй эз жӧ на вошты серсӧ...
Со мыйта государство кӧмӧдісны да пасьтӧдісны менӧ, и ӧдвакӧ ӧні ме кынма, войвывса мортыд.
Абу тайӧ ӧні менам медыджыд тӧждысьӧмыс!..
Аслам выль формаӧн — а кыз пыдӧса ботинкияснад ме быттьӧ быдмышті, ыджыдджык лои — ме ёнджыка понді гӧгравны Дина дорын.
Кӧть ог и вешйыв ме сы дорысь, лун кӧть вой сэсся.
Нӧшта нин сы вӧсна, мый кыдз сӧмын вешйышта, менам местаӧ пырысь-пыр жӧ веськалӧ писькӧс Батый.
Менам лӧг пуӧ-петӧ хан вылӧ.
Думысь быд ногыс лӧсьӧдла, кыдзи эськӧ кӧдзӧдны Дина дінысь автомата ханӧс.
Тшӧтш и зэв яндзим меным — ог лысьт висьтавны аслам вийсьӧм йылысь ни ӧтиыслы, ни мӧдыслы.
Но сэсся ме эг кут вермыны терпитны — мыйкӧ, мися, колӧ вӧчны.
Ми буретш вӧлі узьмӧдчыны лӧсьӧдчам.
Дина отсасис меным чукӧртны чом майӧгъяс.
— Дина, — шуа, — а мый эськӧ Батыйыс тэ бӧрысь век вӧтлысьӧ?
Ӧлӧдін эськӧ, мед эз сюйсьы кытчӧ оз ков...
Быттьӧ сідз-тадз сёрнита ме, шмонитӧмӧн моз, а ачым ёсьта пипу майӧг.
— А мый могысь нӧ эськӧ меным вӧтлыны мортсӧ? — кыла ме Диналысь воча кывсӧ.
Гӧлӧсыс сылӧн наян, абу кӧ ещӧ серамвыв лэптана. — Немторла меным сэтшӧм бур йӧзсӧ ас дінысь вӧтлынысӧ, — нарошнӧ тӧдчӧдӧ Дина.
— Быттьӧ сылы мукӧд нылыс оз тырмы...
— А тайӧс тэ ассьыс сылысь юав...
— Сідзи кӧ... Сідзи кӧ ме ачым мыйкӧкерта, — юрӧс лэптывтӧг, личкыштӧмӧн ыршася ме.
— Тэ? — шензьӧ Дина.
Быттьӧ ме — небыд нямӧд и немтор ог вермы вӧчны.
Быттьӧ менам ни юр, ни ки абу.
— Ме дерт.
Коді нӧ сэсся.
abu
— Дивӧ тай, — дӧжнасьӧ Дина. — Мый нӧ эськӧ тэ верман «кертны»?
— Сэки аддзылан, — ыршася ме, кӧть эськӧ аслам немтор на абу юрын.
Дина сутш кежлӧ падмылӧ, а сэсся быттьӧ и дӧзмыштӧ:
— Кутшӧм вед доброхот петӧма!
Мед сэсся сы дырйи мӧдкӧд и сёрнитны эн лысьт сэсся.
Да кутшӧм нӧ тэ меным тшӧктысь? Бать али мый тэ меным?
— Бать не бать... а толькӧ вот видлы ещӧ... — меным яндзим и лӧгӧй петӧ, и ог тӧд ме, мый нӧшта шуны.
Ме шамырта моздорӧ кералӧм майӧгъяс да котӧрӧн муна Дина дінысь.
Мед сэсся, колӧкӧ, думайтӧ ачыс, менам тай ӧлӧдӧма лоис...
А асывнас миян бригадаын лоис «чепе».
Тадзи военнӧй ногӧн донъяліс Богдан Зенич.
Чрезвычайнӧй происшествие лои.
Узьӧм-шойччӧм бӧрын кутім лӧсьӧдчыны водзӧ туйӧ, а Кави Батыев, миян повтӧм ефрейторным, некыдзи оз вермы аддзыны ассьыс автоматсӧ.
Боевӧй оружиесӧ, кодӧн сылы колӧ дорйыны-видзны вӧвъясӧс!
Миянӧс тшӧтш и.
Первойсӧ шӧйӧвошӧм Кави корсьысис ӧтнас.
Сэсся сійӧ вашкӧдчыштіс Богдан Зеничкӧд, да пондісны шарйысьны кыкӧн.
Сэсся, видзӧда, лукйысьны пондіс и Ювеналий, коді миян дінын жӧ узис.
Регыд мысти ефрейторӧс суӧм ускӧттьӧыс лои тӧдса ставлы и ёна шызьӧдіс бригадаӧс.
Абу ӧд тшак ва тайӧ...
Боевӧй оружиетӧ воштӧмысь оз пондыны шыльӧдны юрси ньылыдыд...
— Кывзы, Кави, — мӧвпалігтыр сёрнитӧ Лёня. — А, гашкӧ, тэ сійӧс тӧрыт нин воштін?
Кор тай, зэрмис да, зэв ӧдйӧ гӧнитім туй кузяыс?
— <rus>Ни болтай</rus>!! — горзӧ Кави Батыев. — Рытнас пост вылын сулалі, киын куті.
— Ок, вунӧді тай, сулалін и эм... — ӧти кывъясьӧ Лёня.
Сэсся сійӧ друг кучкыштӧ кинас юрас. — Сулав, Кави!..
Да тэ ӧд сійӧс, кӧнкӧ, вунӧдін эстчӧ... но, кор тай вӧрас кежалін... ас могнад...
Вай жӧ тэ видзӧдлы пуяс сайсьыс...
Ме чайта, сэні тэнад пӧпӧшаыд куйлӧ, асьтӧ корсьӧ...
Ставӧн гусьӧникӧн киксьӧны-сералӧны, кӧть эськӧ, шуам, делӧыс ньӧти абу серам петкӧдлана.
А Дина лӧгпырысь видзӧдлывлӧ ме вылӧ, быттьӧ пӧсь пӧимӧ кӧсйӧ пӧртны менӧ видзӧдласнас.
Но мыйла буретш менӧ?
Бара лукъям-корсям быдлаысь, ми Лёнякӧд тшӧтш и.
Сьӧлӧмсянь корсям.
Быттьӧ абу «пӧпӧша» вошӧма, а ичӧтик ем.
Кӧні нӧ мый сійӧ, сӧтанаыд, сыліс али мый?
Али кӧинъяс пышйӧдісны, мыйкӧ чӧскыдтор пыдди?
Матӧвоӧм Кави, видзӧда, котӧртӧ понӧльяс сайӧ.
Дерт, йӧз син водзын сылы яндзим сэтчӧ муннысӧ, но нинӧм он вӧч.
А Дина, видзӧда, вашкӧдчӧ Ювеналийкӧд, мӧдыс сэсся пыр жӧ матыстчӧ ме дінӧ.
— Федя, збыльысь ӧд, кытчӧ нӧ эськӧ пушкаыс вермис воштысьны? — Ювеналий мудера чикыртлӧ син пӧвсӧ. — Эн-ӧ ті Лёнькакӧд тешитчӧм могысь мыйкӧкертӧй?
— Ми абу на дзик йӧйӧсь, мед тадзи тешитчыны, — воча шуа.
— Сідзкӧ, некутшӧм мыж тіян абу? — оз лэдзчысь Ювеналий.
— Миянлы сідз уджыс тырмӧ, пӧпӧшанад дуртӧг...
— Видзӧдтӧ, Федя, мунны миянлы колӧ, тэрмасьны...
А кыдзи мунан?
Кытчӧдз оз сюр автоматыс, ми огӧ вермӧй мунны.
Оз кӧ сюр — Кавиыслы трибунал лоӧ, пропадитас мортыс...
abu
— Ме неуна гӧгӧрвоышта жӧ тайӧс, — шуа сылы. — Но, гашкӧ, Кавиыс кытысь оз ков корсьысьӧ?
Понӧльяс сайысь да мый да?..
А ме казялі: сійӧ оз и вешйыв Динаяслӧн бричка дорысь.
Эз-ӧ сэтчӧ вунӧд ассьыс пӧпӧшасӧ?
Ювеналий наяна шпыннялӧ.
Сэсся найӧ Динакӧд корсьысьӧны нывъяслӧн бричкаын.
И колӧ жӧ!
Сюрӧ сэтысь шудтӧм автоматыс!
Сідз шуи, а со кыдзи тӧдсьӧма менам...
Кави бӧр петӧ понӧльяс сайысь.
Но мыйӧн сӧмын казялӧ Ювеналий ордысь автоматсӧ, уськӧдчӧ сы дінӧ, нетшыштӧ кисьыс, пӧся видзӧдӧ, видзӧдӧ, сэсся, муса кагаӧс моз, топӧдӧ морӧс бердас...
Пырысь-пыр жӧ сэтшӧм шуда лоис миян Хан Батыйным.
Но тшӧтш и шӧйӧвошӧма, буракӧ, оз и тӧд, мый думайтны.
Гӧгрӧсмӧм синъясӧн видзӧдӧ то Ювеналий вылӧ, то Дина вылӧ, то ме вылӧ...
abu
— Ок и паметь жӧ эськӧ тэнад да, Батый, — довкйӧдлӧ юрнас Ювеналий. — Мися жӧ тэ куш сӧмын тайӧ бричкасӧ и видзан.
Лӧсьыда шуис Ювеналийыс, молодеч!
Дина чушнитіс да вешйис ылӧджык.
Но мынан ӧмӧй тадзинад ёсь кывъя йӧзысь: найӧ быд ногыс пондісны чуткавны и Динаӧс, и менӧ, а медсясӧ, дерт, Кавиӧс.
abu
Но сэсся кыліс Мирон Миронэчлӧн кыза горӧдӧмыс:
— <rus>По коня-ам</rus>!
И бара ми рӧдтам водзӧ.
Миянлы Лёнькакӧд зэв нимкодь.
Ми лӧсьӧдлам ӧта-мӧднымлы синъясӧс, казьтылам, кыдзи хан корсьысис понӧльяс сайын да гажаа сералам...
А мукӧдъясыс мед сэсся асьныс думайтӧны, кыдзи да мый ставыс лои...
Дыркодь манитчим Синяя да Исса нима юяс вуджигӧн.
Сы вӧсна, мый посъяссӧ вӧлі жуглӧмаӧсь, а война помасьӧм бӧрас абу на удитӧмаӧсь выльсӧ вӧчны.
Но сы пыдди ӧні ми петім Россия му вылӧ!
Бӧрӧ колисны Литва да Латвия.
Татысянь салдатъяс эновтӧны миянӧс.
Татысянь ми некодӧн видзтӧг пондам гӧнитны гортлань — кӧдзыд лов шыӧн матыстчысь арлы паныд.
Бригада кодьӧн шуим вӧчны салдатъясӧс колльӧдан рыт.
Ӧд мортъясыс сэтшӧма тӧждысисны миян вӧсна, сымда вой лючки эз узьны, весиг и пуляяс улӧ веськавлісны.
Быдлаӧ удитысь Ювеналий кыськӧ бара на судзӧдыштӧма водка — вом тырӧн морт вылӧ.
— А закуска лоӧ миянсянь! — падъявтӧг шуисны гвардияса ефрейторъяс, быттьӧ важӧн нин та йылысь думайтӧмаӧсь.
Найӧ матыстчисны бригадир дінӧ, и шурыд Хан Батый ылісянь заводитіс:
— Мирон Миронэч, миян эскадронын эм кык чаньпи...
— Но эм, мый сэсся, — чатӧртчис мӧдыс, кыз лапъяса синъясыс лоины тӧждысянаӧсь.
— Найӧ некоднанныс оз пырны вӧвъяслӧн списокӧ, — шуис Кави: — Чужисны неважӧн на...
— И ми, салдатъяс, вермим и не сетны найӧс тіянлы, — тшӧтш шыасис Богдан: — Вермим вузавны найӧс...
abu
Мирон Миронэчлӧн нырбордъясыс лыбыштісны.
— Он-ӧ ті, ерӧмакань-вакуканьяс, кӧсйӧ нуны сьӧрсьыд чаньяссӧ?
— Мый ті!
Мыйла нуны! — пондісны ӧвтчыны кияснас ефрейторъяс.
— <rus>Ми хотім маненько шашлык жарит, на памить</rus>, — мича ныв моз нюмъялігтыр шуис Кави.
Мирон Миронэчлӧн вылыс парйыс сьӧкыда лямӧдіс улыссасӧ, весигтӧ вирыс чепӧсйис чужӧмас.
— Да ті нӧ мый?
Ті нӧ дзикӧдз йӧйминныд али мый, ерӧмакань-вакуканьяс? — горӧдіс сійӧ ефрейторъясӧс окуляр кодь синъяснас сотігтыр.
Меным весиг кажитчис, мый сійӧ дась уськӧдчыны на вылӧ кутш моз.
— Шашлык налы ковмӧма...
Да ті нӧ юрнад думайтанныд али мыйӧн?..
abu
abu
Он ӧмӧй аддзӧй, мый вӧчсьӧ гӧгӧр?..
Став йӧзыс ныр вылас усьтӧдз пессьӧны... Усурныс орӧма война чӧжнас... Быд вӧв зарни дон сулалӧ...
А найӧ пондасны шашлык жӧритны...
abu
Тьпу!
Ок и пузис жӧ бригадирным.
Татшӧмнас ме сійӧс некор на эг аддзыв.
Миянлы, ставнымлы, зэв яндзим лои.
Сулалам юръясӧс ӧшӧдӧмӧн, муӧ видзӧдам.
abu
Но со шыасис Педӧсь, сы ордын вӧлі ӧти чаньыс, Кӧпыл нимаыс:
— А сідз жӧ здокнитас Кӧпылыд!
Мамсӧ дзикӧдз матӧ воштіс и,
мамыс сыкӧд тшӧтш вермас здокнитны...
Зӧрыд ӧні бырис да.
— Этшаджык узь, а бурджыка верд дай!
abu
abu
Сэки оз «здокнит»!
— ырыштчис Педӧсь вылӧ Мирон Миронэч.
— А чаньсӧ начкыны ог сет!
Толькӧ видлӧй, ставнытӧ судита!
Ювеналий пондыліс серамланьӧ бергӧдны делӧсӧ:
— Эштіс тай! — шуис шпыннялігтыр. — Война чӧжӧн Россиялӧн гӧг вужйыс эз ор, а ӧні сэсся, буракӧ, ратшмунӧ нин.
Урӧс чаньтӧ кӧ сёям...
— Абу орӧмын делӧыс, Ювеналий, кыдз тэ тайӧс он гӧгӧрво...
Зонкаяссьыс кӧть эськӧ яндысинныд...
Тадзи ӧмӧй колӧ велӧдны найӧс овнысӧ? —
Сэсся Мирон Миронэч друг бергӧдчис меланьӧ:
— Видзӧд, Мелехин, мый керӧны, а? Ерӧмакань-вакуканьясыд, а?
А вед воас кад, юаласны миянлысь!
Кытчӧ пӧ вӧвъяссӧ воштінныд?
Быд вӧв йылысь юаласны?..
Сэки мый ті шуанныд, шашлыкасьысьяс?..
Эз артмы миян виччысяна гажыс салдатъяскӧд янсӧдчигӧн.
Кӧть эськӧ и ефрейторъяс пасьталісны сы кежлӧ бур туйын новлан форманысӧ, мичаа югзьӧдісны <rus>«За отвагу»</rus> да <rus>«За Варшаву»</rus> медальяснысӧ.
Кӧть эськӧ и винатор тшӧтш вӧлыштіс, да и шашлыктӧг на закуска сюрис...
Кӧпыл вӧсна вензьӧм став гажсӧ торкис...
Мирон Миронэч весиг эз и пуксьы миян дінӧ — ӧтнас бокын куткырвидзис-сёйис.
Ме кыйкнитлывлі сы вылӧ синъясӧн да эг и куж, мый думайтны: быттьӧкӧ и прав сійӧ, но быттьӧкӧ и этшсӧ тӧдтӧг жӧ нин вывтіасьӧ.
Бӧртинас, кор нин ми пондім мунны Россиялӧн дзикӧдз кисьтӧм-пазӧдӧм му кузя, ме сьӧлӧмӧн гӧгӧрвои, мый прав вӧлӧма Миронэчыс.
Сӧмын тай сэки жӧ и усис Педӧсьлӧн Кӧпылыс...
abu
А Хан Батый дзикӧдз жугыльмис.
Кӧнкӧ, думайтӧ, мый сы понда, ӧтнас понда, тадзисӧ лоис.
Янсӧдчам пӧ да, кутасны ещӧ куш сӧмын лёкӧн казьтывны, шашлык вылӧ горшасьысьӧн...
abu
— Дугды, Кави, аддзӧмыд тай мыйысь шогавны, — сьӧлӧмсянь шуа сылы. —
Бур морт тэ вӧлӧмыд...
Повтӧм и...
Эн сӧмын лӧгав миян вылӧ, мыйкӧ кӧ не сідз лои...
abu
Ӧд со мыйта ӧтлаын мунӧма лои...
Ми тэнӧ век бурӧн пондам казьтывны...
Став бурсӧ и шудсӧ тэныд, Кави...
Сылӧн нормӧмӧн нюкырмунліс чужӧмыс, мыйысь чим сьӧд синкымъясыс дзикӧдз ӧтлаасьлісны да лоины быттьӧ нӧшта на сукджыкӧсь...
Сэсся и шуис меным:
— <rus>Пиристань, Федя, што ты</rus>...
Менымсӧ нин мыйысь лӧгавны?..
Велалі ме тіян дінӧ...
Сэтшӧма...
Ӧні весиг гажтӧмыс босьтіс...
И аслым, Федя, окота лоис мунны гортӧ...
Сэтшӧм окота!..
Вӧвъяс видзны.
Турун ытшкыны.
Кумыс юны.
Мамӧӧс кывзыны.
Нывкӧд сёрнитны, орччӧн пукавны сыкӧд...
Асылын петук садьмӧдӧ тэнӧ, а оз военнӧй команда — <ns>па-ды-еоом</ns>!..
Куим во воюйті, быдторыс жӧ вичмис.
А бара на со лоӧ служитны...
— Регыд, гашкӧ, демобилизуйтасны нин, — сьӧлӧм сета ме.
— Ог тӧд.
Ӧдвакӧ регыдсӧ, миян восяясӧдз ылын на...
— Эн шогав, Кави, регыд ми тіянӧс вежам.
— Вежанныд эськӧ да, служитныд быдӧнлы ковмас.
<rus>Но ни спиши, успиишь тянут лямка, ты молодой ишшо..</rus>.
Сэсся, виччысьтӧг, сылӧн дзирдыштісны синъясыс:
— <rus>Федя, а тут раз ты пирипрятал автумат</rus>?
Ме, дерт, виччыси сысянь татшӧм юалӧмсӧ.
— Мый нӧ сыысь, ме кӧть коді...
Эз тай вош-а...
Абу ӧмӧй тайӧ главнӧйыс, Кави?
— <rus>Ну и ладна</rus>, — серӧктыштігмоз шуис Хан Батый. — Ме зэв бура гӧгӧрвои, мыйла сэки тадзисӧ лои.
<ns>Зэ-эв</ns> бура!
Тэ, Федя, и водзӧ вылӧ некодлы эн сет ассьыд Динушкатӧ.
<rus>Бульно хороший девка</rus>.
Видз Динушкатӧ...
Ме пӧся кутлі Кавилысь зумыд кос кисӧ.
Ӧні туй пӧлӧн местаясыс лоины кушджыкӧсь, вӧръяс пӧшти абуӧсь, баддя-ловпуа діяс сӧмын паныдасьлӧны сёнъяс пӧлӧн.
Хуторъясыд, дерт, тані абуӧсь жӧ.
И сиктъяс пӧшти оз тыдавны — ставсӧ сотӧма война...
Мунан-мунан тадзи, видзӧдан — сюръяӧ тувъялӧм пӧвйӧ гижӧма: «Ивановка» либӧ «Петровка».
Турунзьӧм туй кежӧ сылань.
Пыран верзьӧмӧн, и сьӧлӧмыдлы дзескыд лоӧ морӧсад.
Сикт местаас сӧмын пач трубаяс сулалӧны, зэв уна труба, сьӧдӧсь, саӧссьӧмаӧсь пӧжарысь.
Ни йӧз абуӧсь, ни скӧт абу, кӧнсюрӧ сӧмын тшыг каньяс нявзӧны.
Да арся тӧв омлялӧ скелетъяс моз сулалысь пач трубаясын.
Да быдмӧ лёк турун.
Муыс, уна нэмъяс чӧжӧн вынсьӧдӧм муыс, вирӧн да пӧсьӧн киськалӧм муыс, оз вермы сідзтӧ овны.
Сылы век окота мыйкӧ быдтыны, мыйкӧ пычкыны ас пытшсьыс шонділань.
И со сійӧ пычкӧ кӧть нин тайӧ лёк турунсӧ...
Кежалан Петровкаӧ — сэні сідзи жӧ.
И сьӧлӧмыд нӧшта ёна доймалӧ.
И войнаыслӧн страшнӧй мыгӧрыс нӧшта сьӧдджыкӧн да шуштӧмджыкӧн кажитчӧ, нӧшта пежджыкӧн да ковтӧг изысь-пазӧдысьӧн кажитчӧ...
Кор нӧ тайӧ нырӧм-чишкалӧм кушинъясас бӧр ловзяс олӧмыс?!
Кор нӧ водз асылын бара пондасны чуксасьны петукъяс?
Кор нӧ бӧр кутас кывны пач трубаясӧд петысь пӧсь няньлӧн сьӧлӧмтӧ бурмӧдысь кӧрыс?
abu
Уналаын аръявывлань чусмыны заводитӧм му эжсӧ кыдзисюрӧ вундалӧмаӧсь окопъяс, помтӧм окопъяс.
Быттьӧ пӧрысь стариклысь чужӧмсӧ быд ногыс кӧрӧмаӧсь мисьтӧм чукыръяс...
Найӧс некодлы на жӧ тыртнысӧ да шыльӧднысӧ.
Шыльӧдысьясыс, гашкӧ, важӧн нин сісьмӧны окоп пыдӧсъясас, и наысь тшӧтш петӧ турун...
Коді нӧ ставсӧ тайӧс шыльӧдас да бӧр няня муӧ вӧчас?
Кор нӧ тайӧс лоӧ вӧчӧма?
Джынвыйӧ сотчӧм машинаяс, сыри-леткиӧдз чашмунӧм броняа танкъяс, няжмунӧм тушаа пушкаяс, лёльӧяс моз нырнаныс муӧ сатшӧм самолётъяслӧн эзысь корпаясыс, сімӧм патрон чукӧръяс, ваӧн тырӧм вижӧдӧм каскаяс, сісьмӧм тшак дукӧн ӧвтысь блиндажъяс, бытшласьысь сутугаӧн потшӧм «йӧръяс», кытчӧ рисуйтӧма лыясӧн кресталӧм юр чашка да гижӧма: «<rus>Осторожно, не разминировано</rus>!» — войналӧн кутшӧм сӧмын пас оз паныдасьлы миянлы...
Ставыс эм, сӧмын тай ловъя олӧмыс зэв этша кольӧма гӧгӧр!
Миян таборным сьӧкыдпырысьджык пондіс мунны, ёна ньӧжйӧнджык.
Важӧн нин бырис зӧр, и буракӧ, некод сэсся эз тэрмась сетны сійӧс миянлы.
Аръявылыд турун пондіс кельдӧдны, чорзис, эз нин ло гожся моз пӧтӧсӧн.
Вӧвъяс пондісны омӧльтчыны.
Ме шог синъясӧн видзӧді, кыдзи Геркулеслӧн мыш вылысь вочасӧн бырис жӧлӧбыс, а сы пыдди сюрса лыыс пондіс лыбны, кӧть эськӧ ми сійӧс и ёнджыка мукӧд дорсьыс вердім.
Махно быттьӧ и эзджык на омӧльтчы.
Дерт, шуам, сійӧ водзысянь эз вӧв Геркулес кодь яяӧн, но век жӧ асьсӧ видзис ёнджыкасӧ мудеритӧм вӧснаыс.
Кор доддявлім сійӧс бричкаӧ, сӧтаналӧн синъясыс век мышвыв кыйкъялісны.
Ямщик кӧ ылалӧма мыйӧнкӧ, оз кӧ видзӧд сы вылӧ, пырысь-пыр и личӧдас гужиястӧ.
Таысь ми сійӧс частӧкодь пӧвсавлім плетьӧн, но сійӧ сідзи и эз веж ассьыс сямсӧ.
И унджык сьӧкыдыс бара на сюрліс Геркулеслы, коді ньӧти жалиттӧг дась вӧлі сетны став вынсӧ.
Тайӧс казялӧм бӧрын ми пондім доддявлыны Махноӧс тшӧтш и мукӧд вӧвъяскӧд, мед шойччӧдыштны Геркулесӧс.
Но «анархистыд» и сэки эз вежлыв ассьыс этшсӧ: сыкӧд доддялӧм мӧд вӧлыс регыдӧн и быгзьыліс...
Мыйсӧ сӧмын эг вӧзйылӧй ми дуланитчысьлы!
Мися, тэ дінӧ эськӧ ямщик пыдди вайӧдны ыбынса Кутю Митяӧс...
Сійӧ эськӧ тэныд бӧж улад пуктіс пӧсь шом, и сэки эськӧ небось ӧдйӧ велалін...
Сы пыдди Махно медазыма уськӧдчыліс зӧр вылӧ, дерт, кор вӧлі на зӧрыс.
Ньӧти на эз вежсьыны Туроб да Монголка.
Дерт, ми найӧс некор эг доддявлӧй бричкаӧ, сӧмын верзьӧмӧн ветлӧдлім на вылын, но век жӧ найӧ вӧліны ёна нюдзджыкӧсь мукӧд вӧвъяс серти, велалӧмаӧсьджык кутшӧмсюрӧ кок ув сёян дінад.
Дон-Жуанӧс виӧм бӧрын Монголка первойсӧ зэв дзугыль ветлӧдліс, олас-олас да нориника гӧрӧктыштас, чатрасьӧ гӧгӧр, но некӧн оз тыдав вылын юра другыс...
abu
И ме ачым некыдз ог вермы вунӧдны Дон-Жуанӧс.
Частӧ вӧтасьла.
И унджыкысьсӧ век быттьӧ кодӧскӧ вӧтӧда сы вылын, пельясын тӧв шутьлялӧ, мыйкӧ горза...
Ачым ог тӧд, кодӧс и вӧтӧда...
Кор Дон-Жуаныс вӧлі ловъя на, ме унаысь мӧвпалі, кыдзи сы вылын воа лесопунктӧ.
Казялас менӧ Шура Рубакин, и синъясыс ыпнитасны:
Кутшӧм Биа бордаӧс пӧ тэ вайин, Федя!..
abu
abu
Сэсся миян бригадаысь вошис квайт вӧв, на лыдын и менам да Лёнялӧн ӧти — Чалӧй нима.
Сійӧс ми частӧ жӧ доддявлім бричкаӧ, и зэв сьӧлӧмсяньыс кыскыліс...
Мися, Махноӧс кӧ гусялісны, ньӧти эз вӧв жаль, но ковтӧмтӧ тай некор оз нуны...
Динаяслӧн эз жӧ тырмы ӧти вӧв и, Педӧсьяслӧн тшӧтш...
abu
Колӧ корсьны, квайт вӧлыд ӧд абу квайт каньпи...
Чайтлім, мый салдатъяскӧд янсӧдчӧм бӧрын зэв нин лӧня пондам мунны, повтӧг и тӧждысьтӧг.
А со тай мый кутіс артмыны...
abu
Верзьӧмасим витӧн да Мирон Миронэч юрнуӧдӧм улын мӧдӧдчим корсьысьны.
abu
Кольӧм минаясысь полігтыр сёнъяс пӧлӧн уялам, джынвыйӧ сотчӧм сиктӧ волім, юасям; некӧн абуӧсь вӧвъясным.
Ыджыдджык кытшов босьтім, быд куст чукӧр видлалам — некӧн абуӧсь, быттьӧ му пырыс мунӧмаӧсь.
Мирон Миронэч зумыша пукалӧ седлӧ вылын, корсюрӧ сӧмын матькыштас.
Дерт, кӧнкӧ, быдторсӧ жӧ думайтӧ.
Ӧд сылы и вӧвъяссьыс колӧ кыв кутны, и кадыс прӧстӧ вошӧ, ар со талялӧ, а гортӧдз ок ылын на!
abu
Аскинас на лунтыр корсьысим — бара эг аддзӧй.
Коймӧд луннас кежим кутшӧмкӧ Семеновка сиктӧ.
Сӧмын нимыс сикт, а збыль вылассӧ... ог тӧд, кыдзи и шуны.
Керкаяс абуӧсь.
Круткодь мыльк подулӧ, вурдъяс моз, писькӧдӧмаӧсь землянкаяс да сэні и олӧны войтырыс.
Веськыда ластасьыс быттьӧ чургысьӧмаӧсь кӧрт пач трубаяс, водз асыв на вӧліс, и кизьӧриника тшынасьӧны уль бадь да идзас дукӧн.
Паныдасьысь пӧчӧ висьталіс, мый тулыснас налӧн тані выльысь котыртчис колхоз, важ нимаыс жӧ.
Эм-ӧ председатель?
Кыдз абу!
Кутшӧм нӧ колхоз — председательтӧгыд!
Со тай нӧ сылӧн хатаыс...
Нимыс?
Саватеев, Петра Ильич...
Сідзсӧ зэв зіль мужикыс, душасӧ пуктӧ.
Толькӧ вот йӧзыс лёка этша на, некодлы уджавны...
Мирон Миронэч тшӧктіс меным пыравны председательлӧн «хатаӧ» да нуӧдлыны сійӧс сёрнитчӧмъяс вылӧ.
Ме тӧрӧдчи рынышын кодь уліник ӧдзӧсӧ, кодӧс быд ногыс вӧлі юкалӧма да розьӧдлӧма пуляясӧн да код тӧдас на мыйӧн...
— Пырӧй-пырӧй! — кыліс пытшсяньыс вӧсньыдик гӧлӧс.
Ме пыри, и нырӧ пыр жӧ чамгис бакшасьӧм дук.
Керкаын, позьӧ кӧ тайӧ гусӧ шуны керкаӧн, вӧлі рӧмыд, ӧти неыджыд ӧшинь сӧмын и дзувъяліс пӧлӧсног.
Здук мысти, кор синъяс велалыштісны рӧмыдас, джодж шӧрысь ме казялі пызан, сы сайын пукаліс дядьӧ.
Вӧсни гӧлӧсӧн горӧдысьыс, ар дас куима нывка, бӧчкаысь вӧчӧм пач вылын пуис картупель — сылӧн кӧрыс чорыда кыліс.
Хата стен пӧлӧнъясысь ме казялі муысь жӧ вӧчӧм тшупӧдъяс, вывсяньыс найӧс вольсыштӧмаӧсь пӧвъясӧн.
Тайӧ, дерт, лабичьяс...
Да, буракӧ, тшӧтш и крӧватьяс пыдди туйӧны.
Ставсӧ тайӧс аддзигӧн ме шӧйӧвоши, ме весьӧпӧри!
Со тай кыдзи овмӧдалӧ войнаыд...
Сэсся ме вежавидзӧмӧн висьталі дядьӧлы ассьым могӧс.
Мися, ми вӧвъяс нуан колоннаса йӧз и кӧсъям ӧттор-мӧдтор юавны сылысь, эм кӧ тіян кадныд.
Сійӧ воча немтор эз шу, сӧмын кыдзкӧ гӧгӧрвотӧма ымӧстыштліс некымынысь.
Сэки нывка матыстчыштліс сы дінӧ да висьталіс:
— Папа шуӧ: ме пӧ эськӧ радпырысь примиті тіянӧс тані, но асьныд пӧ аддзанныд, кутшӧм дзескыд...
Петалам пӧ ывлаас...
Немӧй али мый?!
Нывка тэрыба сӧдзӧдіс пусьӧм картупельсӧ да тшӧтш петіс миянкӧд ывлаӧ.
Тані, югыдінад, ме бурджыка видзӧдлі председатель вылӧ.
Сійӧ вӧлі кузь тушаа, но мышкыра, паськыд лысьӧма.
Веськыд кырымсӧ сылысь чашнитӧма пуля, осколок ли, и вит чунь пыддиыс кольӧма сӧмын кык.
abu
Но тайӧ чуньяссӧ больничаас, буракӧ, выльысь нин, ас ногыс, дӧмлӧмаӧсь-вурлӧмаӧсь лы да яй торъясысь, и найӧ артмӧмаӧсь раклӧн клешня кодьӧсь, мед сӧмын вермис воча шамыртны мыйкӧ, мед нин сӧмын мыйкӧ вермис вӧчыштны сійӧн.
Жаль и кыдзкӧ зывӧк вӧлі видзӧдны тайӧ чашйӧм, пӧсь ваӧ сюйлӧм бӧрын кодь лӧза-гӧрда кырым вылас!..
А нӧшта нелӧсьыдджык лолі, кор Саватеев кырымасис тайӧ клешнянас...
Но, вӧлӧмкӧ, сійӧ абу немӧй.
Немечлӧн мӧд пуля сылы швичнитӧма голяас, пӧлӧсногӧн, ӧтарсянь пырӧма, мӧдарӧд петӧма и пазӧдӧма гораланкасӧ, гӧлӧс лапӧдъяссӧ.
Сы бӧрын пӧ сэсся оз артмы сёрниыс.
Кылӧ, а оз сёрнит, сӧмын вом доръясыс вӧрӧны.
Нывкаыс, Любушка, ставсӧ гӧгӧрвоӧ на серти, переводчица пыдди сылы лоӧ уджавны...
Шабді юрсиа, кӧмтӧм кока, не туша сертиыс ыджыд платтьӧа, Любушка яндысигтыр висьтавлӧ, стӧчджыка кӧ — вуджӧдӧ батьыслысь тайӧ сёрнисӧ, а ачыс став нэриник тушанас век быттьӧ топӧдчыштӧ батьыс дінӧ, сэтшӧм, буракӧ, долыд нывкаыдлы, мый эм сылӧн бать, и кӧть пеж фашистъяс быд ногыс лыйлӧмаӧсь сійӧс, всё равно абу вермӧмаӧсь вины, и батьыс дыр воюйтӧм-лечитчӧм бӧрын бӧр воис сы дінӧ...
Ме тайӧс бура гӧгӧрвоа...
Саватеевлӧн паськыд черлыяса, чангыля ныра чужӧмыс оз шогав, сійӧ весиг гажапырысь видзӧдӧ миян вылӧ негырысь руд синъяснас.
И ме ас кежысь мӧвпала, мый сійӧ коркӧ вӧвлӧма зэв варов дядьӧ.
— Ме аддзылі тіянлысь колоннатӧ, — нывка отсӧгӧн сёрнитӧ Саватеев. — Сымда вӧв!
Эстшӧм багатыръяс!..
А миян сӧмын куим-нёль кляча эм, ӧдва кокнысӧ кыскалӧны...
Коськӧм гӧрны колӧ, кӧдзны колӧ, а — немторӧн.
И некодӧн!
Уджалысьясыс нӧшта нин омӧльджык клячаяс...
Тӧв кежлӧ силос колӧ заптыштны...
Вит-ӧ-квайт мӧс судзӧдім, колӧ тӧвйӧдны найӧс, рӧдсӧ паськӧдны.
Э-эх!..
Гашкӧ, гоз вӧв колянныд миянлы!
Сымдасьыд?..
abu
Ме верма справка сетны...
abu
— Справканад вед вӧртӧ он кыскы, кӧть и мешӧк тыр сійӧс ваям, вӧвъяс пыдди, — воча шуис Мирон Миронэч. — А вӧрыс ӧні нянь дорысь на ёнджыка колӧ.
Аслыныд жӧ и колӧ...
Ме нормӧм сьӧлӧмӧн кывзі председательлысь ымзӧмсӧ, кывзі Любушкалысь вуджӧдӧмсӧ, ме видзӧді сиктӧд шочиника ветлӧдлысь, орт кодь омӧлик старукаяс да челядьпиян вылӧ, и друг меным сэтшӧм шог да гажтӧм лои.
Да, мыйла нӧ тадзи вермӧ лоны олӧмас, а?
Да мыйӧн нӧ мортыс мыжа олӧм водзас, мый тадзи мучитчыны лоӧ сылы?
Мыйла нӧ йӧзсӧ тадзи нырӧны, чашйӧны, песӧны, тшыгйӧдӧны, кынтӧны?
Оз лэдзны налы лючкисӧ овны?
Мыйла нӧ ставыс тайӧ вермӧ лоны, а?!
Ок-ок-ок!
Войнаыд тай кӧть и помасис, сійӧ ещӧ дыр на пондас лямӧдны да топӧдны миянӧс!
А Саватеев век на варовитӧ Любушка отсӧгӧн Мирон Миронэчкӧд:
abu
— Квайт вӧв, шуан, пышйӧдісны?
Ай-ай-ай...
Клад сюрӧма кодлыкӧ...
Клад и эм, миян кодь гӧлиникыдлы...
Квайт вӧвнад позьӧ мусӧ мӧдар путкыль бергӧдны!
Но гусясьны, дерт, абу лӧсьыд.
Ме эськӧ сэтшӧмтор вылад эг пет, кӧть кысӧс дзикӧдз нюжӧді...
Ог и куж, другӧ, висьтавны, коді тайӧс вермис вӧчны.
Дерт, вӧлыд быдӧнлы колӧ, ёна колӧ, но коді смелмӧдчис босьтны, ог и куж шуны...
Вӧрӧшитӧ кыз вом доръяссӧ, ымӧстышталӧ пазӧдӧм горланканас и зэв эскӧдана видзӧдлывлӧ миян вылӧ гажа синъяснас.
Мирон Миронэч видзӧдӧ жӧ Саватеев вылӧ, ме эськӧ шуи — кыдзкӧ зэ-эв эскытӧма видзӧдӧ.
abu
Дерт, кӧнкӧ, мортыд быд ногыс думайтӧ — ӧд коймӧд лун корсьысям и некыдз ог вермӧй аддзыны...
Сэсся бригадирным кыв шутӧг бергӧдчис, мӧдӧдчис вӧвъяслань.
Ми сы бӧрся...
А сэсся, регыд мысти, и таборнаным вӧрзим шудтӧм сулаланінысь.
Но аскинас Мирон Миронэч шензьӧдіс миянӧс:
— Вай жӧ седлӧасьлӧй, войтыр.
Бӧр косавлам Семеновкаас.
Мыйла нин, мися, бӧрсӧ?
Волім нин ӧтчыд да.
— Сьӧлӧмӧй висьталӧ: сэтӧнӧсь вӧвъясным, кӧть тэ мый кер!
Ӧні, гашкӧ, кор казялісны миянлысь мунӧмнымӧс, ерӧмакань-вакуканьясыд вайисны дзебӧминсьыс.
abu
Ме шуи, мися, ог сэсся мун.
— Кыдз он мун?! — Мирон Миронэчлӧн сук синкымъясыс ӧтлаасисны, став сӧнӧд тушаыс зэлаліс. — Тэ тай дӧбелькиӧдз пондін ыръянитны, Мелехин!
Быдлаӧ кӧ ми квайт вӧлӧн пондам кольны, кодӧс нӧ гортӧ ваям?
Кодӧн пондам керсӧ кыскыны?
Плансӧ тыртны?
— А кӧть сэсся мый, мӧдысь ме сэтчӧ ог мун...
Мирон Миронэч дзикӧдз пузис, эз вермы сэсся кутны асьсӧ, кватитіс менӧ морӧсӧд.
Ме, дыр думайттӧг, воча кватиті сійӧс, пелька конйышті, и ми кыкнанным усим туйбокса канаваӧ.
abu
abu
— Но, Мелехин, пасибӧ вермасьӧмсьыд, — кашкигтыр сёрнитӧ бригадир. —
Пасибӧ, мый тадзи пӧчитайтан ассьыд начальниктӧ, ог вунӧдӧй тайӧс...
А ме шемӧс сулала — пышйыны дась и водзӧ косясьны дась.
Ме эг и вермы думыштны, мый тадзи лоӧ, ме ньӧти эг кӧсйы...
Мукӧдыслӧн пӧлынясьӧны чужӧмъясыс — дерт, кӧнкӧ, серамнысӧ ӧдва кутӧны.
Налы ӧд мый, эз ӧд найӧ чергӧдны бригадирӧс...
Мирон Миронэчӧс!..
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Мыйла нӧ быть Федялы колӧ муннысӧ? — вежавидзӧмӧн шуис Лёня, аслас чужӧмыс югвидзӧ бурсиӧмӧн, быттьӧ каньлӧн, коді муртса на пӧттӧдзыс лакӧма нӧк. — А ме нӧ мый?
Ме Федя дорсьыд кужаджык косясьнытӧ... вермаджык мырддявны вошӧм вӧвъястӧ!..
Рытъявылыс найӧ вайисны квайтнан вӧвсӧ.
Гӧнитӧны, долыдпырысь горзӧны, шлечйӧдлӧны плетьяснас.
Семеновка дорсьыд и аддзӧмаӧсь, видз вылӧ петкӧдӧмаӧсь йирсьӧдны, буракӧ, дыртӧ пыді дзебасад видзигӧн ёна тшыгъялӧмаӧсь вӧвъясыс, бокъясыс тай вывтіджык топалӧмаӧсь-а.
abu
— Кык зырымбедь вӧлі видзӧны, — висьтасис Лёня. — Видзӧда, Чалӧй миян, а кокъясыс еджыдӧсь.
abu
Но и дивӧ, мися!
Матыстчи, сійӧ пыр жӧ тӧдіс менӧ, нюлыштіс.
Мый нӧ, мися, кокъясыдкӧд лоис, Чалӧй?..
Копыртчи, малышті, и кырымӧй пыр жӧ мелӧссис.
Краситӧмаӧсь плутъясыд...
— Деревняас вӧлінныд? — юася Лёнялысь.
— Эг...
Миронэч эськӧ и кӧсйӧ вӧлі: мунам пӧ да сьӧвзям предыслы ныр-вомас.
Но ми пыксьыны пондім: мися, сюрисны кӧ вӧвъясным, мунам нин ӧдйӧджык...
Не ныр-вомӧдз нин миянлы...
Мекӧд Мирон Миронэч эз сёрнит, но чӧвтліс ме вылӧ сьӧлӧмӧдз йиджысь видзӧдлас, коді висьталіс зэв унатор йылысь.
А ме зіли сувтӧдны син водзӧ председатель Саватеевӧс.
Кутшӧмджыкӧн эськӧн лоис сылӧн гажа чужӧмыс, кор тӧдмаліс, мый вӧвъяссӧ бӧр нуисны кӧзяинъясыс?
abu
Буракӧ, эз ёна долыдӧн...
Буракӧ, олӧмас век сідзи и овлӧ: кодкӧ радлӧ, а кодкӧ шогсьӧ, кыз синваӧн бӧрдӧ...
abu
А век жӧ — мыйта чорыдалӧмыс да лёклуныс олӧмас...
И лешакыс кӧ тӧдӧ, кыдзи наысь мынтӧдчыны!
А гашкӧ, ставыс тайӧ тшак ва, паськыдджыка кӧ быттьӧ вежӧртны?
Гашкӧ, ставыс тайӧ нюкрӧдлӧ менӧ куш сӧмын сы вӧсна, мый ме ачым нюньӧ кодь?
Со тай нӧ бригадирным кутшӧм долыд ветлӧдлӧ, Лёнякӧд гажаа сёрнитӧ.
Шоча аддзывлан сійӧс татшӧмнас...
abu
Буракӧ, зумыд сьӧлӧма сійӧ.
Меным эськӧ сэтшӧмӧн жӧ лоны...
— Эй тэ, Мелехин, мый сэсся ныртӧ нюжӧдін? — ачыс жӧ и водзджык шыасис ме дінӧ бригадир. — Радлыны колӧ — вӧвъяснымӧс бӧр аддзим да, а сійӧ, ерӧмакань-вакукань, нӧйтӧм кычан моз мизгырасьӧ.
Меным нимкодь, мый Мирон Миронэч миян зыксьыштӧм бӧрын первойӧн шыасис ме дінӧ, ме весиг эг на и виччысь.
Сідзкӧ, оз ёнасӧ лӧгав.
— Саватеевыс жаль меным, — шуа сылы.
— А тэ, зонмӧ, эн жалит гусясьысьястӧ.
Нинӧмла найӧс жалитнысӧ.
Налысь, кӧинъяслысь, жалитӧм пыдди, лы-сьӧмнысӧ пызь-пӧимӧдз колӧ пыркӧдны, кырымъяссӧ орйӧдлыны да.
abu
Мирон Миронэчкӧд ми верзьӧмаӧсь мунам, орччӧн, выль местаын узьмӧдчытӧдз час-мӧд на...
abu
— Кӧсъян кӧ, ме висьтала тэныд, кыдзи ме медводдзаысь гусясьысьтӧ аддзылі? — бара на шыасис бригадир, кор вӧвъяс, мыйкӧ мында рӧдтӧм бӧрын, восьлӧн мӧдӧдчисны.
— Висьтав, мися.
— Сизим арӧс, буракӧ, вӧлі меным сэки.
Батьӧ тай нуӧдлывліс нин аскӧдыс вӧрӧ-а, ёрт пыдди.
Дерт, мед тшӧтш и вӧр дінас велӧдны.
Чӧс туй вылын сиасим: сьӧла-дозмӧр кыйим, уръясӧс лыйлім, пищальсӧ тшӧтш жӧ нин сетлывліс меным...
Мунам вӧлі ӧтчыд чӧс туйнымӧд, видзӧдам — кодкӧ паныд локтӧ.
И вед, ерӧмакань-вакуканьыд, быттьӧ неморт ног локтӧ.
Кыдзкӧ бокӧн локтӧ...
Видзӧда — мый нӧ тайӧ, каститчӧ али мый меным?
abu
Мортыс орт кодь омӧлик, тошкасьӧма...
Дукӧса да лазъя...
Но тайӧтӧ, шуам, нинӧм на...
Вед, зонмӧ, сойяссӧ сылысь дзикӧдз чашкӧдӧмаӧсь...
Лэптӧмаӧсь-чашкӧдӧмаӧсь да кузькодь зор пысалӧмаӧсь дукӧса-лаза пырыс.
Быттьӧ Сус Кристосӧс крест вылӧ рӧспинайтӧмаӧсь.
Сулалӧ сійӧ миян водзын да кыз синваӧн бӧрдӧ...
— Ой-ёй-ёй!
Мыйла нӧ сідзисӧ?! — менӧ весиг кезнитӧдӧ татшӧмторсьыд.
— Шуа тай, — водзӧ висьтасьӧ Миронэч: — сулалӧ и бӧрдӧ.
Кияссӧ чашкӧдӧма, и некыдз оз вермы найӧс лэдзны.
Да и кыдз пу зорсӧ оз вермы перйыны сосъяссьыс...
И, тӧдан, уськӧдчис сійӧ батьӧ водзӧ пидзӧс вылас...
Ен водзӧ моз сувтіс да кевмысьӧ синва сорӧныс — мезды пӧ, нетшышт пысалӧм зорсӧ...
Кык сутки нин пӧ тадзи муна вӧрӧд...
И пыр бокӧн, сы вӧсна мый пуяс костӧдыд зорыслӧн пасьтаыс оз лэдз веськыдасӧ мунны...
И, зонмӧ, сӧмын, бокӧн лоӧ.
Вот вед, ерӧмакань-вакукань...
Меным быттьӧ син водзӧ сувтӧ сійӧ мортыс...
abu
Менӧ кӧдзыд йирмӧг босьтлӧ...
Менам куӧй туша пасьтала быттьӧ тӧвся кӧдзыд гыӧрӧн эжсьылӧ...
Ӧд бура ме тӧда ассьыным вӧръясӧс, бура гӧгӧрвоа, кутшӧмджык вӧлі мунны наӧд чашкӧдӧм сойяснас кык суткисӧ, торйӧн нин сук козъя сьӧртъясӧд.
— Мукӧд вӧралысьяс тадзисӧ сійӧс пысалӧмаӧсь.
Суӧмаӧсь да — буретш пӧ, вӧлӧм, перйӧ налӧн чӧскысь дозмӧр.
Кыйсьысьяс ногӧн кӧ быттьӧ вӧчны, коліс эськӧ сійӧ дозмӧрсӧ мездыны чӧссьыс да орччӧн ӧшӧдны.
Мед сэсся кӧзяиныс босьтіс...
— Тӧда ме тайӧс...
— ...А сійӧ горшасьӧма да аслас лазйӧ сюйӧма.
Гашкӧ и не ӧтчыд нин тадзисӧ керис, гашкӧ, и важӧн нин кыйӧдчисны сы бӧрся...
Сэсся и сюрис.
Пищальсӧ пӧ пу бердӧ торпыригӧдз жбонькйӧдлӧмаӧсь, а асьсӧ зор вылӧ рӧспинайтӧмаӧсь.
Мед оз гусясь!
Мирон Миронэч мыйкӧ дыра чӧв олыштіс.
— Батьӧ менам чорыд морт вӧлі.
Юасьӧ: кыдзи нӧ пӧ тэ, коми морт, ачыд ещӧ вӧралысьӧн шусян, татшӧм пежтор вылӧ мунін — ас кодьыд жӧ войтырлысь гусявлан.
Налы нӧ оз али мый ков овнысӧ?
Али чайтан, найӧ лыскӧн пӧтасны?..
Батьӧ ыджыда сьӧлыштіс и оз вӧлі кӧсйы мездыны морттӧ.
Кыдзи кужан пӧ, сідзи и мун сиктӧдз да став йӧзыслы петкӧдчы.
Мед пӧ ставӧн тӧдмаласны, кутшӧм тэ пеж гаг вӧлӧмыд...
А мӧдыс век на пидзӧс вылас сулалӧ, кевмысьӧ-корӧ...
И ме тшӧтш сэні бӧрддзи, корны жӧ понді.
Сэки вӧлись небзьыштіс батьӧ.
— Куш сӧмын кывзӧмсьыс весьӧпӧрлан, — шуа ме.
— Да...
А меным сэки кутшӧмджык вӧлі...
Мый дыра нин со ола свет вылас, а сійӧ дядьӧсӧ век быттьӧ ловъяӧс моз аддза...
И веськыда ме тэныд шуа, Федя: та кузя менам немся грек абу, некор ме немтор эг босьтлы йӧзлысь.
Тшыглы вӧлі кула, но йӧзлысь эг вӧрӧдлы...
Мирон Миронэчлӧн гӧрд синкымъяса чужӧмыс быттьӧ небзьыштіс, меліджыкӧн лоис.
И менам аслам воча вӧрзис сьӧлӧмӧй, меным окота лои унджык тӧдмавны сылӧн олӧм йылысь да водзӧ на понді юасьны:
— Тшыгъявнысӧ нӧ тэныд ковмыліс жӧ, Мирон Миронэч?
— Хым!
Кыдзи на ковмыліс... — окотапырысь шуис сійӧ. — Бать-мамлӧн ми, челядьыс, вӧлімӧ кӧкъямысӧн, ставным шег кодьӧсь...
И сійӧ чӧс туй вылас, код йылысь тай ме висьтавлі нин, ош вельмас — гусявлӧ пӧ став кыйдӧссӧ.
Сэсся коркӧ-некоркӧ батьӧ и паныдалас сійӧс — ныр на ныр пӧ тангысим.
Удитас лыйны, но мӧдыс пырысь-пырсӧ оз кув да ёнакодь песас батьӧӧс.
Во чӧж вирӧн сьӧласис батьӧ, сэсся и эз ло, кувсис.
Мамӧкӧд сэсся ми колим.
Меным сэки ӧкмыс арӧсыс на эз тыр, но ковмис петны ас кошт вылӧ.
Орчча сиктын, волостнӧй правлениеын, посыльнӧйӧн, либӧ, миян ногӧн кӧ, кесйылӧсӧн, котралі.
— Ӧкмысыс на эз вӧв? — сьӧлӧм сета ме.
— <ns>Да-а</ns>...
abu
И нажӧвита ме вӧлі тӧлысь чӧжӧн ӧти шайт — он ёнатӧ тшӧгӧдчы сійӧн...
Ӧтчыд, помнита, буретш рӧштво праздник вӧлі, ме быдса кык лун эг сёйлы.
А зептын вӧлі на ыргӧн пятак.
Мися, вай жӧ ме ветла попаддя ордӧ да кӧть та вылӧ корышта мыйкӧ нуръясьыштны.
Ӧд татшӧм праздник дырйиыд, кор попыс Кристосӧс ыдждӧдлӧ, сылы быд керкаын мыйкӧ да мыйкӧ сетӧны — сёян и юан...
Пыри ме попаддя ордад да и шуа: матушка, мися, кынӧмӧй зэв ёна сюмалӧ.
Со, мися, пятак менам эм, вай вердышт та вылӧ...
А сійӧ, шыльыд яя, тшӧг нывбаба, видзӧдліс ме вылӧ нидзув вылӧ моз да и шуӧ; энлыв на пӧ, миян пӧ порсьяс на вердтӧмӧсь...
Та вылӧ менам чепӧсйис синваӧй, дзабырті ме ассьым шудтӧм пятакӧс да и уськӧдчи поп керкасьыд.
Видзӧда, паныд прӧскурня локтӧ.
Ӧткӧн оліс сійӧ сикт помын, муӧ вӧйӧм пӧлыньтчӧм керкаын, даръясигъяс кежлӧ нянь пӧжавліс...
Казяліс бабаыд менӧ, юасьӧ: «Тэ мый сэтшӧм дзугыль ветлӧдлан?»
Ме и висьталі сылы — мися, кынӧм орӧ-сюмалӧ, мӧд лун нин вомӧ немтор эз веськавлы.
А сійӧ и бӧр бергӧдчис, нуӧдӧ гортас.
abu
Пуксьӧдіс менӧ пызан сайӧ, шыд вайис, зӧр шыдӧса рок, кружка тыр йӧв.
Сёй пӧ, оз кӧ тырмы, нӧшта на содта.
Сёйнытӧ эськӧ и сёя ме, но полышта: мися, менам пятакыд кӧ оз тырмы мынтысьнысӧ, мый сэки лоӧ?
Со кӧні яндзимыд лоӧ, ерӧмакань-вакукань!..
Сёйсис менам, пасибӧася, а ачым пятакӧс мычча сылы.
И вед сэтшӧма чуймис бабаыд...
Мый пӧ тэ, детина, бласлӧ-кристос!
Дзеб пӧ бӧр деньгатӧ...
Нӧшта на тупӧсь нянь сетіс меным.
Тшыгйӧн пӧ некор эн ов.
Немтор кӧ лоӧ сёйнытӧ, бара на волы ме ордӧ...
И тӧдан, Мелехин, муна ме вӧлі волостнӧй правлениеса аслам ичӧтик позйӧ да мӧвпала: мися, кыдз нӧ сідз артмӧ, — попаддялӧн куш толькӧ мӧскыс дас вит юр, но немтор меным эз сет пятак вылӧ?
А прӧскурняыс гӧльсьыс-гӧль, кыдз шуласны, кага ни баля абу, а вердіс-юкталіс пӧттӧдз, весиг пятакӧс эз босьт...
Сідз, зонмӧ...
Со кутшӧм ногӧн, зонмӧ, ме велалі гӧгӧрвоны олӧмсӧ.
Мирон Миронэч том этшӧн моз веськӧдчис седлӧ вылас — топыд яя, из палак кодь зумыд да сьӧкыд, вынысь ӧвтыштіс да лыйӧм моз гора шлёчнитіс плетьнас.
Да кыза горӧдіс дышпырысь довгысь вӧвъяс вылӧ.
И найӧ пырысь-пыр жӧ чепӧсйисны тэрыба рӧдтыны.
Мыйыс сӧмын эз манитлы миянӧс кузь туй вылын!..
Вӧвъяс вошасны — колӧ корсьны; паныдасяс шор вомӧн дзоньтавтӧм на пос — колӧ лӧсьӧдны; заводитам веськыдавны кутшӧмкӧ кытшов — сибдам и бӧр лоӧ бергӧдчыны...
А ӧтчыд ми лунтыр кежлӧ сибдылім кӧрт туй вуджанінӧ.
Сы вӧсна, мый туй кузялаыс тшем сулалісны военнӧй эшелонъяс.
Эшелон бӧрся эшелон!..
Оз на удит ӧти вешйыны, кыдзи сы местаӧ воӧ нин мӧд.
И сідзи коставлытӧг.
И ӧд ставыс мунӧны ӧтарӧ — асыввывлань.
Скӧралам и шензям ми: кысь-мый, мися, друг мынӧмаӧсь найӧ?
Кытчӧ сэтшӧмасӧ тэрмасьӧны?
Сулыштісны эськӧ, вӧвъясӧс вӧтлігкості...
Танкъясыд ӧд — али мый нӧшта налӧн брезентъяс улас — сёйны оз корны, миян вӧвъяс моз: кисьтін налы кӧрт кынӧманыс солярка, и мед рӧмидзтӧны...
А тэрмасьӧны со коставлытӧг...
А ми сулалам, сьӧласям да пиньясӧс йирам — дона кадыс весьшӧрӧ мунӧ.
А сэсся, буракӧ, кӧнкӧ и дзикӧдз пробкаасис туйыс.
Ӧти эшелон тан сувтіс миян водзӧ.
Салдатъяс сяргысисны луд вылӧ, быттьӧ койтысь таръяс.
Бур туйын новлан формааӧсь, сувтса юрйыла пемыдвеж кительясаӧсь.
Пӧшти ставныслӧн морӧсаныс орденъяс да медальяс югъялӧны — тыдалӧ, бура воюйтӧмаӧсь.
Ставныс сьӧд погонаӧсь, картузъясыс сьӧд бархат дорӧсаӧсь и.
Ок, мича картузъяс.
Буретш татшӧмӧс жӧ коркӧ ньӧбліс Сыктывкарын пур вылын кывтысь ёртӧй — Шыр.
Ӧти салдат зэв гажа морт веськаліс — шабді юрсиа, сэтшӧм жӧ уска да тошка; лӧз синъясыс вильыша дзувъялӧны, ачыс толькӧ и пӧлясьӧ-ворсӧ кутшӧмкӧ сьӧд чипсанӧн...
Йӧй руа зонка быттьӧ!..
Вежнясьӧ, йӧктышталӧ...
А аслыс, буракӧ, ар комынысь не этшаджык, да и морӧс пасьталаыс со орденъяс да медальяс.
Ми гӧгӧр кытшалім сійӧс да пондім юасьны:
— Ӧд ті збыльысь танкистъяс?
Брезент уланыд ставыс тіян танкъяс?
— Абу, братцы, эн тӧдӧй ті, — вочавидзӧ шпыннялігтыр. — Сэні миян дача-керкаяс.
Война помасьӧм бӧрад быд фронтовиклы сэтшӧмсӧ сетісны.
Бура воюйтӧмысь...
Сувтӧда ме ассьым дачаӧс ю берег дорӧ, садтор лӧсьӧда...
Кытчӧдз синмыд судзӧ, лӧзалӧны гажа эрдъяс...
Мечта!
Волӧй гӧсти...
— Да мый нӧ ті нинӧм абусӧ лӧсьӧдланныд! — вензям ми. — Абу ӧд ми кагаяс, сымда-мындатӧ гӧгӧрвоам жӧ.
Тошка бызгунлы отсӧг вылӧ воис мӧд салдат.
Ок, и мича морт!
Ыджыд тушаа, ачыс вӧсньыдик, мугов чужӧм вылас чим сьӧд устор.
И юрсиыс сэтшӧм жӧ сьӧд, волялыштӧ, хан Батыйлӧн кодь жӧ, сӧмын чикыльяса.
Дерт, пӧсь лунвылын чужлӧм морт жӧ...
— <rus>На зимний фатэра мы спешим, хлопцы</rus>, — шуис мугов чужӧмаыс.
— А, гашкӧ, и тьӧща дінӧ кӧвдум сёйны... — сюйсис сёрниӧ нӧшта ӧти салдат.
— Танкъястӧ позьӧ на и сідз гӧнитны, немтор налы оз ло, кӧрт кокаясыдлы, — скӧралам ми. — А вӧвъясным миян ӧтарӧ омӧльтчӧны...
Вӧвъяснас миянлы ӧдйӧджык вӧр колӧ кыскавны, сымда вӧр!
— Верми кӧ, ме эськӧ тіянлы, братцы, сеті ӧти эшелонтӧ...
Этатшӧм шань войтырыдлы...
Но ог вермы, сы вӧсна мый эг сяммы ме кыпӧдчыны командующӧйӧдз...
Нёль во чӧж война вылын йиркӧді-песси, кыкысь сотчылі, а век на со сержант, аддзанныд — куим лычка сӧмын и эм.
Тадзсӧ бара на шабді тошкаыс бызгӧ.
Но сэки ме сюсьджыка видзӧдлі сы вылӧ да казялі, мый сылӧн чужӧм кучикыс, тош пытшкас, ставыс лӧза-гӧрда, мисьтӧминика чукрасьӧма да шыграсьӧма.
Весиг кезнитӧдіс менӧ таысь...
Ӧд сійӧ, буракӧ, ловъя вывсьыс пондылӧма жаритчыны сотчысь танк пытшкын!
Ачыс тай со шуис — кыкысь пӧ сотчылі...
abu
И тошсӧ, кӧнкӧ, нарошнӧ лэдзис — мед дзебыштны пӧжассьӧм чужӧмсӧ...
А ачыс со век на гажъялӧ, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма.
abu
— Кылан, Кацо, — тшӧктӧ нин тошкаыс, — вай ме ворсышта, а тэ петкӧдлы тайӧ дамочкаясыслы, кыдзи йӧктылӧны Кавказскӧй гӧраясса орёлъяс.
Со нин сылӧн пӧляныс, коді, вӧлӧмкӧ, шусьӧ кларнетӧн, пондіс ливкйӧдлыны кутшӧмкӧ оръясьлытӧм, кадысь кадӧ быттьӧ ызгысьлана лад.
И пырысь-пыр жӧ сьӧд уска салдат чепӧсйис места вывсьыс, быттьӧ ён тӧв ныр нӧбӧдіс сійӧс, бордъясӧс моз шевкнитіс ки-сойсӧ, кыдзкӧ быттьӧ мегыртӧдыштіс вӧсни кузь голясӧ да и пондіс, да и пондіс сизьдыны топыд ластасӧ кромӧвӧй сапӧг ныръяснас.
Тадзи сійӧ — век кок чунь йылас! — вӧчис ыджыдкодь кытш, сэсся, вылын юра койтысь сьӧд тар моз, матыстчис миян дінӧ, бӧрйис миян чукӧрысь Динаӧс да, сапӧг ныръяснас сизьдынысӧ ньӧти дугдывтӧг, пондіс корны сійӧс тшӧтш йӧктыны...
А мӧдыс шӧйӧвошис, гожъялӧм чужӧмыс ыпнитіс...
Сэсся видзӧдліс аслас бонзьӧм, няйтӧссьӧм кирзӧвӧй сапӧгъяс вылӧ...
Сэсся мыйлакӧ тшӧтш ме вылӧ видзӧдліс, быттьӧ юасис: «Позьӧ оз, Федя?»
А гӧгӧр нин горзӧны: «Петав, Дина, эн пов!
Бурмӧд ловнысӧ салдатъясыслысь, кӧнкӧ ӧд найӧ сэтшӧма нин гажтӧмчисны нывъяссьыд!»
Дина петіс.
И югъялысь кромӧвӧй сапӧгъяскӧд орччӧн пондісны сяркӧдны-чеччавны кузь туйын ёна нин бонзьӧм кирзушкаяс.
А кӧсаӧ топӧдтӧм юрсиыс Диналӧн сідзи и сявъялӧ...
Коркӧ тай велавлӧма жӧ сійӧ татшӧм мастерасӧ йӧктыны!
А, гашкӧ, нывъясыдлы оз и ков велӧдчыны йӧктынысӧ?
Гашкӧ, сӧмын ме кодь йӧй кокаясыслӧн немтор оз артмы велӧдчытӧгыс?..
А этайӧ сьӧд тарыс видзӧд кыдзи жбыркъялӧ кокчунь йылас Дина гӧгӧр.
Да сӧмын и зваркӧдӧ сапӧг ныръяснас, быттьӧ кӧрт тувъяс тувъялӧ.
Оз тай небось музгыльтчыны кок чуньясыс.
Да ӧд оз и вештыв сьӧд синъяссӧ Дина вылысь.
Лӧгыд петас али оз сэсся таысь...
Мыйлакӧ став сьӧдъяссӧ кыскӧ сы дінӧ...
Ӧти вӧлі...
И тайӧ со бара...
Быттьӧ сылӧн, Динаыслӧн, магнит ли мый ли дзебӧма питшӧгас...
Бур, мый медбӧрын мудзис тошка пӧлянасьысьыс, чуктӧдіс ус-тош дінсьыс инструментсӧ да шуис:
— Перекур, братцы!
Колӧ кытсюрӧ мавтыштавны... — и быдӧнлы гӧгӧрвоана печиктіс аслыс голяас. — Сӧмын кытысь судзӧдны мавтассӧ?
Сэки ыззьӧм йӧктысь нетшыштіс кисьыс часісӧ да горӧдіс киргыштысь гӧлӧсӧн:
— Кодлӧн эм вина доз?
Сета часіӧс.
Татшӧм добраыд, дерт, некодлӧн эз вӧв, позис и не юасьны.
Сэки сійӧ чепӧсйис миянлань — бӧрйис Лёнькаӧс да менӧ — да пӧся шуис:
<rus>— Слушай, джигиты!</rus>
<rus>Пригай на конь и скачи вот тот село!</rus>
<rus>На тебе часы.</rus>
<rus>Заходи в лавка и папраси за это бутылка.</rus>
Ми педзам кок йылын, ог тӧдӧй, мый вӧчны.
Сэки миян дінӧ матыстчис тшӧтш тошка ворсысь да тшӧтш пондіс вӧзйыны ассьыс часісӧ.
— Гашкӧ, ті асьныд ветланныд... — век на водзсасям ми.
— Миянлы, братцы, оз позь вагон дінсьыс ылӧсӧ мунны, — шуӧ тошкаыс. — А тіянлы дыр-ӧ сэтчӧдзтӧ лэбовтлыны?
Этатшӧм скакунъяс вылад?
Сюрас кӧ водкаыс — ӧтлаын юыштам бура тӧдмасьӧм ради...
Ӧд код тӧдас на, кор ещӧ миянлы сюрлас юыштнысӧ...
— Эстшӧм мичаник часіяс, жаль весиг найӧс водка вылад вежны, — шуа ме, думысь век на быттьӧ ӧлӧдышта салдатъясӧс.
Татшӧм ичӧтик да мича часіяссӧ ме некор на эг аддзыв.
— Тшак ва, штамповкаяс тайӧ, — ышӧдӧ тошкаыс. — Куш сӧмын кӧрт пытшкӧсаныс, немся из абу...
Чеччыштім сэсся ми Лёнякӧд Туроб вылӧ да Монголка вылӧ да и лыйыштім сиктлань.
Но вартӧдігмоз ме унаысь на видзӧдлывлі римскӧй лыдпасъяса эзысь деньга кодь часі вылӧ.
Эстшӧм мича часі!
abu
Мед кӧть лавкаас эз жӧ нин вӧв водкаыс...
Грекыд вылӧ, лавкасьыс сюри водкаыс.
Томиник лавӧшнича любӧпырысь видзӧдліс миян часіяс вылӧ, шыльыд чужӧмыс ойдіс радлунӧн, и мортыд пырысь-пыр жӧ судзӧдіс кутшӧмкӧ дзебасысь кык доз.
Да нӧшта мыччис чӧвпан джын нянь, закуситны пӧ.
Но ми сідзи и эг удитӧй юны винасӧ салдатъяскӧд ӧтлаын.
Сӧмын на удитім ми бӧр воны Лёнякӧд, кыдзи горӧдісны команда: «<rus>По вагонам</rus>!!!»
Тошка салдат да Кацо босьтісны водкасӧ, кавшасисны вагон вылӧ.
Няньсӧ миянлы колисны.
Здук мысти платформаса кузь составыс налӧн, кӧні помсянь помӧдз дӧввидзисны брезентӧн вевттьӧм «дачаяс», гымӧдіс-муніс миян дінысь.
А выль тӧдсаясным ӧвтчисны картузъяснаныс да мыйкӧ горзісны, горзісны...
Ми воча ӧвтчим налы...
Миянӧс друг жугыль босьтіс.
А мекӧд орччӧн веськалӧм Мирон Миронэч мӧвпалігтыр шуис:
— Бур, мый войнаыс абу дзикӧдз пӧдтӧма йӧзыслысь гажсӧ...
Тадзинад кокньыдджык лоӧ водзӧсӧ овны.
— Мирон Миронэч, а збыльысь ӧд, мый эськӧн найӧ сэтшӧма тэрмасьӧны?
Али военнӧйясыд век сідзи тэрмасьлӧны?
— Ме чайта, оз прӧстаысь найӧ тэрмасьны... — воча шуис бригадир. —
Эстшӧм вын быгыльтчӧ асыввывлань. — Сэсся друг юаліс: — А сэнісӧ, асыввылас, мый?
Медпомассӧ?
— Япония... — гӧгӧрвои ме.
— Сійӧ ӧд и эм — Япония...
Германиялӧн союзник...
И век на воюйтӧ миян союзниккӧд — Америкакӧд...
— Сідзкӧ, сэні бара на мыйкӧ лоӧ, Мирон Миронэч? — меным быттьӧ чунгис сьӧлӧмӧ.
— Тайӧс, зонмӧ, тэа-меалы не тӧдны...
Тэа-меалы колӧ вӧвъясӧс гӧнитӧдны...
Да, буракӧ, ерӧмакань-вакуканьыд, дыр на ковмас гӧнитӧдны найӧс...
Регыд сэсся тӧдмалім, мый миян, союзникъяслы сетӧм кыв олӧмӧ пӧртӧмӧн, йӧзӧдісны Япониялы паныд война.
Став сійӧ помтӧм выныс, коді миянӧс пановтӧмӧн гӧгыльтчис рельсъяс кузя асыввывлань, водз асылын вуджӧма Амур да уськӧдчӧма миллион морта Квантунскӧй армия вылӧ.
Сідзкӧ, бара война!
И кодлы колӧны миян вӧвъясным!
Да тшӧтш и ми асьным!
Рытнас, кор ми Лёнякӧд куйлім асланым бричкаын, сійӧ виччысьтӧг шуис:
— Федя, а гашкӧ, ми тэкӧд сьӧвзям сэсся вӧвъяс вылад?
Пуксям кутшӧмкӧ эшелонӧ, брезент улӧ дзебсям, и мун пӧ да корсь миянӧс...
Война вылӧдзыс лӧсыштам...
— Сы кузятӧ мунігӧн казяласны да вӧтласны.
abu
Весьшӧрӧ сӧмын шландайтӧма лоӧ...
А гортын вермасны на и дезертиръясӧн шуны.
Медсьӧкыд кадас пӧ пышйинныд вӧвъяс дінысь...
Да и, сідз кӧ нин шуны, кутшӧм на ми тэкӧд воюйтысьяс?
— А мый, Федя! — збоялӧ ёртӧй. — Ме кывлі: японечьясыд пӧ дзоля мыгӧра йӧз.
Сэні ми тэкӧд прамӧй салдатъяс туйынӧсь лоам.
— Ӧні сэсся тэтӧг да метӧг нин вермасны.
Кыкнан дорсяньыс топӧдасны да...
— А Америкаыс, ӧтнассӧ, эз вермы со ӧдӧлитны.
— Японечьясыд пӧ — повтӧм йӧз.
Налӧн пӧ весиг смертникъяс эмӧсь, эн кывлы?
— Эг, а код сійӧ сэтшӧмыс?
abu
— Татшӧм смертникыс пӧ пуксьӧ торпедаӧ либӧ взрывчатка тыра самолётӧ да веськӧдӧ найӧс ыджыд корабль вылӧ либӧ кутшӧмкӧ завод вылӧ.
Да и зрывайтӧ.
— И ачыс тшӧтш зрывайтчӧ? — быдсӧн чеччыштӧ Лёня.
— Дерт но...
А кыдзкӧ-мыйкӧ кӧ и ловйӧн кольӧ, сэки всё равно рушкусӧ ачыс ассьыс пуртӧн кырыштӧ, сы вӧсна мый быть кувны сылы колӧ.
— Со кутшӧмӧсь найӧ!..
abu
Но миян ёнджыкӧсь, быть вермасны! — эскӧдана шуӧ Лёня. —
Аддзылін, тошка салдатыслӧн кымын орден?
Кацоыслӧн либӧ?
abu
Мыйыськӧ ӧд сетісны жӧ орденъяссӧ!
Ӧні, кӧнкӧ, найӧ бура и лязӧдалӧны япошкаястӧ асланыс танкӧн...
— А вермас лоны и бара на сотчӧны...
— Тэ, Федя, дерт, казялін жӧ, кутшӧм эсылӧн кучикыс тош улас?
— Казялі...
Сэсся ми дыр чӧв олам.
Ме, думысь, ылӧсас кӧсъя вежӧртны, мыйджык вӧчсьӧ ӧні Дальньӧй Востокас.
Миян лыдтӧм-тшӧттӧм вын да японечьяслӧн мӧд сымда...
Да американечьяс...
abu
И ставыс тайӧ сорсис...
Нем жалиттӧг пазӧдӧ ӧта-мӧдсӧ...
abu
— Лёнька, — юася ме ёртлысь, — тэ он тӧд, мыйла чужӧ свет вылӧ мортыс?
— Кыдзи — «мыйла?» — виччысьтӧмысла падмыштлӧ сійӧ. — Сёйны да юны... уджавны...
Нывъяскӧд узьлыны...
Ставсӧ он лыддьӧдлы.
abu
— А мен чайтсьӧ, сійӧ чужӧ мыйкӧ <ns>зэ-эв</ns> буртор вылӧ!
— А кӧні сійӧ, зэв бурторыс?
Кыдзиджык сійӧс сёйлӧны?
Та вылӧ мыйкӧ шуны ме, дерт, эг куж.
Но Лёня, тыдалӧ, эз и виччысь воча кывсӧ, сійӧс, буракӧ, сідз нин пыдіа парсыштісны менам юасьӧмъясӧй.
— Менам батьӧ со вӧлі краснӧй командирӧн.
Сэсся финскӧй война дырйи сійӧс виисны...
Мамӧ шогаліс-шогаліс да и юны пондіс...
Кыськӧ сэсся нӧшта кык вок лоисны...
Ӧні и юавсьӧ: мыйла налы колӧ вӧлі чужнысӧ?
Татшӧм каднас, кор ӧти война вылӧ мӧд война вевсясьӧма?..
abu
Батьяссӧ оз тӧдны...
Ме кӧть ассьымсӧ неуна помнитышта.
— Кӧнкӧ, ёна жӧ шудтӧмӧсь найӧ, кодъяс ньӧти оз помнитны, ньӧти оз тӧдны батьсӧ ни мамсӧ...
abu
Налысь кияссӧ оз помнитны...
Мелі сёрнисӧ...
Менам сочӧй со сэтшӧмӧн жӧ быдмӧ, немтор жӧ оз кут помнитны...
Олӧмсьыс медся бурсӧ оз кут тӧдны...
— Пеж войнаяс ставсьыс мыжаӧсь!
Нырӧны и нырӧны йӧзсӧ...
abu
— Тӧдан, Лёнька, мый йылысь ме мукӧд дырйиыс думайтла?
Мися, мый нӧ миянкӧд водзӧсӧ лоӧ?
Меным весиг шуштӧм лолӧ сэки...
Мися, кыдзи нӧ ми быдмам батьястӧгным? да мамъястӧгным?
Ӧд ми кыдзкӧ не сідз вермам сӧвмынысӧ, не сідз, кыдзи колӧ?..
Сэсся, гашкӧ, и асланым челядь лоасны да, кужтӧгыд, тшӧтш и найӧс вермам нелючки быдтыны...
Тшыкӧдны весиг вермам...
А мыйтаӧн ӧні тэ кодьыс да ме кодьыс?
Страна пасьталаысь кӧ босьтны?..
Став мир пасьталасьыс кӧ лыддьыны?..
— Гашкӧ, сійӧ кад кежлас кутшӧмакӧ велалыштам?.. — ылӧсас шуӧ Лёня. — Гашкӧ, вочасӧн быдтор дінӧ велалам...
Дыркодь ми сулалім Великие Луки кар дорын.
Тані арыс дзикӧдз нин суис миянӧс, кӧдзыд лов шынас пондіс топӧдны вӧвъясӧс и йӧзӧс, и майышмунӧм начальникъяс, буракӧ, ёна дзайгисны, мед эськӧ миянӧс кӧть нин тасянь сӧлӧдісны поездӧ да, кытчӧдз эгӧ на воштӧй став вӧвъяснымӧс, ӧдйӧджык тӧлӧдісны гортлань.
Но татшӧм поездыс мыйлакӧ век на эз лишав миянлы.
Гашкӧ, вӧліны коланаджык грузъяс.
А гашкӧ, и кодъяслыкӧ вӧлі веськодь, мый тшыглы кулас некымын сё вӧв.
Татшӧм война бӧрад тӧдчас ӧмӧй тайӧ?
Поезд виччысигмоз ми тшӧкыда волывлім карӧ, позьӧ кӧ сідзинас шуны тайӧ пызь-пӧимӧдз пасьвартӧм карсӧ...
Ветліг-мунігӧн ӧні ме быдторсӧ нин аддзылі, но мед этатшӧм выйӧдз пазӧдны мортлӧн киӧн вӧчӧмторъяс — татшӧмсӧ ме ещӧ эг на аддзыв...
И мед эськӧн некор нин сэсся ог аддзыв!
Буракӧ, Великие Лукиын эз вӧв немся дзонь керка!..
Гӧгӧр сӧмын вирӧдз пасьмунӧм из, да кыдзисюрӧ шыгыртчӧм сім кӧрт, да скелетлӧн синъяс кодь раматӧм ӧшиньяс...
Но и тышкасьыштӧмаӧсь жӧ тані!
Кымын морт нӧ помаліс тані ассьыс олан туйсӧ?
Кымын бать эз во татысянь аслас дона челядь дінӧ?
Кымын пи медбӧръяысь шуис мамыслысь нимсӧ?
abu
Ме ветлӧдлі Великие Лукиӧд, и первой лунъяснас синъясӧй менам неӧтчыдысь вазьылісны.
Сы вӧсна, мый тайӧ эз вӧв кар, а вӧлі кутшӧмкӧ ӧтпомся страшнӧй рана, коді быттьӧ арзіс-горзіс ыджыд дойысла да сідзи и кырлӧдліс ловтӧ.
Этшаник йӧз олісны пӧдвалъясын.
А мукӧдлаас, видзӧдан да, ловъя позыс лепитчӧма тыртӧм ӧшиньяс пӧвстын кӧнкӧ медвыліас.
abu
abu
abu
Уналаын ӧшинь увъясын, улич пӧлӧнын и керӧны картупель.
Коркӧ, дерт, войнаӧдзыс, сэні дзоридзьяс быдмывлісны.
А ӧні картупельлӧн еджыд да лӧз дзоридзыс медмуса.
И, буракӧ, дыр на лоӧ мусаӧн, став розаяс дорсьыс сё пӧв донаджыкӧн.
Шочиник мӧсъяс йирсьӧны ӧшинь увъясын, веськыда шӧр улича вылын.
abu
И некод оз жӧ дивит найӧс.
Кодлӧн кылыс бергӧдчас дивитны мӧскӧс?
Ӧд сійӧ, топалӧм бокъяса мерлина, медъёна пыкис войнасӧ!
И, шуам, войнаыс кӧ мыджсис нёль кок вылӧ, то ӧти кокнас быть вӧлі сійӧ — рӧмидзтысь Сюрань...
Йӧз идралӧны киссьӧм керкаяс, заводитӧмаӧсь нин стрӧитчыны.
Бара тэчӧны кирпич дінӧ кирпич, и ньӧжйӧникӧн, зэв ньӧжйӧникӧн лыбӧ стена.
Кисьтыныд тай регыд, а тэчныд — дыр.
Ок и дыр!
Кор нӧ став тайӧ киссьӧм стеныс бӧрсӧ лыбас?
И лыбавлас-ӧ коркӧ?
Со тай восьлалӧны кисьтысьясыс!
Кузь тушааӧсь, вижов няйт рӧма шынеляӧсь, джуджыд картузаӧсь, дженьыд гӧленя сапӧгаӧсь, зумышӧсь...
Ӧні небось зумышмӧмаӧсь!
А кор первойысьсӧ чашйысисны таті, 1941 вося гожӧмын, кӧнкӧ, небось, зэв гажаӧсь вӧліны!
Равзісны-сьылісны ассьыныс «<deu>Дранг нах Остен</deu>сӧ!»
Али кыдз нӧшта шусьӧ?..
Сьылігтырйи пезьдӧдалісны со тайӧ керкаяссӧ.
Да лыйлісны миянлысь батьясӧс, нырисны да лыйлісны, вир пиӧд собалісны, кытчӧдз эз тшӧкмунны тайӧ вирнас...
Ӧні со зумышмӧмаӧсь...
— Федя, мый тэкӧд лои, чужӧмыд кельдӧдіс, кабала кодь лои? — юасьӧ Дина.
Ми сыкӧд сулалам да видзӧдам пленнӧй немечьяслӧн кузь колонна вылӧ, найӧ лӧсьыд стройӧн, тэрмасьтӧг восьлалӧны заборӧн потшӧм стрӧитчанінӧ, сэні, зэръясӧн кизьӧртӧм няйт пиын, кыпӧдӧны керка.
Лӧсьыд стройыс, некыті оз дзугсьы.
И асланыс командиръясныс водзас мунӧны...
Ставыс быттьӧ важ моз.
Сӧмын автоматъяс налӧн абуӧсь.
abu
Автоматъяс пыддиыс кианыс кутӧны лапкор модаа мастерокъяс.
А автоматаясыс боканыс восьлалӧны, нямрассьӧм пилоткааӧсь да менамлӧн кодь куим метр кузьта гӧленя сапӧгаӧсь.
— Федя, тэ менӧ он али мый кыв?
Чужӧмыд, мися, быг кодь лоис...
— Дина, а мый эськӧ тэ керин, мед Му вылас некор нин сэсся эз лоны войнаясыс?
Некор!
— А мый нӧ ме верма керны, Федя? — падмыштӧ Дина.
— А вот ме лыддьылі кыськӧ...
Америкаса индеецъяс йылысь...
Оз кӧ пӧ сюр прӧмыс дыр кад чӧж, то чайтӧны, мый енъясыс лӧгасьӧмаӧсь на вылӧ.
И колӧ бурмӧдны найӧс.
Сэки пӧ медмича нылыс чеччыштӧ ызгысь-бузгысь водопадӧ.
Кулӧм вылӧ чеччыштӧ...
— Ой-ой-ой! — повзис Дина.
— Вот шуисны кӧ тэныд: чеччыштан кӧ водопадӧ, некор нин сэсся оз лоны войнаяс.
Став йӧзыс шудаӧсь лоӧны!..
— Федя, а гашкӧ, ӧні, сымда вир кисьтӧм бӧрад, сідз нин сэсся оз лоны войнаясыд?
abu
— Ог тӧд...
Йӧзыдлӧн бара на и вунӧ ставыс...
Но тэ тай нӧ эн висьтав: чеччыштан он эськӧ?
— А ме ӧмӧй медмича нылыс?
— Мукӧдыс тай сідзи чайтӧны-а...
— Эштіс тай!..
А мый!
abu
abu
Эскӧдасны кӧ менӧ, мый сідзи и лоӧ, — чеччышта эськӧ.
— И немтор оз ло жаль олӧмсьыс?
abu
abu
— Кыдзи нӧ оз, Федя!..
Батьӧ жальӧн кольӧ, чоюк...
Мамӧ и...
Чӧдъя-пувъя ягъяс...
Биа Борда...
Ӧткымын тӧдсаяс тшӧтш и... — сійӧ вильыша югнитліс ме вылӧ синъяснас.
И ӧзтіс менӧ...
— Кутшӧмджык тӧдсаяс нӧ? — юася вежсьӧм гӧлӧсӧн.
abu
abu
— Уна пондан тӧдны — водз пӧрысьман! — гажаа серӧктіс Дина. — А тэныд дыр на колӧ овны.
Чой-воктӧ быдтыны колӧ, вӧвъясӧс вайӧдны гортӧдз, а сэсся тыртны вӧр лэдзан план.
Ачыс сералӧ.
Ме видзӧда Дина вылӧ, и менам ставыс вунӧ: и кирпич стена тэчысь пленнӧй немечьяс, и киссьӧм карыс, и вӧвъясным.
Ме сӧмын ӧтнассӧ сійӧс, Динаӧс, аддза.
И быттьӧ кыла сійӧс став вир-яйӧн.
И зэв окота меным инмӧдчывны сы дінӧ, кӧть нин кисӧ малыштны.
Но Дина вачкыштӧ вӧвсӧ да ӧдйӧ кутӧ рӧдтыны асланым таборлань.
Великие Лукиӧ воӧм бӧрын миян Ювеналийным кытчӧкӧ дыр кежлӧ вошліс.
Соня пондыліс нин майшасьны, эз-ӧ пӧ мыйкӧ ло сыкӧд, ышмысь да яр мортыдкӧд.
Но ӧти рытӧ тыдовтчис жӧ сэсся бригадаын, подӧн воис, и ӧдва-ӧдва тӧдім ми сійӧс.
Омӧльтчӧма, чужӧмыс пемдӧма, щӧтясьӧма, век кыпыдӧн овлысь синъясыс гудырмӧмаӧсь, и наӧ, пыдӧсӧдзыс, вӧйтчӧма ыджыд шог.
Вӧлі югыд на, ми буретш пукалім би дорын да пӧжалім картупель, кодӧс кыськӧ судзӧдӧма Маша.
Ювеналий матыстчис би дорӧ гажакодь, курткаыслысь «молния» замоксӧ нярснитӧма-восьтӧма коскӧдзыс, пашкыр русыд юрсиыс кыдзисюрӧ чепӧсйӧма картуз увсьыс ортсыӧ.
Кыв ни джын шутӧг сійӧ лэдзис мышсьыс вещмешӧк, чӧла гӧгӧртӧдіс миянӧс шог видзӧдласнас, сэсся вӧлисти шыасис:
— Тані водка да нянь.
Юам талун!..
— Но, но, Ювеналий, тэ вай эн ышмы! — пыр жӧ ырсмуніс бригадирным. — Ю, колӧкӧ, ачыд, лешак сыкӧд, а войтырсӧ немторла тшыкӧдны.
Ютӧгыс вӧвъяснымӧс вошталам, а сэки ставсӧ нин дзикӧдз кӧдзам...
— А-а, вӧвъяснад дай ставнад! — ӧвтыштіс кинас Ювеналий. —
Казьтыштам менсьым фронтӧвӧй другъясӧс, ловъяясӧс и кулӧмаясӧс...
Сӧмын тай кулӧмаыс унджык, ёна унджык...
Ювеналий дінӧ сибӧдчис Соня, босьтіс сійӧс киӧдыс, топӧдчыліс чужӧм дінас, меліа шуис:
— Мыйла нӧ огӧ казьтыштӧй, казьтыштамӧй, дерт, эм кӧ мыйӧн...
Ноко, зонъяс, перъялӧй кружкаястӧ...
А тэ, Лёня, восьты мешӧксӧ, видзӧдлам, мый сэні эм...
Ми Ювеналийкӧд татчӧ пуксям, со тадзи...
Мед би водзас бурджыка тыдалас сійӧ меным, сэтшӧма нин ӧд гажӧй бырис, кытчӧкӧ вошліс да...
Сонялӧн тадзсӧ сибӧдчӧмысь быттьӧ и небзьыштіс Ювеналийлӧн лолыс, кыдзи жаритчӧм коркаа пӧсь тупӧсь выйӧн мавтыштӧмысь; сійӧ пуксис, дзӧргӧдчис гажаа ломалысь би вылӧ, но ӧдвакӧ ӧні сійӧ аддзис бисӧ и миянӧс тшӧтш.
abu
— Эг вошлы ме, Сонюк...
Тайӧ лун-войсӧ ме кытшовті усьӧм другъяслысь гуяссӧ, зэв уна гу...
Тані, Великие Лукисянь неуна лунвывланьынджык, тышкасис миян дивизияным, Невельскӧй дивизия...
Сэні пӧшти джынйыс вӧліны коми зонъяс.
И мукӧдыс ставыс войвывсаяс жӧ вӧліны — Архангельскӧй да Вологодскӧй областьясысь...
Тайӧ дивизия йывсьыс ме не этша кывлі, но мыйлакӧ вунӧді, кӧнъясынджык сійӧ тышкасис.
И мый Ювеналийыс сэні жӧ вӧлӧма, ме эг тӧд...
А найӧ со, тшӧтш и Ювеналийыс, буретш тані тышкасьӧмаӧсь...
Кӧні миян бипурным ломзьӧ...
Кӧні вӧвъяс йирсьӧны, бричкаяс сулалӧны...
Кӧні со ме пукала, Дина да Лёня...
Кӧні быдса карысь кольӧма куш сӧмын кирпич торпыриг...
Кӧні ӧні пленнӧйяс лапкор кодь мастерокъясӧн уджалӧны...
Збыль ӧмӧй нӧ ставыс буретш тані и вӧлӧма?
Ми пукалам би дорын, а миян гӧгӧрын Невельскӧй дивизияса салдатъяс узьӧны — комияс и рочьяс.
И, дерт, мукӧд дивизияясса салдатъяс узьӧны — грузинъяс и татара...
Лӧня узьӧны, некор садьмывлытӧм вылӧ унмовсьӧмаӧсь пусь-пасьӧдз жугалӧм Великие Луки кар гӧгӧрын.
Эз кокниа шед налы тайӧ карыс, но сы пыдди и славаыс унджык налы.
Дыр висьтасис сійӧ рытнас Ювеналий.
abu
Ми лов шынымӧс кутӧмӧн кывзім сылысь висьтсӧ, и миян том сьӧлӧмъясным то ыпъялісны жар биӧн, то шуштӧмпырысь топавлісны.
— ...Миян дивизияным котыртчис война пансян арӧ Эжва усянінын.
Фронт вылӧ лӧсьӧдчигӧн — а велӧдчим ми нёль тӧлысь — ми весиг ас кыв вылын боевӧй листокъяс лэдзавлім, коми книгаяс лыддим.
1942 вося тулысын миянӧс вайисны татчӧ.
Апрель вӧлі, вӧр-ваыс мый вынсьыс зільӧ дзоридзавны, но войналӧн тшыныс да гым-йиркыс оз лэдзны ловзьынысӧ, пӧдтӧны став ловъясӧ...
Асьныд ӧд тӧданныд, сыӧдз, кольӧм тӧвнас, немечӧс вӧлі жугӧдӧма Москва дорын.
Миян вынным ёна содіс, танкъяс и «катюшаяс» уна нин лоисны.
Ми нетшкысим водзӧ, а немеч некыдз эз кӧсйы вешйыны, ӧд сійӧ чайтіс, мый матын нин сылӧн победаыс...
abu
abu
А ми вӧлімӧй ыззьӧмаӧсь медводдза ыджыд вермӧмысь, став фронтъяс вӧліны ыззьӧмаӧсь, и немтор эз вермы сувтӧдны миянӧс...
Но и тышкасисны жӧ сэки войтырыс!..
Ювеналийлӧн чужӧмыс видзӧдмӧн пондіс бӧр ловзьыны казьтылӧмъяссьыс, ломзьӧм том вирыс вочасӧн вӧтліс сэтысь бӧръя лун-войнас чукӧрмылӧм пемыдсӧ, и весиг былькъякодь гырысь синъясыс быттьӧ сӧдзисны, разаліс наысь гудырыс.
— Тасянь неылын, Великие Лукиа — Невеля костын, Ловать ю дорын, эм ӧти мыльк, военнӧй ногӧн зэв лӧсьыд местаын кыпӧдчӧ...
Сійӧ мылькыс подувсяньыс да чуркйӧдзыс, бур зэрӧн моз, киськалӧма вирӧн...
Некымынысь сійӧ вуджліс то миянлы, то немечлы...
Медбӧрын тшӧктісны босьтны сійӧс капитан Морозовлӧн батальонлы, Сыктывса морт жӧ вӧлі комбатыс...
И водз асылын, югдытӧдз на, мӧдӧдчасны найӧ наступайтны мыльк вылад.
abu
abu
А гӧгӧр куш, ставыс тыдалӧ, немеч щӧтяссьӧма и пушкаясӧн, и пулемётъясӧн, и гранатанад, и быдторнас...
Ӧні думыштлӧй асьныд, кутшӧмджык вӧлі кавшасьны войтырыслы мыльк йылас?
Кор шер моз шӧтӧ пуля да снаряд, и немтор оз видз, немтор оз сайӧд тэнӧ...
abu
Босьтасны найӧ мыльктӧ, но батальонсьыс кольӧ сӧмын комын морт.
А гӧгӧр немечьяс, найӧ лёкысь зырсьӧны бӧр мырддьыны мыльксӧ, колӧ кутны сійӧс, кытчӧдз оз воны миян главнӧй вынъяс.
abu
А кыдзи кутан сэтшӧм этшаник йӧзнад, да кор ещӧ унджыкыс ранитчӧмаӧсь нин...
Сэтшӧм здукъясас ми сетлывлім Рӧдиналы клятва — мый кулам, но огӧ бӧрыньтчӧй.
Сідзи жӧ и найӧ сетасны.
И медбӧръя лов шыӧдзныс тышкасясны, а сэсся, кор нин колясны немечьяс кытшын сӧмын кыкӧн, рация пыр корасны асланымлысь артиллерийскӧй залп ас выланыс...
Кор ми писькӧдчим мездыны найӧс, мыльк вылын ловйӧннас вӧлі нин сӧмын ӧти боец, кыськӧ Эжва горулысь ачыс...
Ставныс усьӧмаӧсь...
Но аскӧдныс тшӧтш кыскӧмаӧсь мӧдар югыдас куимсё сайӧ немечӧс, мылькыс гӧгӧрбок вӧлі вольсалӧма налӧн шойясӧн, быттьӧ запаньса лыа вылӧ косьмӧм керъясӧн.
Ювеналий чӧв усис, перйис зепсьыс заводиттӧм на «Казбек» пачка, тэрмасигтыр восьтіс сійӧс, ӧзтіс папирос да кузя нёньыштіс тшынсӧ; топыд кучикӧн зэвтӧм косіндзи бандзибъясыс сэки дзикӧдз нёпкысьлісны.
Вӧсни чуньяса кузьмӧс киясыс сылӧн тӧдчымӧн тіралісны.
Ми эг жӧ шыасьлӧй, сӧмын би гажапырысь тратшкӧдчис, а гӧгӧр вӧлі нин арся пемыд вой.
— И ставыс тайӧ вӧлі тані?.. — шӧйӧвошӧм гӧлӧсӧн юаліс Дина, ачыс полігтырйи видзӧдліс пемыдас.
— Тані, матын, — стӧчмӧдіс Ювеналий.
— Ювеналий, — юася ме, — тэныд нӧ Слава орденъястӧ тані жӧ, гашкӧ, сетісны?
— Ӧтисӧ тані, Ловать ютӧ ми сэки ёна ӧтарӧ-мӧдарӧ гежмалім...
abu
— Ювеналий, висьтав! — дзайга ме.
— Наступление заводитчигӧн на делӧыс вӧлі, — шуис Ювеналий да кустӧм на папирос помсяньыс ӧзтіс мӧдӧс. — Миян полкным босьтіс Ступинскӧй крепость, а ӧти батальон весиг вуджис Ловать ю да мырддис враглысь матысса окопъяссӧ.
И пансис налӧн сэні вир кисьтана тыш...
Пажын бӧрын, видзӧдам, сетӧны ракетаӧн сигнал: бырӧны патронъяс, вайӧй патронъяс...
Ме сэки штаб видзысьяс лыдын вӧлі буретш...
abu
abu
Ыстісны куим автоматчикӧс патрон тыра мешӧкъясӧн, но колӧ вӧлі вуджны кушин, а куимнансӧ немечыд виис.
А ю мӧдарсянь ракета бара на корӧ: вайӧй патронъяс!..
Сэки ми ӧти ёрткӧд мӧдӧдчим патрон да граната тыра брезент мешӧкъясӧн...
— И воинныд?!
— ырсмуніс-юаліс Лёня; синъясыс сылӧн, видзӧда да, ӧгыръяс моз дзувъялӧны.
abu
— Эг кӧ во, эськӧ тіянлы ӧні эг висьтась, — серӧктіс Ювеналий.
Сэсся нюмыс пырысь-пыр жӧ кусіс чужӧм вывсьыс: — Сэки серамӧй менам эз пет...
Кор тэ гӧгӧр пуляясыд живкйӧдлӧны жар лунӧ лӧдзьяс моз, сэки и не серамӧдз.
Торйӧн нин первойысьтӧ, велавтӧгыд...
Зэв окота вӧлі юрӧс сюйны пыдӧджык муас...
Нидзув моз...
Но ӧд колӧ нуны патронъяс...
Вайим сэсся найӧс...
abu
abu
Соня, буракӧ, ёна виччысьӧма менӧ...
Сьывлім тай ми война дырйиыс: «<rus>Жди меня, и я вернусь, только очень жди</rus>...»
Бӧртинас ме сэсся эгджык нин кут повны пуляяссьыд.
А мый нӧ — мукӧдыслы инмӧ, а меным оз.
Орччӧн наступайтам, тӧварышлы швачкас, а менӧ весигтӧ оз парсышт.
Мися, буракӧ, сэтшӧм шуда менам чужлысьӧма.
Ышми да, эгджык понды копрасьны пуляясыдлы...
Йӧйыд!..
Дас кӧкъямыс арӧса на сэки вӧлі...
Сэсся ӧтчыд, Днепр сайын нин, лӧсыштіс задйӧ, быттьӧ черӧн керыштісны, и кокӧй эз ло...
Сы вӧсна мый сувтсӧн вӧлі котӧрта, а колӧ вӧлі кыссьыны...
Сэксянь и кромбыльтны понді...
Ювеналий босьтіс вина доз, сэні пыдӧсас нин сӧмын кольыштӧма, юасяна видзӧдліс миян вылӧ: мый пӧ та мындыштанас вӧчны?
Ми ӧтвылысь шуим, мися, миянлы тырмас, а ачыд нин чурснит сійӧс, абусӧ.
Сійӧ юис, и здук-мӧд мысти мыйкӧ быттьӧ мыніс, пезьдіс сы пытшкын: сійӧ швычӧка шыбитіс кулакӧ гӧрддзалӧм кисӧ вывлань да пӧся горӧдіс сьывны, а кызкодь гӧлӧсыс дзоньнас йиджтысис норлунӧн:
<rus>Орленок, орленок, взлети выше солнца</rus>
<rus>И степи с высот огляди,</rus>
<rus>Навеки умолкли веселые хлопцы,</rus>
<rus>В живых я остался один</rus>...
Ми чуймӧмӧн видзӧдам сы вылӧ: дзик мӧд кодь мортӧн быттьӧ лоис Ювеналийыс.
Быттьӧ сы пытшкын друг садьмисны миянлы тӧдтӧм на вынъяс да пондісны песны сійӧс.
Гашкӧ, усьӧм ёртъяс вӧсна шогыс друг шымыртіс джагавтӧдзыс?
Гашкӧ, олӧмас медъёна кӧсъянаыс эзджык жӧ артмы, да та вӧсна пессьӧ винаӧн пӧльтӧм лолыс?
А гашкӧ, и ставыс тайӧ сылӧн ӧтлаасис ӧти курыд гӧрӧдӧ?..
Сӧмын Соня, буракӧ, тӧдіс другыслысь татшӧм ногӧн лов кылӧмсӧ.
Сійӧ ньӧжйӧникӧн лэдзис Ювеналийлысь кыпӧдӧм сойсӧ, меліа копыртіс сылысь дзугсьӧм юрсиа юрсӧ аслас морӧс бердӧ, шыльӧдіс да тшӧтш сьыліс колипкайлӧн кодь мича да сӧстӧм гӧлӧснас:
...<rus>Меня называли орленком в отряде,</rus>
<rus>Враги называли орлом</rus>...
И сэтшӧм лӧсьыда йитчисны ӧтлаӧ налӧн кыз да вӧсни гӧлӧсъясныс...
А гӧгӧр вӧлі вой, арся пемыд вой, кодлысь миян биным мырддьыштӧма сӧмын дзӧрысь-легысь вуджӧръяса неыджыд югыд кытшов.
abu
Нӧшта вӧліны тшыг нисьӧ пӧт вӧвъяс да ми асьным.
Пондісны пӧльтны кӧдзыд зэр сора чизыр тӧвъяс, ыргисны-йиджтысисны миянлы и вӧвъяслы вемӧдз.
Кымынысь ме бур кывйӧн казьтыштлі сэки Ионасӧс, Литваса другӧс, сылӧн кышӧдысь.
Ог тӧд, мый эськӧ вермис лоны мекӧд тайӧ кышӧдтӧгыс...
Лёк туйяс — а найӧс некыдзи на абу дзоньталӧмаӧсь войнаӧн кыдзисюрӧ пазӧдӧм бӧрын — дзикӧдз няйтмисны, омӧльтчӧм вӧвъясным ӧдва-ӧдва кыскисны бричкаяснымӧс, мукӧдлатіыс налы ковмыліс уйны кынӧм улӧдзыс кизьӧр няйтӧд.
Кузятӧ мунігӧн пӧшти став вӧлыслӧн чуктасисны подковъясыс, кок гыжъясыс чирссисны да потласисны, буракӧ, ёна доймисны, уна вӧв чотіс...
Мед кыдзкӧ-мыйкӧ кокньӧдыштны коньӧръясӧс, ми вочасӧн пондім колявны бричкаяснымӧс паныдасьлысь сиктъясӧ.
Бригадирным, Мирон Миронэч, лючки-ладнӧ сдайтавліс найӧс колхозъясӧ да быд вылӧ босьтліс справка.
Ми Лёнякӧд ӧні ӧтвывтчим Динакӧд да Машакӧд, и нёльӧн вылӧ лои ӧти бричка.
Да и сійӧ на быттьӧ вӧлі лишнӧйӧн омӧльтчӧм вӧвъяслы.
Кыпыд да гажа таборным миян, коді быттьӧ неважӧн на пӧтӧса гӧрдліс да сьыліс том гӧлӧсъясӧн, вочасӧн пондіс пӧрны кӧдзыдӧн кольмӧдӧм тӧрӧкан чукӧрӧ.
Но торйӧн нин сьӧкыд лои сэк, кор водз воысь пуж чишкаліс-виис кок ув турун, кор туруныс, кулӧм морт моз, кельдӧдіс да дзикӧдз воштіс пӧтӧс вынсӧ.
И зӧр абу.
И кос турун некӧн абу заптӧма миянлы вылӧ.
Кӧть сэсся мыйӧн верд вӧвъястӧ!
Мукӧд дорсьыс тӧдчымӧн ёнджыка пондіс омӧльтчыны Геркулес.
Позьӧ шуны, сійӧ син водзын кутіс сывны, кыдзи челядьӧн вӧчӧм лым морт друг шондӧдӧм бӧрын.
Топыд яйыс быдлаті нёльсмуніс-исковтіс, куш сӧмын лы чукӧр пондіс кольны, шуштӧм и видзӧднысӧ...
Ӧні ми Геркулесӧс эгӧ нин доддявлӧй, но сійӧ и асьсӧ ӧдва-ӧдва кутіс, лы чукӧрыс, тӧлын люги-леги тэчӧм кер бунт моз, быд здукӧ дась вӧлі киссьыны.
Динакӧд ми медъёна жалитім Геркулесӧс.
Да нӧшта ичӧтик Биа Бордаӧс, кодлы немтор лои нёнявны тшыгъялӧм мамыслӧн вӧраысь...
Но медъёна вийсис вӧвъяс вӧсна, став вӧлыс вӧсна, бригадирным, Мирон Миронэч.
Сылӧн вежсис, пӧрысьмис не сӧмын чужӧмыс, но и ачыс дзоньнас вежсис — лои скӧрджыкӧн, этшсьыс пырысь-пыр и петліс, паныд кыв эн шу...
Да ми и асьным вежсим!
Ёна тӧждысьӧмыд да тшыгъялӧм-кынмалӧмыд, тыдалӧ, оз ёна бурмӧдны морттӧ...
Мирон Миронэч быд ногыс гӧняйтіс миянӧс, мед эськӧ кыдзкӧ-мыйкӧ содтӧд вердыштны вӧвъясӧс, кутшӧмсюрӧ кӧрым налы судзӧдыштны.
Сійӧ, кавалерист мортыд, вӧлӧмкӧ, тӧдӧ уна сэтшӧмтор, мыйӧн позьӧ кутшӧмакӧ вежны турунтӧ.
Сылӧн кесйӧдлӧм серти ми посйысьӧмӧн пыравлім кадъя вад берег доръясӧ да пуртӧн вундавлім лэчыд доръяса эжӧр, коді вӧлі веж на, буракӧ асьсӧ видзан-доръян выныс сылӧн унджык мукӧд туруныс серти.
Ми вундавлім небыдик бадь йывъяс быдса нӧбъясӧн, да вердім сійӧн медся ёна омӧльтчӧм вӧвъясӧс, ме, дерт, медуна мыччавлі Геркулеслы.
А Биа Бордаӧс ми чӧсмӧдлім томиник пожӧмъяслӧн небыд туганӧн, кор паныдасьлісны пожӧма вӧр діяс, ведраын пулім лыс да, йӧлӧн пыдди, мырдысьӧн юктавлім тайӧ ёсь кӧра зеллянас.
Ӧтчыд, Торопец карсянь неылын, ми мунім гусявны капуста.
Сэні вӧлі кутшӧмкӧ воинскӧй частьлӧн ыджыд подсобнӧй овмӧс, и капустаыс быдмӧма зэв уна, кызвыннас керавтӧм на.
Мися, салдатъястӧ сідз нин оз лёка вердны, тшыглы оз кувны найӧ, кӧть и пышйӧдыштам мыйтакӧ кӧчан.
Мися, вылыс коръяссӧ вӧвъяслы вердам, шӧрсӧ асьным сёям, а сэсся, гашкӧ, и мыйкӧ мында вузалыштам на базар вылын да нянь ньӧбам.
Ӧд ми и асьным ёна жӧ нин пондім тшыгъявны...
Югыднас на вӧчим разведка, тӧдмалім, кытісянь бурджыка позяс сибӧдчыны часӧвӧйяс казявтӧг.
А часӧвӧйыс вӧлі кык, найӧ винтовкаясӧн кыйӧдчисны му кыкнан помсяньыс, пӧвъясысь тэчӧм чомъяссянь.
Дерт, винтовкаӧн видзанінад эз жӧ зэв окотапырысь мунсьы, но нинӧм он вӧч...
Мирон Миронэч кывлӧма жӧ миянлысь сёрнинымӧс, кор ми лӧсьӧдлім капуста гусялан плансӧ.
Чукрасьӧ-ветлӧдлӧ сійӧ, ружтӧ.
Дерт, кӧнкӧ, оз и куж, мый шуны.
abu
abu
Ӧд гусясьысьясыд сылы нэм чӧжыс медлёк йӧзнас вӧлӧмаӧсь...
Но век жӧ матыстчис сійӧ миян дінӧ да, синсӧ дзеблалігтыр, шуис: гусясьӧмыд пӧ эськӧ медмисьтӧмтор, но и мӧд петан туйсӧ пӧ ме ог аддзы.
Корӧмӧн пӧ, дерт, некод немтор оз сет. Капуста мач ни турун нӧб...
А нӧшта Миронэчыс шуис, мый ӧні сійӧ, челядь дырйиыс аддзылӧм вӧралысь моз, дась жӧ пысавны сосъясас кузь зор да бокӧн мунны гортӧдзыс, мед сӧмын вӧвъяс колисны.
А сэсся сійӧ ыджыда сьӧлыштіс да вешйис миян дінысь.
Набег вылӧ петім куимӧн — Лёня, ме да Педӧсь, быдӧн лэчыд пуртаӧсь, быдӧнлӧн сьӧрсьыс кык мешӧкӧн.
Миянлы колӧ тыртны тайӧ мешӧкъяссӧ капуста мачьясӧн да гусьӧникӧн новлыны туй дорӧдз, верст джын кымын.
Сэтчӧ вой шӧр гӧгӧрын кымын локтасны бричкаӧн нывъяс, сӧвтам капустасӧ и — мун да корсь сэсся миянӧс.
Татшӧм мудер план ми лӧсьӧдім, олӧмыс кӧ тай пыкас, сэки юрад быдторйыс воӧ.
Войыс пуксис сап пемыд, немтор оз тыдав, кӧть синтӧ сутшкы.
То коблӧ, то муралысь тӧлыс койыштлӧ чужӧмъясӧ кӧдзыд зэр, кӧрт пилипызь кодь посньыдик да чутӧдчысь.
Гусьӧникӧн кыньксьӧдам лажмыдіник сёнӧд, кӧтасьӧмаӧсь лысваысь и зэрысь, но абу кӧдзыд миянлы, а жар, сы вӧсна мый сьӧлӧмъясным морӧсаным тіпиктӧны вӧвлытӧм ӧдӧн, и вирным, буракӧ, пӧсялӧ ӧдйӧсӧ чепсасьӧмысь.
Яръюгыда ыргӧны чомъяс дорын бияс, тайӧ бур, найӧ миянлы быттьӧ пасъяс, огджык сорсьӧй да ылалӧй пемыдас.
Кылыштӧ пӧжалӧм картупельлӧн сэтшӧм чӧскыд дукыс, ок эськӧ, килльыштны ӧні сійӧс би дорын!
Дерт, салдатъяс пӧжалӧны, вуджрасьӧны тай найӧ бияс дорын...
Тшыг йӧзыд ӧні уна да, видзӧд, со кутшӧма кыйӧдӧны капустатӧ...
— А дзенгасны кӧ кымӧсаным пуляӧн? — тіралана шӧпкӧ Педӧсь, кор ми воим му дорӧдз.
— А тэ, пондасны кӧ лыйсьыны, юртӧ муас сюй, ортсыас мед толькӧ бекйыд кольӧ, — велӧдӧ Лёня. — Сэті небыд, пуляыс вермас не пырны.
Пӧдушкаӧ пӧ тай оз жӧ пыр.
Но Педӧсьӧс, тыдалӧ, оз бурмӧд татшӧм ӧлӧдӧмыд.
— Вай бӧр бергӧдчам, — кайтӧ сійӧ. — Вай аски, югыднас, сідз корыштам капустасӧ салдатъясыслысь...
Либӧ кутшӧмкӧ вӧлӧс сетам налы, сідз жӧ здокнитасны...
Воча кыв пыдди Лёня тувкӧ сылы бокас, Педӧсь ымӧстыштӧ, сэсся водзӧсӧ шы ни тӧв нин мунӧ.
Ӧд лыйсьынытӧ код тӧдас на, кутасны ли оз ли, а Лёнялӧн кулакыс дзик орччӧн...
Ми кималасӧн пырам капуста му вылӧ, кӧчанъясыс муртса рудӧбасьӧны пемыдас.
Кӧчанъясыс гырысьӧсь, кыдз пу йӧг кодь чорыдӧсь, вылісяньыс нильӧгӧсь — пужыс чишкалӧма жӧ нин, — дзуртышталӧны ки улын...
Ме тіралысь киясӧн вунда чорыд подсӧ пуртӧн, некыдзи оз ор сійӧ...
Ачым видзӧдлывла матысса би вылӧ, оз-ӧ гымышт сэсянь.
Сэсся ме кыдзкӧ-мыйкӧ лӧньӧдышта ачымӧс: дугды, мися, тірзьынытӧ, трус!
Видзӧд, Лёня ньӧти оз пов...
Сэсся ме нёровта асланьӧ зэв ыджыд кӧчан, пӧрт кодьӧс, мӧдарсяньыс чилснита подсӧ пуртӧн, и сійӧ гораа тротшмунӧ-орӧ...
Бур, мый салдатъясыслӧн понъяс абуӧсь, найӧ эськӧ важӧн нин кылісны миянӧс...
Мый сьӧкта кӧчаныс!
Добра!
Бур сёян!..
Мешӧкӧ сійӧс!..
Нӧшта чилснитам...
Нӧшта...
Бур, мый татшӧм пемыд!..
Вӧлӧма пӧ тай рӧзбойникъяслӧн сьылан: «<rus>А второй мой товарищ — то темная ночь</rus>...»
А ті, солдатушкояс, пӧжалӧй, пӧжалӧй, картупельнытӧ!..
Сӧмын сэсся миянӧс энӧ жӧ ёна дивитӧй.
Мый сэсся керан, мукӧд дырйиыс тай со лоӧ петны и татшӧмтор вылӧ.
Он кӧсйы, да петан...
Вӧвъяс миян тшыгӧсь, асьным тшыгӧсь.
Ми ӧд ог унасӧ нуӧй...
Миянлы быть колӧ вӧвъяссӧ вайӧдны гортӧдз.
Мед вӧр кыскавны найӧӧн, уна вӧр кыскыны...
abu
abu
Регыд ми сӧвтім квайтнан мешӧксӧ.
Дерт, гырысь капустаыд топыдатӧ оз пуксьы, но век жӧ сьӧкыдкодь.
Гозйӧн-гозйӧн кӧртавлім мешӧкъяссӧ, вожгӧдім сьылі вылӧ, тішкам-кыскам, пӧсь ньылӧмӧн да кӧдзыд зэр ваӧн ойдӧмаӧсь.
А туй вылын нывъяс нин виччысьӧны миянӧс бричкаӧн.
Бура муніс операцияыс, салдатъяс эз казявны миянӧс...
Кӧчанъясысь кыза кулим вылыс коръяссӧ да бура вердім вӧвъясӧс, торйӧн нин медся омӧльтчӧмаяссӧ.
Асьным бур-пӧт сёйим капустаа шыд.
abu
Ме, дерт, медъёна верді Геркулесӧс.
Ме ки помысь мыччалі сылы капуста коръяссӧ, сійӧ горша няжйис-сёйис, бур синъясӧн видзӧдлывліс ме вылӧ...
И меным весиг пондыліс кажитчыны, мый Геркулес пытшкӧ бӧр пырӧ сылӧн коркӧя выныс, помтӧм-дортӧм выныс...
Но кысь нин!
abu
Верман ӧмӧй ӧтчыд вердӧмӧн бӧр сюйны сымда воштӧмасӧ?..
Мирон Миронэч видзӧдіс миян вылӧ да сьӧкыда ышлолаліс...
Век али мый сэсся тадзи ковмас мунны миянлы, гусясьӧм сорӧн?
Мыйкӧ тай нӧ дзикӧдз пондіс дзугсьыны миян войсканым?
Он и тӧд, коді мый вӧчӧ...
abu
abu
abu
abu
abu
Колоннаса начальникным — Сметанин — сэтшӧма вежсис и.
Водзті сэтшӧм вежавидзысь вӧлі, бур сёрниа учитель кодь.
А ӧні со омӧльтчӧма, щӧтяссьӧма, гӧлӧсыс сибдӧма, весиг нывъяс дырйи матькӧ-сӧткӧ.
abu
abu
И быттьӧ мыждӧм нин виччысьӧ сійӧ: та мында вӧвтӧ воштӧмысь пӧ всё равно мыйкӧкертасны, ӧні пӧ сэсся ставыс нин веськодь...
Сідз тай меным кажитчис-а, код тӧдас сэсся сійӧс...
abu
Ёна-ӧ мыжа Сметаниныс сыысь, мый не ӧти сё вӧлӧс ми воштім?
Ме эськӧ шуи — абу мыжа, но тшӧтш и мыжа...
Дерт, сійӧ водзысянь ёна надейтчис поезд вылӧ.
Чайтіс, мый кӧдзыдъяс вотӧдз быть сетасны.
Быть!..
Оз вермыны не сетны, ӧд сэтшӧм дона груз ми нуам!
Но поездсӧ век на эз сетны.
И унатор эз ло артыштӧма, водзвыв эз ло дасьтӧма...
Омӧльтчӧм вӧвъяс пондісны гылавны ӧти бӧрся мӧд.
abu
abu
А ӧд быд лов вӧсна медводз ковмас кыв кутны начальниклы!
Сьӧкыд кадыс сылысь юалас медстрӧгасӧ...
Тані он кӧсйы, да воштан юр садьтӧ...
И ме, ас пайысь, ньӧти эськӧ эг кӧсйы лоны начальник местаын.
abu
Но сэк жӧ: тэнӧ кӧ пуктісны тайӧ ыджыд должность вылас да дӧверитісны сымда йӧзлысь олӧм, дӧверитісны сымда вӧв, кодъяслы война бӧрад и доныс абу, — то вай жӧ тэ, муса друг, колана ногӧн и кыв кут, ассьыд ловтӧ сет, но эн лэдз ыджыд делӧыслы нярмыны-кувны.
Кыдз, шуам, уджалӧ-вӧчӧ Шура Рубакин — ачыс вирӧн сьӧласьӧ, но план тыртӧ...
Мӧд ног кӧ, нинӧмла и сюйсьыны начальникас...
abu
abu
abu
Сёрнитӧны вӧлі, мый Сметанин да Ювеналий Лихачев корсюрӧ чорыдакодь юыштавлӧны, кыдз вӧлі шуӧны — «взрывчикъяс» вӧчавлӧны.
Сэки колоннаын быдсяма нелючкиясыс пырджык и овлӧны...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
А сэсся муыс дзикӧдз кынмис.
Ӧтарсянь кӧ, быттьӧ и бур тайӧ, абуджык няйт омӧлик туйяс вылад — ӧні ми уналаті веськыдавлім, мед матынджык вӧлі, — быттьӧ и кокньыдджык вӧвъяслы муннысӧ; но, мӧдарсянь кӧ, нӧшта нин лёк лои — дзикӧдз бырис кок ув турун.
Сэки миянӧс дӧбелькиӧдз нин шогӧдіс...
Сэки меным, гашкӧ, и медводдзаысь на аслам олӧмын, кыдзкӧ сьӧлӧмӧдз, позьӧ шуны, лов пыдӧсӧдз мӧрччис вӧр-ваыслӧн гожся кулӧмыс, кӧдзыд арыслӧн сьӧкыда личкӧмыс.
Керкаад олігӧн, кор ывлаын кынмыштӧм бӧрын век нин пыран шоныдінӧ, кор тэнад гажаа ломтысьӧ пач да тӧв кежлӧ заптӧма пес, дасьтыштӧма тшӧтш кутшӧмсюрӧ сёян-юан, — сэки тэ быттьӧ онджык казяв ывла вежсьӧмсӧ.
А ӧні миян немтор абу заптӧма.
И некысянь ёнасӧ виччысьны.
И век кӧдзыдінын.
И код тӧдас на, мый дыра тадзисӧ лоӧ, гортӧдз лёка на ылын...
abu
Ёна тай паськыд вӧлӧма Россияыд!
Ок, паськыд!..
Кӧдздӧдӧм бӧрын ме зэв ёна понді тойӧссьыны.
Сы вӧсна мый вежан дӧрӧм-гач менам эз вӧв.
Шоныд дырйиыд ме корсюрӧ песласьлі да сӧстӧмджык ветлӧдлі, но ӧні некыдз лои.
Ме завидьті Лёнялы, сы вӧсна мый сійӧ эз яндысь Машаысь, и этшаник кӧлуйыс кыдзкӧ да мыйкӧ век нин мыськалӧма вӧлі.
Юрыс корсьӧма и.
А менам яндзимыс, буракӧ, ачымысь водзджык на чужлӧма...
abu
Ми аддзим мӧд петан туй.
Мед нывъяс оз казявны, Педӧськӧд ылӧ бокӧ пестам вӧлі жар бипур, пӧрччам дӧрӧм-гачнымӧс и жаритам биын, торйӧн нин вурысъяссӧ.
Та бӧрын лун-мӧд быттьӧ и оз дӧсадитчыны...
А сэсся бара колӧ пестыны бипур...
Кутшӧм шогпырысь ми казьтывлім сэки гортса пӧсь пывсян йылысь.
Пывсьӧм бӧрын пасьталӧм сӧстӧм дӧрӧм-гач йылысь...
А гортын олігӧн эг и казявлӧй тайӧ шудсӧ...
abu
abu
abu
abu
Ӧні ми ёнджыкасӧ узьмӧдчылім вӧр діяс дорӧджык и лэдзавлім вӧвъясӧс — мед асьныс корсьӧны сёян.
Йӧраяс тай нэмсӧ олӧны вӧрын, некод оз верд найӧс, а век пӧтӧсь.
Ӧтчыд тадзи жӧ лэдзалім, а кор югдӧм бӧрын видзӧдлім, юрсиным сувтіс: став вӧлыс йирсис колхознӧй ӧзим вылын, кӧть эськӧ и ылынкодь вӧлі сэтчӧдз миян дінсянь.
Мирон Миронэч шӧйӧвошӧмӧн матьӧктіс.
Сэсся ми ставӧн уськӧдчим вӧтлыны вӧвъяснымӧс ӧзим вылысь.
Асьным надейтчыштам на: мися, гашкӧ, орчча сиктсяньыс эз на казявны...
Но кысь нӧ он казяв!
Вӧлыд ӧд абу кодзувкот...
Да нӧшта, кор тайӧ ӧзимсӧ синваӧн сорӧн моз гӧрӧма да кӧдзӧма!
Ас вылын моз гӧрӧма!..
abu
Ми ӧдйӧджык доддясим да мый вынысь пондім усйысьны кын туй кузя.
Но вӧлі нин сёр, туйнымӧс потшисны, буракӧ, сиктсьыс став йӧзыс петӧмаӧсь миянлы паныд — гырысь и посни, мужик и баба, унджыкыс баба...
И быдӧнлӧн киас бедь да зор, а ӧти тошка дядьӧ весиг обреза сулалӧ.
Миян тані узис некымын бригада, ыджыд начальство эз вӧв, ковмас аслыным мыйкӧ вӧчны.
А сиктсаяслӧн чужӧмъяс серти тӧдчӧ, мый бурӧн оз кӧсйыны лэдзны найӧ миянӧс.
— Гӧнитӧдам вӧвъясӧс выланыс! — вӧзйӧ Лёня. — Асьным тшӧтш пондам мыйӧнсюрӧ шенасьны.
Разӧдам, ыжъясӧс моз!..
abu
— Оз позь тадзи, — ӧлӧдӧ сійӧс Мирон Миронэч. —
Тадзинад омӧлик вӧвъястӧ джынсӧ кватлаласны да пышйӧдасны...
Вай, наперво, тӧдмалам, мый налы колӧ, а сэсся вӧлись мыйкӧкертам...
abu
Миян став мужичӧйыс босьталісны жӧ кианыс, кодлы мый веськалӧ — коді палич, коді из, а коді кӧртвома домъяс.
Миян бричкаын гоз паличыд век вӧлі — мися, туяд мый оз вермы лоны, уськӧдчасны кӧ, мед век позис дорйысьны.
abu
И со, сулалам паныдӧн.
Сиктсаяс ёна ыззьӧмаӧсь, ӧта-мӧд вежмӧныс горзӧны, шенасьӧны бедьясӧн.
Немтор он гӧгӧрво, мый найӧ кӧсйӧны миянсянь.
Водзын сулалысь нывбаба — шӧр арлыда, ыджыд тушаа, сотчӧм пӧлаа шынеля, буракӧ, командирныс — кыдзкӧ-мыйкӧ ӧлӧдіс ассьыс отрядсӧ.
Сэсся шыасис миян дінӧ лэчыд гӧлӧсӧн:
— Тіян вӧвъясныд йирисны миянлысь ӧзимӧс.
Ми мырдысьӧн сорӧн кӧдзим мусӧ, удзӧдім асьнымӧс, чайтім, мый мӧд во бур нянь воас.
А ӧні кысь воас!
abu
Кор сымда вӧв войбыд йирсис му вылас.
Миян кавалерийскӧй бригада нимсянь сёрнитны пондіс Мирон Миронэч:
— Ми эг нарошнӧ травитӧй тіянлысь ӧзимтӧ.
Ми весиг эг и тӧдлӧй, мый тіян ӧзим эм.
Ми, мый кузя нин мунам да, некысь на эг аддзылӧй ӧзимсӧ.
— Миянлы мог абу — нарошнӧ али не нарошнӧ.
Вужнымӧс тай бӧр орӧдінныд-а!..
abu
— Немтор на эз ло ӧзимыд, кын вывтіыд...
Ми важӧн нарошнӧ лэдзавлім вӧвъясӧс кын ӧзим вылас, мед гежӧдмыштӧдны петасъяссӧ, сэки налы, мӧд во тулыснас, шондіыс и зэрыс лышкыдджыка вичмӧ.
Нывбаба здук кежлӧ падмыліс Мирон Миронэчӧн сёрнисӧ тадзи бергӧдӧмысь, но регыдӧн бӧр сайкаліс:
abu
abu
abu
— Тэ вай эн висьтавлы пу йылысь турияс!
Урон вӧчӧмысь ковмас сетны миянлы куим вӧв!
— Ми, ерӧмакань-вакукань, сідз нин уна вӧв воштім: коді куліс, а кодӧс гусялісны.
Быд сиктӧ кӧ куим вӧлӧн пондам кольны, мый нӧ ми гортӧдз ваям...
Миянлы кер кыскавны колӧ найӧн!
— Миянлы делӧ абу!
Травитінныд — кольӧй куим вӧв!
— А дас куим тіянлы оз-ӧ ков?!
— скӧрмис Мирон Миронэч.
Сиктсаяслы чушис тайӧ, ставныс сэні бара пондісны горзыны, лёкысь шенасьны, а сэсся и уськӧдчисны миян вылӧ.
Ми воча уськӧдчим...
Ме дінӧ варыш моз лэбовтіс ар дас квайта кымын жӧ зон, меысь кузьджык, но ёна вӧсньыдджык, киас майӧг пом.
Пеля шапкаа, синъясыс ӧгыръяс моз дзулъялӧны...
Кульыштіс меным зор помнас, буракӧ, юрӧ кӧсйис веськавны, но ме воча сетышті, и пу паличьясным сӧмын и колсмунлісны.
Но менам, буракӧ, выныс унджык вӧлі киын — чӧжсис нин чер-пиланад да багырнад вӧдитчигӧн — и мортыдлӧн летитіс кисьыс зорйыс.
Сэки меным кодкӧ мышсянь кульыштіс веськыд гырддзаӧ, менам туша пасьтала дзенӧбтіс лёк дой, и паличӧй мыніс киысь.
Но ме эг кут виччысьны, кор меным мӧдысь колскӧбтасны, вӧркань моз топӧдчи сы дінӧ да уськӧді кын му вылӧ, ачым кыйкнитлывла, оз-ӧ кодкӧ лӧсьӧдчы выльысь пезьдыны меным...
Удита казявны, кыдзи Мирон Миронэч да тошка дядьӧ мырддьысьӧны обрез вӧсна, вӧвъяс дорӧ котӧртысь Педӧсьӧс удита казявны...
Гӧгӧр колскӧдчӧны, кашкӧны...
Друг шковмуніс лыйӧм шы, сэсся кодкӧ горӧдіс тӧдса и тӧдтӧм чорыд гӧлӧсӧн:
— <rus>Прекратить безобразие, мать вашу так</rus>!!
Быттьӧ кӧдзыд ваӧн койыштісны косясьысь боецъясӧс...
Ми палялыштім, сувталім да, скӧрмӧм понъяс моз век на эргигтыр, вешйышталім ӧта-мӧдным дінысь.
Видзӧда, верзьӧмӧн воӧмаӧсь колоннаса начальник Сметанин да сылӧн замыс — Ювеналий.
Вӧвъясныс налӧн вердасаӧсь на, йӧктӧны места вылас, а всадникъяс пемыдруд нойысь вурӧм офицерскӧй шынеляӧсь да военнӧй картузаӧсь, Ювеналий шенасьӧ пистолетӧн да горзӧ:
— <rus>Мы из областной милиции!</rus>
<rus>Объясните, что здесь происходит!</rus>
<rus>Кто зачинщик этого безобразия?</rus>
Сэки вӧлаяс дінӧ уськӧдчис сотчӧм шынель пӧлаа нывбабаыд, коді тай кульыштіс менӧ — гашкӧ, и сойӧс чегис, дугдіс тай сойӧй куснясьнысӧ-а — да пондіс пӧся норасьны миян вылӧ.
— <rus>Ладно, разберемся</rus>, — шуис Ювеналий нывбабаӧс кывзӧм бӧрын. — <rus>Они ответят за это...</rus>
<rus>Но зачем же так самоуправничать</rus>?
Сэсся «областнӧй милицияса» войтыр нуӧдісны сьӧрсьыныс миянлысь Мирон Миронэчӧс.
Вӧвъясӧс сиктса жугыльмӧм войтырлы эз кольӧдны, весьшӧрӧ налӧн лои нажӧвитӧма кымӧсъясаныс йӧгъяс да лэдзӧма ныръяссьыныс вирсӧ, коді сідз нин этша.
abu
Миян табор мӧдӧдчис водзӧ.
Менам пыктіс и пыктіс сойӧй, окота вӧлі ӧдйӧджык весасьны татысь.
Сиктса войтырлӧн жугыль да лӧг синъяс водзысь весасьны.
Гашкӧ, збыльысь став няньсӧ жугӧдісны вӧвъясным?
А мый нӧ ми вермам вӧчны?
Он ӧд войбыд домалӧмӧн видз найӧс, сэтшӧм тшыгъяссӧ...
А ӧти поездыд со век оз сюр миянлы вылӧ!
Важӧн нин эськӧ гортынӧсь вӧлім!
Мыйта вӧр нин эськӧ кыскисны тайӧ вӧвъясыс...
А ӧні кутшӧм пӧльза миянысь?
Гожӧмбыд и арбыд сӧмын мунам.
Асьным мучитчам и вӧвъяссӧ мучитам...
Мыйтаӧс нин воштім.
А водзӧ мый на лоӧ, ӧд пыр кӧдздӧдӧ и кӧдздӧдӧ.
Сійӧ рытнас ми лэдзалім вӧвъясӧс идза пода му вылӧ, буракӧ, ид вӧлӧма.
Матігӧгӧрын некутшӧм сикт эз тыдав.
Но Мирон Миронэч — сійӧс, дерт, мездісны нин «арестуйтлӧм» бӧрад — тшӧктіс войбыд дежуритны.
Ужнайтім вӧв яя шыдӧн, кытчӧ Маша шырыштӧма на капуста.
Тайӧ вӧлыс луннас усьӧма, мӧд бригадаын, эбӧссӧ дзикӧдз воштӧма, и голясӧ вундӧмаӧсь.
Яйыс сылӧн сьӧд паренча кодь, и нильӧг, сёйигад лемасьӧны чуньясыд ӧта-мӧд дінас, быттьӧ сирӧсьӧсь.
Но немтор, бура на тай сёйсьӧ и татшӧм яйыд!
abu
Ужын бӧрын Дина гусьӧникӧн шуис меным:
— Федя, локыв ме бӧрся, кӧсъя мыйкӧ висьтавны.
abu
Ме ылӧкодь вӧтчи сы бӧрся, вӧлі пемдӧ нин.
— Федя, тӧдан мый ме думайта, — шуис сійӧ, кор ми воим бадь кустъяс дінӧ.
Гӧлӧсыс нывлӧн вӧлі шызьӧма.
— Мый нӧ? — юася.
abu
— Вай ми Биа Бордаӧс да сылысь мамсӧ нуам ӧнтая сиктад...
Сетам налы...
— Кыдзи — «сетам»?!
— шемӧсми ме.
— Сідзи и сетам...
Сё равно вед найӧ абу олысьяс...
Мамыс чуть нин коксӧ кыскӧ...
abu
Сідз жӧ вед ті вунданныд голясӧ...
А сы бӧрын Биа Бордалысь...
Ме сӧмын ышловзи воча кыв пыдди.
— А налы кӧ колям, ловъяӧсь лоӧны...
Мыйта пӧльза на лоӧ...
— Но ми жӧ зэв нин ылӧдз мунім сэтысянь... — падъяла ме.
— Мый нӧ ёна ылӧдзсӧ, километр дас вит, буракӧ...
Войбыднад тэа-меа бергӧдчам...
Монголкаыд тэнад тэрыб на...
Менам Рысакӧй и...
Веськыда кӧ шуны, меным ньӧти эз вӧв окота сы ылнасӧ бӧр мунны.
Да ещӧ пемыд войын.
— А мый шуас Мирон Миронэч? — водзсася на ме.
— Асылӧдзыс сійӧ оз и казявлы! — ыпъялӧ Дина. — Ми сӧмын Машалы висьталам, тшӧктам, мед найӧ Лёнякӧд миян пыдди тшӧтш дежуритӧны...
А бӧртинас мун да корсь сэсся!..
Этша ӧмӧй нин гусявлісны миянлысь вӧвъястӧ!
А Миронэчыд сійӧ сиктас ӧдвакӧ нин бергӧдчас...
Да, тайӧ збыль: оз бергӧдчы сійӧ сэтчӧ...
Миян йылысь оз куж татшӧмтортӧ думыштны ни.
И, сідз кӧ нин шуны, Динаыс прав: не талун кӧ, аски збыльысь вермас кок йывсьыс усьны кӧбылаыс, ӧдва нин довъялӧ.
Сэки, дерт, и Биа Борда пӧртйӧ веськалас...
abu
Сэсся и петім ми гусьӧникӧн, войся шышъяс моз, тӧдса нин туйӧд.
А войыс кӧдзыд, кынмӧма нин му и ва, вӧв кокъяс улын котшкакылӧ.
Тӧлысьлӧн эзысь чарла индӧ миянлы туйнымӧс, койӧ кизьӧриник кельыд югӧрсӧ кӧдзыд, тыртӧм эрдъяс вылӧ.
Ми ньӧжйӧникӧн рӧдтам, менам шуйга киын Биа Борда мамлӧн дом поводыс, сійӧ ӧдва вӧтчӧ Монголка бӧрысь, лоӧ мырдысьӧнмоз кыскыны.
abu
Морӧс пытшкын менам дзескыд, сьӧлӧмӧй быттьӧ ыдждӧма, оз тӧр сэтчӧ.
Юрӧ воӧны быдсяма мӧвпъяс, ёнджыкасӧ шуштӧм мӧвпъяс...
Меным пондылӧ кажитчыны, мый ставыс тайӧ абу збыльысь, абу вемӧсын, мый ставсӧ тайӧс ме вӧтася...
— Федя, он лӧгав, мый татшӧмтор вылӧ ме тэнӧ тойлі?
Диналӧн гӧлӧс серти бура тӧдчӧ, мый морӧсас сылӧн меысь на дзескыдджык.
— Ме лӧгала?
Он ӧмӧй тӧд, мый мушкетёръясыд медся шуданас овлӧны буретш приключениеяс дырйи?
Сяркнитіс-серӧктіс, и пырысь-пыр жӧ менам морӧсын быттьӧ личалыштіс.
Буракӧ, аслас и.
abu
— А мый шу, Федя?
Коркӧ кӧ ловйӧн гортӧ волам, казьтыланторыд лоӧ сэки.
— Сэки ми, тэа-меа, дугдам уджалӧмысь, куш сӧмын висьтасьны пондам йӧзлы.
И таысь миянлы кутасны сетны нянь карточкаяс и сьӧм.
— Лӧгалан тай... — ышловзис Дина, а сэсся, чӧв олыштӧм бӧрын, жугыльпырысь содтіс: — Аски садьмас Биа Борда, кагукӧй менам, а ме ог нин матыстчы сы дінӧ...
Мӧд кодкӧ сибӧдчас...
Мый со думыштас-а?..
Ме шуи, мися, мамыс дінын, пӧт кӧ кынӧмыс лоӧ, регыд ставным йылысь вунӧдас.
abu
Тыртӧгтӧ рӧдтігӧн час-мӧд-коймӧдӧн и воим сиктӧдзыд, код дорын тай пансьыліс тышыс.
Игӧдчим пӧла чуман кодь дорса керкаӧ, садьмӧдім пӧрысь пӧчӧӧс, юасям, кӧні олӧ председатель.
Ёрччигтырйи индіс.
Со пӧ тай нӧ керкаыс выль идзасӧн вевттьӧма, неважӧн на и вевттис бабаыс...
А председательнас вӧлӧма буретш сійӧ нывбабаыс, коді ӧнтай сулаліс сиктса йӧзлӧн войско водзын да сэсся зор помӧн жнёпкӧбтіс меным гырддзаӧ.
А ӧні со ме сылы вӧвъяс вайи!..
Нывбаба нуӧдіс миянӧс керкаас, ӧзтіс шырбиа лампа.
Ӧні сійӧ быттьӧ дзик мӧд кодьӧн вӧлі: узьӧм вывсьыс чужӧмыс шаньмыштӧма, томмӧма да и бурджыкӧн лоӧма.
Ми висьталім ассьыным могнымӧс: мися, вайим чибӧа кӧбылаӧс.
— Милиция тшӧктіс? Да? — долыдмис председательша.
Мися, асьным вайӧдім, некутшӧм милиция эз вӧв сэки.
И колӧ, мися, вӧвъяссӧ пыдӧджык дзеблыны, мед эз аддзыны, пондасны кӧ корсьны...
abu
Тайӧ дзикӧдз шензьӧдіс нывбабаӧс, оз тӧд, мый вӧчны...
— А мый нӧ ми тіянлы сетам водзӧссӧ наысь?
Деньга али нянь колӧ?
Унасӧ, дерт, ми огӧ вермӧй, но мыйтакӧ позяс...
Кӧть эськӧ, шуам, ӧзимсӧ и травитінныд...
Весиг шырби югӧр улын ме казялі, кыдзи ыпнитіс Диналӧн чужӧмыс!
— Немтор миянлы оз ков! — ырсмуніс сійӧ. — Ми вед вайӧдім вӧвъяссӧ эг вузалӧм могысь...
А сідз...
Мед тіянлы отсыштны...
abu
abu
abu
abu
abu
А ме пытшкын друг быттьӧ садьмис важ купеч, — сэтшӧм окота лоліс донъясьыштны, мыйкӧ и збыльысь корны тайӧяслысь вӧвъяс пыддиыс.
abu
— Вӧвъясным миян зэв тшыгӧсь, — шуи, — кузя нин лои талун ветлӧдлӧма да...
Ӧтарӧ и мӧдарӧ...
Верминныд кӧ эськӧ ті вердыштны найӧс зӧрйӧн...
— Вермам, дерт, мыйла нӧ ог! — дзикӧдз долыдмис нывбаба. — Гортын менам ид эм мыйтакӧ, час ӧні жӧ петкӧда.
Динаысь гусьӧникӧн, ме корышті жӧ идсӧ тшӧтш и Геркулеслы вылӧ.
Та бӧрын председательша гижис справка: быттьӧ ми сетім колхозлы чаня-вӧлаӧс.
Ми эгӧ корӧй справкасӧ, ачыс сійӧ гижис: гашкӧ пӧ и коркӧ ковмылас...
И весиг печать пуктіс.
Сэсся сійӧ, мырдысьӧнмоз, сетіс миянлы кык тупӧсь ас пӧжалӧм нянь.
Дина медбӧръяысь кутліс Биа Бордаӧс, окыштіс, ми пуксим вердыштӧм-юкталӧм вӧвъяс вылӧ да чӧла мӧдӧдчим войся туйӧд бӧр.
Ӧнӧдз ог вермы гӧгӧрвоны, мыйла ме эг тімбыльтчы вӧв вылысь войбыдсӧ узьтӧг ветлігӧн.
А вит-ӧ-квайтысь, буракӧ, чорыдакодь унмовсьлі седлӧ вылын.
Асывнас менӧ ӧдва вермисны садьмӧдны, сэтшӧма унмӧй локтіс войся шӧйтӧм бӧрад.
Восьті синмӧс — лыс чомйын куйла; уліын, коз лапъяс вылӧ, вольсыштӧма брезент, сылӧн жӧ мӧд помыс шебралӧма менӧ пальто вывті.
Абу кӧдзыд велалӧм йӧзыдлы...
Вӧв пӧсь дука тайӧ быгалӧм брезентыс, би ӧгыръясӧн розьӧдлӧм эшкыныс, коді первойсянь вӧлі бричкаын, ёна мездывліс миянӧс.
Зэрысь и кӧдзыдысь, ӧвадысь и кын муысь.
Ӧд ми Лёнякӧд пӧшти некор эг пыравлӧй дзескыд палаткашойӧ, кӧні лолавнысӧ немторйӧн, а век узьлім ывла вылын — то бричка кӧрӧбын, то бричка уліын, то чомйын, кор веськавлім вӧрӧ да эг дышӧдчылӧй сійӧс вӧчны.
Мукӧдыс на неӧтчыдысь вӧзйысьлывлісны миян «люксӧ», шуам, Педӧсь коддьӧмъяс.
Аслыныс налы дыш лишнӧйысь черӧн ӧвтыштны; рытнад, лагерӧн сувтӧм бӧрын, сӧмын и видзӧдӧны, кыдз эськӧ ӧдйӧджык сёйыштны да ляскысьны-водны кытчӧкӧ...
Нюжмасигтырйи петі ывлаӧ, и синъясӧс ог вермы восьтыны — синъясӧс ёрӧ сӧстӧм еджыд лым!
Гӧгӧр еджыд!
Кок шегйӧдз лым!
Сійӧ пондіс усьны, кор ми Динакӧд бӧр нин вӧлі воам Биа Бордаӧс нуӧданінсянь, а сэсся, видзӧд, со мыйта шлапкӧма!
abu
abu
abu
Сідзкӧ, кок туйнымӧс, мыйкӧ кӧть и тӧдчыштіс кын вывтіыс, дзикӧдз тыртіс! — весиг первойсӧ тадзи радлышті ме.
abu
abu
abu
abu
abu
— Федя, менам Биа Бордаӧй вошис...
Мамыскӧд...
Быдлаысь нин корсим, некӧн абуӧсь...
Тадзсӧ Дина шыасис ме дінӧ.
Сійӧ ёна шогалӧ...
Ме, дерт, тӧда, мыйладжык шогалӧ, но мукӧдыс, буракӧ, мӧд ног чайтӧны.
Мед чайтӧны!
Мирон Миронэч видзӧдӧ ме вылӧ чегӧм бордъя варыш моз.
Мый сійӧ думайтӧ?
— Вай выльысь заводитлам корсьны! — шуа ме. — Ыджыдджык кытшов босьтлам.
Гашкӧ, и сюрасны.
Тӧндзи тай сюрисны...
Эз кӧ кӧинъяс сёйны...
Тӧрыт ме кутшӧмкӧ омлялӧм кывлі... эз жӧ ӧд кӧин вӧв?
Пон жӧ буди...
abu
abu
abu
— Окма!.. — ышловзис Мирон Миронэч. — Колӧ водзӧ мунны, Мелехин...
Видзӧд, мый керсьӧ ывлаас...
Ерӧмакань-вакукань жӧ эськӧ да!
Ставсӧ шылькнитіс...
Став вӧлыс вермас вошны...
abu
Ме некор на эг аддзыв, мед эськӧ Мирон Миронэчлӧн вӧлі татшӧм шог чужӧм да рам гӧлӧс.
Ме гӧгӧрвоа бригадирӧс: сылӧн, дерт, сьӧлӧмыс потӧ, мый тадзи лоӧ эновтны кӧбылаӧс дай чаньӧс, но и дырсӧ тані сулавны некыдз оз позь.
А муыс таті пыр вӧраджык и вӧраджык лои, нюръяс паныдасьлӧны и.
Кутшӧмкӧ ыджыд ты дорті мунігӧн миянлы висьталісны, мый нимыс тыыслӧн — Волго.
И кысянькӧ пӧ тасянь заводитчӧ Волга ю, Европаын медся ыджыд юыс, тасянь визувтӧ сійӧ пӧшти нёль сюрс километр, пӧтӧмсӧ тӧдтӧг курыштӧ аслас ковтысӧ лыдтӧм-тшӧттӧм посньыдик юяс, мед сэсся ылькнитны став васӧ Каспийскӧй мореӧ.
А ӧні миянӧс и Волга юыд оз нимкодьмӧд!
Сы вӧсна, мый муыс кынмӧма и лымйӧн эжсьӧма.
abu
abu
abu
abu
А вӧвъясыд тай абу кӧръяс — найӧ оз кужны перйыны сёянтӧ лым улысь, гыжныс налӧн абу та вылӧ лӧсьӧдлӧма, дай вытьыс оз пӧт кынмӧм вужнад да нитшнад.
Ми ӧні бара кутім повны лэдзавлыны найӧс вой кежлӧ, ӧд сёянсӧ корсигӧн вермасны утьыштны код тӧдас кытчӧдз.
Мун да корсь сэсся найӧс...
Ми кутім «йирсьӧдны» найӧс лунын, а вой кежлӧ домавлыны.
Но кор ми ӧтчыд, тшыгйӧннас, домавлім вӧвъясӧс бричка гӧгӧр, войбыднад найӧ сэтысь йирӧмаӧсь... пӧшти став пусӧ.
Асывнас видзӧдам — бричканымлӧн куш сӧмын кӧрт ордлыясыс кольӧмаӧсь, сулалӧ быттьӧ кырнышъясӧн вильӧдӧм шой...
Пуксьынытӧ весиг полан сэтчӧ, он и тӧдлы, верман пысасьны...
И мукӧдлӧн бричкаясыс татшӧмӧсь жӧ лоины...
Кӧрт туйлӧн гырысьджык станцияяс дорын шочиника пондісны вайыштавны вӧвъяслы «малина» чай плиткаяс кодь кос турун да корсюрӧ неуна зӧр.
Но сэтшӧм этша, мый ёна нин тшыгъялӧм пемӧсъяслы некытчӧ матӧ эз и такавлы.
Вӧвъяс ӧтарӧ омӧльтчисны...
Кувшиново карсянь неылын, ыджыдкодь сикт дорӧ матыстчигӧн, пӧрис миян Геркулес.
Ме буретш вӧлі муна сы бӧрся Монголка вылын верзьӧмӧн.
Видзӧда — Геркулес сувтіс, ӧтарӧ-мӧдарӧ катовтіс юрнас да и грымгысис-усис лымйӧсь туй бокӧ.
Нинӧм гӧгӧрвотӧг на ме лёкысь горӧді...
Ми ставӧн уськӧдчим сы дорӧ.
А сійӧ ловъя на, сӧмын пиньясыс мисьтӧма жервидзӧны да сьӧкыда киргӧ, киргӧ...
Ачыс видзӧдӧ миян вылӧ мыжалӧн кодь синъясӧн да дернитчылӧ, ӧдӧбтсьылӧ бӧр сувтны.
Ми гӧгӧрбоксянь кутчысим сы дінӧ, быд ногыс корам-ышӧдам сійӧс, ружтам-отсалам чеччыны.
Коді голяӧдыс босьтӧма, коді бӧжӧдыс.
Лёня да ме пырим сюрса лы увдорас.
Ок, Геркулес, кутшӧм гири-люки лыӧсь тэ лоӧмыд!
Быттьӧ ме кӧсъя лэптыны гӧрб вылӧ из кодь чорыд увъя кос конда...
Но жӧ, Геркулес!
abu
Но жӧ, донаӧй!..
Мый нӧ тэ он сувт?..
abu
Чеччы но...
Кызмырдысьӧн ми сувтӧдім сійӧс пидзӧс вылас.
Дина со нин нянь тор сюйӧ коньӧрлы вомас, медбӧръя няньнымӧс.
А Геркулес сӧмын мыжа синъясӧн видзӧдӧ миян вылӧ.
Мыжаа да шога видзӧдӧ...
И кутшӧм нин сэн чеччӧм, кор сійӧ ӧдва-ӧдва кутӧ юрсӧ.
Сідзкӧ, помӧдз орис усурыс, немтор вылӧ нин надейтчынысӧ...
Ок, Геркулес, Геркулес!
Сідзи ӧмӧй и колян тэ татчӧ?
Ме тай нӧ сэтшӧма век видзи да лелькуйті тэнӧ...
Ставсяыс ёнджыка...
abu
abu
Ме тай нӧ аслам участокӧ кӧсйи вайӧдны тэнӧ, мастерскӧй участокӧ...
Мыйта вӧр эськӧ тэ кыскин!
Тэ эськӧ ӧтнад план джынсӧ сетін меным...
Сымда вӧр ӧд колӧ.
Ӧні ме ас синъясӧн аддзылі, мый вӧчӧмаӧсь фашистъясыд миян му вылын...
Ме шӧйӧвошӧмӧн шыльӧда Геркулесӧс.
Ӧні сылӧн кучикыс нёпмунӧма, пластъясӧн ӧшалӧ корпа вылас.
И ки пыдӧс улын ньӧти оз кыв пӧсь вирыслӧн пессьӧмыс.
abu
А ӧд быттьӧ неважӧн на сылӧн пӧсь вир-яйыс туис-нӧйтчис помтӧм вынӧн, морӧсас пудъя гираяс моз быглясисны мускулъясыс...
Ме шыльӧда Геркулесӧс...
И чӧла бӧрда, синъясӧй вазьӧмаӧсь, и муса вӧвлӧн юрыс тыдалӧ меным кык пӧвстаӧн...
Дина тшӧтш бӧрдӧ; сылы, ме тӧда, ме дорысь не омӧльджыка жаль Геркулесыс...
И ньӧти абу яндзим меным тадзи бӧрднысӧ — ӧд кысь нӧшта ме аддзыла татшӧм вӧвсӧ?..
abu
И, кыла, сэтшӧма жӧ нин мудзсьӧма менам аслам...
Кӧть тшӧтш вод Геркулескӧд орччӧн, чеччывтӧм вылӧ жӧ кӧть вод...
Сиктса йӧз тшӧтш чукӧртчисны гӧгӧр.
Видзӧдӧны.
Кыськӧ скачӧн воис Ювеналий.
Такӧдӧ менӧ.
Ӧттшӧтш лёкысь сӧткӧ-пинясьӧ, сійӧ некыдз жӧ оз вермы миритчыны, мый вошӧ татшӧм вӧв.
Сэсся сійӧ шыӧдчис сиктса войтыр дінӧ:
— Граждана, аддзанныд со тайӧ вӧвсӧ?
Тайӧ вӧлыс медся ён став свет пасьталаас!
Ӧні сӧмын омӧльтчис ёна тшыгъялӧмысла...
abu
Бурджыка кӧ вердыштан сійӧс, регыдӧн бӧр кок йылас сувтас, а сэсся тракторысь унджык вермас муркӧдны...
Вот ме и шуа тіянлы: ті кӧ пӧттӧдз верданныд миянлысь вӧвъясӧс турунӧн да содтӧд сетанныд вит мешӧк зӧр, ми колям тіянлы тайӧ багатырсӧ...
А он кӧ...
abu
Он кӧ — ӧти туй колис Геркулеслы... — Ювеналий кыскис кабурсьыс пистолетсӧ. — Но, мый шуанныд?
Кык старик вель дыр малалісны-видлалісны гӧгӧрбок Геркулесӧс, вомас видзӧдлісны, весигтӧ и бӧж улас, а сэсся шуисны, мый вывті нин ёна сійӧ омӧльтчӧма.
— Сідзкӧ, немтор и тӧргуйтчыны! — чорыда шуис Ювеналий да нетшыштіс пистолетыслысь затворсӧ. — Эз кӧ вӧв омӧльтчӧма, ми эськӧ тіянкӧд эг и тшӧкӧлдывайтӧ.
Старикъяс мыйкӧ тӧлкуйтыштісны ас костаныс, сэсся и шуисны: ладнӧ пӧ, сетам!
Ме дась вӧлі окавны найӧс...
Вайисны миянлы зӧр, сэсся нуӧдісны бригаданымӧс сиктпомса неыджыд гӧгрӧс зорӧд дінӧ да тшӧктісны: вердӧй пӧ...
Часысь регыдджыкӧн зорӧдыс лои ньылыштӧма дзоньнас...
Ме видзӧді вӧвъяслӧн горша мутшкӧм вылӧ и меным кажитчис, мый оз турун найӧ сёйны, а... вильӧдӧны Геркулесӧс.
Тані жӧ, вӧв вомъясын сылысь зорӧд дінын, Ювеналий да Мирон Миронэч бон-бус пинясисны, муртса тышкӧ эз воны.
— Ме тэд кымынысь нин шулі, мися, коляв медомӧль вӧвъяссӧ! — горзіс Ювеналий. — Кӧрым вылӧ вежлав!
— Менам, ерӧмакань-вакукань, кырым оз лыб государственнӧй добра таргайтны, — букыша вочавидзис бригадир.
abu
— Тьпу тэнӧ! — ызъяліс Ювеналий. — Тэ нӧ важысянь нин татшӧм йӧй, али ӧні нин выжывмин?
— Йӧй ли прӧсуж ли, а татшӧм преступление вылӧ ме ог мун.
Абу менам асламӧсь вӧвъясыс, мед купеч моз тӧргуйтны найӧн...
abu
— Но ӧд он кӧ судзӧд турунсӧ, сэки тэнад и ён вӧвъясыс ньӧмдасны!
Ставныс ньӧмдасны!..
abu
abu
И ачыд накӧд тшӧтш ньӧмдан!
— Мыйла нӧ буретш меным колӧ судзӧдны кӧрымсӧ?
Тійӧ начальникъясыс да...
Тіянлы сыысь деньга мынтӧны...
Мыйла он судзӧдӧй?..
— Да кысь нӧ судзӧдан?!
Коді ытшкис миянлы турунсӧ?
Тэ али мый кодӧскӧ медавлін?
abu
— А мыйла поезд онӧ корӧй сы дыра?..
abu
Тійӧ, гашкӧ, нарошнӧ онӧ корӧй?
Мед лотны став вӧвсӧ?
Вузавны да гуляйтны...
Видзӧд, помещикъяс кодьӧсь пӧкаживайтанныд, кожанкаяс судзӧдаланныд, пӧтӧсь и кодӧсь...
Краляястӧ на верданныд-юкталанныд и...
Ерӧмакань-вакукань!
Ме вед ставсӧ аддза!
Абу синтӧм...
Мирон Миронэчлӧн пемдӧм, нёпкысьӧм чужӧм вылас гырдӧн пондісны югъявны вир лӧг синъясыс.
Найӧ ӧні, буракӧ, быдӧнӧс эськӧ вермисны повзьӧдны, но сӧмын не Ювеналийӧс.
abu
Пиньяснас герчнитӧмӧн сійӧ воча горӧдіс:
— Тэ аслад ныр улысь ёнджыка видзӧд.
Ассьыд делӧтӧ тӧд!..
Святоша петӧма... Уна нин ме аддзылі татшӧмъястӧ!..
Тэ кодь зуд юра святошаяс вӧснаыс фронт вылын йӧзсӧ сёясӧн весьшӧрӧ нырисны!
Сюрсъясӧн шырисны!..
Дзик весьшӧрӧ!..
Тэ кодьясыс толькӧ и кужӧны горзыны: «<ns>Вперёд! Вперёд</ns>!..»
А сісь юрнаныс оз вермыны думыштлыны, мый вермас лоны татшӧм «<ns>вперёд</ns>сьыс!».
abu
abu
abu
— Тэ кодьяссӧ ме аддзылі жӧ, — лӧгпырысь сӧдзӧдіс бригадир, — и не этшаӧнӧс иналі кытчӧ колӧ...
Тэ кодьясыс толькӧ и тыртӧны ассьыныс горшъяссӧ государство тшӧт весьтӧ... Кватлалӧны, кысь мый сюрӧ...
— Ме тырта?
Ме кватлала? — Ювеналий пондіс нин чабравны сӧнӧд кулакъяссӧ. — Да ме государство вӧснаыс кыкысь ранитчи.
Вир кисьті...
Ӧти кокӧй куим сантиметрӧн дженьыдджык...
Ме пулемётнӧй шер улын пуля мешӧкъяс кыскалі, а тэ весиг порок тшынсӧ эн исыштлы...
Война чӧжыс бабаяскӧд маласин!..
И тэ жӧ менӧ шуан, лысӧм петук!..
Весась, бурӧн, син водзысь, а то лӧсыштсяс балябӧжад рукояткаӧн!..
Ми ӧдва вермим ӧлӧдны скӧрмӧм командиръяснымӧс...
abu
abu
Но и бӧртиджыкнас нин, кор ми Ювеналийкӧд орччӧн мунім верзьӧмӧн, сійӧ некыдз на эз вермы лӧньны бригадиркӧд ыззьылӧмысь, век на сӧткис-пинясис.
abu
— Да мый ті сы вылӧ, лысӧм петук вылӧ, видзӧданныд, Федя!
Асьныд смелджыка олӧй!
Кор дзикӧдз пикӧ воанныд, вузалӧй кутшӧмкӧ вӧвшой, кӧрым вылӧ...
abu
abu
abu
Таті колхозъясыс абу нин сэтшӧм гӧльӧсь, войнаыс татысь важӧн нин ылькнитӧма да...
Ме ог и тӧд, мый сылы шуны та вылӧ:
— Тадзисӧ быттьӧ и збыльысь абу лӧсьыд, Ювеналий...
Абу ӧд асланымӧсь вӧвъясыс...
— Мукӧд бригадаясын, Федя, оз вугравны...
Вӧвъясныс турун сёйӧны, да и асьныс пӧтӧсь...
— А тэ, Ювеналий...
Тшӧтш жӧ вузавлан? — друг юалі ме.
— Менам абуӧсь вӧвъясыс да! — гылыда серӧктіс.
— А татшӧмторсьыд ӧд оз ошкыны, гортӧ воам да...
Пуксьӧдны на вермасны...
abu
— Мыйысь, Федя?
Сыысь, мый оз кут тырмыны став вӧлыс?
А немся кӧ оз во?
Йӧй Мирон коддьӧмыс вӧсна кӧ ставныс ӧтитӧг ньӧмдасны, сэки ошкасны?
Сідз али мый?..
И ачым ме тані ог кӧсйы ньӧмдыны!
Война вылысь ловйӧн бергӧдчи, а тані меным колӧ чергысьны али мый?..
Кольмӧм тӧрӧкан моз?
Ми ӧмӧй мыжаӧсь, мый тадзи лои?..
Кӧрым оз сетны!
Ни поезд оз сетны!
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Матере!.. — Ювеналий скӧрысь кучкис рысаксӧ плетьӧн да водзӧ скачитіс аслас могъясӧн...
Сійӧ луннас вӧвъяс тэрыбджыка мунісны.
Но менам ёна вӧлі шӧйӧвошӧма лолӧй.
abu
Век мӧвпавсис Ювеналийлӧн да Мирон Миронэчлӧн вензьӧм йылысь.
Быттьӧ и кыкнанныс кутшӧмакӧ правӧсь, но сэк жӧ и некоднанныс быттьӧ абу правӧсь помӧдзсӧ.
abu
Ӧти ногыс кӧ пондан вӧчны, кутан кӧ вывті «сӧстӧминикӧн» лоны — збыльысь, став вӧлыд вермас чергысьны Геркулес моз...
Бур на ещӧ, мый сиктыс матын веськалі, а то эськӧ коньӧрлысь ковмис голясӧ орӧдны...
Мирон Миронэч кыдзкӧ вывті нин веськыда сатшкысьӧ олӧмас, черӧн керыштӧм моз.
А чернад керыштӧмыд оз на и быдлаӧ лӧсяв, мукӧдлатіыс колӧ пуртӧн небыдджыка вундыны.
Мӧд ногӧн кӧ вӧчны, эськӧ и ёна лӧсьыдджыка позьӧ мунны, пӧтӧсджыка и шоныдджыка, но абу лӧсьыд тадзтӧ.
Тадзнад позьӧ дзикӧдз вельмыны...
Дерт, шуам, бур, лоны кӧ Ювеналий кодь жӧ смелӧн да писькӧсӧн, сы моз жӧ пуля шерысь не повны.
Но ӧні сійӧ, буракӧ, и збыльысь вывтіасьӧджык.
Буракӧ, война вылад ёна мудзӧма и ӧні кыдзкӧ-мыйкӧ кӧсйӧ личӧдчыштны.
Видзӧдан да, ставыс разнӧй йӧз, быдӧн ас ногыс уйӧ олӧмӧдыс, быдӧн ас ногыс вермасьӧ олӧмыскӧд.
Шура Рубакин дырйи менам сьӧлӧмӧй быттьӧ ёнджыка бурмывліс.
Тайӧ начальникъясыдкӧд дорысь...
abu
Мыйла нӧ эськӧ?
Быттьӧ тай нӧ тайӧяс абу жӧ лёк йӧз, абу шыблас йӧз.
Би пыр и ва пыр жӧ мунӧмаӧсь, быдторсӧ аддзылӧмаӧсь.
abu
abu
И ёна жӧ тӧждысьӧны налы индӧм удж вӧсна...
abu
abu
Гашкӧ, тайӧяслӧн ловъясныс кыдзкӧ лажмыдджыкӧсь?
Этшаджык вермӧны найӧ тӧрӧдны ас пытшканыс?
Мыйкӧ ӧтсямаджыкӧс сӧмын вермӧны тӧрӧдны найӧ?
Буракӧ, сідз и эм.
abu
abu
Шураыс ыджыд сьӧлӧмаджык, быдторджык тӧрӧ сы пытшкӧ.
Та вӧсна сійӧ унджык аддзӧ да кылӧ олӧмсьыс — бурсӧ и лёксӧ, веськыдсӧ и чуклясӧ, да кужӧджык торйӧдны ковтӧмсӧ быть колана дінсьыс...
abu
Сэтшӧм нин окота пукалыштны Шураыскӧд менам жырйын, мастералан «хатаын» да ставтор йывсьыс сёрнитны другкӧд да батькӧд моз.
А сэсся эськӧ сійӧ водіс прӧст койка вылӧ да куйлыштіс сэні...
И ачым нин ме сэтшӧма гажтӧмчи небыд вольпасьысь.
Ӧд нёльӧд тӧлысь нин эг водлы крӧватьӧ!..
Кор на татшӧмыс бӧр лолас?!
Но ладнӧ, нинӧм няргыны, некод тай менӧ мырдысьӧн эз вӧтлы вӧвъясысла, ачым вӧзйыси.
abu
Ме швычӧка ӧвтышті плетьӧн кӧренникъяс весьтӧд — а лои нин доддявны Монголкаӧс да Туробӧс, медпосни вӧвъясыс ӧні мукӧдсьыс вынаджыкӧсь лоисны, — ӧвтышті ме плетьӧн да ачым эг и тӧдлы, кыдзи горӧдсис: «Но-о, биа бордаяс!»
А биа бордаяс вочасӧ сӧмын бӧжнаныс ӧвтыштісны.
Бипур дорсянь паркйис кутшӧмкӧ гӧгӧрвотӧм дук, ёна шызьӧдіс менсьым тшыгъялӧм-омӧльтчӧм вир-яйӧс.
Гӧгӧр лым, кӧдзыд эрд вылын шутьлялӧ вой тӧв, а би дорсянь быттьӧкӧ ӧвтӧ гожӧмлӧн кӧрӧн.
— Маша, мый тэ талун дасьтан миянлы? — горза пусьысьлы чом керанінсянь. — Важӧн нин эг кывлы татшӧм чӧскыд кӧрсӧ.
— Сёйны пуксян да тӧдмалан, — вочавидзис Маша ыджыд рачын паньӧн мыйкӧ гудраліг.
Ӧдва и вермим виччысьны сылысь чукӧстӧмсӧ.
Видзӧдлім Лёнякӧд би вылысь чӧвтӧм нин рачӧ, а сэні сыла гӧгыльяс сярвидзӧны, и кутшӧмкӧ виж лестукъяс тыдалӧны.
Ӧдйӧджык паньыштім...
Ок, чӧскыд!
Консерв дук мавтыштӧ сьӧлӧмтӧ и, мыйлакӧ, шомкор дук.
abu
Кысь нӧ шомкорыс, ӧд кок шегйӧдз нин лым усис, вӧр и ва важӧн нин кынмис?
Шензьӧмӧн дзоргам Маша вылӧ, юасям.
А сійӧ перйис мешӧкысь лапыда косьтӧм шомкор, быдса корӧсь.
— Гожӧмнас на ӧктышталі, — шуис, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, — гашкӧ, мися, кузя на мунӧмыс лоӧ, да ковмас.
Консерв банкатӧ на кужӧма видзны и.
— Маша, тэтӧг ми эськӧ важӧн нин кулім тшыглы, — сьӧлӧмсянь шуа ме.
— Эн баит нем абусӧ, — ӧвтыштчӧ сійӧ руасьысь паньнас. — Сёй, сійӧс тӧд...
Шыдыс зэв чӧскыд, и абу нин сэтшӧм кизьӧр, кӧть эськӧ и картупельтӧм, сы вӧсна мый шыдӧс чиръяс на тшӧтш уялӧны сэні, менам зэв ёна сюмалӧ кынӧмӧй, и окота ӧдйӧджык панясьнысӧ, но мукӧдыс оз вермыны би пӧсьсӧ ӧдйӧсӧ панявны, и ме ӧдва-ӧдва кутыштала ачымӧс, кӧть эськӧ и пӧсьыд менӧ оз падмӧд, сы вӧсна мый мамӧтӧг олігӧн пӧсьсӧ и кӧдзыдсӧ нин велалі сёйны, кам кынсӧ и биа ӧгыр кодьсӧ.
Ми век нёльӧн ӧтлаын сёям: Маша да Дина, Лёня да ме.
И век Маша миянӧс вердӧ, став вӧлӧгаыс сылӧн киын...
Ме паняся и шоныда мӧвпала Маша йылысь.
Ме важӧн нин тӧда сійӧс, ӧти сиктысьӧсь да, кӧть эськӧ таӧдз ӧтлаынсӧ эгӧ на уджавлӧй.
abu
abu
Чоя-вока сикас найӧ витӧн быдмисны, Маша — медыджыд.
Батьныс жебиник вӧвлӧма, висьлӧс да томӧн-кадӧн кувлӧма.
Став ноксьӧм-керӧмыс сэсся вичмӧма Машалы да мамыслы, посни челядьӧс став быдтӧмыс, керка-карта гӧгӧр став пессьӧмыс.
А мужичӧйтӧгыд абу на и ёна кокни тайӧ...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Коми нывбабаяс пӧвстын не этша эмӧсь Маша кодь зіль да ыджыд сьӧлӧма аньясыс.
Найӧ быттьӧ ньӧти оз вермыны уджтӧгыс овны, век мыйкӧ да мыйкӧ нокӧны-вӧчӧны.
Кодзувкотъяс моз.
Либӧ сизьяс моз, кодъяслы тӧлын и гожӧмын сьӧкыдпырысь лоӧ перйыны кынӧмпӧт да быдтыны пиянсӧ...
Ачыс Машаыс топыдик мыгӧра и эм, видзӧднысӧ кызіник, а некор быттьӧ оз и мудзлы.
Кырымъясыс со кызіникӧсь жӧ, дженьыдик чуньясас быттьӧкӧ кык йӧзви сӧмын и эм, ӧти йӧзви быттьӧ оз тырмы, — но тайӧ тшӧтшӧдӧм чуньясыс ставсяыс тэрыбӧсь, найӧ ӧтмоз пелька кутӧны и юрси кызта ем, и бричкалысь кыз вожсӧ.
Зэв чатрӧс ныра, мужичӧйлӧн моз веськыд кымӧса, дженьыдик голяа, — сійӧ оз шензьӧд мичлунӧн.
Но кор бура тӧдан Машаӧс, та йылысь кыдзкӧ он думайт.
Сы вӧсна мый и нывлӧн мичлунтӧг тэныд нимкодь сыкӧд ӧтлаын овны и уджавны, быд лун казявны сылысь бур сьӧлӧмӧн шуӧм-керӧмсӧ.
Ӧтчыд ме юалі Машалысь, кыдзи сійӧ вермӧ овны скӧрмывтӧг и пинясьтӧг.
abu
abu
Ме тай нӧ, мися, пырысь-пыр и пузя, сэсся ог и тӧдлы, кыдзи мыйкӧ шусяс либӧ керсяс.
abu
Ныв ёна шензьӧдіс менӧ сэки, лабутнӧя шуӧмнас:
— Мыйта лёк кыв эм, Федя, сымда и бур кыв эм.
Буръясыс меным кажитчӧныджык...
Пӧлясигтырйи панялам ми пӧсь шыд, и мукӧдъяс тшӧтш панясьӧны, а коді и сідз мыйкӧ йирӧ.
Мирон Миронэч со копыртчӧма жӧ лядьвей серти вӧйтӧм бока немецкӧй рач весьтӧ, мыйкӧ пуыштӧма жӧ аслыс.
Сійӧ век ӧтнас сёйӧ, мунігчӧж вӧв яйтӧ эз и видлы...
Кыдз шуис Ювеналий, — сӧстӧмӧн кӧсйӧ кольны, дзик мыжтӧмӧн...
Ӧні сійӧ абу нин свая нӧйтан нӧш кодь, ӧні ёна нин бонзис.
И синъясыс дзувъялӧны нӧшта нин пыдынджык гуранъяссянь. Но важ моз ёся...
Синъяс сертиыс кӧ, он и шу, мый вежсис сылӧн кыткӧ, лов вылас...
abu
А збыль ӧд — ньӧти ӧмӧй сійӧ эз вежсьы?
Важ моз, падъявтӧг, куш сӧмын ӧтнассӧ правӧн лыддьӧ?..
abu
abu
А тӧндзинас тай нӧ, кор ми капустаысла петавлім, кыткӧ быттьӧ и вӧрзьыліс мортыдлӧн?
Не ас кодьысӧн друг быттьӧ лоліс?..
abu
abu
Соня кытчӧкӧ муніс вой кежлас Ювеналийкӧд, буракӧ, кутшӧмкӧ сиктын керкаӧ вӧзйысис Ювеналийыс узьмӧдчынысӧ.
Сонялысь бричкасӧ важӧн нин эновтім, а коляс вӧвъяссӧ ӧта-мӧд костын юклім.
Сійӧ ӧні, мый вермӧ, мукӧдыслы отсасьӧ.
Сонялы, дерт, кокньыдджыка овсьӧ Дина да Маша серти.
Да, буракӧ, и пӧтӧсджыка...
Педӧсь дуньгӧ-юӧ пӧсь ва.
Сылӧн, дерт, бара немтор абу сёйнысӧ.
Мортыдлӧн век медводзӧн бырӧ няньыд да мый да, кор лун дас кежлӧ неунатӧ вайласны.
Педӧсь ӧтнасӧн жӧ сёйлывлӧ, некодкӧд оз партитчы.
Помалас ассьыс вӧлӧгасӧ, сэсся виньгыртӧ, абу кӧ вӧв яй.
Виччысьӧ, кор сійӧс жаляддза кодкӧ чукӧстас сёйны.
Сэки сылы кыкысь тшӧктӧм оз ков...
Педӧсь миян серти ёнджыка омӧльтчис, син доръясыс пыктавны кутісны, мукӧд дырйиыс гырысь вабольяс ӧшйывлӧны сэтчӧ.
Сэсся и зэв кынмысь мортыд вӧлӧма, ньӧжмыд вӧраса да.
Кӧть оз и вешйыв би дорысь.
abu
Педӧсьлӧн батьыс абу жӧ, зэв нин важӧн сійӧ кувсьылӧма, комынӧд вояс заводитчигӧн на, колхозӧ пырӧм бӧрын.
Сэки пӧ ёна жӧ тшыг вояс вӧлӧмаӧсь, жуг да кач сёйлывлӧмаӧсь.
Ок-ок-ок, век тай со лоӧ тшыгъявны — батьяслы и пиянлы.
Быд пӧлӧс буржуйясыс да фашистъясыс век усьласьӧны миян вылӧ да, нянь быдтӧм пыдди, ӧтарӧ лоӧ воюйтны.
Бур ногӧн кӧ овны, муыд эськӧ вермис жӧ пӧткӧдны йӧзтӧ да...
— Педӧсь, лок паняв шыдсӧ, мый куш васӧ сідзи болскан, — корӧ Маша.
— Абу и лӧсьыд, век тіянӧс удзӧда да, — мода вылас шуӧ Педӧсь, кӧть эськӧ ачыс вешйӧ нин миянлань, и чусыд ва рӧма синъясыс югъялӧны нин миян вылӧ видзӧдӧмысь.
Меным жаль Педӧсьыс.
И шыдыс тшӧтш жаль.
Сы вӧсна мый аслам кынӧмӧй орӧ-сюмалӧ, и тӧда ме Педӧсьлысь вытьсӧ, и, паньыс сылӧн кыдзи ветлӧдлӧ, тӧда жӧ...
Лёнялӧн беринӧсь чужӧмыс, видзӧда да, эз жӧ шуда нюмӧн тыр Педӧсьлӧн матыстчӧмысь.
Но мый нӧ вӧчан!..
Гортас сійӧс виччысьӧ на пӧрысь мам.
Мыйкӧ кӧ лоӧ Педӧськӧд, сійӧ куш ӧтнасӧн кольӧ, сы вӧсна мый Педӧсьлӧн ыджыдджык вокыс кольӧм во усьӧма война вылын.
Тратшкӧдчӧ ыджыд бипур, меліа шонтӧ омӧльтчӧм-кынмалӧм йӧзӧс, ывла вылын дыр олӧмысь пемдӧм-сарӧгмӧм чужӧма йӧзӧс.
Вӧвъяс варскӧны-йирӧны бричкаяслӧн кӧрт везъяс дінӧ кольыштӧм на пусӧ.
Кӧть эськӧ талун ми найӧс бара на вердыштім турунӧн.
Ювеналий да ме дыркодь шарйысим вӧрын, аддзим неыджыд зорӧд и пыртлім сы дінӧ вӧвъясӧс.
Зорӧд местаас сэсся куйӧд чукӧръяс сӧмын и кольыштісны...
Локтас дядьӧ турунла — а сэні чир абу, и нинӧмӧн лоӧ тӧвйӧдны мӧссӧ...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Веськыд киӧн ме паняся, а шуйга киӧй мырдысьӧн вӧзйысьӧ питшӧгӧ, киняулӧ, кок кусыньясӧ...
Сы вӧсна мый яйӧй менам быдлаті ӧзйӧ-лудӧ...
Тойяслӧн вильӧдӧмысь, а гашкӧ, тшӧтш и кузятӧ кынмалӧмысь, менам туша пасьтала петісны лыдтӧм-тшӧттӧм тусьяс: мукӧдлатіыс ваболь кодь пытшкӧсаӧсь, мукӧдлатіыс быттьӧ сім пӧзьӧдӧма...
И сэтшӧма лудӧ.
Мукӧд дырйиыс, кытчӧкӧ дзебся да, вирӧдз вӧлі гыжъяся, но некыдзи оз ӧвсьы лёк лудӧмыс, нӧшта на ёнджыка ӧзйӧ, кӧть кучиктӧ дзоньнас валснит-кульышт.
Торйӧн нин яндыся ме Динаысь.
Менам сьӧлӧмӧй век котӧртӧ сы дінӧ, меным век окота лоны сыкӧд ӧтлаын, малавны сылысь кияссӧ, но ме ог лысьт малавнысӧ, сы вӧсна мый чунь костъясӧ тшӧтш чеччалісны лёк тусьясыс.
Унаысь жӧ ме медлёк кывъяснас казьтышті вагонын кӧлуйнымӧс гусялысьяс йылысь.
Ӧд на вӧсна миян сы дыра вежсьывтӧм лои...
abu
Мед эськӧ, мися, найӧ ловъя вывсьыныс сотчасны миян паськӧмӧн!
Но мыйкӧ ӧд колӧ вӧчны!
Колӧ сотны став тусьсӧ пӧсь корӧсьӧн!
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Колӧ вӧзйысьны узьны кутшӧмкӧ сиктӧ, ломтыны пывсян да кучик донавтӧдз лӧсйыны ачымӧс корӧсьӧн.
А узьӧм-керӧмысь мынтысьӧм пыдди ми мыйкӧ вермам уджыштны вӧвъясӧн.
Ювеналийкӧд ми регыд и аддзим бригадалы татшӧм узянінтӧ матысса сиктысь.
Тайӧ вӧлі воймӧм керкаяса неыджыд сикт, дзонь сулаліс, сыӧдз абу нин судзлӧма немечлӧн лёк гыжйыс.
Ми нёльӧн веськалім раминик кӧзяйка ордӧ: ар комын вита ачыс, верӧсыс абу воӧма война вылысь, быдтӧ кык пиӧс, ыджыдджыкыслы дас куим арӧс...
Вӧвъясӧс йӧртім тыртӧм мӧс гидӧ.
Кӧзяйкалы вӧзйим: мися, пывсянтӧ кӧ лэдзан ломтыны, ми тіянлы песла ветлам вӧрӧ — мед пиыд нуӧдлӧ, — а сэк кості нывъяс вӧдитасны пывсянтӧ.
Нывбабалы зэв на ещӧ нимкодь лои пес вайӧмсьыд.
Сійӧ корсис додь, ми доддялім Туробӧс, босьтім кык чер да пила и рӧдтім вӧрӧ южмыштӧм нин лымъя туйӧд.
Козъя вӧрӧ пырим.
abu
abu
abu
abu
abu
Велалӧм кияснад ми Лёнякӧд регыдӧн и лясйӧдлім вит-ӧ-квайт кос козтӧ.
Тэрыба увйим да чинталім кражъяс вылӧ.
Кӧзяйкалӧн пиыс — мамыслӧн кодь жӧ зэв лӧз синма Веня — сӧмын и шензьӧ: эстшӧм ӧдйӧ пӧ ті керасяд да пилитчад!
А миян ёна нин бырӧма гажным черысь и пилаысь, чагйысь да пилипызьысь, ми сьӧлӧм бурмытӧдз муркӧдчам.
abu
Сэсся ӧд — водзын лоысь пӧсь пывсяныс ышӧдӧ!
Бур додь кос краж вайим кӧзяйкалы.
А сэк кості пывсяныс эштӧма нин.
abu
Миянлы тшӧктӧны нин: вай пӧ ті, мужикъяс, водзас мунӧй.
Но ме пыксьыны понді: мися, ог мун водзад.
Мися, первой жарсьыд ме век зэв ёна кольмывла да дыр кежлӧ неморт кодьӧн лола...
Ог тӧд, мый думыштісны татшӧм ляб мужик йывсьыд нывъяс, но мӧд ног ме эг вермы шуны, кӧть и вӧлі зэв яндзим тадзсӧ ачымӧс омӧльтны.
Меным кажитчис, мый ме кӧ водзас мысся, лудӧмӧй вермас вуджны нывъяслы, Диналы тшӧтш...
Ме некор на эг тӧдлы татшӧм нимкодьлунсӧ да радлунсӧ пӧсь пывсянӧ пырӧмысь!
Кӧть эськӧ, мыйта помнита, век корӧсьӧн пывсьывлі.
Кор ме воськовті нывъяс пывсьӧм бӧрын небыд жар пытшкӧ, меным кажитчис, мый веськалі райӧ.
Важӧн нин тӧдлытӧм уль руа шоныдыс ойкнитіс менӧ, пырысь-пыр жӧ йиджис лудысь кучик улӧ и быттьӧ пондіс сэні сявкйыны-визлавны ӧтарӧ-мӧдарӧ, регыд йиджис морӧс кудӧдз, лыӧдз и вемӧдз...
И ме быттьӧ дзоньнам лои пӧжӧм корӧсь кодь жӧ небыдӧн.
Ми Лёнякӧд зэв ӧдйӧ ӧшлім дыр вежлытӧмысла ёна нин мустӧммӧм дӧрӧм-гачнымӧс, тшӧтш и кышӧдъясӧс — мед жаритчӧны! — тувъяс йылӧ, пӧжим корӧсьяснымӧс да пондім койны дзажгысь гор вылӧ кӧш бӧрся кӧш пӧсь ва.
abu
Сэсся пуксим пӧлӧк вылӧ и давай кульны асьнымӧс лем небыд да биа пӧсь корӧсьясӧн.
И давай кульны!..
abu
Ок и лӧсьыд!..
Код енмыс лӧсьӧдлӧма матушка-кыдзсӧ...
Да татшӧм шоныдсӧ...
abu
А кос жарыс ёсьтӧм майӧг моз сатшӧ горшӧ, и нинӧмӧн быттьӧ лолавнысӧ...
Но мед, мед!
Колӧ водзӧ на пӧвсавны, мед вужъяснас сотны став тусьсӧ и лӧмсӧ...
abu
Ньылӧмыс сё шорӧн пондіс визувтны вылысь, кӧсичаясын швачкӧдчӧ, сьӧлӧмӧй сизьдысьӧ морӧсын...
abu
Мед, мед свежӧй вирӧн пожъялӧ кучикӧс, дугӧдӧ став лудӧмсӧ.
Ой-ой-ой, лӧсьыд!
У-у-ух!..
Олӧмас медыджыд шуднас ойдіс став вир-яйӧй, быд сӧн ойдіс...
abu
abu
— У-уп, сотчан татчӧ тэкӧд! — горзӧ Лёня да лажыньтчӧ джодж бердӧ.
— Вай койышт нӧшта! — тшӧкта ме.
Лёня койыштӧ, и пӧсь пӧим кодь жар выль вынӧн дзужнитӧ-сотыштӧ менӧ, но ме пӧвсала и пӧвсала ачымӧс жарысла шуралыштӧм корӧсьӧн.
abu
Менам киясӧй нин оз вермыны терпитны дзужалысь жарсӧ, ме кора Лёнялысь тазйын кӧдзыд ва, сэсся менам вир-яйӧй и лолӧй тшӧтш кыдзкӧ быттьӧ дзоньнас лигышмунӧ, личалӧ, и ме быттьӧ веськала мӧдар югыдӧ, зэв лӧсьыдінӧ; ме вӧрзьывтӧг куйла пӧлӧк вылын, и сэтшӧм лӧсьыд меным, и некыті сэсся оз луд.
Кӧть эськӧ нэм чӧж куйла тадзи...
Шойччыштӧм бӧрын ми пондім мыськыны юръяснымӧс чуть ли не пуан ваӧн, ӧта-мӧдлы кӧшысь вӧсньыдикаӧн кисьталӧмӧн.
Юрсинымлысь быд юков сотім зӧлиттӧдз.
Став няйтыс лӧсьыда и нильзис миян вылысь...
Ми песлалім жаритӧм дӧрӧм-гачнымӧс.
Сэсся пычким из горйысь коляс жарсӧ да нӧшта на корӧсясим.
И быттьӧ выльӧн чужӧмаяс пырим керкаӧ.
Лысваа асылӧ нетшыштӧм ӧгуречьяс кодь сӧстӧмӧсь да свежӧсь.
Пызан вылын дзужгис нин самӧвар.
Ӧтувъя сьӧм вылӧ шань кӧзяйканым кыськӧ судзӧдӧма винатор.
Нывъяслӧн, Диналӧн да Машалӧн, пывсьӧм бӧрад небзьӧмаӧсь гожъялӧм чужӧмъясыс, банйӧмаӧсь да мичаммӧмаӧсь, синъясыс гажаа ворсӧдчӧны.
Ставӧн видлыштім винасӧ, пӧсь шыд панялім, свежӧй капустаысь, сук чай юим, и быттьӧ миян олӧмным дзикӧдз вылӧ вежсис.
Ми зэв шудаӧсь лоим: став шогыс и дойыс, став мудзыс и кынмалӧмыс быттьӧ петіс миян пытшкысь пӧсь ньылӧмкӧд тшӧтш.
Кӧзяйка пияныскӧд водісны узьны пытшкӧс жыръяс, нывъяс — ӧшиньдорса паськыд пу крӧвать вылӧ, а ми, кык друг, кайим гӧбӧч вылӧ.
Нюжгыси ме тавося идзасӧн сюйӧм, шарӧдчысь, топыд вольпась вылӧ и весиг ымӧсті лӧсьыдысла.
Ӧд нёль тӧлысь чӧжӧн медводдзаысь на веськалі татшӧм вольпась вылас! Да шоныдінас...
Да пӧт кынӧмнас...
Да сӧстӧм кучикнас...
И немтор йылысь менам оз мӧвпавсьы.
Ме сӧмын нюжмася да ружта лӧсьыдысла и нимкодьӧйла.
Том вир-сӧнлӧн кыпыда ворсӧмла.
Сідз ме и унмовси сэсся — думъясӧн сьӧктӧдтӧм юрӧн.
Быттьӧ бара на шоныд пывсянӧ пыри, и мелі руыс сылӧн небыда пондіс лайкйӧдлыны менӧ, быттьӧ ичӧт кагаӧс потанын, и некутшӧм вӧт эг аддзыв.
abu
abu
Асъя войнас Лёня кутіс садьмӧдны менӧ, но ме некыдзи ог вермы палявны, синъясӧй оз кӧсйыны воссьыны.
Но со, кыла, ёртӧй шӧпкӧ:
— Федя... Кывзы, ӧні татчӧ Маша локтас...
Ме дінӧ...
А тэ лэччы Дина дінӧ...
abu
И менам быттьӧ эз и вӧвлы личкан унмӧй. Татшӧм сёрни бӧрад...
Ме весиг ырсмуні-пукси вольпась вылӧ.
И сьӧлӧмӧй, пывсянын моз жӧ, ӧддзӧдчис сизьдысьны морӧсын.
Весиг ёнджыка на пондіс сизьдысьны.
Кыла, кодкӧ кайӧ нин гӧбӧч поскӧд...
Кыйӧдчысь кань моз гусьӧникӧн, весиг лов шыыс оз кыв...
Маша!..
Тайӧяс, лешак гозъяыд, буракӧ, водзвыв нин сёрнитчӧмаӧсь!
Мед ӧтлаын кургыштны...
Пемыдінад Машалӧн чужӧмыс оз тыдав, и ме ог тӧд, нюмъялӧ али мый вӧчӧ сійӧ.
abu
Но мый нӧ либӧ, меным лэччыны али мый сы местаӧ?
Куимнад ӧд огӧ тӧрӧй ӧти вольпась вылад...
Ме кималасӧн кӧмала ной гачӧс, сэсся тшӧтш и дӧрӧмӧс: он ӧд кут ветлӧдлыны еджыд орт моз, повзьӧдны верман кодӧскӧ...
abu
abu
И лэчча.
Луннадтӧ ме зэв несмел нывъясыдкӧд, ёна яндыся наысь, а войнад, видзӧд со, бара на смелмӧдчи...
Дина узьӧ гатшӧн, ӧшиньӧд пырысь тӧлысь югӧр улын чужӧмыс бура тӧдчӧ: пӧсялӧма, веж юрсиясыс кымӧсас лясӧмаӧсь, кызіник вом доръясыс калькалыштӧмаӧсь, важ эшкыныс лэччыштӧма вывсьыс, и восьса морӧсыс еджыда да гӧгрӧса лӧсталӧ, кыпавлӧ да бӧр лэччывлӧ.
Лов шыӧс кутӧмӧн ме дыр видзӧда тӧлысьӧн югдӧдӧм, лӧня узьысь ныв вылӧ.
Ме ог лысьт весиг вӧрзьыны: мен кажитчӧ, мый вӧрзя кӧ, пырысь-пыр жӧ мыйкӧ лоӧ — гашкӧ и гым йиркнитас, да вошӧ тайӧ шемӧсмӧдана серпасыс...
Но кымын азымджыка ме видзӧда, сымын ёнджыка кыскӧ менӧ ас дінас тайӧ узьысь дивӧыс.
И ме ог вермы водзсасьны татшӧма кыскӧмыскӧд.
Ме лепитчышта койка дорӧ, пукся сэтчӧ дзоридз вылӧ лэччысь бобув моз кокниа да шытӧг, сы вӧсна мый ачым аслым кажитча бобув кодь жӧ кокниӧн, некутшӧм сьӧкта ӧні менам абу.
Сэсся ме пӧсялӧм ки пыдӧсӧн шылькнита Диналысь кушалӧм сойсӧ.
Сійӧ восьтӧ синъяссӧ, казялӧ менӧ, сыркмунлӧ да щӧка лыӧдзыс вевттьысьӧ эшкынӧн.
Гӧгрӧсмӧм синъясас — повзьӧм и шӧйӧвошӧм.
— Тэ нӧ мый тан керан?.. Кӧні нӧ Машаыс? — юасьӧ сэсся тіралана шӧпкӧмӧн.
Ме зэвта став вынӧс и сямӧс, мед эськӧ кыдзкӧ веськодьпырысьджык шуны:
— Машаыд?
Гӧбӧч вылӧ тай воис.
Кынмыны пӧ понді...
— А тэ, гашкӧ, пӧсялін сэні?
Ыркӧдчыны лэччин?
— Да...
Сӧмын тай некытчӧ воднысӧ-а...
— Колӧкӧ, ме паччӧрӧ кая.
Узь тані ӧтнад.
— Менам оз узьсьы ӧтнамлӧн...
— Но, эштіс тай...
Мый нӧ нин сідз?
— Тэ дінысь, Дина, петӧны кутшӧмкӧ югӧръяс...
Найӧ сотӧны менӧ...
И ог вермы узьнысӧ.
Дина немтор оз шу вочасӧ, сійӧ дзикӧдз лӧньӧ.
Ме ляскыся сы дінӧ, вом доръясӧн корся сылысь тіралысь вом доръяссӧ, лӧдз моз горша сатшкыся наӧ и дыр кежлӧ сибдыла окыштчӧмын.
Дина йӧткышталӧ менӧ кияснас, но оз ёна, сы вӧсна мый ачыс тшӧтш ыпъялӧ.
Вом доръясӧс мынтӧдтӧг ме тювкнита-пыра эшкын улӧ и дзикӧдз быттьӧ коддза сэтчӧс шоныдысь, коді ӧвтыштӧ корӧсь и майтӧг кӧрӧн, том нывлӧн сӧстӧмлунӧн...
И некыдз ог вермӧй орӧдны ми окыштчӧмнымӧс, быттьӧ нэм кежлӧ йитчам вом доръяс пыр ӧта-мӧднымкӧд вир-яйӧн и ловъяснаным...
Но меным и тайӧ на этша!..
Ме ог на вермы пӧтны сьӧлӧмӧс сотысь радейтчӧмысь!..
Меным колӧ унджык!..
Меным колӧ ставыс...
Но Дина ёнджыка нин йӧткыштӧ менӧ, вешйыштӧ ме дінысь да, палялыштӧмӧн нин, шуӧ:
— Кутшӧм вед сюсь кывсьӧ!..
Мегарин петӧма...
Велалӧмыд Марина коддьӧмъясыдкӧд...
abu
— Ме код вӧлі, немтор ог помнит... — ылӧдчышта ме.
— Висьтавлы пу йылысь турияс...
Дашкӧ и мыйтаысь узьлін, орччӧнтӧ олігад...
— Дина, ме ӧтнадтӧ тэнӧ радейта!..
Зэв ёна!..
Ме тэтӧг овны ог вермы...
Сэтшӧм тэ меным муса...
Свет вылас ставсьыс медмуса!..
— пӧся шӧпка ме, а йӧймӧм кияс шарйысьӧны кыті колӧ и оз ков.
Дина вазнитӧ-курччӧ менсьым сойӧс.
Доймӧмысла ме муртса ог горӧд, лэдза сійӧс.
А сійӧ кӧза моз чеччыштӧ ме вомӧн крӧватьысь джоджӧ.
Радейтӧм и скӧрлун ыпъялӧны менам морӧсын, и ог тӧд, кодыс ярджыка.
Ме кватита Динаӧс сойӧдыс да лёкысь бӧр йӧткышта крӧвать вылӧ.
А ачым, пиньясӧс йиригтыр, ӧдйӧ пета посводзӧ, мед кӧть неуна ыркӧдчыштны.
Кутшӧм ӧд принцесса аддзысьӧма!
Эн лысьт малыштны сійӧс!..
Кыдзи нӧ либӧ колӧ радейтнысӧ?..
Но и чӧрту!..
Мед корсьӧ бурджыкъясӧс да сӧстӧмджыкъясӧс!
А меным сытӧг на нылыд сюрӧ, мыйта колӧ!..
Эм кӧть абу...
Дас квайт арӧснад тай мортыд немтор на оз тӧд радейтчӧм йывсьыд.
Сӧмын ыпъявны да чушъявны сэки сылӧн сямыс судзсьӧ.
Сэки сылӧн йӧй юрыс оз на куж вежӧртны, мый радейтӧмтӧ, нэриник дзоридзӧс моз, ёна колӧ видзны-лелькуйтны, а не талявны няйтӧсь кокнад...
abu
abu
Аскинас, доддясигӧн, Махно чужйис Лёнялы шуйга сояс — буракӧ, дзикӧдз скӧрмис, мый бара на лоӧ сылы сьӧкыд бричка кыскыны.
Лёнялӧн сойыс сэсся зэв ёна пыктіс, торйӧн нин гырддза дінтіыс.
Немтор оз вермы керны доймысь кинас...
Менам кучикӧй бара пондіс лудны — буракӧ, абу сотчӧмаӧсь тусьясыс пывсянын, выльяс чеччыштісны ли, — и таысь менӧ бӧр ёна шогӧдіс.
abu
abu
abu
Торйӧн нин сы вӧсна, мый Динакӧд ставыс дзугсис миян: быттьӧ врагъясӧн лоим, ог и видзӧдӧй ӧта-мӧд вылӧ, непӧштӧ сёрнитны.
А сэсся, кӧдзыд чомйын узигӧн, ме аддзылі вӧтӧн мамӧӧс...
Быттьӧ шондіа лунӧ ме локті карӧ, больничаӧ, видлыны мамӧӧс.
Чышъянторйӧ гӧснеч гаровтӧма: быттьӧ еджыд пирӧгъяс, кутшӧмъясӧс тай пӧжавлісны миян лесопунктын Победа лунӧ...
Пыри ме больничаад, юася.
Мичаник сестра видзӧдліс кыз книгаӧ, сэсся ме вылӧ да и шуӧ:
«Эн повзьы, том мортӧй: мамыд тэнад кувсис».
Кыдз нӧ, мися, кувсис!
Сэтшӧм томнас...
Оз вермы лоны!
Сійӧс жӧ бурдӧдчыны татчӧ мӧдӧдім...
И бӧрддзысис менам ырӧбӧн, кутны ог вермы ачымӧс.
Котӧрӧн петі ывлаӧ, сэні шондіа, больнича йӧрас ставыс дзоридзалӧ, а ме бӧрда...
Сэсся быттьӧ индісны меным морг — ичӧтик еджыд керка.
Восьтышті ӧдзӧссӧ, и ӧвтыштіс сэтысянь шой дукӧн.
И ме бӧр чепӧсйи шоныд ывлаас...
Но ӧд колӧ жӧ мамӧӧс видзӧдлыны!
Тірзигтырйи ме быттьӧ бӧр пыри.
Ӧдзӧс дорас дзонь чипас морт шойсӧ тэчӧма, кузь пызан вылын кодкӧ нюжвидзӧ и.
А ӧти быттьӧ пукалӧ пызан саяс.
Сэсся тай пукалысьыд кыдз лэптыштас юрсӧ да кыдз горӧдас: «Мый колӧ?!»
Ме чуть эг усь сэтчӧ весьӧпӧрӧмла.
Но сійӧ ловъя на вӧлӧма — стӧрӧжыс, еджыд юрсиа старик...
Быттьӧ нуӧдіс сійӧ менӧ мӧд жырйӧ — сэні кымыньтӧм воръяс куйлӧны.
Лэптыштіс ӧти вор, видзӧда — мамӧ узьӧ.
Пасьтӧм.
Голяыс гырдӧсь, операция дырйиыд вундалӧмаӧсь да, некод на абу и мыськавлӧма...
Ляскыси ме мамӧ дінӧ и давай малавны сійӧс, садьмӧдны быттьӧ кӧсъя.
Мися, чеччы татысь, мамӧ, из джодж вывсьыс, кынман...
Мися, гортӧ колӧ кайны мыйӧнкӧ, посниясыд виччысьӧны миянӧс...
Татчӧ сэсся ме садьми.
И дрӧж быдсӧн босьтіс татшӧм вӧтсьыд, быттьӧ ас синмӧн збыльысь ставсӧ аддзылі...
Оз-ӧ мамӧыс менӧ кор нин ас дінас? — думайтны куті сэсся. — Гашкӧ, ӧтнаслы сылы гажтӧм?
Али тшӧтш кылӧ менсьым висьӧмӧс?
Думайта тадзи да шензьӧмӧн казяла, мый ӧні эськӧ меным абу и жаль олӧмсӧ эновтны.
Быттьӧ дуб лоӧма меным олӧмыс...
Кӧр ни гос...
А мый, корлыны кӧ Ювеналийлысь револьверсӧ — быттьӧ ворсыштӧм могысь — да и тічкыны морӧсӧ.
Либӧ кӧсичаӧ...
Вӧлін и эн ло...
Оз нин ков сэки пессьыны ни мучитчыны...
Мый со эськӧ сэки пондас керны Дина?
Гашкӧ, бӧрддзас да горӧдас:
— Эн кув, Федя!
Ме тэнӧ зэв жӧ ёна радейта!
Ме тэныд немтор ог жалит!..
Но лоӧ нин сёр...
Али немтор оз и шу?
Вот сӧмын чоя-вока жальӧсь кольӧны, метӧг нӧшта нин сьӧкыд лоӧ овнысӧ налы...
А енэжӧд кывтӧ тыр тӧлысь, тыдалӧ кизьӧриник чом пыр.
Мый ыджда тӧлысьыс.
Кутшӧм мича да югыд!
И карнана ныв, ва ведраяса, ӧтнас восьлалӧ сылӧн банӧд.
Кыдзи сійӧ ӧтнас олӧ сэні?..
Ичӧт дырйи бабуш висьтавліс: турӧб лунӧ пӧ нылыс петӧма вала, и лёк тӧлыс нӧбӧдӧма сійӧс сэтчӧ.
Энӧ пӧ петӧй ывла вылӧ синтӧм-пельтӧм турӧба дырйи...
Тӧлысьыс талун шапкаалӧма купальнича рӧма виж юр кытш.
Гашкӧ, мед нимкодьмӧдны карнана-ведраа нывсӧ?
Либӧ мед шоныдджык вӧлі сылы кӧдзыд йиркас?
Гашкӧ, мыйкӧ кӧ вӧчны аскӧд, менам лолӧй сэтчӧ жӧ лэбовтас?..
Сымда йӧз эськӧ пондасны видзӧдны сы вылӧ.
Сӧмын вот кутшӧмджык ногӧн сійӧ кутас тыдавны сэні?
Олӧмас немтор на бурсӧ эг вӧч да?..
Отрядса начальникӧс вежысь Ювеналий Лихачев ветліс Москваӧдз, кӧрт туйяс кузя министерствоӧ, и сэні, медбӧрын, шедӧдӧма миян гежӧдмӧм да ёна небзьӧм колонналы дыр виччысяна поезд.
Сӧвтчыны пӧ кутам Калинин карсянь неылын, Лихославль станцияын, кытчӧдз ми дзуртім-воим ноябрь помланьӧ нин.
Сетісны жӧ медбӧрын!
Сэтшӧм радӧсь ми лоим!
Но тайӧ радлуныс не этша кусыштіс мерлинаяс кодьӧн лоӧм вӧвъяс вылӧ видзӧдігӧн.
Наӧн, кӧть и воан гортад, пырысь-пырсӧ он ёна кыскав вӧртӧ, водзын ковмас бурпӧт вердны-шаньмӧдны найӧс.
Сэсся ӧд мыйта вӧв нин эз ло, сӧмын ми Лёнякӧд кузь туйӧ колим Дон-Жуанӧс, Геркулесӧс...
abu
abu
abu
abu
abu
Рытнас менӧ чукӧстіс ас дінас бригадирным миян, Мирон Миронэч, да весьӧпӧртіс шуӧмнас:
— Кылан, Мелехин, тэныд ковмас сетчыны гортлань вӧвъястӧг...
— Кыдзи «вӧвъястӧг»? — бӧбмӧмӧн юася ме. — Ме ог мун сідзтӧ!
Мун, колӧкӧ, ачыд!..
abu
abu
— Да чӧвлы тэ, ерӧмакань-вакукань!
Кыв оз лэдз шуны...
Видзӧда да, дзикӧдз тэ тшыксьыны пондін — ньӧти он кывзысь ыджыдджыкъяслысь...
А менам морӧсын ыпъялӧ нин лӧглун: меным кажитчӧ, мый пӧрысь кутшыд нарошнӧ кӧсйӧ мынтӧдчыны меысь, медым янӧдны директор водзын да мукӧдъяс водзын.
Ёна ӧмӧй лӧсьыд — сы дыра ветлӧдлыны, а сэсся вӧвъястӧг, куш киӧн бӧр воны...
abu
— Кывзы бурджыка, Мелехин!
Тэныд колӧ воӧдчыны леспромхозӧдз меддженьыд туйӧдыс и миян серти ӧдйӧджык.
Кыдз позьӧ ӧдйӧджык! — Мирон Миронэч весигтӧ керыштіс сынӧдсӧ кыз сойнас. — Воӧдчан и висьталан директорлы ставсӧ.
Сэсся босьтан выль йӧзӧс да нюжмасьтӧг нуӧдан найӧс Княжпогостӧ, миянлы паныд.
Гӧгӧрвоин?
Вед кӧрт туй дінсяньыд миянлы ковмас на гӧнитӧдны вӧвъястӧ матӧ нёльсё километр...
Регыд ёна кӧдздӧдас...
abu
Колӧ водзвыв дасьтыны кӧрым, йӧзлы шоныд кӧм-паськӧм, узян-шойччанінъяс...
abu
Да мый ме тэнӧ велӧда, ачыд тэ ставсӧ бура тӧдан!..
— Тӧда эськӧ да, — шӧйӧвоши ме, сы вӧсна мый делӧыс ӧні мӧд рӧмӧн тыдовтчис.
— Тэныд колӧ мунны Кировсянь веськыда, а сэсся петны важ вӧла туйӧд Кажымлань, — велӧдӧ Мирон Миронэч.
— Но ӧд сэті, ме кывлі, тӧвнас некод оз ветлӧдлы? — падъяла ме. — Кыдзи на петан, тӧвся туйыс кӧ абу?
— Нинӧм, петан!
abu
abu
abu
Сэк кості лымйыс оз на кӧ унаыс усь-а?..
Косясьны тай кужан, велӧдны оз ков...
abu
abu
И сэті петан...
А мед тэныд эз вӧв гажтӧм ӧтнадӧнлы, аскӧдыд тшӧтш босьт Педӧсьӧс да беринӧсь ныр-вома другтӧ ассьыд.
Всё равно некутшӧм тӧлк оз ло наысь вагонын.
Ӧтиыс дзикӧдз пыкталӧма, ныр-вомыс печенча кодь — тьпу, том морт! — а мӧдыс, позьӧ шуны, сойтӧм...
— Ӧтнамӧн ме эськӧ ӧдйӧджык воӧдчи, — кайтышта ме.
— Ӧдйӧджык — не ӧдйӧджык, а босьт найӧс тшӧтш.
Код тӧдас на, мый дыра ковмас миянлы муннысӧ.
Педӧсьыс дзикӧдз вермас кок йывсьыс усьны...
abu
abu
На пыдди ёнджык йӧзӧс вайӧдан.
Ме мӧвпалышті неуна, да сэсся и кӧсйыси.
Ӧд коланатор вылӧ ыстӧ Миронэчыс.
abu
Век жӧ, меным эз вӧв лӧсьыд сьӧлӧм вылын.
Яндзим вӧлі.
Торйӧн нин Динаысь.
Сійӧ, ныв морт, кольччӧ, а ме, кузь мужик, муна куш киясӧн...
Дерт, шуам, ме, лючки-ладнӧ кӧ верма воӧдчыны паныд, ӧнія дорысь унджык пӧльзасӧ сета, но... код тӧдас на, кыдзи да мый лоӧ...
Аслам татшӧм думъясӧн ме юкси Ювеналийкӧд.
Мися, менӧ быттьӧ пасьвартісны тышын, и лоӧ усйысьны.
Сійӧ эз лэпты менӧ серамвыв; кузя да меліа, а ӧттшӧтш кыдзкӧ и жугыльпырысь видзӧдліс Дон-Жуанлӧн кодь гырысь синъяснас да сьӧлӧмсяньыс шуис:
— Олӧмад, Федя, не сӧмын победаяс овлӧны...
Мукӧд дырйиыс и тэнӧ вермывлӧны...
Но тайӧ, буракӧ, тшӧтш жӧ колӧ: сэки мортыдлӧн синъясыс унатор вылӧ быттьӧ выльысь воссьӧны.
Кутӧны унджык да пыдіджыка аддзыны...
А Мироныд лӧсьыда думыштӧма, немтор он шу...
abu
abu
abu
Код тӧдас на, мый дыра ковмас миянлы муннысӧ, а кӧрт туй дорсяньыд, гашкӧ, и медсьӧкыд лоӧ...
Водзвыв кӧ не заптыны кӧрым да мый да...
Сідзкӧ, мун вай, тэрмасьышт...
Ювеналий сывйыштіс менӧ кузь да сӧнӧд сойнас, содтіс нормыштӧм гӧлӧсӧн:
— Сідзи, Федя...
Ме йылысь ӧні эмсӧ и абусӧ лӧсьӧдлӧны...
А тэ вывті лёкӧннас эн жӧ казьтыв...
abu
Сійӧ сетіс меным ыджыд перочиннӧй пурт — гашкӧ пӧ вӧлӧкас ковмас кӧинъясысь дорйысьны.
И ми сэсся янсӧдчим.
Дина да Маша колльӧдісны миянӧс поезд дорӧдз.
Луныс кӧдзыдкодь вӧлі, Педӧсь ӧдйӧ и тюркнитіс шоныд вагонӧ, а ми, мукӧдыс, йӧжгылясьыштім на перрон вылын.
Маша да Лёня бокынджык мыйкӧ варовитісны.
Дина сулалӧ меным паныдӧн, арбыднад ёна нин воймӧм фуфайкаа, руд сера шалля, гӧгрӧс чужӧмыс омӧльтчӧма; вом доръясыс быгалыштӧмаӧсь, варччӧмаӧсь век кӧдзыдінын олӧмысь.
Сійӧ чужйышталӧ сапӧга кокнас лым южсӧ да корсюрӧясӧ сӧмын лэптывлӧ ме вылӧ синъяссӧ.
— Прӧщайтлы, Дина... — мырдысьӧнмоз шуа ме.
abu
— Бур туй тіянлы, Федя, — ӧдва кывмӧн вочавидзӧ сійӧ.
Ме кӧсъя чургӧдны киӧс, кӧсъя кутлыны кӧть нин кисӧ сылысь, но ог лысьт, пола, мый висьӧмӧй менам вермас вуджны сылы.
Ме тӧндзия войсянь на таысь пола...
Меным зэв сьӧкыд и яндзим тадзисӧ сулавны, сьӧлӧмӧй менам нюкырмунӧма и шызьӧма, сэтшӧма пессьӧ морӧсын, сэтшӧма нӧйтчӧ, быттьӧ нэм кежлӧ воштӧ тайӧ муса мортсӧ...
— Тэ, Дина, ёнасӧ эн скӧрав ме вылӧ...
Но?..
Мый сэсся вӧчан — менам век кыдзкӧ неладнӧ артмӧ да...
Бур кӧсъя вӧчны, а дур артмӧ...
abu
— Йӧйӧсь на ми тэкӧд, Федя...
Кыкнанным, — тіралысь гӧлӧсӧн шуӧ Дина.
Сотыштӧ менӧ матӧ воӧм синъяснас.
Гожъялӧм чужӧмыс ымралӧ пытшкӧсас йӧршитӧм жарысь...
Сэк кості вӧрзьӧдчӧ поезд, ме, лючкисӧ сідзи и нинӧм шутӧг-вӧчтӧг, уськӧдча вӧтӧдны ассьым вагонӧс, пӧся видзӧда кольччысьяс вылӧ, ӧвтча киӧн, и Дина тшӧтш ӧвтчӧ, поезд ылӧдӧ-торйӧдӧ миянӧс, и менам сьӧлӧмын мыйкӧ быттьӧ орӧ.
Видза колян, Дина-Диана!
Билетъяс ми, дерт, босьтім медматысса станцияӧдзыс.
Сы вӧсна мый сьӧмным лёка этша вӧлі: куимӧн вылӧ куимсё шайт.
Сэкся кадас — тшак ва, уна вылӧ куим тупӧсь нянь позяс ньӧбны.
Сэсся асланым миян вӧлі куим тупӧсь нянь, та мында и став сёян-вӧлӧгаыс.
А код тӧдас на, кутшӧмджык лоӧ туй вылад...
Ярославльӧ вотӧдз джын туяс миянӧс чеччӧдісны.
Штрап на вӧлі кӧсйӧ кульыштны контролёрыс, но ми вежавидзӧмӧн шуим сылы, мый вермам мынтысьны сӧмын тойясӧн.
Мый нӧ вӧчны?
Оз позь миянлы кольччыны поездсьыс!
Миянлы колӧ тэрмасьны!
abu
abu
— Кавшасям вагон вылӧ, а кор поездыс неуна муныштас, лэччам тамбурӧ, — вӧзъя ме.
Видзӧда да, другъяслы эз ёна во сьӧлӧм выланыс тайӧ.
Но кытчӧ нӧ воштысян?
abu
Мунім поезд мӧдарӧ, бӧрйим поска вагон, думсьыным ставсӧ водзвыв артыштім...
Ас вӧснатӧ ме эг пов, но вот другъясӧй эзджык вӧвны вагонъяс вывті вожъялысь кодьӧсь: ӧтиыслӧн сойыс пыктӧма, мӧдыс сідз эбӧстӧм...
Оз-ӧ найӧ шливснитны вылісяньыс йи нёнь моз?..
Кайим ӧд ми вагон вылад.
И ляскысим вевт вылас дорсяньыс эг и ылӧ, мед ӧдйӧджык бӧр лэччыны.
Буракӧ, эз казявны миянӧс, кӧть и югыд на вӧлі.
Некор ог вунӧд тайӧ шуштӧм здукъяссӧ!
Кор поездыс ылыстчыштіс станцияысь да вочасӧн содтіс ӧдсӧ, ме ачым аслым куті кажитчыны эг мортӧн, а косьмӧм кыдз пу корйӧн — сэтшӧм жӧ кокньыдикӧн да вынтӧмӧн.
Меным кажитчис, мый кӧдзыд тӧлыс ӧні жӧ нетшыштас менӧ да нӧбӧдас кытчӧкӧ.
Окота вӧлі пиньӧн и гыжйӧн тшапкысьны шыльыд кӧрт вевтас, куньны синъясӧс да измывны мӧд станцияӧ вотӧдз.
Но тӧлыс биа кӧрт моз дзужаліс менӧ, и ме гӧгӧрвои: огӧ кӧ ӧні жӧ лэччӧй, час джын мысти ми сэсся огӧ нин вермӧй вӧрзьыны места вылысь.
Ме тшӧкті Педӧсьлы лэччыны первойӧн.
Но сійӧ пондіс лёкысь пыркӧдны юрсӧ: ме пӧ ог...
Мортыдлӧн синъясыс дасьӧсь чеччыштны син гуранъяссьыс.
Сэки ме ачым медводзӧн лэччи да, кыдзи верми, тшӧтш кутышталі ёртъясӧс.
Шоныд вагонӧ ми буретш йи нёньяс кодьӧн и пырим.
Эгӧ тай шливснитӧй поезд улӧ, ог тӧд, мыйла.
Но мӧдысь кӧ меным тшӧктасны вӧчны татшӧмторсӧ, ме ӧдвакӧ босьтча...
Вагоныс вӧлі плацкартнӧй, сэні мунісны миян дорысь бурджык паськӧма да сӧстӧмджык йӧз, но вевт вывсянь лэччӧм пассажиръясӧс некод эз вӧтлы.
Сійӧ каднас миян кодьыс не этша шӧйтіс-ветліс Россиялӧн помтӧм туйясӧд и на лыдын эз быдӧн вӧв шпана да шыш...
abu
abu
Шаръя нима станцияын миянӧс бара на тодмышкалісны — мед пӧ сэсся поездыс шойччыштас тіянысь...
Ми эськӧ и видлім жӧ быд ногыс эскӧдны контролёръяссӧ — мися, миянлы быть колӧ ӧдйӧджык веськавны леспромхозӧ.
Кыдз позьӧ ӧдйӧджык!
Вӧвъяс йылысь висьтавлім.
Мися, сёрмам кӧ ми, нӧшта на лёкджыктор вермас лоны накӧд...
Но — верман ӧмӧй эскӧдны?
Абу кӧ билет ни деньга?..
Сӧмын и шуӧны: не этша нин пӧ аддзылім тіян кодьсӧ!
abu
А ывлаыс кӧдздӧдӧма, гашкӧ, кызь градус.
Татшӧмнад вагон вевт вылад он кавшась, кӧть эськӧ и эм нин опыт...
Эновтіс миянӧс асланым поездным, коді сымда нин матыстіс гортлань.
Жугыль синъясӧн ми колльӧдім сійӧс, весиг бур туй вунӧдім вӧзйыны...
Жӧвъялам станцияӧд, этшаник няньӧн да уна пӧсь ваӧн кынӧмъясӧс ылӧдлам, лӧсьӧдлам быд пӧлӧс планъяс, кыдзи воӧдчыны Киров карӧдз.
Сэсся ӧти кондукторлысь тӧдмалім, мый регыд мысти Кировӧ петӧ тӧварнӧй поезд.
Пуксьыны али не?
Час витӧ-квайт ковмас мунны...
Ог-ӧ турдӧй та дыранас йи кӧдзыд вагонын?..
abu
abu
А колӧ шуны, мый состав джынйыс вӧлі восьса платформаа, а мукӧдыс — кӧрт вагонъяс.
Буракӧ, из да лыа кыскалӧны найӧн...
Ми гусьӧникӧн пырим восьса ӧдзӧса да восьса вевта кӧрт вагонӧ, кодлӧн стенъясас кыза пукаліс чирссьӧм из бус.
И мӧдӧдчим рытъявылыс...
Ог шу, мый тайӧ вӧлі долыд да шуда туй...
Ми пуксялім мешӧкъяс вылӧ вагонлӧн водз стен пӧлӧнӧ да мед дырджык не воштыны ас пытшсьыным шоныдсӧ, дзескыда топӧдчим ӧта-мӧдным дінӧ — ывла вылӧ шыбитӧм синтӧм кутюпиян моз.
Зӧркӧдӧ миянӧс кыдзсюрӧ, быттьӧ машина кузолын зэв гуранӧсь Палазь вӧлӧкӧд мунам, ми люкасьлывлам ӧта-мӧднымкӧд, но пыр ёнджыка топӧдчам, топӧдчам.
Педӧсь медводз кутіс норасьны кок кынмӧм вылас.
Ӧд сылӧн кирзӧвӧй сапӧгыс неӧтчыд нин эшкӧдліс вомсӧ, мортыд сутугаӧн да мый да кыдзсюрӧ йитліс.
Мися, сувт да йӧкты, — тшӧктам ми Педӧсьлы.
Кӧть тыдалӧ, и абу зэв окота сылы йӧктынытӧ, но быть лоӧ.
Недыр мысти зіля йӧктыны пондіс и Лёня.
А ме сӧмын шпынняла на вылын: менам кокъяс оз на кынмыны, сы вӧсна мый плака кызта пыдӧса трофейнӧй ботинкиясӧй, кодъясӧс коркӧ ньӧблі гвардияса ефрейтор Богдан Зеничлысь, век на кӧрт кодь ёнӧсь да кутӧны шоныдсӧ.
Куим метр кузьта гӧленьясыс бура жӧ шонтӧны кокчеръясӧс, топыда велалі гартлыны да...
Но менам заводитӧ кынмыны мышкӧй, сы вӧсна мый кышӧдӧй — Литваса друг Ионаслӧн козиныс — ёна вӧсньыдджык Лёнялӧн да Педӧсьлӧн фуфайкаяс серти.
И меным тшӧтш лоӧ сувтны.
Но мыш вылад ӧд он йӧкты!
Сэки ме бӧр волысала мышкӧ ассьым мешӧкӧс, и быттьӧ шоныдджык лоӧ...
Сэсся ме тшӧтш заводита йӧктынысӧ...
Кор тэ шондіа лунӧ, да ещӧ нин пӧт кынӧмӧн, куйлан берег дорын, — сэки он и тӧдлы, кыдзи кадыс кольӧ.
abu
abu
А тані, кӧдзыдысла доналӧм кӧрт вагонын, быттьӧ дзикӧдз вылӧ сувтіс кадыс.
Асьным йиркӧдам-мунам водзӧ, а кадыс сулалӧ.
Кышӧдъясным да кӧмкотъясным пыр вӧсньыдджыкӧсь быттьӧ лоӧны, пыр омӧльджыка и омӧльджыка видзӧны миянӧс дзужалысь кӧдзыдсьыс, коді лёк гы моз пугрӧдлӧ-пырӧ восьса вевта вагонӧ.
Сэсся быттьӧ миян вылын некутшӧм паськӧм оз ло, быттьӧ миян лӧзӧдӧм вир-яйным дзик восьсӧн кольӧ...
Ми быд ногыс чеччалам, лёкысь нӧшалам ӧта-мӧднымӧс, но некыдзи огӧ вермӧй шонавны...
Сэсся Педӧсь эз кут вермыны чеччавнысӧ, пондіс лӧвтны: эг пӧ вед кӧсйы пуксьынысӧ, да мырдӧн кыскинныд...
Ми Лёнякӧд мырдысьӧн пондім песны сійӧс.
Мед сӧмын не лэдзны пуксьыны...
А вагонлӧн восьса вевтӧд тыдалӧ лыдтӧм-тшӧттӧм кодзувъяса пемыдлӧз енэж.
И сымда сэні кодзулыс!
И сэтшӧм югыдӧсь да сӧстӧмӧсь найӧ!
И сэтшӧм кӧдзыдӧсь!..
И быттьӧ быдӧн на пиысь пыдзыртӧ миян вылӧ ассьыс кӧдзыдсӧ...
Кировын ми ӧдва-ӧдва вермим петны асланым «люксысь».
Педӧсьӧс лои кыскыны вокзалӧдз гири-люкиӧн нин...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Тані ми медводз уськӧдчим пӧсь ва дінӧ!
Ок, ёна жӧ буртор — кывйӧн висьтавны вермытӧм буртор — вӧлӧма пӧсь ваыд!
Ме юи и юи сійӧс дрӧб тусьӧн дӧмӧм аслам кружкаӧн да некор вӧвлытӧм нимкодьлунӧн кылі, кыдзи ме пытшкын разалӧ лӧсьыдысь-лӧсьыд шоныд, кыдзи вочасӧн ловзьӧ менам вир-яйысь быд сӧн, быд клетка...
Аскинас Педӧсьӧс век на кынтіс, мортыд дзикӧдз слабитіс, весиг сёйӧ мырдысьӧн.
Дерт, шуам, сёяныс чорзьӧм нянь да пӧсь ва сӧмын и эм...
Нуӧдлім сійӧс амбулаторияӧ, сэні видлалісны, шуисны: кынмыштӧма пӧ да ёна слабитӧма.
abu
abu
abu
Лекарствояс сетісны, аспирин да мый да...
abu
А колӧ водзӧ мунны.
Деньганым, кӧть быттьӧкӧ и некытчӧ на ёнасӧ эгӧ видзӧй, сё шайт нин сӧмын кольӧма.
Да нӧшта эм чӧлпан нянь куимлы.
Кутан кӧ тані дырджык шонтысьны, и сійӧ регыд оз ло.
Ковмас сэки поездын сьылӧмӧн корны, мед кодкӧ вердыштіс.
Уна тай эм сэтшӧм сьылысьыс...
Но ме, буракӧ, татшӧмтор вылад ог пет, кӧть кула.
Киӧй менам оз нюжав милӧстинатӧ корны...
Ми матыстчим зал стенын ӧшалысь карта дорӧ.
Видзӧдам, Коми муным ёсь пома из палак моз сатшкыссьӧма Урал пӧлӧнӧ, и буретш миян Сыктылӧн сатшкыссьӧма, весиг сылӧн йылыс петыштӧма Кировскӧй областьӧ.
И веськыдасӧ быттьӧ сэтшӧм матынӧсь ӧні ми асланым гортсянь.
Кутім артасьны.
Мунны кӧ, кыті гожӧмнас петім — Котласӧ, сэсся Сыктывкарӧ, сэсся Койгортӧ — зэв ыджыд кытшов артмӧ!
Ылӧсас арталім сюрс гӧгӧр километр.
Да ӧд ӧні и пароходъясыд оз ветлыны!
А мӧд туйӧд кӧ мунны — веськыда, то джынсьыс этшаджык лоӧ!
Мирон Миронэч буретш сэті и тшӧктіс.
Но ӧд сэті ми некор на эг ветлывлӧй, сӧмын кывлім, мый позьӧ петнысӧ...
abu
abu
abu
— Ме буди ог вермы ылӧдз мунны подӧннад... — нораа шуис Педӧсь.
— Либӧ кольччы татчӧ, больничаӧ вод, — вӧзйӧ сылы Лёня.
abu
Но Педӧсь оз кӧсйы кольччыны миян дінысь тӧдтӧм карӧ.
И ми сӧлім эг Войвылӧ катӧдысь поездӧ, а Дальньӧй Востоклань мунысьӧ.
А сэсся, час вит-ӧ-квайт мысти, чеччим Яр станцияӧ.
Тасянь вӧлисти миянлы колӧ кежны войвывланьыс.
abu
abu
Вокзалын миянӧс зэв ёна шензьӧдісны татчӧс войтырыс.
Сы вӧсна, мый налӧн сёрниын джын кывйыс коми вӧлӧма!
Мыйкӧ тӧдтӧм ногӧн шуасны, а сэсся друг коми кывйӧн швачкасны...
Но, мися, и дивӧ!..
Юасям ӧти дядьӧлысь: мися, кутшӧм нӧ сэтшӧм кыв тіян?
Быттьӧ миян и — абу миян?..
Ми пӧ удмуртъяс, шуӧ дядьӧыд.
А ми, мися, коми мортъяс, нимкодьмим ми.
Вӧлӧмкӧ, морттӧ найӧ шуӧны муртӧн...
Видзӧд со, а ме немтор на та йылысь эг кывлы...
А кысь пӧ и кывлан гортад пукалігӧн!
abu
abu
abu
abu
abu
Ставыс эськӧ бур, сӧмын тай Педӧсь век нёрпасьӧ и нёрпасьӧ.
Кӧть эськӧ и лекарство юӧ.
Водам узьны — некыдзи пӧ ог вермы шонавны.
Ми Лёнякӧд сійӧс вевттям нин тшӧтш и асланым кышӧдъясӧн, но, шуӧ, всё равно пӧ кынма...
Оз ло кокни сыкӧд вуджны кузь вӧлӧксӧ!..
abu
abu
Миян шуд вылӧ Рудничнӧйӧ буретш ӧти тьӧтка волӧма вӧлӧн.
Сёрниӧ воим сыкӧд, и шуис, мый Лойно сиктысь сійӧ.
А сійӧ буретш миян туй вылын.
Ми кутім вӧзйысьны, мед босьтас сійӧ миянӧс.
Ӧтар и мӧдар видзӧдаліс сійӧ миянӧс — мыйся ми йӧз, а сэсся и босьтіс.
Но ми эгӧ жӧ кын чуркаяс моз пукалӧй доддяс: Лёнякӧд ёнджыкасӧ котӧртім, Педӧсь тай эзджык чеччыв-а...
Ыбъясыс таті миянын серти ёна паськыдӧсь да шыльыдӧсь, дерт, ӧні лым улынӧсь-а.
abu
Няньыд пӧ бура быдмӧ налӧн.
Миян Сыктыв йывсаяс тшыг вояснад частӧ сетчывлӧмаӧсь талань нянь корсьны.
Мамӧ на, кор ловъя вӧлі, ветліс и.
Вурсян машина нуліс, батьӧлысь костюмъяссӧ да.
Но, мамӧ кӧ ветліс таті, метӧ муна нин.
Быть муна!
Кӧть и туйтӧг...
abu
Тьӧтка ордас жӧ и узим.
Ме сеті сылы ассьым трофейнӧй ботинкиясӧс, важ кӧтіяс вылӧ вежи.
Сы пыдди тьӧтӧыд вердіс и юкталіс миянӧс, туй вылӧ на сетіс тупӧсь нянь.
Кыті подӧн да кыті пӧпутнӧй вӧвъясӧн, кор тшыгйӧн, а кор и пӧтӧн, — кык лунӧн и ми воим Рудничнӧйсянь Кировскӧй областьса медбӧръя деревняӧ.
Манастырка сылӧн нимыс, ог тӧд, коді тадзсӧ нимтывлӧма.
Узьмӧдчим ӧти пӧль ордын, пи гозъяыс буретш кытчӧкӧ мунӧмаӧсь.
Видзӧднысӧ зэв интереснӧй старикыс!
Корӧсь пасьта тошка, но юрсиыс ставыс на дзонь, ме моз жӧ русыд, и весиг дзор сіыс омӧля тӧдчӧ.
abu
И чужӧмыс шыльыд, том вир паса...
Но зэлыд вӧлӧма!
abu
Миян кынӧмъяс сюмалӧны, а шуӧ: менам пӧ аслам немтор абу...
abu
Мый эськӧ позьӧ ещӧ вузавны?
Гашкӧ, Ионаслысь пальтосӧ?
Но ог на лысьт...
Друг да узьны ковмас вӧлӧк вылас?
Ме кӧ эськӧ ӧтнам вӧлі, ёнасӧ эг и падъяв, вежи эськӧ сёян вылӧ: кышӧдтӧгыд ме эськӧ ӧдйӧджык на котӧрті...
Но ӧні, гашкӧ, ковмас ёна манитчыны Педӧськӧд?
Сэсся Педӧсьыс жӧ и мездіс миянӧс.
— Менам эськӧ седлӧ кучик на эм да, — шуӧ: — Кык пласт...
Мамӧлы сапӧг вылӧ видзи.
— И тэ ӧнӧдз дзеблалін?!
— скӧрмис Лёня: — Но жыдина!..
Старик нимкодьмӧм чужӧмӧн дыр песіс чунь кызта шыльыд кучиксӧ да медбӧрын шуис: сета пӧ ведра картупель...
Да чепӧль сов...
Ми эгӧ кутӧй вензьыны.
Пуим картупельтӧ весавтӧгыс да ведра джынсӧ сёйим чепӧль совнад.
Мӧд джынсӧ, мися, аски сёям.
abu
Старик висьталіс, мый миянлань тӧвся туй абу, верст кык-ӧ-куим сӧмын турунла ветлӧны сылань, видзьяс вылӧ кежтӧдз.
А водзӧсӧ — челик.
Татшӧм юӧрыд эз долыдмӧд миянӧс.
Асывнас ми садьмим водз, весиг эз на лӧзав ывлаыс.
Совтӧг и няньтӧг сёйим тӧрытъя пуӧм картупель да и мӧдӧдчим водзӧ.
Мися, пемыднас на юждӧм туйӧдыс мунам, а сэсся, тӧдчыны кутас да, заводитам челиксӧ собны.
abu
Тӧвся луныд дженьыд, кӧч бӧж кузя и эм, коліс эськӧ мӧд пемыдӧдзыс кыдзкӧ-мыйкӧ воӧдчыны жӧ пӧчинокӧдзыс.
abu
abu
Узьны сьӧд пемыд тӧдтӧм вӧрын миянлы ньӧти эз вӧв окота.
Да и ыркыдкодь — кызь вит гӧгӧр градус, буракӧ, эм.
Восьлалігад эськӧ и буретш, он кӧсйы да тэрмӧдлыштӧ, но ланьтӧдчан кӧ — дзужалас.
А пес лӧсьӧдны миян весиг и чер абу, пуртаӧсь сӧмын ми...
Лунъюгыднас быть колӧ воӧдчыны пӧчинӧкӧдз!
Нелямын гӧгӧр километр сэтчӧдз.
Быть колӧ воӧдчыны!
Деревнясянь верст джын кымын мунӧм бӧрын менӧ пондіс шогӧдны.
abu
Картупельтӧ няньтӧг да совтӧг сёйӧмысь.
Мырдысьӧн кута ме...
Ӧд бӧр кӧ петас сёйӧмаыс, кытысь меным выныс лоӧ челиксӧ собны?
Но некыдз ог вермы кутны.
abu
Ёна шогӧдӧмсьыс весиг юрӧй бергӧдчӧ, тайкӧ пӧра...
Нинӧм он вӧч — лоис мыджсьыны коз пу дінӧ да гугӧдны йӧй кынӧмӧс.
Видзӧда да, ёртъясӧй нин тшӧтш упкӧны.
Асъя вӧрыслысь ойбырасьысь унзільсӧ дзикӧдз торким.
— Эстшӧм сапӧг пӧтшваяс лым вылӧ колим, — жалитӧ Педӧсь, ачыс чышкалӧ синъяссӧ, буракӧ, синва пычкысьтӧдзыс лоӧма.
— Немтор! — збоялӧ Лёня. — Куш кынӧмнад кокньыдджык лоӧ муннытӧ.
abu
abu
abu
abu
Вӧралысь тай нӧ некор оз верд понсӧ пӧттӧдз.
Вочасӧн югдӧ и югдӧ.
Турун туй помасис, челикӧ пырим.
Пидзӧсӧдз эськӧ и абу на лымйыс, но кок шегйысь ёна нин вылын.
Дерт, кос лым, оз сибды кӧті-сапӧгъясӧ, но век жӧ абу шыльыд туй вылын кодь: лоӧ вылӧ лэптавны кокъястӧ.
Мукӧдыс тувччалӧны нин кок туйясӧ — нинӧмла лишнӧй лымсӧ тальны, сідз нин миян этша выныс...
Водзас, вежласигтыр, ми Лёнякӧд мунам.
Висьӧдчысь Педӧсьӧс огӧ нин лысьтӧй лэдзны водзас, кӧть эськӧ и кокъясыс сылӧн кузьджыкӧсь миян серти, турилӧн быттьӧ.
Сӧстӧм сынӧда вӧрыс вочасӧн пальӧдӧ шогӧдӧмысь, ми шоналам, и азыма мунсьӧ.
Лымйӧн шылькнитӧм туй визьыс абу нин сэтшӧм векни, ылавны некытчӧ.
Да и ӧдвакӧ тані эм кутшӧмкӧ мӧд туй.
Мед сӧмын эбӧсным тырмис-а.
Лӧнь.
Миян кашкӧмным сӧмын и кылӧ.
Да кок улын кос лымлӧн шарӧдчӧмыс.
Сэсся немтор.
Мунам.
Мунам и мунам.
Кашкам да мунам.
Чӧла восьлалам.
Шонді югӧръясысь гӧрдӧдіс лымъя гыӧра вӧр йылыс.
Сідзкӧ, час дас...
Кынӧмъяс ёна кутісны сюмавны, восӧдӧм бӧрад.
Кокъяс тіралыштӧны, налы колӧ шойччӧг да пӧт кынӧмсянь воысь выль вын.
А кысь босьтан сійӧ вынсӧ?..
Вӧрса сӧстӧм сынӧд вылад бара нин сёйны окота.
Важсясьыс окота...
Зепъясын эмӧсь на пуӧм картупельяс.
Но оз-ӧ бара восӧд миянӧс, совтӧгыд сёям да?
А, гашкӧ, картупельсӧ пелысь сорӧн сёйны, зэв тай уна гӧрдӧдӧ, абу ёнасӧ и гылалӧма кузь арбыднас?..
abu
Чегъявлам пелысь розъяс, пуксялам сёйны.
Тусьясыс кынӧсь, галя кодьӧсь, и абу нин гожся кодь шомаӧсь, кӧдзыдыс шомасӧ пыдзыртӧма, а юмовсӧ кольӧма.
Кын пелысь сорнад пуӧм картупельыд зэв на и чӧскыд вӧлӧма.
Сӧмын тай этша нин кольӧма-а...
Дыр пукавны оз позь, йирмӧг босьтӧ пӧсялӧм вывсьыд.
Ми водзӧ восьлалам.
abu
Мунам и мунам.
Куим кавалерист, сӧмын тай ӧні подаӧсь-а.
Куим ловъя лов восьлалам лымйӧн тубыртӧм да кӧдзыдӧн дорӧм тӧдтӧм пармаын, кӧні весиг мортлӧн кок туйыс абу.
Миян ловъясным эськӧ и ёна нин жебмӧмаӧсь, но оз на кӧсйыны дзикӧдзсӧ лӧньӧдчыны, найӧ век на гыжнаныс шашаритчӧны олӧмыслӧн вугйӧ.
Сэсся ӧд миян вылӧ надейтчӧны!
И ми мунам, мунам и мунам...
Весиг ог и видзӧдлӧй бокӧ.
abu
abu
abu
abu
abu
Миянӧс оз вӧрзьӧд ни урлӧн, ни кӧчлӧн, ни весиг кӧинлӧн кок туйыс.
Миян синъяс сӧмын водзланьӧ дзоргӧны.
Эсійӧ чукыль сайӧдзыс кӧ визьгам, пӧшти верст бӧрӧ кольӧ.
А этаті со горувлань лэччӧ туйыс, буракӧ, уліас шор...
Тадзи кӧ эськӧ пыр!..
Но тай быд шорлӧн эм кык керӧс — ӧтисӧ кӧ лэччан, мӧдас лоӧ кайны...
abu
— Федя, ме сэсся ог вермы...
Синъясын виж гӧгыльяс гыӧны... — кыла мышсянь Педӧсьлысь кашкӧмсӧ. — Вай бара шойччыштам...
— Огӧ на, Педӧсь! — пӧшти горза ме сылы, аслам менам дзикӧдз жӧ пыдзыртчӧма вынӧй. — Чой йылас каям да сэні шойччам...
— Федя... — лӧвтӧ сійӧ.
— Ог, тэд шуӧма!
abu
Чой йылын ми дыр шойччам.
Кералам Педӧсьлы кос бедь — мед куим кокӧн мунӧ.
Ичӧтик нопторсӧ сылысь шыбитам, риті-роті кӧлуйсӧ юклам Лёнякӧд ӧта-мӧд костын.
Сэсся миян стройным вежсьӧ: Лёня мунӧ водзын, Педӧсь зільӧ тувччавны сы кок туйӧ, а ме, мича нылӧс моз, кута сійӧс сойӧдыс, кыска водзӧ, кута, мед оз пӧр.
Вӧвъяс серти ме бура нин тӧда, кутшӧм сьӧкыд лэптыны кок йывсьыс пӧрӧматӧ...
abu
А шойччӧм костъяс ӧтарӧ век дженьдаммӧны.
Мудзӧмыс век содӧ и содӧ.
Ки и кок век ёнджыка лёталӧ, плеть кодьӧн лоӧ.
И сэтшӧм дыш бӧрсӧ чеччыны колода вылысь...
Нӧшта и Педӧсьтӧ на лоӧ кыскыны!
Кӧвъялісны жӧ сійӧс, седунӧс, миянлы!
Сытӧг эськӧ ми Лёнякӧд важӧн нин гортынӧсь вӧлім.
Шоныдінын.
Пӧт кынӧмаӧсь.
И не татшӧм мудзӧсь...
Но он ӧд эновт мортсӧ!
Ӧтнассӧ...
Сэки мый нӧ эськӧ шуан мамыслы, кор пондас юасьны пи йывсьыс?..
abu
Ог ӧмӧй нӧ воӧдчӧй пӧчинокӧдзыс?
abu
abu
abu
Колӧ воӧдчыны!
Быть колӧ...
Гашкӧ, и кодкӧ буретш да олӧ сэні?
abu
А оз кӧ?
И мед, оз кӧ...
Кыдзкӧ-мыйкӧ ломтам пач, шоныдінын кӧть узям...
Гашкӧ, и кутшӧмкӧ сёянтор на сюрӧ...
А ывла вылад ми кынмам...
Дзикӧдз турдам...
Шонді пыран-вылыс, буракӧ, нӧшта на кӧдздӧдны пондіс, гашкӧ, комын гӧгӧр градус лои...
Омӧлик би дорад турдан...
Унмовсян и он садьмы...
Регыд миян стройным бара на вежсьӧ.
Ӧні ми мунам ставӧн нин орччӧн.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Педӧсьӧс, садьтӧм код мортӧс моз, кыскам ӧтарсянь и мӧдарсянь...
Пошиктам вӧрлӧн кӧдзыд чӧв-лӧняс, быттьӧ понъяс жар лунӧ.
Мыйӧн сӧмын ляскысям шойччыны, юрсиным пырысь-пыр и заводитӧ йизьыны.
abu
И сэтшӧма мудзӧма быдлаті.
Сэтшӧма мудзӧма!..
Быттьӧ абу аслад ки ни кок...
Окота шняпкысьны небыд лым вылӧ да куйлыны, куйлыны...
Вӧрзьӧдчывтӧг куйлыны...
А сэсся чӧскыда унмовсьны...
Мед сӧмын не кывны лёк мудзӧмсӧ...
Да кынӧмлысь вир сюмалӧмсӧ...
abu
— Сэсся коркӧ аддзасны миянӧс татысь да, кын керъясӧс моз, грыма-грама лэччӧдасны гортӧ.
Оз кӧ водзджык кӧинъяс вильӧдны, найӧ тай кыськӧ вель уна рӧдмӧмаӧсь... — Тадзсӧ, буракӧ, ме ачым аскӧд сёрнита.
А гашкӧ, и мӧвпала сӧмын.
Но тайӧ мӧвпыс дон кӧртӧн моз дзужалӧ менӧ, ме весиг чеччышта места вылысь.
Да пыркӧда, пыркӧда вугралысь ёртъясӧс...
А Педӧсьӧс весиг кучкавны лоӧ.
Сэсся ми бара орччӧн собам лым пиӧд...
Пемыдӧн нин ми бауӧн моз кыссим-воим пӧчинӧкӧ кежысь туйвежӧ.
Ме тӧді мысйывсӧ, тшӧтш и каллян кодь чукля пожӧмсӧ тӧді.
Вай жӧ водзӧ, зонъяс!..
Абу нин ылын...
Медбӧръя вынсьыным...
Со нин паськыд кушиныс пуяс пыр тыдовтчис...
Тані коркӧ овлӧмаӧсь коми йӧз...
Колхозӧдз...
Бура овлӧмаӧсь, пӧтӧса...
abu
abu
Аддзанныд — дзиб йылас керка сьӧдӧдӧ...
Видзӧдам — вермас-ӧ лоны! — керка трубаыс еджыд тшынӧн тшынасьӧ, пемыдас шочиник би киньяс югъялӧны...
Скӧрысь увтчигтыр пон уськӧдчис миянлы паныд...
abu
Ми ӧтпырысьӧн горӧдім сылы воча...
Повзис весиг сійӧ...
Эг и казялӧй, кыдзи мынтӧдчим ӧта-мӧдным дінысь...
И пондім котӧртны, котӧртны, коді кыдзи вермӧ...
Кысь мый и выныс сюрис...
abu
Ӧд миян водзын пон увтчӧм шыӧн гораліс да би кинь сорӧн тшынасис олӧм.
{Торопов И. Г. @ Тіянлы водзӧ овны @ повесьт @ Торопов И. Г. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб. 322–472.}
ТІЯНЛЫ ВОДЗӦ ОВНЫ
1
— Мый нӧ, зимӧгоръяс, медводз, буди, миянлы колӧ бригадирӧс бӧрйыны-а?
Воигкостіыс тадзи шыасис миян дінӧ, керъяс вылӧ кыдзисюрӧ пуксялӧм йӧз чукӧр дінӧ, мастер.
Сійӧ сулаліс миян водзын ичӧтик и кажитчис сьӧд кычан кодьӧн: буракӧ, сы вӧсна, мый вӧлі зэв мугов да инас ӧшйытӧм вертляв.
— Ачыд инды дай, коді тэд кажитчӧджык, кутшӧм сэн бӧрйысьӧм! — горӧдіс кодкӧ воча.
— На-на-най! — дженьыд голяа юрнас пыркӧдігтыр шуис мастер. — Ме любита демократия...
Тӧданныд он кӧть, мый сійӧ сэтшӧмыс лоӧ?
— Кывлім...
Сӧмын код пӧ тӧдас, мыйӧнджык сійӧс сёйлӧны...
— Сійӧ лоӧ, мый ассьыс веськӧдлысьсӧ народ бӧрйӧ ачыс, а оз вылісянь кӧвъявны.
А бӧрйӧ кӧ ачыс, то и ёнджыка пыдди пуктӧ да кывзысьӧ...
Ме чайта, колӧ бӧрйыны сэтшӧм мортӧс, коді мед эськӧ и тӧлкаджык вӧлі, и мукӧд серти вынаджык.
Мед эськӧ тушанас эз ме моз шег кодьӧн вӧв.
Мед куш сӧмын сы вылӧ видзӧдлӧмысь окота лои котӧртны удж вылӧ...
Рочӧн кӧ шуны — мед сылӧн вӧлі бур комплекция!
Миянӧс ёна гажӧдіс делӧыслӧн татшӧм ногӧн пансьӧмыс...
— Сідзкӧ, Пиконӧс бӧръям!
— Сійӧ тай пу кузьта лювалӧма, вичко кӧлӧкӧльнича судта...
— Пиконӧс!
Пиконӧс! — ӧтпырйӧ моз горӧдісны унаӧн. — Медъён сійӧ!
И некытчӧ оз вӧй сы кузьтаыд — быдлаӧ Сыктыв кузялаыс кокыс подъяс!..
Гигзям-сералам, чатрасям Пикон вылӧ.
А сылӧн чужӧмыс мавтӧм тупӧсь моз югъялӧ татшӧм честьсьыд, тшӧтш быттьӧ и ыкшаммыштӧма.
— А ме чайта, Федя Мелехинӧс колӧ бӧрйыны! — друг горӧдіс тӧдса гӧлӧс, Гӧрд Ӧльӧш чирӧстіс, юрыс сылӧн би моз сотчӧ...
Виччысьтӧмысла менӧ весиг пӧсьӧ шыбитліс.
— Сійӧ ачыс нин вӧлі мастерӧн, вӧр делӧсӧ бура тӧдӧ, нарад и мукӧд кабалаяс сяммас гижны.
— Федяӧс и эм колӧ! — ырсмунісны тшӧтш и мукӧдъяс. — Сылӧн нигаяс эмӧсь, ёна лыддьысьӧ да, юрыс медъёна уджалӧ.
А Пиконыд — мый?
Пиконыдлӧн куш сӧмын балаыс, пытшкӧсыс, кондалӧн моз, руш...
Бара на серам...
— Да и Пиконыд немӧй лапӧд кодь, кывсӧ сетны сылы жаль.
Кыдзи татшӧмыд бригадиралас?..
Сэтшӧм вензьӧм сэсся лыбис.
Зонъяс, да и нывъяс тшӧтш, чеччыштісны керъяс вылысь, ӧвтчӧны багыра кияснаныс, чирзӧны нянь тор вӧсна мырддьысьысь пышкайяс моз.
Ичӧтик мастер ӧдва и ӧлӧдіс ышмӧм йӧзӧс.
— Лӧньлӧй, лӧньлӧй! — горзіс сійӧ назгыштысь гӧлӧснас. — Сійӧ и бурыс, мый миян лоис кык кандидат!
Весиг зэв бур тайӧ...
Демократияыс пӧ, лыддьылі ме, буретш кык кандидатсянь и заводитчӧ...
Вай ми тӧданныд мый керам?
Вай ми керам кандидатъяслысь <ns>со-рев-но-ва-ни-е</ns>...
Мед найӧ петкӧдласны миянлы, коді мыйӧн вынаджык.
Коді мый вылӧ туйӧджык...
Сэсся вӧлись ми и бӧръям...
Меным ньӧти эз вӧв окота бригадиравнысӧ.
Сэсся, веськыда кӧ нин сёрнитны, ме и полышті Пиконысь — видлы татшӧм ӧслӧпаныдкӧд вермасьны!
— Колантор тай, бригадиралӧмыд тіян! — сьӧлӧмсянь водзсася. — Мастеравны и то нин дышӧдіс-а, мырдӧн вӧзйыси петны...
Ачым кӧсъя уджавны, немторысь тӧждысьтӧг...
Мед Пиконыс и бригадиралӧ...
— Э-э, Федя, повзин тай?
Эн пов — сылӧн куш лыыс гуля-голякылӧ!
— Ог, мися, кӧсйы, мый сирасинныд!..
— Повзин!
Повзин!.. — гӧрдлӧны, быттьӧ важӧн нин виччысьӧмаӧсь тайӧ гажсӧ.
Кыдзи терпитан татшӧмтортӧ?
Кор тэнӧ нин янӧдӧны?..
Лои чеччыштны кер вылысь.
А сьӧлӧмӧй чажйӧ-ыпъялӧ нин сирӧд пес моз, да кор тай нӧшта бисӧ бур тӧв пӧльтӧ.
Тадзитӧ дэльӧдӧм бӧрад ме быдтор вылӧ нин дась...
Пикон воськовтіс жӧ водзӧ, нюмъялӧ приданнӧй мӧс моз, синсӧ читкыралӧ, видзӧдласнас быттьӧ омӧльтыштӧ менӧ: тэкӧд пӧ, этатшӧм чибукыдкӧд, ме быд ногыс шегъяся...
abu
Но, мися, думайта ачым, водзвывсӧ эн на жӧ ышнясь, кыйтӧм пӧткасӧ эн на кушты.
Петі кӧ нин ме тэныд паныд, лэчыд гыжъясӧс помӧдз лэдзла...
Пиконыскӧд вывті бурасӧ ми абу тӧдсаӧсь.
Тӧда, мый орчча грездысь сійӧ, вӧралысь.
Став семья кодьыс налӧн вӧралысьяс, и ставыс татшӧм жӧ ӧслӧпанъяс.
Буракӧ, зверь-пӧткаыдлысь чӧскыд яйсӧ мутшкигӧн сэтшӧмасӧ нюжалӧны...
А сэк кості мастер сувтӧдіс миянӧс орччӧн, инас ӧшйытӧм кычан моз тривкйысьӧ гӧгӧраным.
Видзӧдлӧй пӧ асьныд бурджыка, кутшӧмджыкӧсь эмӧсь тіян кандидатъясныд...
А мукӧдыслы мый? — теш налы, гигзьӧны-ызъялӧны.
И чиган мастерлы аслыс, буракӧ, теш жӧ, тадзитӧ тӧдмасис миянкӧд да.
Нинӧм абусьыс демократия пондіс вӧчны да...
Кӧнкӧ, водзвыв ставсӧ артыштіс — кыдзиджык сибӧдчыны том йӧз дінӧ, — дерт, эз ӧні на, пырысь-пыр думышт, тӧвйылӧм гут нин мортыс...
Ӧд кар дорӧдз ковмас сылы лэччыны миянкӧд гожӧмбыд...
abu
— Пиконлӧн пельпомъясыс паськыдджыкӧсь, — гӧлчитіс мастер, миянӧс, вузалан вӧвъясӧс моз, видлалігтыр. — Но сы пыдди Федялӧн морӧсыс вылынджык, бур жыннян кодь...
Судтананыс, дерт, сутши-кетшиӧсь жӧ...
Но-ко, вайлӧй багыр, мурталам...
Горзіг-сералігтыр сетісны мастерлы кузь воропа багыр.
— Но лешакӧ-зонмӧ, Пикон, эта кузьта он жӧ быдмы!
Сетас жӧ енмыс мукӧдыслы туша, ме кодьыс кык петас...
abu
Мышка постӧг он и судз...
Мастер топӧдіс багыр воропсӧ Пиконлӧн балябӧж дінӧ.
Сэсся перйис зепсьыс кӧрт кусыньясӧд чегсьысь-тэчсьысь виж метр, мерайтіс.
Пиконлӧн быдса сажень матӧ лоис, а менам бур весьтӧн дженьыдджык.
— Ничево тай, тшӧтш и Федя, енкӧд, быдмӧма, кӧть и война кадӧ, кӧть и тшыг нисьӧ пӧтӧн.
Бать-мамыслӧн рокӧсыс, тыдалӧ, бур вӧлӧма...
Но Пиконыс, Пиконыс — загреки!..
Сэсся сійӧ шыасис войтырыс дінӧ:
— Мый нӧ шуанныд, зимӧгоръяс?
Комплекция серти, буракӧ, ковмас пуктыны балл Пиконлы?
Комплекция сертиыс сійӧс непӧштӧ бригадирӧ — императорӧ позьӧ бӧрйыны...
— Позьӧ и эм! — сералӧны мукӧдыс.
— Пуктам ӧти балл Пиконлы! — Мастерлӧн ворсӧмыс пыр ёнджыка и ёнджыка ыззьӧдіс йӧзӧс.
— А ӧні вай сетам налы задача.
Мый медуна колӧ тӧдны бригадирыдлы? — юаліс мастер да сэсся ачыс жӧ и вочавидзис: — Кер йылысь колӧ медуна тӧдны...
Шуам, уна-ӧ кер косьмӧма со тайӧ чукӧрас?
А, Пикон?
Тэ ногӧн, кымын кубометр лоӧ?
— Колӧ кӧть, наперво, лыддьыны кер лыдсӧ... — Пикон тӧдчымӧн падъяліс, юр вемсӧ выныштӧдӧмысь сійӧ нӧшта на гӧрдӧдіс.
— А тэ лыддьытӧгыс, лыддьытӧгыс висьтав! — гажъяліс мастер.
— Но... этійӧ... комын гӧгӧр лоас... — эскытӧма шуис Пикон.
— <ns>Та-ак</ns>... А тэ ногӧн, Федя, уна-ӧ?
abu
— Гырысьӧсь керъясыс, и топыда пукалӧны, вевсьӧн моз, — вочавидза ме, ас кежысь артасигмоз. — Дерт, ытва дырйи вайлӧма, буракӧ, кутшӧмкӧ бунт чашнитлӧма...
Ме чайта, этша вылӧ ветымын кубометр лоӧ тані...
— Федялы — балл! — горӧдісны унаӧн. — Сымда гӧгӧр и лоӧ тані вӧрыс.
Сійӧ ачыс мастеравліс, татшӧмтортӧ бурджыка тӧдӧ...
— <ns>Та-ак</ns>!.. — дзикӧдз нимкодьмис мастер, быттьӧ эз кандидатъясӧс бӧрйы, а тьӧща ордас пӧсь кӧвдум сёйис. — Кыкнанныслӧн морт ӧти баллӧн лои...
А ӧні, ме чайта, налы колӧ вермасьны.
Видзӧдлам, кодныс ёнджык.
Выныд ӧд бригадирыдлы колӧ жӧ...
Татшӧмтортӧ кывлӧм бӧрын ставӧн пондісны чеччавны раднысла.
Мед пӧ вермасьӧны!
Давай!..
abu
Менам дӧбелькиӧдз жӧ нин пӧсялӧма вирӧй, ме весиг ог нин пов Пиконысь, сы вӧсна мый вермасьнытӧ ме ичӧтысянь век лют вӧвлі...
— Позьӧ вермасьны коді кыдзи кужӧ, мӧд ногӧн кӧ — вольнӧй борьба, — чуйдӧдліс миянӧс мастер.
Ми Пиконкӧд, пурсьысь каньяс моз, сулалам паныдӧн, лажыньтчыштӧмаӧсь, синъясным дзулъялӧны, ог тӧдӧй, кыдзиджык уськӧдчыны ӧта-мӧдным вылӧ.
Первойсӧ ме кӧсйылі кутчысьны сой на сой, сы вӧсна мый тадзисӧ ме бура велалі вермасьнытӧ.
Сойӧдыс дзабыртӧмӧн мый вынсьыд бӧрыньтан прӧтивниктӧ, а сэсся, кор сійӧ ньӧти оз виччысь, шпач шыбитчан муӧ гатшӧн да ас вывтіыд чапкан-летитӧдан сійӧс, сэсся и звирк вожасян вылас...
Но та кузя ӧслӧпантӧ верман-ӧ чапкыны?
Шыбитчигкостіыд оз-ӧ асьтӧ жамкнит-варӧд сьӧкыд кер моз?
А гӧгӧр горзӧны, сералӧны, каймӧдлӧны, дэльӧдчӧны: давай, давай пӧ!..
abu
abu
Ми и шашаритчим Пиконкӧд ӧта-мӧдным дінӧ, быттьӧ кык черань, кодъяс некыдз оз вермыны юкны джагӧдӧм гутӧс.
Ружтам-кашкам, сапӧга кокъясӧн гӧрам веж ластасӧ...
Ме кыкнан киӧн сюйся сылы коскас, а сійӧ, дерт, оз лэдз, абу жӧ йӧй...
Пиконлӧн и збыльысь куш сӧмын лыыс да кучикыс и вӧлӧма, эта гырся лыяс...
Быттьӧ Геркулес вӧвлӧн, коді коркӧ усьліс Литваысь локтан кузь туй вылын...
Вӧралысь ачыс, яй печкӧ-сёйӧ, а куш лыыс...
Мукӧдыдлӧн, буракӧ, весиг яйсьыд нач сӧмын лы артмӧ, куйӧд да...
abu
Мырдысьӧн сорӧн чашкыльті ме сылысь сойяссӧ да и зэлыда асыкалі коссӧ...
А сійӧ кльӧщиаліс менсьым голяӧс, топӧдӧ, топӧдӧ...
Но ме нин лэптышті сійӧс да и, сконйыштӧмӧн, бруткӧбті веж ласта вылӧ.
Ачым, дерт, вылас вожаси...
Пикон нетшкысьӧ-пессьӧ, дон гӧрдӧдӧма, пӧсялӧма...
Но энлыв, веськалін кӧ нин ме улӧ, бурӧн он пет, быд ногыс жӧ нин велӧдчӧма личкынысӧ...
Меным нимкодь, быд сӧн винёв пружина моз зэлалӧма, быд сӧн сьывны-горзыны дась, вермӧм йылысь сьывны, удаллун йылысь...
А кор чеччим, Пикон шенасьны кутіс кузь кияснас: неправильнӧя пӧ чергӧдіс, сконйыштӧмӧн.
Колӧ пӧ выльысь...
Но мастер падъявтӧг шуис: — На-на-най!
Некутшӧм «выльысь» оз ло.
Ме жӧ шулі — вольнӧй борьба...
Гижам Федялы балл...
Но тэ, Пикон, эн на нюжӧд ныртӧ!
Медся ыджыд вермасьӧмыс водзын на...
Кутшӧм?..
Быттьӧ онӧ тӧдӧй...
Кӧні медбура петкӧдлӧ асьсӧ кылӧдчысьыд?
Дерт жӧ — кер вылын!
abu
Сідзкӧ, мед миян кандидатъясным кер вылын вуджӧны мӧдар берегӧ...
Ӧти кер вылын мед вуджӧны!
— Ӧти вылын?!
— Дерт жӧ.
Кык кер вылад ӧд быд йӧй вуджас коксӧ кӧтӧдтӧг.
И мед не пуксьыны, не вожасьны кӧбыла вылӧ моз, а сувтсӧн вуджны...
Таысь ми шняпуритам вермысьыслы КЫК балл.
Сідзкӧ, Пикон, тэ верман на бӧр пановтны Федяӧс.
Татшӧм юӧрсьыд ставӧн друг быттьӧ коддзисны — ӧта-мӧд вежмӧныс горзӧны да водзвыв нин радлӧны, быттьӧ гажа да тӧдса спектакль водзвылын.
А веськыда кӧ шуны, ӧти кер вылад Сыктывтӧ вуджӧмыд спектакль кодьӧн и вермас лоны...
abu
Дерт, шуам, керъяс вылад менам быд ногыс нин кывтлӧма и ютӧ гежмавлӧма, но ёнджыкасӧ кык кер вылын, ӧти вылад эзджык на сулы нуждаыс...
А тані со колӧ не сӧмын кутчысьны кер вылас, но и пановтны Пиконӧс...
Сійӧс, видзӧда да, шогӧдыштіс жӧ, чукрасьӧ...
Но бӧрыньтчыны ӧні миянлы сёр нин, сылы и меным, бӧрыньтчан кӧ, гожӧмбыд дэльӧдны пондасны...
abu
Бӧрйисны миянлы шӧркодь кызта дін керъяс.
Пожӧм.
Кӧть нин тайӧ бур, а то козйыд вывтіджык дзибрӧс — сувтан да, дурпоп моз чепӧсйӧ бергавны...
Мастер тшӧктіс пӧрччыны кирза сапӧгъяснымӧс, а то пӧ вӧйтанныд ещӧ...
Куим морт, суддяяс пыдди, пыжӧ пуксялісны...
Колльӧдны пондасны...
Ме, киын багыра, лажыньтчыштӧмӧн, лэчыд гыжъя сюзь моз, кебыртчи-сатшкыси кӧмтӧм кокъясӧн кыз кырся керйӧ, шӧрвыяс кымын, да лов шыӧс кутӧмӧн — мед нин не шатовмунны — кокньыдика йӧткыштчи ва шӧрлань...
Быд сӧнӧн кыла керйыслысь дзибрасьӧмсӧ...
Весиг кыла, кыдзи керйыс кыйӧдчӧ ме бӧрся, ог-ӧ ме унджык нёровтчышт...
Берег дорӧдыс, ляпкыдджыкинӧдыс, ничево зібъяси.
abu
abu
abu
Но сэсся джудждаммис, багырӧй ӧдва судзӧ, и ме эг понды лысьтны зібъясьнысӧ...
Нӧшта лажыньтчышті и понді сынны багырӧн, кык лопта пелысӧн моз.
Но ӧд багырыд абу пелыс, да и пыдіа пукалысь керйыд — абу пыж, он и ылав, кӧть кутшӧма чолскы-сын, визулыс сӧмын кылӧдӧ.
Тадзинад мӧдарӧдзыс верман и не воны, чукыльтанінас бӧр таладор берегас вермас ляскыны...
abu
А мый нӧ меным воштынысӧ!
Тадзитӧ визгигӧн Пикон всё равно пановтас — кузь-кузь, а бура жӧ со сулалӧ кер вылас, велавлӧма жӧ коркӧ...
И ме мый вынысь зібйыштчи багырӧн увдорсянь, ёнкодь визулыслы паныдмоз.
Но сэки керйыд ме улын пырысь-пыр жӧ гартовтчис, муртса эг шырснитчы ме сы вылысь.
Быть лоис бок ногӧн сувтны да заводитны места вылын рӧдтыны.
А сійӧ, пежыд, лӧньӧм пыдди, пыр ӧдйӧджык гартчӧ.
Быттьӧ мотор бергӧдлӧ сійӧс, махӧвикӧс моз...
А ме рӧдта-чеччала, быгыльтчысь бӧчка вылын ош моз, карын циркысь аддзылі, ёна и сералі сэки...
Ӧні ме ачым сійӧ ош местаас лои...
Муртса ме удиті ош йывсьыс думыштны, кыдзи бузгыси ваӧ.
Но багырӧс эг лэдз киысь...
Шоныд эськӧ ваыс, он кынмы, но яндзим.
Берег вылын, кыла, кулӧны-сералӧны...
А Пикон пановтіс нин менӧ.
Бузгысьӧмтӧ кыліс да друг бергӧдчыштіс — нимкодьысла, дерт, гашкӧ, мед тшӧтш сералыштны.
Но сэки, песовтчӧмсьыс, и сы улын керйыс ырсмуніс дурпоп моз. Мися, енмыс тай абу на жӧ Порсь Педӧр!..
Пикон ме моз жӧ бокнёвтчис да и пондіс рӧдтыны-чеччавны, ӧтарӧ и мӧдарӧ, сідз и тадз.
Но, лӧньӧдӧм пыдди, сӧмын и ӧддзӧдӧ керсӧ, ӧд ёна сьӧкыдджык сійӧ ме дорысь...
abu
abu
Пикон бузгысис жӧ ваӧ, дзикӧдз вылӧ вошліс, бӧр быльснитіс, ыкйӧдлӧ-сьӧласьӧ...
Ме сэк кості бӧр вожаси кер дін вылӧ.
Ачым пола — мед жӧ нин, мися, бара эз понды бергавны...
abu
Думайта сэсся: вай жӧ, мися, кер дінсяньыс заводитла чепсасьны, помсяньыс, багырӧс ог и кут лэптывны васьыс, му бердсьыс.
Йӧткасьны и быттьӧ мыджсьыны моз понда сы вылӧ...
Мыйта судзас...
И копыртчӧминсьыс оз ков веськӧдчыны...
А Пикон, видзӧда да, заразаыд, бӧрсӧ оз и кӧсйы кайны кер вылас!
Варччӧмӧн йӧткӧ керсӧ мӧдар береглань, пельпомнас и юрнас...
abu
abu
Но сэки пондісны горзыны пыжсянь и берегсянь:
тадзи пӧ оз позь!
Тадзи пӧ балл оз ло!..
Шуӧма вӧлі — кер вылын сулалӧмӧн колӧ вуджны.
abu
И Пикон, ёна тэрмасигтыр, пондіс ызӧдчыны-каттьысьны кер вылӧ боксяньыс.
Некыдз оз кӧсйы сетчыны мортыд, дзикӧдз ыззьӧма.
Но дулан керйыд бара на тюльскыліс-сюйліс сійӧс увлань юрӧн ва пыдӧслань, дзикӧдз вошліс...
Буракӧ, сӧмын коймӧдысьнас вермис кавшасьны сійӧ кер вылӧ...
Менам серамӧй петӧ сы вылӧ видзӧдігӧн, но и ог лысьт серавнысӧ, ме весиг бурджыка лолыштны ог лысьт, непӧштӧ серавны.
Ме ньӧжйӧникӧн йӧткася и йӧткася водзӧ...
И колӧ жӧ!
Буретш сэки менам голяӧ зяткысис-пуксис мазі ыджта лӧдз.
Тьпу!
Кысь-мый сійӧс вайисны...
И пырысь-пыр жӧ варснитіс-курччис, да сэтшӧма, мый меным кажитчис — голя джынйӧс нетшыштіс.
Мед нин эськӧ курччис кӧ, но ӧд, пежыд, некыдз оз кӧсйы бӧрсӧ чеччыны, йирӧ и йирӧ менӧ, быттьӧ кодкӧ нарошнӧ мӧдӧдӧма сійӧс.
А ме ог лысьт киясӧс мынтӧдны багыр дінысь — бара ӧд верма шатовмунны.
Чужӧмӧс сӧмын быд ногыс вежньӧдла, вӧв моз, думысь зіля голяысь кучикӧс кыдзкӧ вӧрзьӧдны да кӧть нин тадзи повзьӧдны вир юысьӧс.
Но менам некыдзи оз артмы вӧлыд моз...
А лӧддзыс, буракӧ, гӧгӧрвоӧ менсьым коньӧрлунӧс, вирӧс нёнялӧ и нёнялӧ да быттьӧкӧ весиг кургӧ радысла...
Ӧтлаын и кывтам ми лӧддзыскӧд кер вылын.
Мӧдар берегӧдзыс сійӧ нёняліс менӧ...
Мӧдар берегса лыаӧ Пиконлӧн да менам кер ныръяс нюшкысисны ӧтпырйӧ.
Пыжын пукалысьяс шуисны — тані пӧ ті, зонъяс, ӧткодьӧсь, некоднанныд энӧ вермӧй.
Ми Пиконкӧд чеччыштім лыадорса шоныд ваӧ.
Кокъяс менам тірзьӧны керсӧ ёна топӧдӧмысь, сэтшӧма мудзӧмаӧсь...
Бурджыка видзӧдлі Пикон вылӧ — ваысь петӧм ыджыд рӧда пон кодь сійӧ сулалӧ, овлӧны тай сэтшӧмъясыс — кузь кокаӧсь, нёпкысьӧм бокъясаӧсь, куш лыыс да кучикыс быттьӧ...
Пикон вылысь ваыс тюргӧ-виялӧ шорӧн, юрсиыс кыдзисюрӧ лясӧма кымӧсас...
Сэтшӧм тешкодь сійӧ лоӧма...
И ме понді куснясьӧмӧн серавны.
abu
abu
Сійӧ видзӧдліс ме вылӧ да тшӧтш резьӧбтіс-серӧктіс...
Ми водім пӧсь лыа вылӧ да пондім быглясьӧмӧн серавны.
И тайӧ серамыс кыдзкӧ быттьӧ матыстіс миянӧс, кык кандидатӧс, ӧта-мӧдным дінӧ...
Асланым берегӧ ми вуджим ӧтлаӧдӧм керъяс вылын, и тадзисӧ, кыкӧныдлӧн, найӧ весиг эз и шатовмунлыны миян кок улын.
Менам чукӧрмис унджык балл, и войтырыс дінӧ бӧрсӧ ме вои бригадирӧн нин.
2
А командаӧй менам, веськыд берегса атаманлӧн, дзоньнас том йӧзысь.
abu
Кызвыннас дас квайт, дас сизим да дас кӧкъямыс арӧсаяс.
Пиконлы дас сизим жӧ вӧлӧма, кор сӧмын и удитлӧма быдмыны та кузясӧ.
Шуйга берегӧд миян кодьяс жӧ пондасны лэччыны и...
Ставӧн — войнаӧн песӧм-быдтӧм зонъяс да нывъяс.
Фронт вылын усьӧм батьястӧгыс быдмысь зонъяс да нывъяс.
Верстьӧ йӧзлысь уджсӧ важӧн нин мыркысь зонъяс да нывъяс...
Кутшӧмӧн вӧчис найӧс сьӧкыд олӧмыс?
Перӧ-ручка пыдди багырӧн да черӧн вӧдитчӧмыс?
abu
Ставныс найӧ матігӧгӧрса сиктъясысь, лыддьыссьӧны колхозникъясӧн.
Но гортаныс, видз-му вылын, этша и уджавлӧны.
Сы вӧсна, мый война чӧжыс налы ковмис пессьыны вӧр дінын.
abu
abu
Тӧвнас пӧрӧдны керсӧ да кыскыны юяс дінӧ; тулыссянь да сёр арӧдз сійӧ жӧ керсӧ кылӧдны карса запаньясӧдз.
Тӧвнас — собавны морӧсӧдзыд лым пиын, турдавны-кынмавны веж кӧдзыдъяс дырйи; а юяс воссьӧмсянь да йи сувттӧдз — уявны ваын, кер йӧткигмоз сӧніка ваысь куравны ревматизм да кос висьӧм...
А видз-му уджъяссӧ налӧн мамъяснысджык мыркисны.
Да пӧрысьяс.
Да посниулов.
Кодъяслы некыдз эз позь торйӧдчыны гортныс дінысь...
abu
abu
abu
Тайӧяслӧн жӧ, кодъяс ӧні менам бригадаынӧсь, став пайыс да шудыс — вӧрын.
Вӧр, вӧр да нӧшта на вӧр!..
Коді кузь война чӧжыс сэтшӧма коліс страналы...
Коліс, гашкӧ, дас пӧв, сё пӧв ёнджыка миян жебиник муяс вылын быдтӧм нянь дорысь...
А ӧні сійӧ, вӧрыс, колӧ ещӧ на ёнджыка...
Ме аддзылі, кутшӧма сійӧ колӧ...
Россия пасьта гӧнитігӧн ас синмӧн аддзылі, кыдзи войнаыс изӧма-пазӧдӧма ставсӧ...
abu
Унджык ныв-зонсӧ ме буракодь тӧда, кутшӧмӧсь найӧ эмӧсь.
Ӧтиӧс со, медкузьсӧ, муртса на тӧдмалі...
А мукӧдсӧ, чайта, оз жӧ ло сьӧкыд гӧгӧрвоны да тӧдмавны, коді мый дон сулалӧ...
Со тай нӧ кер чукӧрыс!
Ачым шуи — ветымын кубометр, сё кымын воськов сайын юсяньыс, пӧскӧтина вылӧ ытваыс сатшкӧма.
Ковмас быглявны, зоръявны керъяссӧ, чукляджыкъяссӧ пельпом вылын новлыны.
Бӧр ваӧ лэдзны, мед водзӧ кывтӧны, нинӧмла налы тані весьшӧрӧсӧ сісьмыны...
Татшӧм уджад пырысь-пыр и тыдовтчас быдӧн...
Ичӧтик мастер — Сюзь Васькой — шуис:
— Но мый нӧ, Федя, командуйт.
Тэнӧ велӧдны оз ков.
Рытӧдзыс кӧ воанныд Лӧпырдінӧдз, аккорднӧя гижа нарядсӧ, мед унджык воас тіянлы...
А ме мӧді, узянін йылысь колӧ тӧждысьыштны, кыдз-мый сэні кухняыс да...
Мед сёйтӧг эз узьмӧдны миянӧс...
Со тадз, зимӧгоръяс...
Шуис и мӧдӧдчис тірӧдны дженьыдик кокъяснас ю кывтчӧс.
Ме думышті — Лӧпырдінӧдзыд вит гӧгӧр километр лоӧ.
Мися, быд чукыльын кӧ лоӧны татшӧм жӧ кер чукӧръяс, то ӧдвакӧ ми воӧдчам талун сэтчӧдз.
Но, бӧртинас тыдовтчас!
А миян лудӧны нин киясным бур уджысь.
Ӧтвывъя уджысь.
Сэтшӧм уджысь, кор тэнад лолыд ыпъялӧ тӧв йылын жар би моз, кыпыда сьылӧ и ворсӧ, и ассьыд став вынтӧ помӧдз тэ сетан ӧтувъя вынӧ, а сы пыдди ӧтувъя ыджыд выныс быттьӧ дзоньнас ыльгысьӧ-пырӧ тэнад вир-сӧнӧ.
И тэныд окота някравны и муркӧдны, окота пановтны мукӧдсӧ, окота лоны мукӧд дорсьыс ёнджыкӧн и сюсьджыкӧн...
Да нӧшта нин кор тэ вылӧ, том морт вылӧ, видзӧдӧны нывъяс, орччӧнӧсь найӧ, и тэ лов тырнад кылан ас вывсьыд налысь пӧсь синъяссӧ...
— Мый нӧ, биа бордаяс, босьтчылам али мый?!
Сэсся ёна тшӧктӧм тай эз и ков.
Татшӧмторъяс дінад велалӧм йӧзыд быдӧн аддзӧ, мый колӧ вӧчны.
Коді вӧсни рудстойкаяс да потшъяс новлӧ утъяс вылӧ — мед на кузя кокньыдджыка быгыльтчисны сьӧкыд керъясыс, мукӧдыс нин чашкыльтӧны кер чукӧрсӧ водзвыв дасьтӧм зоръясӧн.
А со нин кыз кырся дін кер — пӧсь шонді водзын косінын олігӧн сирзьӧм помъяса — долыдпырысь пондіс гӧгыльтчыны утъяс вывті.
Быттьӧ сэтшӧма нин дышӧдӧма сылы вӧрзьывтӧгыс жуйвидзнысӧ.
Нывъяслӧн ки пыдӧсъясыс быттьӧ кокньыдика и инмӧдчывлӧны шоныд кырсь дінас, а сійӧ, керйыс, гольгӧ-гӧгыльтчӧ, ёна пӧсялӧм ловъя лов моз тэрмасьӧ ыркыд ваа Сыктывлань.
Нывъяс тӧдӧны, мый оз ков лэдзны сылы сувтнысӧ — ӧд вывсьыс кокньыдджык гӧгыльтнысӧ сійӧс, — и копыртчыштӧмӧн сӧмын и зятйӧдлӧны ичӧтик, чорыд ки пыдӧсъяса кияснаныс, сӧмын и зятйӧдлӧны...
Но керйыслӧн діныс, кызджык да, пановтӧ йывсӧ, кӧсйӧ чеччыштны ут вылысь.
Ме уськӧдча йывланьыс, керйыслӧн котӧртігмозыс удита кузя зорйыштны, шыбитны йывсӧ водзлань...
— Давай, давай!
Чепсав!..
Йӧткав!..
Миянӧс-ӧ велӧдны кер дінад?
Ӧти кер бузгысис ваӧ, мӧд, коймӧд...
А со этайӧ кыз дінсӧ он гӧгыльт, вожа быдмылӧма...
Нӧбалам!
abu
Жнёпкӧптім нёль зор вылӧ, кӧкъямысӧн босьтім зор помъяссӧ сой кусыньяс вылӧ, и мӧдӧдчим ньӧжйӧникӧн.
Быттьӧ зэв донатор нуам, полам жугӧдны.
Стӧчджыка кӧ — сконйыштчӧмысь полам...
А сьӧкыд жӧ заразаыд!
Сойястӧ дась нетшыштны пельпом вечикъяссьыд...
Кынӧмыд зэлалӧма...
И кокъясыд, нюрӧд собигӧн моз, дзурсмунлӧны муас...
А Сыктыв визулыс кутшӧм кокниа босьтіс пежӧс, кос чагйӧс моз...
abu
Этайӧ керйыс, буракӧ, нӧшта на урӧсджык — каллян кодь діныс, татшӧмтӧ ни быгыльтны он вермы, ни зоръяс вылын нуны абу кивыв.
Быдмылас жӧ татшӧм седуныс...
— Коді кӧсйӧ мекӧд кыкӧн! — горза.
Пырысь-пыр жӧ Гӧрд Ӧльӧш чепӧсйис дінланьыс, эз повзьы, мый сьӧкыд козйыс, гашкӧ, дас пудъя.
— Энлы, ме босьта дінсӧ, — шуа, а аслым нимкодь, мый Ӧльӧшыс дінланьыс первойӧн уськӧдчис.
— Тэныд, бригадир мортлы, асьтӧ видзны колӧ, туйыс кузь, — воча нюмъялӧ Ӧльӧш.
— Бур атаманъясыд пӧ оз корсьлыны аслыныс кокньыдсӧ, — шуа Ӧльӧшлы.
Отсалісны лэптыны пельпом вылӧ чукля коз дінсӧ.
Чорыд кырсьыс зу моз сатшкысис ньылӧдӧм голяӧ.
Уна пудъя сьӧктаыс жамкнитіс пельпомӧс, коскӧ бытшнитіс, лов шыӧй топаліс.
И кыла, кыдзи зэвтчисны кӧсичаясын вир сӧнъясӧй, буракӧ, кыз шӧртъяс моз лыбисны, мед кӧть оз жӧ потны...
— Но, мӧдім...
Керсӧ веськыд киӧн вывсяньыс сывйыштӧмӧн тіля-муна дженьыдик воськолӧн.
Татшӧм сьӧкта улад кузятӧ он воськовт...
Но кыла — керйыс лёк ногӧн зӧркйӧдлыштӧ пельпомӧ, сы вӧсна, мый Ӧльӧш оз ме моз жӧ тувччав.
Дерт, сылы сьӧкыд жӧ, жебджык сійӧ ме дорысь.
— Ӧльӧш!..
Эн тірӧд кӧза моз...
Ме моз жӧ шатлав...
Ӧльӧш ме серти ладмӧдӧ воськовсӧ:
— Ок и свинеч вӧлӧма... — мышсянь кашкӧ сійӧ.
— Вай ӧні вежам пельпомъясӧс... — недыр мысти шуа сылы. — Сувтлам да...
Кужан-ӧ вежнысӧ?
Эн уськӧд сӧмын-а...
— Кужа... — кашкӧ воча. — Заводит...
Ме дзикӧдз копырта юрӧс да сюя кер увтас, ньӧжйӧникӧн вешта керсӧ мыш вывті, сюрса лыӧс варкнитлӧ сійӧ, но век жӧ веськалӧ шуйга пельпом вылӧ.
Сэсся и Ӧльӧш ме моз жӧ вӧчӧ.
abu
abu
Но кӧть и мудзтӧм на шуйга пельпомӧй, сы вылын нӧбавнысӧ кыдзкӧ абуджык кивыв — быттьӧ векньыдджык сійӧ, керйыс озджык ӧшйы, кыкнан киӧн лоӧ кутыштавны...
Но нинӧм, мед и сійӧ велалӧ, карӧдзыд ӧд, тадзитӧ новлысигад, куш ӧти пельпомыд дзикӧдз вермас чуктыны...
Коркӧ тай сэсся воис жӧ кыркӧтшыс!..
Ӧні колӧ шыбитны пельпомъяс вылысь, быть колӧ ӧтпырйысьӧн чапкыны.
А то, коднымкӧ кӧ водзджык йӧткыштам, вермас сэтшӧма жамкнитны, мый сюрса лыыд чегӧ...
<rus>— Раз!</rus>
<rus>Два! Оп!..</rus>
И со нин миянӧс мучитысьыд ызмунӧ Сыктывлӧн сӧдз ваын, вошлӧ, бӧр быйкнитӧ да, долыдпырысь катласигтыр, мӧдӧдчӧ кывтны.
Лӧсьыд ӧні сылы, сӧтанапызьлы!..
— Федя, тадзинад вед гӧгтӧ вӧрзьӧдан...
Выль бригадирӧс ковмас сэсся миянлы бӧрйыны, медводдза лунсяньыс... — мелі ныв гӧлӧс быттьӧ мавтыштӧ лолӧс.
И весиг быттьӧ пырысь-пыр жӧ босьтӧ став мудзыштлӧмӧс...
Сідзкӧ, эг тай весьшӧрӧ ме тільсьы, кодкӧ видзӧдӧма на ме вылӧ...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Ме бергӧдча и вочаася Зиналӧн сьӧд синъяскӧд, кодъяс югъялӧны лысваасьӧм льӧм тусьяс моз.
— Кутшӧм нӧ ме мужик морт, этатшӧм паличысь кӧ гӧг вӧрзяс! — збояла тадзи, а аслым любӧ, мый Зинаыс аддзылӧма сьӧкыд кер нӧбалӧмсӧ.
Мукӧд нывъяс аддзылӧмаӧсь и, гажаа горзӧны:
— Федя, эновтін тай нӧ миянӧс!
Миян дінӧ лок...
Ме бӧр босьта зор да чепӧсъя на дінӧ, отсала быгльӧдлыны медкыз керъяссӧ.
Нывъяс дырйиыд, он и тӧдлы, кер улас пыдӧджык зорыд сюйсьӧ...
Пӧшти помӧдзыс, воропӧдзыс сюян...
Да сэтшӧма нярснитан-лэптыштан, мый весиг йӧймылӧ керйыс виччысьтӧмысла да сэсся и чепӧсйӧ гольгыны-котӧртны шылялӧм утъяс вывті.
А тэ ачыд котӧртан сы бӧрся да бара нин зурскан-сюян зортӧ улас, ӧтнад сюян шӧрвыяс кымын, мед равновесиеыс эз вош...
Гажъялысь нывъяс весиг оз и удитны инмӧдчывны кер дінӧдзыс...
Сы вӧсна, мый тэ дзикӧдз ышмӧмыд налӧн ошкыштӧмысь, налӧн шензьӧмысь, аслад удаллунысь ышмӧмыд...
И Гӧрд Ӧльӧш, видзӧда, ёна жӧ ыззьӧма, оз жӧ жалит вынсӧ.
Пикон тшӧтш и...
А вот Ӧнча Микол абуджык на кодь.
Сійӧ зэв ичӧтикаӧн сюйыштавлӧ зор помсӧ кер улас, быттьӧ жель помӧн пиньясас гудйысьӧ.
Да и оз дінланьыс, а кер йывланьыс век веськалӧ.
Сы вӧсна мый оз медводзӧн уськӧдчы керйыс дінӧ, мукӧдыс пановтӧны сійӧс...
Интереснӧ...
Мортыд кыдзи тыдовтчӧ, весиг со тані...
Ӧти век медводз чепӧсйӧ, медсьӧкыдінас, век кер дінланьыс...
А мӧд нюжмасьыштас, гыжъясьыштас и векджык йыв дінас веськалӧ...
Ёсь синма Зина мукӧд нывъяс серти частӧджык жӧ инмӧдчывлӧ кинас керсӧ быгыльтігӧн.
И гажаа горӧктышталӧ...
Видзӧда, кыпыда уджавсьӧ сылы...
Бурмӧдӧ сьӧлӧмӧс и Крестинлӧн уджыс — мужичӧй моз сійӧ зоръялӧ да путкылялӧ керъяссӧ...
Да и нылыс, буракӧ, миян серти, зонъяс серти, некодысь абу омӧльджык — со тай пельпомъясыс кутшӧмӧсь! — гӧгрӧсӧсь и паськыдӧсь, кушӧдӧм сойясыс ми вок серти кык пӧв кызджыкӧсь и...
Вӧв мам кодь пӧ — шуӧны миян татшӧм нывъяс йывсьыс...
abu
Ме тӧда: кызь вит арӧса Крестинлы пӧттӧдзыс жӧ нин вичмис вӧр уджыд.
Тӧвнас сійӧс век медсьӧкыдінас индӧны — сӧвтчысьӧн, кер додьяс сӧвтны, сы вӧсна мый мукӧдыслӧн оз судзсьы та вылӧ выныс.
Артавны кӧ, кымын кер нин сійӧ лэптыштліс дас вит арӧссяньыс!
Кымын дін зоръяліс...
abu
abu
Час-мӧдӧн ми пурк-парквӧчыштім кер чукӧртӧ, ветымын кубометртӧ.
Быттьӧ ыджыд вына тӧв ныр вувзьысьліс да чышкыштіс...
Не кӧ ми — сідзи и вермис вошны эськӧ тайӧ вӧрыс: пес вылӧ таргайтісны, либӧ ропмуніс-тшыксис...
Сідзкӧ, абу тай весьшӧрӧ думыштлӧмаӧсь Моль Бӧжтӧ!..
— Перекур!
Купайтчам!..
abu
Зонъяс водзвыв нин кульӧмаӧсь дӧрӧмъяссӧ.
Нывъяс, яндысьысьджык йӧзыд, вешйӧны увланьджык, миян синъясысь ылӧджык.
И бузгысис менам бригадаӧй Сыктылӧ.
Сэтшӧм визув да ыркыд ваыс.
Сэтшӧм сӧдз.
Ньылӧмтӧ меліа мыськовтӧ.
Сибдӧм кырсьсӧ вывсьыд и.
Мудзӧмтӧ и...
Ок, лӧсьыд! Сэтшӧм лӧсьыд...
Муса Сыктылӧй дай матушкаӧй!
Вердысьӧй дай юкталысьӧй!
Пальӧдысьӧй дай мыськалысьӧй!..
Кутшӧм бур ен со тэнӧ лӧсьӧдлӧма-а?
Миянлы радлун вылӧ.
Миянлы шуд вылӧ...
Кыдзи нӧ эськӧ тэтӧгыс ми олім?..
А увланьынджык — миянлы бура тыдалӧ! — лыадорса ляпкыдик шоныд ваын куйлӧны нывъяс.
Быттьӧ еджыд черияс.
Ыджыд черияс...
Миянлысь синъяснымӧс сира гезъясӧн моз кыскӧ налань...
И том вирным миян пуӧ, мед кӧть Сыктывсӧ дзоньнас эз жӧ пузьӧд!..
Ок, томлун!..
А луныс гажа, лӧз енэжсянь миянӧс пӧжӧ июнь помса шонді, войвыв мулӧн дона шонді, коді абу вывтісӧ пӧсь, буретша пӧсь...
Истанъяс, лэчыда чипсігтыр, тірӧдӧны-котралӧны мӧдарса лыа вывті, дзик ва бердӧдыс.
Матын мыйыськӧ яра видчӧ сырчик, буракӧ, поз вӧснаыс тӧждысьӧ.
Сьӧд джыджъяс шытӧг чивкъялӧны юр весьтаным, ньӧв моз качӧдчыласны зэв вылӧдз, сэсся тювгысьласны-пыравласны кыркӧтшӧ сизьдӧм пемыд розьясӧ...
Веж туруна видз вылын чирксӧ-тюргӧ-чипсӧ, лэбалӧ-чеччалӧ гут и гаг...
Став ловъя лолыслы нимкодь да долыд югыд шондіысь.
Да вӧльнӧй светыслӧн сӧстӧмлунысь.
Да сӧдз Сыктывлӧн ыркыдысь...
Ок, кутшӧм лӧсьыд овны!
Да и мый нӧ миянлы шогсьынысӧ да повнысӧ, кӧть эськӧ и колӧ лэччӧдны моль бӧж карӧдз, куимсё кызь вит километр?!
Да кӧть витсёӧс лэччӧдам!
Кӧть тысячаӧс..
Лэччӧдам!..
Том йӧзыд...
Ми ӧд ӧні абу вийӧриник зырымбедьяс, кутшӧмӧн вӧвлім нелямын кыкӧд, нелямын коймӧд воясын.
Ӧні ӧд нелямын квайтӧд во нин!
Быдмыштім ми, вынтор лоис сӧнъясын, быд пӧлӧс сямлунным содіс...
Со тай мый ӧдйӧ чашнитім кер чукӧрсӧ, ёна тшӧктӧмъяс эз ковны...
Гожӧмбыднад кыдзкӧ-мыйкӧ воам, гажтӧм оз босьт ни.
abu
— Ноко, босьтламӧй багыръясӧс и — водзӧ!
Пикон да Ӧльӧш, пыжӧ пуксьӧй, ті медсюсьӧсь!.. — нимкодь мем командуйтны бура уджыштӧм да ыркӧдчӧм-купайтчӧм бӧрын.
Быд косӧм кер ваӧ лэдзам, мед кывтӧ, мед лэччӧ кардорса запаньӧ, и сэні пуръялӧны сійӧс...
Немся кер огӧ кольӧй ва вылӧ ни видз вылӧ, тыӧ ни куръяӧ, ставсӧ кылӧдам!
Оз позь кольны сісьмӧм вылӧ, пучейяслы сам вылӧ татшӧм добрасӧ.
Оз позь, мед локтан ытва нуис дона керъяссӧ кытчӧкӧ Белӧй мореӧ...
Быд кер ӧні сулалӧ зарни дон.
Быд кер — няньысь коланаджык...
Сідзкӧ, водзӧ, водзӧ, муса другъяс да пӧдругаяс!
Да вайӧ сьылыштамӧй мунігмозным, таті тай, кыркӧтшӧдыс, этша сибдӧм керйыс.
Зина, горӧдлы!
А сылы мӧдысь тшӧктӧм оз и ков: вильыша крукыштіс менӧ сой пӧлӧд, топӧдчыштіс — ёмаыд оз и яндысь! — да и мӧдіс ливкйӧдлыны:
Веж видз вывті муна-муна,
Мича дзоридз сэні уна,
Зарни дзоридз вывті уна.
Меным гажа, сьыла-йӧкта,
Мича дзоридз водзӧ ӧкта,
Зарни дзоридз ӧдйӧ ӧкта,
Муса зонлы юркытш кыа,
Гортысь пета — рытъя кыа,
Гортӧ локта — асъя кыа...
Шойччан-узянінӧ ми воим сёрӧн рытнас, час ӧкмыс гӧгӧр, кытчӧдз эгӧ весалӧй берегъяссӧ Лӧпырдінӧдз, эг и дугдӧй.
Мудзӧсь, гажаӧсь воим.
Торйӧн нин гажмим, кор пондіс кывны би вылын пӧжсьысь роклӧн ловтӧ гильӧдысь-мавтыштысь кӧрыс.
А со и кухняным, сійӧ ӧні медся муса миянлы!..
Кузь кондаясысь зэлыда пуръялӧм плитка вылын, вевт улын, ыджыд артельнӧй пӧртъясын руасьӧны яя шыд — дук сертиыс тӧдчӧ, мый яя, миянӧс он ылӧдлы! — ид шыдӧса рок да чай...
Да нӧшта шуисны миянлы, мый сетасны спирт, фронт вылын моз — 100 граммӧн быдӧн вылӧ.
Тадзинад кӧ, мый не овны!..
Татшӧм сёян-юаннад мыйта колӧ позьӧ някравны керъястӧ!
abu
Шуйга берегсаяс танӧсь жӧ нин и — миян кодь жӧ бригада, унакодь йӧз чукӧрмис.
Мастеръяс пондісны юклыны спирт...
abu
Нывъяс яндысьӧны, чиктылӧны, повзьӧм синъясӧн видзӧдӧны мастер киын мерка вылӧ...
Сюзь Васькой меным кисьтіс жӧ дрӧб тусьӧн дӧмӧм кружкаӧ, быдторсӧ нин тӧдлысь кружкаӧ, мыйта нин юӧма сэтысь.
И ме, кыдз тӧвйӧм гут нин, сортӧг и лӧсышті, кӧть эськӧ и спиртыс тайӧ вӧлі сім рӧма да карасин дука.
Бӧрсяньыс сӧмын ва кылӧді, мед карасин дуксӧ голя розьысь пожйыштны.
А сэсся эг и казявлы, кыдзи нюмыль-нямылькери ассьым шыдӧс да рокӧс...
Водӧм водзвылын, мед, буракӧ, миянлы чӧскыдджыка узьсис, моль бӧжса начальник Феофан Семенович Вурдов висьталіс речь.
Сійӧ, тыдалӧ, лунтыр дасьтысьӧма миян олӧмын тайӧ историческӧй здукыс кежлӧ — весиг пес вылӧ пӧрӧдлӧм кондалысь дінсӧ кольӧдӧма, зэв кыз чурка, мед сы вылӧ сувтны, трибуна вылӧ моз, да ставнымӧс аддзыны, дерт, тшӧтш мед и аслыс тыдавны...
Кавшасис сійӧ чурка вылад, стрӧг синъясӧн кытшовтӧдіс миянӧс, а ми быдӧн неуна гажмыштӧмаӧсь — лунтыртӧ пессьӧм бӧрад прамӧя мӧрччис спиртыс...
Видзӧда ме Вурдов вылӧ, и меным сійӧ друг пондыліс кажитчыны тури кодьӧн...
Тулыснас ме аддзылі турияссӧ Ыбын дорысь.
Найӧ вӧлі пуксьӧмаӧсь васӧд шутьӧм помӧ шойччыштны, Войвывлань кузятӧ лэбигӧн, буракӧ, мудзӧмаӧсь да.
Ми буретш вӧлі кывтам пыжӧн муртса на воссьӧм Ыбынӧд и зэв матӧдз вермим сибӧдчыны на дінӧ...
Жмотйӧдлӧны-ветлӧдлӧны кузь кокъяс выланыс, мыйкӧ кокалӧны.
А ӧти, медыджыдыс, гашкӧ и Феофан Семенович моз жӧ вожакыс, чатӧртӧма юрсӧ да дзӧръялӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, кывзысьӧ.
Голяыс быттьӧ суслан ёсь чурвидзӧ, код вылӧ абу пысалӧмаӧсь вылыс кольтасӧ, а кокъясыс — загреки! — таг бедь кодьӧсь, кузьӧсь да вӧсньыдӧсь, кыдз-мый и кутӧны ыджыд топыд тушасӧ...
Чурка вылын сулалысь да ӧтарӧ-мӧдарӧ дзӧръялысь Вурдов ӧні меным буретш тайӧ тури кодьысӧн и кажитчис.
Векни, омӧля и тӧдчысь тшӧка лыа юрыс сылӧн тӧдлытӧг вуджӧ вӧлі кузь голяӧ, а голяыс — тшупӧдасьлытӧг жӧ — зэв крута лэччысь пельпомъясӧ.
А сэсся — дзик нин виччысьтӧг! — жебиник морӧс улас джаджъясьӧ гӧгрӧс кынӧм, кодӧс мыджӧны кузь да вӧсни кокъяс.
Но тури, тури и эм!..
— <ns>Тэварисси</ns>! — швычӧка горӧдіс Феофан Семенович, веськыд кинас ӧвтыштігмоз.
Сэсся чатӧртіс юрсӧ, синъяссӧ мыйлакӧ веськӧдіс вӧр-пу йывлань да, сёрнитігчӧжыс, омӧля сэсся и лэдзліс. — <ns>Тэварисси</ns>!
Ме кӧсъя сувтӧдны тіян водзӧ ответственнӧй мог.
Мед ті быдӧн тӧдінныд, и мед быдӧнлы йиджис вемӧдзыд...
Миянлы колӧ вайӧдны карӧдз хвостӧвӧй караванка!
Моль бӧж...
Вайӧдны, <rus>понимаете ли</rus>, кынмавтӧдз, мед немся кер эз коль Сыктылӧ!..
Ковмас ёна зэлӧдлыны сӧнъястӧ, <ns>ужжавны</ns> синмысь би петмӧн.
Мыйла?
Да сы вӧсна, мый берегъясын косьмӧма да куйлӧ <ns>зэ-эв</ns> уна вӧр.
Ме тайӧс, <rus>понимаете ли</rus>, веськыда висьтала тіянлы...
Тувсов ваыс таво вӧлі <ns>ыжжыд</ns>, уна вӧр нӧбалӧма бунтъясысь да пыртӧма куръя йывъясӧ да видзьяс вылӧ.
Обоновка абу. <ns>Дистанчионеръяс</ns> абуӧсь...
Став надеяыс — миян вылӧ.
Миян кырымъяс да пельпомъяс вылӧ.
И, <rus>понимаете ли</rus>, миян героизм вылӧ!.. — горӧдіс Феофан Семенович да весиг кучкис морӧсас. — Но ті томӧсь, <ns>ужжавны</ns> верманныд.
Ті <rus>понимаете ли</rus>, коми вӧралысьяслӧн да пӧрӧдчысьяслӧн пиян, а абу <ns>куссьӧмкӧ интиклюшкаяс</ns>...
Бура кӧ кутанныд <ns>ужжавны</ns>, ме понда кык мында тіянӧс вердны.
И быд лун сетны спирт! <rus>Понимаете ли</rus>, быд мортлы...
А кысь ті <ns>тассьӧмсӧ</ns> аддзылінныд колхозъяссьыд?..
Ӧні, дерт, ті <ns>эссяӧнӧсь</ns> на.
Но вочасӧн, лэччигмоз, быд сиктысь пондасны воны содтӧд йӧз.
Мыйтаӧн кӧ содасны и постояннӧй кадрӧвикъяс...
Сэсся — Выльвадорын дасьтӧма тіянлы плашкаут.
Дерт, абу двореч, но век нин юр сюянін, узьлыны понданныд вевт улын, зэрысь да мый да видзас.
И ломтыны ӧні оз ков — шоныд, да и ныла-зонмаыдлы кӧдзыд дырйи пач оз ков! — вӧр-пу йылысь синсӧ лэдзигмоз шмонитыштіс Феофан Семенович. — Кыдзи ми пондам <ns>ужжавны</ns>?
<rus>Понимаете ли</rus>, миянлы колӧ топӧдны суткисӧ!
Да, топӧдны, оз кӧ позь сійӧс нюжӧдны...
Ӧкмыс час <ns>ужжалам</ns>, ӧкмысӧс — шойччам...
Сэсся бара <ns>ужжалам</ns>...
Войяс ӧні югыдӧсь — кӧть юрын корсьысь, позьӧ и войын <ns>ужжавны</ns>.
И нинӧмла пустӧя лотны дона кадсӧ!..
«Карасиныд» жӧвгыштіс меным юрӧ, и ме гажапырысь кывзі чурка вылын сулалысь начальникӧс, торйӧн нин сы вӧсна, мый мортыд неуна пыскыльтыштіс да кыдзкӧ быттьӧ и артисталыштіс чурка вылас.
Но кор сійӧ шуис, кыдзи кӧсйӧ «топӧдны» суткисӧ, ме чуймышті.
И юалі:
— Тадзинад огӧ ми дзикӧдз вошӧ тӧлк вывсьыс?
Луныс и войыс ӧтчукӧрӧ гудыртчас да?..
— Аддзӧма тай, мыйысь повны! — шпыньмуніс та вылӧ начальник. —
abu
Мудзтӧдзыд <ns>ужжалін</ns>, воин — спирт юин, жубритін-сёйин кынӧм кучик зэлавтӧдзыд, и — узь...
Чӧскыда узин, а сэсся кӧть лун кӧть вой...
Ӧкмыс час <ns>ужжалін</ns> и — шабаш!..
Миян абу правоыс кадсӧ весьшӧрӧ сёйны!..
Да и не тэнӧ велӧднысӧ, Мелёкин! — Феофан Семенович, буракӧ, скӧрмис ме вылӧ, кинас чорыдджыка ӧвтыштіс, весиг коксӧ лэптіс, буракӧ, кӧсйис зымкнитны, но эз артмы сылӧн зымкнитӧмыс, сы вӧсна мый чуркаыс неуна векньыдджык та вылӧ, лэптӧм кокыс сынӧдас веськаліс, мортыд чуть эз усь, и быть лои чеччыштны сылы ылӧдчысь трибуна вывсьыд. — Ставыс сэсся, <ns>тэварисси</ns>, <rus>рразойдись</rus>! — помаліс речсӧ Феофан Семенович му вылын нин.
Миян ичӧтик мастерным, Сюзь Васькой, — ӧні сійӧ вывтіджык гажа, буракӧ, карасинсӧ юклігӧн унджык исавсьӧма мортыдлӧн, — водзвыв дасьтӧма вой кежлӧ пес, ноддя лӧсьӧдӧма: ӧти краж вылын мӧд краж куйлӧ, мед оз усь вылісаыс, помъясӧдыс тувъясӧн топӧдӧма, — и на костын небыдика шлонгыштӧ кузь би, ӧтарас и мӧдарас сетӧ шоныдсӧ, войбыд шонтас тадзинад...
И вольпасьным дась жӧ нин — ньыв пу лапъяс, небыдӧсь, би дорад шоналӧмысь торйӧн нин мырд сир кӧраӧсь...
Водалім ми ноддядорса чӧскыд дука вольпась вылӧ — ӧтарас нывъяс, мӧдарас зонъяс.
Но, буракӧ, пырысь-пыртӧ некодлӧн на оз унмовссьы, кӧть и мудзӧмаӧсь.
А гашкӧ, карасин дука спиртыс ыззьӧдӧ?
Али югыд войыс?
А гашкӧ, ныла-зонмалӧн том сьӧлӧмъясыс, мед кӧть и би вомӧн, кыдзкӧ кылӧны ӧта-мӧдныслысь тіпкӧмсӧ да таысь оз вермыны лӧньтӧдчыны?..
Чиктылӧны, шмонитӧны...
— Вай, бурджык, гозйӧн-гозйӧн водалам, ныв да зон, — вӧзйӧ вильыш Зина. — Сэки лададжык лоӧ, ӧдйӧджык унмовсям.
— А кысь на пӧ и тӧдан, кодкӧд колӧ гозйӧдчынысӧ, — падъялӧ ноддя мӧдарын Гӧрд Ӧльӧш. — Ме, шуам, гашкӧ, тэкӧд кӧсъя куйлыштны, а тэ талун лунтыр мӧд дінын ниртчан.
— Гӧрдыд пӧ сьӧдыдкӧд оз лӧсяв, — окотапырысь лӧдсалӧ Зина. — Налӧн пӧ весиг и челядьыс сераӧсь чужӧны...
Виччысьыштіс йӧзыслысь сералӧмсӧ да содтіс:
— Ме вот эськӧн Пиконкӧд кургышті...
А, Пикон, кӧсъян он мекӧд?
Пикон чӧв олӧ, быттьӧ узьӧ.
Но ме кыла — орччӧн ӧд куйлам — оз узь.
Буракӧ, Зиналӧн кывъясыс весьӧпӧртісны морттӧ, да яндысьӧ, оз тӧд, мый вочавидзны.
Ме казялі нин, нывъяссьыд сійӧ зэв ёна яндысьӧ, ме дорысь на ёнджыка.
Зина, дерт, пырысь-пыр казяліс тайӧс, сідзкӧ, колӧ чайтны, Пиконлы дӧнзьыштас моль бӧжад...
— Да кутшӧм нӧ ті пара? — тшӧтш ышмалӧ Ӧльӧш. — Тэ ӧд сылы, Зина, и гӧгйӧдзыс он ло...
Сы дінӧ, буди, Крестинӧс водтӧдны-а...
А, Крестин?..
Мӧдыс оз жӧ шыась вочасӧ.
— А ме эськӧ Пикон дінад каньпи моз куткыртчи, да и курги, да и курги, — оз ӧвсьы Зина.
— Воча чой тай нӧ, Анна, меысь на ичӧт, а мужикыс, Трӧш Педӧр, — адӧй, адӧй! — Пиконысь на кузьджык, и олісны шыч ни рач, кытчӧдз Педӧрыс война вылын эз усь...
Веськыда кӧ шуны, тешкодя жӧ эськӧ налӧн артмылӧма да...
Первойысьсӧ пӧ ӧтлаын водім керка джоджӧ, — висьтавліс Аннаыс, — куйлам пӧ, а сэсся пӧ и юалі ме: «Педӧр, а кӧнӧсь нӧ эськӧ тэнад кокъясыд?» «А, шуӧ мӧдыс, кӧнкӧ пӧ пач водзад...» А пач водзӧдзыс, код тӧдас, мый ылна вӧлӧма...
— А мый сераланныд? — вильшасьӧ Зина. — Челядьыс тай кыськӧ вӧліны жӧ-а...
Йӧзыс моз жӧ чужӧны вӧлі...
Миян узянінсянь, ноддя дорсянь, бура тыдалӧ, кыдзи алӧй кыаӧн ӧзйӧ Сыктыв сайса парма, ыджыд гӧрд шонді ньӧжйӧникӧн вӧйӧ сэтчӧ.
Небыдика сяльӧдчыштӧ Сыктыв.
Ва веркӧсӧ чеччыштлысь чери корсюрӧ тёльснитчас.
Водӧм водзвылас гораа чуксасьӧны кайяс.
Кӧнкӧ матын шыасис кӧк: «кук-ку, кук-ку...»
— Ок вед матушкалӧн гӧлӧсыс! — пырысь-пыр жӧ сьӧлӧм сетіс Зина да воча чукӧстчис: — Кӧкӧй, кӧкӧй, висьтав меным: кымын во ме ола, кымын шаньга сёя?
И гӧгӧрвоысь кӧк, мед бурмӧдны Зинаӧс, зэв дыр кӧкис сылы.
Дерт, и миянлы тшӧтш — ӧд Зиналӧн кодь юалӧмсӧ, буракӧ, быдӧн сетіс сылы.
Сы вӧсна, мый быд морт вӧлі кутшӧмакӧ шызьыштӧма...
Кузь туйӧ петӧмысь.
Водзын лоан сьӧкыд уджысь.
Муртса на саялӧм горт йылысь думъясысь...
Дыр кӧкис мелі кӧк.
Кодӧскӧ нимкодьмӧдіс, кодлыкӧ надея сетіс, а кодлыкӧ, гашкӧ и, сӧрис...
Ме со ачым бара жӧ тай вӧрзи шоныдінысь да велалӧминысь.
Буракӧ, енмыс сэтшӧм нин лов сетлӧма меным: ыпнитас сійӧ мыйыськӧ, и некыдз он вермы кусӧдны — сотчӧ и сотчӧ, тшӧктӧ сы ногӧн мыйкӧ вӧчны либӧ чуксалӧ кытчӧкӧ...
Таво тулыс, буракӧ, туриясӧс аддзылӧм бӧрын, выльысь и ыпнитіс лолӧй.
Кор кыпӧдчисны найӧ, нюжӧдчисны пельӧса кык гезйӧ да пондісны шывгыны сӧдз енэжӧдыс Войвывлань.
Видзӧда ме на вылӧ гажтӧмчысь синъясӧн, и быттьӧ тшӧтш окота кытчӧкӧ лэбны...
Гашкӧ, сы вӧсна окота вӧлі лэбнысӧ, мый тӧвсӧ эз Ыбынын, а мӧд участокын ковмис мастеравны?
Бара выль йӧзкӧд...
И сэтшӧм гажтӧм вӧлі гортысь...
Ыбынысь гажтӧм...
Ӧд сэні Шура Рубакин...
Сэні жӧ и Дина...
Быд ногыс вида вӧлі ачымӧс: мися, пукав велалӧминас да шоныдінас!
Эз ӧмӧй пӧттӧдзыд нин дӧнзьы тэныд вӧвъясла ветлігӧн?..
А колӧ шуны, мый Литваысь вӧвъяссӧ вайӧдӧм бӧрын ме тӧлысь чӧж тупляси больничаын, лудӧм висьӧмысь лечитісны.
Мавтасны лёк дука мазьӧн синъяссянь да кок гыжъясӧдз и жуйвидза нильӧг налим моз.
Ок и зывӧк!
Ок и ӧзйӧ-лудӧ лӧмӧссьӧм куӧй!..
А сэсся, больничаысь петӧм бӧрын, мыйта на жариті ачымӧс пӧсь корӧсьӧн...
Кӧть тэ мый эн шу, а дӧнзьыштісны миянлы сійӧ вӧвъясыд!
Россия пасьталатӧ гӧнитігӧн да лётіктігӧн...
Гортӧдз джынйыс сӧмын и воис, и то ставыс мерлина кодьӧсь, куш лыыс да кучикыс.
Медъёнъясыс, Геркулес кодьяс, ставӧн пӧрисны кузь туй вылын...
Дерт, пондісны юасьны миянлысь, кытчӧ пӧ воштінныд мукӧдсӧ?..
Карын вӧлӧма суд.
Колоннаса начальникӧс, Сметанинӧс, уна во кежлӧ пуксьӧдӧмаӧсь тюрьмаӧ.
Тшӧтш и отсасьысьсӧ сылысь пуксьӧдӧмаӧсь, Ювеналий Лихачевӧс.
Миян леспромхозсянь лэччылӧма сэтчӧ Мирон Миронэч, но сылы немтор эз ло.
Гашкӧ, записнӧй книжкаыс отсаліс?
Кытчӧ сійӧ туй чӧжыс век мыйкӧ пасъяліс...
Кор ме муні директор дінӧ дзикӧдз вылӧ вӧзйысьны леспромхозысь, Иван Петрович чуймыштіс, сэсся дыр да быд ногыс сёрнитіс мекӧд:
— Мый тэкӧд лои, Мелехин, ӧбидитісны али мый?
Ме тай быттьӧ, думысь, век бур ногӧн зіли...
Мися, писькӧс зонмыс, вежӧра, колӧ кыдзкӧ-мыйкӧ лӧсяланаджык туй вылӧ чуйдӧдны сійӧс.
— Некод менӧ эз ӧбидит, Иван Петрович... — меным яндзим и сьӧкыд тадзсӧ сёрнитны директоркӧд. — А тіянӧс ме век бурӧн понда казьтывны, олігчӧж...
— А ме кӧсйылі мӧдӧдны тэнӧ начальникъяслӧн курсъяс вылӧ.
Сэсся и водзӧ на позис велӧдчыны, ачыд эськӧ регыд директорӧн вермин лоны.
— Кысь нин ме помысь... — водзсася ме, ог кӧсйы кывзыны бур велӧдӧмсӧ. — Да и мыйкӧ оз кыскы менӧ татшӧмторъяс вылад...
Меным окота вӧлі висьтавны, мый, дась том на, кӧсъя унджык вын-эбӧс чӧжны, черӧн да багырӧн, горӧн да косаӧн ёнджыка пессьыны, ачымӧс быд ногыс калитны-ӧжыгайтны, мед татшӧм ногӧннас Армия кежлӧ бурджыка дасьтысьны...
А Армия вылас жӧ ме, ас кежамысь, ыджыд надея куті.
Водзӧ олӧм вылӧ зэв ыджыд надея!..
— А мем чайтсьӧ — лёка тэ вӧчан, мый мунан миянысь, — век на ӧлӧдӧ Иван Петрович. — Бӧртинас он-ӧ кут каитчыны?
— Гашкӧ и кута...
Но ӧні сьӧлӧмӧй мыйкӧ эз понды шонавны тані...
Гажтӧм босьтіс...
Гортысь...
Вокъясысь...
Лэдзӧй менӧ бурӧн.
Гортын олышта...
Пуктыся да мый да...
Колхозын уджышта...
А сэсся, буракӧ, моль бӧжӧн лэчча карӧдз...
Тӧв кежлас кая пӧрӧдчыны...
А сэсся и Армияӧ мунан кад воас...
— Но ладнӧ, ов, кыдзи кужан, — медбӧрын ӧвтыштіс кузь кинас Иван Петрович. — Ӧні тэ абу нин ичӧт...
А гортӧ воӧм бӧрын тьӧткаяс пондылісны менӧ гӧтравны.
Ничево пӧ, регыд дас сизим арӧс нин тэныд лоӧ, енкӧд, нюжалыштӧмыд нин и...
Невестапу нин бӧрйӧмаӧсь — орчча сиктысь абача кодь ыджыд да ён нылӧс.
Тайӧ пӧ тіянлы став гортгӧгӧр уджтӧ изас-муркӧдас, вердас и пасьтӧдас ставнытӧ, да и багатыр кодь челядьӧс чужтас...
И ме, веськыда кӧ шуны, пондылі нин небзьыны водзӧ лоана татшӧм шудсьыс: мися, гӧтрасьны кӧ и гӧтрасьны!
Батьӧ пӧ тай, шуӧны, дас кӧкъямысӧн жӧ гӧтрасьлӧма.
Вӧскресенье асылӧ тьӧткакӧд кӧсйысим лэччыны корасьны ныв ордас.
А сэтшӧма пола ме муннысӧ сэтчӧ, сэтшӧма пола!..
И немысь-немтор ог тӧд, мый ме понда вӧчны сэні, кыдзи кута невестаыслысь кисӧ корны...
И сэки ми, куим вок, вӧчим «Военнӧй сӧвет».
Ставсӧ гӧгӧрбоксянь донъялім да ӧтвылысь чорыда шуим:
— Гӧтрасьны огӧ кутӧй!!
И водз асывсянь батьӧлӧн важ пыжӧн катім Сыктыв кузя вуграсьны да купайтчыны.
Гортӧ эгӧ волӧй мӧд асылӧдзыс.
Тьӧткаыд корсяс да корсяс менӧ, но некытысь оз аддзы.
Сэсся и ыджыда сьӧлыштас татшӧм жӧникыд вылӧ...
Буракӧ, багатыр-пиянтӧг нин меным шуӧма овны...
Но сы пыдди ме — вӧльнӧй чикыш, лэба со, кытчӧ колӧ...
Да и кыдз эськӧ ме олі сійӧ нылыскӧд, йӧзӧн бӧрйӧмаыскӧд, кор менам век думайтсьӧ мӧд йылысь?..
Митяӧс мӧдӧдім карӧ велӧдчыны, десятникъяслӧн курс вылӧ.
Ачыс жӧ нин мӧдӧдчис писькӧдны олан туйсӧ...
Гортын Шурик кольччис.
Ок и молодеч жӧ миян Шурикным!
Мамӧӧс быттьӧ вежис сійӧ, ставсӧ горт гӧгӧрын вӧчӧ — пачтӧ ломтӧ и йӧрнымӧс оз эндӧд, велӧдчӧ бура и колхозын уджыштны удитӧ...
А куслытӧм кыаӧн югзьӧдӧм мӧдлапӧлын век на кӧкӧ кӧк, мича гӧлӧснас век на лыддьӧдлӧ миянлы, кымын во ми олам, кымын шаньга сёям...
3
— <ns>Ки-ку-рул-лю-у</ns>!..
Асъя унзільӧн ойбырасьысь вӧр-ваын петуклӧн лэчыда горӧдӧмыс вӧлі сэтшӧм виччысьтӧмӧн, мый ми пырысь-пыр жӧ садьмим, ырсмунім-чеччим.
Синъясӧс тілигтыр ме пукси ньыв лапъяс вылӧ, чуймӧмӧн чатрася: кытысь, мися, петукыс воис татчӧ?
Видзӧда, кыз чурка вылын, код вывсянь тӧрыт моль бӧжса начальник висьталіс ассьыс историческӧй речсӧ, сулалӧ мастер, Сюзь Васькой, да шпыннялӧ пож пыдӧс кодь рожа пасьталанас.
Со сійӧ сувтіс ӧти кок йылас, петук моз кӧйгӧдчис, тешкодя лӧсьӧдіс кыз льӧбъяса вомсӧ да бара на горӧдіс:
— <ns>Ки-ку-рул-лю-у</ns>!..
Но, сӧтанапызьыд!..
Мужик морт, гӧгӧрвоысь морт, а со кыдзи челядясьӧ, енмыс тай сетіс жӧ миянлы мастерӧс...
— Мый нӧ водза-водз чуксасян сэні, бур йӧзыслы узьны он сет? — юасьӧ Зина.
— <rus>Падъ-ём</rus>! — воча кыв пыдди морт моз нин горӧдіс мастер. — Эн ӧмӧй кывлӧй, мый начальникыд тӧрыт шуис: ӧкмыс час узям — ӧкмысӧс уджалам!
Рок пуӧма, щай заваритӧма, вай нуръясьыштӧй и — <rus>на пле-чо</rus>!..
А кадыс час квайт гӧгӧр.
Югыд, мича асыв.
Мирыс важӧн нин садьмӧма, миянлы, и збыльысь, тырмас жӧ нюжмасьнысӧ...
Шонді со вовсю нин уджалӧ вӧр весьтын, шонтӧ-югдӧдӧ вӧльнӧй светсӧ.
Кайяс жбыръялӧны, сӧстӧма сьылӧны да, буракӧ, новлӧны асланыс посни пиянлы сёян.
Видз вылын лысваӧн юкталӧм дзоридзьяс кыпӧдӧны мича юръяснысӧ...
Сідзкӧ и миянлы колӧ жӧ босьтчыны уджӧ...
abu
Тӧрытъя пессьӧмысь доймыштӧ лы-сьӧмӧй.
Но нинӧм, тайӧтӧ — нинӧм, первойысьтӧ босьтчӧм бӧрын век сідзи овлӧ.
Легыштам неуна, шоналас вир-яйӧй, вӧрса сынӧдӧн шойччӧдӧм-сӧстӧммӧдӧм вирӧй мыськовтас сӧнъясӧс, и небзяс да личӧдас быдлаті...
abu
abu
abu
abu
abu
Ид шыдӧса, порсь тшӧгӧн тӧпитӧм чӧскыдысь-чӧскыд рок панялӧм бӧрын мастер шуис меным:
— Федя, босьт морт дасӧс, сюсьджык зонъясӧс, да веськыда резышт Грива улӧдз.
Сэні шӧр лыа эм...
— Тӧда...
— Сэтчӧ ыджыдкодь затор зэвтӧма, разведкаӧ ветлі да аддзылі.
Пажын босьтӧй сьӧрсьыд...
Ми, гашкӧ, и лунтырнас огӧ и удитӧй воӧдчыны сэтчӧдз...
Бур эськӧ вӧлі, ті кӧ дзоньнас верминныд разьны заторсӧ, мед не кольны вой кежлас.
Либӧ кӧть нин визув вывсӧ писькӧдны...
Он кӧ — бӧр сымда вермас чукӧрмыны, керйыс зэв уна сулалӧ берег доръясас.
А ваыд таво, ачыд аддзан, ыджыд на, топыда на сюйӧ...
Верманныд кӧ косявнысӧ, бара аккорднӧя мынтыся, и кык пӧвста спирт быдӧнлы лоас.
— Вермам — не вермам, а видлам, — шуа мастерлы, — ог ӧд тӧд, зумыда-ӧ сюйӧма сэтчӧ вӧрсӧ...
— А миянӧс нӧ сэсся код вылӧ колянныд?
Ӧтнаннымӧс? — чужӧмсӧ лӧсьӧдлӧмӧн кайтыштіс быдлаӧ судзчысь Зина. — Тӧрытъя моз кӧ вед ковмас новлыны да быгльӧдлыны керъяссӧ, ныр вылӧ зульскысьтӧдз лоӧ миянлы.
— Ничево, он на зульскысь, — воча гогъяліс мастер да весиг тапнитіс Зиналысь гӧгрӧс бексӧ. — Лешачикалӧн ёна на вильыд бӧжыд...
Бурджык шу, мый кодъясыськӧ гажтӧм лоӧ.
— А мый?
И гажтӧм тшӧтш!
Кор нӧ ми воклы эз вӧв гажтӧм со этатшӧм молодечьяссьыс? — Зина довкнитіс юрнас Пиконлань.
А мӧдыс лудік моз польтчис-гӧрдӧдіс.
Тайӧ ёмаыд, буракӧ, дзикӧдз матӧвоштас кодсюрӧӧс.
Кыв вужсӧ сылысь ӧтарӧ быттьӧ гильӧдӧны, оз вермы чӧв овны.
Да ӧд и век кыськӧ сюрӧны лэчыдджык да сатӧкджык кывъяс!
Сэсся, шуигас, синсӧ и чужӧмсӧ сідзи лӧсьӧдлас, мый шмонитӧмыс нӧшта на мӧрччанаджыкӧн лоӧ.
Кор ми, зон чукӧр, веськыдалӧмъясӧн час-мӧд кырссьыштӧм бӧрын, воим затор дінӧ, ёна и чуймим: сымда тані сибдӧма вӧрыс!
Гашкӧ, километр кузьта запань лоӧма.
Сыктыв пасьталаыс...
Со тэныд и моль бӧж!..
И ӧд ён визув вылас прамӧя топӧдӧма-зваркӧдӧма.
Дерт, кымын унджык чукӧрмӧ, сымын ёнджыка жмитӧ.
— Позис жӧ татшӧминас кӧть бона ли мый ли нюжӧдны, — муркнитіс весиг пырджык чӧв олысь Пикон.
— А бур, мый эз сувтӧдны! — чиктылӧ Гӧрд Ӧльӧш.
Сылы, ме тӧда, медтыкӧ тіркъявны вавыв керъяс кузя. — Косялам!..
abu
— Чайтан, сразу мунас? — эскытӧма дзӧръялӧ Ӧнча Микол.
— Дыш да горш! — сералӧ Ӧльӧш. — Тэныд эськӧ век ӧтчыдысьӧн ставсӧ курыштны.
Кыдзи нӧ та мындаыс вермас мунны ӧтчыдысьнас?..
Сыктылыс таті буретш ёна чукыльтӧ, вылітіыс тӧдчымӧн векньыдджык, визувджык, чегсянінас выныс швачкӧ кыркӧтшӧ, кырӧдӧ-паськӧдӧ сэті, а мӧдарланьыс пуктӧ лыасӧ, кузькодь ді со шӧрас шыльквидзӧ.
Кӧнкӧ, тӧла дырйи нӧбӧдіс сэтчӧ вӧрсӧ, а сэсся и — панӧминад — визулыс вочасӧн кыис-тэчис ю пасьталаыс.
abu
Тӧдса меным тайӧ местаыс!
Кык во сайын, ытва дырйи, ді вылас пукаліс аслас кыдз пу пурйӧн Ӧнча Микол.
Ӧні на быттьӧ аддза, кутшӧм синъясӧн сійӧ видзӧдіс, кор ме кывті орччӧн.
— Микол, со кутшӧм вӧлӧма тэнад діыд...
Эн на вунӧд?
Миколлӧн сьӧд синъясыс быттьӧ руасьыштлӧны:
— Кысь нӧ вунас, сутки чӧж тані дітшвидзи да...
— Сэсся кыдзкӧ мынтӧдчин жӧ?
— Хы, мынтӧдчи...
Сӧлсем косьмыны понді...
Со тай, шӧр лываыс мый джуджта вӧлӧма, сэки эз тыдал-а...
Пукала ӧтнам, и сэтшӧм забеднӧ, кӧть эсся кӧин моз омляв.
Мукӧдыс тэ дінӧд шывгӧны, а тэ злыдни моз ӧтнад пысасьӧмыд...
— Уна жӧ и босьтӧмыд вӧлі кыдз плиткасӧ да, — казьтышта ме.
— Ме чайті — ыджыд ваыс лючки да ладнӧ кылӧдас, кӧть и пыдына пукаліс пурыс.
А со тай — кылӧдіс...
Шудыд вылӧ, ӧти зонка матӧджык сибаліс, мешӧкӧс кватиті да и чеччышті ваас, кавшаси сылӧн пур вылӧ... — Микол курыда ышловзис. — Гривасянь колмис подӧн бӧр гортӧ руньгыны...
— Эн горшась дай! — сералӧ Ӧльӧш. — Енмыс ӧд аддзӧ, быд ногыс велӧдӧ горшасьысьястӧ.
Шыр, помнита, тадзи кымын жӧ шуліс.
abu
Сэки ми сыкӧд, Шырыскӧд, лючки да ладнӧ кылӧдім ассьыным пуръяснымӧс карӧдз, морт вылӧ квайтсё шайтӧн сьӧм сетлісны миянлы, вель уна сёян-юан.
Арнас Шырӧс нуисны война вылӧ, и мортыд чашнитчӧма минаӧн война помасян лунъясас нин.
Этша и воюйтӧма.
Вӧліс да эз ло...
А ми со век на ловъяӧсь.
Бара нин лэччӧдам вӧр Сыктыв кузя.
Со тай мый кузьта залом миян водзын...
Юксим кык пельӧ: ӧтияс Пикон веськӧдлӧм улын пондасны чепсасьны берегладорсянь, а мукӧдыс, мекӧд — діланьсянь...
Интереснӧ тірксьӧдны личыдіника сулалысь керъяс вывті ю вомӧныд.
abu
Кыдзкӧ зэв кыпыда асьтӧ кылан сэки.
Керъяс костӧ, джуджыдінад, тюпкысьны абу окота — верман доймыны, не нин сёрнитны кӧтасьӧм йылысь.
abu
Да и йӧз водзас яндзим мӧс мозыд таджликтыны...
Киад багыр, став сӧныд зэвтӧм пружина кодь...
Видзӧдлан водзӧ, вит-ӧ-квайт воськов сайысь бӧръян кызджык кер либӧ конда, коді эськӧ бурджыка лэптіс тэнӧ, — и сяркӧдан-котӧртан сэтчӧдз.
Кокъясыд муртса и инмӧдчыштлӧны посниджык керъяс вылӧ, кодъяс сӧмын неуна довкнитчыштлӧны, оз и удитны вӧйлыны, кӧть эськӧ, дырджык кежлӧ кӧ быттьӧ тувччан, татшӧм керйыс ва пыдӧсӧдзыс дзумгысяс тэ улын...
Котӧртан кыз кер вылӧдз, вуджӧдан ловтӧ, видзӧдлан, кыдзи ёртъясыд — быдӧн аслас туйӧд — ызӧдчӧны-вуджӧны, и бара бӧръян водзсьыд туянаджык кер...
Медводзӧн лыадорса сибдӧм керъяс вылӧдз котӧртіс Гӧрд Ӧльӧш.
Сюсь дявӧлыд, гӧрд ур кодь и эм...
Ме ачымӧс ог жӧ мӧмӧтӧн лыддьы, но сы моз тіркъявны плавъялысь керъяс вылад ог вермы...
А Микол со ю шӧрас на, буракӧ, водзвыв абу артыштӧма зумыдджык сувтанін — вомӧналӧма багырсӧ да, черань моз, кинас и кокнас шашаритчӧма багыр вылас да посни керъяс вылӧ.
— Микол, тэ вай <rus>по-пластунски</rus> кыссьы, сэки онджык вӧй! — горзӧ Ӧльӧш.
И мукӧдыс гажаа велӧдӧны.
Лӧсьыд миянлы кывны ассьыным пельклуннымӧс...
abu
abu
Затор помсьыс — миянладорсянь и мӧдарсяньыс — колӧ нетшкыны мый позьӧ кузьджык да тшӧгджык тувъяс.
Но колӧ чуктӧдны сэтшӧм ногӧн, медым эськӧ буретш воссьӧм костъясас визулыс чепӧстіс заломыслысь нырсӧ, мед вӧрзис сійӧ, а сэсся и кузьджыка лэччис-кывтіс.
abu
abu
Ӧльӧшкӧд индім ыджыдкодь тув, ӧтарсянь и мӧдарсянь кыбим сійӧс багыръясӧн.
— <rus>Раз-два, взяли</rus>!
<rus>Еще раз, взяли</rus>!
— Вӧрзис...
Но давай!
Эн личӧдӧй!..
Горзам, ышӧдам ӧта-мӧднымӧс быдсяма кывъяснас.
Долыд, мый сы ыджта тув чуктіс.
Горзам-йӧткам, отсалам юыслы, и сійӧ, буракӧ, кӧсйӧ жӧ отсавны миянлы, пессьӧ-муткырасьӧ керъяс улын.
— Федя, видзӧд, ми нин кывтам! — горзӧ Ӧльӧш.
Ми и збыльысь кывтам.
Дзуртӧны да гольӧдчӧны топӧдӧминысь разалысь керъяс.
— Давай, давай, эн личӧдӧй багыръястӧ!.. — ми ружтам, ми мый вынысь йӧткам вӧрзьӧм «змейсӧ», мед нин кузьджыка кыссяс...
Но регыдӧн сійӧ пондӧ ёнджыка дзуртны, ньӧжмӧ и ньӧжмӧ, сэсся и дзикӧдз бӧр сувтӧ.
Дзескыд сылы юыслӧн воргаын...
— Микол, сё муса друг!
Омӧля тай йӧткасин! — гажаа горзӧ Ӧльӧш.
Ачыс сійӧ дзикӧдз пӧсялӧма, ситеч дӧрӧмыс лясӧма яй бердас, гӧрд кудриясыс кымӧсас сибдӧмаӧсь. — Тадзинад ӧд миянлы не аддзывны содтӧд спирттӧ...
abu
— Бурӧн он на мын тайӧ пеж местасьыс, — воча кашкӧ Микол. — Войдӧр во мучитчи, и бара на со лоӧ...
Эг вед кӧсйы лэччыны моль бӧжнас, да бара на со мунсис...
— Сӧр вай!
«Эг кӧсйы...»
Кӧні деньга дук кылӧ, сэтчӧ тэ век медводзӧн уськӧдчан.
abu
abu
Сэсся ми перъялам выль тувъяс, лешак вынӧн зваркнитӧм тувъяс.
abu
Ми йӧткам, йӧткам, йӧткам...
Багыр воропъяс нюгыльтчытӧдз.
Вир сӧнъяс былявтӧдз...
Кыдзи сӧмын ми огӧ босьтчылӧй йӧткынысӧ!
И боксяньыс багыр вылад дзикӧдз ӧшӧдчылӧмӧн.
И багыр помтӧ морӧспань улад тшукӧдӧмӧн.
И нюжӧдӧм сойяс вылад сійӧс лэдзӧмӧн...
Ми кашкам, ружтам, сӧткам-горзам, ми быд ногыс ышӧдам ӧта-мӧднымӧс и заломсӧ тшӧтш, быттьӧ сійӧ ловъя лов, быттьӧ сійӧ кер додь кыскысь вӧв, коді, чорыд кывйӧн дӧжнавтӧг, оз лэдз ассьыс став вынсӧ...
Ми ырыштчылім кокниа косявны заломсӧ, но сійӧ некыдз эз кӧсйы сетчыны миянлы.
Сійӧ быттьӧ шырӧн-каньӧн ворсіс миянкӧд: мыйтакӧ кывтыштас, чепӧстыштас восьса ва вылӧ ыджыдкодь кер чукӧр, тайӧн водзӧ вылӧ ышӧдыштас миянӧс, — и бӧр лӧньӧдчӧ-сувтӧ дулан вӧв моз.
А миянлы век чайтсьӧ: часлы, ӧні нетшыштам со этайӧ тувсӧ, и дзикӧдз вылӧ нин вӧрзяс!
Часлы, ӧні оз нин сэсся сувт...
Часлы, ставыс гузьгас-мунас, и ми сӧмын бӧрсяньыс киӧн ӧвтыштам колльӧдігмоз...
Оз...
Сувтӧ и сувтӧ бӧр...
Быттьӧ сэтшӧм муса тайӧ чукыльыс сылы, быттьӧ нэмӧвӧйся горт сылӧн тані.
Рытъявылыс ми мудзим кок йылысь пӧртӧдз.
Быд сӧн, кыла, тіралӧ ёна зэвтӧм си моз.
Вом пытшкӧсӧй косьмӧма, дуль пыдди сук кисель чукӧрмӧ сэні, кос вом доръясӧй пыктӧмаӧсь, кынӧмӧй нюкыртӧ-сюмалӧ, и вынӧй ньӧти абу кольӧма, став вынӧй быттьӧ кывтӧма сійӧ керъясыскӧд тшӧтш, кодъясӧс вермим чуктӧдны заломсьыс...
Петім берегӧ.
Коді пырысь-пыр жӧ ляскысис веж видз вылӧ, коді, пуксьӧма да, дзугыля и лӧгпырысь видзӧдӧ залом вылӧ, сійӧ кӧть эськӧ и ёна нин чиніс, но кузь кодь на...
Ме понді чукӧртны шомкор.
Небыд на сійӧ, тшӧг, кыз пӧкъя.
Тшыгъялӧм вӧв моз варсниті кабыр тыр и давай мутшкыны.
Чорыд шомыс лӧсьыда и мыськыштіс гырк пытшкӧсӧс.
abu
— Ме кыськӧ лыддьылі: шомкорад пӧ витаминыс кукань яй дорысь унджык, — каймӧдла ёртъясӧс. —
Вай йирсьыштӧй, и сэки гӧгӧрвоанаджык лоӧ, мый водзӧ вӧчны...
— Меным сытӧг нин гӧгӧрвоана, — шуис Микол.
Сылӧн бандзибъясыс, кодъяс и сідзсӧ век быттьӧ польдчыштӧмаӧсь да ӧшӧдчыштӧмаӧсь, ӧні вом тырыс апыштӧм шомкорысь ыджыд йӧгъяс моз гӧглясисны. — Меным сытӧг гӧгӧрвоана, — выльысь нямыльтіс Микол. — Менам став лек бырис...
Ог ме сэсся вермы босьтны киӧ багырӧс...
<ns>Аскы</ns> на луныс воас...
— А тэ видзӧдлы, кыдзи вӧрыс суктӧ-воӧ вылісяньыс, — шуа Миколлы. — Тыдалӧ, бура уджалісны миянъяс...
Ми кӧ огӧ восьтӧй туйсӧ, войбыднад заломыс бӧр важ кузяыс нюжалас, быттьӧ ми тані немтор эг и керлӧй...
— Веськодь, — сьӧласьӧ Микол, — нюжалас кӧть оз...
Ме сэсся ог вермы...
Унджык йӧзӧс коліс босьтны.
— Микол, а кыксё чӧлкӧвӧй йывсьыд тай вунӧдін?
Васькойыд кӧсйысис... —
мортыдлы медся пуковинас чунгыштіс Ӧльӧш. — Ог кӧ ӧд помӧдз косялӧ, не аддзывны сійӧс...
Миколӧс быттьӧ шылаӧн чуткисны: сійӧ букыштчыліс Ӧльӧш вылӧ, сэсся кузя да гажтӧма видзӧдліс керйӧн бура на виньдӧм ю вылӧ.
Ӧльӧш пластнитчӧма гатшӧн, личӧдӧма ки и кок, кокньыдик тӧвру вӧрӧдыштӧ вижовгӧрд кудрисӧ.
Куйлӧ сійӧ и водзӧ на дэльӧдӧ Миколӧс:
— Деньгаыд тӧ мый...
abu
Эм кӧть абу...
Но вот кык пӧвста спиртыс вошӧ!..
Ок эськӧ ӧні, мудз вывсьыд, лӧсыштны сійӧс...
abu
Вутш вылын пукалысь Пиконлӧн лапкор кодь гырысь, чошкысьӧм пельясыс, буракӧ, медводз кылӧны спирт йывсьыд.
— Этамындыштасӧ огӧ жӧ кольӧ, — мургӧ сійӧ кыз гӧлӧснас. — Кутшӧм нӧ ми мужикъяс, колям кӧ.
abu
abu
Ме куйла жӧ гатшӧн небыд турун вылын.
Лапыд муыс и туруныс тшӧтш шоныдӧсь, и быттьӧ босьтыштӧны мудзӧс, быттьӧ тшӧктӧны дырджык куйлыны тадзи, гашкӧ и не нин чеччывны сэсся.
И меліасьысь тӧвруыс мыйкӧ сэтшӧм сямаӧс жӧ шӧпкӧ, и этшсьыс петмӧн чипсысь-сьылысь чирк-гагыс...
Нӧшта меным кыдзкӧ зэв шоныда мӧвпавсьӧ мудзӧм ёртъясӧй йылысь.
Мися, кӧть и тшетшкӧдчӧны найӧ тадзи ӧта-мӧдныскӧд, но оз куш сӧмын аккорд йылысь тӧждысьны.
Медъёнасӧ найӧ тӧждысьӧны сы вӧсна, мед эськӧ ковтӧг не падмӧдны моль бӧжыслысь водзӧ мунӧмсӧ.
Но та йылысь, дерт, некод нинӧм оз шу.
Некод миян пӧвстысь оз кавшась чурка вылӧ, мед висьтавлыны историческӧй речьяс...
Абу велалӧмаӧсь ми тадзисӧ горзыны...
Та йылысь мед миян уджным ачыс бурджыка висьталас...
abu
— Но мый нӧ, биа бордаяс, шойччыштім, шомкорӧн содтыштім выннымӧс, позьӧ и выльысь заводитлыны...
Сувтіг-веськӧдчигмоз сӧмын удиті ме шуны тадзисӧ, видзӧда, берег дорті верзьӧма вӧла рӧдтӧ миянлань.
Шенасьӧ да горзӧ...
Да тайӧ жӧ Сюзь Васькой! Ичӧтик мастерным миян.
Пукалӧ седлӧтӧм вӧв вылын, дом пыддиыс — гез помъяс, кӧртвом пыдди — ньӧртор.
А вӧв шоша вомӧныс, ӧтарас и мӧдарас, кык мешӧк сьӧкыда бовкъялӧны.
— Суи ӧд трасичаясӧс! — вом тырнас вашъялӧ Васькой. — Ловъяӧсь на?..
Ноко, лэдзӧй мешӧкъяссӧ.
Да ньӧжйӧджык, ньӧжйӧджык...
abu
Сэні — ведра тыр рок, пӧсь на...
Туис эм и...
Мыйӧн эськӧ, а?..
— <ns>Ур-ра</ns>! — горӧдіс Ӧльӧш, да сэтшӧма, мый весиг вӧлыс повзьӧмысла чермунліс.
— Абуӧсь и абуӧсь... — варгис гажакодь Васькой.
— Нывъяс менӧ топӧдісны: медбур кавалеръяссӧ пӧ ыстін кытчӧкӧ, эз-ӧ мыйкӧ ло накӧд?
Мун пӧ, будичи, корсь, а то пӧ гачтӧ лэдзам да петшӧралам...
Но ме и куті видз вылысь тайӧ скакунсӧ, сёян-юан тӧби и — <rus>бегом марш</rus>!..
Васькой видзӧдліс коляс залом вылӧ.
— Тіян тай этша жӧ нин кольӧма?
Но — молодечьяс!..
Дерт кӧнкӧ, вир тшыгӧсь...
Кыдзи нӧ вӧчам?
Дась ӧддзӧм вывсьыс руз-разкерам нин али мый?
Да вӧлись нин тэрмасьтӧг и тӧждысьтӧг сёям-гажӧдчам?..
Вочасӧ ми ставӧн ӧтпырйысьӧн горӧдім.
Но ми горӧдім эг ӧтмоза: ӧтияс кӧсйисны водзын помавны уджсӧ, а мӧдъяслы быть колӧ вӧлі ӧні жӧ сёйыштны...
А Сюзь Васькой мездіс ньӧр кӧртвомысь вӧвсӧ, тапнитыштіс сылы мыш вылас ки пыдӧснас, кыдзи асывнас Зиналы, тшӧктіс:
— Эн дӧзмы, матушка, да бӧр рӧдты гортланьыд! —
Бергӧдчис миянлань:
— Мыйла нӧ сідзисӧ горзыны, зимӧгоръяс?
Голятӧ весьшӧрӧ косявны?
Кор ставсӧ позьӧ лючки да бура керны, сійӧ жӧ демократия отсӧгнас...
Ноко, лэптӧй кинытӧ, коді первой кӧсйӧ жубритны?
Ӧтарӧ и мӧдарӧ дзӧръялігтыр, нёльӧн чургӧдісны кияссӧ, на лыдын и Микол.
— А коді первой кӧсйӧ помавны уджсӧ, а сэсся сы бӧрын нин...
Кияс лэптісны кольӧм квайт мортыс.
— Со и ставыс решитӧма лои, — кӧрталіс Васькой, — мӧдім, ӧтвылысь някыртам коляссӧ.
Сійӧ босьтіс багырсӧ Пантик Гелялысь, коді миян пӧвстысь вӧлі медся вийӧриникӧн — ном кодь вӧсни, тшӧктіс сылы пестыны би, и ми выльысь уськӧдчим залом вылӧ.
Вир тшыгӧсь и кӧинъяс кодь скӧрӧсь...
Кысь-мый сӧмын и аддзысисны вынъясыс.
Быттьӧ некутшӧм мудзӧм абу и вӧвлӧма.
Быттьӧ ӧні абу рыт, код пуксьытӧдз ми лунтыр йӧткасим-котралім керъяс вылын, а — асыв, и ми, чӧскыда узьӧм-шойччӧм бӧрын, сӧмын на заводитам ассьыным сменанымӧс.
Молодеч Сюзь Васькой, мый воис!
Да сёян-юан вайис!..
Ӧд сійӧ вермис и не воны миян дінӧ.
Вермис шуны: мудзасны пӧ да, асьныс корсясны кӧрӧванкасӧ, тшыг кынӧмныс вайӧдас...
А сійӧ со морт ногӧн вӧчис...
Кор лов тырнад кылан татшӧм тӧждысьӧмтӧ, сэки бур ногӧн жӧ окота вочавидзны — асьтӧ жалиттӧг муркӧдан-ныран...
abu
Ӧта-мӧднымӧс горзӧмӧн-ышӧдӧмӧн, ми пондім йӧткасьны ярмӧм ошъяс моз.
Ми нетшкысим да йӧткасим багыръясӧн сэтшӧма, мый перъян керъясыс, буракӧ, донавтӧдз пӧсялісны да, ме чайта, наысь тшын пондыліс пуркйыны.
Бур, мый век жӧ ва вылынӧсь найӧ, да та вӧсна эз ло пӧжар...
Часӧн-джынйӧнӧн кымын ми пурк-парк чашнитім залом помсӧ.
Да вермысьяслӧн помтӧм радлунӧн видзӧдім, кыдзи воссьӧм, мездмӧм ва вывті раминика кывтӧны миян удаллунысь шӧйӧвошӧм керъяс...
Сэсся ми пӧрччим пӧсьӧн йиджтысьӧм дӧрӧм-гачнымӧс да бузгысьлім рытъявылыс торйӧн нин шоналӧм ваа Сыктылӧ.
Ок, лӧсьыд!..
Да и кыпӧдчим гажаа ыпъялысь би дорӧ, кӧні миянӧс виччысисны — нянь, рок да ... туис!..
А бур, мый помалім, вермим ми заломсӧ!
Вылісянь кывтысь вӧр оз нин сэсся сибды сэтчӧ, а водзӧ кывтӧ.
Ӧні позьӧ и пируйтыштны, личмунӧм сьӧлӧмӧн гажмыштны, «карасинысь» и аслад мудзӧмысь гажмыны...
4
Выльвадорын миянӧс виччысис олан баржа.
Мӧд ногӧн кӧ — плашкоут, либӧ, кыдз шуис начальник, «плашкаут», коймӧд ногӧн кӧ — брандвахта, нёльӧд ногӧн кӧ — дебаркадер, но тырмылас...
Сымда ним сетлӧмаӧсь баржаыслы, видзӧднысӧ ачыс сарай кодь и эм-а.
Кольквижӧн краситлӧм, но ӧні ёна нин быгалӧм оланінным нимкодьпырысь видзӧдіс миян вылӧ выль рамаа ӧшиньясӧн — тыдалӧ, муртса на удитӧмаӧсь пуктавны найӧс, абу весиг краситӧмаӧсь.
А со тай, буракӧ, и асьныс ӧшинь вӧчысь-тэчысьясыс — вевт вылынӧсь, дӧмлӧны жӧ сэті: пемдӧм-воймӧм тьӧсъяс пӧвстын еджыда дӧввидзӧны выль еджыд пӧвъяс...
Кык дядьӧ веськӧдчисны, сувтісны, донъялана видзӧдӧны дыр кежлӧ воысь пассажиръясныс вылӧ.
А ми, сувтім да, на вылӧ видзӧдам берегсянь.
И шензям вомъяснымӧс паськӧдӧмӧн.
Эстшӧм кык ӧслӧпан сулалӧны вевт вылын!
Пикон кодьӧсь кымын жӧ...
Торйӧн нин чуймӧдіс миянӧс старикыс.
Сійӧ вӧлі левлӧн кодь сук бурыся!
Дзор бурыся...
Юрсиыс и ус-тошкыс ӧтлаасьӧмаӧсь коставлытӧм бурысьӧ, код пытшкысь чурвидзӧ сюзьлӧн кодь неыджыд, но зумыд ныр, да, сюзьлӧн моз жӧ, югыда дзулъялӧны синъясыс.
А стӧчджыка кӧ шуны — дзоньнас сійӧ кажитчис вӧвлытӧм сюзь кодьӧн, коді быттьӧ лӧсьӧдчӧ вувзьысьны миян вылӧ вевт вывсяньыс, сьӧла пиян вылӧ моз.
Старикыскӧд орччӧн сулаліс ар кызь вита, кузь русыд юрсиа зон — зэв косньӧд, лы чукӧр кодь, нёпмунӧм чужӧмыс блед, некутшӧм вир пас эз тӧдчы сэні...
Старик тэрыба лэччис палуба вылӧ, том морт моз пелька лэччис, веськыд кинас вежлива ӧвтыштӧмӧн индіс берегсянь нюжӧдӧм тшупӧдӧсь трап вылӧ да кыз гӧлӧсӧн, виччысьтӧг серамбана и наяна, мурӧстіс:
— Крейсер «Сысола» виччысьӧ тіянӧс, господа!..
Ми ставӧн тшӧкмунлім тадзитӧ ыдждӧдлӧмысь — некыдз ми эг виччысьӧй стариксяньыс татшӧм кывъяссӧ! — сэсся видзӧдлім ӧта-мӧдным вылӧ, кутшӧм ми эмӧсь господа, да и пондім куснясьны-серавны...
Но и старик, зараза!
Шуас жӧ — господа...
Кӧть сэсся еджыдӧдз бонзьӧм кирза сапӧгтӧ дзеб яндзимыдла, кӧть сэсся шыбит вывсьыд сьӧд сирӧн йиджтысьӧм ситеч дӧрӧмтӧ либӧ мыш саяд вешты вӧв гыж кодь чорыд вабольяса багыр кутысь киястӧ...
— А код нӧ эськӧ тэ тані лоан, дедуш?
Кутшӧм нин нащальник? — шмонитӧмӧн жӧ юаліс Зина.
— Ме?
Ме, нылӧ, тані медыджыдыс — шкипер!
Военнӧй ногӧн кӧ — гарнизонса комендант.
Удж кузяыд тэнӧ мастеръяс да мый да пондасны уставитны, а тані — ме.
Мед ас кадӧ вӧлі водӧма.
Мед, кор оз ков, эз вӧв чиктылӧма.
А ёна кӧ нин телепит лоӧ... этійӧ... окасьны, ковмас гижны заявленньӧ...
Ыштӧ сідз то и сідз то, шкипер ёрт, сьӧлӧмӧй косьмӧ кодкӧ понда... ог вермы терпитны...
Кора разрешитны...
Но сэки старикӧс друг торкис мекӧд орччӧн сулалысь Пикон:
— Батьӧ, дугды, мый сӧран...
Но тай, Пиконлӧн бать вӧлӧма тайӧ сюзьыс!
А эсійӧ, мӧдыс, гашкӧ и вок?..
abu
— Эн на тай и висьтавлы, мый батьыд тшӧтш кывтӧ, — шуа яндысьӧмысла гӧрдӧдӧм Пиконлы.
— Сійӧ миян сэтшӧм, — пиыс пыдди окотапырысь вочавидзис старик. — Сійӧ миян сэтшӧм варов, мый кывсӧ колӧ кльӧщиӧн нетшыштны.
— Сы пыдди, дедуш, тэнсьыд, буракӧ, енмыс вунӧдӧма вомтӧ кизявны... — гажъяліс жӧ Зина.
— Сідз, беляна, сідз, лӧсьыда шуин...
А ӧні, <rus>товарищи господа</rus>, пырӧй пытшкас.
И мед дамаяс водзджык пырӧны, мед первой найӧ бӧрйӧны туянаджык местаяс.
— Мыйла нин налы сэтшӧм честьыс? — шуис Ӧльӧш, коді, дерт, медводзӧн уськӧдчыліс пырны.
— А тэ нӧ, тамыш бугыль, он и тӧд, мыйысь? — горӧдіс старик. — Да видзӧдлы тэ бурджыка на вылӧ!
Эстшӧм шыльыд да мича чужӧмъяс!
Шонді банъяс да тӧлысь тугъяс...
— Пасибӧ, дедуш, бур кывъяссьыд! — Зина ышнясянаа лыйыштіс миянӧс, зонъясӧс, видзӧдласнас. — Нывъяс, мӧдім инӧ, райӧ каян поскӧдыс...
Плашкоут нырын — шкиперлӧн жыр.
Сы дінӧд некымын тшупӧда пос лэччӧдӧ увлань.
Тані нӧшта кык жыр: начальниклӧн да бухгалтерлӧн.
А миянлы со тай — кузьысь-кузь баржаыс дзоньнас!
Ӧтарас и мӧдарас кык судта узьланінъяс сярвидзӧны, зумыд сюръяяс вылӧ вомӧна тасъясӧн мыджсьӧны-пыксьӧны, быд блок нёль морт вылӧ.
Вольпасьяс пӧ тай эськӧ и абу вичмӧмаӧсь миян вылӧ, но нинӧм, сійӧ нин бур, мый быдӧнлӧн аслас куйланін — фуфайкатӧ да мый да вольсыштін, и узьсяс, мудзӧм бӧрад чорыдыд оз торкась.
И вевт улынӧсь со, югыд, и ном оз сёй.
И зэр оз кӧтӧд...
Татшӧм «крейсер» вылад позьӧ нин кывтны!
— Федя, тэныд, бригадир мортлы, со тані бурджык лоӧ.
Ӧшинь дорас югыдджык.
Тумбочка со весиг эм.
Мыйкӧ, гашкӧ, ковмас гижыштавны, нащальникалігад...
Тайӧ Зина тӧждысьӧ ме вӧсна, водзджыктӧ пырис да.
Мукӧд водзас ме яндысьышта Зиналӧн татшӧм вӧзйӧмысь, но ёнасӧ водзсасьны мыйлакӧ абу жӧ окота.
Меным весиг окота лоны матынджык сы дінын...
Кӧть эськӧ и кывсӧ песны ёна радейтӧ Зинаыс, но сы дінын кыдзкӧ быттьӧ и лӧсьыд, гортса мелілун быттьӧ кылан сы дінын.
Зина босьтӧма сай помса пельӧссӧ: ачыс лӧсьӧдчӧ выліас, а уліас мошкырасьӧ кыз лы-сьӧма Крестин.
— И тэ лок миян дінӧ, Пиконушко! — чуксасьӧ Зина. — Мед ме тэнӧ век аддзи дінысь.
Вед куш сӧмын тэнад мыгӧр вылӧ видзӧдӧмысь бурмӧ сьӧлӧмыд, пӧтлан быттьӧ...
Али тэ батьыд дінӧ овмӧдчан?
— Сэні найӧ сідз нин кыкӧнӧсь, Ӧндрей воккӧд... — яндысьӧ и падъялӧ Пикон.
— Сідзкӧ, вевт вывсаыс вок тэнад?
Кысь, мися, тэ моз жӧ вӧрпу кузя да...
Но и семья, енмыс тай небось зэрлӧма тіян вылӧ...
Толькӧ тай мыйлакӧ ӧддьӧн омӧлик вокыд, куш лыыс да кучикыс?
abu
— Сія миян фронт вылын ёна ранитчӧма, век на висьӧ, некыдз оз бурд...
— Но-о... — пыр жӧ сьӧлӧм сетӧ Зина. — А тані нӧ мый пондас керны, кутшӧмкӧ нащальник жӧ али мый?
— Батьӧлы отсасьны вӧзйысис, баржасӧ сувтӧдны да мый да...
Сідзсӧ сійӧ миян учитель...
Гожӧм кежлас тай тшӧтш вӧзйысис...
— И бур, мый вӧзйысис! — падъявтӧг кӧрталӧ Зина. — Висьӧ на кӧ, свежӧй сынӧд вылас ӧдйӧджык бурдас.
Да нӧшта нин эта мында ныв дінад...
Шонтасны-небзьӧдасны...
Неылын ноксьысь Сепыс Роза бытшкыштӧ Зинаӧс:
— Зина, тадзинад нӧ мый эсся лоӧ: ӧтнад кӧ кык кавалерӧн пондан кватлавны, мукӧдыслы мый кольӧ?
— Мыйла нӧ ӧтнам!
А Крестиныс нӧ абу морт али мый?
Меным, шуам, — Пикон, а Крестинлы — Федя.
Кывлі ме — Федялы пӧ ёна кажитчӧны кыз да ён нывъясыд, весиг пӧ гӧтрасьны нин заводитлӧма сэтшӧмыс вылӧ...
Сідз ӧд, Федя?
abu
— Сідзи... — меным яндзим, но ме зіля кыдзкӧ вештыны ас вылысь татшӧм сёрнисӧ. — Шыльыдінтӧ да небыдінтӧ меным любӧджык малавны, кос козтӧ дорысь...
Сералам, шмонитам...
abu
Шум и гам...
Буракӧ, ставӧн зільӧны меститчыны сідзи, веськавны матӧджык сы дінӧ, код дінӧ кыскӧджык сьӧлӧмыс.
Ныв и зон, ми ӧтмындаӧнӧсь кымын, унджык зонмыс верстяммӧма нин, быдӧнӧс гӧгӧрвотӧма кыскӧ нывъяс дінӧ...
abu
abu
А нывъяс — кызвыннас — арлыдаджыкӧсь миян серти, найӧ озджык яндысьны, шмонитӧны миян вылын, ёнджыкасӧ найӧ и окалӧны миянлы лэчьяссӧ...
Роза дінын со Ӧльӧш мошкоритчӧ жӧ нин, весиг ӧти блок вылӧ, а мӧд ногӧнджык кӧ шуны — ӧти пӧлать вылӧ найӧ веськалӧмаӧсь, кыкнанныс выліас, сӧмын нюжӧд китӧ...
А Пиконлӧн яндысьӧмысла лапкор гырся пельясыс дон гӧрдӧдӧмаӧсь — оз тӧд, кытчӧ воштысьны лэчыд кывъя Зинаысь...
Кольӧм лун-войнас ми сыкӧд кыдзкӧ ёна велалім ӧта-мӧдным дінӧ, весиг бригадир ним вӧсна йӧйталӧмыс эз дӧзмӧд миянӧс...
И аслым меным окота сыкӧд орччӧнджык лоны, торйӧн нин ӧні, кор аддзылі сылысь батьсӧ да воксӧ.
Эстшӧм кузь йӧз!..
И мыйлакӧ дзик разнӧйӧсь быттьӧ ставныс...
А гашкӧ, Пиконыс, кӧть и ымралӧны сылӧн пельясыс, тшӧтш жӧ Зина дінӧ сибӧдчӧ?
Микол позтысьӧ пыраніндорса пельӧсӧ, Пантик Геля сэні жӧ да мукӧд томджык зонкаяс, кодъяс абу на удитӧмаӧсь сӧвмыны-нюжавны да озджык на видзӧдны нывъяс вылад.
Миколлы тумбочкаа пельӧс жӧ веськалӧма, копыртчӧма да видлалӧ со дзиръяссӧ, гашкӧ и томан на ӧшӧдас — сылӧн ӧд, зэлыд мортыдлӧн, дзебан-видзанторыд век эм...
Ужнайтігӧн законнӧй, кыдз шуласны — наркомовскӧй, сё грамм юӧм бӧрын ме любӧпырысь воді аслам пӧлатьӧ.
Пӧт и гажакодь...
Шоныд и номъяс оз сёйны.
Ӧшиньӧд пырӧ югыд...
Менам ёна нин гажӧй бырис лыддьысьӧмысь, и нопйысь судзӧді книга — «Великӧй Моурави».
Тайӧ книгасӧ меным козьнавлісны квайтӧд классын на, бура велӧдчӧмысь.
Школа помавтӧдз ме сійӧс нёль-ӧ-витысь лыддьылі, а сы бӧрын кыдзкӧ эз на веськавлы киӧ, век некор вӧлі, да сэсся ӧд и гортӧ шоча волывлі ме...
Ёнакодь нин бонзьӧма книгаыс, кызджык лоӧма, уна киӧ нин веськавлӧма...
Лыддьыся, и вунӧ менам ставыс ӧніяыс!
И сплав, и плашкоут.
И ме быттьӧ тшӧтш веськала Грузияса йӧзлӧн ылӧ бӧрӧ кольӧм тышӧ.
Менам лолӧй ыпъялӧ збой азнауръяскӧд да Георгий Саакадзекӧд ӧтвылысь...
Ме кыла мечьяслысь зёльскӧм...
Ме ачым тшӧтш шенася мечӧн...
Ме тшӧтш тышкася Грузиялӧн мездлун вӧсна...
Лов шыӧс кутӧмӧн ме тшӧтш пырала скӧр да мудер шах Аббаслӧн мойдын кодь дворечӧ.... Ыпъялігтыр любуйтча асыввывса красавицаясӧн...
— Федя, мый йылысь, мися, гижсьӧ книгаас?
Пельтӧммин али мый, он и шыасьлы? — вӧтын моз кыла Зиналысь гӧлӧссӧ.
— Грузинъяс йылысь, кыдзи найӧ тышкасьлӧмаӧсь турокъяскӧд да персъяскӧд асланыс свобода вӧсна, — висьтала Зиналы.
— Фу! — чушнитӧ Зина. — Эз ӧмӧй, Федя, дышӧд нин войнаяс йывсьыд?
Ме тай кывны нин ог вермы сы йылысь-а...
Голя помӧдз воӧма, со кытчӧдз...
Зина куйлӧ выліын жӧ, меным паныдӧн, миянӧс торйӧдӧ сӧмын неыджыд кост, нюжӧдчан кӧ, кинад позьӧ судзӧдчыны.
Ӧні Зина бергӧдчӧма шуйга бок вылас, меланьӧ и, буракӧ, оз кӧсйы чӧв овны, чужӧм сертиыс тӧдчӧ.
— А радейтчӧм йылысь сэні немтор абу? — юасьӧ.
— Эм...
Мыйла нӧ абу...
Сытӧг лӧсьыд книгаыс, буракӧ, оз и овлы...
— Федя, лыддьышт сэті неуна, кӧн любовыс...
Тӧдмалам кӧть, кыдзи бур йӧзыс радейтӧны...
Дерт, не кӧ эськӧ наркомовскӧй сё грамм «карасиныс», ныв мортыдлы ме эськӧ яндыси лыддьыны, кыдзи ёна нин гажтӧмчӧм Георгий Саакадзе пуктӧ ассьыс сьӧкыд кияссӧ нӧшта на ёнджыка гажтӧмчӧм Русуданлӧн пельпомъяс вылӧ, а сэсся и топӧдӧ нылӧс паськыд морӧс бердас...
Зиналӧн пемыдгӧрд, дзикӧдзсӧ кисьмытӧм на сьӧд сэтӧр кодь синъясыс, видзӧда да, пондісны ёнджыка югъявны.
— Федя, а найӧ миян моз жӧ радейтлӧмаӧсь да, кӧть и уна сё во сайын...
Кӧть и князьяс...
Ме сідзиыд, Федя, кужа жӧ...
Кодкӧ кӧ пуктас сьӧкыд кияссӧ менам векни пельпомъяс вылӧ, ме, Федя, ог жӧ повзьы лямалӧмысь...
— Висьтав Пиконлы, мед пуктӧ, сылӧн кер сьӧктаӧсь кырымъясыс...
— Тэнад, Федя, буракӧ, абу жӧ кокньыдӧсь.
Кокньыдӧсь кӧ вӧліны, эз эськӧ сэтшӧма кывзысьны керъясыс...
Йӧзыс и...
Улісаяс — Пикон да Крестин — чӧв олӧны.
Гашкӧ, узьӧны, а гашкӧ и, кывзысьӧны миян сёрниӧ.
Менам лыддьысян вытьӧй торксьыштіс нин татшӧм сёрнияссьыс...
Но ме и полышта водзӧ нуӧдны Зинакӧд лолӧс ырзьӧдысь татшӧм сёрнисӧ...
А то ӧд ковмас сэсся гижны шкиперлы заявление...
abu
— Зина, эн но торкась, ӧтчыд тӧлкыс сюрис лыддьысьыштны да...
— А тэ водзӧ меным тшӧтш гораа лыддьы, сэтшӧм кӧ нин грамотнӧй...
Йӧз любовнас кӧть бурмӧдла сьӧлӧмӧс...
Но ме заводита ас кежысь лыддьыны, сӧмын тай пӧшти немтор нин юрӧ оз пыр, синъяс сӧмын исковтӧны шыпасъяс вывтіыс...
Да рӧмдыштӧ нин.
Вавывса казармаын сёрнияс вочасӧн кусӧны, найӧс вежӧ чӧскыда унмовсьӧм йӧзлӧн быд ногыс чискӧм да шкоргӧм...
Зина сэсся оз жӧ нин сёрнит, ышлолалігтыр бергалӧ бокысь бок вылӧ, оз на вермы унмовсьыны, буракӧ, ыззьӧдіс сійӧс Георгий Саакадзеыс...
Гусьӧникӧн кыйкйӧдла «Моурави» увдорӧд и казяла Зиналысь зумыд сёркниясӧн чурвидзысь вылын морӧссӧ...
Вӧсни платтьӧ улас ясыда мыгӧрасьысь, кымыньтӧм бекар кодь гӧгрӧс кынӧмсӧ казяла и...
abu
Меным быдсӧн жар лоӧ...
Быттьӧ нӧшта на спирт лӧсышті ме...
Ачым аслым мырдысьӧн тшӧкта лыддьысьны — шыпасъясыс тӧдчыштӧны на, но юрӧ меным немысь-немтор оз пыр, немся мӧвп книгасьыс оз сэсся кутчысь вежӧрӧ, некутшӧм серпас ни.
Книга пырыс всё равно аддза Зинаӧс, вот дивӧыд!
Мый нӧ тарыт мекӧд друг лоис?..
Гым кучкис быттьӧ...
Тарытӧдз тай нӧ лючкисӧ быттьӧ эг на и видзӧдлыв Зина вылас...
Дерт, шань ныв сійӧ, кӧть и вывтіджык ёсь кывъя, сьӧлӧма сідзсӧ, тӧждысьысь...
Весиг со и бригадирыдлы места йылысь абу вунӧдӧма...
Сэсся и, веськыда кӧ нин шуны, мыгӧрнас тшӧтш босьтӧ и — мукӧд нывъяс серти вӧсньыдджык сійӧ, ёнджыка быттьӧ лӧсйӧмаӧсь-шыльӧдӧмаӧсь сійӧс...
Мукӧд нылыс миян, кызвыннас, ён коскаӧсь, паськыд коскаӧсь, сы вӧсна мый нывбабаясыдлы уна нэмъяс чӧж сьӧкыд удж лои мыркны, орӧм коснад кертӧ да мыртӧ он ёна берт...
А тайӧ со вӧсньыдик гӧгрӧс коска, но сы пыдди морӧсыс вылын...
Ог, некыдз ог вермы сэсся лыддьысьны.
Ме бергӧдча мӧдар бок вылӧ, книгаӧс пукта юр увтӧ да вочасӧн сетча узьӧм улӧ.
Но кутшӧм нин сэн узьӧм!
Ме куйла да синъясӧс куньӧмӧн пӧся мӧвпала нывъяс йылысь...
Не сӧмын Зина йылысь...
Ме мӧвпала Марина Кирикова йылысь, Дина йылысь...
И весигтӧ Лукабанядорса Наташа йылысь...
abu
Мыйла нӧ менӧ ас кадӧ на пиысь быдӧн дінӧ кыскис?
Кажитчыліс, мый ме быдӧнӧс на пиысь пӧся радейта, ог вермы сытӧг овны?
abu
Торйӧн нин ог вермы овны Динатӧг...
А со век на ола...
И весиг со Зина дінӧ нин кыскӧ...
Ме нӧ нелючки морт али мый?
abu
abu
Ӧти бӧрын мӧдӧс верма радейтны, кор книгаясын гижӧны, мый збыльысь радейтӧмыс овлӧ сӧмын ӧтчыд?..
Али ме, кужтӧг-сямтӧгыд, кыдзкӧ тшыкӧді ачымӧс?..
Дина со мый мӧвпалӧ ӧні ме йылысь-а?
Кор кывлӧма, мый тьӧткаяс кӧсйӧны гӧтравны менӧ Ӧдя вылӧ, письмӧ мӧдӧдліс лесопунктсянь.
Ме сійӧ письмӧсӧ, гашкӧ, сё пӧв лыдди и бур кывбурӧс моз тӧда...
«Ме сідзи и тӧді, Федя, мый тэ мекӧд он веськыда ов.
Аддзылан мӧд нывлысь мичаджык кокъяс, мыйкӧ мӧдтор ли, и важыс вунӧ тэнад ставыс, дзик ставыс!..
Тэныд веськодь, мучитчӧ кӧть оз сійӧ коньӧрыс, кодӧс тэ эновтін...
Кодлы тэ коркӧ шуавлін сэтшӧм кывъяс.
И не сӧмын кывъяс...
Али тэ он аслад юрӧн ов?..
Но немтор он кер, морттӧ пӧ тай сьӧкыд вежны — кутшӧмӧн чужлӧма, сэтшӧмӧн и кулас.
Бура овны да вывны тэныд Ӧдяыдкӧд, а ми кыдзкӧ да мыйкӧ бара жӧ...
Ок тэ, мушкетёр!..»
Тайӧ письмӧ бӧрас ме садьтӧг повзьылі, мый Дина вермас лоны кодкӧдкӧ мӧдкӧд.
Но, йӧй юраыд, весиг эг и вочавидз сылы.
Сӧмын, гашкӧ, сійӧн и вочавидзи, мый эг гӧтрась Ӧдя вылас...
Мый со сійӧ думыштіс-а, кор кывліс свадьбаыслӧн торксьӧм йылысь?
Вот эськӧ тӧдны...
А тані со, воча, нюжӧдан кӧ китӧ и судзан, воссьыштӧм морӧса Зина куйлӧ, морӧсъяс костӧдыс увлань лэччысь воргаыс бура тыдалӧ меным...
Ме зіля не видзӧдны сэтчӧ, но ме эг и казявлы, кор менам бара на бергӧдчысьӧма нывлань чужӧмӧн...
abu
Кывлі ме, Зиналӧн пӧ другыс усьӧма война вылын, а сы кодь арлыдаыс некод абу миян пӧвстын — коді пуктіс юрсӧ, а ловйӧн кольыштӧмаясыс век на служитӧны...
А пӧраыс мунӧ, выль нывъяс быдмӧны, налы ковмасны жӧ жӧникъяс и верӧсъяс...
Миянкӧд тшӧтшъя нывъяс...
А Зина кодьяссьыс, вит-ӧ-квайт арӧсӧн ыджыдджыкъяссьыс, ми полыштам...
Абу ӧд ичӧт костыс...
Но со и шызьӧдӧ Зинаыс...
Кӧть сэсся мый вӧч...
abu
5
Пурйӧн коркӧ кывтлігӧн на ме казялі, мый Грива бӧрын Сыктыв пӧлӧнӧд вель дыр абуӧсь сиктъяс, матӧ сё гӧгӧр километр.
Юыс сэті быттьӧ топалыштӧ, берегъясыс вӧраӧсь, гажтӧмджыкӧсь.
Но сы пыдди керсӧ бокас некытчӧ озджык сюй.
Ми сэті ӧдйӧ и шарӧдім-лэччим моль бӧжнаным.
Тыб-ю усьӧм бӧрын Сыктылыс тӧдчымӧн паськалӧ, да бара заводитчӧны видзьяс.
Татысянь сэсся зэв тшӧкыда сиктъясыс пукалӧны Сыктыв пӧлӧнӧд.
Сідзкӧ, уна выль йӧз миян дінӧ воас, кодъяс йылысь казьтыштіс аслас речын кӧрӧванкаса начальник...
Ӧти рытӧ, кор ме ужнайтӧм бӧрын пукалі веж кыркӧтш йылын, ыркӧдчи ва вывсянь пӧльтыштысь тӧвруӧн да любӧпырысь видзӧді водзын тыдалысь Палаззяса вичколӧн рытъя шонді улын лӧсталысь куполъяс вылӧ, — ме дінӧ матыстчис Тамара нима ныв.
Сійӧ, буракӧ, моль бӧжса став нывъяс пӧвстысь медся ичӧт мыгӧраӧн вӧлі, кӧть эськӧ ачыс сідзсӧ и абу жебиник — лӧсьыдіник, гӧгрӧсіник ачыс, гӧрд юрсиӧн дорӧсалӧм еджыд чужӧма.
Кыйкнитліс сійӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ и, кор казяліс, мый некодлы миянӧс кывзынысӧ, яндысигтыр шуис:
— Федя, ме мыйкӧ кӧсъя висьтавны тэныд...
Аслам ӧти грек йылысь...
Тулыссяньыс нин ме новлӧдла сійӧс...
— Верман висьтасьны поплы моз! — заводитлі шмонитны ме.
— Федя, тэ эн серав, ме вед збыльысь сёрнита... — дузгысьыштіс ичӧт ныв.
— Да ме сідз, Тамара, эн лӧгась...
Висьтав, мый тэнӧ дойдалӧ.
— Сӧмын тэ, Федя, та йылысь водзӧсӧ сэсся эн паськӧд, но?
— Мыр моз чӧв овны понда.
— Таво тулыс ме, Федя, кывтлі... пурйӧн...
— Тэ кывтлін?!
Пурйӧн? — весигтӧ горӧдсис менам.
Тамара повзис, кинас петкӧдлӧ, мед ме вомӧс пӧдлалі.
А сэсся шуис:
— Ме, дерт, коді нӧ сэсся...
Сӧмын тай карӧдз эг жӧ волы...
Палаззяӧ вотӧдз кытчӧкӧ вӧр пытшкас сатшкис менӧ...
Буракӧ, кутшӧмкӧ важ видз вылӧ.
Бадьяс тай гӧгӧрыс вӧліны-а.
— Либӧ кӧнкӧ матын тасянь?
— Да, буракӧ...
Палаззя вичкоыс вӧлі тадзи кымын жӧ тыдалӧ.
Кӧнкӧ матын тані...
— Чайтан, пурйыд тэнад ӧні на сэні?
— А кытчӧ сійӧ сэтысь вошсис? — пӧся шуис Тамара. — Палаззяӧдз ылын на...
Да мӧдлапӧлас таті, кӧнкӧ, некод оз ветлӧдлы...
— И тэ некодлы на эн висьтавлы та йылысь?
— Эг...
Некод менчым эз и юась...
Ме кодь кӧчьясыд вед не этша сибдӧны да пазалӧны кылтігад, ачыд тӧдан...
— А мыйла нӧ либӧ ӧні меным висьталін?
— А мый, Федя, эз ков? — повзискодь Тамара. — Висьтавсис тай бригадир мортлы...
Дашкӧ, мися, ӧтлаын ветлыны да видзӧдлыны...
Абу кӧ ёна ылын ва дорсяньыс, дашкӧ и кыдзкӧ позяс катайтны, ӧтвылысьнад...
— Ветлам! — ме чеччышті пукаланінысь. — Мунам корсям тэнсьыд шудтӧм пуртӧ.
— Сӧмын, Федя, вай торйӧн мунам верӧтя сайӧдзыс... — Синъяссӧ лэдзис Тамара. — Тэ менӧ сэн виччысьлы...
— А мый, яндысян мекӧд орччӧн муннысӧ?
Аслад бригадирысь полан?
— Ог яндысь, Федя, ог...
А ог кӧсйы, мед ковтӧм баснияс лыбисны...
Кор верӧтя сайын выльысь ӧтлаасим Тамаракӧд, ме юалі сылысь:
— Кыдзи нӧ тэ ӧтнад лысьтін пуксьынысӧ пур вылас?
Сы ыджта ванас...
Ог гӧгӧрво ме...
Ме, мужик морт, и то муртса эг йӧймы полӧмысла карӧдз кывтігӧн...
— Пукси тай со... — ышловзис Тамара мекӧд орччӧн восьлаліг.
— Мырдысьӧн жӧ кӧ тшӧктісны-а?
— Мыйла нӧ, эз...
Ыджыд сочӧс вӧлі ыстӧны...
А сылӧн ичӧт кага, кытчӧ коляс...
Сы пыдди ме и вӧзйыси.
— Дивӧ тай...
Кыдзи нӧ тэнӧ тӧлыс эз нӧбав пур вывсьыд, татшӧм пыстасӧ?
— Тэ бара нин сералан ме вылын, Федя...
— Да кутшӧм нин сэн серала!
Кор ме бӧрдны дась...
Сы вӧсна мый тӧдышта, кутшӧмджык ӧтнадӧнлы пур вылад.
— Федя, верит кӧть эн, но татчӧдз кывтігкості ме ньӧтчыд эг и сёйлы...
— Ньӧтчыд?
— Весиг нянь чир вомӧ эг сюйлы...
— Мыйла нӧ?
— Оз вӧлі ков сёйнысӧ...
Ёна полӧмысла ли мый ли...
— Енлы эн кевмысь?
— Кыдз эг!
Кутшӧма на кевмыси...
Кутшӧм кывъяс сӧмын эг шуав!
— Ме коркӧ кевмысьлі жӧ! — серӧкті ме да мӧдджык синъясӧн нин видзӧдлі орччӧн восьлалысь ныв вылӧ.
Аддзим ми Тамаралысь сибдӧм пурсӧ...
Ыджыд ваыс, буракӧ, кежӧдӧма сійӧс юыслӧн шӧр визув вывсьыс кӧдж заводитчанінӧдыс да и пыртӧма код тӧдас кытчӧдз.
Эндӧм видз и эм тані, баддьӧн да пипуӧн кыскӧма, накӧд сорыс коскӧдзыд турун быдмӧ, да ӧні пурйыс омӧля и тыдалӧ.
Тамара сьӧдбӧж моз тіркнитіс керъяс вылӧ, шензьӧмӧн горӧдіс:
— А сэки таті пасьталаыс ва улын вӧліс!..
abu
— Ыджыд таво ваыд вӧліс... — Ме видзӧдлі кер помъяслӧн маркировка вылӧ — «палубник».
Сись кодь мича вӧр, таысь мичаыс сӧмын «авио» овлӧ.
Нёль плитка — дерт, сёысь унджык кубометр.
Да, петкӧдны кӧ, ковмас ёна мырсьыны тані...
— Кыдзи нӧ кӧть ачыдсӧ татысь мынін? — юася Тамаралысь.
— Быть вед мынтӧдчы, Федя, голя помӧдзыд кӧ воас...
Сутки чӧж горзі да бӧрді тані...
Некод оз кыв менӧ, некод оз лок ме дінӧ...
А кор синваӧй дзикӧдз бырис, юрвемӧй пондіс бурджыка уджавны: накат керъясӧс ва вылӧ лэдзи, кыдзкӧ-мыйкӧ ньӧръялі.
Сэсся, мед ёнджык лоӧ, чом пӧвъясӧс вомӧныс тувъялі.
Бур, мый мамӧ велӧдіс кӧрт тувъяссӧ сьӧрысь босьтны...
Сэсся босьті зібйӧс да и мӧдӧдчи выль пурйӧн Палаззялань...
Со татшӧм и вӧліс менам кывтӧмыс, Федя...
Мӧдысь, кӧть джагӧдасны, ог сэсся пуксьы пур вылад.
Тырмас!..
— Ӧні, Тамара, нывъястӧ оз нин и пондыны пуксьӧдавны пур вылад.
Зонъяс быдмисны.
Да и война вылысь вочасӧн локталӧны ловйӧн кольӧмаясыс.
— Медъя, медъя...
— Сӧмын вот ӧнісӧ мый ми пондам керны тэнад пурйӧн? — гыжъяла балябӧжӧс. — Юӧдзыс, веськыда кӧ, верст джынысь не этшаджык лоӧ, паськыд кӧджыс да...
Ӧти луннад ӧдвакӧ верман быгльӧдлыны став керсӧ...
Не кӧ нин сёрнитны, мый жаявтӧдзыд лоӧ...
abu
— Мыйла толькӧ менам и висьтавсис!
Тайӧ лёк пур йывсьыс, — шогӧ усис Тамара.
— А збыльысь — мыйла? — юалі ме.
Сійӧ здук-мӧд чӧв олыштіс да кыпӧдіс ме вылӧ синъяссӧ.
— Век на яндзим меным, Федя...
— Зэв бур, мый висьталін, Тамара!
Видзӧдлы, кутшӧм ён кер ставыс, лы кодь ён...
Мыйтӧм быдторсӧ позяс вӧчны наысь...
— Тайӧ керъяс йывсьыс, Федя, ме, буракӧ, сёысь нин вӧтасьлі...
Садьма да, чужӧмӧй кӧтасьӧма...
— Тэ тай зэв шань нылыс вӧлӧмыд... — сьӧлӧмсянь шуи ме.
abu
— Эн лӧсьӧдлы, Федя...
— Шань и мичаник тэ вӧлӧмыд...
Со этайӧ лежнӧг дзоридз кодьыс.
abu
— Лежнӧгыд, Федя, не сӧмын мичаник, но тшӧтш и борсьысь да сутшкасьысь...
— Тэ сэтшӧм жӧ али мый?
— Сэтшӧм, торйӧн нин зонъясыдкӧд...
— Куш сӧмын зонъяскӧд?
— Мый нӧ!..
Найӧсянь тай немтор бурсӧ виччысьны...
Ыджыд соч со этшаник и радасьыштіс ӧти ыкпашкӧд, а ӧні ӧтнасӧн зонкаӧс быдтӧ.
Чайтан, Федя, тайӧ ёна лӧсьыд?
Ме заводитлі бергӧдны тайӧ сёрнисӧ шмонитӧмӧ:
— Нинӧм, Тамара, ӧні, война бӧрад, йӧзыс уна колӧ.
Торйӧн нин выль салдатъяс ёна ковмасны...
Тамара югнитліс ме вылӧ скӧрмӧм синъясӧн.
— Меным, аслым, татшӧм салдатъясыд, Федя, оз ковны!..
Менам, Федя, мӧдкодьджык мечтаӧй...
— Но?..
Кутшӧмджык нӧ эськӧ?..
Абу ёна гуся?
— Абу эськӧ да...
Толькӧ вед тэ бара пондан серавны...
— Ог понды...
Коді нӧ, бур морт, серавлӧ мортлӧн мечта вылын? — менӧ пыр ёнджыка и ёнджыка босьтчӧдіс тайӧ ичӧтик пыстаыс.
— Ме, Федя, кӧсъя выльысь велӧдчыны пырны...
Мед сэсся коркӧ лоны агрономӧн...
— Тэ — агрономӧн?!
— Ме, дерт, коді нӧ сэсся, — дузгӧдчис ӧдйӧ ӧбидитчысь ныв.
— Да тэ эн дӧзмы, Тамара!..
Мися, гашкӧ, сёр нин тэныд, да сы вӧсна ме шуи...
— Мый нӧ сёрыс, Федя! — пӧся эскӧдӧ менӧ Тамара. — Арӧдзыс уджала, деньга нажӧвитышта...
Сэсся восьмӧйӧ пыра, куим во бӧрын меным лоӧ кызь арӧс...
Вит во кӧ велӧдчыны институтын — кызь вит лоӧ...
Абу на вед ёна сёр, Федя?..
— Абу на и эм тай вӧлӧма, — шуа, ичӧтик пысталӧн татшӧм кӧсйӧмыс вӧрзьӧдіс менӧ. — Верман кӧ, вай велӧдчы, велӧдчы, Тамарушко!..
А ӧні тэа-меа вай корсьлам бурджык туй, кыті эськӧ ӧдйӧджык позис быглявны тэнсьыд вӧртӧ...
abu
abu
Сэсся, татшӧм туйсӧ корсьӧм могысь, ми сыкӧд вель дыр гежмалім паськыд кӧджсӧ.
Ва дорӧдз медматыніныс вӧлӧма дзик мӧдарын, увланьынджык.
Сэтысянь кӧджас кузь кыв моз пырӧ куръя, буракӧ, важ Сыктывлӧн коляс, не ӧти кӧдж помын тай овлӧ татшӧмыд.
abu
Ме мурталі воськовъясӧн, ылын-ӧ.
Лоис куимсё сайӧ бур воськов.
Таысь матынджыксӧ сэсся немтор корсьны...
Быглявны кӧ нин — быглявны татчӧ, а сэсся ва кузяыд кокньыдджык нин лоӧ йӧткыныс...
abu
abu
abu
— Ылӧкодь сибдылӧмыд, Тамара, — шуа. — Мый нӧ кутам водзӧсӧ вӧчны?
Видлам петкӧдны али эновтам?
Тэа-меаысь кындзи некод оз и тӧдлы...
— Жаль кольнысӧ, Федя...
Сідз жӧ сісьмас...
— Сідзкӧ либӧ пырав начальник дорӧ, ачыд и ставсӧ висьтав.
— Ме ог лысьт, Федя...
Пола ме сыысь...
— Ачыд тай нӧ шусян лежнӧг кодь бытшласьысьӧн?
— Эн серав, Федя...
Лысьті кӧ, ме эськӧ сылы и первой висьталі, а не тэныд...
— Сідзкӧ инӧ меным аслым лоас пыравны.
— Пырав и эм, Федя...
Сӧмын тэ, Федя, ме йылысь немтор эн висьтав сылы, но?..
— Эн пов, ог висьтав.
abu
Медводз ме кӧсйылі сёрнитны шудтӧм пур йывсьыс мастеркӧд, Сюзь Васькойкӧд — ӧд сійӧ медматысса начальство менам, гӧгӧрвоысь морт, вермас и дорйыштны.
Либӧ мӧдарӧ эскӧдас менӧ...
abu
Но Васькой некӧн эз тыдав — вӧлӧмкӧ, ыстӧмаӧсь моль бӧжӧ выль йӧзӧс вайӧдны.
abu
abu
Сідзкӧ, меным ӧтнамлы ковмас пыравны моль бӧжса начальник дінӧ.
Нюжмасьнысӧ оз позь, плашкоутыс вермас чӧвтчыны татысь, мун да пӧ сэсся и вӧтӧд сійӧс.
Вурдовлӧн кабинетыс вӧлі пытшкӧссяньыс игана.
Менам торӧдчӧм бӧрын сэні кылыштіс тэрыба ветлӧм-ноксьӧм, сэсся и воссис ӧдзӧсыс.
Феофан Семеновичыс абу ӧтнасӧн вӧлӧма.
Еджыд сӧстӧм дӧраӧн вевттьӧм пызан сайын пукаліс тшӧтш пӧвариханым миян — Груня, либӧ, кыдз ми нимтылім сійӧс, Груня-Бруня.
Ар комын вита зэв шыльыд яя нывбаба, пуд квайт кымын сьӧктаа, зэв серамбана.
Гортас Груня-Брунялӧн, ме тӧда, нёль челядь эм, и чужӧмнаныс ньӧти оз мунны ӧта-мӧдныс вылӧ, ставныс дзик разнӧй чужӧмаӧсь да юраӧсь...
Ичӧтджык чоя-вокасӧ ёнджыкасӧ видзӧ ыджыд нылыс Груня-Брунялӧн, мекӧд тшӧтшъя Аля...
А ӧні Феофан Семенович да Груня, вӧлӧмкӧ, юӧны чай.
Дерт, не ас кадӧ менам пырӧмыс лои, но ӧд ӧдзӧсас налӧн абу гижӧма, мый каютаын гӧстя эм...
— Мый нин лоис, Мелёкин? — юаліс начальник. — Эз-ӧ плашкоутным розяв? — быттьӧ и шутитіс сійӧ, но ме казялі, кыдзи мортыдлӧн чукырмунліс посни ныр-вом паса вижоват чужӧмыс.
— Розялӧм йылысь немтор эг кывлы, Феофан Семенович, — воча шуа, — но колана сёрни эм, нюжӧднысӧ оз позь.
— Аскиӧдзыс эн вермы виччысьлыны?
Чайтан, меным ньӧти оз пӧлагайтчы шойччынысӧ?
Чай юны ачымӧс <ns>сэссьӧма</ns> настроитлі...
— Да талунъя сёрниыс, Феофан Семенович, аски сёр лоӧ!..
— Ме либӧ, гашкӧ, муна сэсся, Семенович? — шыасис Груня-Бруня да педзыштіс кыз бекъяснас нораа дзуртысь улӧс вылын.
Сэсся и мелань бергӧдчыштіс:
— Семеновичыслы самварсӧ пузьӧдны да мый да отсышті.
Сія, велалӧма да, общӧй пӧртад заваритӧматӧ оз вермы юны, сы вӧсна и ассьыс самварсӧ новлӧдлӧ...
— Пукав, пукав, Груня! — нывбабалань лайкнитіс кинас начальник. — Мелёкиныслӧн ӧд, кӧнкӧ, абу жӧ военнӧй секретъяс.
Налӧн пызан вылын и збыльысь сулаліс ичӧтик, югъялысь бокъяса самӧвар, лӧня чушкыштіс на сійӧ.
Гырысь синма еджыд нянь куйліс тшӧг шӧрӧмъясӧн, стеклӧ банкаын вижа и чӧскыда лӧсталіс вый...
Лӧсьыд налӧн вӧлі тані — сӧстӧм и пӧтӧс.
Тӧдчис, мый Грунялӧн киыс быдлаӧ нин инмӧдчылӧма — весиг крӧвать вывсьыс юрлӧсъяссӧ явӧ нывбаба киӧн нин пелькӧдӧма...
Груня кисьтіс да мыччис начальниклы выль чашка чай.
Мӧдыс ёсь пиня кусачкиӧн торйӧдіс ыджыдкодь сакар тор, лэдзис сійӧс чашкаӧ, гудралыштіс ичӧт паньӧн, сэсся сійӧ жӧ паньнас лышкыда гумовтіс чашкаысь вый да тшӧтш лэдзис сійӧс чай пытшкас.
Да — лэдзис чай пытшкас!..
Ме быдсӧн чур-чермунлі татшӧмторсьыд.
Некор на ме эг аддзыв, мед эськӧ чай пытшкӧ гудралісны вый!..
Выйӧн позьӧ нянь мавтны, рок позьӧ выявны, кӧвдум позьӧ тулльӧдны, сымда кӧ нин эм тэнад тайӧ добраыс...
Но суктыны выйӧн чай!..
Ог тӧд...
— Мый нӧ, пырин кӧ, немӧялан сэсся?
Висьтав. — Начальник чурснитіс выялӧм чайсӧ да весиг синъяссӧ куньліс, буракӧ, чӧскыдысла.
— Ме ӧні кытшовтышті верӧтяяс — эз-ӧ, мися, тшак нин заводит петны...
И гоб пыдди важ видз вылысь аддзи косьмӧм пур...
Таво тулыс ыджыд ванас сюйӧма.
— Дзоньнас? —
Феофан Семенович гольс пуктіс блюдйӧ чашкасӧ.
— Да...
Весиг ромщинаясыс абу чуктӧмаӧсь, кӧть ӧні жӧ пуксьы да кывт, ва вылын кӧ быттьӧ вӧліс...
— Сійӧ ӧд и эм — ва вылын кӧ!..
А ылын-ӧ нӧ ачыс ва вылӧдзыс?
— Ылӧсас мурталі нин ме: веськыда кӧ Сыктыв дінӧ — верст джын лоӧ...
— Верст джын! — начальник чеччыштіс пызан сайысь, матыстчис ме дінӧ, сувтіс паныдӧн, дзоргӧ ме вылӧ каньлӧн кодь вижоват синъяснас. —
И дерт, абу пызан пӧв кодь шыльыд тайӧ верст джыныс?
— Абу, дерт...
Гуранъяс и чуркъяс эмӧсь...
Кык верӧтя на вомӧналӧны и...
— Да-а!..
— Но ме сэтысь мӧд туй аддзи: горувланьыс куръя матыстчӧ, куимсё воськов выйӧдз...
Петкӧдам кӧ сэтчӧдз, ва вывтіыд кокньыдджык нин лоӧ...
— Но тай...
И дыр-ӧ, тэ ногӧн, ми сэні <ns>маниччам</ns>?
— Куш кӧ миян бригадалы — сутки-мӧд тырмас.
А ставӧнлы кӧ ӧтвылысь, Феофан Семенович, мӧдар берегсаяскӧд тшӧтш, ӧти суткиӧн петкӧдам...
— Мӧдар берегсаяс вылӧ <ns>надейччыны</ns> немтор, — шуис начальник. — Мед быдӧн аслас берег вӧсна ӧтвечайтӧ.
А кык суткиыд — уна лоӧ, Мелёкин.
Уна!
Некысь миянлы босьтны сымда кадсӧ.
Быд лун дона миянлы — ваыс ӧні бур на сулалӧ, лӧсьыда на нуӧ Сыктылыд вӧрсӧ.
А видзӧд, <ns>куссьӧм</ns> жар лунъяс сулалӧны, регыд мӧдӧдчас усьны ваыс, косьмыны, и ми кӧ быдлаын пондам кык суткиӧн <ns>маниччыны</ns>, дзикӧдз косьмам ми, не волыны сэки миянлы Максаковкаса генеральнӧй запаньӧдзыд.
Ачыд тэ <ns>буржжыка</ns> думыштлы, не тэнӧ велӧдны.
А ме, кыдз верма, зіля ас ногӧн эскӧдны начальникӧс:
abu
— Палубник сэні, Феофан Семенович, став вӧрыс палубник...
Тавося на да, абу на тшыксьӧма...
— Палубник...
Жаль палубниктӧ...
— Став керйыс сись кодьӧсь...
— А тэ пуксьыв, пуксьыв, Мелёкин, мый сулалан.
Груня, кисьт мортыслы чай.
— Меным оз ков, ме ӧні на юи...
— Да?..
Но, кыдз кӧсъян...
Мый нӧ миянлы вӧчны сійӧ пурнас?
Мед эськӧ и не воштыны сійӧс, и не <ns>маниччыны</ns>?.. Хы...
Тӧдан мый, Мелёкин, вай ми сійӧс кольлам на, кыдзи эм сідзи и кольлам.
Ӧти во чӧжнад немтор на сылы оз ло, зумыд палубникыдлы.
А локтан тулысӧ ме мӧдӧда татчӧ йӧзӧс, <ns>сюсьжжык</ns> мужикъясӧс, и <ns>ыжжыд</ns> ванас найӧ кокньыдика и петкӧдасны пурсӧ, ӧнія моз пессьыны оз ковмы...
Хы...
Тӧдмавны эськӧ, <ns>куссьӧм</ns> скӧтина эновтіс сійӧс сэтчӧ!
Тэ он тӧд, Мелёкин?
— Кысь нӧ ме тӧда... — ышловзи ме. — А локтан воад, Феофан Семенович, тавося мында ваыд вермас и не лоны — оз босьт сэки пурсӧ...
Сэки сэсся пес вылӧ сӧмын пондас туйны керйыс...
abu
abu
— <ns>Буржжык</ns> вылӧ пондам надейтчыны, Мелёкин, <ns>буржжык</ns> вылӧ, — асланьыс зілис эскӧдны менӧ начальник. — А ӧні оз позь миянлы <ns>маниччыны</ns> кык суткисӧ.
Ваыс чинны нин пондіс — ачыд <ns>буржжыка</ns> думыштлы та йылысь...
abu
Мӧдӧдчас кӧ ёна чинны ваыс, тэнад пур дорысь дас пӧв, сё пӧв <ns>унжжык</ns> вермас косьмыны...
Тэ ачыд вӧр дор морт, гӧгӧрвоан тайӧс...
Вермас лоны — чӧлкӧвӧй дон воам ми, а тысячаӧс воштам...
Видзӧд, Мелёкин, государственнӧй делӧясад колӧ <ns>паськыджжыка</ns> видзӧдны, кӧнкӧ мыйкӧ ичӧтикасӧ ковмылӧ и воштыны, мед сэсся <ns>ыжжыдас</ns> дьӧбӧ не кольны.
Ме кывзі Вурдовӧс, асьсӧ бура тӧдан падъявтӧм гӧлӧссӧ сылысь кывзі, кодын тшӧтш быттьӧ неуна тӧдчыштіс и леститчӧм, а сэсся друг казялі, кутшӧм синъясӧн видзӧдӧ гылыда сёрнитысь начальник вылӧ Груня-Бруня: мужик понда гажтӧмчысь синъясӧн видзӧдӧ, сёйны дась...
И пырысь-пыр жӧ Вурдовлӧн эскӧдӧмыс, государственнӧй интересъяс понда сылӧн тӧждысьӧмыс, коді кутшӧмакӧ мӧрччыліс нин меным, — ӧти здукӧн бӧр разаліс менам лов вылысь, ён тӧв вылын тшын моз пуркмуніс.
И шуи ме ачым аслым: оз мӧдӧд тайӧ некутшӧм йӧзӧс ни локтан тулысӧ, ни некор!
Ылӧдлас ӧні менӧ государственнӧй интересъяс йылысь больгӧмнас, а сэсся менам петӧм бӧрын жӧ и ставсӧ вунӧдас.
abu
— Гашкӧ эськӧ, сідзи и эм, Феофан Семенович, тіян ногӧн...
Но ме висьталі нин зонъяслы сійӧ пур йывсьыс...
Палубник йывсьыс шуи жӧ и...
Ставсӧ нин тӧдӧны йӧзыс...
Кыдзкӧ быттьӧ оз ло лӧсьыд ӧні, эновтам кӧ...
— Хы, век тэ тэрмасян, Мелёкин! — чушнитіс Вурдов. — <ns>Тассьӧмторъяссӧ</ns> колӧ юасьӧмӧн да висьтасьӧмӧн керны...
Водзвыв миян дорӧ шыӧдчыны...
abu
Начальствоыс, Мелёкин, сы вылӧ и пуктӧма...
Сідзкӧ, висьталін нин?
— Висьталі, Феофан Семенович.
— Но немтор, Мелёкин, шогӧ эн усь... ӧні тэ налы выль ногӧн восьты положениесӧ, кыдзи ме тэнӧ велӧді...
Государственнӧй ногӧн.
Локтан тулысӧдз, шу...
— Ме некодлы немтор ог шу! — ме сэсся эг нин вермы кутчысьны. — Асьныд, колӧкӧ, шуӧй сідзисӧ...
Кӧсйысянныд кӧ, асьныд и висьталӧй...
abu
Вурдов тшӧкмунліс, эз виччысь, буракӧ, татшӧм кывъяссӧ, и воча шуӧмнас сійӧс пановтіс Груня.
— Эстшӧм тэ кывзысьтӧм да асныра вӧлӧмыд, Федя...
Тӧлка йӧз тэкӧд байтӧны, а тэ он кӧсйы кывзыны.
Мамыд тай нӧ, шонъянӧй, андел кодь морт вӧліс, ӧтьветтӧм морт...
Мый тшӧктасны, сійӧс и керӧ...
Бура ме помнита...
А тэ кытысь мый сэтшӧмыс?..
— Тэ менсьым мамӧӧс эн вӧрӧд!..
Не тэныд казьтывнысӧ сійӧс, кыз Брунялы...
Мамӧыс менам сы вӧсна и куліс тэысь водзджык, мый паныд кывсӧ эз шулы...
Сэсся быттьӧ джаг гӧрӧдӧн шыртыштісны менсьым голяӧс, водзӧ вӧзйысьысь кывъясыс сатшкысисны сэтчӧ...
Та вӧсна быть ковмис петны начальник кабинетысь...
Кыськӧ воча кыйкнитіс-петіс Тамара — дерт, кӧнкӧ, век на виччысис менӧ.
— Мый нӧ лоис, Федя?
Эн вермӧ сёрнитчыны, да?..
abu
abu
— А, чӧрту найӧс! — ӧвтча киӧн.
— Да тэ эн видчы, Федя...
Ме мыжаыс...
Мый нӧ ӧні вӧчны?..
Шуркниті ме аслам пельӧсӧ — истӧг кӧ матыстан, чажмуна.
Зина, дерт, пыр жӧ казяліс, кутшӧм ме эм.
— Мыйся мазі нин чушкис Федюксӧ?
Чужӧмыд гӧрдӧдӧма...
abu
Синъясыд ыпъялӧны, пӧсь пӧимӧ дасьӧсь ставсӧ сотны...
abu
— Да ланьтлы тэ кывберитнытӧ! — шуа сылы.
— А тэ эн скӧрав дай, дзорман вед...
А ме, Федя, ог кӧсйы, мед этатшӧм шӧвк юрси кадысь водз дзормис. — Синъяснас ворсігтыр шуис тадзи Зина.
Сэсся копыртчис да судзӧдіс нар улысь чемодансӧ.
Восьтіс, перйис сэтысь сулея, буль-буль кисьтіс аслас кружкаӧ спирт, карасин дукыс пыр жӧ чамгис нырӧ.
Сэсся тумбочкаысь Зина судзӧдіс дрӧб тусьӧн дӧмӧм менсьым кружкаӧс, мыччис Тамаралы:
— Нылӧ, котӧртлы ваторла.
Сэсся меліа-меліа тшӧктіс меным:
— Вай юышт, Федюк, мед личӧдыштас винаыс...
Ассьым пайӧс мыйтакӧ чукӧртышті, коланаинад вед век колыштӧ винаыд...
Ме эг понды пыксьыны, горша юи да кӧдзыд ваӧн закуситі.
Регыд мысти лолӧс быттьӧ и личӧдыштіс, Зинаыд тай тӧдӧ, мый колӧ вӧчны...
abu
А сэк кості миян дорӧ бригадаысь мукӧд войтыр пондісны воавны, дерт, казявтӧг эз овны, кутшӧм ыззьӧмӧн ме петі начальник ордысь.
Ме дженьыдика висьталі налы, мыйын делӧыс.
Мися, и жаль мича вӧрсӧ кольны, и начальник оз тшӧкты манитчыны, регыд пӧ ёна косьмыны пондас Сыктылыс.
Кӧть сэсся мый вӧч...
abu
— Кыдзи — кӧть мый вӧч? — друг ырыштчис Зина. — Эштіс тай!..
Катайтам!
Асылки, водзджык, ставӧн петам и катайтам!
abu
— Кыкӧн али мый тэкӧд пондам быгльӧдлыны? — шуа Зиналы. — Мӧд ног кӧ тшӧктас начальникыд...
— Ме тэкӧд, Федюк, быдтор вылӧ дась! — оз ӧвсьы Зина, и он тӧд, шмонитӧ али збыльысь сёрнитӧ. — Тэкӧд ӧтлаын ме некутшӧм уджысь ог повзьы...
abu
— А мый нӧ, петкӧдам и эм вӧрсӧ! — ёна падъявтӧг шуис Гӧрд Ӧльӧш.
Мудера читкыртліс синсӧ Тамаралань. — Гургӧдам, мукӧд нывъяс кӧ тшӧтш лэптыласны чемодансьыныс запасъяссӧ...
— Перъям дерт!..
Татшӧмтор вылад кыдзи он перйы!.. — долыдмис Тамара.
— Ме бара, ас пайысь, начальстволы паныд ог мун... — ӧтарӧ-мӧдарӧ кыйкъялігтыр йӧжгылясьӧ Микол. — Кыдзи сія тшӧктас, ме сідзи и кера...
А то кӧрӧванкасьыд шетькерны верманыс...
Мӧдысь мӧдӧдчи карлань да бара але мӧй ог во?..
— Ок и юда жӧ эськӧ тэ да! — ырыштчис Микол вылӧ Зина.
— Эн виччы здрасӧ, — скӧрмытӧг шуис Микол. — Тійӧ он на тӧдӧ Пиӧпансӧ, кутшӧм сія морт, а ме тӧдышта...
Сылы панӧд ме ог султ...
— Ог султ... ог султ! — горӧдісмоз Тамара. — Да вед сэтшӧм мича вӧр сэні эндӧ!..
Палубник!..
— А тэсӧ нӧ кысь тӧдан, мича али мисьтӧм? — ёкыштчис Тамара вылӧ Зина. — Эн-ӧ тэ, гӧрд кысук, тшӧтш веськавлы Федяыскӧд пур вылас?
Тамаралӧн еджыд чужӧмыс ыпнитіс, лоис юрсиыс кодь жӧ гӧрдӧн, и виччысьтӧг лэчыда горӧдіс:
— А тэнад нӧ мый мускыд висьӧ, кодкӧд ме ветла!
Мам али мый тэ меным?
abu
Али соч?
Мый ме вылӧ каттьысян?..
— Мам кӧть абу, а пондан кӧ кытчӧ оз ков ныртӧ сюйны — дженьгӧрта...
— Да ланьтлӧй ті, тотаркатшаяс! — ырыштчис венӧ воӧм нывъяс вылӧ Ӧльӧш. — Тані делӧ йылысь байтӧны...
— Немторла асьнымӧс здрасӧ пазӧдны, — век на синӧ асланьыс Микол. — Сы ылнасьыс керсӧ новлігӧн...
abu
Некод пасибӧ оз жӧ висьтал-а...
abu
Вӧрыд тай сідз быдлаын сісьмӧ, кодӧс Белӧй мореӧ нуӧ да...
— А менам вот сьӧлӧм оз лэпты кольнысӧ, — ме кӧсъя на бурӧн эскӧдны Миколӧс. —
abu
Кольӧм гожӧм, вӧвъясла ветлігӧн, ме аддзылі, кыдзи война изӧма-нырӧма ставсӧ...
Каръяс пыдди пазӧдӧм кирпич чукӧръяс ойзӧны-горзӧны...
Сиктъяс местаын куш сӧмын саӧссьӧм пач трубаяс сулалӧны, скелетъяс быттьӧ...
Йӧзыс, муошъяс моз, гуясын олӧны...
Гашкӧ, тайӧ йӧзыс буретш да и висьталасны миянлы пасибӧсӧ?..
Кор керъясыс, видз вылын сісьмӧм пыдди, на дінӧдз воасны?..
— Да мый тэ сыкӧд, кын мырыскӧд, вийсян, Федя? — горӧдіс Зина. — Сэтшӧмъястӧгыс асьным ставсӧ расъям.
Да вед шу, Пикон?
Тэ мый он шыасьлы?
— Ме йӧзсьыс ог кольччы, — нурбыльтіс Пикон.
6
Начальникӧн вынсьӧдӧм Устав серти асывнас миянлы буретш вӧлі лӧсялӧ петны удж вылӧ сизим часын.
А вит часын ми сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн восьлалім нин лысваӧн мыссьӧм небыд туруна видз вывті.
Весиг эгӧ пондӧй виччысьны завтрак: кольӧдім кык нылӧс, мед найӧ бӧртиджык ваясны сёянсӧ веськыда уджаланінӧ.
Сетасны кӧ быттьӧ талун миянлы сёянсӧ...
Ме кӧть и полышті асныралӧмысь, но вӧлі кыпыд сьӧлӧм вылын.
И медсясӧ сыысь кыпыд, мый йӧзыс кывзысисны менсьым, унджыкӧныс, кӧть эськӧ и тӧдӧны, кутшӧм сёрни менам вӧлі начальниккӧд...
Кодъяс тӧрытсянь сувтісны ме дор, ставнысӧ ачым и садьмӧді.
abu
Матыстча асъя чӧскыд унмӧн узьысь дінӧ, вӧрзьӧдышта пельпомӧдыс, сійӧ восьтас синъяссӧ, казялас менӧ, и шытӧг-шумтӧг пырысь-пыр жӧ пондас лӧсьӧдчыны.
Сідзкӧ, ӧні ме абу нин Ыбынса кодь зырымбедь!
Вынаджык нин лои.
Да и велалышті йӧзыскӧд овны-сёрнитны...
Дерт шуам, ӧнія ныв-зонсӧ он жӧ ӧткодяв Ыбынса пӧрӧдчысьяскӧд, кызвыннас войнаӧн быдладорысь шелкнитӧм дядьӧяскӧд...
abu
Да и коми мортыдлы вирас пырӧма кертӧ-вӧртӧ радейтӧмыс, лолыс оз лэпты сылӧн сісьтыны эстшӧм добрасӧ...
abu
Со тай нӧ — звиркнитісны керъяс вылас: зымкниталӧны кокъяснас, кодкӧ чер тышкӧн клёнӧдӧ, и гора жыннян моз тронякылӧ керйыс.
Кыдз нӧ эновтан татшӧмсӧ?..
Ӧльӧш да Пикон сапйӧны нин косьмӧм-чездасьӧм ньӧръяс, мынтӧдалӧны керъяссӧ коз пу ромщинаяс дінысь, ӧні оз ков тайӧ зумыдлуныс...
— Федя, да кыдзи нӧ тэ та ылнасьыс аддзин пурсӧ? — юасьӧ Зина. —
Со кыдзи дзебсьӧма леторос пытшкас да? Со кутшӧма турунзьӧма да?..
— Менам, Зина, пӧрӧдӧм кер дінад понлӧн кодь ёсь нырис, — воча серала. —
Пӧжсьысь сир дукыс вайӧдіс менӧ татчӧ.
— Эштіс тай! — некыдз оз эскы Зина.
Дерт, кӧнкӧ, сійӧ эз на вунӧд Тамаралысь тӧрытъя ырыштчылӧмсӧ.
— Потшыд уна ковмас, утъяс вылад, — гыжъялӧ балябӧжсӧ Пикон. — Кысь пондам кералнысӧ?..
А ме та йылысь артышті жӧ нин, ӧд войбыд мӧвпалі и вӧтаси лоана удж йывсьыс.
— Немся потш ог кералӧй, — шуа, — пурйыслӧн аслас жӧ керъяс вывті и пондам гольгӧдны.
— Кыдзи? — эз гӧгӧрво Пикон.
— А сідзи жӧ.
Бергӧдам кык кер, утъяс пыдди, на вывті коймӧдӧс да нёльӧдӧс гӧгыльтам да водзӧ нюжӧдам.
И сідз водзӧ...
Сэтшӧм кер туй вӧчам, мый «палубникъясыс» асьныс пондасны гольгыны-тэрмасьны ва дорӧ...
— Аддзан, Пикон, кутшӧма колӧ бригадирыдлы тӧлка юрыд! — сералӧ Зина. — Велӧдчы вай Федюкыслысь мӧдысь кежлӧ...
— Шеть сэтысь! — вӧралан понйыс вылӧ моз сӧмын и ӧвтыштчис Пикон.
А асылыс шондіа, гажа, татшӧм асывнад век окота овлӧ мыйкӧ бурӧс вӧчны, тӧдчанаджыкӧс, окота овлӧ зэв буртор да ыджыдтор вӧчны...
— Пикон да ме пондам утъяс нюжӧдны! — кыпыда нин тшӧкта ачым. — Ӧльӧш, тэ босьт чер, морт-мӧдӧс, да мунӧй верӧтясӧ писькӧдны...
Тэ, тэ да тэ лэччӧй куръя йылӧ, корсьӧй джуджыдджык места да лӧсьӧдӧй сэтчӧ кер лэдзанін, мед быгыльтан керйыс эз косьмы, а пырысь-пыр жӧ плавгысис...
— Ме, Федюк, вай Пиконкӧд кольчча, — корӧ Зина. — Ме кӧ ӧти секунд сійӧс ог аддзыв, сьӧлӧмӧй потӧ...
— Тӧдам, тӧдам, код понда тэнад сійӧ потӧ, — дзенгыштӧ ёсь кывъяӧс Тамара.
А мӧдыс:
— Сир пинь тэныд горшад!
Тӧдысь петӧма...
abu
Вай, бурджык, котӧрт Ӧльӧш бӧрся, мед нин кык гӧрд лоанныд...
Сӧмын верӧтясӧ эн жӧ палитӧ-а...
— Эй ті, тырмас кузь кывнытӧ песны! — горза. — Кырымнадджык, кырымнадджык вӧрӧй!..
Пурйыслысь сайпомса керъяссӧ пондім гӧгльӧдлыны плиткаяс вывтіыс, джодж кузя моз.
Сэсся и нюжйӧдлам утъяс пыдди...
Ок и керъяс!..
Ок и шыльыдӧсь да гӧгрӧсӧсь...
Шоналӧмаӧсь шонді водзын, пӧжсьыштӧмаӧсь нин культӧм кырсь пытшкас...
Сирӧдӧн да чӧскыд улисӧн ӧвтӧны...
И ставыс, дерт, пожӧм!
— Ой, вутшсӧ эн талялӧй, пув со кутшӧма чветитӧ! — ичӧт нывка моз горзӧ Тамара, сійӧ сідзи и эз вешйы аслас пур дінысь. — Лым еджыда чветитӧ, а сэсся мыйлакӧ со гӧрдӧдӧ...
— Тэ ӧд, кӧнкӧ, эн жӧ татшӧм гӧрдӧн чужлы! — горза Тамаралы. —
Тэ вай этшаджык пув чветъяс вылӧ видзӧд, а частӧджык зортӧ кер улас сюяв.
Ми Пиконкӧд някрӧдлам-лэпталам керъяссӧ утъяс вылӧ, нывъяс тэрыба гӧгыльтӧны найӧс.
Сэсся мукӧд зонъяс кватитӧны найӧс, водзӧ нюжӧдӧны рельсъяс моз.
И пыр ылӧдзджык и ылӧдзджык котӧртӧны керъяс, гольгӧны-гӧгыльтчӧны...
И вочасӧн чинӧ пурйыс...
И гажа миянлы...
Гӧгӧр пуӧ пӧсь удж!
Но Зина, буракӧ, чӧлатӧ уджавны дыр оз вермы.
— Ой, чуть эг вунӧд! — здук кежлӧ лэптылӧ сійӧ юрсӧ. — Мый ме тавой аддзылі...
Весиг висьтавнысӧ ог и лысьт...
— Да висьтав, висьтав, эн пов! — любӧпырысь горзӧны нин мукӧдыс.
— Ме аддзылі, кыдзи Пикон аслас нар вылсянь нюжӧдӧма вӧлі кузь кырымсӧ Крестинлань...
Быттьӧ мыйкӧ корсьӧ сэтысь...
Крестин, мый нӧ эськӧ сійӧ корсис?..
abu
— Зина, кульышта вед зорнас мышку пӧперегыд! — горӧдӧ Крестин, сійӧ дзикӧдз шӧйӧвошӧма. — Мый нӧ немтор абусӧ бызган!..
Веритасны вед йӧзыс...
Пиконлӧн чужӧмыс турипув моз гӧрдӧдӧ...
Сійӧ немтор оз шу, ыджыд зорйӧн сӧмын и някрӧдлӧ кыз керъяс, ружтышталӧ сӧмын...
Код тӧдас сэсся, яндзимсьыс ли сьӧкыдсьыс чужӧмыс гӧрдӧдӧма...
Лӧсьыд миянлы, гажаа уджавсьӧ!..
И миян кыпыдлунӧн быттьӧ ставыс гӧгӧр тырӧма — и уна гӧлӧсӧн сьылысь виддзыс, и матысса вӧрыс, и весиг пыдӧстӧм сӧдз енэжыс...
Ӧта-мӧд вежмӧныс кыкӧн котӧртӧны куръя дорсянь, горзӧны:
— Помӧдзыс нюжӧдім утъяссӧ!
Ва дорӧдзыс...
Эштіс!
Сідзкӧ — ӧні сӧмын быгляв!
Да, сюсьджык кӧ, мукӧдъяслысь кокбӧрляяссӧ таляв.
— Ой, мамӧ! — друг горӧдӧ Зина, шыбитӧ зорсӧ да кыкнан кинас кутчысьӧ морӧс бердас. — Морӧс джынйӧс курччис лӧддзыс...
Пикон, мый вомтӧ паськӧдін, кут буди мӧд морӧссӧ, а то немтор оз коль тэныд!
Таысь Пикон дась нин чажнитны-ӧзйыны кос лыс моз.
Сійӧ кузя зорйыштӧ кер дін, сэсся и нурбыльтӧ:
— Мед тэнӧ, вильыд кылӧс, оз лӧдз, а мык сёйӧ, купайтчыны рытнас пыран да...
abu
— А тэнӧ...
А тэнӧ... — некыдз оз кӧсйы кольны водзӧсаӧн Зина. — А тэнӧ мед, коркӧ вӧралнытӧ мунан да, кӧч люкалӧ да став ордлытӧ пазӧдӧ!
Сералӧмла миян мынӧны кисьыным зоръясным.
А мед, мынӧны кӧ!..
Со тайӧ керйыс абу ёна ыджыд, босьтім помӧдыс!..
Больгынытӧ тай зэв лютӧсь...
Раз-два, взяли!..
Някыртім!
Бергӧдім!
Лэптім утъяс вылас!..
Ай-да молодечьяс!
Ай-да белянаяс!..
Ӧні сӧмын гольгӧд...
Зумыд туй кузяыс!..
Сӧмын эн лэдз кер діныслы пановтны йывсӧ да жмуткысьны-усьны...
Чинӧ и чинӧ вӧр пытшкӧ дзебсьылӧм дулана пур...
— А Пиӧпаныд кӧ талун оз дарйӧд миянӧс спиртнад?.. — виччысьтӧг юасьӧ мекӧд орччӧн мырсьысь Пикон.
Некор он тӧд, кутшӧмджык мӧвпъяс песӧны сійӧс чӧв олігас...
— Оз кӧ сет, нывъясӧс грабитам! — нарошнӧ гораджыка шуа ме.
А мӧдъясыс быттьӧ оз и кывлыны миянлысь татшӧм сёрнинымӧс.
А Тамара со бара нин копрасьӧ пемдӧм важ мыр дорын.
abu
abu
— Ой, сьӧлаоз тан чветитӧ, эн буди талялӧ!..
Кутшӧм мичаӧсь синъясыс, матушкалӧн!
— Сы вӧсна сійӧ и медчӧскыд, — шуа Тамаралы.
— Федя, — пырысь-пыр жӧ веськӧдчӧ Зина, — меысь чӧскыдджык озтусьыс абу сэсся, эн вунӧд...
— Ладнӧ, — яндысигтыр серала ме, — оз кӧ вун — ог вунӧд...
— А мед эзджык вун, — гажъялӧ Зина, — вай кӧть ӧти кер мекӧд ӧтвылысь лэччӧд.
Вед тэныд, бригадир мортлы, колӧ жӧ тӧдны, мый вӧчсьӧ мӧдар помас...
Мӧдім куръя дінӧдзыс!
Ме сувта Зинакӧд орччӧн и ми ӧтвылысь мыджсям ки пыдӧсъясӧн гӧгрӧс керлӧн шоныд кырсьӧ, и керйыс ӧдӧба гӧгыльтчӧ миян водзын кыз утъяс вывті, ачыс быттьӧ тэрмасьӧ ыркыд валань.
Верӧтя дзиб йывсянь неуна горув туйыс лэччӧ, и миян кыз «палубникным» ӧдйӧджык пондӧ йиркӧдны-лэччыны, ӧддзӧ и ӧддзӧ, оз нин ков и йӧткавнысӧ сійӧс, видзӧд сӧмын, медым рӧвнӧя быгыльтчис, мед эз чеччышт рельсъяс вывсьыс да эз падмӧд ӧтувъя уджыслысь ладсӧ.
Эжӧрыс мый джуджта куръя йылас, веж стынӧн кыпалӧ!
— Зина, тырмас!
Водзӧ эн пыр, вундасян эжӧрас...
Ме ачым водзӧсӧ быгыльтышта...
— Эштіс тай!
Эжӧртӧ али мый ме эг аддзыв, Федя!
Сӧстӧм ва вылӧдзыс нин нуӧдам ми тэкӧд тайӧ багатырсӧ!
И ми водзӧ быгыльтам, пидзӧсӧдз куръяса нюйт ваын, морӧсӧдз тшӧг эжӧр пытшкын, кодлӧн сэтшӧм лэчыдӧсь доръясыс, сӧдз ваӧдз ми йӧткам кернымӧс, и нӧшта на нимкодь миянлы лоӧ, кор сійӧ долыдпырысь пондӧ катласьны сэні...
Ӧні тэ кывтан нин, ӧні тэ некытчӧ нин он вош миян син улысь!
Сэсся ми ставӧн чукӧртчам шойччыштны пур коляс дінӧ.
Сӧмын удитім пуксьыны — тӧдса гӧлӧс горзӧ:
— Ловъяӧсь на, зимӧгоръяс?!
Видзӧда, Сюзь Васькой писькӧдчӧ сук турун пӧвстӧд, ӧдва и тыдалӧ, бӧрсьыс асывнас кольӧдлӧм кык нывка воӧны, сёян миянлы тішкӧны-кыскӧны.
— Да найӧ тай тані, трасичаяс, быдса дековилька нюжӧдӧмаӧсь! — чангыля ныра мугов чужӧм тырнас шензьӧ Васькой. — Но и зимӧгоръяс...
А менӧ начальник ыстіс — мун пӧ да видзӧдлы, кӧнӧсь мый, эз-ӧ вошны кытчӧкӧ, бригада кодьнас...
— Позис и аслыс волыны, — шуа ме Васькойлы. — Тӧрыт на позис волыны сылы татчӧ.
Места вылас эськӧ бурджыка тыдовтчис, мый вӧчны...
А то пукалӧ Груня-Брунякӧд, выя чай юӧ и сэк жӧ государственнӧй интерес йылысь больгӧ...
— На-на-най, Федя, эн скӧрав, джын делӧсӧ тіян со керӧма нин. — Васькой дзӧръялыштіс гӧгӧр.
— Ёна тай и пӧсялӧмаӧсь...
Войбыд али мый муркӧдчинныд?..
Да сёйӧй нин, сёйӧй!..
Ведраясын рок пӧтӧса руасьӧ, мен чайтсьӧ, Васькойыс кык мында курыштӧма миянлы вылӧ роксӧ...
Татшӧм мастерыдкӧд позьӧ на уджавны!
— Йӧзсӧ нӧ кӧть вайӧдін-ӧ, лэччылӧмыд пӧ тай да? — вом тырнас мутшкигтыр Васькойлысь юасьӧ Ӧльӧш.
— Ме, зонмӧ, найӧс сувтӧді нин удж вылӧ, — шпыннялӧ мӧдыс. — Мед Сыктыв берег дорсӧ весалӧны.
Лунтырнад гашкӧ и тіян куръя вомӧдз вермасны воӧдчыны.
— Бур эськӧ вӧлі, сідзи кӧ! — радлам ми.
— Кутшӧмджык йӧзӧс нӧ кӧть вайӧдінсӧ? — водзӧ юасьӧ Ӧльӧш.
— Унджыкыс томиник нывъяс, — жеръялӧ мастер.
— Мичаӧсь абу?
Палаззяад, дашкӧ, немся мича ныв абу?
— Эмӧсь... — гыгъялӧ Васькой. — Ме сӧмын мичаяссӧ бӧръялі...
Эн узь сӧмын-а...
Миколӧс ме накӧд мӧдӧді...
— Ок, сюра сӧтана! — збыльысь моз сьӧласьӧ Ӧльӧш. — Миянкӧд небось эз лок-а...
— Кылан, Роза? — пырысь-пыр жӧ панӧ ассьыс ладсӧ Зина. — Ӧні сэсся тэ сымда и аддзылін Ӧльӧшкатӧ...
— А мый, — гӧрдлӧ мӧдыс, — позьӧ и видлыны, йӧзыдлӧн пӧ тай век чӧскыдджык овлӧ...
— Эн буди ышмы, Ӧльӧш, — водзӧ зудъялӧ Зина. — Тадзи кӧ пондан нывъяс бӧрся котравны, дзикӧдз кок йывсьыд усян, некутшӧм рок сэки оз мезды...
Сідз нин пӧжалӧм сырчик кодь кольӧмыд.
Не кӧ кучикыд да дӧрӧмыд, важӧн нин эськӧ гули-голи киссин...
— Да вед, сы вӧсна ме омӧликыс, Зина, мӧй став вын-эбӧсӧс тіянлы жӧ, нывъяслы, сета...
Ми сёям и гӧлчитам.
Сералам.
Миянлы окота кывзыны Зинаӧс.
Быттьӧ недыр на и уджалам ӧтлаын, а велалім нин виччысьны сысянь мыйкӧ гажаӧс, тешкодьӧс.
А сійӧ, дерт, казявтӧг эз жӧ ов миянлысь татшӧм виччысьӧмнымӧс, и век нин мыйкӧ да мыйкӧ лӧсьӧдлӧ.
Сёйсьӧм бӧрын, кор зонъяс пестісны чигаркаяс, Зина, ышлолалігтыр, шуис:
— Ок-ок-ок, кор со тайӧ кер быглялӧмсьыс да кын мыр йирӧмсьыс мынлан-а?
Эштывтӧм удж, сідзи и пӧрысьман, киад зорйӧн...
Сідзи и сутшкысян нырнад кутшӧмкӧ мыр бердӧ...
Кӧть эськӧ кутшӧмкӧ бур морт аддзысис да шуис: Зинук, вай, нылӧ, шойччышт нин сэсся… Менӧ любит — и тырмас тэныд...
Пикон!
Мый нӧ чӧв олан?..
Тэ кӧть эськӧн шуин тадзисӧ!
abu
— Шуи эськӧ ме тэныд ӧтитор, да йӧзыс уна... — мургӧ Пикон да весиг бергӧдчӧ.
— Мый нӧ бергӧдчин!
Вай висьтав но, Пиконушко!
Пикон, буракӧ, и збыльысь мыйкӧ кӧсйӧ шуны Зиналы, но оз лысьт, ас пытшкас пӧжӧ шуанторсӧ...
Но ме неӧтчыдысь нин казявлі сылысь Зина вылӧ пӧся кыйкнитлысь видзӧдлассӧ.
abu
— Ме арнас верма нуӧдны тэнӧ ур да тулан кыйны, — шуӧ сэсся Пикон некод вылӧ видзӧдтӧг.
Пельясыс аслас век на гӧрдӧсь да и кывъясыс джӧмдалӧны.
— Бара на вӧрӧ? — нюжӧдӧ Зина.
— Тулан куысь воротник тэныд лӧсьӧдам...
Кӧр куысь пимияс...
Ур куысь шапка... — вӧзйӧ ышмыштӧм Пикон.
— Ой, Пиконушко-о!.. — чилзӧ дзикӧдз долыдмӧм Зина. — Да вед сэки ме царица кодь лоа!..
Вай ӧні жӧ ме тэнӧ окышта таысь, Пиконушко! — Зина и збыльысь чепӧсйӧ Пиконлань, но мӧдыс тэрыба вешйыштӧ бӧрвыв.
— Буди кор кыкӧн колям вӧр керкаын, — шпыннялӧ Пикон. — Гажа ёль дорын менам эм ӧти керка...
— Но, эштіс тай! — чиктылӧ Зина. — Медбӧрын пуксяс жӧ олан дырыд...
— Тырмас пажнайтны! — петук моз горзӧ Васькой.
Пыр вылӧджык кыпӧдчӧ шонді, пӧжӧ.
Гӧгӧр дзизъялӧны да горша курччасьӧны лӧдзьяс.
abu
Ми кыдзисюрӧ ӧвтчам наысь, зоръялам да быгльӧдлам кыз керъяс.
Зумыд кырся, гӧгрӧс шыльыд керъяс.
Палубникъяс...
Ог тӧд, мый наысь вӧчасны, но, дерт нин, мыйкӧ буртор.
Татшӧм вӧрсьыд быдтор артмас — судно кӧть керка, пызан кӧть шкап, медтыкӧ воліс сійӧ места вылӧдзыс-а...
Ок и жар талун!
Ӧдъя пывсянын кодь улис руа жар...
Но мый нӧ миянлы жарыд!..
Мед шонтӧ, войвыв муад тай оз жӧ унасӧ овлы татшӧм луныс...
Ёна пӧсялӧмаӧсь ми?
Шорӧн визувтӧ вывсьыным ньылӧм?
Сола пӧсь сёйӧ синъяснымӧс?
Мудзӧмысла тіралыштӧны ки и кок?..
Тшаква!..
Керсӧ ваӧ бузгигӧн койыштан чужӧмтӧ куръя ваӧн и — бара водзӧ, бара выль керла...
Шонді водзын йи палак моз сылӧ и сылӧ Тамаралӧн пурйыс...
Сы пыдди куръя пасьтала кокниа разгысьӧны тулысбыдӧн косьмыштӧм мича керъяс.
И сьӧлӧмыд радлӧ на вылӧ видзӧдлігӧн.
Ме чайті, ӧти бригадаыдлы кык лун ковмас мырсьыны тані, а видзӧд со кыдзи чашвартім, рытӧдзыс помалам...
Помалам!
abu
Асьным кӧ нин шуим вӧчны — вӧчам!
Мед сэсся кыдзи кӧсйӧ, сідзи и думайтӧ миян йылысь Пиӧпан...
Но жӧ, биа бордаяс!..
Эк, мый вермас лоны свет вылас мичаджыкыс, гажаджыкыс да кыпыдджыкыс том йӧзлӧн татшӧм ӧтувъя удж дорсьыс?
Немтор оз вермы лоны...
Немтор!
Да со и вочасӧн ёнмысь асыв тӧлыс пондіс ыркӧдыштны миянӧс.
Сійӧ, тӧлыс, буракӧ, тшӧтш ӧддзис миянлӧн жара пессьӧмысь, тшӧтш ышмис.
И не сӧмын тӧв — енэжыс дзоньнас, буракӧ, ӧддзис да ышмис.
Рытыввывсянь пондіс кыпӧдчыны кымӧр, и ӧд асыв тӧлыслы паныд чашйысьӧ-кыпӧдчӧ.
Вот дивӧыд!
Коді нӧ, мися, йӧткӧ сійӧс тӧлыслы паныд, кутшӧм вын?..
Но ёнасӧ думайтны та йылысь некор!
Шутьӧм вылын, Тамаралӧн пур местаын, колис нин сӧмын талялӧм турун, но ӧд миянлы мыйта на колӧ лэдзны утъяс пыдди нюжӧдӧм керъяссӧ!..
— Тэрмасьыштӧй! — горза, — зэрыс суас!..
Кӧть эськӧ и нинӧмла горзынысӧ — кор удж помыд нин тыдовтчӧ, сэки мортыд ачыс, тшӧктытӧг, ёнджыка тэрмасьӧ...
А рытыввывсянь кымӧрыс пыр кайӧ и кайӧ.
Да паськалӧ.
Муркакылыштӧ нин сэтӧн.
Кань моз кургӧ ли.
Паныд пӧльтысь асыв тӧлыс вочасӧн кусӧ и кусӧ.
Сэсся и дзикӧдз кусіс.
Лӧнис вӧр-ваыс.
Кымӧрыс дзоньнас кыза личкис енэжсӧ, сьӧкыда ӧшӧдчис ли...
Сэсся и пондіс швачкыны-зэрны.
Веськыд зэр, лӧнь дырйиыд.
Гырысь.
Ӧддзӧ и ӧддзӧ.
— Да вайӧ коз улын виччысьыштам! — горзӧны кодъяскӧ.
— А мый нӧ тэ повзин зэрсьыс!
Татшӧм шоныд зэрсьыс...
Ыджыдджыка быдман сыысь!
Зэр ӧддзӧ и ӧддзӧ, а ми водзӧ уджалам...
А миянлы долыд!
Ыркыдджык и.
abu
Дӧрӧм и гач ляскысьӧма яй бердӧ.
abu
Нывъяслӧн мыгӧръясыс лӧсьыдджыка тӧдчӧны, век кӧть видзӧд на вылӧ...
Сэсся гырысь зэрсӧ вомӧнногӧн пондіс кульны посни зэр...
Ставыс сорсис...
Руа быттьӧ лои, сэтшӧма зэрӧ...
Весиг куръя мӧдарыс омӧля пондіс тыдавны..
Но, биа бордаяс, помыштам нин!
Медбӧръя керъяс колисны ваӧ лэдзны...
Ми сэтшӧм азыма уськӧдчим медбӧръя керъяс вылас, мый эз нин быдӧнлы вичмы местаыс налӧн мыссьӧм кырсь вылын.
И кокни чагъясӧс моз шыбитім ми найӧс ведра помся зэр ваӧн тӧдчымӧн туыштӧм куръяӧ.
abu
А сэсся бӧр шонді петіс, сы кузьта и вӧлӧма гожся зэрыд.
Ок, югыд лоис!
Ок, сӧстӧм!
Ок, небзис гӧгӧр!..
Кӧтасьӧм пожӧмъяс лыдтӧм-тшӧттӧм эзысь мольясӧн дзирдалӧны, кагаяс моз нимкодясьӧны, сэтшӧм любӧ налы лоӧма.
Турун дзоридзыс вашъялӧ-нюмъялӧ, быттьӧ шыӧн сералӧ да лов тырнас юӧ енмӧн сетӧм ловзьӧдысь васӧ.
А сынӧдыс кутшӧм лои!
Гымӧн да зэрӧн нӧшта на сӧстӧммӧдӧм сынӧдыс...
Мудзӧм вир-яйтӧ мыськовтӧ, коддзӧдӧ быттьӧ...
Некытысь сэсся он аддзы менам чужан вӧр-валӧн дорысь сӧстӧмджык да чӧскыдджык сынӧдсӧ!
7
Ӧндрей сулаліс ва дорын, ю гыясӧн кӧтӧдӧм да топӧдӧм лыа вылын да нимкодьпырысь лӧсьӧдліс кос вир-яйсӧ рытъя мелі шонділы.
Сійӧ вӧлі батьыс да Пикон вокыс кодь жӧ кузь тушаа, сӧмын на серти тӧдчымӧн вӧсньыдджык лы-сьӧма.
И зэв кос.
Быттьӧ сійӧс, сирпиӧс моз, гожӧмбыд шонді водзын ӧшӧдӧмӧн видзӧмаӧсь, тӧлӧдӧмаӧсь-косьтӧмаӧсь.
Но эз тайӧ шензьӧд менӧ.
Менӧ шензьӧдіс, весиг повзьӧдіс сылӧн веськыд бокас эрсвидзысь паськыд вурыс, лӧза-гӧрда мисьтӧм вурыс, коді ӧтар боксяньыс вӧлі быттьӧ асыкалӧма сійӧс — морӧспань увсяньыс да сюрса лыӧдзыс.
Быттьӧ мортсӧ, керйӧс моз, кӧсйылӧмаӧсь шӧри орӧдны пилаӧн, джынвыйӧдзыс пилитӧмаӧсь, сэсся тай дугдӧмаӧсь жӧ.
А морӧсыс, пилитӧм велдорӧдыс, дзоньнас нёпкысьӧма-вӧйӧма, буракӧ, кутӧд ордлыясыс сэні абуӧсь.
— Ок, чорыда тай тэнӧ!.. — сьӧлӧм сеті ме Ӧндрейлы.
Ме эг вермы не шыасьнысӧ — сэтшӧма менӧ дойдіс ловъя мортлысь вир-яйсӧ тадзи чашйӧмыс.
abu
— Сюрыштіс, Федя... — вӧйӧм морӧс джынсӧ векни кинас ниркнитыштӧмӧн шуис Ӧндрей. — Позьӧ шуны, воюйтнысӧ эз и сюр, а дӧнзис тай со...
— Эз и сюр? — юася ме.
— Тӧлысьсӧ эг вӧв передӧвӧй вылас, — шуис Ӧндрей. — И то нин оборонаын сулалім, Карельскӧй перешеекын.
Буретш вӧлі минометъясысь лыйлӧны миянӧс.
А минаыд, Федя, вылісяньыс веськыда юр вылад вермӧ усьны, кӧть тэ и окопын...
Ӧти мина пасьнитчис миян весьтын, пожӧм туганӧ веськалӧмысь.
Зэр моз и койыштіс миян вылӧ...
Унаӧнӧс дзикӧдз вылӧ водтӧдіс...
Меным со, видзӧд, дӧнзьыштіс жӧ...
Та вылын сэсся и помасис меным войнаыд...
abu
Позьӧ шуны, ловъя немечӧс эг аддзыв.
— Кыдз нӧ сідз?
Эн и аддзыв?
— Эг, Федя...
Ог понды нинӧм абусьыс лӧсьӧдлыны подвигъяс — кӧть эськӧ, фронт вылас мунігӧн, геройӧн жӧ окота вӧлі лоны...
abu
Но войнаыд тай, Федя, оз ёна юась, мый тэныд окота да мый абу.
Ме пай вылӧ, Федя, вичмис сӧмын госпитальясын туплясьӧм да дой терпитӧм.
— Дыр инӧ бурдӧдчин?
— Кызь куим тӧлысь, Федя...
— Кызь куим тӧлысь!
Да тайӧ жӧ пӧшти кык во...
— Неуна эзджык тырышт кык воыс... — Ӧндрей пытшкӧссяньыс дженьыдика серӧктіс. — Пасибӧ шу, кыдзкӧ-мыйкӧ ловйӧн на петі да...
Ас кок йылын на со ветлӧдла...
abu
Ӧттор-мӧдтор керыштны верма нин и...
— Мыйлакӧ тай зэв нин ёна кырлӧдлӧмаӧсь быдлаті? — водзӧ юася Ӧндрейлысь, шоныд лыа вывті орччӧн восьлалігмоз.
Ми сыкӧд мунам чери кыйны, батьыс сылӧн нуӧдіс миянӧс.
Ме таӧдз кутшӧмакӧ тӧдмасьышті нин Ӧндрейыскӧд, но пасьтӧгыс эг на аддзыв сійӧс...
— Нёль операция керлісны меным, Федя... — сылы, буракӧ, окота жӧ висьтавны меным ставсӧ.
— Нёльӧс?!
— Нёльӧс...
Первойысьсӧ медсанбатын, кор ранитчӧм бӧрын вайисны сэтчӧ.
Стӧканӧн спирт мыччӧны — на пӧ, ю.
Ме юи да и вошті садьӧс, эг и кывлы, кыдзи мышкӧс вундалӧмаӧсь...
Сэсся госпитальӧ вайӧдісны.
Но, бурдӧм пыдди, век лёкджык и лёкджык меным лоӧ.
Жар кыптӧ, сотчыны дась...
Выльысь вундалісны менӧ, ӧні нин морӧсӧс.
Быттьӧ и лӧсьыдджык лоліс, вурысыс пондыліс нин бурдны.
Но сэсся кашельтігӧн пондіс ор петны...
Петкӧдлісны менӧ профессорлы, пиыскӧд найӧ ӧтлаын уджалісны, кыкнанныс зэв бур хирургъяс.
Видлалісны найӧ менӧ, гӧгӧрбок кывзісны.
Ковмас пӧ тэныд ещӧ на операция вӧчны, тыыд пӧ сісьмыны пондӧма, осколокъясыс кольӧмаӧсь на сэтчӧ да.
И кытчӧдз абу на сёр, колӧ пӧ вундыны лёбзьӧминсӧ...
Мися, вӧчӧй, мый кужанныд...
Орйӧдлісны менсьым ордлы помъясӧс, писькӧдӧмаӧсь ыджыдкодь ӧшинь, мед кырымнас позис пырны пытшкӧсӧ, да и вундӧмаӧсь веськыд ты джынйӧс...
Сы бӧрын регыд мысти вӧлись лӧсьыдджык пондіс лоны, кыла, бурдны понді...
Но морӧсӧй, аддзан, нёпкысис.
Профессорыс эськӧ вӧлі и вӧзйӧ: вай пӧ куйлышт на, пондам пӧ бекъяссьыд да кысь да яйтӧ нетшкыны да морӧсад лясйӧдлыны...
Но меным голя помӧдз нин ставыс лоис.
Мися, тырмас, морӧс кӧ оз понды висьны, кыдзкӧ-мыйкӧ ола...
И ола со ньӧжйӧникӧн.
abu
abu
Таво тӧвсӧ велӧді нин школаын...
abu
А миян водзын, рытъя шонді улын, яра лӧсталӧ гажа Сыктыв.
И лӧнь сэтшӧм.
Ваыс шыльыд.
Чери югнитлӧ-чеччалӧ, и быд чеччыштӧмысь гӧгрӧс гыторъяс тэрмасьтӧг разалӧны эзысь от вывтіыс...
Шоныд.
Югыдсьыс югыд.
И ставыс онялӧ помтӧм сӧстӧмлунӧн.
Бергӧдчыла мышвыв — шыльыд визувсӧ пыжа юковтӧ, миянӧс вӧтӧдӧ.
Тайӧ Ӧндрейлӧн батьыс — Капит дядь.
Сійӧ нуӧдіс миянӧс черисӧ кыйны.
Пукалыштам пӧ би дорын, юква пуам да панялам.
Петкӧдла пӧ ме тіянлы ӧти секрет, кодӧс пӧ ачым жӧ и думышті, и некод на оз тӧд та йылысь...
abu
— Пуксьӧй эсся пыжас, — миян дінӧ воигмоз шуис Капит дядь. — Мӧдар лыва вылас вуджам, лӧсьыд сэті местаыс, сын ветланін...
Ми Ӧндрейкӧд пидзӧсӧдз келім лыадорса дэбыд ваӧ, сӧлім паськыд набойяса пипу пыжӧ.
Уна лэптӧ стариклӧн пыжыс, ён пипу сюрлӧма.
Капит дядь пукалӧ бӧж пуклӧс вылын, ичӧтикаӧн сынышталӧ кык лопта пелысӧн.
Сылы, буракӧ, лӧсьыд и долыд, лӧз синъясыс гажаа дзулъялӧны еджыд бурысь пытшсяньыс.
Сынышталӧ сійӧ и негораа буксӧ-сьылӧ:
— Ту-ру-ру-ру, пум-пум-пум!
Ту-ру-ру-ру, пум-пум-пум!..
abu
Сьылас тадзи гоз куплет, сэсся здук-мӧд кежлӧ ланьтлас и бара:
— Ту-ру-ру-ру, пум-пум-пум!
Ту-ру-ру-ру, пум-пум-пум!..
Татшӧм песнясӧ кывзігӧн ме регыдӧн бӧр долыдми Ӧндрейлӧн висьтысь дзугыльмылӧмысь.
— Мый йылысь нӧ эськӧ тэ сьылан, Капит дядь? — юася, кор сійӧ помаліс выль куплет.
— Ме? — окотапырысь вочавидзис сійӧ.
— Ме, Педьӧ, ульда-кисьта-сьыла медся лӧсьыд йывсьыс, медся мича йывсьыс да медся дона йывсьыс.
— Сэтшӧм кывъяссӧ он шуав да?
abu
— А, зонмӧ, немторла найӧс и шуавнысӧ, кор сідз сьывсьӧ.
abu
abu
Дашкӧ менам, кайяслӧн моз, гажа рытыс йылысь сьывсьӧ?
Кылан, кыдзи найӧ ульдӧны-кисьтӧны?
А мун пӧ да и тӧдмав, мый йылысь сьылӧныс.
Сідз абу?
— Сідзи, буракӧ...
— А мӧдтор йылысь кӧ кӧсъян, ме тэныд пыжа йылысь верма сьывны.
— Кӧсъя...
Сійӧ кызӧктыштіс да и пондіс шмонитанаа мургыны:
— Сыктылті-ваті
Шыр кывтӧ-катӧ
Катша кӧя пыжӧн
Ур бӧж пелысӧн.
Кыркӧтш дорсӧ сыныштӧ,
Лыа дорсӧ чепсасьӧ...
— Тайӧ нӧшта нин лӧсьыд сьылан! — сьӧлӧмсянь шуа ме стариклы. — Тэ, сідзкӧ, радейтан жӧ сьывнысӧ, Капит дядь?
— Ме? — ыззьӧмӧн шуӧ сійӧ да весиг сувтыштлӧ пуклӧс вылас. — Ме, кунды-мунды, аслам гӧлӧс понда чуть попӧн эг ло!
— Попӧн? — шензя ме.
— Да но, — чужӧм тырнас вашмунӧ Капит дядь. — Тіян кодь арлыда на ме сэки вӧлі, Ӧндрей кодь...
Но вот, мӧдӧдісны менӧ карӧ, духовнӧй училищеӧ велӧдчыны.
Гӧлӧсыд пӧ тэнад аминь ён, бур попӧн либӧ кӧть нин дякӧн верман лоны...
Менӧ выйӧдзтӧ аслам гӧлӧс понда церковнӧй хорӧ пырысь-пыр босьтіныс карас, вот! — старик дзикӧдз долыдмис казьтылӧмсьыс. — А ӧтчыд кывзӧма менчым сьылӧмтӧ купеч да сэтшӧма кажиччӧма, мый ки тыр деньга меным чургӧдӧ, кунды-мундыыд.
На пӧ, босьт, добрӧй молодеч!
Коми багатыр...
Кык мӧс позьӧ вӧлі ньӧбны тайӧ деньга вылас...
— Кык мӧс? — ӧтпырйысьӧн моз шыасям ми Ӧндрейкӧд.
— Но мийӧ, дерт, мӧсъяс ньӧбны эг пондӧ — некӧн вӧлі нияӧс видзнысӧ, да и вотькӧднысӧ некодлы вӧлі, — а пир на весь мир керим тӧварышъяскӧд тайӧ деньга вылас.
Кутшӧм вина да кутшӧм закуска толькӧ эз вӧл миян сэні!
Ӧні на казьтылӧмсьыс дульва петӧ. — Старик и збыльысь чышкыштіс кимӧдзнас гӧрд вом доръяссӧ. — Менам черессюлу ёна коддзысьӧма да мунсьӧма поп ордӧ байтыштны...
Тайӧ батюшкоыс «закон божий» вӧлі велӧдӧ да век «колъяс» меным зваркӧдӧ...
Код юрнад менам, буракӧ, окота лоӧма стӧчмӧдыштны — мыйладжык тэчӧ...
А сійӧ, гӧгӧрвотӧм кунды-мундыыд, оз вӧлӧм лэдз гортас...
Сэки менам пондысьӧма разьны поп керка ӧдзӧстӧ...
Старик гажаа читкыртліс син пӧвсӧ.
— А сэсся?
Водзӧ мый лои? — юася ме.
— Та вылын сэсся ме и помалі духовнӧй училищетӧ...
А, пыста кок вильӧдысьӧ, кутшӧм поп эськӧн вермис артмыны меысь!
Ӧні на жаль!
А тэ, Педьӧ, шуан, любита-ӧ ме сьылны!..
Ӧндрей, видзӧда, нюмъялігтыр жӧ кывзӧ батьсӧ.
Сэсся сійӧ чатӧртчылӧ сӧдз енэжлань да мӧдарӧ бергӧдӧ сёрнисӧ:
— Батьӧ, а оз-ӧ тшыксьы сэсся поводдяыс?
Он-ӧ вомдзав сьылӧмнад?
— Абу на тшыксьысь кодь, — кыпалӧм лов тырнас шуис старик. — Асылсяньыс ёна водз пондіныс лэбалны мазіяс, гутъяс и.
Чикышъяс ӧддьӧн вылыті чилкйӧдлӧныс.
Видзӧд сэсся, кӧрӧванкадорса бипурсьыд тшыныс кыдзи кайӧ.
abu
Веськыда...
Лӧнис со добӧлькаӧдз.
Вой кежас, буракӧ, ыркнитас.
Енвелтыс пасьталаыс кушаліс кымӧръясысь, шондыыс кӧсйӧ пуксьыны ясыдінӧ...
А чериыс, видзӧд, со мый керӧ, кыдзи гыбзьӧ-чеччалӧ.
Лёк поводдя водзад тадзитӧ сія оз ворс.
И сёйны бура пондас, юкваыд миянлы лоӧ...
Ми кылӧдчыштім на мыйтакӧ, сэсся и петім мӧдлапӧвса лыа вылӧ.
Капит дядь мыччис меным вожа помъяса пелькиник ректан вылӧ быдмалӧм подольник да синсӧ читкыртлӧмӧн шуис:
— Раззьы да видзӧдлы, кутшӧмӧсь менам вугыръясыс.
abu
Вугыръяс пыдди сылӧн вӧліны чорыд сутуга сіясысь куснялӧм ичӧтик приколка кодьяс.
Быд приколкалӧн ӧтар вожас пыс пыддиыс напилокӧн кеслӧм муртса тӧдчыштысь тшупӧд.
— Тайӧясӧн али мый кӧсъян черисӧ кыйны? — чуйми ме.
— Да, Педьӧ.
Позьӧ шуны — капкан тайӧ.
Ачым думышті...
abu
abu
Видзӧдлӧй жӧ, кутшӧм татӧні секретыс.
Зэвтӧмӧн октан тшупӧдас этайӧ помсӧ — ӧдва со кутчысьӧ сія сэтӧні.
Сэсся нянь ёкмыльнас гумыльтам, немтор, видзӧд, оз тыдав, куш самыс...
Ваӧ чапкам, сын локтас — кватитас няньсӧ, и сэки личкыштӧмсьыс сутуга помыс брынс мынас тшупӧдсьыс да и чашкалас вом пытшкӧсас.
Он небось мын, вугыр вылсьыд моз...
Вугырнад вед, чуш йылад сӧмын и шедӧ да, джын чериыс мынӧ.
Торйӧн нин сыныд, ӧддьӧн пессьысь сія да...
Да и кысь меным сымда вугырсӧ босьтны?
abu
— Ог тӧд... — меным ньӧти на эз эскыссьы татшӧм кыйсьӧмыдлы. — Дурӧм жӧ кӧ тайӧ-а...
— Ме, Педьӧ, кӧсъян кӧ тӧдны, делӧ вылад некор ог дуритлы, — дӧзмыштіскодь Капит дядь. —
Мыйкӧ кӧ кера — водзвыв сё пӧв думыштӧмӧн кера...
Аддзан пыж бӧжсьыс чумансӧ?
— Но, аддза... — шуа, чуманас ведраысь не этшаджык тӧрӧ.
— Асыв кежас сэтӧні тырыс лоӧ сын.
— Батьӧ, эн ошйысь, кор вуграсьны петан, а ошйысь, кор черисӧ лэптан! — серӧктіс Ӧндрей.
— Эн пов, пиӧ, лэптам...
Да тэ он-ӧ кынмы ва вылад дӧрӧмтӧгыд?
Ыркнитыштіс нин быттьӧ, кышасин эськӧ...
Ми Педьӧкӧд пондам чапкалны подольникъяссӧ вомӧнӧн.
abu
Нянь самыс менам водзвыв дасьтӧма, весиг кослунъя выйӧн песі, Груня-Брунялысь корышті...
Тувъяс да груз эм и...
А тэ вочасӧн кылӧдчы пыжнад, то эсійӧ кыркӧтш дінӧдзыс.
Ми дасӧс кымын чапкам, а тэ сэк кості косінджык бӧрйы да биась.
Дась югыднас сэтӧр вожъяс вундышт чай вылӧ...
Шонді лэччан дорыс позяс нин видлыны вугыръяссӧ, ме чайта, юква вылад лоас нин.
Пидзӧс велдорӧдз ваӧ келӧмӧн ми Капит дядькӧд вомӧнӧн шыблалім няньӧн самалӧм капкана донкаяссӧ, домавлім топыда сатшйӧдлӧм бедьяс дінӧ.
Ӧндрей сэк кості биасис.
Миян воигкежлӧ пес чукӧртӧма, ньыв пу лыс вольсыштӧма би дорӧ — коми кыйсьысьлысь нэмӧвӧйся вольпасьсӧ.
Рачын чай нин пузьӧма сылӧн и, сэтӧрлӧн чаль йывъяс, быдса ки тыр, заварка пыдди пӧжсьӧны сэні, гильӧдӧны ловтӧ чӧскыд кӧрнас.
А шонді пуксис нин вӧр-пу йылӧ.
Лунся сертиыс ёна ыдждӧма да гӧрдӧдӧма сійӧ.
И, буракӧ, сьӧктаммӧма, та вӧсна зэв тэрмасьӧмӧн лэччӧ.
abu
abu
Рытыв-войланьӧ сійӧ лӧсьӧдчӧ дзебсьыны, буретш сыланьӧ жӧ и юыс таті визувтӧ.
И водзынсӧ, кытчӧдз тыдалӧ, Сыктыв ваыс пасьталаыс гӧрдӧдӧма, енэжса кыа мозыс жӧ ӧзйӧ.
Берегдорса вӧръясыс тшӧтш быттьӧ сотчӧны и...
Весигтӧ Капит дядьлӧн синъясыс пӧртмасьӧны гӧрдӧн...
Гӧрд юысь дзиркнитлӧны черияс, быттьӧ налы сэні, ӧзъян-сотчанінас, зэв жар лоӧма да чеччыштлӧны сынӧднас ыркӧдчыштны.
Ӧндрей сувтсӧн видзӧдӧ лэччысь шондіӧн ӧзтӧм вӧр-ва вылӧ, и мортыдлӧн, буракӧ, ӧзйӧма жӧ лолыс — косіник чужӧм вылас бура тӧдчӧ лолыслӧн ымралӧмыс.
— Мыйта гажыс ю дорад... — довкйӧдлӧ юрнас Ӧндрей, быттьӧ некор на абу аддзылӧма татшӧмсӧ. — Кутшӧм лӧсьыд овнытӧ...
Кутшӧм лӧсьыда позьӧ овны мортлы му вылад...
— Ӧндрей, ӧні вай купайкатӧ кышав, шонды лэччӧм бӧрад ёна ыркыд лоӧ, сэзь дырйиыд, — ичӧт зонкалы моз, ёна тӧждысьӧмӧн тшӧктӧ Капит дядь.
— Кышала и эм, батьӧ, — кывзысьӧ мӧдыс.
Меным лӧсьыд накӧд, пӧрысьыскӧд и томыскӧд.
Меным нимкодь жӧ гажа рытсьыс.
Но тшӧтш быттьӧ и неуна шог меным.
Эськӧ и менам батьӧ кӧ татӧн жӧ вӧліс!
Да тадзи жӧ тӧждысис ме вӧсна...
Шонді лэччӧм бӧрын, кор вӧр-ваас эз на дзикӧдз сукмы рытъя рӧмыдыс, мунім видлавны донкаяс.
И первойсьыс жӧ лэптім килоӧн-джынйӧн кымына сынӧс.
Сійӧ, буракӧ, муртса на шедӧма, пессигас абу на воштӧма вынсӧ, и кор ме кыкнан киӧн шамырті сылысь эзысь сьӧмйӧн кыза дорӧм быгльӧс тушасӧ, сійӧ сэтшӧма пескыльтчис, мый ӧдва-ӧдва эз мын кабыръясысь.
Ок и мича да вына жӧ чери — сыныд!
Капит дядьлӧн капканыс и збыльысь пезьдӧма самсӧ кватитігӧн да весиг нёкчимъяссӧ чериыслысь чашкӧдӧма.
Да тадзинад кӧть кутшӧма эн пессьы, он мын.
Бура и эм думыштӧма старикыд...
Позьӧ шуны, вӧр-ва дінад сійӧ бур попӧдз воӧдчӧма...
— А тэ шуан — дурӧм пӧ! — долыдпырысь бытшнитіс менӧ кыйсьысь.
abu
abu
— Батьӧ, а тэнад капканыд, кӧнкӧ, ёна дойдалӧ черисӧ? — виччысьтӧг шуис Ӧндрей берегын кыйдӧссӧ видлалігмоз.
Старик падмыштліс пиыслӧн тадзисӧ вежӧртӧмысь, сэсся шуис:
— Шедысь чериыд, пиӧ, быд ногыс доймасьӧ — сідзи кӧть тадзи, вугырӧн кӧть кулӧмӧн...
Кӧть пыжын ньӧжйӧник кулігӧн.
abu
Сӧмын буди нинӧмла та йылысь думайтнысӧ-а...
Кӧкъямыс сын миянлы кутчысьӧмаӧсь час-мӧдӧн.
И Капит дядьлӧн быд капкан бура пезьдӧма, мынны позьтӧм дом йылӧ моз пысасьӧмаӧсь чериясыс.
Кык сынысь ми пуим юква, и кӧть лои нин сёркодь, чӧскыдпырысь сёйим.
Торйӧн нин чӧскыд вӧлі вильӧдны сыныслысь тшӧг юрсӧ.
Гӧгӧр дзикӧдз лӧнис, весигтӧ пуяс вылын немся кор оз вӧрзьышт, сӧмын и кылӧ билӧн шочиника тричнитлӧмыс.
Ю весьтын тыдовтчис еджыд ру, пондіс вочасӧн сукмыны.
Енэжын читкырасьӧны югыд кодзувъяс, неуна быттьӧ веж рӧмаӧсь найӧ.
Тӧлысь со бура ниртӧм-весалӧм эзысь медаль кодь, сідзи и югзьӧ...
— Татӧні вугралыштам, али гортӧ мунам узьнысӧ? — юасьӧ миянлысь Капит дядь.
— Вай татӧн, батьӧ, — корӧ Ӧндрей. — Мунсяс ӧмӧй татшӧм лӧсьыдінсьыс...
— Миянлы тэкӧд вед мый...
Педьӧлы водз асывсянь ковмас мунны уджавны.
— Нинӧм, Капит дядь, уджала... — Менам оз на жӧ мунсьы плашкоут вылӧ.
Меным окота асъядорыс бара на кыйны черисӧ, окота киясӧн кывны, кыдзи донка помас пессьӧны гырысь сынъяс — ӧд сэтшӧм любӧ сэки лолӧ лов вылад!
Оз на узьсьы миянлы...
— Педьӧ, — шыасьӧ Капит дядь, — тэ этійӧ... тӧдан мый...
Тэ, зонмӧ, Пиӧпаныдкӧд эн ёнасӧ борсьы...
Буракӧ, дзебыштіс сія тэ вылӧ лӧгтор...
Этійӧ пурйыд вӧсна...
Кӧть быттьӧ и йӧз водзас ошкыштіс...
abu
Сія вед сэтшӧм, оз радейт паныд мунысьястӧ...
Мыйкӧ паныд шуан сылы, и оз вунӧд тэнчыд шуӧматӧ, дзебас пыдіӧ, а кор колмас — бӧр лэптас.
— Тэ нӧ сійӧс, Капит дядь, важӧн нин тӧдан? — юася.
— Пиӧпансӧ?
Тӧдыштам... — виччысьтӧг зэлыдмыштӧм гӧлӧсӧн шуис старик. — Кыдзи гражданскӧй вылысь воис, век нин нащальникалӧ ӧтилаын да мӧдлаын...
Быдлаын вермӧ веськӧдлыны...
Ставсӧ тӧдӧ да гӧгӧрвоӧ...
Став вопроссӧ...
Век вына да ён сія, кыдзи колӧ, сідзи и керӧ...
Зонмалігас Пиӧпаныс урӧс кычан кодь вӧвлі, том йӧз не этшаысь лотшкӧдлісны сійӧс, и вӧлі мыйысь...
А мыйӧн веськаліс нащальникас, сэксянь и ён лоис...
abu
abu
Век правӧн пондіс лоны...
Уна йӧзӧс топӧдліс...
abu
abu
Менчым Гришаӧс, война водзвылас, дашкӧ и, сія жӧ мыйкӧкертіс...
— Батьӧ, дугды, оз ков та йылысь, — шуис Ӧндрей.
— А мый нӧ оз колыс! — стариклӧн лыбис гӧлӧсыс. — Тэ со ӧнтай шуин: оз-ӧ пӧ доймась чериыс...
А тані вед быдса морт...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
— Батьӧ, тырмас, мися, тырмас...
abu
Старик кузя видзӧдліс пиыс вылӧ да шуис лӧньыштӧмӧн нин:
— Да, гашкӧ, и тырмас...
— Да и Федялы шойччыштны колӧ, — довкнитіс мелань Ӧндрей.
Но узьсяс ӧмӧй татшӧмторъястӧ кывлӧм бӧрын?
Унмовсьысяс ӧмӧй...
abu
abu
abu
abu
Дас сизим арӧс меным, быттьӧ и не этша нин аддзылі олӧмсьыс — вайӧм йӧзкӧд уджалі, пӧрӧдчыны велалі, мастералі, войнаӧн пазӧдӧм Россия аддзылі, кывлі, кыдзи рочьяс да комияс ӧтлаын Невельскӧй дивизияын геройяс моз тышкасьӧмаӧсь...
Ӧні со сплавуйта, бригадирала, йӧзыс быттьӧ кывзысьӧны менсьым...
А мыйта на меным колӧ гӧгӧрвоны олӧмсьыс!
Ок, мыйта...
И Пиӧпан кодьяссӧ тшӧтш.
Коркӧ ӧтчыд Пикон шуліс, мый налӧн ещӧ на ӧти вок вӧлӧма, командир.
abu
abu
Некод на эз узь би дорын, и ме смелмӧдчи юавны:
— Капит дядь, а Пиконыд коркӧ казьтыштіс Ладимер вок йылысь?..
— Вӧліс... — ышловзис старик. — Вӧліс миян и Ладимер...
Толькӧ ӧні сія мӧд во нин кыз му улын куйлӧ...
Танкын сотчӧма, атакуйтігас...
Орденъяссӧ миянлы мӧдӧдіныс, быдса нёль орден...
Краснӧй Знамяяс и Отечественнӧй война...
Ӧндрей бурджыка тӧдӧ...
— Куим Боевӧй Краснӧй Знамя да Первой степеня Отечественнӧй война, — шуис Ӧндрей.
— Майорӧн сія миян усис, — би вылысь синсӧ вештывтӧг шуис ачыс старик. —
Письмӧ воис полковниксяньыс, тӧдам кытчӧ дзебӧмаӧсь.
Час, олӧмыс пуксьыштас да, ветла, гортысь кӧть рӧдимӧй му китыр нуышта, ид кабыр да...
Кӧдзышта...
abu
Мед кӧть тайӧ казьтылас сылы ас му йылысь... — стариклӧн кыз гӧлӧсыс друг быттьӧ чегсис, быттьӧ другысьӧн нетшыштісны сэтысь шӧр везсӧ и таысь сійӧ дзикӧдз лябмуніс.
Ме некор на эг кывлы сылысь татшӧм гӧлӧссӧ.
Капит дядь век на вӧвліс гажаӧн, быд пӧрйӧ шмонитіс, ӧти-мӧд вылын бур ногӧн серавліс, весигтӧ Зиналы вичмыліс сысянь.
abu
И зэв гажа мортӧн век кажитчыліс сійӧ меным, помӧдз гӧгӧрвоанаӧн.
А гажъялӧм саяс, видзӧд, со вӧлӧм мый чусалӧ бать сьӧлӧмас...
Важӧн нин, вӧлӧм, висьӧ бать сьӧлӧмыс...
Олӧмыс вӧсна и пияныс вӧсна доймасьӧ...
Мыйла и юавсис менам.
Аслам юасьӧмӧн ме, дерт, гудйышті сылӧн лов вылысь пӧимӧн вевттьысьыштӧм дойяссӧ.
Ӧні, гашкӧ, сійӧ войбыд сэсся оз и унмовсьлыв...
— Ми нин старукакӧд чайтім, мый куш толькӧ ичӧтыс и коляс... — выльысь заводитіс Капит дядь, некутшӧм узян ру сылӧн гӧлӧсысь оз на тӧдчы. — Ӧндрей куйлӧ и куйлӧ госпитальясын, мися, тайӧ абу нин бурысь, кунды-мунды...
Но сэсся тай воис жӧ медбӧрын...
Тэ, детина, он-ӧ кынмы?
Вай би дорасджык топӧдчы.
Менам шабурӧн на тшӧтш шебрась...
Выльысь кӧ висьман, мамыд сэсся тшӧтш нин добӧлькаӧдз кусыньтчас, сэтшӧма вед эз кӧсйы сія лэдзны тэнӧ...
— Ӧні, батьӧ, немтор нин мекӧд оз ло... — воча нюмъялӧ Ӧндрей. — Ӧні ме лунысь-лун кыла, кыдзи вир-яйӧй быттьӧ выльысь ловзьӧ...
И водзӧ овны ме кӧсъя...
— Моль бӧжсӧ помалам да мийӧ тэкӧд ветлам Пиля Иван дінӧ, — ыджыд надеяӧн йиджтысьӧм гӧлӧсӧн шуис Капит дядь. — Сія <ns>зэ-эв</ns> тӧдысь!..
Став лекарсяыд унджык тӧдӧ...
Пӧсь пывсянӧн лечитӧ, быдсяма турунъяснас... Ош госӧн да...
Быть ветлам ми тэкӧд тайӧ Тӧдысь дінас...
Старик бӧр гажмыштіс.
Буракӧ, тайӧ тӧдысь йывсьыс думъясыс важӧн нин визъялісны вежӧрас, но ӧні на сӧмын лысьтіс гораасӧ висьтавны найӧс учитель пиыслы.
Сэсся и чӧв усис Капит дядь, вӧлись, тыдалӧ, бурмыштіс сьӧлӧмыс.
Ки вылас юрсӧ мыджӧмӧн сійӧ пондіс видзӧдны азыма шлонгысь би вылӧ.
И весигтӧ дзор бурысьыс сылӧн бӧр быттьӧ ёнджыка пашкырмис.
Сідзи сэсся ме и унмовси сы вылӧ, татшӧмыс вылӧ, видзӧдігӧн.
Асывнас, шонді петӧм бӧрын, Капит дядьлӧн капканъясысь ми мездім нӧшта дас кӧкъямыс сын.
Мортыдлӧн эз и ло ошйысьӧма — ыджыд чуманыс чукйӧн тырис эзысь сьӧмъя да гӧрд бордъяса тшӧг чериясӧн.
Буракӧ, старикыд и збыльысь сё пӧв водзвыв думыштлӧма став йывсьыс — сэзь вой йывсьыд и татчӧс визулыс йылысь, сам йывсьыд и ваыслӧн джуджда йылысь.
Да и код тӧдас на, мый йылысь думайтӧ пӧрысь коми кыйсьысь, кодлы кага дырсяньыс, позьӧ шуны мам йӧлыскӧд тшӧтш, вирӧдзыс йиджӧма вӧр-ва олӧмыс, сылӧн быд пӧлӧс лов шы и пас...
8
Шоныд жӧ гожӧм!!
Лунтыръясӧн пӧжӧ шонді, и ю ковтысыс, ыджыд ытваӧн бура юкталӧм вӧрыс-виддзыс ыпмуніс-ловзис бура рокӧсалӧм нянь шомӧс моз.
Ставыс вежӧдӧ этшсьыс петмӧн, дзоридзалӧ, сӧвмӧ, кисьмӧ.
Ставыс мыччасьӧ аслас мичӧн-рӧмӧн, и быдӧнлӧн аслас кад...
Медводз веж видз вылын сяргысисны горадзульлӧн топыд виж юръясыс.
Лыдтӧм зарни мольяс быттьӧ пӧртмасьӧны, гыалӧны кокньыдик тӧвру улын да быттьӧкӧ и збыльысь шытӧлалӧны-дзользьыштӧны.
Синтӧ кӧть эн вештыв на вылысь.
Сэсся ыркнитыштліс и пондіс дзоридзавны льӧм.
Паськыд коръя вежсӧ друг быттьӧ шӧтісны лым еджыд тугъясӧн, и ньӧти эз кут тыдавны вежыс.
А кӧрыс?
Господи, кӧрыс кутшӧм дзоридзалысь льӧмыдлӧн!
Ловтӧ мавтыштӧ, коддзӧдӧ...
А со нин и пелысь зільӧ вӧтӧдны ассьыс чойсӧ — вижоват быг быттьӧ шлапкис-лэдзис мичаа вундалӧм-дорӧсалӧм коръяс вылас...
Купальничалӧн выйӧн мавтӧм войтъяс зарниӧн жӧ ыпмунісны...
Веж пытшкысь зильган турун видзӧдчӧ сӧстӧм лӧз синъяснас...
Сэсся восьтіс югыд бансӧ пӧсь шонділӧн алӧй рӧмӧн йиджтысьӧм, войвыв вӧр-валӧн медся мича розаыс — лежнӧг дзоридз...
Гальки кодь зумыд веж пожӧм кольяс нин со сярвидзӧны, неважӧн на быттьӧ пуясыс гӧрд коляозӧн дзоридзалісны-а...
Видз дорӧсъясын пондісны мыччысявны лӧсьыда банйӧм велдора да рысь кодь еджыд кынӧмула дона гобъяс.
Пиня тув кодь зумыд гӧрд гобъяс чургӧдісны синтӧ пӧртысь гӧрд юръяссӧ...
А то, виччысьтӧг, кӧчпи чепӧсъяс кок увсьыд — кузь пеля пушыд руд ёкмыль; чеччалыштас — сувтыштлас, синъясыс мышвыв дзоръялӧны, вӧйпӧдлытӧмыд оз на и ёнасӧ пов мортсьыд, буракӧ, медводдзаысь на аддзӧ сійӧс...
Юын таво рӧдмӧма уна чери.
Ытва вӧлі ыджыд, дыр сулаліс, эз пырысь-пыр усь, и буракӧ, кульман пӧкйыс эз косьмы бадьяс вылӧ, эз кынмы ни, а ставыс ловзис.
И ӧні шоныд ваа лыа доръясын гыбзьӧ-пуӧ арпияныс.
И ӧд дивӧ! — быдӧн аслас кельӧбӧн ветлӧдлӧ: ӧтиын гыж кузьтаӧсь на сӧмын, мӧдын — чунь кузьтаӧсь нин...
Ӧд быд чери оз ӧти кадӧ кульмы — кодъяскӧ водзджык, кодъяскӧ сёрджык.
Сэсся и оз быдӧн ӧткодя сӧвмы — сынпияныд, дерт, кӧнкӧ, ӧдйӧджык нюжалӧны кельчияс дорсьыд.
Коді кутшӧм рӧдысь...
Шлёчкӧбтан ки пыдӧснад ваӧ, и кельӧбыс дзик ӧтпырйысьӧн, быттьӧ кодлӧнкӧ тшӧктӧм серти, сявмунӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, пузувтӧм бипурысь югыд киньяс моз резыштсьӧ.
Сэсся, быттьӧ кодлӧнкӧ тшӧктӧм серти жӧ, бӧр ӧтлаӧ чукӧртчӧ.
Бӧр лӧньӧны арпияныс да бара заводитӧны тотшкӧдны-кокавны муртса тӧдчысь вежӧдӧн мавтыштчӧм ваувса лыасӧ.
Шоныд дырйиыд тай сёяныд быдӧнлы и быдлаын эм...
Вӧтлысьӧмӧн некыдзи он вермы кутны арпиянсӧ — сэтшӧм пелькӧсь да тэрыбӧсь найӧ.
А лэдзан ваас содзтӧ, и вочасӧн велалӧны.
Дерт, кутшӧмкӧ дук кылӧны кияссьыд, буракӧ, окота тӧдмавны налы — мый пӧ тайӧ татшӧмыс?
Позьӧ оз сёйны сійӧс?..
Мыйкӧ дыра гӧгралыштасны, сэсся и содз пытшкад нин пырӧны, заводитӧны дзенйӧдлыны ки пыдӧстӧ.
Сэки и лэптан содзтӧ ва тырнас, мед бурджыка видзӧдлыны, кутшӧмджыкӧсь найӧ эмӧсь.
Былькъя синъяса юрыс на медкыз ӧні налӧн, даръюр кодьӧсь...
Ичӧт дырйиыд быд ловъя ловлӧн, буракӧ, век юрыс медыджыд, мортлӧн кӧть черилӧн...
А кыдзи пессьӧны, кутшӧма шӧйӧвошӧмаӧсь!
— Энӧ полӧй, немтор ме тіянӧс ог кер.
Мунӧ уялӧй вӧльнӧй паськыд ваас, быдмӧй-нимкодясьӧй...
— Федя, кодкӧд нӧ тэ байтан сэн? — виччысьтӧг мышсянь юаліс Зина, эг и казявлы, кыдзи сійӧ матыстчӧма.
abu
Ки тырыс дзоридз ӧктӧма.
Да и ачыс сійӧ гӧрд сера еджыд сера ситеч платтьӧнас лежнӧг дзоридз кодь сӧстӧм да нюмъялысь.
Дерт, купайтчӧма жӧ, сьӧд юрсиыс абу на косьмӧма.
Зинаыс васьыд кӧть оз и петав, варччыны и сунавны став нывсяыс бурджыка кужӧ.
— Он-ӧ нин тэ чериясыскӧд сёрнит, Федя? — кыдзи и пыр, вильшасяна моданас шуис Зина. — Бурджык эськӧн меным кыв-мӧд лӧсьыдджыкӧс висьталін.
Сы пыдди ме эськӧ тэд юркытш кыи.
Ме яндыся Зинаысь, торйӧн нин сы вӧсна, мый пасьтӧм ме, куш трусик кежысь сулала.
И кор ӧткӧн сыкӧд, ог тӧд ме, мый йылысь колӧ сыкӧд сёрнитнысӧ.
Уна йӧз дырйиыд кыдзкӧ-мыйкӧ ещӧ на-а...
abu
А сійӧ яндысьтӧг и наяна видзӧдӧ ме вылӧ, сотӧ быттьӧ синъяснас.
Ме йӧжгыляся сылӧн пӧсь видзӧдлас улын...
Сэсся котӧрта бадьяс сайӧ пасьтасьны...
А Зина чӧскыда сералӧ бӧрсянь:
— Ок, эштіс тай!
Час ӧні ме сёя сійӧс... Сывда ли... Эстшӧм нин мужик — морӧс и сой багатырлӧн кодьӧсь, а нылъясысь полӧ...
Мыйла толькӧ и бӧрйим татшӧм полысьсӧ бригадирнас!
Ми абу ёнасӧ ылынӧсь плашкоут дінсянь да, дерт, бура тыдалам сэтысянь.
Меным нӧшта нин яндзим таысь — кодкӧ ӧд вермас и видзӧдны...
Но меным и ньӧти абу окота мунны Зина дінысь.
abu
Бара ӧд вермас серам вылӧ лэптыны — со пӧ, трусыд, пышйис...
Но ёнджыкасӧ меным, дерт, абу окота мунны сы вӧсна, мый талун Зинаыс, татшӧм Зинаыс, донӧдз пӧсьӧдӧ менсьым вирӧс...
Мыйӧнкӧ быттьӧ йитӧ-домалӧ ас дінас...
Водзсася ме...
Ачым аскӧд вермася...
Но бӧр локта сы дінӧ...
abu
Кыдзи кӧчпи...
Кодлы эськӧ ӧдйӧджык колӧ пышйыны морт дінысь, а сійӧ, йӧйыд, сувтӧма да мышланьыс дзӧръялӧ...
Ми Зинакӧд вуджам бадь бурысь вомӧн да петам видз вылӧ.
И мыйлакӧ пыр ылыстчам и ылыстчам кӧрӧванка дінысь...
Ӧктам дзоридзьяс...
Горадзульяс на тшӧтш сюралӧны, сёрӧнджык чветитысьясыс...
abu
Эстшӧм мичаӧсь!
Сӧстӧмысь сӧстӧм виж лепестокъясыс кысьӧмаӧсь топыдик кӧчан кодьӧ, вылісяньыс, ичӧтик восьсаинӧд, гырк пытшкас тыдалӧ веж пестик да помъясас гӧрӧдторъяса си кодь тычинкаяс...
abu
И сэтшӧм свежӧй кӧр ӧвтӧ дзоридзсяньыс!
Мирыслӧн нинӧмӧн тшыкӧдтӧм на кӧр!..
И некод абу тані...
Шонді сӧмын...
Да ыркыд тӧв...
Ӧтмоза сяльӧдчӧны пипуяслӧн сьӧкыд коръясыс, мыйкӧ висьталӧны миянлы...
Сьылӧны кайяс...
Менам лолӧй ыпъялӧ-сьылӧ жӧ, код тӧдас, мый йылысь сьылӧ...
И ог нин быттьӧ ме сэтшӧма яндысь Зинаысь...
Пыр частӧджык видзӧдлывла сы вылӧ...
Кыдзи сійӧ, сьылігтырйи, копыртчывлӧ дзоридзыс дінӧ...
— А ӧні сэсся тырмылас, — шуӧ Зина, — тані кык юркытш вылӧ нин лоӧ, тэныд и меным.
Ми пуксям сыкӧд шоныд кос вутш вылӧ, лежнӧга-ӧмидза пашкыр куст сайӧ, коді бура дзебӧ миянӧс.
Зина казялӧ лежнӧг дзоридзьяс да тшӧктӧ меным:
— Федя, вай мыччыв меным тшӧтш и тайӧ мича розаяссӧ...
Виж вылас алӧйыс ок мича лоӧ!..
Сӧмын китӧ эн бытшкы...
Ме заводита судзӧдавны бытшласьысь-дорйысьысь кустысь гӧрдӧн ымралысь ыджыд дзоридзьяс да мыччавны Зиналы.
И сэки жӧ казяла, мый кустас ог ме ӧтнамӧн уджав — сэні тшӧтш дзизгӧ-тільсьӧ пушыд гӧна мазі, ыджыд мазі, Капит дядь кодь жӧ пашкыр...
Сійӧ ӧдӧбвывсьыс, став тушанас, жмоткысьлас паськыда воссьӧм дзоридз вылӧ да помтӧм нимкодьлунӧн, буракӧ, став йывсьыс вунӧдӧмӧн, мыйкӧ дыра пессьӧ-пуртікасьӧ сэні...
Сэтшӧм любӧпырысь пуртікасьӧ!..
Сэсся, чеччас да, тадзи жӧ жмоткысьлӧ мӧд дзоридз вылӧ.
— Мый нӧ бара сэсь аддзин?
Дугдін тай мыччалнысӧ? — юасьӧ Зина.
— Видзӧдлы, мый керӧ мазіыс...
Сылы колӧ кольны дзоридзьяссӧ...
Зина видзӧдліс.
Сэсся ме вылӧ видзӧдліс...
Шуис вежсьӧм гӧлӧсӧн:
— Сійӧ, небось, оз яндысь тэ моз...
Тӧдӧ, мый колӧ вӧчны...
Но ладнӧ, ладнӧ, мый гӧрдӧдін дзоридзыс моз...
Вай пуксьыв мекӧд орччӧн, помсяньыс кутышт кыансӧ.
Кыкӧннад ӧдйӧджык артмас...
Ме пукся сы дінӧ да киясӧн кута сярвидзысь дзоридзьяса пыр нюжалысь кыз вӧнь, а Зина кыӧ.
Кыӧ и кыӧ...
Но ме ӧні ёнджыкасӧ видзӧда ог нин сылӧн пелька вӧрысь чуньяс вылӧ, а неуна бокӧджык.
Песовтчыштӧмсьыс да вӧрӧм-ноксьӧмсьыс Зиналӧн платтьӧыс ёнакодь лыбӧма, и кокъясыс кушалӧмаӧсь пидзӧс велдорӧдзыс ёна на вылӧдз, и ме, шыш моз, гусьӧникӧн сэтчӧджык кыйкнитлывла...
Кутшӧм мичаник сылӧн пидзӧсыс!..
Ичӧтик да векньыдик гӧгыля, оз чурвидз водзлань и лӧсьыдіника шылькнитчӧма гуранъястӧг.
И дзоньнас Зинаыс, став туша-мыгӧрнас, эзысь сьӧмъя сынпи кодь — сэтшӧм жӧ зэвтчӧм вына, винёв и туысь-ворсысь...
Ме зіля кежӧдны синъясӧс Зина вылысь, но и кежӧднысӧ некытчӧ, сы вӧсна мый ӧмидза-лежнӧга кустыс дзикӧдз сайӧдӧма ывла вывсӧ...
— Федя, вай ӧні мерайтам кыӧмасӧ, гашкӧ, буретш нин да.
Вай копыртлы юртӧ, — тшӧктӧ Зина.
Ме копырта.
Зина вӧнялӧ менсьым юрӧс уль сьӧктаӧн личкыштысь юркытшӧн да лӧсьӧдлӧ сійӧс сэні.
Менам синъяс водзын, ныр улын, лоӧ сылӧн ыджыда кодь восьса морӧсыс...
Зумыд мылькъяса морӧсыс...
И ме зэв бура аддза мылькъяс костӧдыс увлань усьысь визьсӧ...
Ме кыла горадзульлысь свежӧй кӧрсӧ, кодкӧд сорласьӧма шондіӧн пӧсьӧдӧм сӧстӧм ныв вир-яйлӧн коддзӧдысь кӧрыс...
И юр садьӧй менам бергӧдчӧ таысь...
А Зина лебезитӧ-малалӧ менсьым юрӧс шоныд да мелі кияснас да тёльгӧ-сёрнитӧ:
abu
abu
— Шӧлк юрсиыд мед ӧтарас и мӧдарас лоӧ...
Со тадзи...
Ноко, вайлы ме ӧні видзӧдла тэ вылӧ бокысяньджык. — Пидзӧсчанясьӧминас мый вермӧмсьыс нюгыльтчис, чатӧртчис ме водзын.
— Ӧні тэ тӧдан код кодь, Федюк?
— Ог тӧд...
— Ме книгаысь аддзылі важ енъясӧс...
Тэ кодь жӧ томиникӧсь... Юркытшаӧсь и, тадзи жӧ...
Сӧмын мыйлакӧ дзик пасьтӧмӧсь...
— Миян тані пасьтӧгыд оз позь... — мыйкӧ сӧра ме. — Номйӧсь миян...
Кӧть и тӧла...
abu
Зина видзӧдӧ ме вылӧ, видзӧдӧ...
Веськыда синъясӧ...
И сотӧны менӧ сылӧн сьӧд синъясыс...
Сэсся сійӧ сывйыштӧ менӧ да окалӧ... Окалӧ и окалӧ...
Венокыс мынӧма кисьыс...
abu
И ачым ме би жарын моз сотча...
Ставыс вунӧ менам...
Дзик ставыс...
Лежнӧг кустыс и виддзыс мӧдар путкыль бергӧдчӧны...
Сэсся ми Зинакӧд дыр чӧла куйлам орччӧн.
Ми куйлам дзоридзьяс пӧвстын.
Кышакылысь кузь турун пӧвстын.
И бара аддзам и кылам ставсӧ, дзик ставторсӧ.
Лӧз енэж и тӧв улын катласьысь вӧр-пу йыв.
Лежнӧг дзоридз вылын век на мырсьысь мазіӧс.
Пипу коръяслысь сяльӧдчӧм.
И ставыс сэтшӧм дона миянлы, сэтшӧм матыса.
И сэтшӧм гӧгӧрвоана.
Ёна жӧ бур, мый ставсӧ тайӧс кодкӧ лӧсьӧдлӧма миянлы вылӧ!..
Миян весьтӧ, зэв вылӧ сӧдз енэжас, сырзьӧм помъяса паськыд бордъяс вылас ӧшйисны кык варыш.
Да и пондісны шывъявны ӧта-мӧдныс гӧгӧр.
Бордъяснас шеныштлытӧг шывъявны, ньӧтчыд шеныштлытӧг, мый сӧмын и кутӧ найӧс...
То матыстчыласны ӧта-мӧдныс дінӧ, то босьтасны выль ыджыд кытшов...
А ми куйлам вӧрзьывтӧг, ми на моз жӧ помтӧм шудаӧсь, но варышъясыс, буракӧ, оз вермыны гӧгӧрвоны, ловъяӧсь-ӧ ми...
— Лӧсьыд налы сэні, выліас... — шуа ме.
— Миян дорысь лӧсьыдджыкыс оз овлы, — ме дінӧ топӧдчигмоз воча шуӧ Зина.
— Ёсь ныв тэ вӧлӧмыд, — шуа ме сэсся Зиналы, — ньӧти он пов зонъясысь...
Сійӧ серӧктіс, но ме сылысь татшӧм серамсӧ эг на кывлы, кыдзкӧ быттьӧ курыдакодь серӧктіс.
— Ок, Федя, повны кӧ пӧ и не овны...
Пондан кӧ вед повны да яндысьны тіянысь, зон кӧрсӧ сідзи он и тӧдлы...
А вед кызь нёльӧд арӧс меным...
Ме тэд, Федя, веськыда висьтала...
Вӧліс менам тэ кодь яндысьысь дроля...
Окыштны эз лысьтлыв...
Нелямын кыкӧд воын муніс война вылӧ да и усис...
Ныв вом дор видлытӧг и усис...
Таысь медся нин жаль, коньӧрӧс...
Вот пӧ сэсся и яндысь... — Зина друг ырсмуніс-пуксис, вежсьыштӧма ӧнтая серти, донаджык и матысаджык лоӧма, важӧн-важӧн тӧдса кодь.
— А друг да бара на выль война пансяс, Федя?
И тэнӧ тшӧтш нуасны сэтчӧ, Федя?..
Сэки бара али мый Колюкӧс моз понда казьтывны тэнӧ, Федя?..
Колльӧді и окыштнысӧ эг лысьт...
Федя, тэ менӧ дивит кӧть эн...
Ӧні вот ме тэкӧд вӧлі...
А быттьӧ тшӧтш и сыкӧд вӧлі...
Тэ сӧмын эн лӧгась ме вылӧ...
Но, Федюк?..
Вай мунам сэсся ньӧжйӧникӧн...
Лэччам да купайтчам ещӧ...
9
Моль бӧжлысь вынйӧрсӧ ёнмӧдӧм могысь миян дінӧ вайӧдісны содтӧд войтырӧс.
Не ӧти кывъя йӧз веськалӧмаӧсь миян дінӧ — некымын роч, кыкӧн украинецъяс, куим немец, абу Германияса, а асланым немецъяс...
Мыйся йӧз найӧ?
Ставыс-ӧ миян кыпыд котырын важ моз лючки-ладнӧ лоӧ накӧд ӧтлаынсӧ олігӧн да уджалігӧн?
Ме зіли быдтор казявны ылысь воӧм, би пыр и ва пыр мунӧм йӧзлысь: чужӧм и мыгӧр, шуӧм и вӧрзьӧм, коді кыдзи сёрнитӧ да весиг сёйӧ...
Видзӧда, нинӧмӧн быттьӧ оз шыбитчыны синмӧ.
Пуджӧм соска быгалӧм гимнастёркааӧсь, ки выланыс лёткӧдӧмаӧсь кутшӧмсюрӧ кӧлуя нопторъяс.
abu
Абу тшӧгӧсь ни абу омӧльӧсь, а сідз, мудзӧм салдатъяс...
Ар кызь вита-кызь сизимаӧсь...
Йӧз чукӧрысь кӧ, татшӧмъястӧ он и казяв...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Но кор тӧдмасигӧн ме, кыдз бригадир морт, матыстчи Иванов дінӧ да видзӧдлі сылӧн ме вылӧ воча дзоргысь синъясӧ, менам сідзи и ыркмунліс сьӧлӧмӧй и окота лоис ылӧджык вешйыны тайӧ морт дінсьыс.
Ӧдва ме и куті ачымӧс.
Сылӧн син аканьясыс вӧліны пӧлуднича дзоридз кодь мырд лӧзӧсь, а синъеджыдъясыс — йӧлысь на еджыдджыкӧсь.
abu
Но татшӧм синъясыс, кагалӧн кодь сӧстӧм синъясыс, видзӧдісны векни чужӧмыслӧн водзлань сетчӧм кымӧс лэбувсяньыс ёся и кӧдзыда...
Найӧ видзӧдісны клянича дор моз лэчыда да веж пашлякӧн дзужалӧм йи тор моз кӧдзыда.
И сэтшӧма быттьӧ эз лӧсявны найӧ шондіа жар луныслы!..
Татшӧм кӧдзыд синмаӧн и чужліс тайӧ мортыс, али сылӧн сӧстӧм синъясыс кӧдзалісны нин война вылын?
Эз-ӧ медлёкторсӧ керигӧн пужъявны найӧ?
Бӧртиджык нин ме думышті — мися эськӧ, мортыдлӧн синмӧ кӧ йиджис-серпасавсис став аддзылӧмаыс.
Да сыӧн став керӧма-вӧчӧмаыс...
Сэки эськӧ пырысь-пыр жӧ позис тӧдмавны, коді тэ водзын сулалӧ.
А ӧні пӧ со мун да и тӧдмав, кутшӧм морт сійӧ, да мый позьӧ виччысьны сысянь...
abu
abu
— Ме чайта, бригадир, тэа-меа бура ладмам, — шуис меным Иванов лӧз видзӧдласнас синъясӧ сатшкысьӧмӧн. — Уджсьыд ме ог пов, а тэ зонмыс, тыдалӧ, правильнӧй.
Ме шуи вочасӧ: мися, бура кӧ понданныд овны да уджавны, мый не ладмыны...
Кор пуксим пажнайтны, сёянысла — кыкӧн вылас — ветліс Кешка, Константин Сидоров, ӧти пӧртйысь найӧ сёйисны Ивановыскӧд.
Сэсся Кешкаыс жӧ мыськаліс ва дорын рачсӧ...
Буракӧ, Кешкаыс вӧлі налӧн завхоз пыдди, эз кӧ весиг слуга пыдди...
Эз кажитчы меным тайӧ, но да ӧд найӧ, гашкӧ, важӧн нин тадзисӧ велалісны...
Регыд мысти ме куті казявны, мый мугов Кешкаыс, кӧть эськӧ сійӧ и гоз-мӧд арӧсӧн вӧлі ыджыдджык лӧз синма ёртсьыс, быдторйын кывзысьӧ Ивановлысь.
Весиг, вӧралан пон моз, гӧгӧрвоӧ сылысь видзӧдлассӧ да сылӧн куш ӧти видзӧдлӧмсьыс уськӧдчӧ вӧчны тшӧктӧмасӧ, заводитӧ сёрнитны либӧ тшӧк-ланьтӧ...
Оз-ӧ, мися, кутшӧмкӧ лёк тайна йит тайӧ кык мортсӧ?
Но, водзӧ кежалӧмӧн, шуа, мый первой лунсянь найӧ бура заводитісны уджавны, кӧть эськӧ и багырӧн-керйӧн ноксьӧм дінад абу зэв велалӧмаӧсь.
Да и овны найӧ пондісны лӧня...
Нӧшта ӧти вайӧм морт — кузькодь тушаа, ар кызь вита жӧ зон — висьтасис Иван Грековӧн.
Ыджыд юр вылас чимсьӧд юрсиыс сылӧн быдмис том мегӧлӧн моз сука да читкыля.
И пӧся видзӧдысь сьӧд синъясыс, мегӧлӧн моз жӧ, тшӧтш вӧліны неуна былькъяӧсь.
Сӧстӧм, быгыдкодь чужӧмыс век нюмсермунӧма, а кыз паръяса неыджыд вомыс ӧтарӧ мыйкӧ кӧсйӧ висьтавны, век восьса завор кодь.
Кор мастерным, Сюзь Васькой, юаліс сылысь:
код нӧ пӧ эськӧ тэ лоан сэтшӧмыс, Иван Греков,
— мӧдыс, ныр-вомсьыс нюмсӧ кусӧдтӧг, гажаа вочавидзис:
— Ӧти ыджыд морт война помасьӧм бӧрын кӧсйысьліс вӧчны менӧ губернаторӧн, чиганъяс мырдысьӧн заводитлісны нуӧдны менӧ асланыс таборӧ, а ӧтчыд — ӧні на юрсиӧй сувтлӧ казьтылӧмсьыс — ӧтчыд гестаповецъяс муртса эз тотшкыны менӧ еврей пыдди.
abu
Со кутшӧм ме морт... — ачыс гажаа шпыннялӧ, быттьӧ поп ордын чай юӧма.
Моль бӧжса начальник, Феофан Семенович Вурдов, вайӧмаяссӧ торйӧн чукӧстліс мастеръяс да бригадиръяс дінӧ да чорыда ӧлӧдіс:
<rus>— Я кочу особо сказать вам, граждане!</rus>
<rus>Я кочу особо предупредить, чтоб вы рработали до седьмого пота.</rus>
<rus>И чтобы мне не разлагали молодежь.</rus>
<rus>И я вам это пррипомню, если чего не так...</rus>
abu
abu
Чорыда шуис Феофан Семенович.
Ме гусьӧникӧн кыйкнитлі кывзысьяс вылӧ: Кешка гӧгӧрвотӧма нюмъяліс, а Иванов вӧлі лэдзӧма синъяссӧ муӧ.
Но ме казялі, кыдзи пельбокас сылӧн вӧрзьыліс жӧлвакыс, да и дзоньнас тушаыс быттьӧ зэлкмунліс вынысь нюгыльтӧм кыдз пу моз.
Меным весиг чайтсис, мый Иванов водзын кокув туруныс тшынасьыштӧ — йӧзысь дзебӧм лӧз биӧн ыпъялысь видзӧдласысь тшынасьӧ.
А нӧшта меным мӧвпыштсис, мый, мися, Пиӧпанным миян, буракӧ, абу полысь рӧдысь, тадзи кӧ первойсянь сяммис кӧртвомавны тӧдтӧм войтырӧс...
А кор найӧ петісны, мастер, Сюзь Васькой, юаліс Вурдовлысь:
— А спиртсӧ нӧ кыдз?
Пондам ог сетны налы?
— Этайӧ налы оз-ӧ ков, спирт! — начальник мыччӧдліс кулаксӧ да весиг матькӧбтіс.
— Мыйла нӧ, Феофан Семенович, — венӧ пырис Васькой. — Ме ногӧн, коді бура пондас уджавны, позьӧ и сетны...
Мый нӧ быдса мужикыдлы сё граммыд — ошлы печиктӧм кодь...
А сэсся, гашкӧ, абу нин и сэтшӧм лёк йӧз найӧ.
abu
abu
abu
abu
Тӧдмалам, тыдовтчас.
Ёна кӧ ӧд мыжаӧсь тайӧяс вӧліны, эз эськӧ вайны найӧс миян дінӧ...
— Но, но, видлы инӧ, сідзи кӧ думайтан, — шуис Вурдов.
— Мыйкӧ кӧ лоӧ, ачыд ӧтветитан!
abu
abu
Васькойыд татшӧмторъястӧ, дерт, кӧнкӧ, бурджыка гӧгӧрвоӧ миян серти.
Сійӧ война помӧдзыс вӧлӧма фронт вылын, кыдзи ачыс не ӧтчыдысь нин шуліс — <rus>галопом по Европам</rus> пӧ муні...
Мукӧдыс сэсся ёнасӧ эз и вензьыны сыкӧд.
10
Кык лун лышкыда зэрис шоныд зэрӧн — бурпӧт пызйис, а сэсся шонді нялйӧ-пӧжӧ, — и син водзын быттьӧ небзис ывлаыс, вӧр и видз пондіс сӧдзджыка вежӧдны.
Рыжик петан поводдя!
Кор ми сувтім кӧрӧванкаӧн Гарья улӧ, паськыд кӧдж помас,
меным телепит лои кежавны кӧджас, видзӧдлыны, петӧны-ӧ рыжикъясыс, эмӧсь кӧ, вотыштны.
abu
Сэтшӧма ме радейта рыжикъястӧ — жаритӧмӧн и солалӧмӧн, би дорын бедь йылын пӧжалӧмӧн и...
Сёйыштӧм бӧрын сюйи гач зептӧ шыдӧс видзан тыртӧм козӧчка, нуӧді Зинаӧс, и ми петім вӧрӧ.
А кӧджса вӧръясыд тай Сыктыв дорад пӧшти быдлаын ӧткодьӧсь — ёнджыкасӧ верӧтя бурысьяс, кодъясӧс ӧта-мӧдсьыныс юковтӧны тыкӧлаяс да видз лайковъяс.
Дерт кӧнкӧ, уна сё нэмъяс чӧжнад юыс тадзисӧ керис — быд ногыс видласис-визувтліс.
А рыжикыд мыйлакӧ татшӧм вӧръяссӧ медъёна радейтӧ.
Лайковас, веж ласта вылас, петӧ турун рӧмаджык бана кӧдж рыжик, а верӧтя вылас, торйӧн нин шонділадорса рӧчас, гӧрд пожӧм лыскӧн кыза вольсалӧм му вылӧ, петӧ яг рыжик.
abu
abu
abu
abu
Котӧрӧн сорӧн моз — оз ӧд терпитсьы — пырим кӧджас, чатрасям, кодарӧджык мунны, кӧніджык вермас лоны тшака лайковыс.
Видзьяссӧ важӧнкодь нин ытшкӧмаӧсь, удитӧма нин небзьыштны да выльысь вежӧдны ӧтаваыс...
А со тай нӧ рыжикыс дізьвидзӧ!
Верӧтя дорӧсас, пӧрӧм понӧльлӧн гӧрд лыс улын.
— Видзӧдлы, Зина!
Ме пидзӧсчаняся кос лысъяссӧ пузувтӧм рыжик весьтӧ и ог на вунды сійӧс.
Ме любӧпырысь шыльӧда сійӧс чунь помъясӧн, улис бан вывсьыс вештала сибдӧм лыс, и дзӧръяла гӧгӧр, оз-ӧ мӧд на тыдовтчы...
abu
И сэтшӧм нимкодь меным, сэтшӧм рад ме, быттьӧ му вывсьыс медся донаторсӧ аддзи...
Ок, матушка-тшак, кутшӧм тэ мича!
Кутшӧм топыд да гӧгрӧс!..
И кутшӧм лӧсьыда да стӧча йиджтысьӧмаӧсь гӧрдов бан вылас, банйӧм булки кодь вылысас, сукджык рӧма кольчаясыс...
Видзчысьӧмӧн вунді перӧчиннӧй пуртӧн дженьыдик кыз коксӧ.
abu
Ньӧти номыр туй оз тӧдчы!
Зумыд!..
Кукань яй чиг моз ымралӧ чӧлӧсыс, сӧдзтысьӧ пӧжӧм йӧв рӧма сирӧн...
Ме пӧляла лыаысь рыжикыслысь алӧйгӧрд кынӧмувсӧ, кодӧс сэтшӧм лӧсьыда кыӧма пинь-чӧланъясысь...
Ме исала, исала сійӧс, меным окота унджык кыскыны ас пытшкӧ сьӧлӧмӧс гильӧдысь, му вылас нинӧмторкӧд ӧткодявны позьтӧм кӧрсӧ сылысь.
А орччӧн нин Зина нюжйӧдлӧ кияссӧ, вай пӧ тшӧтш малышта, таво кежлӧ пӧ вед эг на аддзыв...
А сэсся сэтшӧма пондіс сюравны миянлы рыжикыд!
Унджыкыс посниӧсь на, муртса на петӧны, абу на номырӧсь...
abu
Синъяс доймытӧдз дзӧръялам Зинакӧд — абу кокни казявны рыжиктӧ гӧрд лыска эжсьыс!
Видзӧдан — немтор быттьӧ абу.
А сэсся друг быттьӧ чеччыштӧ-петӧ кыськӧ югыдгӧрд кизь.
Добра!..
А со этайӧ — мупель.
Сідз тай миян шуӧны-а.
Пель моз жӧ быд ногыс чукыльӧсь да мукыльӧсь сійӧ, пӧшти дзик подтӧм, дзоньнас ляскысьӧма му бердас да быттьӧ кывзысьӧ, мый вӧчсьӧ му пытшкас.
Вевдорыс сылӧн дзик жӧ рыжиклӧн кодь, а увдорыс — пиньтӧм, шыльыд да еджыд, бакшасьӧма быттьӧ.
abu
Но мупельыд рыжик кӧра жӧ и, ме тӧда, сэтшӧм жӧ чӧскыд.
Рыжикъяс бӧрся вочасӧн лэччам лайков вылӧ.
Сэтысь найӧс торйӧн нин сьӧкыд казявнысӧ.
Сы вӧсна мый сэні туруныс рӧмаӧсь найӧ — кӧдж рыжикъяс.
Найӧ жебджыкӧсь ягса вокъясыс серти, вӧсньыдджыкӧсь и вундӧм бӧрын лӧзӧдӧны.
Но чӧскыдлуннас ньӧти оз сетчыны, и ми тшӧтш любӧпырысь копрасям налы...
Час-мӧдӧн ми Зинакӧд ӧти верӧтя дорысь и чукӧртім ыджыдкодь козӧчка тыр рыжик — ставыс арся голь кодь зумыдӧсь — да пуксим шойччыштны видзвывса кос вутшъяс вылӧ, ыркыд тӧв улӧ...
Кадыс шонді лэччандорлань матысмӧ.
Пу вуджӧръяс нюжалӧмаӧсь.
Кӧсйим нин бӧр сетчыны кӧрӧванкалань, но буретш сэки видз лайковӧ вӧрысь петіс... турун юр.
Сы вӧсна мый мортыс сы улын первойсӧ эз и тыдав.
Уль туруна ыджыд нӧбыс сӧмын ньӧжйӧникӧн визгис-муніс ытшкӧм видз вывті.
— Эй, коді сэн нӧб улас?
Шойччышт! — гажаа шыасис Зина.
Турун юр джӧм-сувтіс, а сэсся и сьӧкыда жмоткысис му вылӧ...
Миян вылӧ повзьӧм синъясӧн видзӧдіс неыджыд тушаа, косіньдзи тьӧтӧ...
— Шойччышт, мися, миянкӧд, — бара шуис Зина. — Гӧгтӧ вед вӧрзьӧдан, эсы мында уль турун тішкан-кыскан.
— Ой, кутшӧма повзьӧдінныд... — вӧлись шедіс лолыс тьӧтӧлӧн.
Ситеч ковта соснас сійӧ чышкыштіс чужӧм вывсьыс кыз ньылӧмсӧ, веськӧдчис бурджыка.
— Мый нӧ миянысь повнысӧ, — варовитіс Зина. — Мийӧ вед ог мырддьӧй тэнсьыд турунтӧ...
— Код тӧдас тіянӧс, — ышловзис мӧдыс.
— Эн вед гусяв тэ, мый повнысӧ, — шуис Зина.
— А, нылӧ, оз на ёнатӧ юасьны...
— Сы вӧсна либӧ и тадзисӧ сёрмӧдчин? — юасьӧ на Зина.
— Луннас, нылӧ, менам абу тайӧ уджыс...
Дояркаала ме колхозын.
Рытъя лысьтысьӧм бӧрын нин ытшкышті тайӧс вӧр пытшсьыс...
Ме видзӧдлі сиктланьӧ — ылынкодь сэтчӧдз, верст-мӧд, буракӧ, лоӧ.
А тьӧткаыс сэтшӧм ичӧтик, коньӧриник, лэдзчысьӧма турун нӧбыс вылӧ, век на повзьыштӧм чужӧма, мудзӧмысла гӧрдӧдӧм да ньылӧдӧм чужӧма.
Менам мыйкӧ муткыртчис лов вылын.
Нелӧсьыд меным лоис.
Сэтшӧм жаль лоис мортыс...
— А ті, буракӧ, моль бӧжсаяс? — сэк кості ачыс пондіс юасьны тьӧтӧ.
— Да, — шуӧ Зина, — рыжик со вотыштім.
— Но? Петӧма инӧ? — чуймыштіс тьӧтӧ. —
А меным вот некор и видзӧдлынысӧ...
Общӧй скӧт дорын пессян, гортад вийсян...
— Зина, — шуа ме, — а вай ми отсыштам мортыслы, нӧбалам турунсӧ.
— Чӧв, дона пи! — ырсмуніс тьӧтӧ. — Ачым нӧбала...
Абу вед первойысь...
— Нӧбалам и эм! — пырысь-пыр жӧ ыззис Зина. — А сэсся и рыжиксӧ жаритам тіян ордын да ӧтлаын сёям, позяс кӧ быттьӧ?
— Да мый нӧ оз позьыс, — шӧйӧвошис тьӧтӧ. — Абу вед миян пыртӧм керка...
Век радӧсь ми туй йӧзлы...
— Челядьыд тшӧтш сёясны и...
Эмӧсь абу челядьыд?
— Сійӧ добраыд тырмӧ... — нюммуніс нывбаба.
— Вот и бур, — шуис Зина. — Тійӧ вай ньӧжйӧник руньгӧй, а ме бӧра-водза котӧртла кӧрӧванка вылӧ...
Мунӧй-мунӧй, мый сідзи видзӧданныд, ме вӧтӧда тіянӧс...
Ме ружӧктӧмӧн лэптышті мыш вылӧ гезйӧн зэлыда топӧдӧм уль турун нӧбсӧ, и сійӧ прамӧякодь жамкнитіс менӧ, кӧть эськӧ ме ӧні, позьӧ шуны, мужичӧй вына нин лои.
Шпальник кер быттьӧ личкӧ менӧ.
Кыдз-мый и тішкӧма сійӧс тьӧтӧыс, коньӧр...
Мыйкӧ век на шуалігтыр, тьӧтӧ босьтіс рыжик тыра нопнымӧс, и ми мӧдӧдчим сиктлань, коді ясыда дӧввидзис сьӧд керкаясӧн шонді лэччандорса сӧдз югыдас.
Зина регыд вӧтӧдіс миянӧс, киас сылӧн брезент сумка.
Сэсся ми, куимӧн, матыстчим юланьӧ банӧн сулалысь ыджыд керка дорӧ.
Стын кодь потшӧс вомӧн турун нӧбӧс чапкӧм бӧрын ме любӧпырысь дыркодь видзӧді керкаыс вылӧ.
Сы вӧсна мый чача кодь лӧсьыдіник да мичаник вӧлі керкаыс...
Еджыдӧн мавтӧм югыд ӧшиньяса.
Джуджыд сигӧра, кодлӧн ӧтар помас тшапа чатӧртчӧма... вӧв юр.
Быттьӧ лэбӧ-скачитӧ керкаыс...
Вылын кильчӧсӧ баситӧма сорс моз вундалӧм пӧв помъясӧн.
И керка керъясыс абу на удитӧмаӧсь воймыны, и ставыс ӧтрӧвнӧй шыльыд коз кер.
abu
Пельӧсъяссӧ картина вылын моз тшупӧма — некыті нин абу чургысьӧма ортсыӧ, некыті нин абу нёровтчӧма ни пӧлыньтчӧма.
Бур жӧ ки вӧдитчӧма черӧн!..
И уличланьсянь йӧрас лэдзысь, ӧтарӧ-мӧдарӧ воссьысь ӧдзӧсъяса дзиръясӧ со зымкнитӧма тшан кодь кыз сюръяяс вылӧ, болоньсӧ лӧсйӧма, сирӧд шӧрыс кольӧма...
Восьты дзиръясӧ и пыр турун доддьӧн...
Орччӧн — подӧн пырӧм вылӧ ӧдзӧс, гольсмунысь томана.
Мастер вӧчӧма...
И быдлаын тӧдчӧ пу-керйӧс пӧся радейтӧм.
Бур киподтуя мортлӧн мичлунсӧ сьӧлӧмнас кылӧм.
Мамыслы паныд котӧртӧны кык зонка, ичӧтыс, буракӧ, арӧс вит-ӧ-квайта, и вокыс неуна жӧ сӧмын ыджыдджык сы дорысь.
Кыкнанныс еджыд да гӧгрӧс юраӧсь, кӧмтӧмӧсь, шонді водзын лун-лун гожъялӧмысла кульсьӧм ныраӧсь.
— Мамо, <ns>сэтӧльтӧ</ns> вайин? — чилӧка горзӧ ичӧтыс, сійӧ ёна гажтӧмчӧма мамсьыс, кутюк моз ниртчӧ сы дінын, бӧждорас кутчысьӧ.
— Эг, кага, эг удит вотнысӧ... — мыжа моз дорйысьӧ мӧдыс, лэптӧ писӧ моздорас, кутлӧ-топӧдлӧ, лунтырнад бырӧма жӧ гажыс. — Турунтӧ Белянаыдлы бара ковмис ытшкыны, некор вӧлі вотсьынысӧ...
Пасибӧ на шу, бур йӧзыс отсалісны вайнысӧ...
— Да мый нӧ кӧть тэнад нимыд?
Волы вай ме ордӧ! —
Зина нин мырддьӧ мамыслысь зонкаӧс.
А мӧдыс оз и тӧдтӧмась, локтӧ.
Висьталӧ нимсӧ:
— Юлик.
— Юрик!
Ок тэ, еджыд юр... — гажъялӧ Зина. — Видзӧдлы жӧ, кутшӧм мича рыжикъяс ми тэныд вотім.
Часлы, жаритам...
А ещӧ со мый ме тэныд вайи.
Зина перйӧ сумкасьыс сакар торъяс.
Юриклӧн лӧз синъясыс ыпнитӧны шудӧн, пырысь-пыр жӧ и босьтӧ сійӧ сакартӧ да пондӧ азыма нёнявны.
А мӧд вокыс оз лысьт босьтнысӧ, ыджыдджыкыд яндысьӧ.
Мамыс тшӧктӧм бӧрын сӧмын и босьтіс.
— Мамо, ми важӧн нін тэнӧ виччысям, — шуӧ сійӧ. — Бабушыд пывсянтӧ ломтіс, ми эштім нін пывсьыны.
— Но, молодечьяс! — дзикӧдз долыдмӧ мамыс. — Ми, час, пывсям жӧ...
Бур тьӧтасӧ да дядясӧ тшӧтш пывсьӧдам...
Пывсянныд вед? — юасьӧ миянлысь.
Да кыдзи нӧ ми ог пывсьӧй?!
abu
Кутшӧм коми морт нӧ коркӧ бӧрыньтчыліс жар пывсянысь?..
Дерт, ми быд лун некымынысь купайтчам Сыктылын, сідзсӧ сӧстӧмӧсь ми...
Но вермас ӧмӧй тайӧ вежны пӧсь корӧся пывсянтӧ?
abu
А со и коймӧд зонка тыдовтчис — картаысь петӧ йӧв тыра пӧдӧнчаӧн.
Ичӧт на жӧ ачыс, ар дас кыка, боквыв ёна пӧлыньтчӧмӧн пӧдӧнчасӧ ӧдва кыскӧ.
Юрсиыс сылӧн абу вокъяс мозыс еджыд, а чимсьӧд.
— Ванюк, лысьтін мӧстӧ? — сьӧлӧм сетӧ мамыс. — Но, гажагорт!
Но, бур пи, отсасьысьӧй тэ менам...
Мӧдыс яндысьӧ миянысь, немтор оз шу.
Медся ёнасӧ, буракӧ, яндысьӧ сыысь, мый тӧдтӧм йӧз суисны сійӧс, мужик мортӧс, нывбаба удж вӧчигӧн.
А мамыс нин тшӧктӧ меным:
— Федя, вай жӧ, зонмӧ, ветлы тэ пывсьынысӧ, дась кӧдзавтӧдзыс.
Тэнад мыссигкості ми тані ставсӧ дасьтам-лӧсьӧдам.
А сэсся и ми Зинакӧд тшӧтш пывсям...
А ті, зонкаяс, кӧдзыд ва лэптӧй ӧшмӧсысь да вайӧй Федя дядяыслы...
Федя дядя...
Тайӧ ме нин дядяыс...
А дядяыслӧн сьӧлӧмыс виччысьтӧг мыйлакӧ нормис.
abu
Лов вылас кӧнкӧ зэв матын пӧсь синва пондіс кывны дядяыс, ортсыӧ вӧзйысьысь синва...
И лючкисӧ ачыс оз тӧд, мыйла тадзисӧ лоис...
Гашкӧ, сы вӧсна, мый дядяыс асьсӧ друг тшӧтш кыліс ичӧтик зонкаӧн, со этайӧ еджыд юра гобъясыс кодьӧн...
А гашкӧ, гажтӧмыс друг босьтіс гортас ас кежаныс кольӧм татшӧм жӧ еджыд юра вокъясыс вӧсна.
А гашкӧ, и мамсьыс нин гажыс бырис.
Сылӧн мелі гӧлӧсысь да шоныд киясысь.
Му пасьталаас медся бур да медся дона синъясысь...
Ӧд дядяыс некор нин сэсся, олігчӧжыс, оз кывлы ни оз аддзыв ставсӧ тайӧс...
Гашкӧ, сӧмын вӧтын аддзылас...
Но, дядя, мый нӧ тэ!..
Кутчысь вай...
Сідзи и тай синваыд петӧ, дядя...
Немтор, пӧсь пывсянад мед петӧ.
Мед сорласьӧ ньылӧмыскӧд.
Тані уна ваыс — некод оз казяв.
Нырнад кыскалӧмтӧ горыслӧн дзожгӧмыс вевттьӧ и...
Вай, дядя, ёнджыка пӧвсав асьтӧ.
abu
Мед тэ пытшкысь став ковтӧм ваыс оз синваӧн, а пӧсь ньылӧмӧн петӧ...
Ок тэ, дядя, дядя!..
Сэсся мунісны пывсьыны Домна тьӧт да Зина, а ми зонкаяскӧд да нӧшта пӧрысь бабныс налӧн ӧшмӧсдорса бипур вылын пондім жаритны тшак.
Нёль рыжик, мичаджыкъяссӧ да гырысьджыкъяссӧ, ме тшӧкті Зиналы кольӧдны, не шырны скӧвӧрӧда вылӧ картупель сорнас.
Ӧні ме найӧс бура солалі да пысавлі шатинъяс йылӧ, быдӧнлы сеталі киас.
Дзожгӧны-руасьӧны сӧмын би вылын.
А дукыс!..
Ӧдва и ми вермим виччысьны, кор лючкисӧ пӧжасясны найӧ.
abu
abu
Киясын чеччӧдліг да пӧлясигтырйи пондім ми сёйны пӧжалӧм рыжикъястӧ.
Ок и чӧскыдӧсь!
Дозмӧр яйысь на, буракӧ, чӧскыдӧсь...
Сетлас жӧ енмыс татшӧм кӧрсӧ некодӧн дӧзьӧртӧм тшаклы!..
А бабныс зонкаяслӧн рыжиксӧ жаритӧ кык кирпич костӧ лӧсьӧдӧм скӧвӧрӧда вылын, том картупель сорӧн, выйӧн...
Бабушыс зонкаяслӧн зэв нин пӧрысь, кӧкъямысдас арӧс пӧ, ӧдва нин довъялӧ.
Пукалӧ сійӧ дженьыдик кыз пес чурка вылын, кадысь кадӧ нюжӧдчылӧ гудравны гажапырысь жваркйысь тшаксӧ.
Ки-сойясыс сылӧн добӧлькаӧдз нин косьмӧмаӧсь, кыдзисюрӧ юкалӧм, увйӧсь ӧштшӧпек кодьӧсь, быд ногыс йӧгасьӧмаӧсь да шыграсьӧмаӧсь.
Киясыс, буракӧ, ӧдва нин кутӧны паньсӧ.
Но кутӧны на тай со,
и пывсянсӧ на ломтӧма и...
Кор ме сьӧлӧм сеті сылы, сьӧкыд йывсьыс казьтышті, баб вочавидзис сувтӧм вӧв моз кузя ышловзьӧмӧн:
— Оз тай, бур пи, смертыс во меным, став бур йӧзыс нин куліны-а...
Юрӧй уджалӧ, ставсӧ помнита и тӧда, а киын ни кокын некутшӧм лек абу...
А пемдіс нин.
Войыс, сьӧд кымӧр моз, вочасӧн личкис-кусӧдаліс сиктысь став шыяссӧ.
Ылынкодь, ю катыдын, дзулъялісны миян кӧрӧванкалӧн бияс.
Мый со сэні миян йылысь чайтӧны-а?
Кӧть эськӧ и Зина висьталӧма...
Но всё равно мыйкӧ думайтӧны.
Тшакла пӧ мунісны лешак гозйыд да и дзикӧдз вошисны...
А менӧ со сэтшӧма вӧрзьӧдіс тайӧ керкаас воӧмыс.
И быдтор йывсьыс мӧвпавсьӧ...
Ставыс быттьӧ тӧдса тані...
Ставыс ас...
Ӧд мыйта татшӧм корӧминаыс сулалӧ Коми му пасьталаын, татшӧм ногӧн да сямӧн пуктылӧм керка-картаыс...
Гыр моз лӧсйӧм, пӧлӧсӧн сулалысь квайт кок йылын — жытник, кык ӧдзӧса.
Ме тӧда — ӧти джынъяс сёян-юан видзсьӧ, нянь да пызь, а мӧдарас — паськӧм-кӧлуй...
Дерт, ӧнітӧ, буракӧ, кушӧсь жыръясыс, но коркӧ ӧд быдторыс вӧвлі, сы могысь и вӧчлісны, тӧда ме...
Амбарыскӧд орччӧн — кӧбрег, зумыда тшупӧма жӧ, пытшкӧсас, кӧнкӧ, миян моз жӧ, джуджыд гу эм, кӧзӧд, кытысь гожӧмбыд оз сывлы йи, и йӧлыд да мый да век кӧдзыд сэні...
Сэсся орччӧн, нёль кок йылын жӧ, вирӧч сулалӧ — тулысын сэні быдтӧны рӧсада, мед сэсся вуджӧдны градъяс вылӧ.
А неуна улынджык, шор гӧптын, — пывсян, кытчӧ ме сӧмын на коли мудзӧмӧс и ньылӧмӧс.
«Чӧскыд» кӧра пывсян, сы вӧсна мый полӧкыс пипуысь, а горъяс, дерт жӧ, ставыс гӧрд из...
И колаыс ыджыд, абу дзескыд, кӧть мыйта ыркӧдчы пӧсь корӧсьӧн асьтӧ унежитӧм бӧрын.
Ыджыдкодь йӧр горт гӧгӧрыс — сёркни да капуста градъяс вылын быдмӧ, картупель дзоридзалӧ, кыдзи и быдӧнлӧн.
А керка водзас — сад йӧр, торъя потшӧсӧн гӧгӧртӧдӧма, пелысь да льӧм пу сэні ёна паськалӧмаӧсь...
Лӧсьыда овмӧдчылӧмаӧсь...
Миян, гортын, ставыс тайӧ эм жӧ, сӧмын тай скӧтыс некутшӧм эз коль-а, война чӧжыс ставыс кушаліс — амбар и гид.
Но нинӧм, ловъяӧсь кӧ лоам, гашкӧ, бӧр на ставыс чукӧрмас...
Бабуш висьталіс меным, мый ӧдзӧсъяс и кӧсяк-рама ставсӧ жӧ ачыс кӧзяиныс, сылӧн пиыс, вӧчлӧма.
Ок и мастер!..
Сьӧкыд, зумыд ӧдзӧсъясас, пӧдлыштан да, немся кост оз коль, огӧ нин кутӧй сёрнитны джоджъяс йывсьыс, кӧні паськыд плакаяссӧ быттьӧ вурыштӧма ӧта-мӧдныс дінӧ.
А шыльыда лӧсйӧм стенъясыс быттьӧ сералӧны-ворсӧны, коз пуыслӧн быд сӧн тӧдчӧ, и быттьӧ ловъя кодьӧсь найӧ...
Кор ставӧн пуксялім пызан сайӧ, Зина перйис брезент полевӧй сумкасьыс ыджыдкодь нянь гримзуль да шкальчикын моль бӧжса «карасиннымӧс».
Со, вӧлӧм, мыйла котӧртлӧма сійӧ плашкоут вылӧ!..
— Да мыйла нӧ, мыйла быдторсӧ вайин?! — чуймис кӧзяйка. — Асьнытӧ удзӧданныд...
— Миянлы тырмӧ, — шуис Зина, — сплав вылад ӧні бура вердӧны, оз нин нелямын кыкӧд воын моз...
— Да часлы кӧть инӧ ме ид пызя рок гудрышта, куш тшакыд кизьӧр лоӧ винанад...
Куд пыдӧсын кольыштіс на пызьыс...
Ми немтор эгӧ удитӧй шуны, сійӧ котӧрӧн петіс мӧд керкаас, а сэсся и пыртіс пызьсӧ сёй латкаӧн.
abu
Кизьӧртіс мӧс вӧра йӧлӧн, ыджыд солдӧкысь чепӧльтіс сов да солыштіс, сэсся и пондіс лэдзны шытӧлалысь на самӧварысь пӧсь ва да гудравны уна вожа пелькиник мутӧйӧн.
И дась лои рок!
Ид пызя сук рок — коми йӧзлӧн нэмӧвӧйся сёян, коді сэтшӧм пӧтӧс и сэтшӧм ӧдйӧ позьӧ сійӧс лӧсьӧдны.
Мамӧ миян частӧ жӧ тадзисӧ гудравліс, и сэтшӧм чӧскыдпырысь ми сёйлывлім...
Домна тьӧт тасьті шӧрсьыс роксӧ ыджыда гӧпталіс, жалиттӧг чӧвтіс сэтчӧ мӧс вый.
Ӧні колис сӧмын сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн панявны.
Паньыштан боксьыс да гӧптас тульган, паньыштан-тульган.
Но, а тэрмӧдлыны миянӧс, война вуджӧм сёйысьясӧс, пызан саяд оз и ков...
Топыда и пуксьӧ кынӧмад татшӧм рокыс.
abu
abu
И пырысь-пыр жӧ вынтӧ содтӧ...
Муысь кыскӧм став вынсӧ сетӧ мортлы, шонділысь босьтӧм шоныдсӧ и.
Сетӧ ставсӧ, мый удитӧма чӧжны идйыс войвывса дженьыдик гожӧмӧ.
Самӧвар дзужгӧ пызан вылын.
Мӧс вӧра йӧв тыра гырнич сулалӧ — ловтӧ вӧрзьӧдысь кӧр кылӧ сэтысь, небыд да быттьӧкӧ и мелі...
И быдторсӧ казьтӧдӧ сійӧ — муса горттӧ и мамтӧ, ломтысьысь пач водз и пӧсь шаньга...
Казьтӧдӧ сэтшӧмторъяс, кодъяс вермасны бырны, вермасны кусны сӧмын сэк, кор ачыд дзикӧдз вылӧ кусан...
Но век жӧ став пӧлӧс кӧръяссӧ венӧ рыжиклӧн чорыд дукыс!..
Жаритчигас нин сійӧ ойдӧдіс керкадор йӧрсӧ да, буракӧ, и сиктсӧ дзоньнас, кузяла и пасьтала.
Ӧні сійӧ, пызан вылын руасигӧн, кыза йиджтіс керка пытшкӧссӧ, гильӧдіс да ӧзйӧдіс миянлысь вытьнымӧс, тэрмӧдліс ӧдйӧджык босьтны паньяс...
Став лыдтӧм-тшӧттӧм кӧрсӧ быттьӧ кыскӧма рыжикыс вӧрыслысь!
Чӧд-озлысь юмовсӧ и лыс-сирлысь мыдсӧ, турун-дзоридзлысь масӧ и турипувлысь шомсӧ, и код тӧдас на мый ещӧ.
И выя улисӧн варскакылӧ пинь улад, и тавося картупельыс сэтшӧма лӧсялӧ сы дінӧ...
Быттьӧкӧ и сідз-тадз сёянтор, асланым жӧ муын артмӧм сёян, но кыдзи бурмылӧ лолыд ставсьыс таысь...
Ставӧн нимкодьмисны пызан сайын.
Торйӧн нин зонкаяслӧн кыпыда дзулъялӧны синъясыс, мамныс торйӧн чӧвталіс налы тшаксӧ и ид пызя роксӧ, да найӧ пырысь-пыр и пондісны пеславны-сёйны.
Ме куимӧн вылӧ кисьталі спиртсӧ, сы вӧсна мый баб эз кӧсйы юны: ог пӧ лысьт, ме пӧ винатӧгыс сідз нин усяла...
— Кодӧртам инӧ усьӧмаяссӧ да кулӧмаяссӧ, — нормыштӧмӧн шуис Домна тьӧт. — Василейӧс и айкаӧс, быдӧнӧс...
abu
Ме бур сьӧлӧмӧн ошкышті Домна тьӧтлысь верӧссӧ, мися, шань киподтуя морт вӧлӧма.
Кӧзяйкалы, буракӧ, окота жӧ лои сёрнинас личӧдыштны ловсӧ шогъяссьыс да могъяссьыс.
abu
— Сідзи и эм, Федя, — пӧся шуис Домна тьӧт: — Василейлӧн миян чунь помсьыс зарни вӧлі киссьӧ.
Ставсӧ ачыс керӧ...
Но, дерт, и ме тшӧтш, мый верми, отсаси...
Со кутшӧм гажа керка зымкнитім...
abu
Керсӧ кутшӧма бӧрйим, ставыс кӧрт кодь ён...
Коз кер вӧлі сылы ёнджыка кажитчӧ, гажаджык да югыдджык пӧ сійӧн керка пытшкӧсыд...
Мед пӧ аслыным дай челядьлы нэмсӧ тырмас...
Арбыд ми сыкӧд пӧрӧдчим да вӧралім...
Вӧралнытӧ сійӧ миян ёна жӧ лют вӧлі и.
Уртӧ и тулантӧ уна кыйліс, пӧткатӧ ноп тырӧн кыскаліс,
мыйта перина и юрлӧс гӧнсьыс лӧсьӧдлім...
Ме ачым тшӧтш ветлӧдлывлі сыкӧд, кор энька ёнджык на вӧлі, челядькӧд вермисджык на ноксьыны...
Ок, кыкӧннад ёна жӧ гажа да лӧсьыд вӧрад!..
Кор видзысьыд да дорйысьыд дінад...
Коркӧ, арын жӧ, помнита, пуксим юдорса гажа нӧрыс йылӧ...
Шондіа...
Ылӧдз тыдалӧ...
Арся вӧрыс быдсяма рӧмнас ворсӧ...
Лазйын миян дозмӧр дай вит сьӧла...
И томӧсь на ми...
Мудзыштсьӧма менам, и нимкодь...
Сэтшӧм нимкодь!..
Эг и тӧдлы, кыдзи сэсся топӧдчыштсис Василейыс дінӧ.
А сійӧ меліа видзӧдліс веськыда синмӧ да юаліс: «Ёна тай мудзин, Домнуш?»
А ме воча шуа ворсӧдчигмоз: мися, жалитыштан жӧ ӧмӧй менӧ?
А сійӧ: «Ме кӧ тэнӧ, Домнуш, ог жалит, коді нӧ сэсся жалитас?
Миянлы вед тэкӧд дыр ковмас ӧтлаын овны...»
Домна тьӧтлӧн синъясыс кеньсялісны югъялысь синваӧн.
Сэсся и дзикӧдз письтіс синваыс, пондіс визувтны гожъялӧм чужӧм вылас бура тӧдчысь уна лыда чукыръясӧд.
И пырысь-пыр жӧ чужӧмыс дзоньнас кӧтасис.
И дерт, сійӧ эз миянӧс ӧні аддзы, а коркӧя гажа нӧрыссӧ аддзис да дінас пукалысь Василейсӧ.
Мыйта шогыс чукӧрмис му вылас.
Гашкӧ и муыс туис-сьӧктаммис сыысь...
Гашкӧ и муыслы сьӧкыдджык лои бергавнысӧ йӧзыслӧн шогысь да дойысь...
Сэсся Домна тьӧт быттьӧ палялыштіс да ыркыдджыка нин шуис: — Дыр кӧсйис овны Василей, а, буракӧ, меддженьыд нэма вӧлӧма.
Война пансян вонас нін кабала воліс: <rus>пал</rus> пӧ <rus>смертью крабрык</rus>...
Повтӧм сійӧ миян вӧвлі...
Бӧрді да бӧрді ме...
А сэсся и вӧт аддзылі, сэтшӧм вӧт!..
Быттьӧ ловъя менам Василейӧй...
Быттьӧ гуалам ми сійӧс, Василейсӧ, а сійӧ абу на дзикӧдз кулӧма, юрсӧ лэптӧ да юасьӧ: Домнуш, мыйла нӧ тэ менӧ ловъя вылысь гуалан?
Ме тэнӧ сэтшӧма жалитлі, а тэ менӧ ловъя вылысь...
Да, мися, абу нин тэ ловъя, абу...
Кабала нин воис, мися: <rus>погиб пӧ крабрым</rus>...
А сійӧ быттьӧ бара на шуӧ: мый нӧ пӧ кабалаыд!..
abu
Кор пӧ ме ловъя, ловъя...
Оз пӧ позь, Домнуш, ловъя мортӧс му улӧ сюйны...
И чеччӧ Василейыд, и пышйӧ миянысь...
Котӧрӧн пышйӧ вӧрӧ...
Менам мышкуӧй кӧдзавліс татшӧмтортӧ кывзігӧн.
А нянь крӧшкиа йӧв сёйысь баб дугдіс панясьӧмысь да пондіс чӧвтавны пернапас:
— Свят, свят, свят...
Кӧнкӧ, сьӧлӧмшӧрыд, скӧралӧ, гажтӧмчӧ ли...
Некод ми, рӧдимӧйяс, эгӧ гуалӧй сійӧс да...
Меным эськӧ сы местаӧ кувнысӧ, но оз тай смертыс босьт...
— Нинӧм абусӧ эн сёрнит, энька, — сьӧлӧмсяньыс шуис моньыс. — Челядьыслы век нин гажаджык тэкӧд...
— Ок, кагаяс, ок, сирӧтаяс... — ышлолалӧ бабуш, уна аддзылӧм, чусмӧм синъяснас зонкаясӧс меліаліг. — Мый со тіянкӧд водзӧ лоӧ-а?
— Быдмасны! — шуӧ Зина да топӧдлӧ ас дінас медічӧт воксӧ. — Быдман вед, Юлик?
— Ме быдма да <ns>ельӧплян</ns> вылын понда лэбавны, — пыскыльтӧ мӧдыс.
— Сьӧлӧм менам висьӧ на понда, — водзӧ восьтӧ майшасьӧмсӧ баб. — Мыйлакӧ став мужикуловыс миян рӧдын шудтӧмӧсь да...
— Дугды, энька, — повзьыштӧкодь Домна тьӧт.
abu
abu
— А мый нӧ, сідзи и эм да, — оз ӧвсьы бабуш. — Илляӧй менам, мила гӧлӧва, воддза ерманскӧй война вылад юрсӧ пуктіс.
Кык челядьӧн кольлі, кык пи.
Ыджыдыс вӧралігӧн помаліс асьсӧ...
— Кыдзи нӧ? — ырсмуні ме.
— Тулысын, чарӧм вывті, куимӧн мунасны вӧравны, а бӧрсӧ воасны кыкӧн.
Менсьым детинасӧ, кулӧмаӧс, норт вылын вайисны...
Зарадитчигӧн пӧ патроныс виччысьтӧг лыйис, пуляыс веськаліс кымӧсас...
Ми лов шыӧс кутӧмӧн кывзам пӧрысь бабӧс.
— Мӧд вокыс, Василь, ещӧ на шань быдмис.
Эстшӧм мастер, енкӧд.
Гӧтырыс, Домна, ас кодьыс жӧ зіль да ыджыд сьӧлӧма веськаліс, уджсьыд некор оз и пӧтлы...
Овны да овны эськӧ налы, ӧта-мӧднас красуйтчыны да челядьсӧ быдтыны...
Но кысь, абу сідзи шуӧма да...
Быттьӧ енмыс ёрӧма миянӧс, ӧпитенньӧ пуктӧма...
abu
— Ой, мамӧ, дугды сідзитӧ сёрнитны! — майшасьӧ кӧзяйка.
— А тэнад нӧ аслад воддза зонкаыд?..
Биа висьӧмӧн жӧ тай сотчис, коньӧрушко...
abu
— Сотчис... — нораа ышлолалӧ Домна тьӧт, сэсся стӧчмӧдӧ миянлы: — Буретш тайӧ керканас ноксигӧн чужліс.
Ягын керсӧ мырсим-лэдзим Василейкӧд, а сійӧ тані помасьӧма...
abu
Домна тьӧт гоз-мӧдысь гулькнитіс спиртӧн сорыштӧм чайсӧ, буракӧ, бӧр лӧньӧдіс ловсӧ.
Сэсся гажаа нин шыасис пияныс дінӧ:
— Но ті, сьӧлӧм косьтысьяс, кайӧ сэсся водалӧй пӧлатяд.
— Сьӧлӧм косьтысьяс? — серӧктіс Зина.
— А мый нӧ? — воча нюммуніс Домна тьӧт. — Лунтыр он аддзыв — косьмӧ сьӧлӧмыд на понда...
Рытнас локтан — бара жӧ на понда вийсян... — кӧзяйкалӧн косіньдзи чужӧмыс дзоньнас тырис нюмӧн.
Рытывбыднад ме казялі нин, мый нюмыс сылӧн оз пыді дзебасын видзсьы.
Куим вок кайисны пӧлатьӧ, но сэтысянь дыр на дзулъялісны миян вылӧ налӧн быдтор тӧдны кӧсйысь синъясыс.
— Домнуш, босьтін эськӧ кодӧскӧ мужик пыдди, — ышловзис баб. — Мукӧд дӧваясыс тай пондӧмаӧсь босьтавны...
Быдсяма вайӧм йӧзсӧ...
abu
— Дугды, энька, — ӧвтчӧ кинас мӧдыс. — Этатшӧм арава дінас нӧ кутшӧм бур морт локтас?..
Йӧз челядь дінас?..
Кыдзкӧ-мыйкӧ сідз нин олам...
Том кадсӧ олӧма нин...
Шудсӧ и быдторсӧ аддзылӧма...
Ӧні сэсся эсійӧ сьӧлӧм косьтысьяс вӧснаыс нин колӧ овны...
Сьӧлӧм косьтысьяс, буракӧ, унмовсялісны нин.
А менӧ дзикӧдз вӧрзьӧдіс Домна тьӧтлӧн бӧръя шуӧмыс, быттьӧ пыдзыртіс сьӧлӧмӧс.
Сы вӧсна мый асланым мамӧ кодьӧн ӧні кажитчис сійӧ меным...
Миян мамӧным, дерт, ми ради жӧ оліс...
Сійӧ эськӧ, тыдалӧ, тадзи жӧ вочавидзис, юалісны кӧ быттьӧ выльысь верӧс сайӧ петӧм йылысь...
А ӧд сійӧ том на жӧ вӧліс...
Буракӧ, арӧс-мӧд-коймӧдӧн сӧмын и ыджыдджык Домна тьӧткасьыс...
Менам синъяс вочаасисны Зиналӧн синъяскӧд.
Сійӧ читкыртліс син пӧвсӧ, сылӧн гажъялысь синъясыс нуӧдчисны нин узьны...
А меным кыдзкӧ эз ло лӧсьыд... Яндзим лоис...
И буракӧ, первойысь на аслам олӧмын меным друг мӧвпыштсис мамӧ йылысь, сійӧ жӧ Домна тьӧт йывсьыс эз сӧмын кыдзи мелі мамъяс йылысь, но тшӧтш кыдзи и нывбабаяс йылысь...
Асланыс верӧсъясысь гажтӧмчысь нывбабаяс йылысь мӧвпыштчис...
abu
abu
— Позьӧ кӧ, ме кая да вода сараяд, — шуи ме кӧзяйкалы.
Сійӧ шензяна синъясӧн видзӧдліс воча ме вылӧ, сэсся Зина вылӧ.
— Мыйла нӧ оз позь?..
Сэні менам вольсалӧма, вонйын...
— А ме татчӧ вода! — чушнитіс моз Зина. — Сараяд ме ог вермы узьнытӧ, мӧс баксӧм век вӧтася да садьма.
Ме петі да воді вонйӧ.
Пу крӧвать вылӧ.
Перина вылӧ.
Крӧвать пасьталаыс вомӧнӧн шняпкысьӧм топыд юрлӧс вылӧ...
abu
Кӧзяиныс тшӧтш и бур вӧралысь вӧлӧма, уна пӧтка кыйлӧма — юрлӧсъяс вылӧ и весиг со перинаяс вылӧ гӧныс тырмылӧма...
Сяма и морт вӧлӧма...
Эстшӧм йӧзӧс Гитлер кокӧшитіс...
Зонкаясыс, пияныс сылӧн, велӧдтӧгыд оз нин бать кодьыс киподтуянад лоны.
Ас серти тӧда — батьӧ менӧ унаторйӧ эз жӧ удит велӧдны, мый ачыс кужліс да мыйӧ вермӧ велӧдны сӧмын рӧдимӧй батьыд...
Вонъяд буретша ыркыд.
Лӧнь...
abu
Уліын, картаын, мӧс корсюрӧ ыджыда ышловзьылӧ, кашкӧ и ас кежас тшӧтш мыйкӧ думайтӧ да дзобкйӧдлӧмӧн педзыштӧ улис куйӧд вылын.
Бур, мый Домна тьӧткаыс мӧссьыс абу орӧдчӧма.
Весиг верӧсыслысь абу кывзысьӧма...
Ӧнтай, турун нӧбалігӧн, висьтасис, мый Василейыс письмӧӧн тшӧктылӧма: мӧстӧ пӧ начкы, он пӧ вермы ӧтнадӧн видзнытӧ...
abu
«А ме думайта: мися, гашкӧ, войнаыс дыр на нюжалас, да дзик немтор лоӧ сёйнысӧ мӧстӧгыд.
А йӧлнад тай кыдзкӧ быдторджык нӧгыльтчӧ...
Дерт, сьӧкыд, мый нин сэн шуны!
Лунтыр общӧй скӧт дорын вийсян, а гортад локтан да — бара на мӧс, ещӧ на ёнджыка колӧ вийсьыны...
А быттьӧ орӧдчи кӧ мӧссьыс — важӧн нин эськӧ ставным ньӧмдім...» — Ме казьтыла ӧні Домна тьӧткалысь тайӧ кывъяссӧ, и бара на пыдӧдз йиджӧны найӧ меным.
Ёся кылӧ свежӧй турун дук — ӧнтая вайӧмасӧ кӧзяйка разӧдӧма сарай пасьталаыс.
Лӧскас, буракӧ, корӧсьяс тӧлалӧны, кылыштӧ жӧ налӧн кӧрыс.
Картасянь йиджтысьӧ куйӧдлӧн чорыд дукыс.
Олӧм дукӧн на ӧвтӧ сарайсьыс, кӧть эськӧ сійӧс вӧчысьыс важӧн нин абу...
Пельӧсӧ ӧшӧдӧм катьмешын шытӧлалӧ чипан.
abu
Катьмеш дорас, пыригӧн ме казялі, ыджыд гыр сулалӧ, пытшкас сувтӧдӧм сьӧкыд тоинӧн...
Миян, гортын, вӧлі жӧ татшӧм мельничаыс...
Да и быд коми керкаын, буракӧ, лӧсьӧдӧма сійӧс.
Жугтӧ колӧ майкны...
Нэмъяс чӧж коми войтырлы, омӧлик лыа муяснад, ковмыліс клёнгыны-майкны жуг да кач...
abu
Жугтӧ некутшӧм мельнича оз вермы изны, мортлӧн киясыс сӧмын вермӧны пызяс пӧртны кӧрт пома сьӧкыд тоинӧн...
Ёна жӧ лӧсьыд вонъяд!
Номъяс, войдуръяс, гӧгӧр дзизъялӧны, кылӧны вир-яйыдлысь чӧскыдсӧ, но — он босьт!..
Дженьыдик зэр вильыша сярӧбтіс вевт вылӧ, но тэ дінӧдз оз жӧ мӧрччы.
Кутшӧм бура да лӧсьыда ставсӧ думыштлӧма мортыд — керкатӧ и вонтӧ, мед лӧсьыдджыка овсис...
Садьми ме мӧс бакӧстӧм шыысь.
Сэсся пондіс кывны мӧс вӧраысь йӧвлӧн пӧдӧнчаӧ дзенкйӧдлӧмыс.
Лэптышті вон дорӧс — лунъюгыд, сарай ӧдзӧс костъясӧд, эзысь шыяс моз, сатшкысьӧмаӧсь асъя шонділӧн яр югӧръяс.
Ми Зинакӧд быдса кружкаӧн юим шоныд, ловтӧ мавтыштысь мӧс вӧра йӧв.
— Аттьӧ тэныд, Домнуш, — шуис Зина. — Гортӧ быттьӧ волім, зэв ыджыд аттьӧ...
Ме ассянь шуи жӧ гоз-мӧд бур кыв...
— Аслыныд аттьӧыс... — нормыштіс Домна тьӧтка. — Бара на волӧй, миянлань кӧ коркӧ веськаланныд, бара на пыралӧй...
Паччӧр вывсянь бур туй вӧзйис миянлы и пӧрысь баб.
Зонкаяс чӧскыда узисны асъя унмӧн пӧлать вылын...
Зинакӧд чӧла восьлалам югыд шондіӧн тырӧм да лысва войтъясӧн яра дзирдалысь ывлаӧд.
Сэсся Зина бергӧдчыштіс мелань:
— Федя, мый бара друг тэкӧд лоліс? Тӧрытнад?
— Да кыдзкӧ быттьӧ эз ло лӧсьыд...
Домнасьыс...
И ставсьыс...
— Эштіс тай!..
Мый нӧ нелӧсьыдыс...
Сійӧ вед томнас вӧвліс жӧ, абу гӧгӧрвотӧм...
— Сідз эськӧ да...
Но тай мыйкӧ быттьӧ муткыртчис менам...
— Ок тэ!
Быдтор кӧ тадзи пондан сьӧлӧм дінад босьтны, сьӧкыд тэныд лоӧ овнытӧ, Федюк.
— Ог тӧд, Зина...
Код пӧ тӧдас, мый водзӧсӧ лоӧ...
Восьлалам ми Зинакӧд.
Бӧрӧ кольӧ мӧс баксӧм да петук чуксасьӧм шыяса садьмысь сикт.
А меным тӧд вылӧ усьӧны пӧлатьын чӧскыда узьысь зонкаяс...
Менам вокъяс, кӧнкӧ, узьӧны на жӧ ӧні...
Ме нӧшта ӧтчыд бергӧдчылі миянӧс пывсьӧдысь-шойччӧдысь, лышкыд нянь-сола керка вылӧ.
Войсӧ узьӧм бӧрын сійӧ бара нин скачитіс тшапа лэптӧм юра вӧв моз мӧдлапӧвса помтӧм эрдъяслань.
11
Ме дзикӧдз вунӧді аслам чужан лун йылысь...
abu
И некыдз нин ме эг виччысь, мый медводз казьтыштас сы йылысь Феофан Семенович — моль бӧжса начальникным.
Пажнайтігӧн нуӧдыштіс сійӧ менӧ йӧзсьыс бокӧджык да, явӧ тӧдчӧданаа, шуис:
— Мелёкин, рытнас некытчӧ эн мун — пондам пасйыны тэнсьыд дас сизим арӧстӧ.
Смотри, эн сёрмӧдчы некытчӧ.
— Кыдзи «пасйыны?..» — бӧбми ме.
Феофан Семенович водзӧ на долыдмис менӧ тадзисӧ падмӧдӧмысь, вижоват синъяссӧ наяна читкыралӧ:
— <ns>Ыжждӧдлыны</ns> пондам!
Спиртӧн да бур кыв шуӧмӧн...
<rus>Понимаете ли</rus>, не жӧ куш <ns>ужжавны</ns> миянлы!
— Мыйла нӧ буретш менсьым колӧ пасйынысӧ? — пыкся ме. — Абу и лӧсьыд...
Мукӧдыс нӧ мыйӧн омӧльджыкӧсь?
— Народ корӧ, Мелёкин! — кыпыда шуис начальник. — Кысь эськӧ ме тӧді, народыс кӧ эз казьтышт меным та йылысь?
А меным тайӧ нӧшта на дивӧджыкӧн кажитчӧ:
— Кутшӧм «народ» нӧ эськӧ корӧсӧ?
— А мыйла тэд колӧ тайӧс тӧднысӧ?
abu
Корӧны кӧ — бур нин!
Значит, бур морт туйӧ пуктӧны.
Да мый тэ полан?
<rus>Понимаете ли</rus>, радлыны колӧ, а сійӧ матӧвоӧма.
И <rus>понимаете ли</rus>, ог ӧтнадлысь тэнсьыд нимлунсӧ пасйӧ!..
Час, ачыд аддзылан, <ns>куссьӧм</ns> бур лоӧ ставыс...
abu
Ме полігтырйи виччыси рытсӧ, сьӧлӧмӧй вӧлі дількмунӧма.
Меным водзвыв нин вӧлі яндзим видзӧдны ёртъяс вылӧ, кӧть эськӧ и найӧ, буракӧ, немтор на эз тӧдны.
Коді нӧ эськӧ шӧпнитӧма Пиӧпаныслы?
Быттьӧ тай нӧ ме некодлы на эг висьтавлы тані аслам чужан лун йывсьыс...
Эз-ӧ Зина?..
Да и сылы ме кыв ни джын эг шулы...
abu
Раз-мӧд-коймӧдысь паныдавлі Зиналысь видзӧдлассӧ, кор лӧсявлім ӧтлаӧ кер быгыльтны.
Наяна читкыралӧ сӧмын югыд бугыльяссӧ, мыйкӧ ӧмӧй гӧгӧрвоан сэтысь?
Бесъяс быттьӧ ворсӧны синъясас...
Сэсся, буракӧ, гӧгӧрвоис, мый ме юасяна видзӧдлывла сы вылӧ, бернёвтчис да пондіс ме водзын тшап вӧв моз дзирнясьны-мунны...
Ок и восьлас жӧ, сӧтанапызьлӧн!..
Мукӧд нылыслысь, мунігас, восьлассӧ быттьӧ он и казяв, быттьӧ сідзи и колӧ.
А тайӧ — Зинаыс — юрсӧ чатӧртӧма да быттьӧ нарошнӧ люлькйӧдлӧ зумыд кокъяснас, быттьӧ любӧ сылы тадзисӧ брынкъявны да бекъяснас и став мыгӧрнас вильшасьны-ворсны...
abu
Али нарошнӧ ёнджыка дэльӧдчӧ, Гарьяын узигӧн вензьыштӧм бӧрын?..
abu
Кӧрӧванка сувтӧма сикт горулӧ — воймӧм керкаяс дізьвидзӧны мыльк йылын.
Берегыс таті зумыд, кос, йирӧдӧм пӧскӧтина.
abu
Конда пур вылын тшынасьысь кухняысь талун быттьӧ чӧскыдджык кӧр ӧвтӧ, свежӧй яя шыд дук кылӧ.
Вӧлӧмкӧ, Феофан Семенович сиктысь ньӧбӧма быдса мегӧӧс, ог тӧд сӧмын, кутшӧм сьӧм вылӧ-а...
И роксӧ, тыдалӧ, лышкыдджыка госалӧмаӧсь талун.
И сюзь Васькой со бидон дінын сулалӧ, сім чужӧмыс банйӧм-выялӧм блин моз югъялӧ, дерт кӧнкӧ, оз йӧв понда югъяв...
Ляпкыдіник важ пыж амбар водзӧ столӧвӧй кодьӧс быттьӧ вӧчыштӧмаӧсь, клуб кодьӧс ли — миянлы пуксьыны, креслӧяс пыдди, керъяс вомӧнавлӧмаӧсь.
Рач джын яя шыд гумовтісны ыджыд пӧртйысь.
Ыджыд дарйӧн проса рок шнёчкӧбтісны бекарӧ.
Дрӧб тусьӧн дӧмӧм кружкаӧ Сюзь Васькой чольснитіс эз 100, а 150 грамм спирт!
И не сӧмын меным, быдӧнлы сідзи...
abu
Татшӧм пызан саяд миян моль бӧжным лэччигчӧж ньӧтчыд на эз чукӧртчыв.
А ӧд со нин мыйта лэччим, джынсяыс унджык...
Пуксялім ми.
Феофан Вурдов кавшасис пыж амбар вылӧ — кӧсйӧ висьтавны реч.
Мортыд, буракӧ, велалӧма вылісянь сёрнитны уна йӧз водзад, и век нин мыйкӧ трибуна кодьӧс аддзас...
Шӧвк дӧрӧма талун начальникным, вежӧма пырся гимнастёркасӧ, юрйывсӧ разялӧма, и турилӧн кодь голяыс дзоньнас тыдалӧ.
Ми чӧла виччысям.
Сійӧ нюжӧдіс миянлань веськыд кисӧ, бара тшукис синъяссӧ кытчӧкӧ вывлань да и пондіс рочӧн керавны лэчыд гӧлӧснас, коді меным мыйлакӧ кажитчис будильник часі пружина кодь вӧсньыдӧн да лэчыд доръясаӧн.
abu
— <ns>Тэварисси</ns>!
<rus>Как учит нас великий вождь, молодежь — это ба-альшая сила.</rus>
<rus>Рруководствуясь этим и другими учениями вождя, мы, рруководство караванки, делаем всё, чтобы откррывать перед молодыми людями ширрокую дорогу.</rus>
<rus>Чтобы вы</rus>, <ns>тэварисси</ns>, <rus>куда как лучше тррудились, чтобы корошую нажетку имели и, понимаете ли, питались — от пуза.</rus>
<rus>Вы сами видите</rus>, <ns>тэварисси</ns>, <rus>все это у нас имеется налицо</rus>.
Мед бурджыка тӧдчӧдны тайӧ мӧвпсӧ, Феофан Семенович керыштіс кинас, пыркнитіс кушалӧм кымӧса юрнас, зымкнитіс кокнас да весиг лэчыда видзӧдліс миян вылӧ, кывзысьяс вылӧ.
— <rus>А вот сегодня</rus>, <ns>тэварисси</ns>! — Вурдов бӧр тшукӧдіс синъяссӧ вывлань. — <rus>Сегодня у двоих из вас событие!</rus>
<rus>Двоим стукнуло семнадцать лет.</rus>
<rus>По семнадцать...</rus>
<rus>Какой короший возраст</rus>, <ns>тэварисси</ns>!
<rus>Мы, рруководство, корошо понимаем этот возраст, вот почему решили торржественно отметить этот день.</rus>
<rus>Мы, рруководство, знаем — молодая душа не только рработы кочет.</rus>
<rus>Но, понимаете ли — и веселья.</rus>
<rus>Против природы не попрешь</rus>, <ns>тэварисси</ns>!
<rus>Как говорится</rus>, — содтіс Феофан Семенович да бара лэчыда видзӧдліс миян вылӧ.
— Да кодъяс нӧ сэтшӧмъясыс?!
— пондісны горзыны гӧгӧр. — Вайӧ юам нин!.. «Карасиныс» пакталӧ...
— Федя Мелёкин! Тамара Турубанова! <rus>Станьте</rus>! — чилӧктіс начальник. — <rus>Покажите свои семнадцатилетние лица</rus>!
Видзӧда, нывъяс кельӧбысь брынс-сувтіс Тамара.
Мыйкӧ, буракӧ, шуалӧ, но йӧзлӧн ызгӧм пырыс немтор он велав.
Пӧсялӧма, чужӧмыс юрсиыс кодь жӧ гӧрд лоӧма.
Ӧні дзик нин оз тусь кодь сійӧ...
Ме сувті жӧ.
Яндзим меным, синъясӧс ог тӧд, кытчӧ воштыны...
Но тшӧтш и нимкодь меным...
Лӧсьыд!
Эта мында йӧз пасйӧны менсьым чужан лун...
Ӧд война чӧжыс некор ме эг нимлунасьлы.
Весиг дас квайт арӧс пасйыны вунӧді...
А Вурдов век на сулалӧ амбар вевт вылын, буракӧ, абу на помалӧма речсӧ, гашкӧ и медся историческӧйсӧ на кӧсйӧ шуны.
— <rus>Некоторые, может, спросят</rus>, — енэжас шуис Феофан Семенович. — <rus>Почему, спросят, именно этих товарищей отмечает хвостовая караванка</rus>?
<rus>Сразу отвечаю: во-первык, они корошо рработают</rus>.
<rus>Во-вторык, сегодня мы вместе с ними, ӧти сайын,... заоднӧ отметим всек, кому в этом году стукнуло и, понимаете ли, стукнет семнадцать лет</rus>...
— <ns>Ур-ра</ns>! — ӧтпырйӧ равӧстісны морт комын. — Дас сизим арӧсаяс вӧсна!
Мед олас Пиӧпан Вурдов!
abu
Феофан Семенович ӧвтчис на кияснас, мыйкӧ висьтавтӧм на сылӧн кольӧма, но лыбис сэтшӧм шум, мый мортыдлы колис сӧмын медбӧръяысь ӧвтыштны кинас да бӧр лэччыны грешнӧй му вылӧ.
Начальник босьтіс ассьыс стӧкансӧ, пондіс быдӧнкӧд точкысявны.
Ми лӧсыштім-юим «карасин» да медводз уськӧдчим улиса да гӧрда ымралысь сын тшытшъяс вылӧ.
Чӧскыдыс!
Ок и добра жӧ лӧсьӧдӧма Капит дядь!..
Аслас капканъясӧн кыйӧмаысь!
Муса Сыктылысь лэптӧмаысь!..
Сідзи и сылӧ вомад!..
И буретша сола...
Ме некор на таӧдз эг сёйлы татшӧм чӧскыда солалӧм черисӧ...
И тшӧгӧсь сынъясыс, кыз чигӧн тупыльтчӧмаӧсь...
Ок — добра!..
Сэсся тшӧктісны шуны тост Капит дядьлы, кыдзи медпӧрысь, олӧмсӧ медбура тӧдысь мортлы.
Мӧдыс эз кут ышнясьны — сувтіс, веськӧдіс ыджыд тушасӧ, шуйга кинас лӧсьӧдыштіс пашкыр бурысьсӧ, сэсся весиг гыжйыштіс юр пыдӧссӧ.
Тӧдчанаа шуис:
abu
abu
— Ме чайта, войтыр, таладор югыдас Чужан луныд — быд мортлӧн медыджыд праздникыс и эм.
Да-да, эн сералӧ!..
Эн сералӧ, а думыштлӧ бурджыка...
Вед Чужан луннымӧдз некод мийӧ эгӧ вӧлӧ, вермим и сӧлсем не лоны...
А видзӧд со — лоим...
Лолалам сӧстӧм сынӧдӧн...
Сыктылысь васӧ юам...
Чери кыям, чери сёям...
Батюшко-шонді миянӧс шондӧ...
И, кунды-мунды, нылъяс миянӧс окалӧны...
Ыджыд бурыся пӧрысь лев вильыша читкыртліс син пӧвсӧ нывъяслань, гӧгӧр гажаа серӧктісны, стариклысь водзӧ сёрни виччысигмоз.
— И чужлӧмаӧсь со, кунды-мундыясыд, бур пӧраӧ — гажа гожӧм помасьӧ, озыр ар заводитчӧ...
Мед жӧ кузь нэм да бур шуд лоӧ именникъяслӧн!
Коми йӧзлысь меддона бурсиӧмсӧ вӧзйис миянлы старик!
Ставӧн чеччыштісны места вывсьыныс да тшӧтш горӧдісны:
— Кузь нэм да бур шуд!
— Кузь нэм да бур шуд!
И юим ми кузь нэм да бур шуд вӧсна.
Сэсся и чӧскыд шыд вылӧ уськӧдчим, госа рок вылӧ да...
И некутшӧм мудз быттьӧ миян абу и вӧвлӧма, сёрнитны окота, бур кывъяс шуавны...
Сьывны окота...
Кодӧскӧ кутлыны да окавны окота...
И шондіа рытыс...
Шондіыс оз нин пӧж гожся моз, а небыдика меліалӧ быттьӧ йӧлӧн едждӧдыштӧм енэж йирксяньыс...
И ыркыд тӧв тшӧтш гажӧдчӧ-гуляйтӧ миянкӧд...
И Сыктывлӧн, миянӧс вердысь-юкталысьлӧн, лӧз ваыс орччӧн шлывгӧ...
А меным дас сизим арӧс!
Дас сизим!!
Но чӧвлы, мыйся нӧ мешӧк вайис Пиӧпаныслы Ӧндрей?
Мыйкӧ перйӧны мешӧк пытшсьыс...
Гармуни перйӧны!
Да но — гармошка!
abu
Выль хромка!..
Татшӧмтортӧ казялӧм бӧрын ставӧн быттьӧ ойӧктісны раднысла.
Ӧд мыйта уджалім-лэччим, музыка шысӧ эг кывлӧ.
А, видзӧд со, гажныс бырӧма жӧ сыысь!..
Но мыйла Пиӧпаныс сетӧ гармунисӧ Зиналы?
Босьтіс со ёмаыд.
Шуда чужӧма, пуксис быгалӧм важ кер вылӧ, тяпиа коксӧ кресталіс мӧд пидзӧс вылас.
Но а водзӧсӧ мый?..
А сэсся Зина няжнитіс-восьтіс мекъяссӧ — арся пипу корлӧн чимгӧрдӧн сӧмын и ыпнитлісны найӧ.
Сэсся и пондіс чашйыны-ворсны Шондібанӧй.
Юрсӧ бок ногӧн моз чатӧртӧма, вом доръясыс вӧрыштӧны, кок пӧвнас тапйӧдлӧ.
Пырысь-пыр жӧ ставӧн эновтісны «пызан сайсӧ», уськӧдчисны ӧтчукӧрӧ да пондісны майкны-йӧктыны.
Коді кыдзи кужӧ.
Коді кыдзи вермӧ.
Му бердӧдзыс лажыньтчылӧмӧн и вӧр пу йылӧдзыс брынснитлӧмӧн.
Ӧткӧн и гозйӧн-гозйӧн...
Ме, кӧть эськӧ сідзи и эг на велав лючкисӧ йӧктыны, чибӧ моз тшӧтш скокниті горзысь, чеччалысь, ыпъялысь чукӧрас.
Кыдзи коркӧ Ыбынын, Победа лунӧ...
Кокъяс асьныс йӧктӧдӧны менӧ...
Сэсся гумыльгаӧн ызгысь-бергалысь вабергачыс петкӧдіс менӧ Груня-Бруня вылӧ.
И дивӧ менӧ босьтіс, синъясӧс чашкӧдӧмӧн видзӧда...
Квайт пудъя Груня-Бруняыс сідзи и жбыркъялӧ, сідзи и жбыркъялӧ.
Быттьӧ сьӧла.
abu
Тшӧг вир-яйыс сӧмын и лайкъялӧ да блёнкъялӧ бабаыдлӧн.
Чужӧмыс мырдгӧрд лоӧма...
Сійӧ кватитіс менӧ небыд пӧсь кияснас, жбыркъялӧ ме гӧгӧр, сьылышталӧ, и олӧмыслӧн югыд радлун сявкйӧ Груня дінысь, тшӧтш ӧзтӧ менӧ...
Ме тшӧтш сьылыштала чеччалігмоз...
Пӧсь киссьӧ ме вылысь шорӧн...
И гӧгӧр пӧсялӧмаӧсь, кашкӧны.
Но некод оз кӧсйы дугдыны йӧктӧмысь.
Миянӧс ставнымӧс ыззьӧдіс, чажнитӧдіс, бордйӧдіс гажа Шондібанӧй.
Зина няжйис-ворсіс коставлытӧг.
Корсюрӧ ме вочаасьлі сылӧн гажъялысь синъяскӧд...
— Федя, кылан, Федя, ноко волы татчӧ! — горӧдіс меным Зина.
Ме чепӧсйи сы дінӧ. — Носӧвикыд эм тэнад, Федя?
Аддзан, кутшӧма пӧсялі, а сувтлынысӧ оз позь — мед йӧктӧны йӧзыс...
Вай чышкышт чужӧмӧс.
Зиналӧн гӧгрӧс кымӧсас и збыльысь сярвидзӧны гырысь лысва войтъяс кодь мольяс...
Ме перъя зептысь носӧвик, Зинаыс жӧ и мыськаліс сійӧс меным тӧрыт, да тірзьыштысь киясӧн чышкала Зиналысь кымӧссӧ, бандзибъяссӧ, голясӧ, синъяссӧ.
А сэсся — вӧрсаыс быттьӧ тойліс менӧ! — веськыда йӧз дырйиыс окышта Зинаӧс...
Вочасӧ сійӧ сэтшӧм шудаа нюммунӧ меным, мый менам вир-яйті быттьӧ пӧсь гы лайкнитӧ...
Ме лэчча ва дорӧ, сьӧлӧм бурмытӧдз мысся Сыктывлӧн ыркыд ваӧн.
Йӧктысьяс, видзӧда, вочасӧн чинӧны.
Сэсся кольӧны сӧмын кыкӧн — Тамара да Гӧрд Ӧльӧш.
Биа ӧгыр кодьӧсь нин чужӧмъясыс, но некыдз оз кӧсйыны сетчыны ӧта-мӧдныслы.
Мудзӧмаясыс гӧгӧр кытшалӧмаӧсь найӧс.
Гораа шензьӧны.
Нӧшта нин ыззьӧдлӧны...
Зина век на ворсӧ и, оз жӧ кӧсйы налы сетчыны...
А со Тамара, тэрыб кокъяснас сизьдігтыр, чилӧктіс сьывны частушка, кашкӧ и сьылӧ:
— Ӧльӧксейӧй, муса зонмӧй,
Радейта ме тэнӧ.
Вӧльнӧй светыс оз ло муса,
Вунӧдан кӧ менӧ!
Мӧдыс оз жӧ кӧсйы сетчыны и сьылӧмнас.
Варыш моз шевкнитіс бордъяссӧ, и муртса на удитіс помавны куплетсӧ Тамара, пырысь-пыр жӧ горӧдіс:
— Шондібанӧй, рудзӧг няньӧй,
Мамӧлӧн пӧжалӧмӧй.
Шондібанӧй, рочаканьӧй,
Дум вылысь вошлытӧмӧй!
Сэсся и мӧдӧдчисны, мӧдӧдчисны сяркӧдны!
Ӧта-мӧд вежмӧныс, ньӧти коставлытӧг — ӧтиыслӧн куплет помыс быттьӧ нетшыштӧ мӧдыслӧн вомысь выль куплет.
Тамара:
— Лӧсьыд пожӧм ягын овны —
Тӧла дырйи оз сёй ном.
Лӧсьыд жӧ зонмӧс радейтны,
Коді мича, коді том.
Ӧльӧш:
— Ныланӧй пӧ ныланӧй,
Шобді булки чужӧмӧй,
Шобді булки чужӧмӧй,
Юмов преник вом дорӧй!
Тамара:
— Шондібанӧй, шондіӧй,
Менсьым лы-сьӧм шонтысьӧй,
Шондібанӧй, милӧйӧй,
Менсьым сьӧлӧм косьтысьӧй!
Ӧльӧш:
— Кор нин бара, кор нин бара,
Кор нин бара аддзысьлам?
Кор нин бара аддзысьлам да
Садь бырлытӧдз окыштчам?
Тадзисӧ сьылігӧн Ӧльӧш ляскысьліс Тамара дінӧ — быттьӧ и збыльысь кӧсйис окыштны, но мӧдыс, йӧктігтырйи, уйкнитіс бӧрвыв, сэк жӧ наянджыка нин сьыліс:
— Визул жӧ нин Сыктыл юыс —
Чожа жӧ нин кылӧдӧ.
Мудер жӧ нин тайӧ зонмыс —
Чожа жӧ нин ылӧдлӧ.
Ӧльӧш:
— Кӧч кок туйӧ руч сувталӧ —
Кӧчлысь локтӧм кыйӧдӧ.
Мича нывлы лэч октала —
Венеч улӧдз вайӧда!
Тадзисӧ ыкшасьӧмысь ныв быттьӧ дзикӧдз скӧрмис, пондіс омӧльтны йӧктысь ёртсӧ:
— Менам милӧй гӧгӧрвотӧм —
Сӧмын корӧсь чегъявны:
Поспом дорӧдз колльӧдіс,
Ӧтчыд эз куж окыштны.
Мӧдыслы, дерт, татшӧмторыд эз жӧ кажитчы — воча чушнитіс сійӧ:
— Доддяла ме каньӧс паньӧ,
Тӧрӧканӧс рӧзвальӧ.
Пуксьӧда ассьым мусаӧс —
Лэччӧда базар вылӧ.
Но вермас ӧмӧй дыр дузъявны радейтысь ныв?
Со нин сійӧ бӧр нюмъялӧ мича гожся асыв моз:
— Ме кӧ кула, менӧ дзебӧ
Сыктыл гажа нӧрысӧ —
Мед ме кылі, мед ме аддзи
Милӧйлысь бӧрдӧм шысӧ.
Медбӧрын Зина клоп-топӧдіс гудӧк мекъяссӧ, пуктіс хромкасӧ бона вылӧ.
— Ой, начкасны тай татчӧ кык адгоршыд!
Зина матыстчӧ ме дінӧ, нуӧдӧ ва дорӧ, ми лэччам да мыссям, ме бара на мысся...
Менам юрӧй бергӧдчӧ...
Спиртысь и музыкаысь...
Радлунысь и йӧктӧмысь...
Зина видзӧдӧ меным синмӧ да юасьӧ:
— Коддзин тай, Федюк?
— Ме коддзи? — шенася ме. — Да меным талун, мед коддзыны, бӧчка вина оз тырмы...
— А тэ, Федюк, Сыктыл васӧ юышт, — тшӧктӧ Зина, — спирт вылад сійӧ вина моз жӧ босьтӧ...
Сійӧ, буракӧ, дузъялыштӧ ме вылӧ, Груня-Брунякӧд дыртӧ чеччалі да...
Ворсігас тай бура дзенйӧдліс синъяснас-а...
А меным долыд!
А ме рад!..
И пыр быттьӧ ёнджыка коддза...
— Позьӧ и юны! — чиктыла-горза ме. — Талун быдтор позьӧ!
Дас сизим арӧсыс ӧтчыд овлӧ!
Кыдзи тай старикыс шуис: медыджыд праздник пӧ чужан луныд!..
Талун ме, Зина, Сыктылсӧ дзоньнас верма юны! — горза мый вермӧмысь.
Ставӧн видзӧдӧны ме вылӧ, буракӧ, и збыльысь виччысьӧны, кыдзи ме понда Сыктылсӧ гуньгыны...
И меным сэсся быть нин лоӧ шыбитчыны ваӧ, шуӧма кӧ — колӧ вӧчны!..
Палялі ме ю шӧрын.
Вӧлӧмкӧ, упка-варчча мӧдлапӧвлань, мый меным сэтысь ковмӧма?
Водзын, лыа бӧжсайса вӧрын, шонді лэччӧ...
Кӧдзыдкодь, абу ӧд нин гожся ва, август пом, куим лун мысти сентябрь.
Ме бергӧдчылі гажаа сьылысь-ворсысь береглань: гашкӧ, бӧр косны?
Мыйкӧ тай зэв сьӧкыд быттьӧ варччынысӧ талун — лолӧй тырӧ, и сойясын этша выныс...
А со тай кодкӧ тшӧтш уйӧ месянь неылын.
Да тайӧ жӧ Виктор, немецъяс пиысь ӧти.
Код юрӧн жӧ али мый пырӧма ваас?
Кодӧн ни гажаӧн быттьӧ тай нӧ ме эг на аддзыв сійӧс...
— Варччылам мӧдлапӧлӧдзыс! — горза сылы, аслым ёна долыдджык лоӧ, мый орччӧн уйӧ ловъя морт.
— Варччам нин да, <ns>Федья</ns>, — оз паныдась сійӧ, ачыс сӧмын и шлопйӧдлӧ-шыблалӧ паськыд кырыма сойяссӧ, коскӧдзыс ва пытшсьыс лыбавлӧ гожъялӧм тушаыс.
Мӧдлапӧлын ми котралыштім Викторкӧд, сэсся и орччӧн водім шоныд лыа вылӧ, кытысь абу на удитӧма ыркавны лунтырӧн босьтӧм шоныдыс.
Сьӧлӧмӧй менам сӧмын и діпйӧдлӧ лыа вылас...
А Виктор, видзӧда, дзик садь.
Меным яндзимкодь лоӧ сыысь.
И тӧда ме — нӧшта нин оз ло лӧсьыд, кор йӧз дінас бӧр воа.
— <rus>Корошо веселиль народ</rus>, — ышловзис Виктор. — <rus>Песни корошо зинген... пели</rus>.
— Да, бура лои нимлунасьӧма, — шуа. — А тэсӧ нӧ эськӧ мый дзуглясян?
— Да, <ns>Федья</ns>, <rus>подумаль о том, о съём</rus>...
<rus>Девушку не смель танец приглашать</rus>...
Виктор босьтіс содз тырыс лыа да вӧсньыдика пондіс кисьтыны сійӧс водзас.
Чӧла видзӧдыштіс аслас татшӧм удж вылӧ.
Сэсся бара на шуис:
— <rus>Мне, Федья, наверно, уже никогда не зналь такой веселье</rus>...
— Мыйла нӧ? — эг гӧгӧрво ме.
— <rus>Война все зачеркнуль...</rus>
<rus>Родина быль...</rus>
<rus>Родной река, богатый колхоз быль, своя песня звучаль, парни с фредхен гуляль на высокий берег, Федья...</rus>
<rus>А теперь — что?</rus>
<rus>Гитлер подлий... и у нас и Германия жизнь сломаль...</rus>
<rus>Много людей жизнь сломаль...</rus>
<rus>Сволочь...</rus>
<rus>Теперь мать не знай где...</rus>
<rus>Сестра есть — не знай, какая сторона...</rus>.
— Нинӧм, Виктор, — шуа сылы, — бӧр на ставыс ладмас, мамыдкӧд и чойыдкӧд аддзысян...
А миян со батьяс усисны, некор нин ог аддзысьлӧй...
— <rus>Да, Федья, это есть рихтіг, правильно</rus>... — падмис сійӧ, — <rus>это так есть</rus>.
<rus>Всем тяжельо</rus>...
Чӧла куйлыштӧм бӧрын улітіджык, зумыд подъя лажмыдіник коськ чукыльӧд, кыті этша и ковмис варччынысӧ, ми бӧр вуджим Викторкӧд.
Чӧла жӧ восьлалам кӧрӧванкалань.
Видзӧда, бадь бурысь сайын, видзкодьӧд, ки на ки кутчысьӧмӧн мунӧны Тамара да Иванов.
Тамара гуляйтӧ высланнӧйкӧд!
Ме весиг джӧм сувті ёна чуймӧмӧйла...
И сэки кылі, кыдзи Ивановыс пӧся шуис:
— Ок тэ менам, зыряночка-заряночка!
Менӧ лэчыда кырыштісны тайӧ кывъясыс.
Меным окота лоис горӧдны, уськӧдчыны да нетшыштны Тамараӧс Иванов киысь...
Ӧдва ме и куті ачымӧс.
Кутшӧм ӧд пыста! — лӧгалі ме Тамара вылӧ. — А тӧндзи вӧлі тетьялӧ пур дорын — велӧдчыны понда, агрономӧн лоа...
Часлы: велӧдас сійӧ тэнӧ му и куйӧд радейтны...
Кӧрӧванка дорын меным бара на мыччисны кружка — ю пӧ, Федя, дзикӧдз лӧзӧдӧмыд сы дыратӧ купайтчӧм бӧрын.
Ме юи да воді.
Асъя войнас мыйкӧ менӧ садьмӧдіс, лёк вӧт ли мый ли.
Видзӧда, ывлаас, менам ӧшинь водзын, перилӧ вылӧ лябмунӧмӧн, кодкӧ пычкысис-восіс.
Менӧ ачымӧс муртса эз мӧдар гугӧд татшӧмтортӧ казялӧм бӧрын...
Менам аслам юрӧй желляліс-косяліс-висис.
И гырк пытшкӧсӧй гудрасис жар лунӧ шузьӧм помӧй гу моз...
Кодкӧ нориника, коньӧр моз, лӧвтыштіс узигмозыс.
Кодкӧ мыйкӧ повзьӧмӧн сӧрис — лунся гаж бӧрын эз ёна лӧсьыд вӧв дас сизим арӧсаяслы...
Табак сора спирт дук чорыда йиджтысьӧма плашкоут пытшкӧсӧ...
Меным дум вылӧ усис тӧрытъяыс: мися, ӧд ме верми вӧйны, верми пӧдны Сыктылас.
Сэтшӧм кодӧн пырсьӧма ваас да...
И сэтшӧм шог да гажтӧм меным лоис!
Кӧть голя тырнад омльышт эновтӧм пон моз...
Со ӧд кутшӧм этш тӧдтӧм гажӧдчӧмыдлӧн мӧдар баныс!
Оз позь меным тадзисӧ юны...
Некутшӧм кутӧдтӧгыс юны...
Тадзинад ӧд ме верма дзикӧдз ньӧмдыны коркӧ...
Да и мый нӧ миянысь лоӧ, пондам кӧ и водзӧ тадзи юны?
Дас сизим арӧсаясыс?
Тадзи кӧ быд лун пондам глӧтьйыны «карасинсӧ»?..
Ми жӧ ставӧн сотчам либӧ йӧймам...
Либӧ Сыктылын пӧдам...
Окма жӧ эськӧ да!
А орччӧн моз, морт тӧран мында кост сайын и эм, узьӧ Зина.
Сук сьӧд синкымъясыс пушыда шлапкысьӧмаӧсь синъяс вылас.
Лӧня, пӧшти шытӧвтӧг лолалӧ.
Вылын морӧсыс джынвыйӧ восьса — Зина радейтӧ ыркыдын узьлыны.
И дерт, оз вись сійӧ, войт мында сӧмын и юыштлӧ винасӧ, и оз миян моз быд лун...
Сэтшӧм лӧньлунӧн ӧвтӧ сы дорысь!
Сэтшӧм мелілунӧн.
Быттьӧ пессьысь-йӧйталысь мирыслӧн став лӧньлуныс и мелілуныс позтысьӧмаӧсь Зина пытшкӧ...
А меным сэтшӧм гажтӧм!
Сэтшӧм шог...
И вывті ӧткаӧн ме кажитча ачым аслым...
И весиг быттьӧ мыйыськӧ пола ме, «карасинӧн» бонзьӧдӧм лолӧй тӧв йыв пипу кор моз сыркакылӧ...
Ме водзӧ ог вермы кутчысьны да нюжӧда киӧс, небыдика малышта Зиналысь шӧвк кодь шыльыд голясӧ.
Зина восьтӧ синъяссӧ.
Пырысь-пыр жӧ, буракӧ, казялӧ менсьым матӧвоӧмӧс, пӧся вашнитӧ:
— Лок ме дінӧ...
Ме, тіпкысь сьӧлӧма, шы ни тӧв вуджа, мед огджык тыдав, шырпи моз лажыньтча стенладорас.
Зина пӧся топӧдӧ менӧ.
Менам нырӧй веськалӧ сылӧн зэлыд морӧсъяс костӧ.
Мӧс вӧра йӧв кӧр быттьӧ кылӧ сэтысь...
И пырысь-пыр жӧ лӧньӧ менам лолӧй.
Шоныд и лӧсьыд меным лоӧ.
И лёк да гажтӧм думъясӧй, арпиян моз, кытчӧкӧ ставныс сявгысьӧны...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
12
Нимлун лышкыда пасйӧм, кор моль бӧжным дзоньнас быттьӧ мынліс быдлунъя тӧждысьӧмъясысь, колис уна казьтылантор.
Водзӧ мӧдӧдчим, бара уджӧ пырим, а ёсь кывъя чиганъяс быд прӧст здукӧ кикимеритчӧны, выльысь и выльысь пӧльтӧны кольӧм серпасъяссӧ.
Торйӧн нин Ӧнча Микол быдӧнӧс петкӧдлӧ — коді кыдзи йӧктӧма, кыдзи кодалӧма...
Ачыс сійӧ садь вӧлӧма, лишнӧйтӧ оз ю, век запас чӧжӧ тумбочкаас, ён замок сайын.
И кодлыкӧ кӧ оз тырмышт «карасин» нормаыс, век Микол дінӧ мунӧны, дерт, оз тыртӧм киясӧн...
Эг чайтлы ме, мый Миколыс тадзи вермӧ петкӧдлыны мӧд мортлысь шуӧм-керӧмъяссӧ...
Пондас кикимеритчыны да быдӧн висьтавтӧг вӧлі тӧдӧны асьнысӧ.
Ныр-вомсӧ вӧчлас, гӧлӧссӧ вежлас, походкасӧ...
Кор Миколыс менӧ «ворсіс», моль бӧжсаяс муртса эз кувны сералӧмысла.
Петкӧдліс сійӧ, кыдзи ме мегӧ моз скокйӧдлі йӧктігӧн, кыдзи Зина киясысь нетшкыси ваӧ пырны.
Вӧлӧмкӧ, и лёк кывъя частушкаяс сьывны заводитсьылӧма.
А ачым ме ог и помнит тайӧс.
Но — сьывсьӧма, мукӧдыс тшӧтш вӧлі шуӧны...
Кыдзи гӧра йылын межӧс начкӧны...
Татшӧмнад абу ёна любӧ вӧлӧма асьтӧ аслыд аддзыны бокысяньыд.
Кӧть эськӧ и мукӧдыскӧд тшӧтш ёна сералі ме Микол вылӧ видзӧдігӧн.
Серала ме, а сьӧлӧмӧ быттьӧ чунйӧдлӧны: тырмас тадзитӧ юны!..
Тырмас!
Дзикӧдз вед верман ылавны...
Весиг Ӧндрей казялӧма менсьым кымрасьӧмӧс, матыстчис ме дінӧ, юасьӧ:
— Мый нин Федяыс сэтшӧм дзугыль ветлӧдлӧ?
Гажа рытсӧ урсалӧ?
— Да, мыйкӧ тай...
— Эн-ӧ висьмы?
abu
— Да эг, Ӧндрей!.. Ачым ог тӧд, мый...
Кыдзкӧ быттьӧ сьӧлӧм эзджык понды бурмыны...
Век керъяс да керъяс...
Спирт да...
Ӧндрей нуӧдіс менӧ шкиперлӧн каютаӧ, кӧні найӧ олісны батьыскӧд кыкӧн.
Сэні неыджыд ӧтка ӧшиньӧд пырис тырмымӧн югыд.
Бура пелькӧдӧм пызан.
Стенъяс бердын кык топчан, Ӧндрейлӧн узьланін весьтын — книга тыра джадж, кодӧс водзті ме эг аддзыв, кӧть эськӧ гоз-мӧдысь пыравлі нин татчӧ.
abu
— Чемоданысь перъялі книгаяссӧ, мед век ки улынӧсь вӧліны, — шуис Ӧндрей. — Госпитальын дыртӧ куйлігӧн водӧмӧн ме велалі лыддьысьнысӧ...
А тэ, Федя, лыддьысян жӧ?
Ме аддзылі ӧтчыд.
— Менам сьӧрысь куш сӧмын ӧти книга — «Великӧй моурави».
Историческӧй...
— Тӧда, Федя... —
ловзис Ӧндрей. — Зэв бур, мый тэ лыддьысян!
abu
Бур книгаыд, Федя, лёк вылӧ оз велӧд. — Чӧв усьліс, ышловзис, сэсся содтіс: —
А сэсся, буракӧ, некод оз и босьтлы книгатӧ киас?..
Дерт, сьӧкыд удж...
И кадыс абу...
Но сӧмын-ӧ таын делӧыс?..
abu
abu
— Эз велавны ми вокыс книга дінад, — шуа Ӧндрейлы. — Война дырйиыд не велӧдчӧмӧдз вӧлі да.
Дас ӧти-дас кык арӧссянь мужичӧй уджтӧ мыркигӧн...
Да кынӧмпӧт вӧснаыд вийсигӧн... — аслам тшӧтшъяяс йылысь тадзисӧ думайтіг-сёрнитігӧн менам весиг горшӧй курзьыліс. — Миянлы, Ӧндрей, тані, кӧть и эгӧ веськавлӧй пуляяс улӧ, эз жӧ кокньыд вӧв.
— Ме гӧгӧрвоа, Федя...
Да тэ пуксьы.
Меным и аслым зэв окота вӧлі сёрнитны мыйкӧ мӧдтор йылысь, не куш сӧмын вӧр йылысь, бур, мый нуӧдіс...
Ми пуксим сыкӧд топчанъяс вылӧ.
— Федя, а кыдзи нӧ эськӧ тэсӧ велавлін книга дінас? — юаліс Ӧндрей.
— А код пӧ тӧдас! — серӧкті ме.
— Федя, ме ӧд учитель, велӧда челядьӧс...
Меным окота тӧдны татшӧмторъяссӧ.
— Медводдза книгаыс, буракӧ, «Доктор Айболит» менам вӧлі, первой классын премия пыдди сетлісны, — нимкодьпырысь казьтыштсис менам. — Ок и ме лыдди сійӧс!
Ёна и ыззьӧдіс сійӧ менӧ!
Пӧсь Африка.
Лимпопо!
Тӧдтӧм зверьяс...
Лёк Варвара вылӧ сэтшӧма лӧгӧй петіс.
«<rus>Потому что без Варвары жить зверятам веселей</rus>!» — лов тырӧн дӧжнышті ме важсясӧ.
— А сэсся? — юасьӧ Ӧндрей.
— Сэсся, буракӧ, и мукӧд книгаяс окота лои восьтывны.
Бара мыйкӧ вӧвлытӧмӧс тӧдмавны наысь...
Да и батьӧ ышӧдӧ вӧлі: лыддьысь пӧ, пиӧ, лыддьысь.
А регыд мысти учительным, Дмитрий Егорович, менӧ индіс асланым начальнӧй школаын книгаяссӧ видзны да сетавны.
Сэки, дерт, ме ставсӧ лыдди, сё-мӧдӧс, кодӧс гӧгӧрвои да кодӧс эг...
abu
Семилеткаын велӧдчигӧн ёна лыддьыси и.
Урокъяс бӧрын вӧлі босьта книгатӧ, и телепит меным ӧдйӧджык сатшкысьны сэтчӧ.
А куим верст гортӧдз.
Поле шӧрас вӧлі восьта да мунігмоз лыддя.
Войбыдъясӧн лыддя...
А сэсся войнаыд лоис да ставыс торксис.
Олӧм и велӧдчӧм.
Не лыддьысьӧмӧдз нин сэсся лоис.
Лун и вой со уджалам.
«Карасин» юам...
— Федя, тэ верман босьтны менсьым любӧй книга! — сьӧлӧм сетіс Ӧндрей. — Ӧтиӧс помалан — мӧдӧс босьт.
Унджыкыс тані менам историческӧй.
Со — «Чингиз-хан», писатель Янлӧн.
А со — «Батый», тані гижысьыс водзӧ нуӧдӧ событиеяссӧ.
Эн лыддьыв?
— Эг...
— Сідзкӧ и босьт да лыддьы.
Сэтшӧм лӧсьыда петкӧдлӧма сэкся йӧзсӧ и кадсӧ...
Быттьӧ ачыд ловъя юрнад веськавлан монголъяс дінас.
Ас синнад и пельнад ставсӧ аддзан и кылан...
А со Василий Юхнинлӧн «Алӧй лента...»
— Сійӧс ме лыддьылі! — нимкодьпырысь горӧдсис менам. — Ок, лӧсьыд книга!
— Да, коми йӧзӧс бура петкӧдлӧма тані, — книгасӧ меліа шылькнитігмоз шуис Ӧндрей. — А ӧд тайӧ романыс историческӧй жӧ, Федя...
Сы серти йӧз и миян бӧрын на кутасны тӧдны, кыдзи овлӧмаӧсь-вывлӧмаӧсь комияс...
Зэв бур, Федя, мый тэ историясӧ радейтан.
Историяыд, другӧ, унаторйӧ велӧдӧ.
Овнытӧ велӧдӧ и.
Отсалӧ бурджыка гӧгӧрвоны — мый вылӧ чужӧ да мый ради олӧ му вылас мортыс.
— Тайӧс нӧ быть колӧ гӧгӧрвоны? — бӧб моз юалі ме.
— Да кыдз нӧ сытӧгыс, Федя! — мелань чепӧсйыштӧмӧн горӧдіс моз Ӧндрей, кытчӧ и вошис сылӧн небыд рамлуныс. —
Сытӧгыс, Федя, мортыд абу на тырвыйӧ морт...
Олӧмас ассьыс могсӧ гӧгӧрвотӧм мортыд, позьӧ шуны, лы-сьӧмысь вӧчӧм бӧлбан кодь на...
Чача кодь...
Кодӧн позьӧ кыдзи сӧмын колӧ, сідзи и ворсны...
Мый колӧ, сійӧс и керны сыкӧд...
И аслас сылӧн, татшӧм чачаыслӧн, вывті ичӧт кыв кутӧмыс олӧм водзас...
abu
Йӧз водзас...
abu
abu
Пыдӧ дзебсьӧм олан вужъяссӧ сьӧлӧмнас кывтӧгыс, вежӧрнас гӧгӧрвотӧгыс...
Ӧндрей, буракӧ, дзикӧдз ыззис аслас думъясысь, чеччыштіс да кузь кокъяснас ӧтарӧ-мӧдарӧ мурталіс дзескыд каютасӧ.
А гашкӧ и сы пытшкын учитель садьмис, окота лоис велӧдны сылы, эскӧдны ас чайтӧм ногыс.
— Историяыд, Федя, ставсӧ бура восьтӧ...
abu
abu
И мед жӧ эськӧ ми эгӧ чайтӧй, мый миянсянь на ставыс заводитчис, став медбурыс.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Ӧд со босьтам кӧть коми йӧзӧс.
Видзӧд, олӧмыс сетлӧма миянлы ассьыным чужӧм-рожа...
Асланым торъя кыв...
И ӧд эз тӧрыт тайӧс ло сетӧма...
Эз сё во сайын ни...
А код тӧдас кор...
Мамсянь ми медводз кылам ассьыным сёрни...
Сійӧн вежӧртам и вӧр-ва, и мичлун, муслун.
И сэтшӧм нимкодь миянлы таысь...
Ю нимъяс и сикт нимъяс чужӧмсянь йиджӧны миянлы сьӧлӧмӧдз, пыдӧсӧдзыс гӧгӧрвоанаӧсь...
Койгорт...
Палаззя...
Ыб...
Лопъ-ю...
Эжва...
Мыйта нэм нин тайӧ кывъясыслы...
Либӧ мыйта ю ним артмӧма «ю» да «ва» кывъясысь?..
abu
abu
Со сэсся и думыштлы, Федя, мыйта йӧз, кымын кӧлена, овліс миянӧдз!
Вӧраліс да мыр бертіс...
Чаш лыа муяс пӧсьӧн киськаліс да скӧт лӧсьӧдіс...
Мед эськӧ тэа-меа ӧні вермим лыддьысьны, тшӧтш и коми книгаяс лыддьыны...
abu
Ӧндрей чӧв усис, бӧр пуксис меным воча, косньӧд чужӧмыс гӧрдӧдыштӧма.
Менсьым сьӧлӧмӧс ёна жӧ босьтӧдіс сылӧн татшӧм сёрниыс.
— Лӧсьыда тэ висьталін, Ӧндрей...
Ме некор ог вунӧд тайӧс...
Тыдалӧ, бур историк тэ...
А сійӧ, кӧть и лӧньыштӧма нин, водзӧ на нуӧдіс ассьыс мӧвпсӧ:
— Историяыд, Федя, — йӧз кост олӧмлӧн ыджыд паметьыс...
Помтӧм-дортӧм кадӧн ӧкмӧм паметь...
И ме весиг тӧдан мый чайта, Федя?
— Мый?
— Мися, кыдзи тай быд мортӧс йирӧны кольӧм воясӧ вӧчӧм нелючкияс да лёкторъяс, сідзи жӧ и йирӧ дзоньнас человечествоӧс важ лёкыс, тшӧктӧ бурджыка овны водзӧ вылӧ...
Меным тайӧ эзджык вӧв гӧгӧрвоана, и ме шуи:
abu
— Оз на буди ёнасӧ йир-а?
Тайӧ паметьыс...
Йирӧ кӧ, мыйла нӧ либӧ татшӧм войнаыс бара вӧліс?
Сымда миллион йӧзӧс нырыштісны...
Быдӧн ловъя морт вӧліс...
Быдӧн кӧсйис овны...
abu
— Ме чайта, Федя, тайӧ войнаыс пуксяс человечестволӧн паметьӧ медсатӧк казьтылӧмӧн...
Чорыд рубечӧн...
И татшӧм йӧйталӧмыс му вылын некор нин сэсся оз ло...
Некор!
Йӧзыс кутасны корсьны водзӧ олӧм вылӧ мӧдкодь туйяс, не воюйтан туйяс...
Торйӧн нин ӧні, кор атомнӧй бомба лоис...
Кор ӧти бомбаыс быдса кар пазӧдӧ...
И кыдзи тай тэ шуин — быдӧн сэні ловъя йӧз, быдӧн овны кӧсйӧ...
Чужис кӧ нин тайӧ мирас...
Меным окота на вӧлі вензьыштны та кузя, окота вӧлі унджык тӧдмавны Ӧндрейлысь мӧвпъяссӧ — ӧд тадзисӧ ме некодкӧд на эг сёрнитлы, — но воссис ӧдзӧс, и миян дінӧ грыма-грама пырис гажа юра Пикон.
— А-а, со тай кытчӧ дзебсьӧмаӧсь кык грамӧтейыд! — шуис Пикон, и ме пыр жӧ гӧгӧрвои, мый Пикон топыда чипнитӧма: сӧмын коднас тадзисӧ воссьыліс сылӧн вомыс.
— Тэ тай нӧ бара нин! — дивитӧмӧн шуис Ӧндрей. — Тэ эськӧ бурджык книга босьтін да лыддин...
— Шеть!
Тіян книгаясӧн дай сорӧн... — ӧвтыштчис Пикон. — Ме — вӧралысь, оз ков меным тіян грамотаыд...
— Ӧтиыс мӧдыслы эз эськӧ мешайт, — ышловзис Ӧндрей.
— Код тӧдас, — вашъяліс Пикон. —
Но война дырйиыс миянӧс эз нигаяс вердны, а пищаль.
abu
Ӧндрей, ме вед удждысьны пыри...
Вайлы ӧти сёа, Миколлы колӧ сетны.
— На... — Ӧндрей кыскис да сетіс сылы сьӧмсӧ. — Дугды юнытӧ, Прокӧ, дзикӧдз ӧд юсян...
Мӧдыс босьтіс сьӧмсӧ да петіс.
Ӧндрейлы, тыдалӧ, эз ло лӧсьыд ме водзын вокыс вӧсна, мыйкӧ дыра ружтіс-ышлолаліс сійӧ, сэсся мыжа моз шуис:
— Мый сэсся керан, велӧдчытӧм сійӧ миян колис...
Мамӧ жӧ эськӧ медсясӧ мыжа да...
Да и, мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, — мыждыныс сійӧс оз жӧ позь ни...
Ӧд став гырысь пияныс вошисны.
Велӧдчӧмаясыс...
Ӧти кулі, мӧд усис.
Ме кулӧма нисьӧ ловъя госпитальын тупляся...
Мед кӧть пӧ ӧти пи дінын лоӧ!..
Нёль во сӧмын и велӧдчӧма Прокӧыс.
Сэсся батьӧкӧд пыр нин вӧрын ветлӧдлӧма...
Книгаяс дінӧ ньӧти абу велалӧма, куш сӧмын вӧралӧм думас...
Сплавуйтігъясад вина юны велалӧма...
Вина пондаыд кӧть пиня вылӧ чеччолтас...
Ме босьті «Чингиз-ханӧс» да петі.
abu
Шоналӧм сьӧлӧмаӧн ме петі Ӧндрей дінысь: мыйӧнкӧ быттьӧ озырмышті ме, быттьӧ лов вылын воссисны кутшӧмкӧ выль, ӧнӧдз тӧдтӧм на ӧшиньяс, кодъясӧд содтӧд ылькнитіс олӧм югыдыс...
Сӧмын тай Миколкӧд та бӧрын паныдасьӧм неуна бӧр кӧдзӧдыштіс менӧ.
Сійӧ буретш вӧлі томналӧ ассьыс тумбочкасӧ.
abu
— Кывзы, Микол, вай дугды тэ вузасьнытӧ, — шуа. — Медбӧръя сьӧмсӧ кулян зонъясыслысь...
Абу ӧмӧй яндзим?..
Микол воча веськӧдчис, посньыдик сьӧд синъясыс дзулкнитісны польтчыштӧм кодь чужӧм вывсяньыс.
— А ме нӧ мырдысьӧн але мый вӧзъя, Федя!
Асланыд лёк горшъясыд тачкӧны, а ме сэсся мыжа лои.
Эн ю дай, деньгаӧн кӧ кӧсъян кольны...
А ме, карӧ воам да, сэтӧн вузала, базар вылын...
Вель уна менам сэтчӧдз чӧжсяс.
Базар вылад, ме чайта, донысьджык на позяс йӧткыштны...
— Ок, тэ кутшӧм купеч вӧлӧмыд!
— Купеч не купеч, а деньгасӧ меным уна колӧ чӧжны, — быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, шуис Микол. — Керканым гортын сӧлсем пӧлыньтчис...
Колӧ вӧр вайны да выльӧс тшупны.
Сэсся вед менам кык ичилик соч на эмӧсь, зырымбедьяс на, нияӧс колӧ быдтыны...
Мамӧ висьӧдчӧ, ӧдва нин легӧ, ыджыд надея сы вылӧ абы...
А батьӧ, ачыд тӧдан, тэнад батьыд моз жӧ куйлӧ кӧнкӧ...
— Тӧда, Микол, ставсӧ тӧда.
Но всё равно абу лӧсьыд.
Вир гаддьӧн нажӧвитӧм сьӧмсӧ аслад жӧ ёртъяслысь пычкыны... — Шуи ме сылы да вешйи.
abu
Ӧндрей велӧдӧ: колӧ пӧ историяысь выводъяс вӧчны, колӧ пӧ зільны асьтӧ вӧчны тӧлкаджыкӧн, бурджыкӧн, морт ногаджыкӧн.
Быттьӧкӧ ставыс вернӧ, коді нӧ пондас вензьыны такӧд...
А вот кывзан Миколӧс, либӧ кодӧскӧ мӧд татшӧм жӧ коньӧрӧс, и ставыс дзугсьӧ тэнад, став гӧгӧрвоӧмыд...
Спиртӧн вузасьӧ — лёк, а киссьӧм керкасӧ кӧсйӧ выльысь лэптыны — бур...
abu
Мый сэсся татчӧ шуан?
Вот пӧ тэныд и история...
13
Ӧтчыд, кор бара на ковмис ылыськодь петкӧдлыны видз вылӧ косӧм керъяс, ме час-мӧд новлыси Ивановкӧд ӧтлаын — ӧти керлысь дінсӧ ме босьта пельпом вылӧ, мӧд керлысь сійӧ лэптӧ.
Ничево, абу и ыджыд тушаа, а зумыд, оз жалит асьсӧ ни, оз няргы, кӧть эськӧ и пельпом вылад кер дінтӧ нӧбалӧмыд — абу выя рок панялӧм.
Кор помасис тайӧ уджыс и ми лӧсялім сыкӧд кыкӧн лэччыны берег дорӧд, йӧзысь бӧрвылынджык, сійӧ шуис меным:
— Том на тэ, Федя, а удал нин.
Уджавны и быдтор вылӧ...
Война вылын кӧ, тэысь бур командир эськӧ вермис артмыны...
Ог шу, мый меным эз вӧв нимкодь кывзыны сылысь ошкыштӧмсӧ.
Ӧд сійӧ кӧн нин сӧмын эз вӧвлы да кутшӧм сӧмын йӧзӧс эз аддзыв...
— А тэ нӧ ачыд вӧлін али мый командирнас? — воча кыв пыдди гажапырысь юалі ме.
Сійӧ, буракӧ, эз виччысь татшӧм веськыд юалӧмсӧ.
Бокысянь дзенӧбтіс менӧ лӧз биа видзӧдласнас, сэсся личмунӧмӧн серӧктіс да шуис:
— Кысь нин меным!..
Ми вокыс, Федя, пешкаясӧн вӧлім...
Мыйкӧ дыра восьлалім чӧла.
Сэсся сійӧ юасьтӧг шуис:
— А тӧдлі ме ӧтиӧс, Федя...
Некодысь оз пов...
Нинӧм водзын оз сувт...
Кӧть пистолетӧн, кӧть кинжалӧн ӧткодь бура вӧдитчӧ...
Кӧть кулакнас...
Син лапнитігкості пистольсӧ нетшыштас кобурасьыс, кытчӧ колӧ, сэтчӧ и веськалас...
Век нин водзджык удитас дізьгыны аслас враглы...
Тайӧс висьталігӧн Иванов тӧдчымӧн ыззис, ме эськӧ шуи — кӧчпи бӧрся кыйӧдчысь варыш моз чошкӧдчис...
Таӧдз ме некор на эг аддзыв сійӧс татшӧмнас.
Меным весиг шуштӧм лоліс и окота лоис ӧдйӧнджык вӧтӧдны бригадаса мукӧд войтырӧс...
Но и унджык тӧдмавны сысянь меным зэв жӧ окота...
— Кытысь нӧ эськӧ ачыс вӧлі сэтшӧмыс? — юася водзӧ.
— Россиянин жӧ... — ылӧсас вочавидзис Иванов. — Но <ns>зэ-эв</ns> аслысруа...
Мыйсӧ сӧмын эз висьтавлы сійӧ миянлы...
Ме пӧ тіянысь ставсяыд ёнджыка любита Россиятӧ...
Тіянлысь пӧ ставныдлысь любитӧмсӧ кӧ ӧтлаӧдан, и то пӧ ме мындаыс оз чукӧрмы...
Но ме пӧ, шуӧ, вир-яйӧн и лы-сьӧмӧн зывӧкта сэтысь унатор...
— Кыдзи нӧ ӧтпырйӧ позьӧ радейтны и зывӧктыны? — эг гӧгӧрво ме.
— Сідз тай вӧлі шуӧ-а... — Эз веськодьпырысь, эз шмонитӧмӧн висьтав Иванов аслас тӧдсалысь тайӧ кывъяссӧ, а кыдзкӧ весиг пӧсьджыка.
Йӧзыдлысь мӧвпъястӧ, буракӧ, оз и висьтавлыны тадзисӧ...
Али сійӧ ассьыс сьӧлӧм кылӧмсӧ тшӧтш восьтӧ?
Кӧть нин мыйкӧ мында восьтӧ?..
И мыйла нӧ сійӧ татшӧмторъяссӧ меным висьтавлӧ?
Буретш меным висьтавлӧ?
Дерт, шуам, ме ачым понді сюйсьыны сы дінӧ быдсяма юасьӧмъяснас, да сійӧ код тӧдас мый вермис думыштны ме йылысь...
Сійӧ, дерт, казяліс менсьым зэлалӧм-вежсьӧмӧс да, буракӧ, сы вӧсна бертовтчыштіс сёрнинас.
— Нинӧм, Федя, — кыла, сёрнитӧ Иванов. — Ми тэкӧд, Федя, бур другъясӧн на лоам...
Мекӧд, зонмӧ, он вош.
Ме ӧттор-мӧдтор аддзылі вӧльнӧй светсьыс, ковмас кӧ, верма юксьыны аслам опытӧн...
А ме нин ӧлӧда ачымӧс: мый нӧ меным сы вылӧ лӧгавнысӧ?
Тамара вӧсна?
А кутшӧм нӧ меным делӧ наӧдз?..
Али век жӧ тӧдсаыслӧн кывъясыс медъёна парскисны менӧ?..
Любита пӧ и зывӧкта...
Да колантор тай!..
Кутшӧм пежсӧ ӧд эз лэптыв войнаыс да!..
Сӧмын тай мыйкӧ зэв нин ёна лебезитчӧ сы водзын Кешкаыс.
Мукӧд дырйиыс весиг яндзим видзӧднысӧ.
Бурысь кӧ, кыдзи нӧ позьӧ тадзисӧ овны?
Кыдзи нӧ позьӧ ёрт водзын тадзи раб туйын овны?
Эз-ӧ ёна повзьӧдлыны Кешкасӧ?
Эз-ӧ кувтӧдзыс повзьӧдны сійӧс?..
И сійӧ некыдз оз вермы мынтӧдчыны тайӧ полӧмсьыс?..
А гашкӧ, найӧ мыйкӧ ӧтлаын вӧчисны Ивановыскӧд?
Мыйкӧ зэв лёктор керисны, и ӧні Кешкаыс полӧ, мед эськӧ другыс эз йӧзӧд?..
Весиг ӧтчыд Иван Греков ме дырйи дивитӧмӧн шуис Кешкаыслы:
«<rus>Не понимаю, чего это ты так «шестеришь» перед Володькой</rus>?»
Кутшӧм нильӧг кыв — <rus>«шестеришь»</rus>...
А мӧдыс — нинӧм, эз лӧгась ни эз дӧзмы.
Гажаа серӧктіс да воча шуис: «Ми Воваыскӧд важ другъяс, Ваня».
Думыштны кӧ — уна жӧ гӧгӧрвотӧмыс дзебсясьӧ морт ловлӧн гусяинъясын!
А лун-мӧд мысти ми веськавлім ӧмидз сик вылӧ.
Сыктывлӧн кӧдж дорӧсыс тані вӧлі кыз баддьӧн вӧрсялӧма, сісьмӧм да косьмӧм пуяс кыдзисюрӧ пӧрласьӧмаӧсь, содтӧд вылӧ, ытваясыс быдсяма шактар-лӧпсӧ уна вояс чӧж сюйӧмаӧсь, и лоӧма писькӧдчыны позьтӧм чаща-тільк.
Буретш сэні рӧчьяс вылас, медсибавтӧминас, юр весьтӧдзыд тшӧг петшӧр пытшкын, дзебсясис ӧмидз.
Зэв уна ӧмидз!
Кодкӧ медводз казялӧма да висьталіс миянлы, и ми, дерт, багыръясӧс лыа вылӧ шыблалім да ставӧн уськӧдчим сик вылас — коді нӧ веськодьӧн вермас мунны ӧмидз дорті...
Но горшасьысь-тэрмасьысьяс пырысь-пыр жӧ пондісны сӧткыны да ойзыны, сы вӧсна мый петшӧрыс бурӧн эз кӧсйы сетны ассьыс дона быдтассӧ — лёкысь курччасис да биӧн моз дзужаліс-сотіс.
Позьӧ шуны, петшӧрыс видзис ӧмидзсӧ сідзи жӧ, кыдзи видзлывлӧны стрӧг бать-мам ӧмидз тусьыс кодь жӧ чужӧма авъя нылӧс...
Колӧ вӧлі зэв вежавидзӧмӧн сибӧдчыны веж биӧн ымралысь куст дорас, колӧ вӧлі, ен водзын моз, улӧдз копыртчывны сы водзын, сэсся <ns>зэ-эв</ns> видзчысьӧмӧн юковтны тшема сулалысь заяссӧ да вӧлись ньӧжйӧникӧн пырны ыркыд пытшкӧсас.
Сӧмын сэки стӧрӧж петшӧрыс бурмыліс тэ дінӧ да лышкыда вӧзйыліс сыӧн видзан став озырлунсӧ да чӧскыдсӧ...
Ӧмидзыс эськӧ и эз вӧв ёна гырысь — буракӧ, жар гожӧмыс вӧсна абуджык тырмӧма лысваыс-ваыс, но сы пыдди сійӧ вӧлі унджык босьтӧма югыд шондіыслысь жарсӧ да лоӧма ма кодь юмолӧн, а гашкӧ и сыысь на юмовджыкӧн, и зэв тыра быдмӧма...
Мед бурджыка тӧдмавны чӧскыдыслысь кӧрсӧ, ме вӧлі кабыр тыр ӧкта ӧдва нин ӧшйысь, би кинь кодь гӧрд, муртса тӧдчысь ловгӧна небыдик тусьяссӧ, сэсся вӧлись дзумга вомӧ.
И чӧскыдысла ӧмидз тусьясыскӧд тшӧтш быттьӧ гырк пытшкӧсӧй сылӧ...
Сетлас жӧ енмыс татшӧм чӧскыдтор!
Но юмов ӧмидзыд кодсюрӧӧс менам бригадаысь дзикӧдз вылӧ джӧмдӧдіс...
Водзвыв вӧлі шуӧма — мися, часджын кымын тані уялыштам — оз частӧ паныдасьлыны татшӧм сикъясыс.
Но дырджыксӧ некыдз оз позь манитчыны — уджыс тэрмӧдлӧ, сы вӧсна мый зэртӧмысла юыс ӧтарӧ косьмӧ, керйыс омӧльджыка пондіс мунны, кыз керъяс мукӧд косьясӧдыс ӧдва нюшкӧны-лэччӧны, и уджыс миян, позьӧ шуны, кык пӧв содіс.
abu
abu
А морт вит-ӧ-квайт абу и петӧмаӧсь ӧмидз пытшсьыд.
Первойсӧ ме эг и казяв, сы вӧсна мый ӧні бригадаын унакодь нин йӧзыс лоис, сэсся, видзӧда, Микол эз тыдав, Кешка.
Иванов тшӧтш...
Да весигтӧ и Тамара оз тыдав...
Ӧтлаын али мый чӧсмасьӧны найӧ?
Шландайтысьяс пыдди мукӧдыслы лоис лишнӧй жугӧдны-пессьыны, да и то на ми эгӧ вермӧй воӧдчыны индӧм местаӧдз...
А вӧтӧдісны найӧ миянӧс час куим-ӧ-нёль мысти, кор ми вӧлі лӧсьӧдчам нин мунны кӧрӧванкалань.
Ӧмидзӧн мавтчӧм чужӧмъясыс шыннялӧны, быттьӧ немтор абу и вӧвлӧма, абу и яндзим...
abu
Быттьӧ эгӧ кольччӧй ми на вӧсна мӧдар берегсаясысь...
Став йӧз дырйиыс шуи ме налы гоз-мӧд прамӧй кыв.
— Здрасӧ нӧ мыля ӧмидзыслы сісьмыны, — воча жеръялӧ Микол да шыльӧдӧ кынӧмсӧ. — Ӧтчыд кӧть пӧттӧдз сюрліс жӧ.
Тамара сулалӧ киас чуманторъя, выльысьӧн на кульыштӧм сюмӧдысь кодкӧ кусыньтӧма, пельӧсъяссӧ кутыштӧма джынвыйӧ юковтӧм ньӧр помъясӧн.
Чуман тырыс сылӧн гӧрда сярвидзӧ ӧмидз.
— Вотышті тай ичӧлика... — яндысигтыр китшкӧ Тамара. — Сымда ӧмидзыс да...
Некор на эг аддзыв сымдасӧ...
Мися, гашкӧ, спиртсӧ ӧмидз вылас сулӧдыштны, а то нывъяс ньӧти оз вермыны юны, ӧддьӧн дука...
Мудер абу пыстаыд!
abu
— Талун тіян пай вылӧ «карасиныслӧн» дукыс толькӧ вичмас! — гӧрдлӧ Ӧльӧш.
— Тіянлы талун и шыдсӧ оз ков сетны, непӧштӧ спирт! — скӧрала ме.
— Но, Федя, татшӧм пустяк вӧснаыс огӧ жӧ кутӧй лӧгавны, — лӧз синъяссӧ читкыралӧ Иванов. — Аски ёнджыка уджалам та пыдди...
Ме некыдз ог вӧлі вермы дугдыны сёйӧмсьыс, сэтшӧм чӧскыд...
abu
Миян сад йӧрын коркӧ быдмыліс жӧ... культурнӧй ӧмидз...
Но сійӧ эз вӧв сэтшӧм чӧскыд.
— Талун ӧмидз, а аски сэтӧр, да? — ме некыдз ог вермы лӧньны. — Мыйыс ӧд ю дорад абу да...
Быд лун али мый сэсся кодлыкӧ ковмас тіян пыдди тільсьыны?
— Но жӧ тэ, Федя, и пон вӧлӧмыд, немтор абусьыс увтчан! — друг сэсся пузис Иванов, но пырысь-пыр жӧ тшӧкмуніс, пондіс педзны, бӧр небзис гӧлӧсыс. — Дугды, Федя, мый ӧд оз овлы да...
Таӧдз ӧмӧй ми лёка уджалім?
А, бригадир?..
— Коді, коді поныс?!— ме вӧлі дась тышкасьны.
— Извинит, Федя, ме эг лёкысь шу, — буракӧ, и збыльысь каитчис Иванов.
— Сылӧн сійӧ абу видчан кыв! — чепӧсйис другсӧ дорйыны и Кешка. — Сылӧн сійӧ бур кыв!..
Оз лӧгысь сійӧс шулывлы...
Но меным пыдӧ пуксис тадзсӧ нимтӧмыс...
Кӧть эськӧ и пырысь-пыр жӧ извиняйтчыны пондіс Ивановыс...
И думайта ме: мыйкӧ пыдын дзебана вӧрзьыліс талун сылӧн, ас кӧсйытӧгыс мыччысьліс...
Культурнӧй ӧмидзьяс сійӧ сёйлӧма.
Окота эськӧ тӧдны, кор да кӧні сёйлывліс?..
Плашкоутлань восьлалігӧн матыстчис ме дінӧ Иван Греков, ми неуна кольччыштім сыкӧд, сэсся сійӧ шуис:
— Тэ, Федя, видзчысьышт тайӧ парочкасьыс.
Эн тэрмась ӧтнадӧн веськавны на дінӧ...
abu
Ивановыслӧн рожа вылас кӧть эськӧ и дзоридзалӧ нюм, но ме чайта, сы сайын, нюм саяс, дзебсясьӧны <ns>зэ-эв</ns> ёсь пиньяс, оз кӧ кӧинлӧн клыкъяс.
abu
— Тэ нӧ бурасӧ он жӧ тӧд сійӧс?
— А кысь нӧ мем тӧднысӧ сійӧс, Федя?
Кор ми моль бӧжӧ мӧдӧдчигӧн сӧмын на и аддзысим.
Сэсся, Федя, видлы пӧ и помӧдзсӧ тӧдмавны ми воксӧ, войналӧн адысь петӧмаяссӧ...
abu
abu
abu
А мортыд, Федя, ӧти мортыс, ӧтпырйӧ анделӧн и кӧинӧн вермӧ лоны...
Ме тӧда нин, быдторсӧ аддзылі.
Ӧтияслы гулю бордъя анделӧн петкӧдчас, пӧртас синнысӧ...
А мӧдлаын медся бур мортыслысь, милӧсть тӧдтӧм кӧин моз, горшсӧ орӧдас...
Начальник бурпӧт пиняліс менӧ мӧдар берегсаясысь кольччӧмысь.
Важсӧ на тшӧтш казьтыштіс и:
— Бара али мый <ns>кыссьӧкӧ</ns> пур новліныд чӧрту <ns>поссьӧс</ns> сайсьыс?
Али узинныд шонді водзас?
Смотри, Мелёкин, вермас вед потны менам терпенньӧыс!
Ме немтор нин эг висьтав сылы ӧмидз йывсьыд.
А Сюзь Васькой, мастерным, дерт, тӧдмалӧма, кӧть эськӧ и эз вӧв сійӧ миян дінын.
Мортыд надейтчыліс ме вылӧ и ёнасӧ эз дӧсадьтыв быдтор тшӧктӧм-нарадитӧмӧн.
Кыдзи и мӧдар берегса мастер, Васькой век ачыс юклӧ спирт, 100 граммӧн морт вылӧ, и тайӧ зелляыс ёна ышӧдӧ моль бӧжсаясӧс...
Но дышӧдчысь-гуляйтысьясыд век жӧ тай аддзысьлӧны, и сэки Васькой «карасин» пыдди вӧзйылӧ ассьыс «на-на-най»-сӧ...
Видзӧдлам, мый талун сійӧ шуас вайӧмаясыслы — ӧд коркӧ ачыс жӧ и вӧзйыліс не ӧтдортны найӧс спиртнас...
abu
abu
abu
Сувталім кружкаясӧн бидона Васькой дінӧ.
Кешка да Иванов, Микол тшӧтш и, быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, танӧсь жӧ...
Да ещӧ абу кӧ найӧ гулькнитӧмаӧсь нин курыдсӧ мыйтаӧнкӧ?
Гашкӧ и Микол гӧститӧдіс, ӧмидзтӧ сёйигӧн сёрнитчисны да...
Видзӧда, Иванов нюжӧдіс стӧкансӧ.
abu
Васькой небыда вештыштіс сійӧс дженьыдик чуньяса кинас да зэв тӧдчанаа шуис:
— На-на-най!
abu
abu
Тэ будичи талун ӧмидзсьыс нин код-а?
Ме кывлі: уна кӧ пӧ сёян, гажмӧдӧ сійӧ.
Иванов здук кежлӧ падмыліс, сэсся пуртӧн моз бытшкис-шуис:
— Кисьт!!
— Верман, зонмӧ, лэччыны да Сыктылсьыс гумовтны...
Ӧмидз бӧрад лӧсьыда пырӧ ваыд...
abu
Ми немтор на эгӧ удитӧй думыштны ни вӧчны, кыдзи веж быгйӧдз пузьӧм Иванов лӧсыштіс Васькойлы чужӧмас стӧкана кинас и сэк жӧ горӧдіс мисьтӧма:
— <rus>Нна тебе, ржавая обезьяна</rus>!
Васькой, виччысьтӧгыд, эз вевъяв кежыштны сотӧмсьыс, но пырысь-пыр жӧ кватитіс Ивановӧс, да найӧ, пурсьысь понъяс моз, гумыль-гамыльӧн тупыльтчисны видз вывті.
— Кешка, — горӧдіс Иванов, — бей, Кешка!..
Ми чепӧсъям на дінӧ...
Ме казяла, мый ӧні вылас нин вирӧсь чужӧма Сюзь Васькой...
Мыйкӧ горзӧ да сӧмын и вартӧ кулакъяснас...
Сэсся найӧ бара тупыльтчӧны...
Ме ог удит чеччыштны на дінӧдз — кодкӧ шошаӧд чорыда кватитӧ менӧ...
Ме бергӧдча да мый вынысь вурышта сылы кытчӧкӧ морӧсас...
Тайӧ вӧлӧм Кешка...
Сійӧ воча дізьгӧ меным щӧка лыӧ...
Менам пемдылӧ син водзӧй...
abu
Но ме век жӧ шамырта-сывъяла сійӧс голяӧдыс... И топӧда...
Топӧда!..
Мед сӧмын не сетчыны...
Ми сьӧкыда жнёпкысям майкӧм ласта вылӧ...
Но ме век ог личӧд сойясӧс...
Топӧда и топӧда...
А сылы друг шедӧ менам певйӧй...
Лёкысь чашкыльтӧ певйӧс...
Сатӧк дой сотыштӧ менӧ...
Но ме ог личӧд сойясӧс, зэлӧда и зэлӧда...
Ӧдва и мездісны миянӧс...
Ивановӧс нин кымыньтӧдӧмаӧсь, морт нёль-ӧ-вит личкӧны, Иван Греков паськыд тасмаӧн зэлкйӧдлӧ-ньӧръялӧ кияссӧ мышкас.
А мӧдыс киргӧ, пессьӧ-нӧйтчӧ, медлёк кывъяснас сӧткӧ...
— <rus>У-у, гниды паскудные</rus>!..
<rus>Попались бы вы мне раньше... я бы из вас кишки мотал... по жилке... на сапоги</rus>...
Кӧрталісны Ивановӧс бона дінӧ...
Пиньяссӧ йирӧ.
Лӧз бугыльяснас дзужалӧ миянӧс...
Мед кӧть оз жӧ мын!..
Ӧд татшӧмыд, войнас кӧ мынтӧдчас, ставнымлысь голянымӧс орйӧдлас...
Тшӧтш и дивӧ босьтӧ менӧ — кытчӧ сӧмын и воштысис мелі кывъя Володяыс...
Ме некор на эг аддзыв татшӧма звермӧм мортсӧ, да мед эськӧ и водзӧ не аддзывны...
Иван Греков воча пыркӧдыштіс муӧссьӧм кияссӧ да быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма шуис:
— <rus>Всё, господин хороший. Теперь уж не помотаешь, не повытягиваешь</rus>...
abu
abu
Кешкаӧс кӧрталісны жӧ орччӧн...
Нӧйтӧм кычан моз никсіс-лӧвтіс, мыйкӧ шуаліс...
Ӧні сійӧ вӧлі ёна повзьӧма.
Кыськӧ воис Тамара, тышкасигас сійӧ эз тыдав тані.
Иванов казяліс сійӧс, виччысьтӧг нюммуніс, и кыськӧ бара аддзысис сылӧн мелі гӧлӧс:
<rus>— Ничего-то у нас с тобой не получилось, зыряночка-заряночка...</rus>
<rus>Мужики помешали...</rus>
И сэки, дзик нин виччысьтӧг, ыпмуніс Тамара:
— Васькой!
Федя! — пӧся горзіс сійӧ миянлань, быдӧнлань чепӧсйыштавлӧмӧн. — Мыйла нӧ найӧс кӧртавлінныд?..
Мыйыс ӧд оз овлы да...
Миколкӧд найӧ удитісны юыштны ичӧликаӧн...
Ужын водзын...
Ті тай нӧ код юрнад мыйсӧ жӧ он керлӧ да...
Тамаралӧн ӧмидз тусь моз гӧрдӧдӧма чужӧмыс, жальысь и надеяысь вӧрзьӧма.
Сэтшӧм сьӧкыд видзӧдны сы вылӧ да кывзыны...
— Вай лӧньыштлы, лӧньлы, ныланӧй, — шуис вирӧсь чужӧмсӧ чышкалысь Сюзь Васькой. — Оз позь найӧс лэдзнысӧ...
И мед кодлы лӧсялӧджык, разбирайччӧны накӧд...
И, ныланӧй, абу код юра йӧйталӧм тані...
Враг тані...
Спиртыс со кыдзи гугӧдіс сійӧс...
— Эн <ns>сӧ-ӧр</ns>! — синва сорыс чилӧстіс Тамара. — Ті асьныд лёкъясыс, вот!
Бур сія!..
Абу тіян кодь!..
Мелі сія...
Морткӧд сёрнитны кужӧ...
Бур кыв шуны кужӧ...
А тійӧ грубӧйӧсь...
Сьӧд мужикъяс тійӧ...
Нарошнӧ мортсӧ мыйкӧкертіныд...
Нарошнӧ!..
Нарошнӧ!!.
Тамара дінӧ чепӧсйис Зина, пондіс нуӧдны бурӧдігтыр...
А на вылӧ видзӧдысь Иванов песовтчыштліс кӧрталӧминас да бара на шуис курзьӧм мелілунӧн:
— Эх, зыряночка...
И аслыс приговор кодьӧн вӧлі тадзсӧ шуӧмыс...
Бӧртинас ми тӧдмалім, мый допрос вылын Кешкаыс быдторсӧ висьтавлӧма: кыдзи найӧ служитӧмаӧсь Ивановкӧд ӧтлаын, и мый вӧчлӧма сылӧн лӧз синма другыс — лыйлӧма и ӧшӧдавлӧма йӧзӧс, быдса сиктъяс сотавлӧма...
Тыдалӧ, ачыс и вӧлӧма сійӧ тӧдсанас, код йылысь заводитліс висьтавны меным...
Вой кежлас, разявтӧг, йӧршитім ми найӧс баржа трюмӧ — ӧтисӧ нырас, мӧдсӧ бӧжас.
Начальник тшӧктіс бурджыка видзны найӧс, часӧвӧйясӧс индіс, а ачыс муніс корны органъяс...
Тамараӧс да Зинаӧс узьмӧдім Капит дядьлӧн да Ӧндрейлӧн жырйӧ, асьныс найӧ часӧвӧйяс лыдын жӧ вӧліны...
Менам музгыльтчӧма певйӧй, зэв ёна пыктіс, нывъяс топыда кӧрталісны рузумӧн, но всё равно юзгӧ-доймӧ...
А Васькойлӧн вылыс парйыс дзобалӧма-потӧма лестукӧн, ныр увсяньыс да вом дорӧдзыс, — чужӧмсӧ мортыдлысь кардъялісны кузь чышкӧдӧн...
Шуштӧм вой лэччис миян кӧрӧванка вылӧ.
Ме пӧрччысьтӧг куйла аслам нар вылын, вир сӧнӧй менам некыдз оз вермы личавны став лоӧмторъяс бӧрас, быдторсӧ думайтсьӧ, весиг важ вӧралан пуртӧс сюйи юрлӧс улӧ...
Быттьӧ выльысь аддза, кыдзи Иван Греков, Виктор кӧртавлісны кӧин моз эралысь Ивановӧс...
Медводзӧн со уськӧдчисны миянлы отсӧг вылӧ...
А ӧні мый найӧ думайтӧны?
Пемыд наръяс вылас куйлігӧн?..
Миколлӧн бӧбмӧм ныр-вомыс син водзӧ сувтліс и...
abu
abu
Не узьӧмӧдз талун миянлы.
Ме чеччи да петі плашкоут бӧжӧ.
Сэні, батьыслӧн пищаля, часӧвӧялӧ Пикон...
Ми чӧла сулалам сыкӧд орччӧн да видзӧдам трюмӧ пыртысь, кыз зорйӧн тасалӧм люк вылӧ.
Сэтчӧ, уліас, сап пемыдінӧ йӧршитӧма Ивановӧс...
Пемыд вой.
Чинӧм тӧлысьлӧн сырйысьӧм дора чӧлӧсыс муртса чусалыштӧ выліын.
Сыктывлӧн сьӧд ваыс сьӧкыда личкӧ сиралӧм баржанымӧс.
Сьӧлӧм вылын менам татшӧм жӧ пемыд да шуштӧм...
Кылам, миян дінӧ нӧшта кодкӧ матыстчӧ...
Ньӧжйӧник шутьлялӧм сертиыс гӧгӧрвои — Иван Греков.
Менам пырысь-пыр жӧ быдлаті зэлкмуніс...
Ме гырддзаӧн тувкышті Пиконӧс: мися, эн вуграв...
Ӧд код тӧдас на, мый думыштас вӧчны Грековыс пемыднад...
— Эй, часӧвӧйяс! — гажаа шыасис сійӧ. — Союзникъясӧс не лыйлӧмысь...
Асланыд ош пуляясӧн... — и тадзи шуӧмнас ёнакодь личӧдіс миянӧс...
Сійӧ пуксис пес чурка вылӧ, гаровтіс чигарка, ӧзтіс да чӧскыда нёньыштіс тшынсӧ.
abu
— Кывзы, Иван, — юалі ме сылысь, мый йылысь рытывбыд тшӧтш жӧ на думайті, — мыйла нӧ эськӧ Ивановыс сідзи гугӧдіс асьсӧ?
А? Ог гӧгӧрво...
Лӧня кӧ оліс, бур морт туйӧ вермис мунны...
Вермис немтор не лоны...
— А тэ ассьыс юав, — важ моз гажапырысь вочавидзис Греков да весиг тотшнитыштіс люкӧ.
— Да кысь нӧ ӧні сійӧ висьталас...
— Сідзкӧ, ме либӧ ачым видла висьтавны тэныд, сэтшӧма нин кӧ кӧсъян тӧдны...
Ме, Федя, чайта, мый быд морт ас пытшкас, лов вылас, новлӧдлӧ сатӧка октӧм гуся мина...
Мыйкӧ не сідзи инмӧдчас сы дінӧ — и пусь-пасьмунӧ взрыв.
Сӧмын, тыдалӧ, быдӧн разнӧй мина новлӧдлӧ пытшкӧсас.
Шуам, горшъяслӧн сійӧ косьыштӧ ыджыд деньгаысь, юысьяслӧн — вина дозйысь, кырсалысьяслӧн — мича нылысь...
abu
А эталӧн... — Греков довкнитіс юрнас люклань, — медся страшнӧй минаыс...
Буракӧ, ыджыд власть вӧлӧма сылӧн киясын...
Керис мый колӧ и оз ков...
Некод эз лысьтлы сылы паныд чипӧстны...
Став паныд мунысьясыскӧд сійӧ, гашкӧ, пуляӧн сӧмын сёрнитліс...
Косьыштас кымӧсас — и помасьӧма став сёрниыс...
А тані со, видзӧд, зонкаяс командуйтӧны сы вылын, мукӧд моз жӧ мустӧм удж колӧ керны...
Кыдз таысь не кыпнитны?..
Сэсся весиг со «карасинтӧ» эз сетны коньӧрлы, быдӧнлы сетісны, а сылы — пига.
Ставыс тайӧ ӧтлаасис, и, Федя, зымквартіс лёк минаыс...
Лӧсьыда висьталіс Грековыс, ме весиг эг чайтлы, мый сійӧ, ӧтарӧ гажъялысь морт, вермӧ тадзи сёрнитны.
Но а Ивановыс нӧ збыльысь али мый сэтшӧм и эм, кутшӧмӧн чайтӧ сійӧс Греков?
Збыльысь али мый лёк враг пукалӧ миян улын...
Коді босьтіс уна мыжтӧм мортлысь олӧмсӧ?..
А гашкӧ и, сійӧ некутшӧм абу Иванов, а код тӧдас коді?..
Мый сійӧ сэні, уліас, думайтӧ?
Миянлысь сёрнинымӧс кылігӧн...
Сэсся ме смелмӧдчи да юалі Грековлысь:
— Кывзы, Иван, а тэсӧ нӧ эськӧ кыдзи лолін на дінын жӧ.
Греков серӧктіс:
— Менӧ, Федя, та кузя кӧні колӧ добӧлькаӧдз нин гугӧдісны.
Ӧні сэсся ог нин кӧсйы та йылысь казьтывнысӧ...
Восӧдӧ!..
Да и, буракӧ, тіянлы, зонманӧйяс, водзджык на тӧдны татшӧмторъяссӧ?..
Но сэтшӧма кӧ нин колӧ — ме веськыда шуа тіянлы: ас йӧзӧс виалӧм-мучитӧмын грек менам абу...
Немся грек абу!
abu
abu
Аскинас менам бригада чӧв оліс.
Ми уджалім немӧйяс моз, весиг медся варовъясыс — Зина да Ӧльӧш эз восьтывны вомнысӧ...
Менам веськыд киӧй ӧграліс-сотчис, кабыртнысӧ ог вӧлі вермы, муртса сӧмын багыр помӧс кутыштала сійӧн, ёнджыкасӧ шуйга киӧн йӧткася да кокӧн...
Час-мӧд мысти воис мастерным, Сюзь Васькой.
Кӧртӧдсӧ чужӧмсьыс эськӧ и разьӧма, но сёрнитнысӧ некыдз оз вермы, сы вӧсна мый вомыс кыза пыктӧма — вом местаас сылӧн быттьӧ сирӧд йӧг войнас чеччыштӧма.
Не кӧ быд лунъя паськӧмыс да ичӧт тушаыс, он и тӧд талун Васькойӧс...
Кияснас ӧвтчӧмӧн да кыдз да сійӧ висьталіс миянлы, мый кыкӧнсӧ нуӧдісны кӧрӧванка вылысь...
Сэсся сійӧ чукӧстіс менӧ бадь бурысь сайӧ, ылӧджык йӧз син водзысь.
Перйис питшӧгсьыс фляга, булькӧдыштіс менам ныр-вом водзын, немӧй моз висьталіс — юрӧй пӧ висьӧ, войбыд эг узь, шог и быдтор...
Вай пӧ отсалышт меным юны, ачым некыдз ог вермы...
Васькойлӧн рожаыс ёна пыктӧма, вурдлӧн кодь лоӧма, кор тай сійӧ горша лӧдӧ пинь саяс запас сёян...
Видзӧда, мортыдлӧн вомас кольӧма сӧмын идзас сі тӧрмӧн розь, сэтшӧма пыктӧма.
Татшӧм вомнад кыза булькйысь флягасьыд он ю...
Лоис меным вӧсни кыддзысь кульыштны небыдик сюмӧд да вӧчны йыла пома чибльӧг...
Васькой водіс гатшӧн, лӧсьӧдіс сирӧсь йӧг кодь вомсӧ, ме веськӧді ичӧтик розяс чибльӧг йывсӧ да и понді чольӧдны кыдз позьӧ вӧсньыдджыка.
Аслам серамӧй петӧ!
Чиктылӧмысла киясӧй менам тірзьӧны, и спиртыс солькъясьӧ Васькойлӧн чужӧм пасьтала.
Васькой мурзӧ и петкӧдлӧ меным кулаксӧ, скӧрысь кодзлалӧ синъяснас улісяньыс...
Таысь менам серамӧй нӧшта нин петӧ, войся вийсьӧмъяссьыс лолӧй быттьӧ мынӧ, — менам тірзьысь киясысь спиртыс ызгысьӧ Васькойлы чужӧм вылас, сійӧ чеччыштӧ, а ме швачкыся видз вылӧ да понда быглясьӧмӧн серавны, сэтшӧма серавны...
abu
14
Кык тӧлысь чӧж нин ми лэччам горувлань Сыктывкӧд ӧтлаын.
Узьлам и олам юкӧд орччӧн, ӧтлаын уджалам-мырсям.
Медмуса ёртнас лоис миянлы Сыктылыс тайӧ каднас, шоныд гажа пӧранас...
Сійӧ ыркӧдӧ-мыськалӧ миянӧс и нимкодьмӧдӧ шензьӧдана мича серпасъясӧн, юкталӧ сӧдз ваӧн и чӧскыд чериӧн вердлывлӧ, Сыктыв ваӧн ловзьӧдӧм видз-шутьӧм вылысь ми вотам шомкор и азьпӧк, сэтӧр и ӧмидз, рыжик и гоб — содтӧд сёян и витамин, а сідзкӧ и содтӧд вын; ӧд выныд быд смена помланьӧ дзикӧдз пыдзыртчылӧ вир-яйсьыд сьӧкыд керъяснад быд ногыс ноксигӧн.
Весиг со ачыс Сыктылыс, буракӧ, мудзліс жӧ гожӧм помланьыс, жар вылас ёна пессьӧмысла.
Вир тшыгъялӧм морт моз омӧльтчыліс, чаш лыа пондыліс пӧдтыны сійӧс, вӧрасыс ньӧжмыліс.
Кутшӧмсюрӧ коськъяс вылын весигтӧ эз тырмыв эбӧсыс медкыз керъяссӧ нуны, бӧчка кызта керъяс лыбӧдны, и найӧс ковмис колявны...
Но и жебмылӧмнас ёна уджаліс — кыв шутӧг, чукыль бӧрся чукыль, лэччӧдіс сымда вӧр...
А миян бӧрвылын, моль бӧж мышкын, сійӧ кольліс дзик сӧстӧмӧн, быттьӧ выльысь чужӧма кодьӧн, ёна мичаджыкӧн кольліс, и аслыс таысь, буракӧ, нимкодь жӧ лолі, сӧдз васӧ ёгӧсьтысь кер-лӧптысь мынӧмысь нимкодь...
А гашкӧ и Сыктылыс медся дона миянлы сыысь, мый сы мында сикт, ставыс коми сиктъяс, поздысьӧмаӧсь сылӧн гажа берегъясӧ, и наысь, кӧть и этшаникӧн, воӧны миян дінӧ выль йӧз...
Мӧвпыштан да — Сыктылным быттьӧ суниса ем, сикӧтш мольясӧс моз, пысалӧма ас вылас сикт бӧрся сикт — Койгорт, Ужъя, Грива, Палаззя, Пӧёл, Волся, Визин, Вадыб, Куниб, Межадор, Ыб, Пажга, Лӧзым, Выльгорт...
Ставыс гырысь сиктъяс, не ӧти верст кузяӧсь, мыйта коми морт нин чужис да петіс наысь паськыд мирас уна нэмъяс чӧжӧн, мыйта йӧзӧс вердіс да юкталіс чужан юным...
А став тайӧ сиктъяссӧ Сыктыв помасянінын венечалӧ Сыктывкар.
Коми йӧзлӧн шӧр карыс, дона карыс...
Налӧн шудыс и водзӧ вылӧ надеяыс, налысь вежӧрсӧ и олан сямсӧ лэптысь-бордйӧдлысьыс...
Быд сиктысь воысьяслӧн кутшӧмкӧ аслыспӧлӧслун эм — сёрниын и мукӧдторйын...
Гривеня, шуам, воисны пестераӧсь.
А миян, Койгортын, пестертӧ эз кылыны — чача кодь мича да лӧсьыдіник кузовъясӧн нэмысянь вӧдитчылӧмаӧсь да паськыд мышка сюмӧд нопъясӧн.
abu
Да сёрнинас нин торъялыштӧны гривеняыд, быттьӧ абу и ылынӧсь миянсянь-а.
Шуам, тешкодя «дэййӧдлӧны» найӧ: «Эн каттьысь дэй!..»
А Палаззясянь дзикӧдз нин мӧдарвыв бертовтчас сёрниыс.
Сыктыв йывсаяс шуасны: «муніныс, лэччиныс», а тайӧяс — «мунісны, лэччисны».
И водзӧ, Сыктыв кузяыс сэсся сынйӧдлӧны...
Чапкыны пыдди лои шыбитны, ӧддьӧн бур пыдди — зэл бур, мӧс чилькӧдны пыдди — мӧс лысьтыны, ме евӧӧс вия пыдди — ме сійӧс нӧйта...
Ой пыдди — вой, ом пыдди — вом...
Да сідз водзӧ.
abu
А пӧёлсаяс пондісны ошйысьны, мый водзті налӧн став мужичӧйыс Комиын медся бур вурсьысьясӧн вӧлӧмаӧсь, Сибирӧдз нажӧвитчыны ветлӧмаӧсь...
Эстшӧм мича керкаяс сэсся лэптавлӧмаӧсь.
abu
— А тӧдан, кыдзи вӧлі миян пӧёлсатӧ шуӧны? — ырыштчисны на вылӧ ыбсаяс.
— Кыдзи?..
— Тойӧсь сибыракъясӧн...
Ми куснясям-сералам...
Вот тэныд и нажӧвитчысьяс!
— А ыбсаясыд пӧ — кӧрт кулакъяс! — оз сетчыны мӧдъясыс.
— Сы пыдди миян Ыбыс — медыджыд сикт Коми му пасьталаыс...
Дас вит верст...
И медгажа!
А со нин визинса лэпталӧ нырсӧ:
— Ыджыдтор тай швеч...
А вот миян рӧдным, дашкӧ, дас кӧлена нин кузнечьясӧн вӧлӧмаӧсь.
— А миян гындейяс!..
— А миян туис керысьяс!..
Но со нин кебраса вувзьысьӧ на вылӧ, кыдзкӧ тай веськалӧма жӧ сійӧ моль бӧжӧ, кӧть эськӧ и ылынкодь бокын Кебраыс Сыктылсянь.
— Аддзӧмаӧсь тай мӧйӧн ошйысьны! — горзӧ кебраса зон. — Визинса лятияс!..
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
А вот миян грездын Иван Куратов чужлӧма!
Комияслӧн медводдза поэтыс!
Вот...
Сё во сайын нин комиӧн гижлӧма стикотворенньӧяс да сьыланъяс...
Эн лыддьылӧ?..
Со тай нӧ:
Коми кыл ме кыллі
Аслам люлю дінын,
Сійӧ менам вунас
Сӧмын дзебанінын...
Ми ставӧн тшӧкмунлім кебрасалӧн сёрниысь...
Да-а, татшӧмторнад ми эгӧ вермӧй ошйысьны...
Тайӧ абу кузолыд да телегаыд.
abu
abu
abu
— Сы пыдди! — чирӧстіс сэсся кунибса, — сы пыдди тіян киссьӧм Кебраыд немӧвӧйся корысь туйын овлӧма...
Кебыр шабур кӧлъя гачьяс тійӧ!
— Тэ эськӧ ланьт, кунибса бричка!..
Асланыд немтор абу да, мыйӧн оз кол дэльӧдчан!
— Миян абу?
Миян, кӧсъян кӧ тӧдны, чуд гуяс эмӧсь!..
Чудъясыс пӧ коркӧ асьныс асьнысӧ гуалӧмаӧсь, мед не пӧкӧритчыны...
Вот тэныд, койгортса евӧ!
— А миян, Койгортын, эм Тям!
Сись кодь пожӧмъяс понтӧм-дортӧм ягъясын!
Некӧн эсся сэтшӧм вӧрыс абы!..
Медбур вӧралысьяс миян.
— А миян, Палаззяын, Коми муын медбур «звучникыс» олӧ!
Антон Карманов!
Вот...
Медводдза стакановеч...
— А миян, Ужъяын, кыткӧ кӧ луддзас, но — ӧти местаті, вӧлі шуӧныс: Палаззяын пӧ тай выйыс донтӧммӧма...
— Дэльӧдчынытӧ тійӧ мастерӧсь! — воча сьӧласьӧ Палаззяса. — Куш сӧмын сы вылӧ и сямныд судзсьӧ...
— Миян? — ыззьӧ ужъяса. — Да вед миян Данилов Ӧльӧксей эм!
Герой!
Сӧветскӧй Союзса Геройӧн лоис война вылын...
Нимкодь и дивӧ миянлы кывзыны ӧта-мӧднымӧс, ошйысьны асланым батьяслӧн да пӧльяслӧн сямӧн.
Асланым сиктъясӧн ошйысьны...
И лӧгасьтӧг дэльӧдам ми ӧта-мӧднымӧс сыктывса сёрниӧ важысянь нин пырлӧм дэльӧдчанъясӧн...
Но кӧть и ыкшасям да дэльӧдчам быд ногыс, кутшӧмкӧ шоныд матыслун кылам ӧта-мӧдным дінӧ; дерт кӧнкӧ, бара жӧ сыысь, мый Сыктывным йитӧ миянӧс — чужӧмсянь ми ӧти и сійӧ жӧ ва юам...
А ӧні со, видзӧд, ӧтлаын уджӧдӧ миянӧс Сыктывным, кынӧмпӧт сетӧ...
А ывла вылӧ вочасӧн йиджтысис ар.
Мӧдӧдчисны арся зэръяс, абу нин гожся моз шоныдӧсь да дженьыдикӧсь найӧ, а, мӧдӧдчасны да, помтӧг шливгӧны.
Кӧтӧдӧ, зывӧк, багырыд кисьыд мынӧ-вильдӧ, керъяс налим кодь вильыдӧсь лоисны и, тувччыны он лысьт.
Да, буракӧ, и сьӧктаммисны керъясыс...
И войясыс ёна пемдісны, ӧдва нин керъясыс тыдалӧны берег дорысь пемыднас уджалігӧн, кӧть эськӧ, шуам, ва вылад кутшӧмакӧ век югыдджык овлӧ...
Но всё равно эз кут сетны пӧльзасӧ Пиӧпанлӧн системаыс — кор, суткисӧ топӧдӧм могысь, ӧкмыс час уджалан, ӧкмысӧс шойччан, а сэсся бара выльысь...
Но, шуам, югыд войяс дырйиыд мед нин, нинӧм нин эг шулӧй, терпитім — гӧгӧрвоам ӧд, абу йӧйӧсь: ӧдйӧнджык колӧ лэччӧдны моль бӧжсӧ...
Гашкӧ и бур на, мый сэтшӧма тэрмасим.
Жар дырйиыс, кор юыс ӧдйӧ пондыліс косьмыны, Сыктыв катыдсӧ — дзескыдінсӧ да ляпкыдджыкинсӧ — ӧдйӧ мунім...
Но ӧні, буракӧ, тырмас сэсся тадзисӧ уджавны.
Ӧні весиг и быдлунъя спиртыд нин оз ышӧд миянӧс воддза моз.
Сэсся ӧд и пемыд войнад лёктор на вермас лоны...
Лун куим-ӧ-нёль помся ызгис-зэрис, и юын ваыс видзӧдмӧн пондіс туны, уна косьмӧм керъяс ачыс пондіс нювны-босьтавны.
Ёнмӧм визулыс тшӧтш ыззьӧдыштіс миянӧс — гӧгӧр шлявгӧ, му-виддзыс пызйысьӧ ваӧн, медбӧръя сунисӧдзыс кӧтасьӧмаӧсь ми, йӧткасям и новлысям...
Ӧти рытӧ, час дасын кымын, ми буретш вӧлі помалам смена.
Пемыд.
Тӧла.
Зэрӧ...
Моль бӧжнас эгӧ удитӧй воны плашкоут дінӧдз.
Эновтім да веськыдавны пондім кӧджсӧ.
Но потшис миянӧс куръя, кодъяс тай овлӧны пӧшти быд кӧдж помын...
Ойдӧмысла, буракӧ, ёна паськалӧма.
А ми кынмам.
Сӧткам-котралам ӧтарӧ-мӧдарӧ, корсям вуджанін.
Кӧнкӧ водзын дзулъялӧны кӧрӧванкалӧн бияс.
Шоныд сэні, пӧсь рок виччысьӧ.
Кос паськӧм.
Но горзы кӧть эн, оз кывны найӧ миянӧс, мед эськӧ пыжӧн паныд воны...
Пыжъяссӧ югыднас на лэччӧдісны плашкоут вылӧ, мыйлакӧ ковмӧмаӧсь...
Кытшовтны куръясӧ?
А код пӧ тӧдас, кӧні сылӧн помыс, ёна ойдӧма да.
abu
Кодкӧ шуис: гожӧмнас пӧ тані ӧти нюкӧска косьмылӧ, ӧнтай пӧ ӧти рыбак висьталіс, сэті пӧ ӧні позяс келны...
А кӧні сійӧ келаніныс?
— Пикон! — горзӧ пиньяснас зяткакылысь Зина. — Тэ миян медкузь — быдлаӧ подъян, вай пыр да кел медводзӧн...
— Шеть сэтысь... — мургӧ мӧдыс, — ачыд, колӧкӧ, пыр...
Начальство сы вылӧ эм и...
А ме олны на кӧсъя.
Гашкӧ и Пикон тайӧ здукас думайтӧ: а бур, мый коркӧ эз бӧрйыны сійӧс бригадирнас, и ӧні эм код вылӧ ыстысьны...
Начальствоыс ӧні тані — сӧмын ме.
И меным ковмас медводзӧн пырны пемыд ваас, нинӧм он вӧч...
Фуфайкаӧй менам эськӧ и дзоньнас кӧтасьӧма, но ме ог пӧрччы сійӧс, сы вӧсна мый пӧльтӧ чорыд вой тӧв, и кӧть ва кышӧдӧн, но век нин шоныдджык...
abu
abu
Багырӧн водзвылысь тшукӧдіг видзчысьӧмӧн пыра сап пемыд ваӧ.
Кольччысьяслы тшӧкта кадысь кадӧ горзыны, мед ме веськыдджыка муні, мед эг понды кытшлавны, паськыд кӧ куръяыс...
Дыркодь ме муні лажмыдінті.
Сэсся вочасӧн пондіс джудждаммыны.
Ӧтарӧ-мӧдарӧ собалышті — быдлаын ӧткодь...
Ладнӧ мися, мунам водзӧ, сідз жӧ нин тай дӧбелькиӧдз кӧтасьӧма, васьыс ваджыкыс ог нин сэсся ло!..
Пыра ньӧжйӧникӧн.
Коскӧдз лои.
Морӧсӧдз...
А век ӧтарӧ джудждаммӧ.
Сувтовкери, думайта: мый нӧ водзӧ вӧчны?
Гашкӧ, бӧр бергӧдчыны?..
А гашкӧ, ӧні ме нин сулала медджуджыдінас, да воськов мӧд-коймӧд бӧрын пондас нин ляпкавны мӧдар берегланьыс?..
Да и яндзим меным сідзсӧ бӧр бергӧдчыны — бригадирӧн пӧ шусьӧ ачыс, а куръя вуджӧмысь повзис...
abu
А-а, варчча, водзӧ кӧ кутас джудждаммыны!
Сэсся котӧрта кӧрӧванкаӧдз да пыжъяс ыста.
abu
abu
abu
— <ns>Федя-я</ns>! — ыргысь тӧв пырыс кылӧ Зиналӧн горӧдӧмыс. — <ns>Кӧні-і тэ-э</ns>?..
— <ns>Тані-і</ns>! — горӧда воча да заводита варччыны.
Сыныштала ӧти киӧн, мӧд киын менам багыр, ог на ме шыбит сійӧс.
Но меным сьӧкыд тадзисӧ варччыны: кӧтасьӧм фуфайкаӧй и сапӧга кокъясӧй изъялӧны ва пыдӧслань.
Мися, колӧма жӧ нин кульсьыны...
Но кысь, кор менӧ быттьӧ васаыс тойліс...
Век тай ме сэтшӧм...
Век тай менӧ быттьӧ васаясыс да вӧрсаясыс тойлӧны...
Кытчӧ колӧ и оз ков...
Но, нинӧм...
Ӧні, гашкӧ, матын нин мӧдар берегӧдзыс...
Немысь-немтор оз тыдав...
Быттьӧ пач пытшкын ме...
Кодлысь вомсӧ тупкӧмаӧсь саӧсь пӧданнас...
abu
Но, часлы, сутшкылам багырсӧ.
Ой-ой-ой, оз тай нӧ судз!..
И сэки ме повзи, зэв ёна повзи, сьӧлӧмӧй пондіс тривкйысьны морӧсын, весиг юр кучикӧй ёнтыштіс, буракӧ, юрсиӧй лыбавліс кӧтасьӧм картуз улын...
Чӧрту, багырнад дай ставнад!..
Кыкнан киӧн колӧ варччыны...
— Ого-го-го!.. — мый вынысь горӧді ме.
abu
Но менсьым повзьӧм гӧлӧсӧс пырысь-пыр жӧ ньылыштіс зэрыс, тӧлыс кватитіс да мӧдарӧ нӧбӧдіс.
А берег вылын, буракӧ, повзисны жӧ: кыдзисюрӧ горзыны пондісны, буракӧ, шӧйӧвошӧмӧн котравны пондісны.
Пасьталаыс быттьӧ кылӧ горзӧмыс...
Тадзинад ме верма дзикӧдз ылавны...
Бара ме тюпкысьлі-сувтлі, и век на оз судзны кокъясӧй...
abu
Кутшӧм нӧ тайӧ помтӧм-пыдӧстӧм куръя!..
Но нинӧм, эн пов, Федя!..
abu
Эн пов, мушкетёр!..
Варччы ньӧжйӧникӧн...
Варччы и варччы...
Кыдзкӧ эськӧ фуфайкаӧс пӧрччыны...
Ваад тай быттьӧ шоныд...
Ёнджыка лолыштам — кизьяс разям...
Ӧтик...
Мӧд...
Коймӧд...
Выльысь лолыштам...
Ӧти соссьыс мынтӧдчам... рас!..
Эн пов, пыдӧдз он вӧй сэк костіыд...
abu
abu
Клеитӧмаӧсь быттьӧ ва соссӧ сой бердӧ...
Ӧдва и мыніс...
Ӧні сідзи жӧ мӧдсӧ нетшыштам...
abu
Уф-ф...
Горзӧй, зонъяс!..
Горзӧй ёнджыка...
Пиконлӧн гӧлӧсыс медъёна кылӧ...
Буракӧ, ӧти местаын сійӧ сулалӧ...
Вӧралысь мортыд тӧдӧ, кыдзи да мый колӧ...
Давай, Пикон!..
abu
Ёнджыка, Пиконушко...
Кыдзкӧ тай и мӧд соскыс мыніс...
Жаль фуфайкаыс...
Вылькодь на...
Оз лыб ӧні сійӧ...
Но мед...
Сапӧгъясӧс эськӧ тадзи жӧ нетшыштны кокъясысь...
Но ӧдвакӧ верма...
Дзескыдӧсь...
abu
Войтӧв вермас кватитны куснясиг-веглясигад...
Ой, мед оз жӧ нин!..
abu
Ой, пола ме войтӧвсьыд!..
Пола...
Ме весиг пӧсялі войтӧв йывсьыд казьтылӧмысь, кысь-мый и пӧсьыс чепӧсйис кӧдзыд ва пытшкас...
Ме лӧня варчча водзӧ, войтӧвлӧн лёк пиньясысь видзчысьӧмӧн уя.
Ог ёнасӧ тривӧдчы кокъясӧн, пӧт чери моз тэрмасьтӧг уя...
Мудзи нин сэтшӧма...
Ӧд лунтыр уджалӧма...
Сьӧкыд керъяс быглялӧма да новлӧма...
Омӧлика пажнайтӧма...
Фуфайканас со кутшӧма пессьыны лои и...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Гашкӧ, ӧні сэсся судзасны нин кокъяс?..
Киясӧс вывлань лэптӧмӧн бара на тюльскысьлі-сувтлі.
Оз судзны...
Некӧн абу пыдӧсыс...
abu
Да и вывті пыдӧсӧ оз ков дзумгысьнысӧ, нинӧмла весьшӧрӧ видзны вынтӧ.
abu
Пеж Пиӧпан!..
Кымынысь шулі: тырмас сэсся войяснас уджавны...
abu
Пемыд лоис...
Ӧд ва вылынӧсь, абу век косінын...
Петала кӧ ӧні ловъя юрӧн, ставсӧ веськыда синмас висьтала, гадлы...
Но кысь на пӧ и петан...
Ковмас, тыдалӧ, татчӧ и изъясьны...
Пемыдас...
Томӧн-кадӧн...
Сылӧн йӧй система понда...
abu
Ӧкмыс час уджалам, ӧкмысӧс шойччам...
Ӧні эськӧ ме эг ӧкмысӧс, а сутки шойччи...
Эг кӧ кыкӧс...
Сэтшӧма мудзи...
Бур, мый велавлі варччынысӧ...
Мыйӧн помнита, ичӧтысянь век нин Сыктыв дорын вошласим, лунтыръясӧн бузӧдчим.
Бать-мамыд мунасны видз вылӧ, лунтыр кежлӧ колясны ӧтнанымӧс, и ми, поснияс, лун-лун лючкисӧ ог и петавлӧй ваысь, торйӧн нин шондіа лунад...
Быдысь ваӧ пыралӧм шусьӧ — калёнкаӧн.
Кодлӧн унджык калёнка — сійӧ и герой.
И гашкӧ, ӧні кӧ ме местаӧ пырис Пикон, тюпкысис нин...
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Ок, мудзсьӧма...
Кияс ӧдва нин шенасьӧны...
abu
А гашкӧ, оз и ков нин пессьынысӧ да?
Шоныд тай быттьӧ ваыс...
Лӧсьыд ва пытшкас...
А выліас лёк тӧв жвучкӧ, вемӧдзыд дзужалӧ...
Абу на и сёр кадыс-а, сентябрь заводитчис...
Ньӧжйӧникӧн уя ме...
Ог тӧд, ылала ли ог ли...
Да быттьӧкӧ и веськодь нин ӧні меным тайӧ — ылала ли ог ли...
Сы вӧсна мый вежӧрӧй менам, дзоньнас лолӧй, мӧдторйысь ӧні шоналӧны: аслам став олӧмӧй-вылӧмӧй югъялӧ-петкӧдчӧ меным...
Сэтшӧм ясыда и шоныда петкӧдчӧ...
Быттьӧ абу кӧдзыд ваын ме, а шоныд паччӧр вылын...
Батьӧ и мамӧ орччӧнӧсь...
Ме синмӧн аддза найӧс...
Весиг верма малыштны...
И сэтшӧм шуда ме...
Нинӧмысь оз ков тӧждысьны на дырйи...
И водзӧ аддза...
Сэтшӧм жӧ ясыда...
Динаӧс...
Шура Рубакинӧс...
И Дон-Жуан вылын со тӧвзя ме...
Дозмӧр шыд паняла...
Лӧнь Сыктыв весьтын шонді лэччӧм видзӧда...
И сэтшӧм лӧсьыд меным...
Сӧмын вот вокъяслы эськӧ гоз-мӧд кыв шуны...
Медбӧръяысь...
Ичӧтик чоюклы да...
abu
abu
И друг быттьӧ менӧ сир варснитіс лёк пиня вомнас — медся ыджыд сирыс, коді сӧмын эм Сыктылас.
И ыджыд дойсьыс ме дернитчи, мудзӧмӧйла ӧдва нин кутчысьысь юрӧй тюльснитчис ваӧ, муртса ме эг пӧд...
Мыйлакӧ эг пӧд!..
Но сы пыдди ме дугді думайтны, менам вежӧрысь вошисны став серпасъясыс.
И бур, мый вошисны...
abu
Ме понді скӧрысь варччыны...
Быттьӧ видзтӧм вынӧн сӧмын на пыри ваас...
abu
abu
Но мый вермӧмысь выныштчӧмла менсьым шуйга кокӧс сотыштіс войтӧв, пондіс кӧрны, кӧрны...
Пӧсь дой дзоньнас сотыштіс вир-яйӧс...
И некыдзи оз лэдз...
abu
И быттьӧ кодкӧ пондіс кыскыны менӧ ва пыдӧсас...
Быттьӧ и збыльысь лёк сир тшапнитіс...
И некыдз ме ог мын...
Но всё равно варчча...
Пиньясӧс мурч курччӧмӧн варчча и варчча...
abu
abu
Но менам весиг ӧти войт мында эз вӧрзьышт радлунӧй, кор ки улӧ веськаліс чорыд доръяса эжӧр.
Ме сӧмын шашаритчи эжӧрас...
Гут дінӧ черань моз шашаритчи да понді кыскысьны, кыскысьны водзӧ, кытчӧдз чужӧмӧн эг пыксьы крута лэччысь берегӧ...
Сӧмын менам ньӧти эз коль вынӧй, мед эськӧ кайны берегас...
Ме тӧді, мый ог вермы кайнысӧ...
Эжӧрысь век на мынтӧдчытӧг ме ляскыси юрӧн чорыд му вылӧ да дыр жуйвидзи вӧрзьӧдчывтӧг — юрӧй косінын, а тушаӧй век на ваын...
Ог тӧд, дыр-ӧ ме тадзисӧ куйлі.
Но зумыд мусяньыс ме пытшкӧ вочасӧн быттьӧ бӧр пондіс ыльгыны-пырны воштылӧм вынӧй.
Вель дыр пырис, клетка бӧрся клетка тыртіс, сӧн бӧрся сӧн, кытчӧдз эг казяв, мый бӧр ловзи ме, и бӧр ыпнитіс менам лов вылын олӧм югыднас нимкодясьӧм...
И сэки ме нёль кокӧн, вурд моз, борси-кайи берег рӧчӧ...
Но сувтны кок йылӧ ме век на эг вермы, сы вӧсна мый войтӧлыс век на эз лэдз, век на кӧрис кокӧс.
Ковмис меным сюйны киясӧс гач пиӧ да заводитны ниртны-зыравны кӧрӧмысла пу кодьӧдз чорзьӧм кок чигъясӧс...
Шоналыштӧм бӧрас сӧмын небзисны да веськалісны найӧ.
abu
Сэки ме бергӧдчи куръялань да мый вынысь горӧді, сэтшӧма горӧді...
Кысь-мый и петіс сэтшӧм гӧлӧсыс...
Арся йӧра моз гораа ме горӧді...
И буракӧ, менам татшӧм гӧлӧсӧй паныд жвучкысь тӧвсӧ резьӧдіс, и кылісны менӧ мӧдар берегас.
Бур, мый кылісны...
Сэсся ме чепӧсйи котӧртны асланым плашкоутлань — вӧла туй, вӧлӧм, мунӧ джуджыд берегӧдыс.
Фуфайкатӧгыд дивъя и котӧртнытӧ, кокни.
Да кор нӧшта думыштан пыдӧстӧм йирыс йылысь, коді муртса на чуть эз кыскы тэнӧ, — тӧвзян, плеть оз ков...
Би дорын первой мортӧн меным паныд лоис Сюзь Васькой.
Синъяссӧ чашкӧдӧмӧн видзӧдӧ ме вылӧ — мый пӧ такӧд лоӧма, дӧрӧм кежсьыс, вакуль кодь...
Сэсся сійӧ, буракӧ, ставсӧ гӧгӧрвоис, нетшыштіс коссьыс некор эновтлытӧм флягасӧ, кымыньтіс сійӧс кружкаӧ да ӧні нин ачыс пондіс мырдысьӧн кисьтны меным вомӧ спиртсӧ, и некутшӧм карасин дук ме ӧні эг кыв сэтысь...
Лолӧс вуджӧдӧм бӧрын ме тшӧкті, мед пыжӧн да пӧнаръясӧн ӧдйӧджык каясны менам войтырлы паныд.
Сэсся ме панялі пӧсь рок, шоналі и коддзи, ӧдйӧ коддзи, и сьӧлӧм вылын пондіс ыпъявны скӧрлун.
Ме пыри плашкоут вылӧ да понді йиркӧдчыны начальниклӧн ӧдзӧсӧ.
abu
abu
Мед ӧні жӧ... тайӧ жӧ здукас синмас висьтавны сылы ставсӧ... Мый ме сы йылысь думайта...
А то ме верма пӧдны аслам ярлунысь...
Ме йиркӧді ӧдзӧсӧ да мыйкӧ шуалі, шуалі сылы, а сійӧ, дерт, казявтӧг эз ов, мый вӧчсьӧ мекӧд, и некыдз оз восьты ӧдзӧссӧ...
Медбӧрын сэсся шыасис жӧ сійӧ, судӧн повзьӧдлӧ...
Весиг кылі ме: тэ пӧ, тыдалӧ, Ивановсянь велалӧмыд тадзисӧ бандитавны...
Таысь ме дзикӧдз нин ярми, син водзӧй пемдыліс менам...
Ме понді чужъявны-пазӧдны ӧдзӧссӧ...
Мед быть пырны...
Быть!..
А сэсся и петкӧдлыны Пиӧпаныслы, кутшӧм ме Иванов...
Улісьыс ӧти пӧв летитіс нин кок улын...
Часлы, часлы...
Но сэки Капит дядь да Ӧндрей уськӧдчисны ме вылӧ, мед лӧньӧдны.
Сюзь Васькой тшӧтш и...
Но ме, ош моз мурзігтыр, шыблала и песлала найӧс...
И водзӧ йиркӧдча...
Меным быть колӧ пыравны Пиӧпаныс дорӧ...
Ӧні тайӧ медся главнӧйыс менам олӧмын...
Мед пыравны да сьӧлыштны сылы рожаас...
А сэсся кӧть мый оз ло!..
Мед кӧть сэсся ме ачым ог ло!..
Ӧтвылысьнад век жӧ сюркнялісны менӧ да гирилюкиӧн пыртісны шкиперлӧн жырйӧ.
Водтӧдісны топчан вылӧ, личкӧны кияснас и пидзӧсъяснас, мыйкӧ шуалӧны, лӧньӧдӧны...
Кодкӧ тыра кружка мыччӧ...
Бара нин ва!..
Мый меным васьыс?..
Ме талун сідз нин пӧт васьыс...
Нэм кежлӧ пӧт...
Но юкталӧны, мырдысьӧн юкталӧны...
Сэсся ме юрӧн и кокӧн сунгыся узян унмӧ...
И усигӧн медбӧръяысь кыла Капит дядьлысь шуӧмсӧ:
— Кунды-мунды...
16
Коркӧ-некоркӧ ме понді кывны сэсся, кыдзи мыйкӧ зэв шоныда меліалӧ менсьым чужӧмӧс.
Быттьӧ гортын, ломтысьысь кӧрт пач дорын узя ме...
Синъяс восьтытӧмӧсь на, а наын мыйкӧ вижоват ыпъялӧ нин...
Восьті синъясӧс — асъя шонді яра нялкнитіс!
abu
Кыдз сӧмын и тӧрӧма сы ыдждаыс дзоньнасӧн пырны ичӧтик ӧшиньӧд шкиперлӧн жырйӧ.
Кӧнкӧ тай вӧлӧма на жӧ шондіыс!
Мый и сы дыра дзебсясьӧ, сытӧг тӧлк ни лад эз понды лоны миян ни весиг Сыктывлӧн...
Жырйын ме ӧтнам, куйла Ӧндрейлӧн топчан вылын.
Став лы-сьӧмӧй менам доймӧ-висьӧ, ог вермы вӧрзьыны.
Сэтшӧма менам пессьысьӧма тӧрыт...
Бур на ещӧ, мый эг изъясь пемыд куръяас, кутшӧмкӧ ен вӧлӧма на менам...
abu
Тырмас сэсся тадзитӧ йӧйтавны-уджавны!
Пиӧпанлы менам лоис висьталӧма тӧрыт, кӧть и ӧдзӧс пыр.
Тайӧ казьтылӧмыс выльысь чажнитӧдіс менӧ, и ырсниті ме куйланінысь мудзӧм ни доймӧм кывтӧг...
Пырис Капит дядь, киас чайника.
Ён ныра чужӧмыс шондіа асылыс моз жӧ югзьӧ дзор бурысь пытшкас.
— Садьмин кӧ и — бур, — нускис сійӧ. — А ме нин чай пузьӧді, прамӧй чайӧн завариті, вӧлыштӧма на чепӧль-мӧд.
Вай вомтӧ пожйышт да юыштам пӧсь васӧ.
Кӧнкӧ вед дільквидзӧ лолыд, тӧрытъя бӧрад?
Мися, эмышт неуна.
abu
— А кунды-мунды ён петук нін вӧлӧмыд, — чӧскыдпырысь чай юигмоз гажаа сёрнитіс Капит дядь. — Куимӧнӧс прамӧя унежитін, ӧдва и лӧньӧдім.
Розгайлӧ жӧ эськӧ да, некодлы вачкалнысӧ.
— Некодлы и эм... — воча ышлолала ме.
abu
— Тэнад водӧм бӧрын Гӧрд Ӧльӧшъяс ёна на жӧ арзіныс, весиг и миян Пикон тшӧтш, кӧть эськӧ и мыр кодь баснитӧм.
— Арӧктан ӧд, морт туйӧ кӧ тэнӧ оз пуктыны...
— Дерт эськӧ, татшӧмторъястӧ тӧлкӧн-ладӧн колӧ керны, — ышловзис Капит дядь. — Гажа юрнад толькӧ дзуган делӧсӧ...
Кыдзи коркӧ ме попкӧд.
Помнитан, висьтавлі?
— Помнита... — менам серамӧй петіс.
— Мед эськӧ тэнад ме моз эз жӧ артмы ӧдзӧстӧ пазӧдӧмысь...
Пиӧпаныд ёна марзіс, гыркыс тырӧма жӧ да.
— Тӧлкнас да ладнас сылы унаысь нин вӧлі висьтавлӧма...
— А ярӧсь ми, комиясыд, кӧть эськӧ быттьӧкӧ и кӧдзыд муын олам, — буракӧ, аслас думъяслы вочавидзӧмӧн, шуис старик. — Торйӧн нин винатӧ юӧм бӧрын ягморт кодьӧсь, ку пытшкӧ ог тӧрӧ сэки.
Швач воссис ӧдзӧс, Зиналӧн дженьыда шырӧм сьӧд юрыс мыччысис.
— Федюкыс нӧ ловъя на? — гажапырысь, но тшӧтш и тӧждысяна шуис пыригмозыс.
— Ловъя...
Ӧнітӧ мый нин мекӧд лоас. — Капит дядь дырйи меным яндзим Зиналӧн тадзи гажъялӧмысь.
— Но жӧ эськӧ и командёр тэ да...
Сьӧлӧм косьтысь... — дӧжнасис Зина. — Пемыд ваас пырис тӧрыт да, абы и абы...
Быдса час абы, дырджык ли...
Быттьӧ вакульыс кыскис, кӧть сэсся мый думайт...
Буракӧ, дзорми сэк кості...
Капит дядь, видзӧдлы бурджыка, абы-ӧ еджыд юрсиӧй?
Тэнад моз?
Мӧдыс меліа и зэв збыльысь видзӧдӧ Зина вылӧ.
— Тэнад дзормытӧдз, нылӧ, уна на ва визылтас Сыктылӧд.
— Эн шу, Капит дядь, татшӧм анябиясыдкӧд быдторыс вермас лоны...
Бур, мый бара воссис ӧдзӧс, и пырисны Пикон да Ӧндрей.
Чӧла пуксялісны.
Батьыс кисьталіс чай, и найӧ ӧта-мӧд вежмӧныс пондісны юны.
— Федя, — нурбыльтіс сэсся Пикон. — Ме тэ дор, кӧть мӧй оз ло...
Воча шуӧмнас менӧ пановтіс Зина:
— Збыль, Пикон?
Ме водзысянь тӧді — медшань морт, мися, Пиконушкоыс моль бӧжас!
— Тэныд али мӧй ме висьталі?
Тэсӧ мӧй радлан? —
пидзӧс вылас кутан пӧсь чая кружка вылысь синсӧ вештывтӧг шуис Пикон.
— Да вед кыдзи нӧ он радлы аслад командёрыд вӧсна?
Аслад батьыд вӧсна?
— Тӧдам, кутшӧм бать сія тэнад...
Нюмъялысь Ӧндрей нюмсерӧн жӧ шуис:
— Ме видзӧда да — тіян тані мыйкӧ восстание сяма пансьӧ?
— А мый? — ызмуніс Зина. — И панам!
— История велӧдӧ: быд восстание вайӧ бурсӧ сӧмын сэк, кор ыджыда дасьтӧны сійӧс, уна йӧз ӧтувтчӧны... — ас ногыс бара шуис Ӧндрей.
— Ми важӧн нин дасьӧсь!
Да вед шу, Пиконушко? — вежньӧдліс чужӧмсӧ Зина. — А тӧрыт миян сӧлсем потіс терпенньӧным доя ваболь моз.
Пырис Сюзь Васькой, паськыд рожасьыс вошӧма пыр овлысь шмоньыс.
— Но, ловъяӧсь на, зимӧгоръяс?
Да тані тіян абу-ӧ Военнӧй сӧвет?
Али мый?
Али заговор?..
Ныр-вомъясныд тай заговорщикъяслӧн кодьӧсь-а...
Федя, дугды ыръянитнытӧ, абу лӧсьыд...
Начальникыдкӧд кӧ бурӧн сёрнитан, вунӧдас тӧрытъятӧ...
Вай будичи тэ садьмӧдав ассьыд йӧзтӧ.
Ӧкмыс час нин шкоргӧны.
Тӧрытъя манитчӧм-кынмыштӧм бӧрад некод оз кӧсйы чеччыны, ме заводитлі катны да, сӧмын и чужъясьӧны...
— Мед пӧттӧдзыс узьӧны, — шуи ме Васькойлы.
А сійӧ нӧшта на падмис:
— Федя, дугды, мися...
Оз позь татшӧмторнас челядясьны...
— Кутшӧм сэн челядясьӧм.
Ме, Васькой, тадзи уджавны сэсся ог понды...
— И ме ог понды! — топчан вылысь ырсмуніс Зина.
— Ме ог жӧ, — букӧстіс Пикон.
— На-на-най! — кыкнан кинас ӧвтыштчис Васькой. — Вот трасичаясыд, Капит дядь, аддзылін?..
Кутшӧм демократъяс...
Ме тіянлы лёк ог кӧсйы, но вай, бурджык, дугдӧй ерепенитчынытӧ, немтор тіян оз гынмы...
abu
Васькой тэрыба петіс.
И менсьым сьӧлӧмӧс друг шымыртіс майшасьӧм, чорыд кабырӧн топӧдіс.
Абу на, вӧлӧм, кокни сувтны начальствоыдлы паныд...
Кӧть эськӧ и морт ногӧн вӧчан, правӧн асьтӧ кылан...
abu
— Федя, тэ эн пов! — сьӧлӧм сетӧ Зина, буракӧ, мыйкӧ казяліс чужӧм серти. — Ӧткӧн он коль.
— А вӧтлас кӧ Пиӧпаныс?
Ӧтнамӧс?..
— Сэки ме медпервой тшӧтш муна тэкӧд, — гажаа шуис Зина.
Сылӧн тайӧ кывъясыс бура шонтыштісны менӧ, и пырысь-пыр жӧ бӧр зумыдмис лолӧй.
Сэсся миянӧс ставнымӧс, ӧтар и мӧдар берегсаясӧс, чукӧртісны собрание вылӧ.
Дерт, ставӧн нин тӧдісны, мый тӧрыт ме муртса эг вӧй.
Да и начальниклысь ӧдзӧс пазӧдӧмсӧ аддзывтӧг эз овны.
Ӧтияс ышӧдана синъясӧн видзӧдлывлӧны ме вылӧ, мӧдъяс лэдзӧны синъяссӧ.
Коймӧдъяс быттьӧ спектак вылӧ петӧмаӧсь — окота аддзывны, мыйӧн ставыс помасяс.
Менам вочасӧн пӧсялӧ и пӧсялӧ вир-яйӧй, быдсяма кывъяс бушков дырйи моз пессьӧны лов вылын.
Берегса кушинын коді кыдзи сяммӧма, сідзи и лепитчӧма, топыдкодь чукӧрӧн.
Плашкоут вылысь, векньыдик трап кузя тури кокъяснас ыджыда восьлалігтыр, петіс Феофан Семенович Вурдов.
Сувтіс миян водзӧ — некутшӧм трибуна ӧні абу дасьтӧма, — быльӧдіс лэчыд синъяссӧ йӧзлӧн юръяс весьтӧ да нораамоз шуис, ӧнӧдз ме некор на эг кывлы татшӧм норлунсӧ сылысь:
— <ns>Тэварисси</ns>, талун миян первойысь торксис график.
Гожӧмбыдӧн медпервойысь!..
<ns>Ужжалӧм</ns> пыдди ми пондім митингуйтны...
Косьмӧм керъяс ваӧ йӧткалӧм пыдди ми лӧсьӧдчам шуавны ӧта-мӧдлы чорыд лёк кывъяс.
И ставсӧ тайӧс гудраліс бригадир Мелёкин...
abu
Ми сійӧс <ns>ыжждӧдлам</ns>-керам.
Ми сылысь нимлун став йӧзӧн пасъям...
А сійӧ, бур керӧм пыдди, руководстволы паныд сувтӧ, падмӧдӧ моль бӧжлысь <ns>ужж...</ns>
Сконъялӧ моль бӧжсӧ!..
Вурдов кӧсйис водзӧ на мыйкӧ шуны, но ызгысис шум.
Горзыны пондісны.
— Сет кыв Федяыслы!
Мед ачыс мыйкӧ шуӧ!..
Ме эг кыв, тшӧктіс-ӧ петнысӧ меным начальник.
Да кӧть и эз тшӧкты сійӧ, ме эськӧ всё равно петі...
Менам сьӧлӧмӧй камгӧ-пессьӧ морӧсын...
Кыла, кыдзи биын моз ымралӧ чужӧмӧй...
Пельяс сотчӧны...
Меным зэв уна колӧ висьтавны...
Меным сідзи колӧ висьтавны...
Сэтшӧм мӧрччанаа...
Но менам вомӧй дзикӧдз пакталӧма-косьмӧма...
Ыджыд жарыс дзижалӧма...
Ме понді горзыны, мый медводз нетшкысис сотчысь лов вылысь...
Паныдӧн сулала ме вылӧ сатшкысьӧм уна син да чужӧм водзын и горза:
— Тырмас!..
Ме ог кӧсйы сэсся тадзи уджавны!..
Ме кӧсъя луннас уджавны...
Кӧть мыйта!..
Кӧть дас час!..
Кӧть дас кыкӧс...
Пемыд войнас нӧ кутшӧм удж ва вылад?..
Ме тӧрыт чуть эг вӧй!..
Гӧгӧрвоан он тэ, Феофан Семенович? — ӧдва-ӧдва петі...
Сажень мында кӧ ещӧ ковмис варччыны, эськӧ и сійӧс нин эг вермы...
Эг вермы!..
Да тайӧ тӧ мый...
Бадь пытшкас керыс, кӧнкӧ, мыйта кольӧ пемыднад...
И кынмавны ми пондім войяснад...
Зэрӧ ӧтарӧ...
Ми ӧд и висьмыны вермам...
Кос висьӧмӧн...
Лыяс нин заводитӧны юкавны...
А тайӧ моль бӧжыс ӧд абу медбӧръя миянлы...
Дас квайт-дас сизим арӧснад...
Карасин дука спирт вылад дыр он кутчысь...
Да и тадзинад, быд лун спирттӧ сысъялігад, дӧбелькиӧдз юсьыны ми вермам...
Весиг ӧти книга эг вермы лыддьыны гожӧмбыдӧн!..
Тайӧ нӧ ёна бур али мый?..
Биа ӧгыр кодь пӧсь кывъяс горзіг-чепсаліг ме, лӧньӧм пыдди, водзӧ на ӧзйи.
Некыдз ме эг вермы лӧньӧдны ачымӧс.
А сэсся и быттьӧ сотчисны ме пытшкысь став кывъясыс, немтор эз коль шунысӧ...
Сэки ӧвтышті ме киӧн да бӧр чепӧсйи аслам местаӧ.
Здук кежлӧ чӧв-лӧнь лоліс, шыч ни рач...
Сэсся Вурдов тракнитчис места вылас, горӧдіс, и ӧні сылӧн гӧлӧсын эз нин вӧв некутшӧм норлун.
— Да <ns>куссьӧм</ns> али книга лыддьӧм <ns>этассьӧм</ns> пӧсь кадас!
abu
<ns>Куссьӧм</ns> дворянскӧй барушня аддзысьӧма!.. — кодсюрӧ серӧктісны, и речьяс висьтавны велалӧм начальник торйӧн нин зумыда сувтіс ас визь вылӧ. — Эг чайтлы ме, мый тэ <ns>сэссьӧм</ns> няргун вӧлӧмыд, Мелёкин!..
Бригадирӧн шусьӧ...
Том морт... — Сэсся, кинас миянлань лыйыштӧмӧн, чилӧстіс: — Том йӧз вед ті!..
Звер кодьӧсь...
Вирыд тіян ворсӧ!
Би кодь вын!..
<ns>Ужж</ns> бӧрад спирт юыштін.
Пӧттӧдз сёйин.
Кысналін-узин.
И бара свежӧй.
Узьӧм бӧрад быттьӧ абу и бырлӧма выныд...
Ачым вӧлі томнас, тӧда.
Гражданскӧй вылын, бойяс дырйи, кык суткиӧдз эг узьлӧ.
И эг няргылӧ.
Сы вӧсна мый некодлы вӧлі миян пыдди белӧй гадъясӧс нӧйтны...
А тані <ns>ыжжыдтор</ns> тай — кер йӧткыны!
Деньга ог жалит...
Буржуйясӧс моз верда...
Мый <ns>эссьӧ</ns> колӧ?
Некод тай эн омӧльтчӧ, эн висьмӧ ни...
Пемыдысь сійӧ повзьӧма.
Да <ns>куссьӧм</ns> али пемыд миян, Войвылад!
Гожӧмбыд югыд войяс.
Да кӧть и ӧні на — синтӧ он бытшкы!
Керйыд абу ем, век тыдалӧ...
Чери кыйӧны войын, а керйыд ӧмӧй чери?
Кельчи али мык?..
Тӧлыся и кодзула овлӧ...
Сэсся, кымӧра кӧ лоӧ, зэра дырйи ли, медпемыдсӧ, вой шӧр гӧгӧрсӧ, пажнайтігмоз, позьӧ и би дорын пукалыштны...
Абу йӧйӧсь ті, асьныд думыштлӧй, мыйта кад воим суткисӧ тадзи топӧдӧмӧн!
Эг кӧ тадзи <ns>ужжалӧ</ns>, ми, гашкӧ, <ns>жжын</ns> туяс на вӧлім.
А ӧні матын нин колис, буракӧ, тӧлысьысь <ns>эшшажжык</ns>...
Карӧ локтам, тӧдмаласны, <ns>куссьӧм</ns> героическӧя ми <ns>ужжалім</ns> — премия сетасны, метальяс вермасны сетны...
А сійӧ няргӧ — юсьыны вермам...
<ns>Мужжик</ns>!..
Эн ю дай, <ns>сэссьӧма</ns> нин кӧ полан!
Мырдӧн али мый тэныд кисьтӧны вомад спиртсӧ?..
— Правильнӧ! — мыр вылысь чеччыштігмоз горӧдіс Микол: сэтшӧма сійӧс ыззьӧдӧма Вурдовлӧн речыс, он частӧ аддзыв ньӧжмыд Миколӧс татшӧмнад. — Сідзи и эм, Пиӧпан Семеныч!
Збыльысь вед, мӧй нӧ эськӧ Педяыс няргӧ?
Здрасӧ?..
Татшӧм няргунъяс пондаыд вед спирттӧ дугданыс сетны!
Карӧдз колӧ чожаджык лэччыны, а не бызгыны немтор абысӧ!
— Но и рака син жӧ эськӧ тэ да! — ырсмуніс, кылӧ, Зина. — Да вед мортыс тэ вӧсна жӧ ӧдва ловсӧ эз пукты!
Пемыд ваас пырис.
Тӧдтӧминас.
Мед эськӧ тэ эн ньӧмды кӧдзыд зэр улас...
Мыйла нӧ эськӧ сэки, войнас, эз кыв тэнад гӧлӧсыд?
Ӧні збоялан-а?..
abu
Велалӧмыд йӧз сьылі вылын иславны...
— А ме!..
А ме... — чепӧсйис Гӧрд Ӧльӧш. — Ме кӧть и ог пов войын уджалӧмысь...
Спирттӧ кӧть кор ог бӧрыньт ни...
Но кӧть тэ мый эн шу, Федяыс ладаа байтӧ...
— Государственнӧй интерессӧ нӧ мыйла вунӧданныд?!— чирӧстіс мӧдар берегса мастер, Пиӧпанлӧн другыс. — Мыйла куш асьнытӧ тӧданныд?
Йӧз вочасӧн ыззисны и ыззисны, ӧта-мӧд вежмӧныс пондісны горзыны, кодлӧн мый пуксьӧма лов вылас, коддзӧмаяс моз, кутӧдтӧг, мӧдісны дӧжнасьны.
— Ӧні абу нин война, мед кыдзи колӧ и оз ков бонзьӧдны миянӧс!
Дыр-ӧ позьӧ?..
— Тодмышкалны колӧ няргунъяссӧ моль бӧжысь!
<rus>Чище воздук</rus>!
— А ме ог кӧсйы, мед менам здоровйӧ дас сизим арӧссянь Белӧй мореӧ визылтіс!
abu
— Да вед вӧрыс йи улӧ вермас кольны тіян понда!..
— Мун сэтысь!
Морт ногӧныс уджалігӧн мийӧ унджык на керам!
— Чужйыны пуковинъясас, и мед мунӧны!
Кристос сьӧрсьыныс!..
Буракӧ, сӧмын вайӧм йӧз эз шыасьлыны тайӧ базар вылас.
Менам лоис видзӧдлӧм Иван Грековлань — сійӧ воча пӧлньӧдліс юрсӧ, мегӧлӧн кодь былькъя синъясыс мыйкӧ кӧсйисны висьтавны, ог тӧд сӧмын мый-а...
Кор мыйтакӧ лӧньыштісны, моль бӧжса начальник Феофан Вурдов, быд кыв тӧдчӧдӧмӧн, шуис:
— Коді кӧсйӧ бунтуйтны, коді паныд сувтӧ <ns>рруководстволы</ns> да тадзи <ns>жжӧмдӧдӧ</ns> моль бӧж лэччӧдӧм, мед петас да сувтас бур йӧз водзас!
abu
abu
— Коді кӧсйӧ бура уджавны, но и морт моз мичаджыка да кыпыдджыка овны! — горӧді ме петігмоз, менам яра ломаліс сьӧлӧмӧй, ме вӧлі быдтор вылӧ дась.
Пырысь-пыр жӧ Зина воськовтіс ме дінӧ, Ӧльӧш, Пикон...
Видзӧда — со кодӧс эг виччысь ме! — тшӧтш и Тамара писькӧдчӧ, гӧрдӧдӧма, синъяснас сёйӧ менӧ: буракӧ, важсьыс на лӧгалӧ ме вылӧ, яндысьӧ ли.
Но тай со петіс жӧ...
Крестин сьӧкыда пукалӧ бона пом вылын, кокбӧрлянас чашйӧ кок ув мусӧ, оз видзӧд миян вылӧ...
Вийӧриник Пантик Геля со миянлань жӧ чепӧсйис.
Но сэки кодкӧ горӧдіс:
— Геля, эн, буди, <ns>султ сэччӧ</ns>!
abu
Мамыдлысь мӧстӧ вузаланыс!
Геля быдсӧн чермунліс, чужӧмыс пикӧ воӧма, да и зонкалӧн кодь на мыгӧрыс дзоньнас кыдзкӧ нюкырмунӧма ытшкыштӧм турун сі моз.
Чатрасьыштіс Геля да и, юрсӧ лэдзӧмӧн, бӧр довгис аслас местаӧ...
Но век жӧ дас кык морт ми чукӧрмим, паныд сувтысьясыс.
И некод на пиысь эз падъяв Геля моз.
Менам водзӧ на зумыдмис лолӧй: дас кык мортыд сійӧ — дас кык и эм, абу ӧти либӧ кык...
Начальник, тӧдӧмысь, некутшӧма эз виччысь татшӧмтортӧ, веж быгйӧдз пузис мортыд.
— Ӧнісянь жӧ ставнытӧ!
Сей минут!
<rus>Снять с довольствия</rus>! — керыштіс сійӧ. — Ӧні жӧ <ns>вес-сасьӧй</ns> кӧрӧванка вылысь!
<rus>Понимаете ли</rus>, <ns>бунтовшшикъяс</ns> меным оз ковны!..
Лэччыла трестӧ, кора выль йӧзӧс...
А тэнӧ, Мелёкин, явита прокуратураӧ...
Сэні бура тӧдӧны законъяссӧ, мед, <rus>понимаете ли</rus>, найӧ разбирайтчӧны.
Татшӧм кывъяссьыд менам морӧсын мыйкӧ быттьӧ дзурснитчис...
И шы ни тӧв гӧгӧр лои, быттьӧ друг кыськӧ кулӧм мортӧс вайисны миян дінӧ...
Но мыйкӧ жӧ колӧ шуны меным...
Быть колӧ шуны!..
Абу ӧтнам ме, войтырыс надейтчӧны ме вылӧ...
Пані кӧ нин тышсӧ, оз ков сетчыны вермасьтӧг...
abu
— Некытчӧ ми огӧ мунӧй моль бӧжысь, — шуи сэсся, кыдз верми кутанаджыка. — Моль бӧжыс абу сӧмын тэнад ӧтнадлӧн, Вурдов ёрт...
Абу аслад лавка сійӧ тэнад...
Ӧні ми босьтам багыръяс да мунам уджавны.
abu
abu
— И толькӧ видлы тэ миянӧс не вердны! — гажапырысь дорйыштіс менӧ Зина.
— Кукнятӧ путкыльтам, — букӧстіс чӧв олысь Пикон.
— Сизим часӧдз уджалам, и войыс миян лоӧ, да вед, Федя? — чирӧктіс Ӧльӧш. — Войыс, шу, миянлы мӧдтор вылӧ колӧ, да вед, нывъяс?
Кодсюрӧ весиг серӧктісны, тӧдӧны Ӧльӧшӧс — сідзи и сибдӧ сійӧ нывъяс дінад йӧн йыв моз.
Серамыд Вурдовӧс дзикӧдз нин этшсьыс петкӧдіс.
Мортыд гӧрдӧдіс, пондіс горзыны, кинас шенасьӧмӧн да тури кокнас зымкнитлӧмӧн.
— <ns>Вре-ессь</ns>!
Оз ло тіян моз!..
Ме тэд петкӧдла, Мелёкин!
Бурӧн кӧ он весасьӧй, лёкӧн ковмас!
Но менӧ ӧні немтор нин эз повзьӧдлы.
Ӧд ме — абу ӧтнам!
Бур, мый абу ӧтнам...
Абу ӧтка ньӧр...
Унаӧнтӧ миянӧс оз ло кокни песовтны.
abu
abu
Ми, протестантъяс, торйӧн сувтім да пондім уджавны.
Сӧмын и някралам.
Сӧмын и керъясыс ружтӧны-дзуртӧны, зоръяс краджгысьӧны-чегӧны.
abu
abu
А мый — ӧд, позьӧ шуны, медъёнъясыс да медсюсьясыс ми торйӧдчим.
Не кӧ лыддьыны Викторӧс да Иван Грековӧс.
Иваныс матыстчыліс ме дінӧ, синъяссӧ дзеблалігтыр, мыжа морт моз шуис:
<rus>— Ты это, знаешь, Федя...</rus>
<rus>Уж не имей на нас зуб-то...</rus>
<rus>Нельзя нам супротив начальства-то...</rus>
<rus>Нельзя... это самое...</rus>
<rus>Уж ты пойми нас, Федя...</rus>
Мися, тіян асланыд делӧ, кыдзи кӧсъянныд, сідзи и вӧчӧ...
Час кымын мысти миян дінӧ котӧрӧн локтіс Сюзь Васькой.
Некор на ме эг аддзыв сійӧс татшӧмасӧ ыззьӧмнас, весиг Ивановкӧд да Кешкакӧд косясигӧн...
abu
Матькӧ.
Сьӧласьӧ.
Чирзӧ-горзӧ, быттьӧ ассьыс чипанъяссӧ дорйысь петук...
— Но трасича, Пиӧпан лэччис вед карӧ! — юасьтӧг ызӧбтіс Васькой. — Сэтшӧма пинясим...
Ог нин помнит, кор тадзисӧ пинясьлі...
Но и морт!
Но и сьӧкыд жӧ морт...
Ме пӧ и эм...
<rus>Я не я — кӧбыла не моя...</rus>
Но и барин лоӧма...
<rus>Из грязи да в князи</rus>...
Мед нин ставыс сы ног вӧліс...
Быттьӧ быд шуӧм сылӧн — зарни, йӧй кӧть выжыв шуӧм...
Дыр ме терпиті, но ӧні тырмас!
На-на-най!
Ме вед пиня-гыжъя жӧ...
Война пыр муні, помысь помӧдз...
Видзӧдлам на — коді кодӧс някыртас...
Кӧть коді оз во карсьыс, ставсӧ жӧ ме веськыда висьтала...
Васькойлӧн воӧмыс да татшӧм сёрниыс нӧшта на бордйӧдісны миянӧс.
Ӧд мастер сійӧ!
И фронтӧвик!..
Мися, ӧні кӧть и зорйыштас миянӧс татысь Пиӧпан, ми ставӧн лэччам карӧ, стройӧн пырам медыджыд начальство дінас да и висьтасям сэні поп водзын моз.
Ми пӧшти кузь лунтыр нюшким-кыскалім керъяс кыз нюйтӧн кӧтӧм баддяинысь — сымда вӧр пысалӧма сук бадь пӧвстас ытваыс...
Асьным нильӧг нюйтнас эжсим, гӧптын туплясьысь порсьяс кодьӧсь лоим.
Не нин сёрнитны мудзӧм йылысь.
Рытъявылыс, видзӧдам, кодъяскӧ локтӧны миянлань, кык мужичӧй.
Ыркнитіс менам сьӧлӧмӧй — но, мися, буракӧ, милиционеръяс нин тайӧ.
— Сӧмын ӧтвылысь колӧ миянлы кутчысьны, — шуа ёртъяслы. — Кӧть мый оз ло — ӧтвылысь...
abu
Видзӧда ме воысьяс вылӧ, и сьӧлӧмӧй дількмуныштӧма...
Полышта ме, кӧть эськӧ и абу ӧтнамӧн...
Ӧд мыйыс оз вермы лоны, Пиӧпаныс со кыдзи ыршасис...
Но мый нӧ тайӧ!..
Ӧти мужичӧйыслӧн покодкаыс тай нӧ быттьӧ тӧдса кодь...
Коді нӧ эськӧ тайӧ?..
Ылынкодь на да, бурасӧ оз тыдав...
Ноко, ноко!..
Зэв паськыд пельпомъяс вылас косньӧд юрыс кажитчӧ ичӧтикӧн, не асласыс кодьӧн...
Оз вермы лоны...
Некыдз оз вермы лоны!..
Мӧд кодкӧ тайӧ!..
Абу сійӧ...
Абу!..
Некысь сылы татчӧ веськавнысӧ!..
Да сійӧ жӧ, сійӧ!..
Шура Рубакин ӧтиыс!..
Ыбын лесопунктса начальник...
Кыдзи нӧ сійӧ татчӧ веськалӧма, та ылнаас?..
Ме шӧйӧвошӧмӧн чепӧсйылі воысьяслы паныд, но сэсся быттьӧ менӧ мыйкӧ кутіс, джӧм сувті, бӧрыньтчыны понді...
А Шура Рубакин тӧдіс жӧ менӧ, молодеч, абу на вунӧдӧма, нюмъялӧ, кисӧ нин нюжӧдӧ, кыз чуньяса ыджыд ён кисӧ и шуӧ няргысь нывкалӧн кодь вӧсни гӧлӧснас:
— Но, здорово, Федя!..
Он и тӧд тэнӧ...
Адысь петӧм чӧрт кодь...
Ме воча кутла сылысь шоныд кисӧ, педза кизьӧр няйт вылын, ог куж мый и шуны...
И радла ме лов тырӧн...
И синва мыйлакӧ ӧдва оз пет...
Збыль али мый Шура сулалӧ тані?..
Но сё дивӧ!..
— Ытваыс бадь костас уна керсӧ сатшкӧма, — шуа жӧ сэсся вочасӧ. — Нюйтсӧ кыза пуктӧма и...
Вот эськӧ тайӧ нюйтсӧ град йӧрӧ...
— Да тэ тай менӧ пановтны нин пондӧмыд! — радлӧ жӧ Шура. — Дыр-ӧ эг аддзысьлӧй, а бара на нюжалӧмыд...
— А тэ быттьӧ омӧльтчыштӧмыд, — шуа сылы. — Абу кӧ чиныштӧмыд и.
— Збыль али мый? — серӧктіс сэтшӧм тӧдсаа.
— Ӧні тіянлы, асьныд нюжаланныд да, мукӧдыд, дерт нин, чинысьӧн кажитчӧны, увлань нюжалысьӧн...
abu
— Да кыдзи нӧ тэ татчӧ веськалін? — вӧлисти путьми юавны ме. — Кытысь усин?..
— Да со тай Иван Иванычкӧд ыстісны тіян дінӧ, — миянлысь сёрнинымӧс сюся кывзысь ёртыслань довкнитіс Шура.
— Мед лӧньӧдны тіянӧс.
abu
Бунтуйтанныд пӧ ті тані, грекӧ вӧйтысьяс...
Пырысь-пыр жӧ Зина, котсьысь чипан моз, уськӧдчис воысьяс вылӧ.
Мукӧдъяс тшӧтш кытшалім.
Ӧта-мӧд вежмӧн висьтасям...
Мед нин сӧмын эскасны...
Мед эскасны!..
Мися, уджсьыд ми ог полӧй.
Со тай, вӧтлӧ миянӧс начальник, а лунтыр петкӧдім керсӧ медсьӧкыдінсьыс, нюйт пытшкысь да бадь пытшкысь.
Сэсся лыа кузя мыйта на быглялім...
А ме век Шураланьджык зыртча.
Эз на ӧд висьтав сійӧ, кыдзи веськаліс миян дінӧ.
— Тэ нӧ сплавас али мый вуджин? — юася, мыйӧн сӧмын бокынджык лоим ми сыкӧд.
— Вуджи, Федя... — ышловзьӧмӧн, мыйлакӧ жугыльпырысь шуис сійӧ. — Бӧртиджык ме тэд висьтала ставсӧ...
Да мем унджыкыс оз на и ков!..
Меным и тайӧ тырмымӧн!
Шура кӧ сплавнӧй трестын уджалӧ, сійӧ доръяс миянӧс...
Быть доръяс!..
Оз вермы не дорйыны...
Пиӧпан дорсьыд сійӧ бурджыка тӧдӧ менӧ...
А рытнас миян бара на вӧлі собрание.
Начальстволы весиг пызан сувтӧдісны, кыськӧ турунвиж ной вевттьӧд на аддзысьӧма и.
Тайӧ пӧрйӧ чукӧртчим плашкоут вылын, сы вӧсна мый ывлаын ызгис кӧдзыд зэр.
Пызан сайӧ пуксисны трестысь Иван Иванович — зэв ыджыд юра, быттьӧ ылӧсас черӧн лӧсйӧм гырысь чужӧм пасъяса мужичӧй, Феофан Семенович да Шура Рубакин.
Ми жӧ, коді кыдзи кужис, пышкай кельӧбъяс моз лепитчалім асланым узьланінъясӧ да мый да.
Медводзӧн пондіс сёрнитны Иван Иванович.
— Ёртъяс, — шуис сійӧ, — трест нимсянь ме аттьӧала тіянӧс бур уджсьыныд, моль бӧж ӧдйӧ лэччӧдӧмысь...
Ми ставӧн долыдпырысь ызнитім, пондім кыдзисюрӧ клопӧдны.
Ӧд со кутшӧм ыджыд начальник ошкӧ миянӧс!
abu
— Ті, дерт, гожӧмбыд ӧтлаын уджалігӧн, кӧнкӧ, ёна велалінныд асланыд начальник дінӧ, Феофан Семенович Вурдов дінӧ.
Но, кӧть и жаль, миян лоӧ босьтны сійӧс тіян дінысь...
Ми ставӧн сідзи и тшӧкмунім...
Синъясӧс чашкӧдӧмӧн видзӧдам сы вылӧ...
Сэсся чӧв-лӧняс ныв гӧлӧс, буракӧ, Зиналӧн, горӧдіс:
— Кыдзи «босьтны»?
abu
— Миянлы срочнӧя ковмис морт <ns>зэ-эв</ns> ответственнӧй должность вылӧ.
Вӧрлӧн качество кузя главнӧй инспектор колӧ...
Феофан Семенович та кузя <ns>зэ-эв</ns> опытнӧй специалист.
И шуи нин тай: кӧть и жаль, миянлы быть лоӧ вуджӧдны сійӧс сэтчӧ...
Сы пыдди начальникӧн ӧнісянь тіян лоӧ Александр Павлович Рубакин, — веськыд кинас индіс Шура вылӧ. — Опытнӧй лесник жӧ.
Бур организатор...
Фронтӧвик-разведчик, Боевӧй Краснӧй Знамя орден эм мортыслӧн...
— Тӧдам! Тӧдам! — кутны вермытӧм радлунӧн горӧдсис менам.
И ме понді школӧдны-клопӧдны ки на ки.
Мукӧд тшӧтш пондісны горзыны да клопӧдны...
Менам юр садьӧй пондіс бергӧдчыны ыджыд радлунӧйла, быттьӧ коддзи ме...
Та вӧсна ме омӧля и велалі, мый сёрнитіс Вурдов.
Мыйкӧ, дерт, бара на менӧ казьтыліс сійӧ, весиг кузь кинас индыліс меланьӧ — ӧлӧдіс выль начальникӧс, мед оз мун гӧрлӧпанъяслӧн дом повод улын...
Но шуи нин тай, лючкисӧ ме немтор эг велав сылысь.
Сы вӧсна мый лов вылын, гурйыв восьтӧм ӧшиньяса жырйын моз, кузяла и пасьтала пессисны мӧд пӧлӧс кывъяс: «<ns>Ур-ра</ns>, Шура миянкӧд!
<ns>Ур-ра</ns>, Шура Рубакин миянкӧд!»
Но сы пыдди ме вомӧс паськӧдӧмӧн кывзі, мый сёрнитіс сэсся Шура.
abu
Став вир-яйӧн ме кылі сылысь кывъяссӧ, и найӧ йиджтысисны ме пытшкӧ, кос кер помӧ пӧсь сир моз, некор петавлытӧм вылӧ йиджтысисны.
— Дона нывъяс да муса зонъяс! — сувтіс да шуис Рубакин жебиник гӧлӧснас.
И тадзисӧ сьӧлӧмсянь шуӧмыс, буракӧ, шонтыштіс-вӧрзьӧдіс быдӧнӧс, сы вӧсна мый Вурдовсяньыд эг ёнасӧ кывлӧй ми татшӧм ногӧн ыдждӧдлӧмтӧ.
А сійӧ — паськыд пельпомъяса да дзикӧдз нин косьмӧм чужӧма-юра — выльысь на тӧдчӧдіс: — Дона нывъяс да муса зонъяс!..
Талун меным не этша нин висьтавлісны тіян йылысь бурсӧ и лёксӧ...
Ачым мыйсюрӧ юасьышті и...
Да...
abu
abu
И тані ме веськыда тӧдчӧда быдӧнлы: шуны лёк йӧзӧн Федя Мелехин кодьясӧс менам эськӧ эз бергӧдчы кывйӧй...
Эз бергӧдчы!..
Ме бура тӧда сійӧс, ӧтлаын уджавлім Ыбын лесопунктын.
Тӧда, кутшӧм рокӧсӧн кӧтӧма да шузьӧдӧма сійӧс...
Да...
Меным шуӧны: оз пӧ кывзысь, ыръянитӧ, ас ногыс керӧ...
Но вед кыдзи да мый на тшӧктан мортыслы, со ӧд на мый колӧ кутны тӧд вылын...
Гашкӧ, тэ дзик ковтӧмтор тшӧктан керны мортыслы... — Шура чӧв усьліс, син бӧжнас кыйкнитліс улӧсӧн дзуртыштысь Вурдов вылӧ.
Сэсся шоныд видзӧдласӧн гӧгӧртӧдіс миянӧс, узьлан пӧлатьяс вылӧ кыдзисюрӧ сатшкысьӧм ныла-зонмаӧс, кыньпиянлӧн кодьӧдз югдӧм синъясӧн сы вылӧ видзӧдысьясӧс, и бара на шуис миян йылысь быттьӧкӧ кодлыкӧ, эз аслыным шу: — Кӧть и лёка быдмисны найӧ — унджыкыс батьтӧг да мамтӧг, войналӧн страшнӧй воясӧ, тшыгъялігӧн мыркан сьӧкыд удж песіс найӧс...
abu
Но эз на лёкмыны найӧ, эз...
А вермасны и лёкмыны...
Не кӧ пуктыны морт туйӧ...
abu
abu
Да...
Со тай ме и шуа: тшӧтш и бур ногӧн жалитыштны колӧ найӧс...
Ӧд сэтшӧм на томӧсь да нюдзӧсь найӧ...
И войнаыс ӧні абу нин...
abu
Ӧд найӧ, талунъя дас квайт — дас сизим арӧсаясыс, миянӧс вежасны...
Пӧрысьясӧс да война вылын пазӧдӧмаясӧс...
Миян пыдди водзӧ нуӧдасны странанымӧс...
Налы водзӧ на овны...
Кузя овны...
А ӧнісянь кӧ орӧдасны здоровйӧнысӧ...
Ӧнісянь кӧ юсясны да куш сӧмын уджалысь скӧтина кодьӧсь лоӧны, — сэки найӧ кыдзи нӧ водзӧ нуӧдасны олӧмсӧ?..
Со мый шуис Шура Рубакин.
Быттьӧ и абу ёнасӧ мастер сёрнитнысӧ сійӧ, а ставнымӧс шонӧдіс аслас кывъясӧн.
Унаӧнӧс тшӧтш и нормӧдыштіс.
abu
Век тай сідзи овлӧ, кор мортыд ёнджыка думыштчылӧ ыджыд олӧм йывсьыс.
Думыштчылӧ, олӧмыслӧн кутшӧм ордымъясті ковмас писькӧдчыны сылы.
И немтор быттьӧ оз тыдав водзсьыс, и оз тӧд, мый сэні лоӧ...
Помнита, кольӧм во, нывбаба праздник лунӧ, тадзи жӧ сьӧлӧмӧдз мӧрччана сёрнитіс Шураыс — бабаяслӧн весиг синваыс петіс...
А мыйла татшӧм вӧрзьӧданасӧ сылӧн артмӧ?
Сы вӧсна, мый Шураыс кылӧ мӧд мортлысь шогсӧ и дойсӧ, оз сӧмын асьсӧ тӧд...
А кыдзи мортыс лоӧ татшӧмнас?
Бать-мамыс чужтігас сетӧны бур сьӧлӧм, али бурлуныс чукӧрмӧ нин бӧртинас, йӧзкӧд олігӧн?..
Буракӧ, некод эз бӧрд кыз синваӧн, кор Феофан Семенович Вурдов эновтіс моль бӧжнымӧс.
Гашкӧ, сӧмын другыс сылӧн, мӧдлапӧвса мастер, комын арӧса ён мужик, дзуглясис.
Да шыльыд яя пӧварным, Груня-Бруня, гажтӧммӧм синъясӧн колльӧдіс.
А Ӧнча Микол коддемъяс, кодъяс сӧмын на горзісны-дорйисны Пиӧпанлысь веськӧдлан сямсӧ, чӧв олісны...
Ӧнісӧ чӧв олісны на...
Сэтшӧм йӧзтӧ ме мыйтакӧ тӧдышта нин: талун найӧ горзӧны «ура!» ӧти веськӧдлысьлы.
А аски локтас мӧд, дзик мӧдарпуткыль бергӧдас ставсӧ, — а налы, сэтшӧм патриотъясыслы, бара ставыс ладнӧ, бара нин «ура» горзӧны...
17
Шура Рубакин воӧм бӧрын вӧлись миян помасис йӧй уджным, кор вӧлі дзикӧдз сорласьӧма-гудрасьӧма лун да вой, кор миянлы веськодь вӧлі лун кӧть вой — медтыкӧ мудзӧм да кынмалӧм бӧрын ӧдйӧнджык спирт юны, сёйны да водны, узьны ӧкмыс час, а сэсся бара, очсасигтырйи, мунны кер йӧткавны, кӧдзалӧм ваын келавны...
Бур ещӧ, мый том дырйиыд узьсьӧ кӧть кор.
Да нӧшта нин винатӧ юӧм бӧрын...
Ӧні ми ӧтвылысь шуим — уджавны сӧмын луннас, югыднас, дас час чӧж, кӧкъямыс час асывсянь сизим час рытӧдз — ӧти час видзсьӧ пажнайтӧм вылӧ, — а ёна кӧ ковмас и пемыдӧдз уджавны...
Аскинас асывсяньыс Шура Рубакин, Капит дядь да бухгалтерным мӧдӧдчисны карӧ — колӧ пӧ ӧттор-мӧдтор вайны.
abu
А рытнас, муртса ми удитім воны удж вылысь, «Зис» машина нин сулалӧ берег вылын, кузов тырыс груз кыскӧмаӧсь.
Нимкодьпырысь ми пондім ректыны вольпасьяс да эшкынъяс, тшӧтш и кык кӧрт пач, бӧчкаысь вӧчӧм буржуйкаяс.
Но добра!
Быдӧнлы вылӧ вайӧмаӧсь вольпась да эшкын.
Мед и абу ёна небыд важиник матрацыс, гынмӧма нин ватаыс, — но век нин вольпась, абу куш пӧв.
И вӧсньыдик байкаысь эшкыныс ӧні зэв колана лоӧ...
Ог нин кутӧй сёрнитны кӧрт пачьяс йывсьыс!
Ӧд ар нин пуксис, ёна ыркаліс ывлаыс, и кӧдзыд зэръяс ӧтарӧ шливгӧны.
Мукӧд дырйиыс локтан сулик ва, некыдзи он вермы шонавны, «карасинӧн» сӧмын и мездысян...
abu
Шура бурӧн сёрнитіс миянкӧд и спирт йывсьыс.
Вайӧ пӧ огӧ кутӧй быд лунсӧ юны — тадзинад пӧ ті дзикӧдз верманныд велавны вина дінас...
Но, гашкӧ пӧ, лёк лунъясӧ, ёна кынмалӧм бӧрын, колӧ юыштны, нинӧм он вӧч, сэтшӧм нин уджыс кылӧдчигад.
Либӧ пӧ шойччан лун керны да ӧтвылысь гажӧдчыштны...
И некодлӧн пӧ некытчӧ оз вош пайыс — спирт норма кузяыд пӧ ме немтор ог веж, сымдаӧн жӧ понда сетавны.
Но быдлунъя юӧмысь, тӧдчӧдіс Шура, колӧ пӧ дугдыны, он кӧ кӧсйӧ лоны алкоголикъясӧн...
И нывъяслысь пӧ нинӧмла дзайгыны-корны, мед найӧ чукӧртӧны да катӧдӧны гортаныс гӧснеч пыдди — спиртыд, кӧть мый дыра сулалас, оз на, майбыр, шузьы, и быдлаӧ на ковмылас сійӧ...
Моль бӧжысь унджык йӧзыс вензьытӧг ӧти кывйӧ воисны выль начальниккӧд.
Да и кыдз нӧ мӧд ногсӧ вӧчан, кор аддзан, мый мортыс тэ вӧсна жӧ душасӧ пуктӧ.
И ставыс вежсис миян!..
Кыпыдджыка пондіс уджавсьыны.
Кыдзкӧ долыдджык лои овнысӧ...
И весиг эг быттьӧ сэтшӧма пондӧй мудзны.
Дерт кӧнкӧ, сы вӧсна, мый войбыд лючки узигад бурджыка шойччӧ вир-яйыд, ӧдйӧнджык мынтӧдчӧ мудзӧмсьыс...
И весиг прӧст кад лоис миян!
Ми весиг Пиконкӧд вӧравны удитім ветлыны батьыслӧн пищальӧн.
abu
Кутшӧмкӧ шор пӧлӧн кыпӧдчылім рытъявылыс, нёль сьӧлаӧс лыйим.
Сэтысь жӧ пувъя ягтор аддзим, сымда пув!
Кыдз миян шуласны — корӧга пӧ...
И матын.
Аскинас нывъяскӧд бергӧдчылім сэтчӧ да часӧн кымынӧн куим ведра вотім...
Ме выльысь кутчыси «Чингиз хан» дінӧ.
Ӧддзӧм вывсьыд, эг и тӧдлы, «Хан Батыйсӧ» тшӧтш помалі...
Лӧсьыда и эм гижӧма!
Кутшӧм империя лӧсьӧдлӧмаӧсь монголъясыд!..
А ӧні, видзӧд со, неыджыд народ и кольыштӧма...
Интереснӧ!..
abu
Вывті лёкалӧмнад да йӧзтӧ нартитӧмнад, тыдалӧ, дыр он кутчысь, кӧть первойсӧ быттьӧ и ёнӧн кывсян...
Со тай нӧ, Гитлер став Европасӧ жӧ курыштліс, а сэсся регыд и турки-тарки пазаліс сылӧн «тысячелетньӧй рейхыс», йӧз вирӧн тшӧгӧдӧм-польтчӧдӧм империяыс...
abu
abu
abu
Йӧз вылад лёкалӧмыд, найӧс личкӧмыд, тыдалӧ, век на кыпӧдлывліс воча тыш...
Ме тай сідзи думайта-а...
Видзӧд со, и Пиӧпан карӧдз эз во, кӧть эськӧ и абу империя сылӧн...
abu
Весиг Зина чушкысис менам лыддьысьӧмысь: бонзьӧм книгаяс вылӧ пӧ тэ вежин менӧ.
А мый нӧ ме вӧча, сэтшӧма нин кӧ менам бырӧма гажӧй бурпӧт лыддьысьӧмысь, сэтшӧм кӧ нин меным окота тӧдмавны книгаяс пырыс мыйкӧ ыджыдӧс да вӧвлытӧмӧс.
Сэсся, веськыда кӧ нин шуны, Шура Рубакин дырйи меным яндзим лои важ мозсӧ чиктывны.
Мый сійӧ, Шураыс, думыштас?
Ӧд, кӧнкӧ, тӧдтӧг оз ов, мый Ыбынын ми ёна лӧсявлім Динакӧд...
Ок, Ыбын, Ыбын!..
Ылынкодь сійӧ тасянь, а век со бурӧн казьтывсьӧ.
Телепит меным быдторсӧ юасьны Шуралысь, лючкисӧ ӧд немтор на эз висьтав сійӧ, век некор...
А кыдзи эськӧ гортса делӧясыс ладмисны сылӧн?
Кӧні ӧні фельдшерица Лиза?
Ӧд Лиза пондаыс ёна косьмӧ вӧлі Шураыслӧн сьӧлӧмыс...
Сэсся меным и Дина йылысь ӧттор-мӧдтор окота жӧ тӧдмавны.
А сідзсӧ ми бура кырссям-лэччам Сыктыв пӧлӧнӧд.
Пыр матысмӧ и матысмӧ кар...
Ӧдйӧнджык нин эськӧ воӧдчыны сэтчӧдз, ӧд и вокӧй менам, Митя, буретш велӧдчӧ ӧні сэтӧн десятникъяслӧн курсъяс вылын...
Ёна жӧ бур, ёна жӧ лӧсьыд, кор начальствокӧд ӧти руӧн, ӧти кӧсйӧмӧн олан-уджалан!
Кор ӧта-мӧдтӧ помӧдз гӧгӧрвоан да ньӧти тшӧктытӧг мый вынсьыд зілян унджык и ӧдйӧнджык муркӧдны.
Кор нимкодь тэныд сылӧн нимкодясьӧмысь, и некутшӧм лӧг чут тэнад лов вылын сы дінӧ абу...
Абу сьӧдас мырсьӧм, а кыпыд праздник кодь татшӧм уджыс.
И буретш гажа праздник вылӧ моз и мунан тэ уджавнысӧ быд лун — кыпыд сьӧлӧмӧн, туысь-ворсысь вир-яйӧн...
Век жӧ ме корси стрӧка да ӧти гажаджык рытӧ нуӧді Шура Рубакинӧс вуграсьны.
Меным сэтшӧм нин окота вӧлі сыкӧд ӧтлаын пукалыштны, да мед эськӧ некод эз мешайтчы миянлы...
А сылӧн кабинетын быттьӧкӧ и абу лӧсьыд — шуасны ещӧ, мый тайӧ пӧ нювсьӧ выль начальник водзын...
Да и Шураыслы не меӧдз на вӧлі, ӧд выль морт сійӧ, быдтор дінӧ колӧ сибӧдчывны, йӧзкӧд тӧдмасьны — тӧждысьӧмыс юр вывтырыс.
Торйӧн нин Шураыслӧн характерӧн — кытчӧдз ачыс, аслас киясӧн оз видлы, ас синнас оз аддзыв, сэтчӧдз оз и бурмы сьӧлӧмыс.
А локтас бригадаӧ, малыштас кертӧ и тшӧтш ачыс ышмӧ, пӧсь петтӧдзыс уджалӧ...
Торйӧн нин Граддор улын сылы уна дӧнзис.
Сымда вӧр вӧлі сэтчӧ сюйӧма!
Кыкнан берегсаяслы ӧтлаын ковмис тільсьыны лунтыр.
Содтӧд вылӧ, Рубакин водзвыв кайліс сиктӧ да медалӧма морт кызьӧс.
Сэсся и ачыс миянкӧд ӧтвылысь помасьтӧдзыс муркӧдчис...
Унаӧн шензисны сэки: со пӧ, начальник морт, а ньӧти оз пов сьӧд уджысь...
Вуграсьнысӧ ми Шуракӧд ылӧкодь лэччим кӧрӧванка дінысь.
Кыддза-пожӧма щелля помӧ чӧвталім вугыръясӧс — мед кыйӧны, а асьным кайим берегӧ, би пестім, мӧтыр йылӧ чайник ӧшӧдім.
Шонді лэччандор — ёна ме радейта тайӧ пӧрасӧ гожӧмнад; сайӧдчысь шонді вылӧ видзӧдігӧн тэнад быттьӧ дзикӧдз лӧньлӧ лолыд, и ыджыда мӧвпавсьӧ, кӧть эськӧ бурасӧ и ачыд он тӧд, мый йылысь мӧвпавсьӧ...
Мӧдлапӧвса помтӧм вӧръяс пипу-кыдзлӧн зарниӧн нин ӧзйӧны, гожӧм помасис.
Ыркыд лои, оз кыв номъяслӧн дзизгӧм...
И енэжыс со, кӧть и кымӧртӧм талун, абу нин гожся моз сӧдз — быттьӧ йӧлӧн кизьӧртыштӧма, шондіыслӧн оз нин тырмы выныс пӧжны татшӧм кень пырыс.
Зэръясӧн пӧттӧдзыс юкталӧм Сыктыл тэрыбджыка нуӧ ыркалӧм-сьӧктаммӧм васӧ...
Гажаа ыпъялӧ би.
Кӧнкӧ матын уркайяс тивзӧны нориник гӧлӧснаныс...
Пукалам Шуракӧд.
То би вылӧ видзӧдам, то ю вылӧ, то уна рӧмӧн вералысь мӧдлапӧлӧ.
И быттьӧ абу и окота сёрнитнысӧ.
Быттьӧ и сідз лӧсьыд сёрниттӧгыс.
Матысса кыдз вылысь чуктіс зарни кор, лайкъялігтыр, ловъя бобув моз, пуксис Шуралӧн пидзӧс вылӧ.
Мӧдыс небыдика босьтіс сійӧс кыз чунь помъяснас, заӧдыс зэв збыльысь бергӧдліг видзӧдліс гӧгӧрбок, сэсся весиг чатӧртчыліс кыддзыс вылӧ.
— Гашкӧ, тайӧ медводдза усьысь кор на кыддзыслӧн таво вылассӧ, — шуис мӧвпаланаа. — Кодъяскӧ век первойӧн усьӧны...
Мыйкӧ талун нормӧма Шураыс, висьтавтӧг тыдалӧ — чужӧм сертиыс и гӧлӧс сертиыс, татшӧмтортӧ он дзеб...
Менам весиг сьӧлӧмӧй доймыштіс сы вылӧ, татшӧмыс вылӧ, видзӧдігӧн.
— Гажтӧм тай тэныд талун? — шуа.
— Гашкӧ «карасин» коліс босьтыштны?
— Спиртыд татшӧминад оз отсав, Федя, ме тӧда нин... — чӧв усьліс, би вылӧ видзӧдігмоз, буракӧ, думсьыс виччысис, ог-ӧ ме нӧшта мыйкӧ юав, но меным эз вӧв лӧсьыд юасьнысӧ, и сійӧ ачыс шуис ышловзьӧмӧн:
— Ме тэныд, Федя, друг мортлы, веськыда висьтала: бӧръя каднас ме, Федя, ӧддьӧн дзибрӧса понді ачым ачымӧс кывны...
Кыдз эськӧ бурджыка тэд шуны...
abu
abu
Лов кылӧмӧй быттьӧ жебмис...
И быттьӧ мыйкӧ кӧсйӧ лоны мекӧд, ог тӧд сӧмын мый-а...
— Да мый тэ, Шура! — сьӧлӧм сета ме. — Мый нӧ вермас лоны этатшӧм геройыскӧд!
— Ог тӧд, Федя...
Но мыйкӧ быттьӧ личкӧ менӧ... —
малыштіс кынӧмсӧ, видзӧдліс ме вылӧ, тыдалӧ, мыйкӧ кӧсйис нӧшта на шуны, но эз шу.
— Дугды, Шура, нинӧм абусӧ лӧсьӧдлыны...
Тэ, бурджык, висьтав, кыдзи миянӧ веськалін, моль бӧжас.
Сійӧ воча серӧктыштіс, видзӧдліс шатинъяс вылӧ, сэсся и уськӧдчис кыр горулӧ.
И лэптіс весьт кузя сынпиӧс.
Бӧр чӧвтіс вугырсӧ, сэсся долыдмӧмӧн нин воис ме дінӧ.
— Аддзан, кутшӧм молодеч меным кутчысьӧма! — шуис кыпыда, эзысь сьӧма да гӧрд бордъя чериӧн нимкодясигтыр.
— Тэ, Федя, байтнытӧ байт, но и эн вунӧд видзӧдлывны шатинъяс вылад.
Пуктіс пыр на чеччалысь черисӧ бокӧджык, вижов яла нитш вылӧ, бӧр воис би дорӧ.
— А збыль вед, эг на и эм вед висьтавлы ме тэныд аслам мытаритӧм йылысь...
Не кӧ тэныд, кодлы шу висьтавнысӧ...
Унджыксӧ вед тэ ме йылысь тӧдан нин, позьӧ шуны, гуг и бан тӧдан...
Но мый, Лизакӧд миян делӧяс йылысь гӧтыр гижӧма райкомӧ... Помнитан на вед Лизасӧ, Ыбынсьыд фельдшерицатӧ?..
— Да ӧд, шуӧны вӧлі, сійӧ пӧ мунӧма Ыбынсьыс Койгортӧ... — шензя ме.
Шура гӧгӧрвотӧма шыньмуніс.
— Ылын тай кост...
Кор, Федя, сьӧлӧмыд ёна кыскӧ код дінӧ кӧ, сэки некутшӧм мунӧм оз вермы помӧдз ыркӧдны сійӧс...
Сэки сійӧ нӧшта на ёнджыка ӧзйӧ...
Но мый, корисны менӧ райкомӧ, эз, дерт, юрси ньылыд шыльӧдӧм могысь корны...
Вот пӧ мый, дона друг: он кӧ дугды зонмавны, ковмас янсӧдчыны партбилетыдкӧд, кӧть эськӧ пӧ и фронт вылын сійӧс тэныд сетлӧмаӧсь, бур делӧясысь...
А ме кӧ, мися, радейта мортсӧ!
abu
Мися, ме кӧ куш сӧмын сыкӧд и овла шуданас...
Вӧвлытӧм шуданас...
А коліс пӧ водзджык та йылысь думайтны, челядьтӧ лӧсьӧдтӧдз.
Шура чӧв усис, гажтӧм синъясӧн дыр видзӧдіс мӧдлапӧвса вӧр пытшкӧ лӧня сайӧдчысь ыджыд гӧрд шонді вылӧ.
— А мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, Федя, сідзи вед и эм...
abu
Челядьыс вед нинӧмӧн абу мыжаӧсь...
Налы бать да мам колӧ...
Налы колӧ бать, торйӧн нин быдмиганыс...
Налы дзик веськодь, шоналӧ-ӧ батьыслӧн сьӧлӧмыс гортас...
Челядьсӧ колӧ уставитны, быд лун вочасӧн велӧдны олӧм дінас, бурджыка овны кыдзкӧ-мыйкӧ велӧдны...
Бонзьӧдӧм леторос кодьӧн ме петі, Федя, райкомсьыд...
abu
И ог тӧд, мый керны водзӧсӧ...
Лиза дінӧ менӧ кыскӧ, и челядьӧй, мусаник ныла-пиаӧй, сэтшӧм жальӧсь...
Посньыдӧсь на вед найӧ, немтор оз гӧгӧрвоны...
Кыдзи метӧг пондасны овны?..
Война чӧжыс эг вӧв...
Сэсся бара али мый муна?..
Сэк жӧ и гӧтыр дінӧ ме ог вермы мунны, но некыдз ог вермы...
Кӧть сэсся куим пельӧ орӧдчы...
Эскы кӧть эн, Федя, а фронт вылын, кор немец тылъясӧд вӧралі, быттьӧ кокньыдджык меным вӧліс...
— Тэнсьыд бара нин сёйӧ, Шура! — йӧй моз горӧдсис менам, сы вӧсна мый буретш сэки казялі, кыдзи сылысь наплавсӧ ва паныд катӧдӧ.
Сійӧ чеччыштіс берег улӧ да бара на лэптіс пурт кузя сынпиӧс.
— Шуда на тэ вӧлӧмыд да, век тэнад вугырӧ кутчысьӧ. — Ме завидьтышта Шуралы.
— Абу нин кӧ бур водзын-а... — воча нюмъялӧ сійӧ.
— А водзӧсӧ мый сэсся тэнад лоис? — юася.
— Да вот сідзи тай и лоис, кодкӧ быттьӧ лӧсьӧдлӧма...
abu
Паныдасис Иван Иваныч, коді тай воліс татчӧ...
Бур тӧдса сійӧ менам, фронт вылын ӧтлаын вӧлім...
Но ме и бӧрдышті сылы — мися, сідз тӧ и сідз тӧ, ог тӧд, кытчӧ воштысьны...
Мися, эськӧ мыйкӧ дыра кежлӧ ылӧджык сайӧдчывны колӧ татысь да сэки бурджыка думыштлыны ӧтарсӧ и мӧдарсӧ, гуг и бан...
А, шуӧ, лэччам пӧ карӧ!
Читса залом пӧ колӧ косявны, сюсьджык начальникӧс пӧ буретш корсям...
Вӧрсӧ пӧ сэтчӧ вӧлі сюйӧма, гашкӧ, керка судта...
А вуджӧм-керӧмнас пӧ ми ставсӧ ладмӧдам чин-чинарём...
Орччӧн на пӧ тай сулалӧны тіян Комилесныд да миян сплавнӧй трестъясным...
Уджалыштан пӧ мыйтакӧ, а сэсся позяс и семьятӧ вайӧдны карас...
Кодӧс пӧ кӧсъян ли...
Но ме и лэччи сыкӧд...
Шань морт Иван Иванычыс и менӧ бура тӧдӧ...
А трестас буретш веськалі тіян начальникыдкӧд, Вурдовкӧд ӧтлаын, ёна норасис сійӧ тэ вылӧ...
— Сідзкӧ либӧ тэ сэні нин дорйин менӧ, Шура? — юася шоналӧм сьӧлӧмӧн.
— Лоис жӧ шуны гоз-мӧд кыв...
abu
Но тэ вывтісӧ эн на радлы — Читса залом ковмас весавны тэа-меалы, уджыс сэні эмышт...
Гашкӧ, сы вӧсна и дорйышті ме тэнӧ, мед ӧтлаын пуркнитны...
— Косялам! — ньӧти падъявтӧг шуа ме.
Пемдіс нин, а миянлы век на абу окота мунны би дорысь.
Кӧть быттьӧ и сёрнияс нин бырисны.
Ми и водзӧ сёрниттӧгыс бура гӧгӧрвоам ӧта-мӧднымӧс.
Чӧла видзӧдам билӧн гажаа ворсӧм вылӧ, и лӧсьыд кывны миянлы ӧта-мӧднымӧс орччӧн.
Меным тай сідзи-а...
Да, ме чайта, и Шуралы сідзи жӧ...
Сэсся, виччысьтӧг, Шура шуис, быттьӧ аслыс шуис:
— Динакӧд ӧтчыд сёрниӧ волім тэ йылысь...
Абу на вунӧдӧма...
Пырысь-пыр жӧ пӧсь вирӧй ыткӧбтіс менам, тайкӧ сотча...
И яндзим меным Шураысь, сійӧ, дерт, казяліс нин менсьым тані бурлачитӧмӧс...
— Шань нывка Динаыс, сьӧлӧма... — водзӧ на нуӧдӧ Шура. — Тэ кӧть эськӧн письмӧ коркӧ гижыштін сылы...
— Колӧ и эм эськӧ да... — дзикӧдз вежсьӧм гӧлӧсӧн артмис менам.
— Эн на жӧ вунӧд?
— Унаысь дум вылӧ усьлӧ...
— Усьлӧ кӧ и гиж! —
тшӧктӧмӧн моз нин шуис Рубакин.
abu
abu
— Гашкӧ, Федя, сэні и эм тэнад медыджыд шудыд! Миян Ыбынад!..
А сідзи кӧ — оз позь сійӧс воштыны!..
Шудсӧ...
Некыдз оз позь воштыны!
abu
Сук пемыдын нин чӧла ми восьлалім кӧрӧванка дінӧ.
abu
Кодъяскӧ, кылӧ, чиктылісны-ворсісны на сэні, том йӧзыдлӧн оз на узьсьы.
А видз вылын, льӧм куст бурысь сайын, миянлы друг кыліс пӧсь шогӧн йиджтысьӧм ныв гӧлӧс:
— Ӧльӧш, мекӧд мыйкӧ лоис...
Висьми ме...
Ӧтарӧ восӧдӧ менӧ...
Сёяныс вомӧ немтор оз пыр...
Ми джӧм сувтім, ог лысьтӧй вӧрзьыны.
Дерт, абу лӧсьыд кывзысьнытӧ, но и йӧзасьнысӧ ӧні абу жӧ нин лӧсьыд.
Гӧлӧсыс вӧлі Сепыс Розалӧн, водзынсӧ Ӧльӧш сыкӧд мусукасис...
— Висьмин кӧ, больничаӧ колӧ мунны, — шуис Ӧльӧш. — Лэччыв карӧ, матын нин тай.
Сэн ӧд, кӧнкӧ, бурӧсь врачьясыс, регыд лечитасны.
— Да, буракӧ, эг сідзи ме висьмы...
Мӧд ног ме висьми... — зільӧ гӧгӧрвоӧдны Роза.
— Кыдзи мӧд ног?
— Но, кыдзи тай бабаяс висьмылӧны...
Мужикъяскӧд олӧм бӧрын...
— Ог гӧгӧрво...
— Но, сьӧкті, буракӧ, ме тэкӧд...
Кага лоас...
— Мун сэтысь!
Эн йӧйтал!.. — повзис Ӧльӧш, медбӧрын мӧрччис жӧ сылы.
— Збыль но...
— Оз вермы лоны!..
Регыдик и узьлі ме тэкӧд да...
Оз вермы лоны...
— Сэтшӧмторыд тай оз юась, дыр али регыд...
— Оз вермы лоны!
Тэ, буди, кодкӧдкӧ мӧдкӧд-а...
Ме жӧ ачым на кага...
— Ок-ок-ок!.. — вийсьӧ Роза. — Мый нӧ ӧні меным кернысӧ?..
— Ме нӧ мыйӧн тӧда...
— Дугды кӧть либӧ Ритаыскӧд узьлыны...
Сэтшӧмтор мекӧд лоис да...
— Кыдзи нӧ дугдан, кор кыскӧ сы дінӧ...
Оз тэ дінӧ, а сы дінӧ кыскӧ...
— А мыйла нӧ либӧ водзынсӧ?..
Сэтшӧм кылъяс шуалін...
— Ме нӧ мыйӧн тӧда...
— Ок-ок-ок!
Кутшӧм юрӧн со ме ӧні мамӧ дінӧ пыра-а...
— Да дашкӧ, немтор на оз ло? — выльысь ловзьӧ Ӧльӧш. — Дашкӧ, сідз на кынӧмыд висьмис...
Мыйкӧ неладнӧ сёйӧмыс лоис...
Роза, кылӧ, бӧрддзис да и котӧртіс кӧрӧванкалань.
Ӧльӧш, тыдалӧ, сулалыштіс на, гораа шензигтыр, сэсся тшӧтш пондіс довгыны пемыдас.
А Шура Рубакин жалитанаа ышловзис:
— Нӧшта ӧти олӧм со пазӧдӧма...
Весиг абу ӧти, а некымын...
Ок, Федя, ёна жӧ йӧй том дырйиыд мортыд...
Ставсӧ нем думайттӧг нокӧ-керӧ...
Сэсся шуам, тайӧяслӧн кага чужас, пондас батьтӧг быдмыны...
Ачыд вед тӧдан, кутшӧм тайӧ...
А сэсся коркӧ быдмас, паныдасяс батьыскӧд...
Ок, буракӧ, ёна нелӧсьыд сэки лоӧ...
Кыкнанныслы нелӧсьыд лоӧ.
abu
Не кӧ выль начальникным, Шура Рубакин, ми эськӧ ӧдвакӧ кольччим Читса залом весавны.
А мый нӧ, кар дорӧдз вайӧдім моль бӧж, куимсё сайӧ километр, и — тырмас миянлы!
Вайӧй рӧшщӧт, и ми бӧр мӧдӧдчам гортлань, куим тӧлысь эгӧ волӧй, сэтшӧма нин гажным бырис...
Но Шура бур ногӧн пондіс корны миянӧс — тіянтӧг нӧ пӧ коді лэдзас-весалас эта мында вӧрсӧ, тӧв улӧ пӧ вед вермас кольны, — и йӧз гӧгӧрвоисны сійӧс...
А веськыда кӧ шуны, первойсӧ ми, кор матыстчим залом помас, повзим.
Садьтӧг повзим!..
Тулыснас, буракӧ, ыджыд ва дырйи сувтӧдлӧмаӧсь ю вомӧныс кутысь запаньсӧ да, гашкӧ, став Сыктыв кузяласьыс вӧрыс жнёпкысьлӧма сэтчӧ!
Да и топӧдӧма.
Да вевсьӧдлыштӧма...
Бӧртинас шӧр визулсӧ сӧмын и писькӧдӧмаӧсь кыдзкӧ-мыйкӧ, мед нин кӧть лэдзны Максаковка запаньӧ вылісянь гожӧмбыд воысь керсӧ.
Но тувсов заломыслӧн кызвын вӧрыс век на куйлӧ берегъясас — лыа вылын да лыадорса ляпкыдінъясын...
Да кутшӧм сэн — куйлӧ!
Повзьӧдчысь выломӧн тшӧтясьӧма да зутшвидзӧ!..
Ме некор на эг аддзыв, мед эськӧ татшӧм кыза да кыдзисюрӧ вӧлі дзобӧдӧма-сюйӧма керсӧ...
И вит-ӧ-квайт километр кузя татшӧм сьӧмӧсыс эрсвидзӧ лыа вывъясын!..
Шура Рубакин шуис: вайӧ пӧ кывтам залом нырӧдзыс да сэтысянь пондам лэдзнысӧ, дзикӧдзсӧ восьсаинас кивывджык лоӧ.
Ми кывтам плашкоутӧн визув вылӧд, йӧткасям, мед не вомӧнасьны...
Заломыслӧн лёкногӧн чуктӧм доръясыс щӧтясьӧмаӧсь миян вылӧ — видлӧй пӧ вот разьны, регыд на сювныд ратшмунӧ...
Ми баръялам-видзӧдам та мында вӧр вылас и миянӧс быдсӧн шогӧдӧ...
Мыйла нӧ сы ыджда ванас сувтӧдлӧмаӧсь запаньсӧ?
Дерт, шуам, керйыд сэки кокньыдджыка кылаліс татчӧдз...
А радлам вӧлі: мися, карӧ воам, деньга босьтам, мукӧдтор тшӧтш и кӧть бурпӧт гуляйтыштам...
А со тай кӧн ковмас гуляйтнысӧ...
abu
Мыйтакӧ йӧз мырсьӧны жӧ тані, но этша.
abu
Шура Рубакин тӧндзи шуліс, мый сійӧс первойсянь кӧсйисны индыны татчӧ главнӧйнас.
Абу весьшӧрӧ, тыдалӧ, кӧсйылӧмаӧсь, уджыд тані тырмас, омӧлик начальникнад некор оз и помасьлы...
abu
Миян командаысь некымын морт сӧмын мӧдӧдчис гортлань кардорса Читӧдз воӧм бӧрын — найӧ, кодъяслы быть нин колӧ вӧлі.
На лыдын и Тамара.
Шуис — кӧсъя пӧ велӧдчыны пырны школаӧ, восьмӧй классӧ...
Кыдзи кутан нывсӧ татшӧмторсьыд?
Ме весиг неуна завидьтышті сылы, кысуклы, но тшӧтш и вӧлі нимкодь сы вӧсна.
Медъя!..
Сійӧ буретш вӧлі чукӧртӧ ассьыс кӧлуйсӧ, кор ми мӧдӧдчим повзьӧдчысь заломлань.
— Лёкӧн эн казьтыв, Тамара, — шуа, — и бур агрономӧн тэныд лоны!
Падмис мортыд, чужӧмыс шӧйӧвошӧма.
Сэсся и вочавидзис нормӧмӧн:
— Тійӧ эн жӧ нач лёкӧнсӧ казьтылӧ менӧ...
Сепыс Роза тшӧтш мӧдӧдчис Тамаракӧд.
Мыйкӧ пӧ висьӧдчавны понді, висьтасьӧ вӧлі йӧзыслы, гашкӧ пӧ и гӧгӧй вӧрзис.
Татшӧм сьӧкыд удж вылад нинӧм дивӧыс абу...
Сэтшӧм сьӧкыд уджсӧ, кутшӧм вичмис миян пай вылӧ Чит улын, таӧдз ме эг на тӧдлы, да мед сэсся некор нин, нэм чӧжӧн, не жӧ нин тӧдлыны.
Ен мед видзас!..
Быттьӧ лёк гундыр йӧй выннас, этшсьыс петӧмӧн, лойӧма-гудралӧма лыдтӧм-тшӧттӧм гырысь и посни керсӧ да сэсся и кыдзисюрӧ шняпуритӧма ляпкыдик ваа лыа вылӧ — вомӧн и сувтсӧн, йылӧн-дінӧн, и вевсялӧма-кыӧма, и лёкысь кульыштчӧмаӧсь керъясыс, и нюйтӧссьӧмаӧсь-тысялӧмаӧсь дыртӧ куйлігӧн, налим кодь нильӧгӧсь лоӧмаӧсь, и лыа пыдӧсӧдзыс дзурсмунӧмаӧсь...
Сэсся пӧ и разь татшӧм заломсӧ.
Пессям-мырсям ми асывсянь рытӧдз.
Багырӧн кыскам и зорйӧн чашкӧдам-личӧдам топыд заломсӧ, синмад виж гӧгыльяс унаысь сявкнитлӧны, вир сӧныд зэлавлӧ потан выйӧдз...
Кыскан, йӧткан, зоръялан...
А сэсся и, ёна скӧрман да, лэчыд чер кватитан, мед сапйыны-орӧдны кӧртӧн дорӧма моз сулалысь кутшӧмкӧ кер...
И Сыктывлӧн мусмӧм визулыс ӧні оз отсав тані — куш сӧмын тэнад кияс вылӧ, вӧв гыж кодьӧдз чорзьӧм пыдӧсъяса кияс вылӧ надеяыс, да нӧшта пельпомыд да коскыд вылӧ...
И быд лун ӧти и сійӧ жӧ удж — керйӧн-керйӧн нетшкыны-косявны йӧй ногӧн кыӧм прӧшвисӧ.
<rus>«Раз-два, взяли!»</rus>
<rus>«Еще раз, взяли!..»</rus>
abu
Моль бӧжӧн лэччигӧн быдсямаыс жӧ дӧнзьыліс, но сэні кӧть уна нога ноксьӧмыс вӧлі — кытысь быглялан, а кытысь и неыджыд затор любӧпырысь мездан, а кор и гажа берег пӧлӧн кокньыдика лэччан...
А тані — вынсьыд вывті ӧти пӧлӧс мырксьӧм, кодлӧн, чайтсьӧ шогпырысь, некӧн абу помыс...
И сэтшӧм абу окота мунны асывнас бара жӧ сэтчӧ, мустӧм тӧрытъяинас...
Сэтшӧма тэнад лӧгыд петӧ...
И муртса оз восӧд тэнӧ йӧй вынӧн дорӧм кер чукӧрыс вылӧ видзӧдлігӧн...
Но со миянӧс, удж вылӧ дышпырысь довгысьясӧс, вӧтӧдӧ Шура Рубакин да шуӧ:
— Федя, босьт менӧ талун кежлӧ аслад бригадаӧ.
Вынӧс песыштны окота лои, а то, куш сӧмын начальникалігад, рушмыны верман.
Мудер, сӧтанапызьыд!
Казяліс, буракӧ, мый ныръясӧс ӧшӧдыштім ми.
А уджалысь начальник дырйиыд тай, кор орччӧн тэкӧд сійӧ муркӧдчӧ, оз пов лякӧсьтны кияссӧ тэнад уджӧн, сэки тай быттьӧ кык пӧв содӧны вынъясыд да быттьӧ и некутшӧм мудз он кыв.
Торйӧн нин Шура Рубакин дырйи...
abu
Мӧдӧдчис някравны сійӧ, да кутӧд абу...
Сӧмын и горӧдыштавлӧ нывкалӧн кодь гӧлӧснас: «Но, давай!..
О-оп!..
Но, молодечьяс!..
Но, багатыръяс!..»
И зор оз босьтлы...
Шамыртас кер помсӧ кыз чуньяса ыджыд кинас, хо-опнитӧмӧн дернитас — пешкыльтчӧ тай небось керйыс дырӧн велалӧм позъяс, шедӧ небось...
А оз кӧ шед, быдсӧн нюгыльтчылӧ...
Нӧшта на омӧльтчыштӧма Шураыс, Ыбынын серти, но выныс, енкӧд, кольӧма на...
Сійӧ луннас, ӧта-мӧднымӧс быд ногыс ышӧдӧмӧн, ми уджалім ярмӧм кодзувкотъяс моз.
Сэтшӧм кодзувкотъяс моз, кодъяслысь друг чашнитісны карсӧ, но найӧ эз шӧйӧвошны, а ӧтвылысь, вӧвлытӧм зільлунӧн, уськӧдчисны тэчны выль кар...
Ме эг и казявлы, кыдзи, ёнатӧ пессигӧн, менам сюйсьӧма веськыд сой гырддзаӧй.
Рытъявылыс ёнтыштавны пондіс, ёна шоналіс сэті...
А асыв кежлас пыктіс — лючкисӧ оз веськав ни помӧдз оз кусыньтчы сойӧй.
И доймӧ-юкалӧ.
Буракӧ, кутшӧмкӧ сӧн песовтчӧма, вӧрзьӧма места вывсьыс ли, да бӧрсӧ не сідзи пуксьӧма...
Водзӧ пыралӧмӧн шуа — тадзи сэсся и колис менам сойӧй нэм чӧж кежлӧ.
Но нинӧм, уджавны позьӧ, ёна мудзӧм бӧрын тай сӧмын пыктылӧ гырддзаыс, ёна доймӧ сэки да омӧля куснясьӧ.
Но тайӧ тӧ, шуам, тшак ва!..
А вот Шура Рубакин рытъявылыс плашкоут вылӧ муніс шӧри пӧв кусыньтчӧмӧн, кынӧм дінас кутчысьӧмӧн.
Кымынысь ме шулі сылы: мися, дугды, Шура, тадзитӧ пессьыны!
abu
Воссяс бара кынӧмад важ ранаыд, кыдзи коркӧ Ыбынад.
Мися, вунӧдін али мый нин, кыдзи сэки куим лун вирӧн сьӧласин?..
Немтор пӧ, ӧні пӧ, тыдалӧ, бура нин рубечасис!..
А вот и рубечасис.
Плашкоут вылӧ поскӧд кайигӧн ме эг нин лысьт кольны Шураӧс ӧтнассӧ, кутыштавны нин ковмис.
И сэтшӧма повзи ме: но, мися, этатшӧм ён мортӧс кӧ тадзи кусыньтіс, абу нин бурысь тайӧ...
Каютаас ме отсалі сылы пӧрччысьны.
Водіс сійӧ крӧвать вылас...
Ытшкыштӧм гум моз нюкырмуніс...
Изйысь лӧсйӧм кодь чужӧмыс рудӧдӧма, ньылӧм войтъяс сярвидзӧны...
abu
Вӧсньыдик кос голя вылас вир сӧнъясыс зэвтчӧмаӧсь...
Век гажаӧн овлысь руд синъясас нюйт моз пуксьӧма-сӧдзӧма дой...
Ыджыд дой...
Менам сьӧлӧмӧй потӧ сы вылӧ, татшӧм коньӧрыс вылӧ, видзӧдігӧн...
И ог тӧд ме, мый колӧ вӧчны...
— Шура, гашкӧ, врачӧс корлыны колӧ? — юася. — Шутёвтлам карӧдз...
Либӧ асьтӧ лэччӧдам?..
— Оз ков, Федя, — нюмъёвтны зілигмоз киргӧ сійӧ воча. — Тэ эн пов, Федя...
Немтор оз ло мекӧд...
Абу вед первойысь...
Тумбочкаын менам спирт доз сулалӧ...
Прамӧй спирт...
Лекарство вылӧ видза...
Сэні жӧ — банкаын вый...
Тэ инӧ вай кисьт меным спиртсӧ, стӧкан джынйысь неуна унджык...
Ачым ог нин чеччыв...
Паньӧн выйсӧ гумовт...
Юа ме...
Спиртыс сотыштас-весалас рана доръяссӧ...
Сэсся выйсӧ паньышта, мавтыштас сэті...
И ставыс лоӧ бур...
abu
Аски бара на йӧра кодь лоа...
Тэа-меалы, Федя, дырсӧ туплясьны оз позь...
Аддзылін вед ачыд, мыйта вӧрыс косьмӧма...
Ме кисьті чистӧй спирт, мыйта корис, мыччи сылы.
Шура, стен бердӧ нёровтчӧмӧн, пуксис койка вылас, стӧкан кутысь киыс тіралӧ, морттӧ бура песовтӧма висьӧмыс...
Аслас моданас, ӧтчыд ыджыда гулькнитӧмӧн, юис сійӧ.
Пукалыштіс здук-мӧд, дульсӧ кылӧдліг-гуниктігтырйи, сэсся горӧдіс: «Ведра вай!»
Ме уськӧдчи ывлаӧ, ва лэпталан ведра пырті.
Муртса удиті сувтӧдны Шура водзӧ, кыдзи сійӧ пондіс упйӧдлыны-восны...
Капит дядь тшӧтш пырис...
Зина...
Сюзь Васькой...
Сулалам повзьӧм чужӧмаӧсь...
Видзӧдам Шура вылӧ...
Ранитчӧм кӧр моз пессьӧ сійӧ.
Кӧтӧдӧм чышкӧдӧн Зина косӧдіс Шуралысь чужӧмсӧ.
Капит дядь кежӧдыштіс ведрасӧ, синнас индіс меным: видзӧдлы пӧ...
Ме видзӧдлі...
И садьтӧг повзи — Шуралӧн восыс вӧлі гырдсора...
Сэсся ми гусьӧн сёрнитыштім ӧта-мӧдкӧд да шуим, мый Рубакинӧс ӧні жӧ колӧ лэччӧдны карӧ, больничаӧ.
Васькой да Ӧльӧш котӧртісны Читӧ вӧв корсьны, а ми пондім дасьтыны начальникӧс туйӧ.
Ӧні ми сылысь эгӧ нин кывзысьӧй.
Регыд мысти и телегаа-вӧла воис плашкоут дінӧ, ньӧрйысь кыӧм кӧшӧвка на кыськӧ сюрӧма и.
Пуксьӧдім ми Шураӧс кӧшӧваӧ, выль идзас вылӧ, Ӧндрей сыкӧд орччӧн пуксис — ачыс вӧзйысис сійӧ: ме пӧ врачьясыдкӧд кужаджык сёрнитнысӧ, госпитальясад дыр куйлі да...
Ме пукси ямщик пыдди кӧшӧва нырӧ.
abu
Ставӧн петісны колльӧдны.
Шура ӧвтыштіс кинас кольччысьяслы, кыдзи вермис гажаджыка шуис:
— <rus>Смотри у меня</rus>... Мед эз вӧв дышӧдчӧма...
Дырджык кӧ оз лэдзны менӧ врачьясыс...
Вӧлі арся кӧдзыд рыт.
Сьӧкыд кымӧръяс ӧшалісны юр весьтын моз.
То лӧньліс, то лёкысь ырыштчывліс ва руа лэчыд тӧв.
Туй бокъясын гажтӧма рудӧдісны да сьӧдӧдісны няньысь да картупельысь идралӧм муяс.
Ме пукалі кӧшӧвка нырын, ньӧжйӧникӧн шлёчйӧдлышталі гез вӧжжиӧн ичӧтик вӧвлы.
Телега нюшкис-гӧгыльтчис няйт туйӧд...
Менам сьӧлӧмлы вӧлі дзескыд и шог...
Пемыдӧн нин воим больничаӧ.
Мыйсюрӧ юасьыштісны миянлысь да босьтісны Шураӧс.
Сэки вӧлисти долыдмышті ме — ӧд висьысь мортыдлы больничаыд медся надейнӧй местаыс...
abu
abu
abu
Ӧндрейкӧд, еджыд халатасим да, пыртім Шураӧс палатаӧдз, сэсся пукалыштім на мыйкӧ дыра.
Но миянлы колӧ вӧлі бӧр мунны — вӧвсӧ войбыд тані он сулӧд, да и аски удж вылӧ меным бара колӧ петны...
— Мунӧй, мунӧй! — пондіс тэрмӧдлыны и ачыс Шура. — Сідз нин сы дыра мекӧд ноксинныд, ичӧт кагакӧд моз...
Шура, тыдалӧ, яндысис миянысь аслас коньӧрлуныс вӧсна.
— Кыдз вед друг топӧдіс, грекӧ вӧйтысьыд...
Коставлытӧг орӧдӧ и орӧдӧ кынӧмӧс...
Тайӧ, Федя, меным бара на немецкӧй полковникыд ас йывсьыс казьтыштіс...
Кодӧс тай фронт визь вомӧныс кыски...
Помнитан, висьтавлі ме тэныд?..
— Рожасьыс тай дуки дук ещӧ пӧдтӧма-кылӧма? — шуа.
— Абу на вунӧдӧмыд...
А, буракӧ, голя помӧдз дӧнзисны миянлы став оберстъясыс...
— Сідзи, Александр Павлович... — ышловзис Ӧндрей.
Аскинас, удж бӧрын, ме бара котӧрті больничаӧ, абу тай ылын, верст мӧд-коймӧд и лоӧ сӧмын.
Унаӧн эськӧ вӧлі вӧзйысьӧны, но ме ӧлӧді — мися, нинӧмла ковтӧг тревожитны висьысь мортсӧ.
abu
Шура висьталіс, мый талун лунтыр гӧгӧрбок видлалісны сійӧс, быдсяма анализъяс босьталісны.
Аски пӧ операция кӧсйӧны керны.
abu
abu
Шуралӧн, буракӧ, коставлытӧг ёна доймис кынӧмыс, кӧть эськӧ пӧ и уколъяс ӧтарӧ сюйӧны.
Весиг нёпмунӧм чужӧмыс тӧдтӧм выйӧдз вежсьӧма кутана дойсьыс, зумышджык лоӧма, да быттьӧ и скӧрджык...
— Войнас сэтшӧм мича вӧт аддзылі, Федя, — недыр мысти пондіс висьтасьны Шура. — Быттьӧ бара нин Сыктыл дорын пукала ме...
Шонді лэччигӧн...
Но, кыдзи тай тэкӧд неважӧн вуграсим...
Ӧні быттьӧ сӧмын ӧтнам ме...
Сэсся видзӧда — енэжсяньыс, шонді берданінсяньыс, кодкӧ быттьӧ пондіс лэччыны ме дінӧ...
Шлывгӧ-лэччӧ шытӧг...
Пырыс тыдалана паськӧма...
Шонді водзас алӧйӧн ӧзйӧ паськӧмыс...
Ныв быттьӧ ачыс...
А чужӧмыс нач Лизалӧн кодь...
Но вот, матыстчис сійӧ ме дінӧ да и шуӧ:
«Рубакин, тэ нӧ век на али мый ловъя?»
Ловъя, мися, мый мекӧд лоас, пон оз сёй...
«Эз ӧмӧй нӧ дышӧд нин тэныд овнысӧ?» — юасьӧ бара.
Мыйла нӧ, мися, олӧмысь дышӧдас?
Ӧтчыд вед олӧмсӧ мортыслы сетлӧны, мӧдысь оз ло сэсся...
«А век мучитчан да, нэм чӧжыд, — бара шуӧ нылыд. — Нэриник зонкаӧн на нетшыштчин гортсьыд, гажа Дон дорсьыд, тӧдтӧм йӧз дінӧ.
Сьӧд вӧр шӧрӧ.
Кер йирны да мый да ковмис сэсся нэм чӧжыд...
Сэсся война вылын кутшӧма мучитчин, кынӧмтӧ чуш-чашкерисны.
И ӧнӧдз на со ранаыс некыдз оз бурд.
Тайӧ нӧ олӧм?..»
А мыйла нӧ, мися, абу олӧм?..
Мортыдлы, мися, век сьӧкыд лоӧ...
Мися, куш сӧмын пӧт кань моз кӧ пондас кургыны сійӧ, ӧддьӧн дуб лоӧ сылӧн олӧмыс...
Мися, ӧд ме не сӧмын мучитчи олӧмас, но и быдторсӧ тшӧтш уна аддзылі...
Сьӧлӧм бурмытӧдз уджавлі и воюйті...
Радейті тшӧтш и...
Бур йӧзыс ошкылісны менӧ...
Врагъяс повлісны...
И челядь со менам эмӧсь...
Тайӧ ӧмӧй нӧ этша?..
Мися, вед эг кӧ чужлы ме, эг кӧ ов, — немтор татшӧмсӧ эг эськӧ и тӧдлы...
Сідзкӧ, абу лӧсьыд меным норасьнысӧ олӧм вылӧ...
Нинӧмысь норасьнысӧ...
А ӧнія мучитчӧмыс, мися, бара на помасяс!..
Став мучитчӧмыс на век помасьліс да...
Оз на вермы менӧ дойыс!..
Да вед, шу, Федя?..
abu
Час, аски операция керасны...
Дойманінсӧ вундасны да чапкасны...
И ми, шу, тэкӧд, Федя, олыштам на!
Шура, тӧдчӧ вӧлі, мудзис кузясӧ сёрнитӧмысь.
Кунис синъяссӧ.
Ме шемӧс пукалі улӧс вылын, сылӧн крӧвать дінын.
Орчча крӧвать вылын куйлысь тошсялӧм дядьӧ ышловзьӧмӧн шуис:
— Колӧ жӧ вӧтавны татшӧмтор...
Абу кӧ нин бур водзын-а...
Воис медсестра, вӧчны Шуралы выль укол.
abu
— Котӧрт сэсся, Федя... гортад, — шуис тадзи Рубакин и нюммуніс, буракӧ, «горт» кывсьыс, небыда топӧдлыштліс вынтӧммӧм кинас менсьым киӧс. — Да эн ӧшӧд ныртӧ, мушкетер...
Аски рытнас волы...
Менам синваӧй чепӧсйис...
Менам зэлыда гӧрддзасис горшӧй...
Ме муртса эг омльышт...
Сэсся ме, сідзи немтор шутӧг, петі палатаысь...
Лекарство дукӧн кыза йиджтысьӧм больничаысь петі...
Аскинас Шура Рубакин эз ло...
Удж бӧрын ми нёльӧн мӧдӧдчим видлыны Шураӧс — Зина, ме, Ӧндрей да Капит дядь.
Ми босьтім сьӧрысь мый вӧлі чӧскыдджык сёян — мися, операция бӧрад вытьыс воссяс сылӧн, мед ёнджыка сёйӧ да ӧдйӧнджык бӧр ёнмӧ.
Но Шура Рубакин куйліс нин моргын.
Ми ставӧн измылім, жаявлім татшӧм юӧрсьыд.
Сэсся мӧдӧдчим моргӧ, ме муні сэтчӧ вӧтын моз, лёк вӧтын моз...
abu
Да, Шура Рубакин вӧрзьывтӧг куйліс кузь пызан вылын, тшӧкаӧдзыс вевттьӧма прӧстыняӧн...
Ме, повзьӧма и шемӧс, и век на быттьӧ вӧтын моз, видзӧда сы вылӧ, видзӧда и видзӧда...
И ог лысьты ме дінӧдзыс матыстчыны...
abu
abu
Сӧмын видзӧда бокысянь...
Чужӧмыс Шуралӧн шылялӧма...
Да быттьӧ и томмӧма, кӧть и виж...
И быттьӧ кыдзкӧ лӧньӧма-бурмӧма...
Тӧрыт зумыш вӧлі, весиг скӧркодь...
А талун личмунӧма...
Быттьӧ дойыс лэдзӧма...
Быттьӧ Шураыс нюммунны кӧсйӧ...
А гашкӧ и, медбӧръя лов шысӧ лэдзтӧдз, удитіс нюммуннысӧ?..
Мыйкӧ шуалӧ Капит дядь...
Ме ньӧжйӧникӧн, куйлысь вылысь синмӧс вештывтӧг, дінӧдзыс матыстча сы дінӧдз...
Лэдза киӧс сылӧн чужӧм вылӧ да шылькнита...
Зэв шыльыд и кӧдзыд ки улын...
Ой-ой-ой!..
Быттьӧ кӧдзыд яя вольӧм кер ме шылькниті...
abu
Менам син водзӧй пемдыліс...
abu
Абу тай тайӧ вӧт!..
Абу!..
Чепӧсйи ме ывлаӧ...
Ен югыдас...
Шондіа талун...
Шондіа арся лун.
Визьӧн-визьӧн садитӧм том козъяс лӧня шувгӧны больнича йӧрын...
Гылалӧм кыдз пу кор кышакылӧ кок улын...
А менам письтіс синва...
Шорӧн кыськӧ мӧдӧдчис...
Некыдз ог вермы кутны ме...
Петӧ и петӧ...
abu
Ме дзебси больнича йӧрса медпыді пельӧсӧ и бӧрді да бӧрді, бӧрді да бӧрді...
Бӧртинас больничаса главнӧй хирургыс — шӧр арлыда, но мыйлакӧ зэв чукырӧсь чужӧма мужичӧй, коді керӧма операциясӧ, висьталіс: ми пӧ вӧчим ставсӧ, мый вӧлі позянаыс.
Кынӧмсьыс пӧ сылӧн сідз нин коймӧд пайыс сӧмын вӧлӧма.
И весигтӧ сійӧ лӧскутыс, ранитчӧм бӧрас, лючкисӧ абу и бурдлӧма да сэсся и рак лоӧма...
Тӧрмӧм важ кӧті кодь нин пӧ лоӧма кынӧмыс, кодӧс тай, пондан вурны да, сідзи и кырӧ...
Ме пӧ шензя, шуӧ вӧлі хирургыс, кыдзи сӧмын сійӧ и уджавнысӧ вермӧма татшӧм кынӧмнас... Кыдзи пӧ овнысӧ вермӧма...
Сэсся ми дзебим Шура Рубакинӧс карса шойна вылӧ.
Уна йӧз чукӧрмыліс — моль бӧжысь, сплавнӧй трестысь.
Торъя самолётӧн вайӧдлісны и гӧтырсӧ сылысь, Нюраӧс, да писӧ, сизим арӧса Воваӧс.
Ёна и бӧрдіс Нюраыс, коньӧр...
А зонкаыс, дерт, помӧдз эз на гӧгӧрво лоӧмторсӧ, но кӧть медбӧръяысь аддзыліс батьсӧ, паметяс кольӧ...
Дзебанінас вӧлі тшӧтш и вокӧй менам, Митя.
Шулі нин тай, мый сійӧ велӧдчӧ карын, десятникъяслӧн курсъяс вылын, ноябрь праздникӧдз помавны нин кӧсйӧ...
Шураӧс дзебӧм-керӧм бӧрын Митякӧд кежалім сэсся мамӧлӧн гу вылӧ.
Лӧсьӧдыштім пӧлыньтчӧм плака-крестсӧ...
Шога пукалыштім...
Сэсся Митя юаліс менсьым:
— Федя, мыйла нӧ эськӧ медбур йӧзыс чожаджыка кулӧныс?
Он тӧд?
abu
— Гашкӧ, сы вӧсна, Митя, — нырӧн кыскалігтыр вочавидза ме сылы, — гашкӧ, сы вӧсна найӧ водзджык кулӧны, мый озджык жалитны асьнысӧ...
Шуа ме сылы тадзисӧ, а ачым думайта, сьӧлӧмӧн кыла ли — мый талунсянь, Шура Рубакин кувсьӧмсянь, олӧмыс ӧшӧдас ме вылӧ, менам став тшӧтшъяяс вылӧ, выль сьӧктӧд и выль кывкутӧм уджын и быдторйын — и водзын миянлы нинӧм на виччысьны кокньӧдсӧ.
abu
Воккӧд медбӧръяысь видзӧдлім мамӧлӧн гӧлиник гу вылӧ...
Со нин кыкӧн, медся дона йӧзыс, куйлӧны татчӧс муын...
Но миянлы оз позь дзикӧдзсӧ шогӧ усьны.
abu
Некыдз оз позь...
Миянлы колӧ водзӧ овны!
abu
{Торопов И. Г. @ Видза колян, мушкетёр! @ повесьт @ Торопов И. Г. Тіянлы водзӧ овны @ 1980 @ Лб. 473–620.}
ВИДЗА КОЛЯН, МУШКЕТЁР!
1
Вӧлаяс сувтісны йиӧн-лымйӧн шебрасьӧм, тӧвся унмӧн чӧскыда узьысь Сыктыв шӧрӧ.
Войся пемыдас выль вынӧн няжнитіс гудӧк, матӧ воӧм ловъя лов моз удала и шога горӧктіс, пырысь-пыр жӧ лэчыд ныв гӧлӧс воча ыльӧбтіс сылы ассьыс шогсӧ:
Арын дзодзӧгъяс лэбӧны —
Тулысӧдз оз воны бӧр.
Милӧй армияӧ мунӧ —
Кольӧ менӧ, сьӧлӧмшӧр.
Мунысьяс и колльӧдысьяс чеччыштісны турунӧн лышкыда тӧбӧм корадодьясысь.
Чепӧсйисны ӧтчукӧрӧ...
Гудӧк пессьӧ-ворсӧ...
Сьылӧны и йӧктӧны...
Кодкӧ кыз синва сор оллялӧ...
Вина сулеяяс гольскӧдчӧны стӧкан дорышъясӧ...
А ми, куим вок, торъя чукӧрын моз сулалам, бокынджык.
Йи вылысь небыд лымсӧ майкам-талялам.
Ме — армияӧ мунысь, гажакодь...
Ыджыд вок...
Митя да Шурик меным паныда педзӧны...
Сир курыд шог косявлӧ миянлысь сьӧлӧмъясӧс.
Ог и кужӧй, мый йылысь сёрнитнысӧ, сӧмын и кыскалам ныръяснаным...
Кыла, кыдзи пӧсь синва кӧтӧдӧ ыркыд чужӧмӧс.
Сэтшӧм жальӧсь меным вокъясӧй.
Бара со ӧтнаныс, ас кежаныс кольӧны.
Ӧні нин код тӧдас, мый дыра кежлӧ.
Ми весиг огӧ тӧдӧй, мый дыра ковмас ветлыны армияас.
Да и быдторыс на вермас лоны сэні, он ӧд тувсавны моль бӧжӧ пет...
Мыйкӧ окота шуны колльӧдысь вокъяслы бурджыкӧс, тӧдчанаджыкӧс.
Мыйкӧ бать сямаджыкӧс.
Но ог тӧд, мый шунысӧ...
abu
— Федя, миян понда тэ эн вийсьы, — шуӧ Митя. — Ӧнітӧ ми олам нин, абу кагаяс...
— Тэ, Федя, письмӧтӧ частӧджык гиж миянлы! — пӧся корӧ Шурик.
— Гижа, дерт, кыдзи нӧ ог гиж!
— Гортыд вӧсна, Федя, эн пов, — эскӧдӧ менӧ Шурик. — Ог энолтӧй, видзам.
— А тулыснас, первой паракоднас жӧ, лэччылам Вераыд дінӧ, — шуӧ Митя. — Мыйла и лэччӧдӧмаӧсь детдомсӧ Межадорас...
— Лэччылӧ и эм... — менсьым морӧсӧс бара на кырыштӧ пӧсь дой йӧзын олысь-быдмысь ичӧтик чоюкӧй вӧсна.
— Эй, тырмас сэсся лювзынытӧ, кунды-мунды!
<ns>Мӧді-ім</ns>!! — кыла, горзӧ кыз гӧлӧснас Капит дядь, сійӧ миянӧс колльӧдӧ Визинӧдз.
Ми, куим вок, ӧтчукӧрӧ сывйыштчам-сибдылам медбӧръяысь, кутюпиян моз ниртчам ӧта-мӧдным дінӧ синваӧн кӧтасьӧм чужӧмъяснаным.
Сэсся ме мырдысьӧн моз нетшыштча на дінысь, чеччышта вӧрзьӧм нин доддьӧ, ылӧ кольӧм гожӧмӧн яра ӧвтысь турун вылӧ.
А вокъяс сулалӧны орччӧн, ӧні нин сӧмын кыкӧн...
Шенасьӧны кияснаныс...
Митя со шапкасӧ юрсьыс нетшыштіс да ӧвтчӧ...
Мыйкӧ горзӧны найӧ меным, но гӧлӧсныс вошӧ мукӧд колльӧдысьяслӧн ӧтувъя горзӧмын.
Ыркалыштӧм вӧвъяс ӧдӧба мыськовтісны Сыктыв мӧдлапӧвса кыр йылӧ.
Мегыръясын гажаа зильгӧны-тиньгӧны шыргунечьяс.
Кӧнкӧ ылын медбӧръяысь дзулкнитісны сиктса бияс.
Сэсся и важ вӧла туй пыртіс миянӧс лымйӧн кыза тубыртчӧм вӧрӧ.
Ставыс помасис...
Сӧмын гӧгӧр вугралӧ мойдын кодь мыгӧръяса вӧр.
Небыд лым усьыштӧ.
Сьӧкыд додьяс небыда шливгӧны лымйӧн шылькнитчӧм туй юж вывті, да кыдзисюрӧ косялӧны-сьылӧны рекрутъяс:
<rus>Последний нынешний денечи-ик</rus>
<rus>Гуляю с вами я, друзья.</rus>
<rus>А завтра рано чуть светочи-ик</rus>
<rus>Заплачет вся моя семья</rus>...
<rus>Вся моя семья...</rus>
Кутшӧм нин сэн семья!
Менам горш помӧй шыртыштчӧма джаг гӧрӧдӧн, петӧ и петӧ пӧсь синва, и лов вылӧ, вылісянь усьысь ва моз, ӧтпырйысьӧн ызгысьӧ-бузгысьӧ ставыс: и ӧтнанысӧн кольӧм чоя-вока вӧсна шог; и бӧрӧ кольысь горт вӧсна гажтӧмчӧм, и тайӧ важ туй йывсьыс думъяс — батьӧ мунліс таті жӧ война вылӧ да эз и волы бӧрсӧ, мыйта морт мунлісны таті Сыктыв йылысь уна нэмъяс чӧжӧн, и кымынӧн эз нин сэсся талявны тайӧ туйсӧ бӧр локтігӧн, и бӧрдысь-колльӧдысь тьӧткаяслӧн чужӧмъясыс мыччысьлӧны меным; мамӧӧс со аддза и, и неважӧнся пӧрӧдчан серпасъяс вуджӧртӧны — тӧлӧн джынйӧнӧн ӧд лои швыркйӧдлӧма-кыскалӧма лучковка; и уна винаӧн грездысь грездӧ рекруталӧм-гуляйтӧмӧй син водзын; сэсся тшӧтш дойдыштӧ менӧ норлун сыысь, мый немся ныв оз колльӧд менӧ, Гӧрд Ӧльӧшӧс колльӧдӧны, мукӧдӧс, а менӧ — оз, медшӧр колльӧдысьыс кӧнкӧ карын олӧ, код тӧдас, аддзысьлам ли ог ли...
Зимовйӧын, верст нелямын рӧдтӧм бӧрын, Капит дядь шуис шойччӧдыштны вӧвъясӧс.
Да и аслыным миянлы коліс жӧ шонтысьыштны — пӧкмелля вывсьыд тай мортыд торйӧн нин ёна кӧдзалӧ доддяд вугралігӧн.
Пемыд вӧр пытшкысь — тинь-тили-линь! — петім ыджыдкодь кушинӧ.
Ӧтка керка сулалӧ, пемыд ӧшиньяса.
Гораа увтчигтыр пон уськӧдчис паныд.
Тӧдса меным тайӧ керкасӧ видзысьыс: кор медводдзаысь кывтлі пурйӧн, карсянь гортӧдз бӧрсӧ тапиктім подӧн, кыксё кызь вит километр, нёльысь ковмис узьмӧдчыны кузь туй вылын, бӧръя войсӧ узим тайӧ зимовйӧас.
Помнита, буретш вӧлі зэра да тӧла войыс, да ёна на и радлім Шыр другкӧд, мый веськалім вевт улӧ, косінӧ...
Кӧть ӧні кадыс вӧлі нин асъя вой, керка пытшкӧсын пырысь-пыр жӧ биасисны.
Дерт, кывтӧг эз овны пон увтчӧмсӧ да вӧвъяс лэдзаліг-сёӧдіг миянлысь гора ноксьӧмнымӧс.
Важыс на жӧ и вӧлӧма татчӧс кӧзяйкаыс — ар сизимдас гӧгӧра пӧч.
Сійӧ шыльӧдіс-веськӧдаліс узигас нӧшта нин ёна чукырасьӧм-нямрасьӧм чужӧмсӧ да меліа шуаліс:
— Пырӧй, пырӧй, бур йӧз, пырӧй шонтысьӧй.
— Здорово, Марпа! — пондіс муркакывны лӧсйӧм стенъяса керка пытшкӧсын Капит дядьлӧн гӧлӧсыс. — Тэ нӧ век на ловъя?
— Эз на тай енмыс идрал... — кыдзи и колӧ важ тӧдсалы, небыда вочааліс мӧдыс. — А тэ нӧ эськӧ кытчӧ нин бара мӧдін, кунды-мундыыс?
Оз пукалсьы гортад?
— Пиӧс колльӧда армияӧ, ӧні нин курас-карасӧс ассьым.
— Коді нӧ эськӧ тэнадыс?
Кӧнкӧ, со этайӧ медкузьыс? — бабуш сорасьтӧг бӧрйис миян пӧвстысь Пиконӧс.
— Сійӧ и эм.
— Став пияныд тэнад ӧткодь бала серти керӧмаӧсь, мукӧдкӧд он сор.
— Бабуш, — торкис пӧрысьясӧс Гӧрд Ӧльӧш, — миян юръяс косялӧны-висьӧны.
Он дивит, ми кӧ пукалыштам пызан саяд?
— Петлӧ, зонмӧ! — лап кучкысис пӧчӧ. —
Коді нӧ рекрутъясӧс дивитлӧ? Пуксялӧй, пуксялӧй!..
А ме, час, самӧварӧ би лэдза, рытсяньыс, кӧнкӧ, кӧдзаліс нин..
Быд новобранечлӧн вӧлі тшамъя ыджта нопйӧн — мыйсӧ сӧмын абу сӧвтӧмаӧсь наӧ рӧдняясыс!
Менам аслам мукӧд серти эз жӧ вӧв гӧльджыкӧн — тьӧткаяс да вокъяс быд пӧлӧс сёянсӧ жӧ кыськӧ судзӧдӧмаӧсь.
Ми лэпталім кузь пызан выв тыр сёян и юан.
Чольснитім кружкаясӧ спирт да, уна сёрниттӧг на, лӧсыштім-юим, мед ӧдйӧджык шонавны.
Сэсся медводз ставӧн уськӧдчим Пиконлӧн закуска вылӧ — косьтӧм дозмӧр кӧя вылӧ, кодӧс миян, Сыктыв йылын, шуӧны клупӧн...
Ок и чӧскыд жӧ сёян тадзисӧ косьтӧм, буретша солалӧм клупыс!
Яйыс топалӧма, гӧрдов из кодь лоӧма, но бура чуктӧ пинь улад, сідзи и сылӧ вомад, и быттьӧ ӧтпырйысьӧн сетӧ бурмысь лолыдлы вӧр-ваыслысь став чӧскыдсӧ и пӧтӧссӧ.
Ыджыд артельнӧй самӧвар лэптім пызан вылӧ, чай юим, бӧр гажмим.
— Эстшӧм молодечьяс бара мунӧны армияӧ... — ышлолалӧ Марпа пӧч; сійӧ юыштіс жӧ спиртсӧ чай сорӧн. — Йи кодь йӧз бара мунӧны, шондібанъяс.
Кыськӧ тай со век на сюрӧны салдатъясыд...
abu
И пырысь-пыр жӧ гажмӧм Капит дядь воча чошкӧдіс ыджыд сюзьлӧн кодь дзормӧм-нитшсялӧм чужӧмсӧ:
— Да, кунды-мунды, кыдзи нӧ оз сюрны Коми муысь салдатъяс! Марпа!..
Чайтан, тэа-меа кӧ пӧрысьмим, Коми муас некодлы нин сэсся чужтыны салдатъяссӧ?
Эта пасьта муас?..
Зонъяс, ноко, вай нӧшта койыштӧй пӧсь гор вылас...
Юам салдатъяс вӧсна, и мед век найӧ петӧны Коми муысь!
Ми юим.
А гажмӧм стариклӧн помавтӧм на вӧлӧма сёрниыс: юыштӧм бӧрас ниркнитіс яланитшсялӧм вом доръяссӧ да пӧся шуис:
— Кӧсъян кӧ тӧдны, Марпа, коми салдатъясыд век мунлӧмаӧсь первой сортӧн.
Век рочьяскӧд орччӧн.
Повтӧмӧсь война вылын.
Лыйсьыны бура кужӧны, вӧралысьясыд.
И мукӧд быдторсӧ кужӧны керны...
Шуӧны, Ермак отрядын нин вӧлӧмаӧсь комиясыд, вот!
Тӧдан-ӧ тэ, Марпа, коді сэтшӧм Ермакыс?
— Ог тай ме тӧд...
Кысь меным, неграмотнӧйыдлы, быдторсӧ тӧдны...
— Сибыртӧ коді медводзӧн босьтіс, вот, кунды-мунды!
Нёльсё во колис сысянь...
— Господи, и век воюйтӧны... — ас ногыс гӧгӧрвоис ышмӧм старикӧс пӧрысь кӧзяйка.
— А кор тай Россияыд пусь-паськерис Напальонӧс, ӧти генераллы сэтшӧма кажитчӧмаӧсь коми-зыряна салдатъясыд, мый весиг аслыс сарыслы сетас прошенньӧ...
— Кутшӧм прошенньӧ? — сетчыштіс стариклань ӧзйысь синъяса Ӧльӧш.
— А мед кык вершӧк вылӧ чинтыны коми-зырянаӧс босьтан нормасӧ.
Мед и медся ичӧт тушааяссӧ босьтны армияӧ — сэтшӧм бур салдатъяс пӧ найӧ.
Ме гӧгӧрвои: мудер старик, дерт, эз пӧрысь кӧзяйка ради пан татшӧм сёрнисӧ, а ёнджыкасӧ миян, армияӧ мунысьяс, ради.
И медся сатӧкинас дзенгисны сылӧн кывъясыс, ыззьӧм сьӧлӧмъясӧн ми кывзім сійӧс.
— Либӧ гражданскӧй войнатӧ босьт, Марпа, — ӧддзӧм вывсьыс водзӧ висьтасис Капит дядь. — Став фронтъяс вылас тышкасьӧмаӧсь жӧ комиясыд...
Ачым ме вӧлі кавалерияын, Варшава дорӧдз кырссьыштлім...
Э-эк, вӧлі кадыс!
Лэчыд сабляяс чардби моз югъялӧны том киясын...
А бӧръя война дырйиыд, Марпа, менам Ладимерлы нёль орден сетӧмаӧсь.
Кунды-мунды!..
Эз кӧ усь аслас танкын, ӧні эськӧ генералӧн вӧлі...
Ок, Ладимер!..
Старик ӧтпырйысьӧн кыдзкӧ нюрсмуніс, рушмис да вынтӧма лэдзчысис лабич вылӧ.
— Мый эсся керан да он кер, Капит... — ышловзис Марпа пӧч. — Менам тай со куим пи жӧ пуктісны юрнысӧ...
Ӧні сэсся куш ӧтнам коли.
— Да, Марпа, да...
Тӧда ме...
Гашкӧ, тэныд, нылӧ, йӧз дінас нин колӧ сэсся петны татысь? — сьӧлӧм сетӧ Капит дядь. — Сиктас, йӧз дінад, век нин гажаджык...
— А коді сэні менӧ виччысьӧ, Капит? — воча ышлолалӧ мӧдыс, сӧнӧсь-гӧрӧдӧсь кияснас пу пань воропӧдыс бергӧдліг. — Тані менам велалӧмаджык нин...
Кӧзяинкӧд дас во олім тані, эсся и сытӧг нин со мый дыра...
Быд ёль тӧдса, быд мыс йыл и быд пу.
Накӧд сёрнита, аслам пиянкӧд моз...
Лэч туй вӧдита на...
Синмӧй аддзӧ на пищальӧн лыйны и.
Ветымын ур таво кыйлі, весиг ӧти йӧй тулан на веськавліс лэчкасигӧн...
Понйӧй бур, Найдаӧй, ёна отсасьӧ.
Сӧмын тай пӧрысьмыны пондіс, белянаыд...
А сідзсӧ мый эсся — олам на, немтор норасьны.
Эсся вед, Капит, ветлысь-мунысьяс дырйиыд кыдзкӧ быттьӧ и гажаджык.
Бур йӧзсӧ шонтыштан да, пӧсь ваӧн юктыштан да, век нин долыдджык сьӧлӧм вылад — абу на дзик колтӧм бур йӧзыслы...
Менам сьӧлӧмӧй дзугыльтчис Марпа пӧчлӧн висьтасьӧмысь, да петі ывлаӧ.
Лэдзалӧм вӧвъяс азыма мурчкисны турун.
Найда пон матыстчис ме дінӧ, ун тӧдтӧм керка видзысь, чикыльтӧм бӧжнас легӧдӧ, быттьӧ кӧсйӧ висьтавны — бурӧн пӧ ме тэ дінӧ локта, ог лёкӧн...
Тэ кӧ бурӧн, и ме сідзи жӧ!
Ме пыралі керкаӧ да петкӧді вильӧдӧм дозмӧр лыяс, кымынкӧ шаньга.
Найда азыма пондіс калскӧдны, ме вылӧ аттьӧалана синъясӧн видзӧдлывлігтыр.
Лым дугдӧма усьны.
Кымӧръяс костӧ, пыдӧстӧм йирӧ моз, быльснитӧма помӧдз гӧгрӧсмытӧм на югыд тӧлысь.
А сысянь неуна вылынджык югыд кодзув дзирдалӧ.
Ме чатӧртчи да дыр видзӧді на вылӧ...
Колльӧдчӧмысь менам лолӧй абу на помӧдз ыркалӧма.
И дыр кежлӧ ме муна чужан муысь...
А гашкӧ, ме ачым эсійӧ торъялӧм кодзулыс да?
А тӧлысьыс — ӧти ныв?..
Век орччӧн моз жӧ, век кӧнкӧ матынӧсь уйӧны найӧ олӧм енэжӧдыс, но некыдз жӧ оз вермыны сибӧдчыны...
Сідзи мыйлакӧ лӧсьӧдлӧ олӧмыс, век не миян ног...
Визинын миянлысь шырисны юръяснымӧс.
И сэксянь ми пондім нин кывны ас выланым армейскӧй дисциплиналысь кӧртвома домсӧ, коді вочасӧн пондіс пыр ёнджыка зэлавны.
Но кор ми медводдзаысь видзӧдлім ӧта-мӧдным вылӧ кушӧдз шырӧм юранас, ӧдва и тӧдім ёрта-ёртӧс.
Ок, и урӧдинаяс!
Сэсся, чур-чермунлӧм бӧрын, ми пондім косявны-серавны ӧта-мӧдным вылын, сэтшӧма серавны...
— Пикон! — чилзӧ Ӧльӧш. — Тӧдан он тэ ӧні код кодь?..
Тэ ӧні куштӧм юра сюзь кодь!
— А тэ кульӧма урӧс ур кодь, — воча гигзьӧ Пикон.
— А Федялӧн капуста кӧчан пельпомъяс вылас! — оз ӧвсьы Ӧльӧш.
abu
Пӧттӧдз сералӧм бӧрын менам виччысьтӧг мӧвпыштчис: а кыдзи нӧ ме, этатшӧм полӧкалӧыс, петкӧдча югыд тӧлысьыслы карас?
Не серамӧдз нин сэсся лоис...
Некор ме эг чайтлы, мый юрси кушӧдз шырӧм сэтшӧма вермӧ урӧстыны том мортӧс...
Ми колльӧдім гортлань бӧр туйӧ Капит дядьӧс.
Ме тшӧтш топӧдчылі стариклӧн кӧтасьыштӧм, табак кӧрӧн чорыда ӧвтысь дзор бурысь дінӧ.
И сійӧ здукас помӧдз гӧгӧрвои, кутшӧм донаӧн меным лоӧма тайӧ гажа да бур мывкыда мортыс.
— Дашкӧ эсся, ме ог нин аддзыл тіянӧс, кунды-мундыясӧс...
Дыр кӧ понданныд служитны... — сьӧлӧмтӧ кырыштанаа шуис Капит дядь. — Олӧм помӧс быттьӧ понді кылны бӧръя кадас...
Абы нин ылі ягъяс сайын сія...
— Дугды, Капит дядь, — сьӧлӧмсянь шуа ме сылы. — Сирӧд мыр кодь на зумыд тэ.
Капит дядь вӧрзьӧдіс вӧвъяссӧ.
Кытчӧдз эз саяв рытъя рӧмыдас, ме век видзӧді сы бӧрся.
2
Сыктывкарлань матыстчигӧн менам сьӧлӧмӧй пондіс мый вермӧмсьыс нетшкысьны морӧсысь — мед пановтны ньӧжйӧ дзужгысь машинасӧ да регыдджык воӧдчыны, ӧдйӧджык лэбовтны сэні олысь ӧти морт дінӧдз.
Миянӧс, новобранечьясӧс, йӧршитісны важ техникумӧ: Эжва, Сыктыв, Луз, Мезень, Печора вожъясысь не ӧти сё морт чукӧрмӧма.
Кызь арӧса зонъяс — вӧр лэдзысьяс, вӧралысьяс, кылӧдчысьяс, гырысь нопъясаӧсь ставӧн, абу ёна мича паськӧмаӧсь, кызвыннас уджалан фуфайкааӧсь да мый да.
Мед сӧмын кыдзкӧ-мыйкӧ воӧдчыны армияӧдз, а сэні сэсся, дерт, казеннӧй военнӧй паськӧм сетасны, и бур кӧлуйсӧ нинӧмла таргайтны, верман на и воштыны.
Ме вӧзйыси сыктывсаяс вылын ыджыдлысь — мися, быть колӧ петавны карас.
Сійӧ первойсӧ эз и кӧсйы сёрнитны та йылысь — ме пӧ ачым на ог тӧд, корджык кутасны водзӧсӧ нуӧдны миянӧс.
Но кор ме пӧся шуи, мый тайӧ ветлӧмсьыс менам олӧмӧй дзик мӧдарпуткыль вермас бергӧдчыны, бур мортыд сетчис.
Сӧмын пӧ вой шӧрӧдз мед вӧліс бӧр локтӧма.
Вӧлі пемыд нин, январь тӧлысся кӧдзыдкодь рыт.
Кок улын дзуртіс лым, жвичкис-сьыліс ассьыс сьылансӧ.
Сэтшӧм жӧ яра діпкис-нӧйтчис кӧсичаясын и быдлаын менам вирӧй, матӧвоӧмӧн тшӧтш сьыліс прӧщайтчан сьыланкыв.
Педучилищеса общежитиеын ме вылӧ зэв донъялана синъясӧн видзӧдысь нывъяс висьталісны, мый Дина Костина эз на во училищеысь, буракӧ пӧ лыддьысьӧ библиотекаын.
Ме чепӧсйи училищелань, регыд и вои мича ыджыд керка дінӧ — код тӧдас кор тэчлӧм кирпичыс еджыда сярвидзӧ, кыпыда видзӧдсьӧны и вичколӧн кодь гӧгрӧс юрйыла ӧшиньясыс да пельӧса югыд тшупӧдъясӧн водзлань сетчӧм башенкаясыс.
Куим судта важ керкаыс дзоньнас кажитчис чача кодь кокньыдӧн да лӧсьыдӧн.
Паськыд да зэв джуджыд из поскӧд увлань жбыркйӧдлісны шочиника петысь нывъяс, кык зон лэччисны и.
Но Дина век эз тыдав.
Меным окота вӧлі пыравны пытшкӧсас да юавны, но кыдзкӧ вӧлі и яндзим пырны татшӧм керкаас — ӧд ме сэтшӧм лёка пасьтасьӧма: быгалӧм важиник фуфайкаа да дӧмаса гынсапӧга, би дорын узьлігъясӧ чишкасьӧм пеля шапкаӧй абу кавалерлӧн кодь ни.
abu
Дыркодь ме кӧйялі-йӧжгыляси уна тшупӧда крут пос помас.
Кӧсйылі нин выльысь котӧртлыны общежитиеас — мися, гашкӧ, падвежасим, — но сэки, медбӧрын, выліас, электричествоӧн югзьӧдӧм ӧдзӧсӧд петіс... сійӧ.
Ме воысь дырджык нин эг аддзыв Динаӧс, да ӧні сійӧ меным кажитчис ёна вежсьӧмаӧн, весиг ыджыдджыкӧн, абу-ӧ быдмыштӧма на?..
abu
Джуджыд пос выліын сувтовкерліс бура ыджыд тушаа ныв.
Кузь гӧна руч ку воротника кышӧда, еджыд вурун шалля, еджыд мича чужӧма, — ӧні сійӧ меным кажитчис вӧвлытӧм сӧстӧмӧн да нежнӧйӧн, и ме быдӧн повзьылі сы дінӧ, татшӧмыс дінӧ, матыстчыны кӧсйӧмысь.
Ӧд со и кадыс нин мыйта колис...
Карад, гашкӧ, сійӧ дзик нин мӧд мортӧн лоис...
А збыль ӧмӧй тайӧ нылыс коркӧ, Ыбынын, вӧвлі менам подчинённӧйӧн да быд рыт ваявліс менам мастералан жырйӧ «сведениеяс»?
abu
Но кор сійӧ, мыйыськӧ нюмсермунӧм бур чужӧма, лэччис да пондіс мунны ме дінті, ме, дзик коркӧя дас квайт арӧса зонка моз жӧ ыпъялігтыр, вошӧм гӧлӧсӧн шуи:
— Видза олан, Дина...
Сійӧ шай-паймунӧмӧн сувтіс, синъяссӧ паськӧдіс ме вылӧ.
— Федя!..
Тӧдіс тай...
Весиг мен чайтсис, мый зэв на и радпырысь сійӧ горӧдіс.
abu
— Збыль али мый тайӧ тэ, Федя?..
Кытысь нӧ тэ татчӧ усин?
— Менӧ мӧдӧдіс Зевс...
Видзӧдлыны, кыдзи олӧ сылӧн Диана нима ен...
Дина кыкнан кинас кутіс менӧ фуфайка сосъясӧд да сэтшӧм, сэтшӧм меліа видзӧдліс меным синъясӧ, и сэтшӧм матын вӧлі сылӧн чужӧмыс и сымда пӧсьлун ылькйис синъяссьыс и чужӧмсьыс, мый ме муртса дзикӧдз эг сыв вичко модаа педучилищелӧн пос помын.
— Ок, кутшӧм багатыр тэ лоӧмыд, — Федя!
И сэтшӧм симпатичнӧй...
— А тэ?!
— Мый — ме?
— Ме весиг повзи, кор тэ петкӧдчин выліас...
Оз-ӧ, мися, збыльысь Диана енмыс лэччы джуджыд поскӧдыс...
— Важ моз век мичаа лӧсьӧдлан?
— Збыльысь, Дина, вежсьӧмыд быттьӧ...
Шаньмӧмыд...
— Небось тай велалӧма нывъястӧ ылӧдлыны! — чӧскыда серӧктіс сійӧ.
Ми Динакӧд восьлалам орччӧн бокъясас джуджыда лэптӧм лым толаяса моски кузя, кытчӧкӧ тай восьлалам-а.
Да и меным веськодь, кӧть кытчӧ, медтыкӧ сыкӧд орччӧн-а.
Сӧмын меным тшӧтш и яндзимкодь аслам омӧлик паськӧмӧй вӧсна...
abu
abu
abu
— Сідзкӧ, кырссян-велӧдчан? — юася ме, а аслым сэтшӧм окота сывйыштны Динаӧс коскӧдыс, садь быртӧдз окота кутлыны.
— Да, Федя, велӧдча, таво мӧд курс помала.
— Тӧда...
— А, гашкӧ, он и тӧд?
Мый дыра нин эг аддзысьлӧй да.
Тэ, кӧнкӧ, дзикӧдз нин вунӧдін ме йылысь?
abu
abu
— Вунӧді кӧ, эг эськӧ кӧйяв пос помас рытывбыд...
— А менам, Федя, сьӧлӧмӧй чуть эз пот радӧйла тэнӧ казялӧм бӧрын...
Ме татшӧм шуданас, буракӧ, некор на эг вӧвлы... — Дина друг ачыс босьтіс менӧ сой пӧлӧд, топӧдчыштліс.
— Муртса кок йылысь эг усь ме, Федя, дзикӧдз кокъяс слабитлісны...
Сэсся сійӧ виччысьтӧг ырсмуныштіс:
— Ой, Федя, а карас ӧд тэ, кӧнкӧ, регыдик олысь?
abu
Кор нӧ мӧдӧдчанныд?..
— Ог тӧд, гашкӧ, и асылӧдзыс оз видзны...
Миянлысь оз юасьны...
— Шӧлк юрситӧ нӧ шырисны нин?
— Кушӧдз валсйисны...
— Ноко, пӧрччыв шапкатӧ, петкӧдлы.
— Ог лысьт, Дина...
Полӧкалӧ кодь да, пышъян ещӧ...
Сэтшӧма тэнӧ корси-а...
abu
— Ог пышйы.
Ме нетшышті куш юрысь шапкаӧс би югӧр улын, Дина пырысь-пыр жӧ «ой!» горӧдіс, воча ки кучкис да пондіс куснясьны-серавны.
Ме ӧдйӧджык бӧр шапкааси.
— Эн лӧгась, Федя, сэтшӧм и эм ме пустосмешка...
— А ачыд тай нӧ кӧсъян челядьӧс велӧдны?
— Челядьыдкӧд ме лӧсяла, Федя! — пӧся шуис Дина, быттьӧ абу и серавлӧма. — Накӧд, Федя, меным ёна кажитчӧ...
Практика вылын вӧлі да кӧть ог и лок бӧрсӧ.
Медкокни накӧд, челядьыскӧд, кывзысьӧны бура...
Тіянкӧд ӧд, гырысьяскӧд, сьӧкыд-а.
— Ме тай со кывзыси жӧ — пӧрччи лысӧм юр вылысь шапкаӧс.
abu
abu
abu
— Дугды, Федя, тэ меным быд ногыс дона и... муса...
Дина пыртіс общежитиеас сумкасӧ, сэсся ми мунім ужнайтны ресторанӧ.
Таӧдз, дерт, ме эг на вӧвлы ресторанъясад, Дина сідз жӧ и, но кадыс вӧлі сёр нин, воштысьны некытчӧ.
abu
Сэсся ӧд и янсӧдчыны регыд миянлы ковмас, код тӧдас мый дыра кежлӧ торъявны...
Вина доз ми корим, Дина неуна сӧмын и видлыштіс, а ме пыр жӧ лӧсышті стӧкан тыр.
Мед збойджыкӧн лоны.
Ыджыд залын тырыс вӧліны гажмӧм, ызгысь-больгысь йӧз, зэв ёна куритчисны, лӧз тшын гӧгӧр лювъяліс.
Мен кажитчис: ставыс видзӧдӧны миян вылӧ, сӧмын миян вылӧ, видзӧдӧны да дивитӧны — кысь пӧ тайӧ шырӧм юра шышыс крукыштӧма татшӧм авъя нывсӧ!
Дина, тыдалӧ, яндысьыштӧ жӧ, еджыд чужӧмыс банйӧма — дерт, не войт мында винаысь...
Велӧдчигад сылӧн чужӧмысь шондіӧн да тӧвъясӧн гожйӧдӧмаыс быгалӧма, да алӧй вом доръясыс ӧні торйӧн нин ёна тӧдчӧны, бара на — лым вылын турипув войтъяс моз.
А рудзӧг идзас кодь юрсисӧ ӧні сійӧ гартӧма юр дзибъяс ыджыд тупыльӧ.
Сы ыджда тупыль!
Быдлаті быттьӧ вежсьӧма Динаыс — шылялыштӧма да шаньмыштӧма.
И весиг сёрнитанногсьыс мыйкӧ выльторъяс ме казялі — вежӧраджык лоӧма сёрниыс сылӧн, мӧвпнас веськӧдланаджык да и шуӧмыс карса ногаджык.
Но тайӧ вежсьӧмъясыс ньӧти абу торкӧмаӧсь сылысь коркӧя мелілунсӧ да кыпыдлунсӧ...
И сьӧлӧм тырӧн ме кылі, мый татшӧм Динаыс меным ёнджыка на кажитчӧ коркӧя серти, дас пӧв, сё пӧв ёнджыка кажитчӧ!
И любӧ меным, мый буретш ме, а оз кодкӧ мӧд, Динаыскӧд пукала!
Но сэсся меным сьӧлӧмӧ чунгӧ, мый ме ӧд тані — лунысъя морт, буракӧ, аски нин ог ло, ог ло, и пырысь-пыр жӧ шогӧн да гажтӧмӧн ылькнитӧ лолӧс, и окота меным лоӧ ӧдйӧджык петны татысь, усйысьны ылӧджык, мед нин сӧмын не аддзыны миян вылӧ дзоргысь мужичӧйяслысь кодзлалысь синъяссӧ...
— Тэ тай мыйыськӧ дзугыльмин, Федя? — ывлаӧ петӧм бӧрын тӧждысьӧмӧн юаліс Дина.
— Ме, Дина, повзи... — веськыда шуа сылы. — Сымда йӧз карас...
Сымда зон...
Мичаыс и тӧлкаыс...
А ме сы дыра кежлӧ муна тэ дінысь.
— А Россия пасьталаас нӧ мича нылыс этша? — воча шуис Дина, эз жӧ зэв долыда шу. — Этша али мый зон пӧрйӧгыд, тэ ногӧн кӧ думайтны?
— Служитігас нӧ кутшӧм ныв, Дина?
— А увольненньӧясыс?
Этшаӧн али мый нин гӧтыръясӧн воисны армиясьыс?
Аддзан кутшӧмкӧ краляӧс сэні, и Динаыд, бара на, эм кӧть абу...
— Мыйла нӧ сідзи шуан, Дина...
— А мый нӧ, век сідзи и лоӧ да...
— Ме тэ йылысь век медъёна думайта, Дина, кӧть кор...
Ме ог и тӧд, мый мекӧд лоӧ, дзикӧдз вылӧ кӧ вошта тэнӧ...
— Збыль али мый, Федя?
Он ылӧдлы тэ?..
— Збыль, Дина, таысь збыльджыкыс оз овлы...
Ми веськалам кутшӧмкӧ пемыд пельӧсӧ да, ӧта-мӧдысь яндысьтӧг нин, садь быртӧдз окыштчам.
Некор тӧдлытӧм шудӧн ыпъялӧ менам лолӧй...
Но недыр мысти лёк дой бара на чунгӧ сьӧлӧмӧ — ӧд аски ме ог нин ло Динакӧд.
Ог ло!..
Кӧні нӧ ме, йӧй омӧлик, водзджыксӧ вӧлі?!
— Ой, салдат, дзикӧдз яндзимӧс вошті тэкӧд... — пӧся шӧпкӧ меным Дина вомӧ сотчысь вом доръяснас. — Эстшӧм горш тэ вӧлӧмыд окасьнысӧ...
И ми окасям, окасям пом ни дор...
Неуна сайкалыштӧм бӧрын ми казялам, мый кар весьтӧ, рытладорсяньыс кыпӧдчӧма ыджыд югыд тӧлысь.
А неылын сійӧс бара на колльӧдӧ дзирдалысь кодзув.
— Кутшӧма югзьӧ талун тӧлысьыс! — шензьӧ Дина. — Гашкӧ, сійӧ тшӧтш и миян понда татшӧмасӧ югзьӧ?
Мед ми бурджыка аддзим ӧта-мӧднымӧс.
Ёнджыка видзӧдім ӧта-мӧдным вылӧ.
А, Федя?
— Сідзи и эм, буракӧ...
Ми, ӧта-мӧд бердӧ дзескыда топӧдчӧмӧн, дыр сэсся чӧла видзӧдам му пасьталасӧ кельыд югыдӧн ойдӧдысь ыджыд тӧлысь вылӧ.
Ӧні нин дзикӧдз гӧгрӧсмӧма сійӧ, доръяссӧ быттьӧ лэчыд пуртӧн чилснитӧмаӧсь-вундӧмаӧсь, сырзьӧм чир оз тӧдчы.
— Видзӧд, Дина, тӧлысь вылас карнана ныв сулалӧ.
— Да, Федя...
Зэв ыджыд ведраяса карнан тай лэптӧма пельпом вылас.
Коньӧр, весиг кусыньтчӧма сьӧкыдысла...
— Ӧшмӧс срубыс со тыдалӧ кок улас и...
— Тыдалӧ и эм, Федя...
А гӧгӧр лышкыда ойдӧма тӧлысьлӧн кельыд, сьӧлӧмтӧ нормӧдыштысь югыдӧн.
Паркса томиник пуяс лӧза вуджӧрасьӧны шыльыд лым вылын.
Шочиник эзысь киньясӧн югъялыштӧ лымйыс.
Сэтшӧм лӧсьыд меным Динакӧд...
Ок эськӧ, некытчӧ кӧ эз ков мунны сы дінысь!..
Эз кӧ ков...
Но ӧд талунсӧ ме тан на!..
Сы дінын...
abu
Менам выльысь ыпнитӧ вирӧй...
Жар биын быттьӧ ме сотча...
— Дина...
Тӧдан, мый...
Тавой миянлы оз ков янсӧдчыны...
Войбыд...
Кылан...
Менам тӧдсаяс эмӧсь карас...
Ылыс рӧд пом...
Мунам на ордӧ...
Асланыс керка налӧн...
Мунам...
Войбыд кежлӧ...
Кыкӧн лоам...
Куш кыкӧн...
Гӧгӧрвоан?..
— Огӧй, Федя, мый тэ лоин...
Оз ков, муса мортӧй...
Ӧвсьы вай, — повзьӧ Дина.
Сійӧ тіралӧ, дзикӧдз шӧйӧвошӧма.
— Мый нӧ огыс, Дина!
Мунам, мися...
Медбӧръя вой!..
— Федя, дона мортӧй, муса мортӧй, оз ков ӧні тайӧс вӧчны! — Дина кватитіс менӧ киясӧд, кевмысяна видзӧдӧ синмӧ, лов тырнас корӧ. — Кывзысь менсьым кӧть ӧтчыд...
Сытӧгыс ме тэнӧ бурджыка виччысьны кута, сё пӧв ёнджыка виччысьны кута...
Огджык ылав...
Гӧгӧрвоан?..
Сӧмын тэнӧ виччысьны кута...
Ӧтнадтӧ!..
Вот мийӧ, Федя, сизим ныв олам жырйын...
Квайтӧныс ӧддьӧн шаньӧсь, андел кодь сӧстӧмӧсь...
А ӧти гуляйтӧ лёк ногӧн...
Тадзи жӧ жӧникыскӧд, армияас колльӧдтӧдз, узьлӧма и ӧні дзикӧдз тшыксис...
Мӧд во пукалӧ ӧти курсын...
Некутшӧм дум сылӧн абу велӧдчӧм йывсьыд...
Гуляйтӧм йылысь сӧмын думъясыс...
Кыдзи нӧ, Федя, татшӧмыс челядьсӧ пондас велӧдны, коркӧ кӧть и помавлас училищесӧ?..
abu
abu
— Да мый нӧ тэ меным пу йылысь турияссӧ висьтавлан?! — радейтӧмӧн и скӧрлунӧн ыпъяла ме. — Тэ нарошнӧ менӧ тетьйӧдлан...
Тэнад, буракӧ, кутшӧмкӧ петук эм нин карас!..
— Да мый тэ, Федя!..
Тадзи ӧд он жӧ шу!..
Да коді нӧ меным колӧ тэ дырйи?..
Этатшӧмыс дырйи...
Вай ме тэнӧ, Федя, бурджык сёысь дорвыв окышта!..
Сӧмын тэ эн лӧгав...
Видзӧд, ме дзикӧдз яндзимӧс вошті — ачым лезита окасьны...
Менам оз тырмы вынӧй пыксьыны окасьӧмысь, но Диналӧн вом доръясыс водзӧ на чажнитӧдӧны менӧ.
— Мунам, Дина, тӧдсаяс ордас!
Вай мунам...
— Да мый нӧ тэ, Федя!..
Ок, вед тэ кутшӧм!..
— Сідзкӧ, тэ он радейт менӧ...
— Да кыдз нӧ ме ог радейт! — Дина сыркмуніс-бӧрддзис да ляскысис меным морӧс вылӧ.
Сэки сӧмын ме пытшкын лӧньыштіс яр биыс: нывбаба синваыд век лэчыд пуртӧн моз кырыштӧ менӧ. — Нёль во чӧж нин сӧмын тэ йылысь думъясӧй...
Медся мича, медся пӧсь думъясӧй... — лимзалӧ Дина.
— Дугды, Дина, бӧрднытӧ, мый тэ... — ме топӧда сійӧс, ӧні сэтшӧм коньӧр кодьӧс, но нӧшта на мусаджыкӧс, морӧс бердӧ да шыльӧда, шыльӧда дрӧгнитышталысь мышкӧдыс.
Ӧні меным немтор нин оз ков таысь кындзи, мед сӧмын не дойдны сійӧс, мед сӧмын сылы, Диналы, лӧсьыд вӧлі.
Ӧні нин меным юръяндзим лёкног йӧйталӧмӧйысь...
— Мукӧд дырйиыс ме пола тэысь, Федя, — лӧньыштӧмӧн нин шуӧ сэсся Дина. — Сэтшӧм тӧлка и бур тэ сідзсӧ, а мукӧд дырйиыс ош кодь скӧрӧн овлан.
— Ок тэ, Дина-Диана, — мыжа моз ышлолала ме. — Мый нӧ ме верма вӧчны, кор тэ дырйи быттьӧ жар биӧ веськавла, юр садьӧс воштыла.
— А тэ, Федя, дона мортӧй, велӧдчы кыдзкӧ кутыштавны асьтӧ татшӧм здукъясас.
Мед садьтӧг не сетчыны йӧй выныслы...
Мыйкӧ дыра кутчысьыштін, ыркалыштін, и бӧрас сэсся оз ковмы каитчыны...
— Мед эськӧ меным дзик мӧдтор вӧсна эз ковмы каитчыны, — гажтӧмпырысь шуа ме Диналы. — Сыысь каитчыны, мый аслам небыд сьӧлӧмӧй понда кывзыси ӧні тэнсьыд...
— Эн ӧшӧд юртӧ, мушкетёр! — бӧр кыпыдмис Дина. — Ветлан армияӧ и бӧр воан.
А ме понда виччысьны тэнӧ.
Сэтшӧма виччысьны!
Ӧтнадтӧ виччысьны...
И тэнад сьӧлӧмыд, гашкӧ, ёнджыка жӧ пондас лэбны ме дінӧ, важ моз сӧстӧмыс дінӧ...
Но тырмас сэсся, тырмас окасьнытӧ.
Аски кежлӧ кольышт вом доръясӧс.
Аски ме ог мун училищеӧ, асывсяньыс воа тэ дінӧ колльӧдчыны...
А асывнас миянӧс, сыктывсаясӧс, кыпӧдісны водза-водз да и сӧлӧдісны машинаяс вылӧ.
И веськӧдчим ми Княжпогостлань, кӧрт туй станциялань.
Сыктывкарӧдз кӧрт туйыс сэки эз на вӧв нюжӧдӧма...
Сы мында сэсся ме и аддзылі Дина-Дианаӧс.
Медбӧръя мелі кывйыс лои шутӧм миян.
И кузь туйӧ эг босьт ме сьӧрысь сылысь медбӧръя мелі видзӧдлассӧ да пӧся окыштӧмсӧ...
3
— <rus>По росту в одну шеренгу становись</rus>!
Шуйга сойсӧ боквыв шыбитігмоз, юрӧб гӧлӧсӧн кыпыда горӧдіс старшина, и ми — шырӧм юра, унаысь нин пеславлӧм «хб» формаа да кирза сапӧгъяса салдатъяс, ыж чукӧр моз ӧта-мӧднымӧс йӧтлалігтыр, уськӧдчим стройӧ.
Быдӧнлы, буракӧ, окота ыджыдджыкӧн кажитчыны да водзӧджык веськавны, та вӧсна первойысьтӧ вель дыр сувтӧмыс лоис, и юралысь гӧлӧса старшиналы ковмис тэрмӧдлыштны:
— <rus>Живей, живей, соколіки</rus>!
Медбӧрын ми нюжӧдчим-сувтім, казарма кузяла личыда лэдзӧм гез моз вужинь-вежыньӧн.
Старшина да сержантъяс ветлӧдлісны миян водзӧд, кодсюрӧӧс перйывлісны сувтӧминсьыс, бӧрланьджык вештывлісны — эн кӧ пӧ удит кызь во чӧжӧн быдмыны, нинӧмла ӧні водзӧ сюйсьыны...
Ме ачым кок чуньяс йылын кыпӧдчышті, но сюсь синма старшина, буракӧ, казяліс менсьым легӧмӧс, нетшыштіс жӧ стройысь да бӧрвыв кык морт сайӧдз вештіс.
Медбӧрын тадзи рӧвняйтӧмыс помасис, старшина кӧрӧм гӧленя кром сапӧга кокнас дзуртіс-муніс строй юрӧ, кӧні сулаліс Пикон, видзӧдліс миян вылӧ да скӧрысь горӧдіс:
— <rus>Ну що это за строй!</rus>
<rus>Не строй, а кишка свинячья.</rus>
<rus>Эй ты, чего бурдюк свой картофельный выставил?</rus>
<rus>Ты, ты!..</rus>
<rus>Подтяні...</rus>
<rus>А ты прими свои костыли.</rus>
<rus>Да грудь, грудь — колесом!..</rus>
<rus>Що — нема груди?</rus>
<rus>Грудь как у горобца колено?</rus>
<rus>Ничого, будет у тебя грудь, наживешь...</rus>
<rus>Да що ты так печально глядишь на меня?</rus>
<rus>Як с рубля сдачу просишь?</rus>
<rus>Веселей, веселей, соколіки!..</rus>
<rus>Грудь четвертого чоловика щукайте!</rus>
<rus>Да не выставляй башку свою, ровно гляди</rus>...
Ыджыд тушаа тшап старшина шуркъяліс миян водзті ӧтар и мӧдар — кодлыкӧ личӧдӧм вӧня кынӧмас тапкыліс — зэлӧд пӧ ӧні жӧ; кодлыкӧ ылӧдз петӧм сапӧг ныръясас чужйыштліс, кодлыськӧ юрсӧ лэптыштліс щӧка лыӧдыс...
Сійӧ и гажаа шмонитіс, и скӧраліс, а ён гӧлӧсыс юраліс ыджыд казармаын арся лӧнь вӧрын моз...
Медбӧрын веськӧдіс-зэлӧдіс сійӧ кузь гезсӧ да шуис бурмӧм сьӧлӧмӧн: «<rus>От теперь — добро</rus>!»
— Ӧні ми юкам тіянӧс куим взвод вылӧ, — висьтавліс старшина, — и мед водзӧ кежлӧ эз сэсся вӧв сувтӧма, кытчӧ оз ков.
А дзоньнас ті кутанныд лыддьысьны батареяӧн... — Сійӧ юкис кузь гезсӧ куим пельӧ, мыйысь первой взводӧ веськалісны медгырысьясыс, мӧдӧ — шӧркоддемджыкъяс, а коймӧдӧ колис став кизьыс да шегыс...
Ме веськалі первой взводӧ, весиг юрланьысджык на, и таысь меным зэв нимкодь лои...
— А ӧні ми видзӧдлам, мыйджык ті кужанныд вӧчны. — Старшина петіс казарма шӧрӧ да горӧдіс: — Батарея-а... — ми ставӧн пружинаяс моз зэвтчим, а сійӧ тай кыдз косьӧбтас кӧдзыд дырйи потысь чурка моз: — <rus>На-пра-а-у!</rus>
<rus>Арас-ы-два</rus>!
Миянӧс быттьӧ гӧгӧрвотӧм вын нетшыштіс сулаланінысь: ми ырсмунім-бергӧдчим, коді кыдзи кужӧ.
Но зэв кузя миян нюжаліс бергӧдчӧмыс, сапӧга кокъяс дыркодь тотшкакылісны гора пӧвъя джоджас.
А унаӧн и дзик мӧдарӧ бергӧдчисны...
— <rus>Що!</rus>
<rus>Это поворот</rus>?!
— чуймис старшина. — Ноко, видзӧдлӧй ме вылӧ. — И ачыс аслыс командуйтіс: — <rus>На-пра-а-у!</rus>
<rus>Арас-ы-два</rus>! — Да и вынысь нярснитіс-бергӧдчис, лыйӧм шы моз шковгис-сибӧдіс шуйга коксӧ веськыдыс дінӧ, сӧмын и зятмунісны дорӧм бӧрляясыс.
Сэсся сійӧ ачыс аслыс жӧ командуйтіс: «<rus>Нале-е-у</rus>!»
Сэсся шуркнитіс-бергӧдчис «<rus>Круу-гом</rus>!» — а ми, вомнымӧс паськӧдӧмӧн, видзӧдім сы вылӧ.
Старшиналӧн быд вӧрзьӧм кыдзкӧ быттьӧ ачыс лӧсьыда чуктыліс-артмыліс; вылын морӧса, паськыд комсоставскӧй тасмаӧн топыда асыкалӧм гӧгрӧс коска тушаыс сылӧн быттьӧ эз вермы сэсся мӧд ногӧнсӧ вӧрны...
А кор сэсся сійӧ выльысь сетіс командасӧ бара миянлы, ме бергӧдчи сэтшӧм сьӧлӧмсянь, сэтшӧма колскӧбті веськыд кокӧн, мый муртса эз пазьмунны воча зятнитысь кок шегъясӧй, а ёна доймӧмысла син водзӧй весиг пемдыліс...
А кор старшина равӧстіс команда «<rus>Кру-у-гом!</rus>
<rus>Арас-ы-два</rus>» ме сэтшӧма ӧдӧбтси, мый, буракӧ, кык пӧв бергӧдчи, эг кӧ унджыкысь на, некыдз эг вермы сувтны...
Сӧмын сэки ме верми сувтны, кор зураси орчча ёрткӧд, коді мыйлакӧ бергаліс дзик мӧдарӧ, меным паныд, буракӧ, бергӧдчӧма веськыд пельпомланьыс...
Быттьӧ кык шӧйтысь метеор ми трачкысим ӧта-мӧднымкӧд...
Да сӧмын ӧмӧй ми!
Дзоньнас миян стройным, кодӧс муртса на кызмырдӧн шыльӧдісны да веськӧдісны, пырысь-пыр жӧ дзугсис, пазьмуніс, быттьӧ ыджыд бушков сійӧс чашнитіс.
А ӧд некутшӧм бушков эз вӧв, вӧлі сӧмын команда «<rus>кру-у-гом</rus>!»
Старшиналӧн шыльыд чужӧмыс нюмрасис-вежнясис, кӧть и стрӧг командир, но и то мортыдлӧн, буракӧ, серамыс петіс.
— <rus>Ну — бараны</rus>! — скӧравтӧг мургис сійӧ. — Вот пӧ сэсся и видлы вӧчны тайӧ сырӧметьсьыс бур салдатъясӧс.
Но ладнӧ, вӧчам.
Водзӧсӧ тіянӧс кутасны песны помкомвзводаяс, найӧ регыд пыркӧдасны тіянлысь став гражданскӧй буснытӧ...
А ӧні миянлы колӧ быд взводын бӧрйыны песельникъясӧс.
Да-да, мый нюмъялад?
Песельникъясӧс и эм!
Сы вӧсна, мый песняыс салдатлы сэтшӧм жӧ колантор, кыдзи и винтовка да, кӧсъянныд кӧ тӧдны, — рок лэптысь пань...
Кор юргӧ гажа песня, сэки салдатлӧн лов вылас кыпыдджык, бурджыка служитсьӧ сылы...
Аддзанныд, кутшӧм ме здоров да гажа?
А юавсьӧ — мыйла?
Да сы понда, мый ме радейта сьывны...
abu
Сійӧ матыстчис миянлань, водзынджык сулалысьяслань, да юаліс:
— Но, первой взвод, кодӧс ті шуанныд песельникнас?
Ми чӧв олам, ми этша на тӧдам ӧта-мӧднымӧс.
Старшина матыстчис медводзын сулалысь Пикон дінӧ, чатӧртчыштӧмӧн видзӧдліс чужӧмас.
— Гашкӧ, тэ, гренадер, бура сьылан?
Кыдзи овыд?
— Прокоп Космортов, — букӧстіс мӧдыс.
— Абу Прокоп, а салдат Космортов.
И быть колӧ шуны — товарищ старшина.
Ноко, выльысь вочавидз.
— Салдат Космортов, тӧварыш старшина! — гымӧбтіс Пикон.
— Тадзи — бур! — нимкодьмис старшина. — Ён гӧлӧсыд.
Сьылан, гашкӧ?
— Мамӧ оз тшӧкты... — виччысьтӧг шуис Пикон, и коді кыліс, ставӧн гигзьыштісны.
— Мамыд? — чуймис старшина.
— Сійӧ... — вашмуніс Пикон.
— Ӧтчыд, гажа юрӧн, сьылі мамӧ дырйи, а сійӧ и шуӧ: дона пиӧ пӧ, йӧз дырйиыс эн сэсся сьыв...
Ставӧн бурпӧт сералім Пиконлӧн тадзсӧ висьтасьӧмысь.
— <ns>Жа-аль</ns>, — зэв збыльысь шуис старшина, — этатшӧм ён бас весьшӧрӧ вошӧ...
Ми эськӧ тэнад гӧлӧсӧн Архангельсксӧ дзоньнас весьӧпӧртім...
Гашкӧ, либӧ кутшӧмкӧ песельникӧс тӧдан тэ, аслыд кӧ мамыд оз тшӧкты?
— Федя Мелехин... винӧват — салдат Мелехин моль бӧжын уджалігӧн ёна миянӧс гажӧдліс аслас сьылӧмӧн...
Торйӧн нин шома юрнас.
— Мелехин?
Коді нӧ Мелехиныс?
— <ns>Ме-е</ns>... — разьсьӧм вома Пикон вылӧ дӧзмӧмӧн бакӧсті ме.
— <ns>«Ме-е»</ns> — нерыштіс старшина. —
Мый нӧ <ns>ме-е-ксан</ns> кӧза моз?
Ноко, шу дженьыдджыка и ярскӧбджыка.
Ме шуи выльысь.
— Бара на лӧвтан...
Но ладнӧ — велӧдам!
Сідзкӧ, шуан, кужан сьывны? — старшина видзӧдліс ме вылӧ шоналӧм синъясӧн, быттьӧ дыр кежлӧ янсавлӧм важ другыскӧд виччысьтӧг аддзысис.
— Да омӧлика... — яндыся ме.
— Мыйкӧ нӧ кужан он сэтшӧмӧс, мед эськӧн стройын позис сьывны?
— <rus>«По долинам и по взгорьям»</rus> кужа. <rus>«Эх, тачанка...», «Несокрушимая и легендарная...»</rus>
— Збыль али мый? — старшина дась вӧлі кутлыны менӧ. — Тайӧ жӧ буретш салдатскӧй песняяс!
Тэ водзвыв велӧдін найӧс?
— Ӧти фронтӧвиккӧд ёна косявлім-сьывлім.
— Тайӧ жӧ <ns>зэ-эв</ns> бур! — дзикӧдз долыдмис старшина: — Фронтовикъяс водзвыв дасьтӧны выль салдатъясӧс!
abu
abu
Сэсся старшина корсис морт ӧти сьылысьӧн и мукӧд взводъясысь.
Сэсся быд взводысь сійӧ корсис медбур шутьлялысьясӧс, кодъяс эськӧ удал шутьлялӧмнас нӧшта на гораджыкӧн да мӧрччанаджыкӧн вӧчисны сьылансӧ.
Та бӧрын сійӧ юаліс, тӧдӧны-ӧ батареяса войтыр казьтыштӧм нин строевӧй песняяссӧ.
Унджыкӧныс эз тӧдны, сы вӧсна мый ылі коми сиктъясад эз ёна сьывлыны строевӧй песняястӧ.
А сэсся и война дырйиыд, войнабӧрса сьӧкыд воясад и не сьылӧмӧдз йӧзыслы вӧлі...
Но старшина эз шӧйӧвош.
Ужын бӧрын сійӧ корис менӧ каптёркаас да тшӧктіс торйӧн гижны припевъяссӧ быд песнялысь.
И мед пӧ быд салдат тайӧ припевъяссӧ аслыс перепишитӧ да ӧні жӧ зубритӧ-велӧдӧ.
— Дзоньнас песнясӧ ещӧ кор на велӧдас, — мудера нюмъяліс старшина, — а тадзинад лун-мӧд мысти ми нин пондам камгыны-сьывны.
Каптёркаын ми старшинакӧд репетиция кодьӧс вӧчим — кыкӧн сьылім.
Сійӧ ме дорысь кызджыка косяліс-мургис, лӧсьыда, и миян гӧлӧсъясным бура йиджтысисны ӧта-мӧдныскӧд.
Сійӧ дӧвӧлен коли: ничево пӧ, туян песельник вылӧ.
Сэсся юаліс:
— Кывзы, Мелехин, а украинскӧй песняяс тэ он тӧд?
Шуам, <rus>распрягайте, хлопцы, коней</rus>?
Мися, не ӧтчыд кывлі, но кывъяссӧ омӧля тӧда.
— <ukr>Да це ж чудесна писня</ukr>! — старшина ыззис, да мортыдлӧн дзоньнас артмис украинскӧй ногӧн. — И сьывсьӧ кокниа.
И салдатъяслы сэтшӧма кажитчӧ — гортаныс быттьӧ век волӧны найӧ сійӧс сьылігӧн, янсалӧм дивчинаясыс дінӧ...
Да кывзыв жӧ тэ, кывзыв!
Старшина петіс джодж шӧрӧ, чургӧдіс ыджыд морӧссӧ, кокъяссӧ вылӧдз лэпталӧмӧн, стройын моз, пондіс восьлавны джодж кузя ӧтар и мӧдар да кыпыда сьывны:
<rus>Распрягайте, хлопцы, коней,</rus>
<rus>Та лягайте спочивать,</rus>
<rus>А я пийду в сад зеленый,</rus>
<rus>Сад криничинку копать</rus>...
Сувтіс, вуджӧдіс ловсӧ, сэсся, синсӧ куньтыртлӧмӧн, вильыша шуис:
— А водзӧ ми, Мелехин, сяркнитам кок йывсьыд чергӧдан припев, мед кӧть сійӧ и мӧд операысь:
<rus>Раз — два — три, калина,</rus>
<rus>Чернобровая дивчина</rus>
<rus>В саду ягоды брала</rus>!
Да сэсся гораа шутёвтам тані, Мелехин!
Ок, лӧсьыд!
<ukr>От гарно</ukr>!
Шуи нин тай — быд салдат быттьӧ гортас волӧ...
abu
Веськыда кӧ шуны, менам серамӧй петыштіс старшиналӧн татшӧм ыззьӧмыс вылӧ, сьылӧм вӧсна татшӧма тӧждысьӧмыс вылӧ.
Но водзӧ вылӧ кежалӧмӧн колӧ шуны, мый прав сійӧ вӧлӧма...
Асывнас менсьым чӧскыд унмӧс пазьнитіс казармасӧ кисьтысь команда:
— <rus>Батарея-а, падъё-о-м</rus>!
Ыджыд казармалӧн мукӧд судтаясын юралісны татшӧм жӧ командаяс.
Ывла вылын лэчыда чуксасис труба.
Ме, узьӧм вылысь нинӧм гӧгӧрвотӧг, здук кежлӧ чермунлі на вольпасьын, сэсся и ур моз звиркниті-петі джуджыд крӧватьлӧн улі судтаысь, а ме выліын узьлысь Ӧльӧш вӧлі чеччыштӧма нин...
Ме кватиті табуретка вылысь лӧсьыда куснялӧм гимнастеркаӧс да гачӧс, понді кӧмасьны-пасьтасьны пӧжар дырйи моз.
Гӧгӧр ме моз жӧ, быттьӧ тэрыб кодзувкотъяс, турисны-койисны пасьтасисны уна йӧз.
Ме эг на удит нямӧдавны мӧд кокӧс да дзумгыны кирза сапӧгӧ, кыдзи юрӧбтіс нин выль команда:
— <rus>Батарея-а, выходи на зарядку</rus>!
Рытсяньыс висьталісны, мый ывла вылӧ колӧ котӧртны зарядкасӧ вӧчны.
Но кӧні нӧ менам шапкаӧй?
abu
Крӧвать улӧ юрӧс сюйлі, вольпасьӧс пулк-пелк вӧчи, — некӧн абу менам снич выль, гӧрд звездаа шапкаӧй!
А ывлаӧ котӧртӧны нин медбӧръяяс...
Шапкатӧг сэсся ме и уськӧдчи на бӧрся.
Бур, мый эз ёна кӧдзыд вӧв асылыс, да и пемыд на ывлаыс — гашкӧ, оз казявны...
abu
Ми пондім велӧдны дас квайт такта упражнение.
Сюсь морт кодкӧ думыштлӧма сійӧс — и нюжӧдчылан, и чеччыштлан, и лажыньтчылан, и кулакӧ чабыртӧм киястӧ зэлӧдлан, — ставсӧ вӧчигӧн быд сӧн и быд лы вӧрзьылӧ-ворсыштӧ тэнад.
Меным нимкодь тадзисӧ пессьыны, абу сьӧкыд — менам вир-яй и лы-сьӧм бура калитӧма вӧрын да ва вылын уна вояс чӧж вийсигӧн...
Старшина век жӧ казялӧма, мый ме шапкатӧм, да зарядка помасьӧм бӧрын топӧдіс менӧ.
— Салдат Мелехин, тэ мый куш юра ветлӧдлан?
Прӧстудитчыны кӧсъян?
Санчастьӧ веськавны?
Ме жуглясьӧмӧн висьталі, мый некӧн абу шапкаӧй.
Рытнас, водігӧн, лючки-бура улӧс вылӧ пукті, а садьми да — кӧдзалӧма нин местаыс.
Старшина чукӧстіс миян крӧвать дінӧ дневальнӧйясӧс — эн-ӧ пӧ ті мыйкӧ казявлӧй.
Эг пӧ, немтор эг казялӧй...
— А эн-ӧ тэ, Мелехин, ачыд кодлыкӧ вузав шапкатӧ? — друг дӧжныштіс старшина, ме вылӧ синсӧ стрӧга читкыраліг.
— Да мый ті, старшина ёрт! — менам синваӧй муртса эз пет ме вылӧ татшӧм грекуйтӧмсьыд. — Кыдз нӧ позьӧ...
— А то быдсямаыс миян тырмӧ — тшӧтш и казеннӧй добра вылад кузь кияссӧ нюжйӧдлысьясыд...
Но ладнӧ, ладнӧ, эн на нюжӧд ныртӧ, аддза, мый абу мыжа тэ...
Сэтшӧм забеднӧ меным лоліс.
Некор ме эг чайтлы, мый Армияын кодлӧнкӧ киыс лыбас гусясьны.
Сэсся ӧд и буретш менам шапкаӧй веськалӧма, кӧть эськӧ, шуам, миян крӧватьным буретш джодж шӧрланьыс сулалӧ, ветланінас...
Но старшина сетіс меным мӧд шапка, бара жӧ снич выльӧс, югъялысь гӧрд звездааӧс жӧ, и менам шогӧ усьлӧмӧй бӧр разалі.
Сӧмын тай мӧд войнас менсьым и тайӧ шапкасӧ сӧтыштісны...
abu
Бӧрд кӧть серав сэсся.
Но тайӧ пӧрйӧ абу ӧтнамлысь менсьым пышйӧдӧмаӧсь шапкаӧс, а нӧшта кыкӧнлысь.
Гашкӧ, сы вӧсна, мед ме эгджык шогав?..
А кыдз он шогав, кор бара на шапкатӧг коли?
Эз менӧ бурмӧд и сійӧ, мый дневальнӧйясӧс чорыда мыждісны...
— Мелехин! — скӧраліс ме вылӧ старшина. — Кысь меным сымда шапкаыс, мед быд лун выльӧс тэныд сетны?
Ме, мыжа морт моз, чӧв олі да сӧмын и нуски нырӧн.
— Тӧдан мый? — бӧр ыззис сэсся старшина. — Гортса кӧлуйныд тіян бӧрсӧ мӧдӧдтӧм на.
Вай жӧ ті, восьса вомаяс, кужинныд кӧ эсійӧкертны казеннӧйсӧ, ассьыныд шапкаястӧ бӧр босьтӧй.
И ме радпырысь босьті.
Тайӧ шапкаыс менам салдатскӧй нога жӧ, сӧмын важмӧма нин, кытсюрӧясті чишкасьыштӧма би дорын шонтысигъясӧ.
Но сы пыдди гортса мелілунӧн да шоныдлунӧн ӧвтыштіс сы дінысь, и унатор йылысь лӧсьыда казьтыштсис, кор ме бара шапкаалі сійӧс салдаталан куш юрӧ.
Да и тӧждысьтӧг-майшасьтӧг ме понді бӧр узьны войяснас — ӧд кор орччӧн сярвидзӧны выль шапкаяс, татшӧм добра вылад оз нюжав киыс весиг медъяндысьтӧм шышыслӧн.
Но сійӧ асылыс, армейскӧй казармаын служитан медводдза асылыс вошӧм шапкаӧн эз на помась.
Ме бура лӧсьӧді крӧватьӧс — тӧрыт миянлы петкӧдлісны жӧ нин, кыдзи колӧ тайӧс вӧчны, — позьӧ шуны, верӧс сайӧ сетан невестаӧс моз пелькӧді пу стружкиӧн тӧбӧм вольпасьӧс да юрлӧсӧс: вольпасьсӧ бура пушиті да шыльӧді, прӧстыняӧн топыда тубырті, эшкын вольсалі, помъяссӧ эшкыныслысь, мӧд прӧстынякӧд ӧтлаын, рӧвнӧя кусыньті вывлань; сэсся юрлӧсӧс пушиті, вывлань ёсь пельӧсаӧн небыдика пуксьӧді юрувтланьӧ, а сысянь кык весьт шӧрланьӧджык — еджыд байдӧгӧн шлывкнитчис куим пельӧсӧн вӧчӧм чышкӧд...
abu
Сьӧлӧмӧй менам нимкодьпырысь тривкнитчис морӧсын, кор ме, ноксьӧмсӧ помалӧм бӧрын, видзӧдлі татшӧм вольпасьыс вылӧ.
Со, вӧлӧм, мый позьӧ вӧчны аслад узьланінысь!
Мися, татшӧм вольпасьыд вылӧ выльысьсӧ жаль и воднысӧ лоӧ...
А водзвыв вӧлі сетӧма команда — пелькӧдчӧмсӧ помалӧм бӧрын некытчӧ на не вешйыны, ачыс старшина кутас примитны быдӧнлысь уджсӧ.
Ме, вермысьлӧн моз кыпыд сьӧлӧма, сувті крӧвать дінӧ да понді виччысьны стрӧг комиссияӧс.
Матыстчисны старшина, помкомвзвода да дневалитысь ефрейтор.
Старшина видзӧдліс менам вольпась вылӧ, мыйлакӧ нюмыртліс чужӧмсӧ, а сэсся и зывӧкпырысь моз шуис:
— Тайӧс нӧ тэ заправкаӧн лыддян, салдат Мелехин?
Он ӧмӧй аддзы, кыдзи вольпасьыд нёпкысьӧма, тувсовъя кляча вӧв быттьӧ.
Да дорыс со чургысьӧм ордлыяса кодь.
А меным, Мелехин, веськыд линияяс колӧны.
Да мед быдлаті шыльыд вӧлі. — Тадзи сёрнитігӧн старшина чепӧльтіс эшкын помӧс да и ӧти здукӧн чашнитіс менсьым став уджӧс.
— Выльысь вӧч! — кыв кӧрталіс сійӧ да и муніс мукӧдъяслысь вольпасьнысӧ пузйыны.
Меным тайӧ кажитчис лёкысь тешитчӧмӧн, сідзи и ыпнитлі ме.
Но кытчӧ воштысян?..
Сэсся ӧд эз тай ӧтнамлысь менсьым пузувтны, мукӧдыслӧн тшӧтш, чукчияс моз, вывлань жбыркниталӧны эшкынъяс да юрлӧсъяс...
Час-мӧд ми мырсим вольпасьясӧн, сідзи и этадзи нюлім-шыльӧдім ми найӧс.
Ме, ас кежысь, весиг сёрнитны вӧлі дась сыкӧд, ловъя ловкӧд моз...
Медбӧрын старшина сэсся примитіс жӧ менсьым заправкаӧс.
Да и кыдз нӧ татшӧмсӧ он примит? — некӧні некутшӧм кусынь ни чукыр абу, быттьӧ вольпасьсӧ кыз керйысь шыльыда лӧсйӧма, ме эськӧ весиг шуи — быттьӧ стружитӧма...
Но кор ме думышті, мый войсӧ бара на ковмас узьны тайӧ стружки вылас, а сэсся асывнас тадзи жӧ выльысь нювны-шыльӧдны, — менам мышкуӧй ӧтпырйӧ пӧсявліс и кӧдзавліс...
Но недыр мысти ми тай сэсся аддзим жӧ аслыным кокньӧд — лесопилкаысь кодкӧ судзӧдӧма койка кузьта вӧсньыдик рейкаяс.
Регыд татшӧм линейкаясыс быдӧнлӧн лоисны.
Пуктан вӧлі найӧс вольпась дорышъясад, вевттян эшкыннад — ок и веськыд лоӧ!
И визьясыс лунтыр оз торксьыны...
Старшина, дерт, казявтӧг эз ов миянлысь сюсялӧмнымӧс, но немтор эз шу — сылы медтыкӧ мича вӧлі, а сэсся кӧть кыдзи сійӧс вӧчӧма...
Шапка гусялысьяс сідзи и эз сюрны.
Но сюсьджык дневальнӧйясӧс пондісны сувтӧдавны, и водзӧ немтор сэсся эз кут вошласьны миян.
Но ми асьным жӧ нерадӧсь лоим тайӧ дневальнӧйясыс вылӧ.
Сы вӧсна мый нерӧдимӧй бать кодь скӧрӧсь вӧліны найӧ, и кӧть эськӧ ефрейторъяс асьныс, ӧти лычкатор жӧ сӧмын и эм погон выланыс, — но тшӧктӧны вӧлі чолӧмавны-приветствуйтны асьнысӧ этша вылӧ... полковникъясӧс моз.
Торйӧн нин ышмаліс кузь ныра да чим сьӧд юрсиа ӧти ефрейтор.
Муна вӧлі ме сы дінті, кыдз шуласны, <rus>честь по чести</rus>, чолӧмалӧм могысь лӧсьыдика лэптыла топӧдӧм-нюжӧдӧм чуньяса веськыд киӧс кӧсича дінӧ.
А сійӧ тай кыдз горӧдас мышсянь:
— <rus>Эй, солдат, вернысь</rus>!
Мися, мый нӧ лоис?
Ме жӧ лючки-бура муні тіян дінті...
— <rus>За пять шагов до дневального перейти на строевой шаг</rus>! — тшӧктӧ ефрейтор, — <rus>и пять шагов после него</rus>.
Лоис бергӧдчыны да, юрӧс сыланьӧ, енланьӧ моз, пӧлыньтӧмӧн, швачкӧдны-мунны строевӧйӧн — воськовтігӧн сапӧг нырӧс водзӧ ёна нюжӧдӧмӧн да пидзӧс кусыньӧс турӧдӧмӧн.
Ми нимтім тайӧ ефрейторсӧ «<rus>Солдат вернысь</rus>ӧн».
А нӧшта — «Генераллӧн дас нёльӧд заместитель».
Дерт, шуам, мӧдарсянь кӧ видзӧдлыны, миянлы, новобранечьяслы, эз жӧ дзик ковтӧмӧн вӧв строевӧйнас лишнӧйысь колскӧдны.
Сы вӧсна мый строевӧй подготовкаыс эз на и зэв кокниа сетчы миянлы, вӧрса йӧзлы, дас куим — дас нёль арӧссянь сьӧкыд удж мыркысьяслы.
Дерт, ветліг-котралігад ёнасӧ ми эгӧ мудзлӧй — вын пӧшти быдӧнлӧн тырмӧ, но статьяснымӧс колӧ вӧлі ёна веськӧдны-шыльӧдны.
Кодкӧ ёна мышкыртчӧмӧн ветлӧдлӧ, кодкӧ баръёв кока, а кодкӧ юрсӧ мулань век копыртӧма, быттьӧ туланӧс ли урӧс туялӧ.
А кузь Пиконлы некыдз оз вӧлі мӧрччы <rus>«правое»</rus> либӧ <rus>«левое плечо вперед»</rus> команда.
Веськыда кӧ шуны — тайӧ зэв дзибрӧс команда и эм.
Тшӧктасны <rus>«правое плечо вперед!»</rus>, а колӧ гӧгрӧстӧмӧн бергӧдчыны шуйгавыв.
И <rus>«левое плечо»</rus> дырйи — веськыдвыв.
Пикон, да и не сӧмын сійӧ, первойсӧ некыдз, дзик некыдз, оз вӧлі вермы гӧгӧрвоны тайӧс.
Мыйла нӧ пӧ колӧ мунны шуйгавыв, кор шуӧма <rus>«правое плечо»</rus>?
Сержант чеччышталӧмӧн пондас велӧдны сійӧс: да гӧгӧрво пӧ тэ, йӧй юр, мый пельпомыд тэнад бергӧдчӧ!
А мӧдыс та вылӧ воча буксӧ: мыйла нӧ пӧ быть пельпомыслы колӧ сетны командасӧ?..
Сэсся <rus>«правое плечо»</rus> дырйи бара на бергӧдчӧ веськыдвылӧ.
А ӧд Пиконыс медводзын сулалӧ, позьӧ шуны, веськӧдлӧ мунӧмнас.
Унаысь сійӧ дзугліс первой взводлысь стройсӧ, не этша чорыд кыв перйис сержантлысь.
Быд ногыс ёна пессигӧн салдатскӧй нормаыд миянлы эз тырмы.
Ми пӧшти ставӧн воим вӧрса уджъяс вылысь, нянь сэки вӧльнӧй нин лои лавкаясын, и пӧрӧдчигад да мый да няньтӧ да картупельтӧ бура печкылім-сёйлім, война кадӧ став тшыгъялӧмыс пыдди.
А тані — салдатскӧй паёк, ыдждӧм вытяыдлы сійӧ некытчӧ матӧ оз такавлы...
Пуксьӧдасны кузь пызанъяс сайӧ дас мортӧн.
Ваясны бачокын шыд, нянь чӧлпан.
Бӧрйӧм йӧз юклӧны, а мукӧдыслӧн тшыг синъяс лэчыда дзулъялӧны — оз-ӧ кутшӧмкӧ тасьтіӧ сукджыка чӧвтны, оз-ӧ кутшӧмкӧ нянь тор кызджыка шӧрыштны.
А сэсся и дас ки, ӧтпырйысьӧнмоз, уськӧдчӧны кватитны кызджык шӧрӧм, торйӧн нин коркаладорсӧ...
Сы дыра да сэтшӧма виччысян пажын кадсӧ, а он и казявлы, кыдзи ньылыштан шыдтӧ да роктӧ.
abu
Бур, мый позис нин сэки сьӧм вылӧ судзӧдны лавкаысь нянь.
Но сӧмын тай, армияас воигӧн, ми став сьӧмнымӧс видзим-пыркӧдім, ёнджыкасӧ вина вылӧ, кӧть эськӧ и быдӧнлӧн унакодь вӧлі, а меным тьӧткаяс куим зептӧ вурлісны-дзеблісны.
Миян котырысь Миколлӧн сӧмын вичмӧма сьӧмыс...
А ми, куим бӧлбан — Пикон, Ӧльӧш да ме — чукӧртам вӧлі код тӧдас кыдзи кольыштӧм рубаясӧс, ньӧбам кык чӧлпан нянь, ӧти здукӧн лӧсыштам, ватӧг и быдтор, а сэсся мунам пажнайтны, шыдсӧ и роксӧ сёям, нянь торсӧ, и сэки вӧлисти кывлам пӧтӧмсӧ...
А быд асыв квайт часын — подъём, физзарядка вылын котралан да чеччалан, спортзалын турник вылын гартчан, строевӧй вылын кок лапатӧ нюжйӧдлан, <rus>по-пластунски</rus> кысъясян, джуджыд стен штурмуйтан, штыкӧн бытшласян...
Кыдз оз сюмав кынӧмыд?
Стружитісны миянӧс, пыркӧдісны гражданскӧй буснымӧс быдлаын.
Шуам, стройӧн вайӧдас старшина пищеблокӧ.
Сувталам быдӧн асланым пызанъяс сайӧ и огӧ на пуксялӧй, виччысям, кор старшина сетас команда:
— <rus>Головные уборы снять</rus>!
Нярснитан юрсьыд шапкатӧ, но ӧтпырйысьӧнсӧ миян, буракӧ, оз артмы, старшина чукрасьӧ да выльысь тшӧктӧ:
— <rus>Головные уборы надеть</rus>!
И тадзи некымынысь шапкаасьлан да пӧрччысьлан, кытчӧдз оз бурмы старшиналӧн сьӧлӧмыс да оз сет выль команда:
— <rus>Садись</rus>!
Но весиг и тайӧ лӧсьыд командаыс вылӧ нюжмасьысьыд сюрӧ.
И быдторсӧ казялысь старшина бара на командуйтӧ:
— <rus>Встать!</rus>
<rus>Садись!</rus>
<rus>Встать!</rus>
<rus>Садись</rus>! — И куш юръяс, гыяс моз, сӧмын и лайкъялӧны зал кузяла.
Ёна сьӧкыд кажитчис первой каднас!
Ӧтлаын петам вӧлі куритчыны, азыма нёнялам махорка тшын да чӧв олам.
А сьӧлӧмъясным ойдӧмаӧсь гажтӧмчӧмӧн, и сэтшӧм мусаӧн, сэтшӧм донаӧн кажитчӧ бӧрӧ кольӧмаыс, став гортсаыс.
Мортыдлӧн тай, буракӧ, век сідзи овлӧ — бурсӧ да шудасӧ сійӧ сӧмын сэк вермӧ лючки донъявны, кор мыйыськӧ ёна сьӧкыд лоӧ сылы да позьӧ сійӧс ӧткодявны вӧвлӧмаыскӧд...
Но и гажыс миян, том йӧзыдлӧн, не этша жӧ вӧлі.
Шуам, праздник кодьӧн лолывліс пывсян лун.
Со и талун стройӧ сувтӧдіс дзоньнас батареяӧс ачыс старшина.
Пывсьыны мунам карса баняӧ!
А вель кузя колӧ муннысӧ — Двина пӧлӧн кузя нюжӧдчӧм шӧр уличаӧд, кодлы сетлӧмаӧсь Павлин Виноградовлысь ним.
Ми тӧдам нин, мый тайӧ мича нима мортыс мичаа и олӧма — гражданскӧй война дырйи кутшӧмсюрӧ судноясысь котыртӧма паськыд Двина вылын флотилия да чорыда тышкасьӧма интервентъяскӧд да белогвардеецъяскӧд, а сэсся ӧти бойын усьӧма...
А кутшӧм гажа луныс талун — кӧдзыд и шондіа!
И карыс дзоньнас видзӧдӧ тэ вылӧ, сымда йӧз.
И тэныд окота лӧсьыдджыка мунны, окота мичаджыкӧн петкӧдчыны йӧзыслы.
Юртӧ чатӧртӧмыд, морӧстӧ чургӧдӧмыд, сідз нин абутӧм кынӧмтӧ сюрса лы дінӧдзыд кыскӧмыд.
Ачыд аслыд ыджыдджыкӧн кажитчан, ёнджыкӧн.
Джынвыйӧ чабыртӧм киясыд вынысь ӧвтчӧны, сапйысь-мунысь сапӧга кокъясад бур вын кылӧ, туша пасьталаыд винёв вын визъялӧ-ворсӧ...
И шонді югӧрӧн гӧгӧр ворсӧ, гӧгӧр ойдӧма, тулыслань нин вӧрзьӧм шонді югыдӧн.
Лым дзирдалӧ зарни киньясӧн, дзуртӧ-сьылӧ кок улад.
И том тэ, ён да, буракӧ, век татшӧмӧн и лоан, нэм чӧжыд.
Быдтор на удитан вӧчны олӧмас, со татшӧм гажа мирас...
И ӧдва нин тэ верман виччысьны, кор старшина сетас тайӧ здукас медся колана командасӧ:
— Запева-ай!
И ме, восьлалан лад сертиыс, кыпыда заводита гӧлӧс тырӧн, мыйта сӧмын эм менам:
<rus>Родилась ты под знаменем алым</rus>
<rus>В восемнадцатом грозном году,</rus>
<rus>Всех врагов ты всегда сокрушала,</rus>
<rus>Победила фашистов орду</rus>.
А батарея нин, пӧшти сё морт, йи кодь ён том йӧз, ӧзъян сьӧлӧмӧн виччысьӧны, кор и налы ковмас горӧдны припевсӧ.
Сэсся тай кыдз йиркнитасны:
<rus>Несокрушимая и легендарная,</rus>
<rus>В боях познавшая радость побед,</rus>
<rus>Тебе любимая, родная армия,</rus>
<rus>Шлет наша Родина песню-привет!</rus>
<rus>Шлет наша Родина песню-привет</rus>!
Ӧшинь стеклӧяс керкаясын тіралісны, кор ми йиркӧдім-сьылім тайӧ гора да пӧсь кывъяссӧ...
А ветлысь-мунысь йӧз сувтӧмӧн видзӧдӧны миян вылӧ.
А ми лӧдсалам!
А ми косялам!..
Аслам менам, кӧть кымынысь эг сьывлы стройын тайӧ песнясӧ, век чажмунліс сьӧлӧмӧй, кыпыд дрӧж босьтліс менӧ, гордостьӧн и код тӧдас на мыйӧн ойдліс менам лолӧй.
Помасяс песняыс, и строй водзын тшапитысь старшина — а татшӧм здукъясас сійӧ век водзӧ сувтлӧ — кыдз тай горӧдас:
— Батарея-а!
Тайӧ лоӧ, мый колӧ вуджны строевӧй шаг вылӧ.
А ми велалӧмаӧсь нин, да сӧмын и колскӧдам ӧтпырйысьӧн сапӧг пыдӧс пасьталаӧн туй южсӧ: швач да швач!
Швач да швач!
Сэсся старшина бара тшӧктӧ сьывны, и ми, коми зонъяс, резьӧдам украинскӧй <rus>«Распрягайте, хлопцы, коней»</rus>.
Пӧся сьылам, вильыша сьылам, торйӧн нин старшинаӧн велӧдӧм гажа припевсӧ:
<rus>Раз — два — три, калина,</rus>
<rus>Чернобровая дивчина</rus>
<rus>В саду ягоды брала..</rus>.
Ӧтчыд дай мӧдысь сярӧбтам.
А сэсся «свистунъяс» ӧта-мӧд вежмӧн пельясыд чунавтӧдз шутёвтасны...
Ог и тӧдлӧй, кыдзи пывсянӧдзыс сьылігтырйиыд воам.
Аслыным кыпыд, да и быттьӧ Архангельск карса йӧзыслы концерт сетім.
А пӧсь пывсяныд ми вок войвывсаыдлы век на медся мусаторъяс лыдын вӧвлі — став мудзӧм-майшасьӧмтӧ босьтӧ, и быттьӧ выльмӧдӧмаӧн тэ петан пывсянсьыс, выль сьӧкыдлунъяс вылӧ и быдторыс вылӧ дась.
Талун миянӧс сёрӧнджык пывсьӧдісны, пемыд нин лоӧма ывлаыс — февраль заводитчигад кузь-ӧ на лун?
Ывлаыс кӧдздӧдӧма, тӧлыс ёнмӧма, войланьсянь лоӧма, Белӧй моресянь.
А сьывны радейтысь старшина бара на тшӧктӧ: <rus>«Запевай!»</rus>
Но пывсьӧм бӧрад, да торйӧн нин татшӧм кӧдзыдінад, миянлы ньӧти абу окота горшнымӧс косявны.
abu
«Ог кутӧй сьывны», — шуӧ кодкӧ, и тадзсӧ шуӧмыс ток моз пырысь-пыр разалӧ строй кузяла и пасьтала.
И медсьылысь батарея чӧв олӧ.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Скӧрмӧм старшина котралӧ ӧтарӧ и мӧдарӧ, меным горзӧ, тшӧктӧ заводитны, но ме, мырдысьӧн киргигтыр, шуа, мый пывсян бӧрын, кӧдзыдінад, гӧлӧсӧй оз шед.
Мукӧд взводъясса босьталысьяслы тшӧктӧ старшина, быд ногыс грӧзитчӧ, но батарея чошкӧдчӧмӧн чӧла восьлалӧ пемыдас.
Сэки старшина тшӧктӧ <rus>«левое плечо вперед»</rus>, да лэччӧдӧны миянӧс лымйӧн эжсьӧм пемыд Двина вылӧ, кодлӧн помтӧм-дортӧм ковтысын муралӧ вой тӧв.
<rus>«Бегом!»</rus> — тшӧктӧны котӧртны миянлы челикӧдыс. — <rus>«Запевай!»</rus> — Но ми ог сьылӧй.
<rus>«Ложись!»</rus> — и ми кыссям <rus>по-пластунски</rus>.
<rus>«Запевай!»</rus> — ми чӧв олам.
Ми ӧд асныраӧсь жӧ.
Бур вылӧ кӧ — и ми бурӧн, а лёк вылад — лёкӧн жӧ дай.
Нинӧмла пывсьӧм бӧрын кӧдзыдінас голянымӧс косявны.
Да и пемыднас некод оз кывзы ни оз видзӧд миян вылӧ...
Ог тӧд, ачыс-ӧ мудзис старшина али век жӧ гӧгӧрвоис, мый оз дзик ставсӧ ладнӧ вӧч сійӧ миянкӧд — ӧд пывсян бӧрад тадзинад кодкӧ вермас на и висьмыны, а гашкӧ и, кодкӧ помкомвзводаяс пиысь мыйкӧ шуис сылы, — сідз ли тадз ли, а час кымын Двина вылын песӧм бӧрын, сійӧ бӧр нуӧдіс миянӧс карса улич вылӧ, а сэсся ми чӧла воим асланым ыджыд казармаӧ, кодлӧн нимыс — «Восстание».
Выліын нин, пӧрччысьӧм бӧрын, старшина выльысь сувтӧдіс миянӧс стройӧ да, скӧрмӧмсьыс кустӧм на, чорыда пондіс куштыны миянӧс: мый армияын кывзысьтӧмыд — преступление; мый талун ті командир тшӧктӧм серти энӧ сьылӧй, а аски, гашкӧ, сы тшӧктӧм серти жӧ онӧ мунӧй атакаӧ...
abu
abu
Сэсся куимнан взводысь запевалаясӧс, тшӧтш и менӧ, петкӧдіс стройысь да сетіс морт пай вылӧ куим наряд <rus>вне очереди</rus>ӧн.
Куим вой пӧ ковмас мыськыны джоджъяс.
Отбой бӧрын, кор мудзӧм салдатъяс водалісны стружкиа шоныд вольпасьясӧ да чӧскыда унмовсялісны, ми, куим запевала, пуджим улыс дӧрӧм сосъяснымӧс да заводитім мыськавны казармалысь Двина пасьта пу джоджсӧ.
Ва рузумӧн кыза кӧтӧдам, а сэсся валскам-вуштам куснялӧм сутуга ветьӧкӧн.
Тадзи гогныштӧм, уна сапӧгӧн пыртӧм кыз няйтсӧ чукӧртам ва рузумӧн да мичаа косӧдам.
Велӧдны оз ков миянӧс!..
Ми тӧдам — тэрмасьны нинӧмла, кӧть и узьны окота.
Ӧд старшиналы кӧ оз кажитчы, ковмас ставсӧ выльысь вӧчны.
Час куим мысти, кор ми, куим запевала, бура вуштім и косӧдім джоджъяссӧ, бара петіс миян дорӧ старшина, буракӧ, удитӧма нин вугралыштны аслас каптёркаын.
Кыскис зепсьыс носӧвиксӧ да ниркнитіс сійӧн косӧдӧм, но косьмытӧм на джоджсӧ.
Видзӧдліс би водзын.
Сэсся миян вылӧ видзӧдліс да кӧдзыда мурӧктіс:
— Верманныд водны.
Ме весиг ыркмунлі старшиналӧн видзӧдласысь — мися, буракӧ, оз вунӧд сійӧ талунъясӧ да водзӧ вылӧ пондас топӧдны миянӧс кор колӧ и оз ков.
А кӧсъяс кӧ, быдторсӧ сійӧ вермас вӧчны, властьыс тырмас...
Воді ме, гӧгӧр чӧскыда узьӧны, а ме некыдз на ог вермы унмовсьыны.
abu
Мыйла сӧмын и висьтавсис сьывны кужӧмнас!
Кузь Пикон жӧ эськӧ нюжнитіс гӧна кывсӧ да!..
Тадзинад кӧ, сьӧкыд меным лоӧ служитны, сы вӧсна мый частӧ вежласьлӧ менам лов кылӧмӧй.
Шуам, друг гажтӧмыс босьтас, шогӧ уся, а бара на пондасны тшӧктыны сьывны...
Но регыд сэсся меным яндзим пондіс лоны тадзисӧ няргӧмысь.
«Да мый нӧ тайӧ тэкӧд лоис! — куті ме дивитны ачымӧс. — Ёна тай — наряд <rus>вне очереди</rus> сетісны!
Да джодж мыськин!..
Этша али мый нин тэ джоджъяссӧ мыськавлін гортад олігӧн!..
Али тэ вӧрын уджалігӧн омӧльджыка мудзлывлін?
Кор дас кубометрӧдз луннас вӧлі пӧрӧдан?
Кор мукӧд луннас мудзӧмыдла ӧдва-ӧдва баракӧдзыд вӧлі довган?..»
Кӧть мый эн шу, а морттӧ век жӧ лӧсьыда суктӧма-вӧчӧма: слабӧн овлӧ сійӧ, и вынаӧн, и вежӧрыс век сьӧрсьыс, и вежӧрыс век нин зільӧ ловзьӧдны да лэптыны вынаджыксӧ...
Татшӧм мӧвпъясӧдзыс воӧдчӧм бӧрын менам быттьӧ и лӧнис сьӧлӧмӧй, да ӧдйӧ ме сэсся и унмовси.
А мӧд луннас лоис сэтшӧмтор, код бӧрын кыпыда и гажаа мӧдӧдчис менам олӧмӧй да служитӧмӧй.
4
Меным воис письмӧ!
Пӧлӧса грапитӧм тетрадь листысь куим пельӧсӧ кусыньтӧм конверт.
Ме босьті дневальнӧй пызан вылысь тайӧ треугольниксӧ бордъясьтӧм-лэбавтӧм кайпиӧс моз, видзчысьӧмӧн.
А аслам сьӧлӧмӧй пессьӧ морӧсын, сэтшӧма нӧйтчӧ.
И киясӧй тіралӧны.
Сэтшӧмтӧ полевӧй почта.
Федор Андреевич Мелехинлы.
Сыктывкарсянь.
Дина Костинасянь.
Ме корси гусяджыкин, восьті треугольниксӧ да понді горша лыддьыны, и пыр жӧ быттьӧ ыльгысис меным лов вылӧ тувсов гажа лун — дзоньнас ойдіс сійӧ шоныдӧн и югыдӧн, ставыс сэні пондіс уна рӧмӧн дзирдавны, сьывны да ворсны кутіс...
А ме лыдди и лыдди, и некыдз ме эг вермы торйӧдчыны лӧз чернилаӧн тэрыбакодь, но ясыд ныв почеркӧн гижӧмасьыс...
«Видза олан, Федя, дона мортӧй менам!
Гижӧ тэныд Динаыд, кодӧс тэ корсюрӧ весиг шулывлін Дианаӧн.
Воис тэнад письмӧыд, Федя, и синваӧн мыссигтыр ме сійӧс лыдди: первой горша ньылышті помысь помӧдз, а сэсся ньӧжйӧникӧн, быд кыв ки вылын ичӧт кагаӧс чеччӧдлігмоз, лыдди нӧшта дас пӧв.
Кутшӧм лӧсьыда тэ гижан, Федя!
Меным ӧд тэсянь некор на эз волы письмӧыд, да ӧні быттьӧ кутшӧмкӧ гуся ӧдзӧсӧд видзӧдлі тэнад лов пытшкӧ.
И кылі ме тэнсьыд гажтӧмчӧмтӧ, кӧть эськӧ и тэ веськыдасӧ он гиж та йылысь, и радейтӧмтӧ тшӧтш кылі, бара на пӧся сотыштіс сійӧ менӧ...
Ой, Федя, ме чуть эг йӧймы сійӧ асывнас, кор Сыктывкарын локті тэнӧ колльӧдны, а тэ нин абу.
Ӧтилаӧ уськӧдчыла, мӧдлаӧ, гӧгӧр тырыс на йӧз, юася — кӧнӧсь нӧ, мися, сыктывсаяс?
Некӧн оз тыдавны?
Сэсся и весьӧпӧртісны менӧ: найӧс пӧ важӧн нин нуисны...
Кокъясӧй менам лигышмунісны, син водзӧй пемдіс, вӧрзьыны ог вермы, ог и помнит, кыдзи ывла вылӧдзыс петі.
А сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ тай вои жӧ гортӧдз — пласьткыси крӧвать вылӧ да лун джынсӧ бӧрді...
Меным чайтсис, мый ставыс пусь-пась пазаліс, мый тэ ӧні ме вылӧ нэм кежлад нин лӧгасин, и тэа-меа костын ставыс помасис...
Син водзӧ сувтӧда вӧлі, кыдзи тэ шог синъясӧн видзӧдан-корсян менӧ гӧгӧрбок, корсян, но некыдз он аддзы, думышта вӧлі тадзи и бара на ырӧбӧн бӧрддза, бур, мый ӧтнамӧн вӧлі гортын, пӧдругаясӧй велӧдчӧны.
Мыйкӧ жӧ ме оллялі сэні...
Тэ тай гижӧмыд, Федя, мый олӧмас ми зэв этша мында вылӧ асьным асланымӧсь.
Сідзи и эм, Федя, бура тэ тайӧс шуӧмыд и сэтшӧм стӧча.
Унатор тай и збыльысь артмӧ оз сідзи, кыдзи ми кӧсъям...
Тэкӧд неногсӧн янсалӧм бӧрын ӧні меным тайӧ сьӧлӧмӧдз мӧрччис...
Кӧсйи ме — мед эськӧ бурджыка ставыс артмис, но эз тай ло миян ног, тэа-меаысь ыджыдджык вын ас ногыс дыр кежлӧ янсӧдіс миянӧс...
И со, воис письмӧыд.
Сё пасибӧ жӧ нин тэныд, дона мортӧй!
Ме, гашкӧ, сы вӧсна и тэнӧ медъёнасӧ радейта, мый кӧть и быдсяманас тэ овлан, но сьӧлӧмыд аслад мелі и бур.
Тэнад письмӧ воӧмыд ыджыд праздник кодьӧн лоис меным.
Выльысь быттьӧ ловзи ме, важсяыс гажа да кыпыд лои.
Серамӧй кыськӧ зэв матысь сяргысьӧ-петӧ, йӧй вомӧй омӧля и топавлӧ.
И тэкӧд став аддзысьлӧмъясӧс быттьӧ выльысь ме ола, Федюш!
Ставсӧ!
И сэтшӧм лӧсьыд найӧс, мед кӧть и думъясӧн, выльысьсӧ овны!
Думышта — и ставыс сувтӧ син водзӧ, ставыс ловзьӧ збыль вылас моз.
Кӧсъян кӧ, оз кӧ ло дыш тэныд лыддьынысӧ, ме висьтала тэныд, коръясӧ тэа-меа окыштчылім.
Меным ӧд ӧні абу нин сэтшӧм яндзим тэысь, тэ менӧ он аддзы, кӧть и гӧрдӧдышта.
Первойысьсӧ тайӧ лои Ыбынын, война помасян тулысъявыв.
Дас квайт арӧсӧн сэки миянлы вӧлі — ой, ой, ой, кольӧма тай пӧраыс!..
Тэ колльӧдін менӧ гортӧ.
Веськыда шыльыд чарӧм вывті ми мунім, кокни йӧзтӧ тай лэптіс сэки...
Ыбынлӧн йирыс тӧвбыд эз кынмыв, ми дыркодь сулалім пос вылас да лыддим пемыд ваӧ сунӧм кодзулъяс.
Сэсся кильчӧ пос помын тэ менӧ окыштін.
Зэв полігтырйи чупнитін.
Но ме садьтӧг повзи, уськӧдчи гортӧ...
Ме некыдз сэсся эг вермы унмовсьыны — биа висигӧн моз войбыд тупляси.
Сэтшӧма ӧзтін тэ менӧ, сымда жар вӧлӧма тэнад вом доръясын...
А мӧдысьсӧ тэ менӧ окыштін Прибалтикаад вӧвъясла ветлігӧн.
Пывсим тай ми сэки ӧти тьӧтка ордын.
Ме буретш кутшӧмкӧ зэв лӧсьыд вӧт вӧлі вӧтала, а садьми вом дорӧ кодлӧнкӧ чӧскыда сибдӧмысь.
И бара на тэ тайӧ вӧлӧмыд...
Водін узьны гӧбӧч вылӧ, а кыдзкӧ со веськалӧмыд ме дінӧ...
Сӧмын тай та бӧрын ми дыр кежлӧ торъявлім.
Коймӧдысь делӧыс вӧлі сиктын, тэ гортад нин олін.
Шоныд гожся рытӧ тійӧ вӧлі юксьӧмысь мачӧн ворсанныд.
Ми воим тіян дінӧ пӧдругаяскӧд, менам киын вӧліны дзоридзьяс.
Но ме тӧді, мый тэ сэні, да дзоридзьяс пӧвстас тшӧтш дзебышті петшӧр — мед кӧть нин тайӧн сотыштны тэнӧ меысь ӧтарӧ пышъялӧмсьыд...
Тэ босьтін букетсӧ, петшӧрыс дзужаліс тэнӧ...
Ме пышйыны понді, тэ уськӧдчин менӧ вӧтӧдны...
Эн радлы суӧдӧмсьыд!
Ме кӧ мый вынысь котӧрті, тэныд эськӧ не суӧдны менӧ вӧлі...
Но ме эг мый вынысь котӧрт...
Тэ вӧтӧдін менӧ и видчӧм пыдди окыштін, бур, мый ылӧдз ме йӧз дінсьыс пышйи...
Но сэки тэ эн нин ыбынса мозыд окась.
Тэ вӧлі ёна нин велалӧмыд татшӧмторсӧ вӧчны моль бӧжъяс бӧрад да мый да...
Муса Федюшӧй!
Нӧшта ӧтчыдысь ыджыдсьыс-ыджыд аттьӧ тэныд письмӧсьыд!
abu
abu
Ёна и гажа да лӧсьыд лои овнысӧ меным!
И велӧдча ме, кыдзи некор, кыпыда да бура.
Мед и тэныд, Федюша, сідзи жӧ служитсяс!
Топыда кутла тэнсьыд — вӧр лэдзысьлысь и салдатлысь — вына китӧ да окышта биа вом доръястӧ сёысь.
Буретш сёысь!
Не унджыкысь и не этшаджыкысь.
Тэнад Дина-Диана».
Со кутшӧм письмӧ меным воис!
И сирӧд чагйӧс моз ӧзтіс менӧ.
Уна пӧв лыддьӧм бӧрын сюйи ме сійӧс гимнастёрка морӧс зептӧ, и сійӧ быттьӧ токӧн йитчис менам виркӧд, менам сьӧлӧмкӧд — шонтӧ сійӧ менӧ, лолӧс бордйӧдӧ, и нимкодьӧй оз тӧр ку пытшкӧ, быдӧнкӧд окота юксьыштны сійӧн, лыддьыны письмӧсӧ быдӧнлы, но меным и жаль кыдзисюрӧсӧ солькъявны ӧтнамлы вылӧ ылькнитӧм мелілунсӧ.
Бура и сьылі-босьталі ме сійӧ луннас!
Лӧсьыда и зваркӧді строевӧй!
Турник вылын да брусъяс вылын ӧвтчи-бергалі вӧркань моз, а гашкӧ, и тулан моз...
А войнас, отбой бӧрын, мӧд наряд <rus>вне очереди</rus> вӧчигӧн, ме сэтшӧма валски-вушті сутуга ветьӧкӧн джодж пӧвъяс, мый быттьӧ кӧсйи пырыс розьӧдны найӧс...
Весиг старшина чуймис мыськӧм джоджъяссӧ примитігӧн:
— Талун тэ, Мелехин, мыйкӧ вывті нин кыпъялан?
— Кыпыд и эм ме талун, тӧварыш старшина! — воча шуа сылы.
— Бур письмӧ воис...
— Кодсянь нӧ?
Абу кӧ секрет?
— Ӧти нывсянь...
Ме нуи сэсся мыськасян кӧлуйӧс туалетӧ, мысси, а бӧрсӧ воигӧн старшина бара на паныд воис меным.
Вай пӧ ӧтлаын куритчам водтӧдзыд, и нюжӧдӧ меным папирос пачка — «Север».
Ӧзтім ми ӧти истӧгысь, чӧскыда нёньышті ме папирос тшынсӧ.
Старшина шуис:
— Асныраӧсь жӧ ті вӧлӧмаӧсь, комиясыд... — шоныда шуис, ме сылысь эг на кывлы татшӧмсӧ; и быттьӧ весиг миритчыны кӧсйӧм ме кылышті гӧлӧссьыс. — Мися, тӧрыттӧ позис и сьылыштны...
Ме смелмӧдчи да веськыда жӧ вочавидзи сылы:
— А ӧд пывсян бӧрад да кӧдзыдінад некыдзи оз сьывсьы, тӧварыш старшина.
— Да кутшӧм нӧ салдатскӧй строй сьывтӧгыд?
А, Мелехин?
Ыж чукӧр, а абу строй!
Сэсся ӧд и кар кузя мунам.
— Луннас тай нӧ со кыдзи косялім-сьылім, — зіля ме ас ног гӧгӧрвоӧдны сійӧс. — Да и кутшӧм нӧ песня, кор оз сьывсьы?
Кор мырдысьӧн пычкысян?
Тӧварыш старшина?..
А асныра кузяыд кӧ сёрнитны, то эмышт миян сэтшӧмторыс.
Кор ми асьнымӧс правӧн лыддям, сэки сьӧкыд миянӧс мӧдарланяд синны...
Тӧлка да бур кывнад ещӧ на позьӧ, а лёкнад — сьӧкыд...
— Хы!..
Видзӧд со... — серӧктіс старшина.
Ме чайта, эз дзик весьшӧрӧ ло миян татшӧм сёрниыс.
Ме чайта, весиг — мӧвпыштчис сійӧ...
А войнас ме вӧталі Динаӧс — сійӧ быттьӧ жбыркйӧ-лэччӧ ме дінӧ вичко ӧшиньяса педучилищелӧн джуджыд кильчӧ поскӧд, лӧз енэжсянь мича ангел моз лэччӧ.
Асылӧдзыс, <rus>«подъем!»</rus> командаӧдз век лэччис сійӧ ме дінӧ, век лэччис...
Тэрыбджыка мӧдӧдчисны служитан лунъяс...
Ми велӧдім винтовка — <rus>«образца 1891 дробь 30 года»</rus>.
Ӧд винтовкаа салдат век на вӧвлі медыджыд выннас, кӧть сэсся кутшӧм оружие эз лӧсьӧдлыны бӧръя каднас.
Сійӧ кисьтіс государствояс, путкыляліс тронъяс, гымӧдіс-вӧчис революцияяс...
Сідзкӧ, винтовкатӧ колӧ тӧдны ассьыд вит чуньтӧ моз.
Да и вӧдитчыны колӧ кужны сійӧн аслад вит чуньнад моз жӧ.
Ми зілим, мед син куньӧмӧн велавны разьны да бӧр чукӧртны затвор, кодӧс мудера и прӧстӧя йитлӧма-тэчӧма сизим частьысь.
Быд лун нюлім-весалім ми винтовкаяснымӧс, да найӧ югъялісны мавтасысь тулысын муртса на мыччысьӧм кыдз пу коръяс моз.
Некор ог вунӧд сійӧ здуксӧ, кор старшина петкӧдіс менӧ стройысь, горӧдіс менам винтовкалысь номерсӧ да ылысянькодь шыбитіс сійӧс меным; ме лэбигас и кватиті, бӧрыньтчи аслам местаӧ, сувтӧді винтовкаӧс орччӧн, веськыд киӧн топыда чабырті цевьёӧдыс, а ачым быттьӧ понді кывны, мый кутшӧмкӧ вын петӧ оружиесьыс, ме пытшкӧ йиджтысьӧ, ачымӧс менӧ вӧчӧ вынаджыкӧн да повтӧмджыкӧн.
Чургӧдӧм штыкъясӧн бырсйӧдлім-сутшкалім идзасӧн тӧбӧм буржуй полӧкалӧясӧс.
«<rus>Коротким коли! Длинным коли</rus>!»
Велӧдчим, кыдзи колӧ сюсьджыка клёнӧбтыны рукопашнӧй дырйи кӧртӧн дорӧм прикладӧн, кыдзи колӧ дорйысьны, мед тэнсьыд ассьыд юр лытӧ водзджык эз пазьнитны...
Сэсся лыйсим.
И тані том коми салдатъяс пӧшти быдӧн бура петкӧдлісны асьсӧ.
Ӧд быд керкаын миян пищальыд век вӧвліс, и зон челядьыд ичӧтысянь сійӧн вӧдитчылісны.
Медбура лыйсис Пикон — став пуляяссӧ мӧдӧдаліс сӧмын «десяткаясӧ».
abu
Но сы пыдди Пиконлы сьӧкыд вӧлі турник вылын.
Сойяс вылас кыскысигӧн мыйкӧ жӧ вӧлі кузь кокъяснас тривкйысяс — тшӧтш отсалӧ ачыс аслыс тадзи, — но некыдзи оз лыб, лыясыс да куйӧдыс пытшкас, буракӧ, унджык.
А гӧгӧр серамыс!..
abu
А вӧліны тшӧтш «брусья», и кузь гырка сьӧд куа «вӧв»...
Тайӧ «вӧлыс» первойысьтӧ пӧшти быдӧнӧс повзьӧдлӧ.
Ылысянькодь котӧртӧм-ӧддзӧдчӧм бӧрын колӧ тювгысьны-чеччыштны сы вывті кузяланогыс.
Но велавтӧгыд да, торйӧн нин, полыштігад некыдзи и оз артмы — то водзджык на, матӧджык киястӧ шлопкан-пуктан да вӧв вылас вожасян, то помас на и кынӧмнад либӧ морӧснад зургысян, то друг повзян доймӧмысь, да бокӧ котӧртсьӧ...
Унаӧнӧс шыбитліс ас вывсьыс тайӧ дулан вӧлыс!
Но велавны быть колӧ.
Армейскӧй законыд чорыд — оз эскы сійӧ тэнад вермытӧмлы.
Он кӧ вермы да он куж — кӧть войбыдъясӧн ас кежад бергав турник вылын, гартчы брусъяс вылын, чеччав, котрав...
Йӧзыс узьӧны, а тэ пессьы, вийсьы, ёнмӧд мускулъястӧ, эн кӧ вермы тайӧс вӧчны армияас вотӧдз...
Оз позь лоны армияын нюньӧӧн да ветьӧкӧн!
Некыдз оз позь...
Тайӧ миян вӧлі том боецлӧн курс, менам олӧмын нӧшта ӧти курс...
Политподготовка вылын ми ёнджыкасӧ велӧдім Устав да воинскӧй присяга.
Мыйта правилӧыс вӧлӧма салдатлы! — кыдзи овны да мый вӧчны.
И ставсӧ колӧ тӧдны.
Кутан кӧ тӧдны — кокньыдджык лоӧ служитнытӧ.
Абу ӧд весьшӧрӧ весиг Суворов на шулӧма:
<rus>Даже ото сна восстав,</rus>
<rus>Читай усиленно Устав!</rus>
Самоподготовка часъяс дырйи ме понді ёна лыддьысьны...
А ӧтчыд нуӧдлісны миянӧс Архангельскса театрӧ.
Зэв дыр сьылігтырйи восьлалім Павлин Виноградов нима улича кузя.
Батареяса командир гоз-мӧдысь сувтӧдліс миянӧс тӧдчанаджык местаясӧ.
Шуам, сьӧлӧм бурмытӧдз ме видзӧді Войвыв дорйысьяслы зэв мӧрччӧдана памятник вылӧ.
Ӧд коми войтыр, миян батьяс да пӧльяс, тшӧтш дорйисны Войвывсӧ, унаӧн пуктісны ловнысӧ, мучитісны найӧс Мудьюг ді вылын...
Ме восьлала Двина пӧлӧнса кузь уличӧд да шоныда мӧвпала тшӧтш и сы йылысь, мый и менам дона Сыктывлӧн ваыс мыйтакӧ воӧ жӧ татчӧдз.
А мыйта коми вӧрыс воӧ Кардорса — тадзи тай водзті шулӧмаӧсь комияс Архангельсктӧ — запаньясӧдз.
Кӧнкӧ, кольӧм тӧвнас меӧн пӧрӧдӧм вӧрыс тшӧтш жӧ кывтіс татчӧдз?
Ӧд не ӧти сюрс кер лои лэдзӧма...
Сувтӧдліс миянӧс капитан и важ английскӧй танк дорӧ, кодӧс памятник пыдди жӧ лэптӧмаӧсь улич пӧлӧнӧ.
Татшӧм полӧкалӧяснас интервентъяс кӧсйылісны босьтны миянлысь Войвывнымӧс.
Ок, и мисьтӧм гундыр!
Лыдтӧм-тшӧттӧм клёпкаӧн дорӧм кӧрт ракпань...
Ӧдзӧс ни кост абу, сӧмын лыйсян розьяс эрсвидзӧны.
Ог тӧд сӧмын, уна-ӧ вермис лыйсьыны тайӧ динозаврыс.
Ӧні тай со дзикӧдз нин сімӧма-а.
Да визув зонкаяс вожъялӧны-исласьӧны йизьӧм бокъясӧдыс...
А коркӧ, дерт, гымгис-вӧрліс, би шерӧн резсис, не миян кывъя йӧз пукалісны пемыд пытшкӧсас, море сайысь воӧм йӧз...
Уна думъяс чужтӧ юрад тайӧ сімӧм чудовищеыс, бур, мый сувтӧдӧмаӧсь сійӧс...
Но театрӧ ветлӧм кодсюрӧлы эз сӧмын спектакль йылысь паметь коль.
Аскинас миян батарея вӧлі дежурнӧйӧн пищеблокын, сутки чӧж сэні колӧ уджавны, он и узьлы — картупель весалан и тасьтіяс мыськан, пес поткӧдлан и джодж чышкан.
Абу кокни, но быдӧн миян пиысь окотапырысь ветлывліс кухняад, сы вӧсна мый сэні век нин мыйкӧ да мыйкӧ чуктыштас содтӧд сёян.
Шуам, сійӧ жӧ лыыс вичмас вильӧдны.
Ӧд быдса полкыдлы мыйта пуӧны яйсӧ быд лун, не ӧти мӧс туша.
Мыйта лыыс!
И салдатыдлы нинӧмла пуктыны сійӧс шыд тасьтіас...
Пуӧм бӧрас яйсӧ чуктӧдӧны, а лыяссӧ шыбитӧны.
Но водзвыв найӧс сетӧны вильӧдны кухняын уджалысьяслы.
Тайӧ операцияыс вӧлі шусьӧ — <rus>«мослы шлифовать»</rus>.
И со, татшӧм дежуританінсьыс миян Ӧльӧш утьыштіс.
Миянлы гусьӧникӧн висьталіс — ӧти нывкӧд пӧ тӧдмаси театрӧ ветлігӧн, адрессӧ пӧ сетіс.
Пондасны кӧ пӧ юасьны, шуӧй, кӧнкӧ пӧ тані.
Да, гашкӧ, пӧ войнад оз и кватитчыны, асъядорыс пӧ бӧр локта...
Висьтавлӧ миянлы тадзи, а аслас пемыдгӧрд синъясыс водзвыв нин дзулъялӧны тувсов каньлӧн моз.
Ми эськӧ и пондылім жӧ ӧлӧдны Ӧльӧшӧс — мися, верман ӧд сюрны, лёк сэки лоӧ тэныд.
Но сійӧ немтор эз кӧсйы кывзыны, а восьсӧн удтыны морт вылас командиръяслы кыдзкӧ эз жӧ вӧв лӧсьыд...
Асывнас Ӧльӧш сёрмыштӧма бӧрсӧ воӧмӧн — бӧртинас вӧлі шуӧ, мый некыдз пӧ огӧ вермӧй янсӧдчыны нылыскӧд, — югдігас нин, вӧлӧм, воӧ, и забор вомӧн чеччыштігӧн казялас кырсалысьтӧ часӧвӧй да и кутас — винтовкаасьыд он пышйы.
Дежуритан миян помасис, водны колӧ, сутки узьтӧмӧсь, но казармаын сувтӧдісны стройӧ.
Кыськӧ вайӧдісны Ӧльӧшӧс, а мӧдыс быттьӧ оз и майшась ёнасӧ, сук беринӧсь чужӧмыс быттьӧ и шпыннялыштӧ на.
И веськыда висьтасис мортыд, мый ныв дінын пӧ вӧлі.
— Да кыдз тэ лысьтін?!
— весиг чуймыштіскодь капитан. — Армияын ӧд тэ!
Абу тьӧща дінад!
— А мый нӧ? — кывберитӧ Ӧльӧш, — нывъяссьыс гажтӧм да, мӧд тӧлысь нин ог аддзылӧй...
А сэні, общежитиеас, сымдаӧн найӧ...
И пӧшти некодлӧн пӧ абу кавалерыс, сідз косьмӧны коньӧръяс...
А тані мийӧ нывъястӧг косьмам...
Ныв радейтысьӧс куим сутки кежлӧ нуӧдісны гауптвахтаӧ...
Но Ӧльӧш и сэтысь бӧрсӧ петіс кыпыд да гажа.
Гусьӧникӧн висьталіс сэсся, мый тӧдса пӧвар пӧ ӧшинь розь пыр корсюрӧ шыблавліс меным яй торъяс...
Ок, эськӧ и Ӧльӧш жӧ да!
Ставыс нин сылы тӧдсаӧсь лоӧмаӧсь: карса нывъяс и гарнизонса пӧваръяс...
А сэсся и воис присяга примитан лун.
Асывсяньыс лым еджыд подворотничокъяс вурлім гимнастёрка юрйывъясӧ — веськыда кусыньтӧм еджыд доръясыс турунвиж вылас сӧмын и сярвидзӧны; ыргӧн кизьяс шынельясын зарниӧн дзирдалӧны, тасма кӧртъясӧ кӧть, зеркалӧӧ моз, видзӧдчы, лакӧн моз югъялысь кирза сапӧгъясысь бус чир он аддзы...
Ывла вылын уна шыясӧн лӧсьӧдлӧ нин ладъяссӧ духӧвӧй оркестр, водзӧ на шызьӧдӧ сьӧлӧмтӧ...
Сэсся и сувтіс ыджыд казарма водзӧ новобранечьяслӧн часть.
Ӧні нин линейка кодь веськыд визьӧн сувтіс, эз коркӧя моз личыда лэдзӧм гез этшӧн...
Винтовкааӧсь ставӧн...
Ывлаыс шондіа, турӧбъяс бӧрын сӧстӧммӧм лымйыс югыда дзирдалӧ.
Казарма кӧрт вевт вывсянь войтва гусьӧникӧн сӧдзтысьӧ, тулыс дукыс ёна нин кылӧ талун, и содтӧд тшӧтш шызьӧдӧ миянӧс.
<rus>«Смирно!</rus>
<rus>Равнение на средину!»</rus>
Кыпыда грымгӧ оркестр.
Частьса дежурнӧй, сояс гӧрд кӧртӧда, веськыд кисӧ кӧсича дорас сибӧдӧмӧн, кералӧ-мунӧ ыджыд начальстволы паныд.
— <rus>Товарищ командир!</rus>
<rus>Вверенная вам часть для принятия воинской присяги построена!</rus>
— <rus>Товарищи солдаты</rus>! — кыпыда шыӧдчӧ миян дінӧ руд каракуль папахаа офицер. — <rus>Поздравляю вас с выдающимся днем в вашей жизни!</rus>
— <ns>Ур-ра</ns>! — пӧсь петтӧдз ӧтвылысь воча горзам ми.
Сэсся ӧти бӧрся мӧд юргӧны том, шызьӧмысла зьвиньгысь гӧлӧсъяс, строй водзӧ петалысь салдатъяслӧн гӧлӧсъяс:
<rus>— Я, гражданин Советского Союза, принимаю воинскую присягу и торжественно клянусь!</rus>
<rus>— Быть честным и храбрым воином...</rus>
<rus>— Не пожалеть своей крови и самой жизни для защиты социалистической Родины...</rus>
<rus>— Не пожалеть самой жизни...</rus>
abu
abu
Ыпъялӧ шонді миянлы.
Ӧнісянь ми вӧлись лоам тырвыйӧ салдатъясӧн.
Ӧнісянь ӧшйӧ миян пельпомъяс вылӧ Рӧдинаӧс доръян сьӧкыд и кыв кутана пайыс.
Кытчӧ со водзӧ миянӧс нуасны-а?
Кӧні да кутшӧм ногӧн ковмас видзны миянлы странанымӧс?
Да мед кӧть кӧн!
Ӧні ми велалыштім нин салдатавнысӧ, миянысь и збыльысь «пыркаліс гражданскӧй бусыс».
Ми велалім винтовкаысь лыйсьыны и штыкӧн сутшйӧдлыны, строевӧйӧн шпачӧдны и кыпыда сьывны армейскӧй песняяс, кышалӧм противогазӧн кузя котӧртны и горт вӧсна гажтӧмчӧмнымӧс зэлыд дом йылын кутны...
5
А лун-мӧд мысти теплушка вагонъяса поезд гургӧдіс нин миянӧс рытыв-лунӧ.
Нуӧны пӧ кытчӧкӧ граница сайӧ.
Миянлы воча котӧртіс тулыс.
Дзик войвывсаяс чукӧрмим ми кузь эшелонӧ — комияс, архангельсксаяс, вологдасаяс.
Ме тӧда нин — войвывсаястӧ, кыдзи и сибирякъясӧс, война дырйи и сідз служитігӧн, век на медколанаинас веськӧдлӧмаӧсь.
Кыпыд вӧлі миянлы тадзисӧ чайтӧм-кылӧмысь, но тшӧтш и полыштанакодь — код пӧ на тӧдас, кыдзи да мый лоӧ сэні, граница саяс, йӧз муад да не ас йӧз дінад.
Ас муад пӧ тай быд пожӧм тэныд нюмъёвтӧ, а сэні, гашкӧ, и пожӧмыс абу...
Дыркодь ми сулалім Брестын, весиг нуӧдлісны видзӧдлыны войнаӧн кисьтӧм-пазӧдӧм крепость.
Тані граница.
Тані миян пограничнӧй частьяс медводз кутӧмаӧсь фашистъясӧс.
Бура и чашйысьӧмаӧсь тані, немся дзонь из абу кольӧма.
Но враг сідзи и абу вермӧма босьтны крепостьсӧ да кытшовтӧм-діалӧмӧн водзӧ мунӧма...
Тані миянлы висьталісны, кытчӧ мунам.
Сэтчӧ, кытысянь Европа пасьтала, Му шар пасьталаыс, пеж гы моз, ылькнитчис ставсӧ кисьтысь-пазӧдысь страшнӧй вын...
Паськыда вуджим Польша.
Миянӧс, дерт, ёнасӧ эз лэдзлыны теплушкаясысь, но и вагон ӧшиньяс пыр позис казявны, кутшӧма дойдӧма жӧ тайӧ мусӧ война.
Джынвыйӧ киссьӧм-сотчӧм, кок йылас сувттӧм на сиктъяс, эндӧдӧм муяс, уналаын челядь — и не сӧмын найӧ! — корӧны миянлысь нянь...
А медъёна пӧ дӧнзьӧма Варшавалы — немся керка сэні абу кольӧма дзоньӧн, уна сё сюрс мортӧс сэні нырыштӧмаӧсь.
Зэв окота вӧлі кӧть син пӧлӧн видзӧдлыны Варшаваыс вылӧ — миян пӧ ӧні ёна отсалӧны сійӧс выльысь стрӧитны, — но мунім ми сэті войын да немтор лючкисӧ эг аддзылӧй.
Сэсся ми вуджим Одер ю да Франкфурт карын лӧня пырим Германияӧ.
Колӧ-ӧ висьтавны, кутшӧм тыр синмӧн да, шуны кӧ нин сідзи, быдтор вылӧ сатӧка октӧм сьӧлӧмӧн ме видзӧді-дзорги тайӧ му вылас, сэні олысь йӧз вылӧ.
Ме зіли унджык казявны да гӧгӧрвоны.
Ӧд тайӧ — Германия!
Сы понда усис менам батьӧ.
Кадысь водз кувсис мамӧ.
Чуш-чаш пазаліс миян семья.
И мыйтаӧнлӧн лоис тадзисӧ!
Менам дзескалӧм ловлы сьӧкыд и дивӧ кодь вӧлі аддзыны, кыдзи тані гӧгӧр ыпъялӧ нин тулыс ставсӧ ловзьӧдысь выннас да синтӧ пӧртысь лыдтӧм-тшӧттӧм рӧмъяснас.
Кардорса йыла юра руд каменнӧй керкаяс, кодъяслысь зэв крута усьысь вевтъяссӧ эжӧма чери сьӧм кодь топыд черепицаӧн, вошӧмаӧсь дзоридзалысь садъяс пӧвстӧ, торйӧн нин — муртса на усьӧм еджыд лымйӧн моз вевттьысьӧм яблоняяс пӧвстӧ.
Ӧшиньяс вылын да балконъяс вылын быдсяма рӧма дзоридзыс воссьӧма воӧм шоныдыслы и, сымда дзоридз...
Ставыс гӧгӧр мелі лӧнь, и некыдз оз эскыссьы, мый неважӧн на татысянь асыввывлань нетшкысис уклад вын, мед кисьтны-пазӧдны каръяс и сиктъяс, мед нырны-виавны йӧзӧс...
Карас керкаясыс быттьӧ абу и ёна жугласьӧмаӧсь, сӧмын тай зэв сьӧдӧсь, быттьӧ чишкалӧмаӧсь найӧс да кыз штукатуркаыс уналаті потласьӧма — дерт, кӧнкӧ, пуляыд и снарядыд не этша жӧ веськавліс.
Синмӧ шыбитчӧны енэжлань шы моз сатшкысьысь шпильяс, часіяса башняяс, зэв ёсь юра жӧ кык да куим судта керкаяс.
Вывлань быттьӧ чепӧсйӧма тані ставыс...
Мӧд поездӧ пуксьытӧдз вель дыр видзисны миянӧс вокзалдорса плӧщадь вылын.
Немецъяс мунӧны и воӧны, кызвыннас гырысь йӧз, руд юрсиаӧсь и сьӧд юраӧсь, оз лёкысь быттьӧ видзӧдны миян вылӧ, том салдатъяс вылӧ.
Немкаяс, торйӧн нин шӧр арлыдаяс, ар комынаяс, удитӧмаӧсь нин шылявны война бӧрын.
Кинас и нюмъёвтӧмнас найӧ гажаа вочавидзалӧны миян салдатъяслӧн юасьӧмъяс вылӧ.
Зэв на ещӧ и серамбанаӧсь вӧлӧмаӧсь немкаясыд.
Кыв тӧдтӧгыд кодкӧ миян пӧвстысь мыйкӧ пыскыля шуас, и пырысь-пыр жӧ сяркнитӧны-серӧктӧны...
А со миян нывъяс, армейскӧй паськӧмаӧсь, виччысьӧны Россияӧ петысь поезд.
Зэв унаӧн чукӧрмӧмаӧсь, но мыйлакӧ ставыс ...кынӧмаӧсь.
Код сӧмын, кутшӧм умник, мӧвпыштӧма тадзи, ӧтилаӧсӧ, найӧс чукӧртны-а?
Ме аддзылі, кыдзи миянӧс колльӧдысь ӧти ефрейтор матыстчис татшӧм нылыс дінӧ да, кынӧмас тапнитігмоз, шыньмуніс-юаліс:
— <rus>Что, браток, демобилизуешься</rus>?
Тайӧ вӧлі сьӧлӧм дойдана серпас.
Но мортыд тай мукӧд дырйиыс зэв лёкӧн овлывлӧ, нем думайттӧмысла лёкӧн — медтыкӧ сӧмын теш керны...
Бур, мый, тыдалӧ, би пыр и ва пыр мунӧм нылыс эз шӧйӧвош да лэчыда ратшнитіс воча:
— <rus>Я-то демобилизуюсь, а вот тебе, сопливая морда, служить да драить, как медному котелку</rus>.
<rus>Да голодные слюни глотать, когда будешь из-за забора зыркать на толстые зады немецких фрау</rus>.
Бура дӧжныштіс нылыс.
Но, век жӧ, тадзисӧ демобилизуйтчысь нывъяс вылӧ сьӧкыд вӧлі видзӧднысӧ.
Налы, сьӧлӧмшӧръяслы, дыр на оз помась войнаыс...
Поездӧн миянӧс нуисны Берлин дорті — уна киссьӧм-пазалӧм керкаяс ми аддзылім, а сьӧлӧмъяс, дерт, быдӧнлӧн нетшкысисны тайӧ карас, кӧні коркӧ вӧвлі война ӧзтысьяслӧн пеж позйыс...
abu
Неыджыд каръяс кольӧны бӧрӧ, сиктъяс.
Став керкаыс черепицаӧн топыда вевттьӧма, буракӧ, руд бетонӧн изсӧ кыза сьӧмӧсалӧма — та вӧсна, гашкӧ, и война дырйиыс абуджык сотчӧмаӧсь керкаясыс.
Гӧрд гоб кодь керкаяс сулалӧны садъяс пытшкын.
Шыльыд, абу ёна паськыд му пластъяс вылын гӧрӧны нин, мичаа вежӧдӧ ӧзим.
Берлинсянь лунвывланьӧ коръя вӧркӧд тшӧтш паськыдкодь пожӧма ягъяс заводитчисны, менӧ весиг чуймӧдыштіс тайӧ.
И вочасӧн мылькйӧсьджык пондіс лоны му эжыс...
Гашкӧ, и садитӧм вӧръяс ставыс.
Пожӧмъясыс, дерт, абу миян гулыд ягъясын кодьӧсь — увйӧсьджыкӧсь и чукляджыкӧсь, но бур нин кӧть, мый эмӧсь жӧ тані найӧ, пожӧмъястӧ аддзигӧн, гашкӧ, озджык ло гажтӧм Европаад...
Вайӧдісны миянӧс танкӧвӧй частьӧ, коді вель паськыда, буракӧ, сулаліс пожӧма-дуб сора вӧрын.
Лӧсйӧм изъя туйяс.
Куим судта, сійӧ жӧ рудовгӧрд бетонӧн сьӧмӧсалӧм казармаяс, кыдзи бӧртиджык тыдовтчис — танкъяс видзан шоныд боксъяса паркъяс.
И сэк жӧ — гӧгӧрбок вӧр.
Ӧти казарма оз тыдав мӧдсянь, да и вылісянь, самолётсянь, буракӧ, он ёна казяв, мый татчӧ саймовтчӧма грознӧй вын — ыджыд танкӧвӧй соединение...
Ставсӧ тайӧс: казармаяс и боксъяс, и лӧсйӧм изъя туйяс — вӧчлӧмаӧсь на фашистъяс, быд ногыс найӧ бура дасьтысьлӧмаӧсь война кежлӧ.
Ставсӧ артыштӧмаӧсь.
abu
Сӧмын ылалӧмаӧсь миян народъяслӧн характерын...
И со наӧн вӧчлӧм лагерын ӧні кылӧны мӧд сёрнияс...
Миянӧс, выль пополнениеӧс, юклісны разнӧй частьясӧ.
Сэсся коркӧ-некоркӧ ми веськалім жӧ столӧвӧйӧ.
А колӧ веськыда шуны, мый тувсов кӧинъяс кодь тшыгӧсь нин ми лоим сэк кежлӧ.
Сы вӧсна, мый кос сёян вылын лои сы кузя вуджӧма Белӧй море дорсянь да Европа шӧрӧдз.
Да и Архангельскын, том боецлысь курс велӧдігӧн, эгӧ жӧ удитӧй тшӧгны-госсявны.
Ми пырим столӧвӧйӧ, а сэні, вӧлӧм, абу на помалӧмаӧсь пажнайтны старослужащӧйяс, кӧть эськӧ и кызвыныс ывлаынӧсь нин вӧліны.
Орденъясаӧсь да медальясаӧсь, сідзкӧ, воюйтлӧмаӧсь, кӧть эськӧ и абу ёна ыджыдджыкӧсь миян дорысь.
Ставныс сьӧд погонаӧсь — танкистъяс, кузь юрсиаӧсь, абу и салдатлӧн кодьӧсь, мукӧдыс весиг сеткаясӧн зэвтӧмаӧсь юрсинысӧ...
Горзӧны-гӧгзьӧны пызан сайын, и весигтӧ нянь торъясӧн шыбласьӧны трустъясыд!..
Миян вылӧ мӧдар югыдысь воӧмаяс вылӧ моз видзӧдӧны.
Но и радлӧны тшӧтш — ӧд ми, буракӧ, вежам нин сэсся найӧс...
Сэсся найӧ кыдзисюрӧ, некутшӧм командатӧг, петісны столӧвӧйысь.
А ми видзӧдам и асланым синъяслы ог эскӧй — джын сёяныс кольӧма пызан вылас!
Джынвыйӧ панялӧм шыд тасьтіяс, муртса гудйыштӧм рок порцияяс, шобді нянь батонъяс...
abu
Командиръясным эз на кӧсйыны сибӧдны миянӧс идравтӧм пызанъяс саяс, но ми быттьӧ эгӧ и кылӧй налысь горзӧмсӧ — кокъясным асьныс матыстісны миянӧс лышкыд пызанъяс дінас, а кияс, яндзим кӧть абу, асьныс жӧ нюжӧдчисны гырысьджык нянь торъяс дінӧ.
Ӧд ми вокыс война кадсянь на эгӧ вермӧй веськодьпырысь видзӧдны няньыд вылӧ, а ӧні со сэсся и кузь туй вылас мыйта тшыгъялӧма лоис.
Миянлы вайисны ыджыд тасьті тырӧн зэв госа шыд.
Рок вайисны да еджыд нянь батонъяс.
Но, мися, тадзи кӧ и водзӧ кутасны вердны, мый миянлы не служитны-овны Германияад?!
Сэсся миянӧс бара сувтӧдісны стройӧ да муртса эз весьӧпӧртны: ачыс пӧ «Батя», частьса командир, пондас тӧдмасьны миянкӧд.
Энӧ пӧ полӧй, сэтшӧм нин пӧ сылӧн модаыс, война дырсянь на кольӧма, — частьӧ воысь быд выль мортӧс пӧ, офицерӧс кӧть салдатӧс, телепит сылы ас синнас аддзывны да кӧть кыв-мӧдӧн сёрнитыштны сыкӧд.
Сувталім ми лӧсйӧм изъя гӧра туй вылӧ, «п» буква кодь ыджыд казарма водзӧ.
Шынельтӧмӧсь, куш гимнастёрка кежысь.
Шоныд, лӧсьыд, кокньыд ӧтпӧлӧснад.
Штабсянь петысь офицерлы доложитісны.
Вольно пӧ.
Шыльыда бритӧм, небзьӧм-личалӧм чужӧма матыстчӧ сійӧ миян дінӧ аслас ыджыдкодь свитакӧд.
Абу на пӧрысь командирыс, гашкӧ, и ар нелямыныс на абу.
Ыджыд тушаа, буретша тшӧг, зумыда тэчӧм ягвыв пожӧм кодь гӧгрӧс и топыд.
Кыдзи сӧмын татшӧм ыджыдыс да ёныс вожъялӧ танк пытшкӧдыс-а?
Матыстчис сійӧ медводзын сулалысь Пикон дорӧ, ӧткодькымынӧсь найӧ судтанас, шылькнитіс дженьыда шырӧм сук ёжиксӧ, нюмъёвтіс да нимкодьпырысь шуис Пиконлы вӧсникодь гӧлӧсӧн:
— Бура быдмӧмыд, салдат!
Мый нӧ вӧчлін гортад?
— Ме? — Пикон падмыштіс ыджыд начальстволӧн татшӧм сяма сёрниысь. — Вӧралысь ме, чери-яй кыйысь...
— Збыль али мый? — мыйлакӧ ёна нимкодьмис юасьысь.
— Так точно! — збоймыштіс Пикон. — Гортын миян, Комиын, <ns>па-а-ськыдӧсь</ns> вӧръясыд.
Звер-пӧткаыд уна.
Мыйӧн ачымӧс помнита, век нин пищальӧн вӧрті довъялі...
— Штабӧ сійӧс, — кӧрталіс командир Пиконкӧд сёрнисӧ.
Менам ӧддзӧмӧн чепсасис вирӧй, швачкис кӧсичаясӧ и чужӧмӧ — окота вӧлі кыдзкӧ тӧдчанаджыка вочавидзны, мед эськӧ ӧдйӧ кералысь-решайтысь ыджыд мортыс эз жӧ медлёкинас туркнит менӧ.
— Ме вӧрын мастерӧн уджавлі... — оръясяна гӧлӧсӧн шуи ме сылӧн юалӧм вылӧ. — Кык тӧв пӧрӧдчи лучковкаӧн...
Кер кылӧдігӧн бригадиралі...
Веськыд берегын...
Сатшкыліс ме вылӧ читкырасьысь лӧз синъяссӧ:
— А тані, армияас, кытчӧ эськӧ кӧсйин?
— Ме?..
Велӧдчыштны эськӧ окота... — йӧжгыляся ме ыджыд начальство водзын.
— Учебнӧй подразделениеӧ сійӧс, танкса командирӧ, — керыштіс полковник.
Менам сідзи и ырснитіс сьӧлӧмӧй, лым репасысь повзьӧдӧм тар моз...
Пельяслы ог эскы...
Нимкодь меным лои, но ӧттшӧтш и падми-повзи татшӧм виччысьтӧмторсьыд...
Менам ёртӧй, Палаззяса Герман, вочавидзис:
— Тракторист ме, дас квайт арӧссянь руль сайын.
— А кӧсъян танк новлӧдлыны? — дыр думайттӧг юаліс сылысь командир. — Сӧмын тайӧ тэныд абу люги-леги тракторыд.
— Кӧсъя, — кыз гӧлӧснас шуис Герман.
— Учебнӧйӧ жӧ сійӧс, механик-водительӧ.
А сэсся нин сійӧ, кыла, юасьӧ Ӧльӧшлысь:
— А тэ, рыжӧй молодеч, кодӧн кӧсъян лоны армияын?
— Минёрӧн, — ньӧти падъявтӧг вочавидзӧ мӧдыс.
— Но тай! — чуймыштіс командир. — Минаяс дінад ӧд ӧпаснӧ.
— Риск — благороднӧй делӧ! — збоялӧ Ӧльӧш.
— Но и молодеч!
Сапернӧй взводӧ сійӧс.
Миян сыктывсаяс лыдысь Ӧльӧшсянь неылын сулаліс нӧшта Микол.
Ме пельӧс чошкӧдӧмӧн кывзі, мый сійӧ шуас.
— Ме, тӧварыш командир, уджалі колкозын складовщикӧн... — гӧлӧсас тӧдчана надеяӧн вочавидзис Микол.
— Кӧнкӧ, став добрасӧ колхозсьыд таргайтін? — шпыньмуніс миян «Батя».
— <rus>Никак нет</rus>, тӧварыш командир! — эз падмы Микол. — Менам ни ӧти тусь нянь здра эз вош.
Весиг став крысаыс куліс тшыгла.
Юасьысь чӧскыда серӧктіс да, читкырасьысь видзӧдласнас нӧшта ӧтчыд Миколӧс донъяліг, тшӧктіс:
— <rus>Хозрота</rus>!
Тадзи ми, землякъяс, и торъялім.
6
«Бур лун, Дина-Диана!
Пӧсь чолӧм тэныд ыстӧ ылі Германиясянь тӧдсаыд тэнад — Федя Мелехин.
Да, Дина, граница сайынӧсь нин ми — Германияынӧсь, весиг сылӧн лунвывланьын...
Тані ставыс нин дзоридзалӧ, вежӧдӧ, ёна водзджык миян серти воӧ татчӧ тулысыс.
Да и тӧвнас пӧ лымйыс омӧля кутчысьӧ — кӧть и усьлӧ жӧ, но регыд мысти бӧр сылӧ.
Дерт, унджыксӧ сэсся ме тэныд немтор на ог вермы гижны татчӧс му да олӧм-вылӧм йывсьыс — воигкостіыд салдатыд оз на унасӧ аддзыв...
Но зэв окота меным быдторсӧ тӧдмавны — ӧд Германиясьыс петалісны сымда великӧй йӧз, но татысь жӧ му пасьталаыс вувзьысис сы мында пежыс...
Воӧм мысти пыр жӧ мӧдӧдісны менӧ учебнӧй подразделениеӧ, мед велӧдчыны танкистӧ, весиг танкса командирӧ.
И ме первойсӧ полышті на — мися, гашкӧ, ог туй татшӧмторыс вылӧ да менӧ бӧр на бергӧдасны частьӧ, сы вӧсна и пырысь-пырсӧ немтор эг гиж тэныд...
Но талун миянӧс, курсантъясӧс, нуӧдлісны танкодром вылӧ.
Сэні вӧліны миян командиръяслӧн — офицеръяслӧн — полевӧй учениеяс, да ми воксӧ, кыдзи, шуам, том кычанъясӧс — вӧрӧ, тшӧтш босьтлісны: медым ми первойсянь гӧгӧрвоим, кутшӧмджык кӧрыс танк дінын служитӧмыслӧн...
А татшӧм учениеяссӧ пӧ батальонса командир вӧчлывлӧ быд выль курс заводитчигӧн — мед оз ныжмыны, оз кӧдзавны боевӧй машинаяс дінӧ, медводз, асьныс велӧдысьясыс.
Ачыс пӧ пуксьылӧ пушкаӧн лыйсьыны, мукӧдыс сідзи жӧ и.
А унджык командирыс фронт вылын вӧлӧмаӧсь, татшӧм жӧ «тридцатьчетверкаясӧн» воюйтӧмаӧсь.
Тӧрыт миянлысь танкнымӧс водитель пыдди нуӧдіс взводнӧй — лейтенант Тузиков, а пушкаысь лыйсис ротнӧй — капитан Крашенин, кодлӧн чужӧм ӧтар бокыс ёнакодь чишкасьӧма, бой дырйи машинаыс ӧзйӧма да...
Ме, Дина, первойысь на веськалі татшӧм позъяс, и менам, буракӧ, кӧть мыйта кута овны, некор оз вун тайӧ луныс!
Ми вӧлім быттьӧ збыльвылӧся бой дырйи — лӧсалім-тӧвзим пӧдса люкъясӧн, лыйсим пушкаысь и пулеметъясысь...
Дерт, сӧмын миянлы некод эз лыйлы.
abu
А танк пытшкад ёна и дзескыд вӧлӧма!
Быдсяма оборудование.
Сэсся оружиеыс мыйта!
Кыз броняа башнякӧд ӧтлаын бергалысь ыджыд пушка, кодлӧн сідз шусяна казеннӧй частьыс башня пытшкӧсыслысь сымда босьтӧ.
Кык пулемет, сэсся автомат, гранатаяс, огӧ нин лыддьӧй экипажса членъяслысь револьверъяс.
Уліас, джодж пыдди тэчӧма, — снаряд тыра кузь ящикъяс: боеукладка, снарядъяс жӧ ӧшалӧны и сулалӧны стенъяс бердын.
Сэсся — радиостанция, прицел, бергалысь триплекс-перископъяс, уна лыда проводъяс...
Первойсӧ чайтсьӧ, мый дзик нин некӧн сэні бергӧдчынысӧ.
А вит морт сӧлім: командир, механик-водитель, орудийнӧй, радист да ме зарадитчысь пыдди.
Сӧмын на «пыдди» и эм, сы вӧсна мый ми воксьыс немтор на вӧлі виччысьны татшӧм рейсас.
Ёнджыкасӧ командиръяслы колӧ вӧлі тӧдмавны, коді мый вылӧ туйӧ курсантъяс пӧвстысь.
abu
Личкыштӧма стартёр, мышкын, кӧрт вежӧс сайын, эрӧктіс двигатель, и ми чепӧсйим.
Косялам-тӧвзям, тыдалӧ меным воча котӧртысь ывлаыс заряжающӧй люкса триплекс пыр...
Солярка дук чамгӧ нырад...
Торйӧн нин — кыськӧ йиджтысьысь выхлопнӧй газлӧн кольмӧдысь дукыс...
Тшына и буса...
Став люкыс пӧдса...
И сынӧдыс быттьӧ ӧти войт эз коль...
Лёкысь зӧркӧдӧ...
Бур, мый кыз рубечьяса танкошлём юрын, кӧть и колскысян чорыд броня бердас, он доймы...
abu
Но, век жӧ, медсясӧ чорыд дукъясыс кольмӧдӧны, ӧд менам гортын велалӧма вӧрса сӧстӧм сынӧд дінӧ...
Сэсся мишеньяс дінӧ матыстчыны ми кутім.
Кылӧ команда: <rus>«Фугасным — заряжай!»</rus>
Ми восьтам пушкалысь замоксӧ, сьӧкыдпырысь и видзчысьӧмӧн жнёпкам-сюям стволӧ пудъя снаряд.
Сэсся мыйкӧ быттьӧ грыпкысьӧ, танкыс дзоньнас сыркмунлӧ.
Пушкалӧн казённикыс тювгысьлӧ бӧрвыв, быттьӧ кӧсйӧ жамкнитны менӧ, велавтӧмтӧ, башня тшупӧд бердӧ.
Потш пом кодь, тшынасьысь гильза дзенькнитӧ-чеччыштӧ кок улӧ, боеукладкалӧн кӧрт ящикъяс вылӧ.
Ме кӧсъя видзӧдлыны, кытчӧ да кыдзи усьӧ снарядыс, но кылӧ нин выль команда: <rus>«Подкалиберным — заряжай!»</rus>
Ми сюям выль снаряд, зэв йыла юраӧс и ёна вӧсньӧдӧм коскаӧс, — сійӧс нарошнӧ лӧсьӧдӧма вӧрӧглысь броня розьӧдӧм вылӧ...
Сьӧкыд башня, пушкакӧд тшӧтш, ӧвтчыштӧ-бергӧдчӧ.
Ме видзӧда триплексӧ и немтор ог гӧгӧрво, кодарӧ мунам, кӧні-мый мишеньыс...
Бара грыпкысьӧ...
Порок тшын...
Кык пулемёт сяркӧдӧны-вурӧны дженьыдик ӧчередьясӧн...
Наушникын кылӧ кодлӧнкӧ радпырысь горӧдӧм...
А ми огӧ и сувтлӧй, сӧмын здук кежлӧ ньӧжмӧдлыштлам мунӧмнымӧс...
Пушка ёна пӧсялӧма...
Сяргысь двигатель дінсянь ӧвтӧ мавтасӧн йиджтысьӧм пӧсь ру...
И дзоньнас кыз броняыс танкыслӧн быттьӧ пӧсялӧма...
Тэ сӧмын, Дина, эн чайт, мый норасьыштӧм могысь ме тадзисӧ гижа тэныд, ог, тэ ӧд менӧ тӧдыштан — абу ёнасӧ няргысь ме, сьӧкыдыс и быдторыс жӧ нин тырмыліс олӧмас...
Но сэки, танк пытшкас, ме, ас кежысь, кевми ӧтитор — мед нин ӧдйӧджык помасяс тшына-буса да зӧркӧдана-йиркӧдана рейсыс.
А кор сэсся сійӧ медбӧрын помасис жӧ, да кор ме, унежитчӧма-пӧсялӧма, петі люкӧд гажа ывлаӧ, — сэки ме, тыдалӧ, буретш да и вӧлі ваысь ырснитӧдӧм чери кодьӧн: вом паськӧдӧмӧн, нёкчимъяс тырӧн пошикта-лолала, и некыдз лолӧй оз веськав сынӧднас...
Ротаса командир капитан Крашенин, зэв ёсь да лэчыд кывъя морт, юасьӧ менсьым:
— Но мый, курсант Мелехин, волін раяс?
Волі, мися, аттьӧ.
— Ӧні кутан тӧдны, мый сэтшӧм танкыс.
Да, мися, оз вун.
— Сідзкӧ, ӧнісянь и тшуп аслыд, — водзӧ на шуӧ: — Кужысь киясын танкыд вӧлі дай водзӧ на лоӧ грознӧй оружиеӧн.
А кужтӧм киясын вермас лоны и кӧрт гортйӧн.
Тадзи шуӧмнас меным быттьӧ мог сувтӧдіс, и ӧні сэсся оз нин позь меным бӧрыньтчынысӧ...
Та бӧрын, Дина, ме тэныд и гижа письмӧӧс.
abu
А мед лоны бурджык танкистӧн, ме сувтӧді ас водзӧ кутшӧмсюрӧ могъяс, весиг тетрадьӧ гижалі найӧс.
Спортӧн кӧсъя ачымӧс ёнмӧдны.
Шуам, быд асыв садьмӧдчыны дас вит минутӧн йӧзсьыс водзджык да физзарядка заводитчигкежлӧ котӧртны нин километр-мӧд.
Штанга ёнджыка лэптавны, мед сэсся йӧткыштны ӧкмысдас килограмм.
abu
Да сідз водзӧ.
Весиг куритчыны шыбиті.
Заводиті ёна лыддьысьны быд прӧст здукӧ.
Медводз кӧсъя лыддьыны классикъяслысь гижӧдъяссӧ, помысь помӧдз.
Заводиті Лев Толстойсянь, лыдди нин квайт том.
Ёна и кажитчӧ, Дина!
Лыддя и быттьӧ ачым ачымӧс бурджыка заводита гӧгӧрвоны.
abu
Тшӧтш и мукӧд йӧзсӧ да ыджыд олӧмсӧ.
А сэсся, кор помала сійӧс, Бальзак дінӧ босьтча.
Но бара тай зэв кузя менам пондіс гижсьыны тэныд.
Гижа со, и быдтор йывсьыс мӧвпавсьӧ лӧсьыда.
Ме весиг быттьӧ аддза тэнӧ да тшӧтш и сёрнита тэкӧд...
А неважӧн, Дина, ме тэнӧ аддзылі вӧтӧн.
Ме быттьӧ югыд гожся войӧ Ӧзын мыс йылӧд лэчча Постысь гортӧ.
Но мыйла нӧ эськӧ татшӧм югыд?
abu
Видзӧда — Сыктыв мӧдлапӧвса вӧр весьтӧд шлывгӧ-кывтӧ зэв ыджыд, югыд, алӧйюгыд, банас кутшӧмкӧ мича серъяса шар.
Абу шонді ни абу тӧлысь, а мыйкӧ шӧракостас.
И сэтшӧм мича!
И шонді моз оз пуксьы, ньӧжйӧникӧн шуньгӧ и шуньгӧ ӧтвесьтын.
И вӧрыс дзоньнас югзьӧ — быд кор и быд лыс.
И морӧсӧдз сю му вылас, кыті ме муна, быд шеп и быд идз югзьӧ.
И мелі музыка кылыштӧ — югзьӧмсьыс ли мый ли, быд шеп, буракӧ, сетӧ музыкасӧ...
Видзӧда, му помланьыс, сю пытшкӧдыс юковтысь ордым вылын, йӧктӧ ныв.
Ӧтнас.
Вӧсньыдик шӧвк платтьӧа.
Вылӧ лэптӧма кияссӧ, и шӧвк платтьӧ сосъясыс юрсигусь бордъяс моз дзиркнитлӧны, рудзӧг рӧма юрсиыс шывъялӧ да югзьӧ и...
Нылыс шудаа чатӧртӧма юрсӧ, нюмъялӧ да шуркъялӧ-бергалӧ ловтӧ небзьӧдысь музыка шы улас...
Ме тіпкысь сьӧлӧмӧн муна дінтіыс, видзӧда сы вылӧ, видзӧда.
А сійӧ быттьӧ оз и казяв менӧ, йӧктӧ и йӧктӧ, югзьысь сю весьтас кокниа жбыркъялӧ.
Сэки ме горӧді сылы:
— А ме тӧда тэнӧ!
Тэ — учительница — Дина!
— Ме тӧда жӧ тэнӧ.
Тэ — Федя Мелехин, салдат.
Сэсся нылыс дугдӧ йӧктынысӧ, босьтӧ менӧ сой пӧлӧд, и ми кыкӧн нин мӧдӧдчам югзьысь да шыалысь сю пӧвстӧд.
abu
А тӧлысь нисьӧ шондіыс век на ыпъялӧ вӧр весьтын, став мир весьтас.
Сэсся кутшӧмкӧ йӧз тай кыськӧ лоисны да пондісны мырдысьӧн моз нуӧдны нывсӧ кытчӧкӧ.
А ме ог лэдз, кута, зэв ёна кута...
Сэтчӧ сэсся и садьми ме.
Мед кӧть збыль вылас эз жӧ кыскыны тэнӧ ме дінысь!
abu
abu
abu
Ыста фото, тані нин снимайтчи, учебнӧйын, видзӧдлы сэсся ачыд, ёна-ӧ вежси салдаталігас.
Лунысь-лун понда виччысьны, кор тэсянь воас фотоыд, ме эськӧ быд лун сьӧлӧм бурмытӧдз сёысь видзӧді да видзӧді сы вылӧ.
Пӧся окала тэнӧ, менам Динаӧй.
Коля ловъя и дзоньвидза, учебнӧй танкӧвӧй подразделениеса курсант Федя Мелехин».
7
Мӧдӧдалі ме письмӧяс — Диналы и вокъяслы — да понді виччысьны вочаясӧс.
А служба мунӧ водзӧ.
Кодкӧ тай бура шулӧма: мый кӧть оз вӧч салдат, кӧть узьӧ, а службаыс век водзӧ мунӧ...
Танкодром вылын лыйсьӧм-керӧмъяс бӧрын колӧ вӧлі танкъяссӧ быдла боксянь весавны-нювны — бусысь да няйтысь, мазутысь да порок саысь.
Тайӧ миянлы, курсантъяслы, велӧдчӧм кодь жӧ — ӧд кымын унджыкысь быд деталь дінӧ ас кинад сідз либӧ тадз инмӧдчылан, сӧмын ӧдйӧджык тӧдмалан сійӧс.
abu
Миянӧс юклісны экипаж мындаӧн вылӧ — вит мортӧн, ми пасьталім комбинезонъяс, и помкомвзвода сержант Разумнов лэччӧдіс миянӧс паркӧ.
Танкъяс сулалӧны паськыда восьтӧм ӧдзӧсъяса джуджыд боксъясын, бетон джодж вылын.
Быд танк уліын — бетонируйтӧм жӧ гу, мед кивывджык дӧзьӧритнысӧ.
Сідзсӧ абу дзескыд машинаяс дінын ноксьынысӧ, и шоныд со, и кок улыд зумыд да кос.
Быд экипажлӧн инструмент тыра ящикъяс...
abu
А колӧ шуны, мый учебнӧй машинаясын штатнӧйясыс ӧти мортӧн сӧмын и вӧліны — механик-водительяс.
Сы вӧсна мый обслуживайтӧм кузя кыз уджсӧ нокисны-вӧчисны курсантъяс.
Миян экипажным веськаліс вождение кузя мастер, старшӧй сержант Теличкин дінӧ.
Танкодром вылын ме буретш сы машинаӧн жӧ ветлӧдлі да кутшӧмакӧ тӧдмасьышті нин сыкӧд.
Зэв шмоньлив морт и ньӧти оз вылӧ пуксьы миян водзын, курсантъяс водзын.
Да и веськыда кӧ шуны, тані некод ковтӧгыс оз вылӧ пукты асьсӧ, архангельскса ефрейторъяс моз...
Теличкиныслӧн кузь ныра гӧрдоват чужӧмыс век быттьӧ нюмсермунӧма.
Кузькодь рудов юрсисӧ кыдзисюрӧ лэдзалӧма кымӧс вылас, да таысь чужӧмыс, дзоньнас шӧркоддьӧм винёв тушаыс и нӧшта нин чиган кодьӧн кажитчӧны.
Учебнӧй машина вылад водителялігӧн мортыд, буракӧ, вемӧдзыс нин йиджтысьӧма соляркаӧн — а тані сійӧс шуӧны «газольӧн» — да мазьӧн.
Но Теличкинлы, а тшӧтш и мукӧд сы коддьӧмлы, буракӧ, и кажитчӧ тадзисӧ — найӧ лун-лун гудйысьӧны-ноксьӧны танкъясныс дорын, стройӧ, буракӧ, оз и сувтлыны.
Ме чайта весиг, мый и честьсӧ найӧ некодлы оз сетлыны.
Да, буракӧ, найӧс сэтшӧм-татшӧм посниторъяссьыс оз и видны.
Мортъясыс служитӧмаӧсь нин квайт-сизим воӧн, войнаыс, кӧть и помланьыс нин, бура на дӧнзьӧма налы.
Ассьыныс уджсӧ найӧ тӧдӧны бура, мырсьӧны ньӧжйӧ, а ёнджыкасӧ виччысьӧны, кор нин лоас налы демобилизация.
Миян воӧм бӧрын тайӧ надеяыс торйӧн ёна ловзис «старичокъяслӧн», и найӧ зільӧны ӧдйӧджык сетны миянлы ставсӧ, мый асьныс тӧдӧны да кужӧны.
Теличкин, кымӧс вылас кыдзисюрӧ лэдзалӧм юрси пырыс моз, куньтыртліс миян вылӧ наян синсӧ да шуис:
— Бур, воинныд кӧ.
Кыдз шуласны — <rus>любишь кататься, люби и саночки возить</rus>.
Тэ, сержант, верман мунны да мый колӧ вӧчны, а ме найӧс, гаврикъясӧс, кыдз колӧ уджӧда.
А помкомвзвода мунӧм бӧрын сійӧ шыасис нин мӧд кодь, асланым ёртлӧн кодь гӧлӧсӧн:
— Но, мый, зонъяс, медводз ми ӧтвылысь перъям аккумуляторъяс, ме ставсӧ лючки да бура петкӧдла тіянлы, зарядка вылӧ нуам найӧс.
abu
Сэсся юксям гозйӧн-гозйӧн вылӧ да и пондам весавны пажынӧдзыс быдлаті.
А пажнайтӧм бӧрын ӧтвылысь кутчысям пушка дінӧ, бура сёйтӧгыд сійӧс он весав...
Теличкин ставнымӧс миянӧс, витнаннымӧс, пыртӧдіс танк пытшкӧ, петкӧдлӧ и висьтавлӧ:
— Аккумуляторъястӧгыд танкыд, дерт, некытчӧ оз мун, медводз насянь петӧ электрическӧй выныс, мед вӧрзьӧдны ставсӧ...
Но сьӧкыдӧсь лешакъясыд, тӧданныд-ӧ нин, мый сьӧкта ӧтиыс?
— Квайтымын нёль кило, — шуис унджык тӧдысь курсант Сотанин.
— Сідзи и эм, нёль пуд! — долыдмис Теличкин. — Абу, шу, чача!
Нёль штука сэтшӧмыс, а сюйӧмаӧсь найӧс, аддзанныд, меддзескыдінас, двигатель уліӧ.
Теличкин мынтӧдаліс аккумулятор клеммаясысь гайкаясӧн йитӧм проводъяс.
Сэсся ми сыкӧд кыкӧн, вынысь нетшыштӧмӧн, лэптім ӧти кузь ящик боеукладка вылӧ.
Сійӧ тшӧктіс водны меным гатшӧн, лэптыны аккумуляторсӧ кынӧма-морӧс вылӧ да сідзи, ӧтнамлы, кыскыны водительлӧн люк дорӧ.
А ачыс, менам ружтігкості, стӧчмӧдаліс-висьтавліс:
— Тадзи кымын жӧ пӧ вӧчлӧны крысаяс, кор гусявлӧны кольк...
Мед ковтӧг не пазӧдны добрасӧ...
Эн тэрмась, зонмӧ, а то уськӧдны верман...
Водзысянь велӧдчӧй бурджыка вӧчны, а то танкад быдторыс вермас лоны, торйӧн нин война вылын, мед морыс лыяс сійӧс...
Кор ме кляп кодь сьӧкыд аккумуляторсӧ йӧткышті-лэпті люкӧд лобовӧй броня вылӧ, менам синмын виж гӧгыльяс петкӧдчылісны.
Сэсся менам мукӧд ёртъяс тадзи жӧ петкӧдалісны сьӧкыд ящикъяссӧ, сӧмын витӧд курсантлы, сибавтӧмджык Лютиковлы, эз судзсьы...
Сэсся менам нёльнан ёртлы Теличкин тшӧктіс нӧбавны аккумуляторъяссӧ найӧс зарадитан будкаӧ, а меным мыччис топыд вевта вылькодь на ведра да тшӧктіс:
— Федя, а тэ вай ветлы Петренко дінӧ — сылӧн машинаыс парк помын медбӧръяӧн сулалӧ, — ветлы, зонманӧй, сы дінӧ да кор клиренс.
Эн вунӧд — клиренс!
Кольӧм вежоннас нин босьтліс ведра джын да век на эз вай бӧрсӧ.
Сӧмын эн кисьт вайигад, бурджыка кут...
Меным окота вӧлі юавны, мый сэтшӧм клиренсыс, сук али кизьӧр, но кыдзкӧ яндзим вӧлі немтор тӧдтӧм недӧкуньнас сы водзын петкӧдчыны...
Ме корси Петренкоӧс, найӧ, куимӧн ас коддьӧмыс, пукалісны да гажаа варовитісны.
— Теличкин клиренстӧ корис, босьтлӧмныд пӧ тай... — шуа ме Петренколы да мыччӧдла тыртӧм ведраӧс.
А сійӧ — дженьыдик ачыс, но зэв вылын морӧса, кыз соя-кока — тӧдчанаа кызӧктыштіс, видзӧдліс ёртъясыс вылӧ да мыжа моз шуис:
— Вот бӧлбаныд, вунӧді тай ме... Мыжа, мыжа...
Вай тэ, другӧ, ачыд и босьт.
Пырав танк улӧ да гумовт кӧть быдса ведра, абу жаль...
Ме чӧвті ведра вевтӧс да немтор думайттӧг дзескӧдчи-пыри танк улӧ.
Корся сэні, рӧмыдкодяс, кӧні клиренс.
— Немтор тані абу да, дзик тыртӧм! — горза улісяньыс.
А меным воча кыв пыдди кыдз тай трачнитасны-серӧктасны.
Пӧсьӧ шыбитіс менӧ налӧн серамысь, гӧгӧрвоны понді, мый чиганитчӧны ме вылын...
Чушкалӧма кодьӧн ырсниті ме танк улысь, тышкасьны дась.
— Эн скӧрав, курсант, — бурӧдӧ менӧ синвасӧ чышкалысь Петренко, сэтчӧдз сералӧма. — Миян вылын быд ногыс жӧ тешитчылісны ас кадӧ.
А клиренсыд сійӧ, другӧ, позьӧ шуны, — немтор абуыс и эм, киӧ босьттӧмтор.
Сідзисӧ нимтӧны танк пыдӧссянь да муӧдз костсӧ...
Но, зараза, Теличкин!
Колӧ жӧ...
И мыйлакӧ буретш менӧ янӧдіс...
Ӧні, кӧнкӧ, киксьӧ-сералӧ, мый со кыдзи бӧбйӧдліс йӧйӧс...
Ме, скӧрлунӧн и яндзимӧн ыпъяліг, мӧдӧдчылі нин бӧр мунны, но Петренко кутыштіс соскӧд.
— Хлопцы! — шуис сійӧ ставнымлы, — а вай жӧ ми Теличкинсӧ асьсӧ кӧмӧдам!
Дыр-ӧ сійӧ пондас быдӧн вылын тешитчыны...
Ноко, курсант, вайлы ведратӧ!
Ме сеті.
«Старичокъяс» вешйисны танк сайӧ, сераліг-рӧгзігтыр пондісны гольӧдчыны сэні сьӧкыд кӧртъясӧн.
Недыр мысти бӧр воисны ведранас.
Видзӧдлі — ведраа-вевта костсӧ топыда тупйӧмаӧсь асбестӧн да изолентаӧн.
Ме ӧдва и верми лэптыштны ведрасӧ.
— Мый нӧ тані сэтшӧм сьӧкыдыс? — юася чуймӧмӧн, мися, ӧд и тайӧяс вермасны бӧбйӧдлыны менӧ.
— Кыдзи «мый?» — сералӧ Петренко. — Клиренс но...
Тэнӧ жӧ сыла и мӧдӧдіс Теличкиныд.
Тэ и ваян сылы, эн почолт сӧмын-а...
А меным и гажа нин кутіс лоны.
— Да висьтав тэ сылы, — мышсянь нин велӧдіс Петренко, — мед рытӧдзыс оз восьты.
Кислота пӧ — эн вунӧд: <ns>кис-лӧ-та</ns>! — ӧні на клиренс выліас кисьтім, да, ӧні кӧ восьтан, вермас синъясад дзажкнитны...
Рытъявылыс пӧ сӧмын, кор йиджас клиренсас, позяс восьтыны...
Эн вунӧд, ставсӧ сідзи и висьтав!
Ме сьӧкыдпырысь тішки-вайи Теличкинлы асбестӧн топыда пӧдлалӧм ведра.
Со, мися, вӧчи, мый тшӧктін.
Петренкоыд, мися, абу и скуп морт вӧлӧма — ведра джын пыддиыд быдса ведра клиренстӧ сетіс.
Сылӧн наян чужӧм вылысь кусіс нюмыс, гӧгӧрвотӧг видзӧдӧ ведраыс вылӧ.
Сэсся босьтіс вугйӧдыс да лэптыштіс.
— Эта сьӧкта...
Но дивӧ...
— Ведра тырыс да, дерт, сьӧкыд, — шуа сылы зэв збыльысь.
А сэсся и висьталі сылы ставсӧ, кыдзи тшӧктіс Петренко.
Син сотысь кислота йывсьыс медъёна тӧдчӧді.
Видзӧда, Теличкиныд менам пыр ӧтарӧ чуймӧ и чуймӧ.
Аккумулятор нуысьяс нин бӧр воисны, а сійӧ век на видзчысьӧмӧн малалӧ да исалӧ ведрасӧ.
Да бротӧдчӧ:
— Гашкӧ, найӧ, лешакъясыд, гранатаяс сӧвтісны сэтчӧ?
Дымӧвӧй шашкаяс ли?.. — Найӧ, тыдалӧ, бура нин тӧдӧны ӧта-мӧднысӧ: Петренко коддьӧмсьыд пӧ быдторсӧ позьӧ виччысьны — восьтан да и збыльысь резыштас синмад...
Демобилизация водзвылад вежыньтас чужӧмтӧ...
— Хы! — этшсьыс нин петӧ Теличкин, но веськыда висьтавны, мый бӧбйӧдліс, оз на кӧсйы.
Ёнакодь майшасис мортыд!
Сӧмын час-мӧд мысти смелмӧдчис сійӧ восьтыны ведрасӧ.
Сэсся и пондіс матькыны да сьӧласьны...
Сэні вӧліны: стальнӧй подвескалӧн зэв кыз помыс, буксирнӧй трослӧн кык пом да кулак гырся гайкаяс.
А мед эз гольӧдчыны тайӧ сьӧкыд кӧртъясыс, вылісяньыс трамбуйтӧмаӧсь найӧс отработаннӧй маслӧӧн кизьӧртӧм муӧн.
— Тайӧ и эм клиренсыд? — юася Теличкинлысь, ачым ог вермы кутчысьны серамысь.
— Но, гадъяс! — сьӧласьӧ сійӧ вермӧм мортлӧн вынтӧмлунӧн. — Ті кӧть, зонъяс, энӧ нин паськӧдӧй, мый сы дыра эгӧ лысьтӧй восьтыны ведрасӧ...
Но и паразитъяс!..
Сӧмын немтор нин эз вермы мездыны Теличкинӧс ӧтувъя тешитчӧм-серамысь.
Паныдасяс кодкӧ и пыр жӧ юасьӧ: но кыдз пӧ, Митя, клиренсыд эз на шузь?
И куснясьӧ да гӧрдлӧ.
Сэсся ми, клиренсысь кутшӧмакӧ лӧньыштӧм бӧрын, ӧтвылысь лэптім моторнӧй отделение весьтысь — а мӧд ногӧн кӧ, трансмиссия весьтысь — ыджыд пызан пӧв пасьта да сыысь на кызджык бронь лист, и Теличкин велӧдіс, кыдзи колӧ увлань юрӧн «сунавны» трансмиссия пыдӧсӧдз.
Тані, башня бӧрвылын, — дас кык цилиндра дизель, скоростьяс вежлалан кӧрӧбка, разнӧй фильтръяс, сцепленье везъяс да сідз водзӧ.
Позьӧ шуны — сьӧлӧмыс тані кыз броньӧ дорӧм кӧрт ловлӧн, да тшӧтш и ты-мускыс.
Тані гӧгӧр лышкыда йиджтысьӧма соляркаӧн да мавтасӧн, уджалігас тані медъёна пӧсялӧ, и бусыс да няйтыс медъёна сибдӧ...
Соляркаын пыдзыртӧм ветьӧкъяса кык курсант сунгысисны трансмиссия гыркӧ.
Теличкин водзвыв ӧлӧдіс найӧс:
— Кор кутанныд пыдӧсланьсьыс чышкавны, ӧтиныд мӧдтӧ кокбӧрляясӧдныд кутӧй.
А мый, сытӧг позьӧ и дзикӧдз вылӧ сунны джуджыд кӧрт гӧбӧчас да и сибдыны юрнад блокъяс да фильтръяс костын.
Нӧшта кыкӧнлы механик тшӧктіс весавны кыз няйтысь ходӧвӧй часть — кыз резинаӧн эжӧм зэв ыджыд стальнӧй катокъяс, кыкнанладорас вит катокӧн, да уна трака гусеницаяс...
А меным тшӧктіс пелькӧдны-идравны башня пытшкӧс, позьӧ шуны, культурнӧйджык удж сетіс, тыдалӧ, век жӧ, неуна яндысьыштіс меысь клиренснас дурӧмысь.
Ме калькӧді дзир йылын воссьысь командирскӧй пуклӧс, бура пукси сэтчӧ да пырысь-пырсӧ эг на уськӧдчы идрасьны.
Здук-мӧд сідз на дзӧръялышті гӧгӧр...
Воддза луннас тані ставыс гымгис-йиркакыліс, солярка жарӧн, порок тшынӧн да горшад сатшысь бусӧн ымраліс, эргис двигатель, пӧсялӧм йӧз кашкисны-горӧдлывлісны...
Ӧні вӧлі лӧнь.
Чӧв оліс пушка.
Кыз бронясянь ӧвтіс ыркыдӧн...
Кыдзкӧ быттьӧ эз и эскыссьы, мый став тайӧ кӧдзыд кӧртыс-укладыс здукӧн вермас ловзьыны да койны мортӧс виан, ставсӧ пазӧдан би...
Небыдик рузумӧн ме мичаа чышкалі приёмник да передатчик — танклысь ылысь кылысь пельсӧ да ылӧдз судзысь гӧлӧссӧ, умформер, коді вежӧ радиостанциялы энергиясӧ, югыд ӧчкияса прицел весалі.
Сэсся понді чышкавны пушкакӧд йитӧм спареннӧй пулемёт, пушкаыслысь казённиксӧ да сідз водзӧ...
И нимкодь меным вӧлі малавны став тайӧ боевӧй кӧртсӧ, кӧть эськӧ и менам киясӧй ичӧтысянь велалӧмаӧсь пу дорӧджык...
Пажынӧдзыс ми гудйысим-ноксим тадзи, быдла боксянь весалім танксӧ.
А сёйыштӧм да шойччыштӧм бӧрын ставӧн, тшӧтш и Теличкин, босьтчим пушка ствол бердӧ.
А лыйсьӧм бӧрад саӧссьӧм пушка стволтӧ ок и сьӧкыд, вӧлӧм, весавны!
Мыйта позьӧ, башнясянь копыртім-лэдзим стволсӧ увлань, мед судзныджык.
Пу нӧшкӧн мырдысьӧн моз тувъялім 85 миллиметра ствол помас сасӧ нӧбӧдан пыж — рузумӧн тубралӧм чурка пом, сэсся и пондім кузь потшкӧн ӧтвылысь клёнӧдны-сюйны сійӧс пыр пыдӧджык и пыдӧджык.
А некыдзи оз пыр.
Ставӧн сувталам кык визьӧн, тшӧтш и Теличкин, киясӧс лэптӧмӧн судзӧдчам потшкӧдзыс да ӧдӧбтчӧмӧн, мый вынысь, зургам-жнёпкӧбтам — «о-оп!».
Сэтшӧм ӧтувъя вын косьӧбтӧ пыжас, а сійӧ быттьӧ йизьӧма стволас — муртса сӧмын и вӧрзьыштлас.
Сэсся бара — «о-оп!», а сійӧ гыж мында сӧмын и вешйыштӧ.
Тадзитӧ жнёпкигӧн выныд ӧдйӧ тай и бырӧ...
Теличкинлы, тыдалӧ, дышӧдіс тадзитӧ уджавны.
Сійӧ тшӧктіс мукӧдыслы вешйывны, а менӧ велӧдіс кутны потшсӧ помланьӧдыс, а ачыс босьтіс пу нӧш.
Сӧмын пӧ тэ, Федя, эн пов да бурджыка кут, мед оз легзьы потш помыс.
Сэсся пондіс клёнгыны...
И мукӧд танкъяс дінын, кылӧ, клёнгӧны жӧ нин миян моз.
Дерт, шуам, кутны потш помтӧ абу сьӧкыд, но зэв нин матыті нӧшкыс жвучйӧдлӧ менам юр дінӧд, и ме полыштакодь.
Сэсся ми вежсям Теличкинкӧд местаясӧн — ме босьта нӧшсӧ, а сійӧ кутӧ потш помсӧ.
Но сыӧдз сійӧ век жӧ юаліс менсьым:
— Тэ, Федя, чернас-нӧшнас вӧдитчылін-ӧ коркӧ?
Эн вунӧд, меным регыд демобилизуйтчыны ковмас.
— Эн пов... — серала ме, — татшӧм инструменттӧ ме ичӧтысянь киысь эг лэдзлы, вӧр лэдзысь ме...
— Но, сідзкӧ, камгы.
И ме пӧсь петтӧдз зваркйӧдла бонзьӧм нӧшкӧн потш помӧ, йӧтка дзескыд пробкасӧ стволӧд.
Сэсся нӧшта ӧти гоз курсантъяс сувтлӧны тайӧ станок саяс, шковгӧны жӧ зумыда — тӧдчӧ тувъясян-поткӧдчан сям.
Медбӧръяясӧн сувтісны Сотанин да Лютиков.
Воддзаыс, ме кодь кымын жӧ тушаа, косньӧд, но ыджыд вына морт, гашкӧ, ставсяыс медбура лӧсаліс.
Но со, сувтіс сы местаӧ Лютиков.
— Да тэ сямман-ӧ нӧшавнысӧ? — юасьӧ сылысь Теличкин.
— Ме? — весиг дузгысьыштӧ мӧдыс. — Да ме гортын...
Да ми гортын батьӧкӧд быдса керка лэптім, пӧшти кыкӧн!..
— Но, смотри...
Лютиков ӧтчыд ӧвтыштіс жебкодь кияснас, мӧдысь, коймӧдысь.
Сотанин бокӧн сулалӧ да кутӧ потш помсӧ...
Сэсся миян керка керысьыд <ns>кы-ыдз</ns> тай косьыштас нӧшнас ёртыслы юрас!..
Ми повзьӧмӧн горӧдім, уськӧдчим.
А Сотанин швач усис, косаӧн шырыштӧм гум моз.
Но здук мысти бӧр чеччис, воськовтіс киас век на нӧшкӧн сулалысь, синъяссӧ чашкӧдӧм Лютиков дінӧ да кыдз тай вурыштас сылы пель бокас.
Мӧдыс, торк мешӧк моз, сідзи и летитіс бокс пельӧсӧ.
Но и ачыс Сотанин бӧр ляскысис-пӧрис, абу ӧд шутка — сэтшӧм нӧшкӧн клёнӧбтыны юрас, мед кӧть и жебиник Лютиков киӧн.
Салдатъяс чукӧрмисны миян дінӧ, повзьӧм помкомвзвод котӧрӧн воис, вувзьысис Теличкин вылӧ:
— Мый нӧ тэ сідзи уджалан!
Вины вермис мортсӧ...
— А месӧ мый? — воча ёкыштчис мӧдыс. — Став пыддиыс ӧтнам али мый понда мыркны?
Век на тай пушкатӧ сідзи весавлім да немтор эз лолы.
Нинӧмла татшӧм зырым бедьяссӧ танкистас босьтавны!
Сотанинӧс кык костын моз нин нуӧдісны санчастьӧ.
А ми бара кутчысим пушка дінӧ.
— Но, Лютик!
Керка керысь! — скӧралӧ Теличкин. — Петкӧдлін тэ миянлы спектак...
Тэ, тыдалӧ, не керка, а кычан поз керлӧмыд...
Кут потш помсӧ!
— Теличкин, вай, бурӧн, дугды <rus>техника безопасности</rus>сӧ торкавны! — ырыштчис помкомвзвод Разумнов, — а то ме нуӧда йӧзсӧ.
— А, гашкӧ, тэнад кутшӧмкӧ мотор эм, мед йӧткыштны пыжсӧ?
Эм кӧ, вай ӧні жӧ...
Абу?..
Али чунь помӧн ме йӧткышта сійӧс?..
Али нӧшта мыйӧнкӧ?..
Кут, мися, Лютик, тэд шуӧма!
Лютиков кутчысис потш помӧ, но мыйӧн сӧмын Теличкин лэптіс нӧшсӧ, потш помыс пондіс тірзьыны биа висигӧн моз.
— Лючки кут, мать твою! — ырӧстіс механик.
— Ог вермы ме, <rus>товарищ старший сержант</rus>... — кевмысьӧмоз мӧдыс, а кымӧсыс аслас гырысь войтъясӧн ньылӧдӧма.
— Кӧч омӧлик...
Лютиковлы ковмис сетны мӧд удж, а ми сытӧг нин йӧткыштім дзескыд пыжсӧ.
Теличкин ошкыштіс миянӧс, сэсся, буракӧ, ӧнтая лоӧмторсьыс водзӧ на такӧдӧм могысь, содтіс:
— Танк дорад, зонъяс, дерт, быдторыс вермас лоны...
Ме тай и шуа — мися, быд нюньӧыс оз на вермы лоны танкистӧн.
Сотанинлӧн вӧрзьӧма юр вемыс, и дыр мортыд куйліс госпитальын.
А сэсся и кывсьыліс, мый дзикӧдз гортас лэдзӧмаӧсь.
Лютиков первойсӧ зэв ёна шогаліс, но кор кывліс, мый сылысь другсӧ комиссуйтӧмаӧсь, мӧдар шогӧ усис:
— Бурджык эськӧ, мед меным сійӧ колскис юрӧ...
Но ми шуим сылы: мися, Сотаниныд кӧ нӧшыштіс, тэ эськӧ некор нин сэсся эн чеччыв...
Но водзӧ кежалӧмӧн шуа, мый тайӧ Лютиковыс эз жӧ ло танкистӧн — регыд мысти сійӧс омӧля велӧдчӧмсьыс да ӧтарӧ няргӧмсьыс кытчӧкӧ бӧр мӧдӧдісны.
Оз лӧсявны сы кодь йӧзыд этатшӧм техника дінын.
8
Сьӧлӧмсянь ми пондім велӧдны танк.
Ыджыд залын ӧти машина вӧлі дзоньнас разьӧма, да быд часть, гырысь и посни, торйӧн-торйӧн пуктӧма стендъяс вылӧ.
Видзӧд кӧть малав пӧттӧдзыд.
И кымын водзӧ да пыдісяньджык ми тӧдмасим «тридцатьчетверканас», сымын ёнджыка ми сійӧс пондім пыдди пуктыны, уважайтны кутім...
Ӧд кутшӧм багатыр!
abu
abu
abu
И видзӧднысӧ мича, весиг пелькиник быттьӧ, торйӧн нин сэк, кор пушка стволсӧ чатӧртыштӧмӧн лэбӧ-тӧвзьӧ ыджыд ӧдӧн.
Вермӧ тай небось, кӧть и сы кызта броня!
abu
Торйӧн нин водзас, кымӧсас.
Бур кирпич кызта!
abu
Ылӧдз нималысь уралса бронь.
Зумыд и нюдз...
Кор «тридцатьчетверкаяс» лоасны фронт вылын, немецъяс пырысь-пыр жӧ казяласны, кутшӧм кышӧдаӧсь найӧ: омӧля босьтӧны сійӧс налӧн снарядъясыс.
А кӧть сэсся и розьӧдас жӧ веськыда инмӧмӧн, броньыс оз потлась йи моз.
Шуӧны вӧлі, мый татшӧм броньсӧ пӧ миян нарошнӧ сывдылӧмаӧсь Урал заводъясын пу шом сорӧн.
Сідз кӧ, мыйта пожӧм сетіс ассьыс сирӧд ловсӧ тайӧ броньыслы!
Миян, Войвылын, война дырйиыд уна жӧ сотлісны шомсӧ сідз шусяна куреньясын.
И век вӧлі нуӧны кытчӧкӧ...
Зэв кузь чуркаяссӧ шӧри поткӧдласны, ӧта-мӧд вылас сувтсӧн-сувтсӧн тэчаласны, чум модаӧн, сэсся гӧгӧрбок кундасны муӧн да и ӧзтасны.
А мед эз пӧд пытшкӧсас биыс, тшыныслы петны сутшйӧдласны гӧгӧрыс розьяс.
Сэні и чискӧ-трундитӧ пожӧмыс битӧг да пӧрӧ тронякылысь гырысь шомӧ, коді со, видзӧд, тшӧтш отсалӧма сывдыны эстшӧм ён да нюдз бронь.
Со ӧд кыдзи, вӧлӧм, ставыс йитчӧма олӧмас ӧта-мӧдыскӧд: войвывса пожӧм и кыз уклада танк, он и вермы думыштны тӧдтӧгыд...
Сьӧкыдджык вӧлі меным — да и не сӧмын меным ӧтнамлы — гӧгӧрвоны двигатель да сылысь уджсӧ.
Ӧд ӧнӧдз ме эг на уджавлы машинаяснас — ӧнӧдз ме аслам вынӧн на быдлаын пессьылі, да нӧшта вӧв вын отсавліс...
А тані со двигательыс, ёнджыка кӧ ӧддзӧдан, ӧтнас вермӧ сетны витсё вӧв мында вын.
Ӧтнас витсё вӧв вын!..
Ми коркӧ Прибалтикаын босьтлім витсё сайӧ вӧв гортӧ вайӧдӧм могысь, и сэтшӧм обоз сэки вӧлі!
А тані со сійӧ обозыслысь став вынсӧ тӧрӧдӧма дзик ӧти танкӧ, и, дерт, сэсся тӧвзяс-лэбас сійӧ...
Ме, дерт, бура велӧді, кыдзи артмӧ да чӧжсьӧ та мында выныс цилиндръяс пытшкын, а сэсся разалӧ танк пасьтала, но ставыс тайӧ эз пырысь-пыр йиджтысь меным сьӧлӧмӧдз...
abu
Тӧдмасим ми и электрическӧй ток законъясӧн, торйӧн нин радиостанция велӧдігӧн.
Сиктысь петӧм ичӧт грамотаа зонъясыдлы тайӧ эз жӧ вӧв ёна кокни.
Сы вӧсна мый тані синмыдлы немтор оз тыдав, и первойтӧ сьӧкыд гӧгӧрвоны, мыйла, шуам, токыс мунӧ кутшӧмкӧ плюссянь минусӧ, а плюссянь плюсӧ оз мун, и код пӧ тӧдас, кӧні сійӧ да мый сэтшӧм плюсыс...
И мыйлакӧ радиолампалӧн выліас — анодын — высокӧй частота, а уліас — катодын — низкӧй.
Коді сідзсӧ юклӧма?
Мыйла?..
Сэсся: мыйла электрическӧй токын ӧтпырйӧ кык сикас вын олӧны — токыслӧн силаыс да нӧшта — напряжение?
Мыйла колӧ найӧс торйӧдны?..
Ми велӧдім пушка, пулемет, автомат, револьвер, гранатаяс.
Ставнас найӧн колӧ кужны бура вӧдитчыны.
Сэсся — кыдзи лэбӧ снарядыс, кутшӧм траектория вӧчӧ...
Ёна меным кажитчис прицел — ӧд сэтшӧма матыстӧ сійӧ цельсӧ, ясыдмӧдӧ.
Шӧрас кык визь вомӧнасьӧны, и кор крестасянінас веськалӧ цельыс — сэки и косьышт, лӧсьыда небось пазьмунас...
А снарядыс мыйта сикас — фугаснӧй, осколочнӧй, бронебойнӧй, мӧд ногӧн кӧ — подкалибернӧй.
Быдӧнлӧн аслас мог — быдӧн ас ногыс пазӧдӧ-виӧ, и колӧ жӧ бура тӧдны, кодӧс кытчӧ мӧдӧдны.
Танкса командирыдлы быдторсӧ колӧ тӧдны!
Веськыда шуа: снаряд да мукӧд боеприпас тыра танкад первойсӧ меным кыдзкӧ быттьӧ весиг нелӧсьыд вӧлі.
А друг да, мися, найӧ, снарядъясыс, мыйкӧ думыштасны ас ногыс вӧчны?
Йӧзлысь кывзысьтӧг?
Но сэсся вочасӧн велалі...
Кӧкъямыс, а мукӧд луннас дас час вӧлі велӧдчам, гозйӧн-гозйӧн урокъясыс.
А кодӧскӧ кӧ вугрӧдлыны пондас, эм зэв лӧсьыд ун пальӧдан команда: <rus>«Встать — садись!</rus>
<rus>Встать — садись!»</rus>
Вит-ӧ-квайтысь чеччылан да пуксьылан и бӧр важ кодь збодер лоан.
Дерт, и строевӧй миян вӧліс, физподготовка — кутшӧм нӧ командир тэ натӧгыс!..
Нарядъясӧ частӧкодь пондім ветлӧдлыны — кухняӧ, караулӧ разнӧй постъяс вылӧ...
Но ме мудзӧм ёнасӧ эг тӧдлы.
Велалі ме вочасӧн армейскӧй ритмас.
abu
А сэсся ӧд менсьым сьӧлӧмӧс важысянь нин шонтіс ӧти гуся дум — гашкӧ, мися, буретш Армияас и эм менам олан пудыс?
Меным окота вӧлі быд ногыс калитны-ӧжигайтны ачымӧс, быдторйӧ велӧдчыны, медым сэсся воӧдчыны ыджыд командирӧдз.
Но ме, дерт, тайӧ гуся думъяс йывсьыс некодлы кыв ни джын эг на висьтав.
Весиг Диналы ни вокъяслы эг гиж письмӧын...
Да и вывтісӧ мудзны, ме ногӧн, немторысь вӧлі быд сьӧкыд удж дінӧ велалӧм мортыдлы.
Торйӧн нин пӧттӧдз бура сёйигад — ӧд война заводитчӧмсянь татшӧм бурасӧ ме, гашкӧ, эг на и сёйлы...
Сэсся ме дзикӧдз вылӧ дугді куритчӧмысь, мед спортӧн ёнджыка пессьыны.
Ёна эськӧ сьӧкыд вӧлі первой кадсӧ, дас нёль арӧссяньыд нюшкигӧн ёна нин велавсьӧма табак дінас да.
Унаысь вӧтасьлі, кыдзи чӧскыдпырысь нёняла чигаркасӧ, но век жӧ кыдзкӧ-мыйкӧ терпиті.
abu
А унджык прӧст кадсӧ ӧні ме видзи лыддьысьӧм вылӧ — ӧні ме лыддьыси, позьӧ шуны, сёян ком моз жӧ горша.
Гортын, казармаын, вӧлі ньылала кыз томъяс, но тайӧ меным этша на кажитчис.
И ме понді быдлаӧ новлӧдлыны сьӧрысь ичӧтджык, зептӧ тӧран книгаяс.
Шуам, лоӧ перерыв либӧ кутшӧмкӧ мӧд сикас кост, ме пырысь-пыр жӧ кыска зептысь книга да и сатшкыся сэтчӧ.
Пажын бӧрын миян вӧлі часӧн-джынйӧна «мёртвӧй час» — мед водӧмӧн узьыштны-шойччыштны.
А меным сэтшӧм жаль вӧлі сымда кадсӧ ковтӧг жуйвидзӧмӧн воштыны!
Ме сэсся и шуи ачым аслым, не узьны сэки, а лыддьысьны!
Но тадзсӧ вӧчигӧн медводдза луннас жӧ менӧ топӧдіс помкомвзвод Разумнов.
Сідзсӧ эськӧ и ми лючки-ладнӧ лӧсялім сыкӧд — мортыс казявтӧг эз ов, мый быдторсӧ ме сьӧлӧмсянь вӧча, ог мудз курсанталан службаысь, некор ог няргы ни.
Быттьӧкӧ и немторысь ме вылӧ зыртчынысӧ...
Ӧти пажын бӧрын ме эг вод узьны, а лэччи Ленинскӧй комнатаӧ да понді лыддьыны Лев Толстойлысь «Хаджи Мурат» повесть.
Но сӧмын на ме удиті ылавны миян танкӧвӧй кадысь водзджык нэмся шашкаяса конникъяс дінӧ, сӧмын на удиті лыддьыны Николай Второйлысь ас йывсьыс ыкшаа шуӧмсӧ: «А что бы была Россия без меня?» — кыдзи кыліс мышсянь скӧрысь горӧдӧм:
abu
— Ті мый — пельтӧмминныд, курсант Мелехин?
Сувтӧй, кор командир шыасьӧ!
Ме, немтор гӧгӧрвотӧг на, ырсмуні пызан сайысь, видзӧда начальство вылӧ.
— Мися, мыйла дзуганныд распорядок?
Мыйла он узьӧй?
— Оз узьсьы менам луннад, товарищ сержант...
— Узьсьӧ кӧть оз, а мед вӧлінныд вольпасьын.
Ӧні жӧ!
— Сідз жӧ кадыс вошӧ-а... — зіля асладор сетчӧдны сержантӧс.
Но сійӧ друг збыльысь скӧрмис ме вылӧ:
— <rus>Не рассуждать</rus>!
Кыдзи ті сулаланныд командир водзын?
Смирно!
И мый бокысянь ӧш моз бужгылясянныд?
Ті мый — он тӧдӧй, мый командирлы веськыда профиляс колӧ видзӧдны?
— А ме чайті, мый профильыс — чужӧмыдлӧн бокыс... — аслым ёнасӧ эскытӧг мыйлакӧ веськӧда ме сійӧс.
— <rus>Молчать</rus>! — скӧрысь орӧдіс сійӧ. — Меным бурджыка тӧдны — бокыс али баныс.
Сэтчӧ миянӧс и суис взводнӧй — лейтенант Тузиков.
Сержант, скӧрмылӧмсьыс сайкавтӧм на, висьталіс сылы — кутшӧм нӧ пӧ дисциплина лоӧ миян тадзинад, ставӧн кӧ пондасны вӧчны, мый колӧ и оз ков.
Видзӧда, лейтенантлӧн мича чужӧм вылас синкымъясыс кыпавлісны, юасяна видзӧдӧ сійӧ ме вылӧ, быттьӧ первойысь аддзӧ.
А колӧ шуны тані, мый мужичӧйяс пӧвстысь ме шоча аддзывлі Тузиков кодь мича йӧзсӧ.
Меысь неуна ичӧтджык ачыс, лӧсьыд, винёв да пельк статя.
Но медъёнасӧ пырысь-пыр жӧ шензьӧдіс сылӧн чужӧмыс — ясыд лӧз синъяса да сьӧд синкымъяса чужӧмыс сылӧн вӧлі сӧстӧм еджыдӧн, нежнӧйӧн, но ӧттшӧтш и асьсӧ тӧдысь чорыд руаӧн.
Тузиковыс воюйтлӧма, и не сідз-тадз, а механик-водительӧн.
Офицернас лоӧма бӧрынджык нин.
Ме казялі, мый ньӧти сійӧ оз тірзьы гырысь начальство водзын, пыр ӧткодь вежавидзысь, этшсьыс петтӧм.
И миян вылын, курсантъяс вылын, некор оз горзы, оз личкы званиенас ни немторӧн.
Лейтенант шылькнитіс бӧрвыв рудов кузь юрсисӧ да пыръя шыльыд гӧлӧснас шуис сержантлы:
— Ті мунӧй шойччӧй, а ме сыкӧд ачым сёрнита.
Разумнов петӧм бӧрын лейтенант тшӧктіс пуксьыны меным, ачыс пуксис жӧ воча.
Корис видзӧдлыны восьса книгаӧс.
Сэсся гораа лыддис сэтысь:
— <rus>«Что бы была Россия без меня?»</rus> —
Юаліс: — Ті лыддинныд нин тайӧс?
— <ns>Да-а</ns>...
— Но и мый думайтанныд та кузя?
Ме полыштакодь лейтенантысь, но и окота сыкӧд сёрнитыштны лыддьӧма йывсьыс.
— Эстшӧм страшнӧй морт вӧлӧма Николайыс! — шуа ме джӧмдалысь гӧлӧсӧн. — Но мед, шуам, царь тэ...
Но кыдзи нӧ позьӧ ас йывсьыд тадзисӧ думайтны: <rus>«Что бы была Россия без меня?..»</rus>
— Да-да... — лейтенант мӧвпалана видзӧдіс ме вылӧ.
— Ме вот думайта, — ӧддзӧм вылысь сёрнитсьӧ на менам водзӧ, — мися, зэв неногсӧн артмӧ...
Кодкӧ, быттьӧ и мукӧдыс кодь жӧ морт, воӧдчас ыджыд властьӧдз и вочасӧн заводитӧ чайтны, мый сытӧг эськӧ, сылӧн мудрӧй веськӧдлытӧг, став олӧмыс дзикӧдз вылӧ сувтіс...
Ме вот ог гӧгӧрво тайӧс, товарищ лейтенант...
Неладнӧ быттьӧ тайӧ...
Мед кӧть тэ и царь...
— А бур, Мелехин, мый ті мӧвпалӧмӧн лыддьысянныд.
Мортыдлы колӧ быдтор йылысь уна думайтны...
Мед ас вежӧрнас воӧдчыны быдторйӧдз...
abu
А не сӧмын кӧкны, мый йӧзыс шуасны...
— <ns>Да-а</ns>... — ышлолала ме, — сійӧтӧ — сідз...
Мӧвпавнытӧ интереснӧ...
Сӧмын ме ёна кольччи татшӧм делӧяснас...
Чернад да пиланад, да багырнад вӧдитчигӧн гырысь мӧвпъясыд омӧля чужалісны...
— Нинӧм, Мелехин, абу на сёр...
А Толстойыс, видзӧд, кутшӧм! — виччысьтӧг ызмуныштіс лейтенант. — Кутшӧм веськыдлунӧн гижӧ правдасӧ?
Царь йылысь гижны этатшӧмтор, кор сылӧн рӧдвужыс век на царалӧны?
Та вылӧ, другӧ, не сӧмын талант, но и ыджыд мужество колӧ.
— <ns>Да-а</ns>... А ме тай та йылысь эг и думыштлы...
— Радейта ме Толстойтӧ, Мелехин...
Со коді збыльысь писательыс!.. Некӧн и некор оз чукльӧдлы гижӧм-шуӧмнас, век тыр правда висьталӧ...
Лейтенант чӧв усьліс, торкӧдыштіс чунь помъяснас пызанӧ.
— Лыддьысьӧмыд, дерт, буртор, Мелехин.
Сӧмын оз-ӧ ло здоровйӧныдлы лёк, онӧ кӧ пондӧй йӧз мозыс узьны пажын бӧрас?
— Оз, лейтенант ёрт! — пӧся шуа ме. — Менам сідз и тадз оз узьсьы луннад!
Войыс меным пӧттӧдз тырмӧ!
Да лунся узьӧмыс сӧмын торкӧ войсясӧ.
Абу велалӧма ме...
abu
abu
— Вот дипломат...
abu
— И ӧні меным, товарищ лейтенант, став кольӧмасӧ окота ӧдйӧджык косӧдны.
И книгаясыс тані эмӧсь...
— Ладнӧ, Мелехин, эскӧдінныд ті менӧ.
Ме инӧ тшӧкта сержантлы, мед мырдысьӧн оз водтӧд сійӧ тіянӧс, — шоныда нюммуніс лейтенант, и сылӧн тайӧ нюмыс сьӧлӧм пыдӧсӧдз йиджис меным, гашкӧ, и нэм кежлӧ йиджис...
А регыд сэсся меным, позьӧ шуны, ачыс енмыс сетліс зэв уна кад лыддьысьӧмыс вылӧ.
Ми буретш вӧлі тренируйтчам танкӧ кыдз позьӧ ӧдйӧджык пырӧм-пуксьӧм да бӧр петӧм могысь.
Бара юклісны миянӧс экипажъяс вылӧ, быдӧн тӧдӧ ассьыс места, тӧдӧ, кутшӧм люкӧд колӧ ур моз тювкнитны-пырны.
Машинаяссӧ петкӧдӧма ывла вылӧ, а пондіс буситны-зэрыштны, кӧтасьӧм броня вылад вильыд.
Взводнӧй горӧдіс:
— <rus>По машина-ам</rus>!
И ми, буретш тэрыб уръяс моз и эм, уськӧдчим люкъяслань: механик да радист — водзсаӧ, мукӧдыс — кык вылісаӧ, башня вывсаӧ.
Эм нӧшта танк пыдӧсын аварийнӧй люк, кодӧс нимтӧны «паникёр люкӧн».
Шуам, бой дырйи, машинаыд кӧ ӧзъяс, а гӧгӧр лыйсьӧны, позьӧ сэті шливснитны машина улӧ, коді удитас...
Ме крысниті-чеччышті борт вылӧ, сэсся, скӧбаӧ кутчысьӧмӧн, ӧвтыштчи башня вылӧдз да и тэрыба войтышті пытшкӧсас.
Гоз-мӧд здук сӧмын и ковмис та вылӧ.
Ставӧн пуксялӧмаӧсь асланыс местаясӧ, ӧні позьӧ тӧвзьыны кытчӧ колӧ, мунігмоз лӧсавны-лыйсьыны пушкаысь да пулемётысь...
Но ми сӧмын на тренируйтчам, миянлы ылын на таӧдз.
Миянлы ӧні сэтшӧм жӧ ӧдйӧ колӧ бӧр чепӧсйыны-петны машинасьыс...
Вывті ёнатӧ тэрмасигӧн ме шливді кӧтасьӧм башня вылас, шатовмуні, сапӧга кок нырӧй зурснитчис скӧбаа-броня костӧ, и ме, кок пӧв йылӧ ӧшйӧмӧн, увлань шпачкыси танклӧн чорыд бок бердӧ, ог тӧд сӧмын, мыйла эг пазӧд чужӧмӧс — кыдзкӧ-мыйкӧ киясӧн удитсьӧма пыксьыны.
Сӧмын кор менӧ перйисны тайӧ лэчсьыс, ме эг нин вермы сувтны кок вылӧ.
Шег дінтіыс лӧзӧдіс, кер кызта пыктіс кокӧй, тыдалӧ, буракодь нетшыштсьӧма став туша сьӧктанад.
Ковмис меным та бӧрын вежонысь дырджык куйлыны гортын.
Сэки ме и бурпӧт лыддьыси!
Кокӧй кӧть эськӧ и доймӧ вӧлі, но оз нин сэтшӧмасӧ мешайт юрлы — лыддьысь да мӧвпав мыйта колӧ...
А сэсся буретш тайӧ лунъясас жӧ воис Динасянь письмӧ.
Тшӧтш и фотокарточкаыс сылӧн!
Дина снимайтчӧма сувтсӧн, веськыд кисӧ пуктӧма ичӧтик гӧгрӧс пызан вылӧ.
Сьӧкыд юрсиыс личкӧ пельпомъяссӧ — коркӧ Ыбынын, Победа лунӧ, ме весиг повзьыштлі та понда: мед жӧ, мися, оз лямӧд пельпомъяссӧ юрсиыс!..
Плиссируйтӧм платтьӧас быд визь и кусынь тӧдчӧ, джуджыд морӧсъясыс вылын воссьӧмаӧсь кусыньясыс.
Гӧгрӧс голяыс ыджыда восьса жӧ.
А дженьыдик ныра гӧгрӧс чужӧмыс мыйлакӧ быттьӧ стрӧг, быттьӧ кӧсйӧ мыйыськӧ ӧлӧдны менӧ — шаня пӧ ов, мушкетёр!
Ме некор эг чайтлы, мый фото, неыджыд кабалатор, вермас вайны салдатлы татшӧм шуд!
Ме видзӧді сэтшӧм тӧдса и сэтшӧм муса чужӧм-мыгӧр вылӧ, и сьӧлӧмӧй менам ымраліс жар биӧн, дась вӧлі сывны вӧвлытӧм мелілунысь.
И сэк жӧ лолӧй быттьӧ бордъясис, муса тӧвруӧн ӧвтыштіс быттьӧ Диналӧн тадзисӧ петкӧдчӧмысь.
«Видза олан, муса Федюшӧй!
Воис тэнад письмӧыд, ыджыд жӧ нин аттьӧ тэныд сыысь!
А фотосьыд и дас пӧв на ыджыдджык аттьӧ!
Локті талун практика вылысь общежитиеӧ водзджык, бергала гӧгӧр, лыддьысьны босьтчыла, но немтор киӧ оз пыр.
Тэ йылысь ёна думайтсьӧ, но сэтшӧм нин ёна!
Мися, гашкӧ, письмӧ воис?
Чепӧсйи дежурнӧй дінӧ — диван вылын быдса чукӧр письмӧяс разгӧдӧмаӧсь, муртса на вайӧмаӧсь.
Нылыд миян уна, быдладорсянь гижӧны...
Видзӧда — чукӧрас меддона письмӧыс тшӧтш куйлӧ, тэнад киӧн гижӧмаыс.
Тӧдін кӧ эськӧ, кыдзи вӧрзьӧ менам сьӧлӧмӧй, кыдзи ыпнитӧ вирӧй тэнсьыд письмӧтӧ киӧ босьтігӧн!
Ме ог на тӧд, мый сэтчӧ гижӧма, но ме водзвыв нин лоа шудасьыс шудаӧн.
Сэтшӧм шудаӧн!
Кольмӧм юра кодьӧн ме сэсся бӧр воа асланым жырйӧ, восьта конвертсӧ, а сэні — фото!
Тэ сэні, Федюш!
Ловъя кодь пукалан!
Сӧстӧм шыльыд чужӧма, сьӧд синкымъяса, кодъясӧс меным век окота вӧлі шылькнитавны чунь помъясӧн, сӧмын тай эг лысьтлывлы-а...
Гырысь синъясыд меліа нюмъялӧны меным — сэтшӧм муса и сэтшӧм тӧдса синъяс, сӧмын тай фото вылад лӧзыс оз тӧдчы наын.
Ме окала да окала тэнӧ фото вывсьыс, морӧс бердӧ топӧда, ме синъясӧс кольтӧдз видзӧда тэ вылӧ.
А сэсся понда лыддьыны письмӧтӧ.
Лыддьышта, и бара на видзӧдла тэ вылӧ, лыддьышта — и бара видзӧдла.
Джуджыд картуза пукалан тэ, гимнастёркаыд дзескыдкодь ён морӧс вылад, погонъяс вылад ичӧтик танкъяс.
Ме весиг тайӧ танкъяссӧ окала...
Сідзкӧ, танкистӧ велӧдчыны тэнӧ индісны, Федюш?
Ачыд регыд пондан командуйтны тайӧ кӧрт дивӧнас?
Ой-ой-ой!
И сы ылна нуӧмаӧсь тэнӧ!
Колӧ жӧ — Германияӧдз!
abu
Кыдзи тай ачыд гижан — сійӧ му вылӧдзыс, кытысянь неважӧн на бара ылькнитчыліс лёкыс да пежыс...
А муыс, шуан, гажа?
Ӧні, тулыснад, ставыс дзоридзалӧ?..
Ставсӧ тэ казялан, Федюш, и сэтшӧм лӧсьыда кужан висьтавны.
И меным тшӧтш интереснӧ кӧть тэнад синмӧн аддзывны ставсӧ, мый тэ, ачыд, аддзылан...
Таысь нӧшта нин шоналӧ менам сьӧлӧмӧй и нӧшта ёнджыка радейта ме тэнӧ.
abu
И весиг быттьӧ ог на лысьт ме помӧдзсӧ эскыны аслам шудлы.
Тэа-меалӧн ӧтвывъя шудлы...
Медводдза зонмӧс ме понді тэнӧ, муспозӧс, радейтны, том сьӧлӧмлысь став жарсӧ ме сеті тэныд, и водзӧ понда сетны, мыйта тырмас, мед сӧмын бур енмыс коркӧ бӧр на ӧтлаӧдліс миянӧс...
Тӧрыт ме видзӧді «Ромео и Джульетта» фильм и веськыда висьтала, Федюш, — нылыс моз жӧ ыпъялі тэнӧ радейтан биӧн да помтӧм муслунӧн, мед кӧть менам и абу сылӧн кодь ним да эг пӧсь лунвылын ме чужлы.
А сэсся, кор кык ангелыслӧн сэтшӧм лёка помасис олӧмыс, менам ёна и синваӧй петіс.
Мед кӧть тэа-меалӧн мыйкӧ татшӧм сямаыс оз жӧ нин ло!
Мед кӧть тэкӧд, Федюш, немтор оз жӧ нин ло танкъяс дорад!
abu
Мыйкӧ кӧ тэкӧд лоӧ, меным сэки не жӧ нин овны.
Тэ сэні, Федюш, вывтісӧ эн жӧ жугӧдчы, доймыны вед верман...
Ӧні ме, Федюш, помӧдз гӧгӧрвои — пӧся радейтӧмсяыд вылынджыкыс, бурджыкыс да лӧсьыдджыкыс олӧмас немтор абу.
Уна буртор эм олӧмас, но таысь бурджыкыс — немтор абу.
Абу!
И тэныд аттьӧ ставсьыс таысь...
А сэсся, Федюш, кор менам лолӧй чукйӧн тырис тэнад письмӧӧн вайӧм шудӧн да нимкодьлунӧн, ме водзӧ эг вермы пукавны гортын да петі ывла вылӧ.
Письмӧтӧ и фототӧ, дерт, сьӧрысь босьті.
Ме муні паркӧ, кӧні коркӧ, югыд тӧлыся войӧ, ми тэкӧд садь быртӧдз окасим.
Ме сувтыштлі быд пу дорӧ, кӧні сэки тэкӧд сулавлім.
Ок, кутшӧм вой сэки вӧлі тэа-меалӧн!
abu
Ӧні, дерт, лым абу нин — тшӧтш и миян Войвылӧ воис тулыс.
Кыдз пу гаръяс буретш потӧны, веж тугъяс мыччысьӧны, льӧм кӧрӧн чорыда ӧвтӧ, горзӧны-ноксьӧны сьӧд ракаяс, гозйӧн-гозйӧн лӧсьӧдӧны позъяс.
Сынӧдыс быттьӧ сукмыштӧма да быттьӧ коддзӧдӧ, быдтор йывсьыс думайтӧдӧ...
Ок, эськӧ, тэ кӧ ӧні тшӧтш тані вӧлін, муса мортӧй тэ менам!
Ме пукся джуджыд кырйывса скамья вылӧ, туӧм Сыктыв пессьӧ кок улын, водзынджык Эжвалӧн паськыд отыс лӧсталӧ, парма ягъяс лӧзалӧны — тэ ӧд сэтшӧма жӧ радейтлін видзӧдны тадзисӧ...
А ӧні тэ кӧнкӧ ылын-ылын на сайын.
Ылӧдз тай тэ янсалӧмыд ме дінысь, шудӧй тэ менам и некор вунӧдлытӧмторйӧй!
Частӧджык гиж письмӧястӧ, Федюш!
И мыйта верман, кузьджыка.
Эн жалит та вылӧ кадтӧ.
А ме ставсӧ видза-чукӧрта найӧс и век выль пӧв и выль пӧв лыддяла, и медся лӧсьыд романсяыс лӧсьыдджыкӧсь найӧ меным...
Сэсся коркӧ бӧр жӧ воа ме общежитиеӧ, судзӧда альбом да медводдза лист бан вылас тэнӧ да ачымӧс йита, и ничево быттьӧ — лӧсялӧны найӧ, кӧть эськӧ, веськыда кӧ шуны, кысь нин меным, чангыль нырлы, тэ бӧрысь вӧтчыны...
Татшӧм фотосӧ ассьым ме и тэныд мӧдӧда, мый сэсся керан — кутшӧм чужлысьӧма.
Видзӧдлывлы жӧ корсюрӧясӧ, мед дзикӧдзсӧ не вунӧдны.
Ола ме бура.
Велӧдча ог лёка, челядькӧд ноксьыны пыр ёнджыка и ёнджыка кажитчӧ.
Став бурсӧ тэныд, муса Федюшӧй!
Окала 1 000 000 000-ысь!
Тэнад Дина-Диана.»
9
Диналӧн письмӧысь, торйӧн нин сылӧн фотоысь, а нӧшта нин — дас нуля окалӧмсьыс менам регыдӧн и бурдіс кокӧй, врачьяс чайтӧм серти тӧдчымӧн регыдджык.
Ме бара понді йӧзыскӧд ӧтвыв велӧдчыны да висигӧн небзьыштӧм сӧнъясӧс бӧр ёнмӧдны.
Но, дерт, татшӧмтор бӧрад видзчысьӧмӧнджык нин вожъялі танк вывті.
Мортыд тай джӧмдылігъясад век ёнджыка велалӧ мыйӧкӧ да мыйӧкӧ.
Тшӧкыда миянӧс индывлісны караулӧ, весиг объектъяс видзны.
Тшӧтш и боеприпас тыра складъяс дорӧ.
Тайӧ, буракӧ, вӧлі медся кывкутана пост — ӧд сэні видзсис сымда снаряд да патрон!
Постыс вӧлі ылынкодь бокын гарнизонысь, вӧр пытшкын.
Мед мыйкӧ кӧ, шуам, лоӧ — эз жӧ зымкварт йӧзӧс да техникасӧ.
Тадзсӧ, дерт, бура мӧвпыштӧмаӧсь, но вот сулавны сэні часӧвӧйлы, торйӧн нин войын, эз вӧв ёна долыд.
Ыджыдкодь сэні видзаніныс, та вӧсна индылісны ӧтпырйӧ кыкӧнӧс — часӧвӧйӧс да подчасокӧс, и век бӧрйылісны надейнӧйджык йӧзӧс.
Кык час сулалан, сэсся, вежасны да, кык час бодрствуйтан, сэсся кык час узян да бара мунан.
Тадзи сутки чӧж...
Дас час рытын миянӧс — помкомвзвода Разумновӧс да менӧ — разводящӧй вайӧдіс постыс вылӧ.
Сержантыс часӧвӧй пыдди, а ме — подчасок.
Сійӧ лоӧ склад ӧтар помас, а ме — мӧдарас.
Ми кыкнанным бура тӧдам, кытчӧдз быдӧнлы колӧ видзнысӧ, кытчӧдз колӧ воӧдчыны кытшовъяс вӧчалігӧн.
— Тэ, Мелехин, пемыднас эн жӧ кӧть дізьгы менӧ, диверсантӧс пыдди, — янсӧдчигӧн зэв збыльысь ӧлӧдӧ менӧ Разумнов. — А то тані ӧти йӧйлы пондылӧма нин каститчыны...
Ыркмуныштӧм сьӧлӧмӧн ме сувта пост вылӧ, код йылысь мыйсӧ нин сӧмын эз сёрнитлыны...
Неыджыд «грибок», кытчӧ позьӧ сайӧдчыны зэрысь.
Сэні жӧ, ме тӧда, сигнализациялӧн кизь — мед, мыйкӧ кӧ лоӧ, пырысь-пыр жӧ юӧртны караульнӧй помещениеӧ.
Разумнов дінын эм тшӧтш и телефон.
А со тані — траншея.
Уськӧдчасны кӧ врагъяс, колӧ ӧдйӧ личкыны кнопка, юӧртны, а сэсся чеччыштны траншеяӧ да панны бой...
Пемыд.
Складсӧ, дерт, маскируйтӧм могысь сӧмын муртса-муртса югдӧдыштӧмаӧсь.
Ӧд миянсянь матын, сӧмын дас вит километр сайын, сулалӧны пӧ англичана, вӧвлӧм союзникъяс, а ӧні коді тӧдас кодъяс.
Тайӧс вежӧртӧмыс мыйлакӧ медъёна личкӧ лов вылад.
А буретш кӧ да тавой, менам сулалігӧн, найӧ мӧвпыштасны вӧчны диверсия — взорвитны складсӧ?..
Да ӧд, кӧнкӧ, лёк немецыс на мыйта колӧ эм, вӧвлӧм фашистыс, кодъяслӧн лӧгныс пуӧ-петӧ миян вылӧ.
Пожӧмъяс сайсянь базукаӧн, фаустпатронӧн лӧсыштас да и ӧзтас складсӧ.
Ок, кӧнкӧ, бура эськӧ и йиркнитас сэки тані!..
Тӧлысь вылӧдз вермас лэбӧдны менӧ, кӧть эськӧ, шуам, ӧні оз и тыдав тӧлысьыс, кымӧра да.
Весиг со буситыштӧ-зэрӧ.
abu
Ме выльысь видлала сигнализация, видзӧда, кыдзи ӧдйӧнджык позьӧ чеччыштны траншеяӧ.
ППШ-лысь ыркыд дисксӧ малала — бура-ӧ сійӧ йитчӧма стволыскӧд.
Нӧшта менам тасма бердын ӧшалӧны кык запаснӧй диск.
Сё кӧкъямысдас пуля ставыс, унаӧнӧс позьӧ чергӧдны, стӧчджыка кӧ лыйсьыны.
Та мында жӧ патрон Разумновлӧн, содтӧд вылӧ сылӧн эмӧсь нӧшта «лимонка» гранатаяс.
Ме, дзӧръялігтыр, ветлӧдла ньӧжйӧникӧн ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Шуштӧм.
Тӧв пӧльтӧ пожӧмъясӧ, мудзӧмӧн быттьӧ шувгӧны найӧ...
Тані пожӧмъясыс, ме казялі нин, абуджык миянын, гортын, кодьӧсь — дінсяньыс увйӧсьӧсь, абу шыльыдӧсь да веськыдӧсь, быттьӧ быдмигчӧжыс сюгйӧмаӧсь-тракӧдӧмаӧсь найӧс.
И подуланыс турун быдлаын быдмӧ, некытӧн абу яла нитш...
Ок, яла нитш!
Кор нин со ме бара вола яла нитшка ягас-а?
Мед шор пӧлӧнъясысь гӧрд синкыма дозмӧр кыйны.
Да вотны дона гоб...
Мунан, мунан кок улад небыда вольсыштчӧм еджгов эшкын вывті, и виччысьтӧг син водзад кыськӧ быттьӧ чургысьӧ-петӧ мугов тупӧсь.
Йӧг кодь зумыд, кыз кока, лым еджыд кынӧмула.
Сэтшӧм долыда ёвкнитӧ сьӧлӧмыд морӧсад!
Син доймытӧдзыд видзӧдан гӧгӧр, и нӧшта на со быйкнитӧ нитш увсьыс пемыдгӧрд ёкмыль, и бара чилснитан-вундан сійӧс лэчыд пуртӧн, и сакар кодь еджыд сылӧн чӧлӧсыс, и ньӧти оз пемды вундӧмсьыс...
А мудзан да и нюжгысян небыд яла нитшкыс вылӧ — ыркыд сійӧ, еджгов и вижоват, сӧстӧмсьыс-сӧстӧм; куйлан шонді водзын, абу нин жар сійӧ гожӧм помланьыд, куйлан шудаа, мудзыштӧмыд неуна, да паськыда шевкнитӧм кияснад, муса нылӧс моз, малалан-шыльӧдан небыд и топыд яласӧ.
И некутшӧм врагъясысь оз ков повны...
Ок, шуштӧм!
Полышта ме.
Кӧть кыдзи ог кутчысь-а.
Кӧть кыдзи ачымӧс ог ылӧдлы...
Оз ков повны!
Оз ков!..
Оз позь!..
Кыдзи чужӧ да лоӧ мортыслӧн полӧмыс?
Мыйла чужӧ?
Код лешакыс вылӧ сійӧ колӧ?
Али колӧ?
Енмыс ӧд, кӧнкӧ, эз жӧ дзик ковтӧг сет сійӧс?..
Быд ловъя лолыслы...
Гашкӧ, сы вӧсна и лӧсьӧдлӧма, мед эськӧ быдӧн нем думайттӧг эз сюй юрсӧ кытчӧ колӧ и оз ков.
Ме пыра траншеяӧ.
Морӧсӧдз сійӧ, содтӧд — бруствер.
Лыйсигӧн кӧ быттьӧ, позьӧ пуктыны тшупӧдас запаснӧй дискъяс.
Сулала ме траншеяын да ӧтарӧ и мӧдарӧ дзорга пемыдас.
Кывзыся.
Автоматӧй менам киясын, оз ӧшав пельпом вылын...
Нёль во на сӧмын и колис война бӧрын, этатшӧм война бӧрын, а бара нин со колӧ видзчысьны врагысь.
Тӧрыт вӧліны союзникъяс, а талун...
А бурджыка кӧ мӧвпыштлыны — мый эськӧ и юкны миянкӧд сійӧ жӧ англичанаыслы?
Да американецъясыслы?
Мый эськӧ не заводитны овны налы миян моз жӧ?
Мый и мӧмъялӧны сэтчӧс уджалысь йӧзыс?
Пролетариатыс?
Мыйла сы дыра оз вӧчны революция?
Ӧд гижӧны со газетъяс, радио быд лун висьталӧ — сэтшӧма пӧ уджтӧмалӧны да тшыгъялӧны быдлаын...
Став тайӧ вопросъясыс йылысь бӧръя каднас ме ёна понді мӧвпавны.
Буракӧ, сы вӧсна, мый окота лоис тӧдны меным, мый вӧчсьӧ мир пасьталаас, кыдзиджык вӧчсьӧ.
Вышинскийлысь ООН-ын кузь речьяссӧ, кодъясӧн сійӧ дӧжналӧ лёк буржуйясӧс да империалистъясӧс помысь помӧдз лыддяла.
А ӧтчыд, стрӧка сюрис да, ме весигтӧ юалі лейтенант Тузиковлысь — мися, мыйла Америкаас да Англияас сы дыра революциясӧ оз керны?
Сійӧ падмыліс виччысьтӧмысла, сэсся и серӧктіс:
«Буракӧ, сы вӧсна, мый омӧля на велӧдӧны сэні марксизм».
Ок, мыйта на меным ставсӧ колӧ тӧдмавны да гӧгӧрвоны!
Кутшӧм ньӧжйӧ мунӧ кадыс...
Югдӧдыштлі фонарикӧн штамповка-часіӧс, — ӧти час на сӧмын кольӧма.
Гашкӧ, ветлыны да сёрнитыштны Разумновкӧд?
Кӧть кыв-мӧдӧн?..
Кыйсьысь кань моз небыдика восьлала ме складдорса шыльыда весалӧм кушинӧд, кокыдлы некытчӧ джӧмдыны.
Видзӧда, кодкӧ муртса-муртса вуджрасьӧ пемыдас.
Сержант?
Али кодкӧ мӧд?..
abu
abu
Кыньксьӧда водзӧ, вуджӧрыс мелань жӧ матыстчӧ.
Сэсся и горӧдӧ сійӧ: «<rus>Стой</rus>!
<rus>Кто идет</rus>!»
Ме воча висьталі ассьыным парольнымӧс.
А кор сибӧдчим матӧджык, Разумнов юаліс:
— Но, кыдз-мый, Мелехин, абу гажтӧм?
Эмышт, мися, неуна.
— Оз ков личӧдчыны.
И быд ковтӧмторъяс йывсьыс эн думайт, торйӧн нин нывъяс йылысь да горт йывсьыд.
А то дзикӧдз вунны вермас постыд.
— Думъястӧ сьӧкыд кусӧдны, товарищ сержант...
— Но ладнӧ, вай бӧр сэсся мун асладланьӧ, пост вылын оз позь сёрнитны.
Ми разӧдчам.
Ёрткӧд паныдасьлӧмысь менам быттьӧ и зумаммыштӧ лолӧй.
А эстчаньын, дас вит километр саяс, гашкӧ, татшӧм жӧ склад дінын сулалӧ англичанин.
Ме моз жӧ том салдат.
Да ме моз жӧ полыштӧ.
Миянысь полыштӧ.
И, дерт кӧнкӧ, оз жӧ бур ногӧн миян йылысь думайт.
Тшӧтш и ме йылысь.
Ӧд ме — мӧд мирысь сылы лоа, абу сылӧн мирысь.
Сійӧс мӧд ногӧн думайтны велӧдісны.
А мортыд тай, кыдзи велӧдасны, сідзи и думайтӧ.
Кытчӧ веськӧдасны, сэтчӧ и ырзьысьӧ...
Коркӧ со пуксьылас ли оз ли му вылас сэтшӧм олӧм, кор йӧзлы оз ковмы ӧта-мӧдсьыныс повны.
Оз сэсся ковмы тадзи войшӧра войӧ видзны снарядъясӧн шӧтӧм складъяс.
Оз ковмы весиг армияяс лӧсьӧдавны...
Ӧд веськыда кӧ нин, ыджыдджыка вежӧртӧмӧн шуны — сымда йӧз армияясас весьшӧрӧ нянь сёйӧ, киад босьтан некутшӧм ценностьяс оз сет...
Ок, кутшӧм ньӧжйӧ мунӧ кадыс!
Некор эг чайтлы, мый та кузяӧн вермас лоны кык час.
Куш сӧмын кык час!
Но сы пыдди, мый ыджда радлунӧн ыпмуніс менам лолӧй, кор воисны вежысьяс!
— <rus>Стой! Кто идет</rus>?! — том петук моз кыпыда горӧді ме, ӧд войся кык часыс бӧрынӧсь нин.
Дерт, луннас меным бара на ковмас тані сулавны, но луныд сійӧ лун и эм, югыднад мортыд кылӧ асьсӧ дзик мӧд ногӧн.
10
Дерт, учебнӧйын выль ёртъяс менам лоисны — сы дыратӧ орччӧн оліг-вылігӧн, сёйиг-узьлігӧн, ӧтлаын быдтор вӧчигӧн кыдзи оз лоны.
Комияс тырмымӧн вӧлісны, на пиысь медся бура ме лӧсялі Германкӧд, кодкӧд Армияӧ мунігӧн Визинын на тӧдмасьлі.
Но Германыс абу миян ротаын, велӧдчӧ механик-водительӧ, а велӧдӧны уна, прӧст кадыс этша кольӧ да ёнатӧ он и аддзысьлы.
Герман вӧлі ошйысьӧ нин — ми пӧ заводитім новлӧдлыны танкъяс!
Асьным.
Висьтасьӧ тадзи, а гырысь руд синъясыс долыдысла сідзи и югъялӧны.
Мортыд дас вит арӧссянь пондӧма тракториставны да, вемӧдзыс нин сылы йиджӧма техникасӧ радейтӧмыс — быдсяма мотор дінӧ сійӧс ёна кыскӧ.
Ми мыйтакӧ пондам жӧ новлӧдлыны танксӧ — командирыдлы ӧд быдторсӧ колӧ кужны, мед, ковмас кӧ, быдӧнӧс вермис вежны экипажас, но, дерт, ог на мында, механик-водительяс мында.
Корсюрӧ волывлісны ме дінӧ Ӧльӧш да Пикон.
И быттьӧ вокъяскӧд аддзысьла ме сэки, сэтшӧма шонавлӧ сьӧлӧмӧй.
Весиг быттьӧ гортӧ, ас муӧ вола ас ногӧнтӧ сёрнитігӧн да важӧнсянь тӧдса чужӧмъястӧ аддзигӧн.
И бӧрӧ кольӧмаыс сідзи и ыльгысьӧ лов вылад, ставыс сэтшӧм мусаӧн да донаӧн кажитчӧ...
Найӧ висьталісны меным Микол йылысь — босьтӧмаӧсь пӧ морттӧ служитны частьӧ продовольственнӧй складъясӧ, а зэв на пӧ ошкӧны, а ачыс пӧ Миколыс сэтшӧм рад и весиг удитӧма нин шылялыштны.
Сідзкӧ, медбӧрын, веськаліс мортыд олӧмас аслас шӧр визь вылӧ.
Эз весьшӧрӧ, буракӧ, моль бӧжын ассьыс тумбочкасӧ томнавлы.
Ӧльӧш да Пикон эз жӧ норасьны служитӧмныс вылӧ.
Ӧльӧш, пемыдгӧрд визув синсӧ вильыша читкыралӧмӧн, весиг ошйысис, ӧти кралякӧд пӧ тӧдмаси.
Во пӧ!
Самоволкаӧ пӧ винала витысь нин ветлі.
Кӧсъян кӧ пӧ, и тэныд верма вайны...
Мися, оз ков меным, шуа Ӧльӧшлы.
Сэсся, мися, самоволкаяснад эн ёнасӧ дур тэ: тані ӧд заграница, тані сэтшӧмторъяссьыд, сюран кӧ, трибунал чорыда мыждӧ.
Нинӧм пӧ, ог сюр! — сӧмын и гӧрдлӧ вочасӧ Ӧльӧш.
Ок, эськӧ и Ӧльӧш жӧ да!
Сійӧ, буракӧ, вочасӧн сюсьмӧ и сюсьмӧ, пыр ӧтарӧ вельмӧ татшӧмторъяс вылад.
Вина дінӧ да нывъяс дінӧ.
Оз нин вермы овны сытӧгыс, батьтӧг-мамтӧг быдмигад ичӧтысянь велалӧма да.
Тадзинад, он и тӧдлы, мыйкӧ зэв лёктор вермас лоны сыкӧд...
— Тэ эськӧ, бурджык, книга босьтін да лыддьысин, некытчӧ кӧ воштыны кадсӧ... — шуа Ӧльӧшлы, зіля ас ногӧн эскӧдны важ ёртӧс.
— Не быдӧнлы жӧ грамотейӧн лоны, Федя! — воча сералӧ сійӧ. — Тэ кӧ миян пиысь лоан и — тырмас.
Мун пӧ да и сёрнит сэсся сыкӧд.
Пикон висьтасис, штабын пӧ служита.
— Мускӧс оз зырт, коскӧ оз лый татшӧм службаыд, — вашъяліс Пикон лапкор пельяса ныр-вом пасьталанас.
Пикон висьтасис, мый сійӧ весиг вӧравны нин ветлӧма, начальствокӧд, дерт.
И ме пӧ лыйи кабанӧс.
Быд пӧлӧс зверсӧ нин пӧ аддзылі да кыйлі вӧрсьыд, но ловъя порсьтӧ пӧ — эг на.
— Дерт, шуам, ӧддьӧн кузь да пемыд гӧна сійӧ, не порсьлӧн кодь нюжалӧм чуша, — стӧчмӧдіс Пикон. — Сэсся вӧрас и жаритім, узьмӧдчим да.
Би весьтын бергалысь мӧтыр йылӧ пысалім дзоньнас, лӧсьыда и жаритчис кыз ӧгыр жарнас.
— Вот олан дырыс пуксьӧма Пиконлы! — весиг нюлыштӧ вом доръяссӧ Ӧльӧш.
Ме завидьтышта землякъяслы, но и зіля пырысь-пыр жӧ кусӧдны татшӧм русӧ лов вылысь.
Ӧд ме ачым, позьӧ шуны, ас вӧляысь бӧрйи на серти сьӧкыдджык олӧм-служитӧмсӧ, и водзын менам аслам туй.
А курсантъяс пӧвстысь ме медъёна понді ёртасьны Коля Акуловкӧд.
Сійӧ Войвывса жӧ, Архангельскысь, ме кодь кымын жӧ тушаа, но сьӧдовджык зон.
Сійӧ ме сьӧрти лабутнӧйджык этша, абуджык ыззьысь, позьӧ кӧ нин сідз шуны — шыльыдджык.
Та кузя ми быттьӧкӧ и разнӧйӧсь вӧлім, но миянӧс топыда йитіс ыджыдтор — велӧдчыны, быдтор унджык тӧдмавны кӧсйӧм.
Мый йылысь сӧмын ми эгӧ сёрнитлӧй сыкӧд!
И лыддьӧм книгаяс йылысь, и войнаяс йылысь, и вӧр-ва йылысь, и став мирыс йылысь.
Зэв нимкодь и кыпыд лолі миянлы сыысь, мый мӧвпнаным тадзи вермам воӧдчыны-сибӧдчыны быдторыс дінӧ...
Ми Колякӧд ньӧбалім военторгысь кыз словаръяс да, мед ӧдйӧджык сизьдыны вежӧраным миянлы тӧдтӧм на сьӧкыд кывъяс, пондім вуджӧдавны найӧс тетрадьясӧ — сымда кыв! — а сэсся и тайӧ кывъясыс отсӧгӧн гижавны ӧта-мӧднымлы письмӧяс.
Мыйсюрӧ, дерт, веськавліс и Диналы мӧдӧдӧм письмӧясӧ.
Но век жӧ медся нимкодь меным лолывліс сэк, кор ме дінӧ, аслас ёртыс дінӧ моз, шыасьліс взводнӧй — лейтенант Тузиков.
Медводдза лунъяссяньыс меным пондіс кажитчыны тайӧ мортыс, быдторысь зэв пыдди пукті ме сійӧс.
А ӧтчыд, вӧскресенньӧ лунӧ, лейтенант тшӧктіс меным бурджыка шыльӧдчыны-мольӧдчыны да содтіс:
— Ветланныд мекӧд карӧ, Мелехин.
Ӧттор-мӧдтор колӧ ньӧбны, отсыштанныд меным.
Тшӧтш кӧ быттьӧ окота.
Да кыдз нӧ абу окота!
Немецкӧй карӧ петавны!..
Ӧд миянӧс стройтӧг некытчӧ эз лэдзлыны гарнизонысь, кодӧс гӧгӧрыс потшӧма джуджыд заборӧн.
Колӧ-ӧ висьтавны, кутшӧм яра ме нярски-весалі ачымӧс!
Бритчи да лышкыда душитчи.
Параднӧй гимнастёркаӧс и галип гачӧс шыльыда утюжиті.
Став кизьяс и кучик тасмалӧн ыргӧн бляхаӧй синтӧ ёрмӧн дзирдалӧны, тшӧтш и сьӧд бархат погонъяс вылын танк эмблемаяс.
Кӧрыштӧм гӧленя кучик сапӧгъяс — абу нин кирзушкаяс! — хромӧвӧй моз югъялӧны...
Видзӧдлі ас вылӧ зеркалӧ пыр, ӧмидз рӧма звездаа пилоткаӧс лӧсьӧдышті юр вылысь — мед дорыс лои кык чунь судтаын синкымсянь.
Ничево быттьӧ курсантыс — вылын морӧса, тыр вира шыльыд чужӧма, гыркыс ягвыв пожӧмлӧн кодь гӧгрӧс и зумыд.
Дзоньвидзалунӧн ӧвтӧ сы дінысь, том вынӧн и удаллунӧн.
abu
А мый? — сэтшӧмӧн и колӧ лоны салдатыдлы: мед эськӧ сійӧ и оружиетӧг герой кодьӧн вӧлі.
Лейтенант донъялана синъясӧн видзӧдліс ме вылӧ, кызӧктыштіс да шуис:
— Бур...
Сӧмын паныдасьысь начальствоӧс энӧ вунӧдӧй чолӧмавны.
Да ме дінысь энӧ ылалӧй.
Ачыс сійӧ выль турунвиж ной костюма, кодӧс быттьӧ вурыштӧмаӧсь винёв туша вылас.
Китель веськыд морӧсас — гвардейскӧй знак, шуйгаас — куим медаль.
Картузыс юрас снич вылькодь на — югъялысь кӧзырока да сьӧд бархат дорӧса.
abu
Синтӧ кӧть эн вештыв лейтенант вылысь!
КПП-сянь, частьса контрольно-пропускнӧй пунктсянь, карӧдзыс абу и ылын.
Восьлалам подӧн, бара жӧ лӧсйӧм изъя туй кузя.
Шоныд ывлаыс, гожӧм шӧр.
Туй ӧтар и мӧдар бокын коръя вӧр джуджыда вежӧдӧ — кызвыннас топыд кырся да уна ногӧн вундалӧм-дорӧсалӧм коръя дубъяс.
Абу войвывса пу.
Пановтіс миянӧс пара вӧлӧн доддялӧм ыджыд бричка.
Чалӧй вӧвъясыс гырысьӧсь, коркӧя менам Геркулес кодьӧсь, коді, коньӧр, кок йывсьыс усьліс Литваысь вайигӧн, зад вывъясыс гӧптаӧсь, муыс йиркакылӧ лӧсйӧм изъя подйӧ дорӧм кокъяснас зятйӧдлӧмысь.
Сы пыдди резина кӧлесаа бричкаыс шытӧг да кокниа гӧгыльтчӧ, дерт, кӧнкӧ, подшипникъяс вылын.
Ар кызя кымын немец кыпыда нюмъёвтіс миянлы, сувтӧдіс вӧвъяссӧ, кинас и синъяснас индалӧ — колӧкӧ пӧ, пуксьӧй.
Лейтенант аттьӧаліс сійӧс — <deu>данкишен</deu>, — ми пӧ подӧн нин таті муныштам...
Бричкаыс гӧгыльтчыштіс миян водзын мыйтакӧ, сэсся бара на сувтіс.
Ӧти вӧлыслы телепит лоӧма.
Немец виччысьыштіс, кор вӧлыс бӧр лэдзас бӧжсӧ, сэсся чеччыштіс бричкасьыс, ӧти киас — брезент торба, мӧдас — ичӧтик сапёрнӧй зыр, да тэрыбиника чукӧртіс руасьысь на куйӧдсӧ.
Менӧ не этша шензьӧдіс татшӧмторыд, да весиг шусис лейтенантлы.
— Зэв ӧкуратнӧйӧсь немецъясыд, — воча шыасис сійӧ. — Мед сылы и туйыс эз няйтӧссьы, а сэсся и град йӧрас нуас куйӧдсӧ.
— И этатшӧм киясыс неважӧн на виалісны-нырисны лыдтӧм-тшӧттӧм йӧзӧс... — тӧдлытӧг артмис менам.
Лейтенант бергӧдчыштлӧмӧн видзӧдліс ме вылӧ.
Чужӧм сертиыс тӧдчис, мый сійӧс чишнитыштӧма жӧ менам дзугыльмӧмӧй.
— Да, Мелехин...
Менӧ тайӧ чуймӧдӧ жӧ.
Ӧкуратнӧйӧсь немецъясыд, быд удж радейтӧны.
Но кыдзкӧ тай со и ӧдйӧ ыззьысьӧсь...
Со кыдзи Гитлерыд ыззьӧдіс найӧс...
Пондіс кӧкны арийскӧй раса йылысь — медбур пӧ сійӧ, медсӧстӧм вира...
Колӧ пӧ миян вирӧн бурмӧдны мувыв йӧзсӧ...
Эмсӧ и абусӧ кӧсйысис да вӧзйис...
И ырзьӧдіс...
Ыркӧдыштім ми найӧс.
Но мый дыра на ковмас сійӧ жӧ немецъясыслы пальӧдчыны тайӧ войнасьыс?..
Ми зяткӧдам-восьлалам лейтенанткӧд лӧсйӧм изйӧн топыда вольсалӧм туй кузя, зэв бур туй кузя.
Быдлаын тані шыльыд да ён туйяс.
Небось тай удитлӧмаӧсь изсӧ лӧсйыны и асфальтсӧ да бетонсӧ вольсавны.
Гашкӧ и, мӧвпала ме, Европа пасьталасьыс мырдысьӧн вайӧдӧм йӧз кыз уджсӧ быдлаын мыркисны...
abu
Вӧр ді мунӧм бӧрын заводитчисны керкаяс — зэв йыла юраӧсь, чери сьӧм кодь топыд черепица вевтаӧсь, стенъяссӧ ортсысяньыс кышӧма зуд кодь топыд штукатуркаӧн.
Керка помсяньыс кӧ видзӧдны — ӧшиньясыс дзик сигӧр дінӧдзыс кайӧны.
Шуам, кык улыс судтаын — нёль ӧшиньӧн, вылынджык — куим, сэсся кык и, медбӧрын, ӧти ӧшинь.
Буракӧ, ставсӧ юклӧма судтаяс вылӧ, мед нин керка пытшкӧсас некытӧні эз вӧв весьшӧра тыртӧмин.
Керкаясыс вӧйӧмаӧсь садъяс пытшкӧ, и бур урожай кисьмӧ гӧгӧр: пашкыр кустъясын гӧрд мольясӧн сярвидзӧ вишня, яблӧк гӧрддзымъяс сьӧкыда личкӧны пыклӧм-кӧртавлӧм увъяссӧ.
И быдлаын зэв уна дзоридз — восьса ӧшиньяс вылын, керка водзьясын — и кызвыннас алӧйгӧрд розаяс...
Немецъяс, ёнджыкасӧ мужичӧйяс, ноксьӧны йӧръясын — пызйӧны резинӧвӧй шлангъясӧн градъяс, тэчӧны шыльӧдӧм-мольӧдӧм чипасъясӧ кутшӧмсюрӧ пес: быдсяма чаг-ёгсӧ да вӧрысь чукӧртӧм увторъяс.
Миян, гортын, татшӧм шылльӧ-мылльӧ вылад некод эськӧ эз и видзӧдлы.
Ӧд миян куш ӧти косьмӧм керйыс мыйта сісьмӧ Сыктыв пӧлӧнын — бур кар лэптыны эськӧ тырмис!..
Вот эськӧ тадзи жӧ чукӧртны став керсӧ и лӧпсӧ!
Мыйта буртор эськӧ позис вӧчны...
Кар шӧрланьӧджык керкаясыс коставлытӧг пуксьӧмаӧсь, важӧсь нин, вемӧдзныс йиджтысьӧмаӧсь кузь нэмъяслӧн тшынӧн да саӧн.
И быд керка ас кодьыс, дзик ӧтнаслӧн кодь.
Коді — ӧти жыр пасьта и эм, гырысь ӧшиньяса, но куим судта; мӧд — водзлань чургӧдчӧм башня-пӧнаръяса; коймӧд — жермунӧм вома лев юрӧн йывмӧ.
Быд керкаын, пыранін ӧдзӧсъяс весьтас, тувъялӧма кӧрт да ыргӧн пӧвторъяс, кытчӧ лӧсьыда серӧдӧма важ шыпасъяса гижӧдъяс: бакалейщик Густав Винтер, айзенмейстер Франц Мюллер...
Коркӧ, буракӧ, тайӧ керкаяссьыс быд кӧзяин оліс-выліс ас ногыс, ассьыс уджсӧ вӧчис.
Кытчӧдз Вильгельмъяс да Гитлеръяс эз кӧртвомавны найӧс, мед усьӧдны пурны мукӧд народъясӧс...
abu
Муныштім ми и изъя туя жӧ зэв векньыдик переулокӧд — нюжӧдан кӧ китӧ ӧтар керкасяньыс, мӧдарӧдзыс судзан, сэтшӧм векньыдик уличыс!
Пӧрысь йӧз пукалӧны восьса ӧшиньяс дорын, чӧла и мӧвпалана колльӧдӧны миянӧс синъяснаныс.
Мый найӧ мӧвпалӧны?
Велосипеда йӧз тшӧкыда паныдасьлӧны, тшӧтш и пӧрысьяс.
Миян синъяс водзын лавкаысь петіс косьмӧм, шыгыртчӧм пӧчӧ, ар кӧкъямысдаса, мися, буракӧ, ӧдва нин лолыс кутчысьӧ та пытшкын.
Но пӧчӧыд кӧртыштіс ньӧбасян сумкасӧ велосипедыс бердӧ, ӧвтыштчис пуклӧс вылас да и пондіс тюрӧдны-гӧгыльтчыны...
Ми лейтенанткӧд ньӧбалім ӧткымын коланторъяс — калька, кыз коркаа тетрадьяс да сідз водзӧ.
Сэсся пырим ньӧбны лейтенантлы костюм.
И тані ӧти вузасьысь, ар комына лӧсьыдіник немка, позьӧ шуны, босьтіс миянӧс пленӧ.
Медводз сійӧ, кыпыд чужӧма да югъялысь синъяса, сотыштіс лейтенантӧс пӧсь видзӧдласнас юр вывсяньыс да кок улӧдзыс, сэсся тюркнитліс ӧшалысь костюмъяс пытшкӧ да петкӧдіс сэтысь клетка сера пара, шаркнитіс миян водзӧ, а ачыс чипан моз ӧтарӧ коткӧ мыйкӧ да серӧктышталӧ.
Ми лейтенанткӧд кыкнанным малалам вӧсни нойсӧ, сійӧ оз чукрась чуньяс улын, гылыда шаръялӧ, и видзӧднысӧ мича — пемыдруд, неуна еджвидзыштӧ, некымын пӧвста клеткаяса.
Гажъялысь вузасьысь индӧ, кӧні позьӧ мерайтны ас вылад.
Лейтенант сайӧдчылӧ вежӧс сайӧ, пасьтасьӧ сэні да петӧ миян дінӧ штатскӧй мортӧн.
И дзик мӧд кодьӧн лоӧма сійӧ — быттьӧ друг быдмыштӧма, нӧшта на статяджыкӧн и мичаджыкӧн лоӧма.
— <deu>О, шёён, камрат</deu>! — весигтӧ ымӧстіс гажа нывбаба. — <deu>Зэр гут</deu>!
<rus>Отшень карошо</rus>... <deu>О, шёён кавалиер</deu>!..
Век мыйкӧ коткигтыр сійӧ шуркнитіс лейтенант гӧгӧр, пинжак пӧласӧ тракнитыштіс, пельпомъяссӧ лӧсьӧдыштіс, джуджыд зеркалӧ дорӧ вайӧдіс сійӧс, и кыкнанныс пондісны тыдавны зеркалӧас — чуймыштӧм мичаник лейтенант велавтӧм гражданскӧй костюма да роч офицер дорын ыпмунӧм лола гажъялысь немка...
Кыв шутӧг ньӧбим ми сэсся лейтенантлы костюмсӧ, и кыкнанным тшӧтш быттьӧ ыззьыштім — мыйкӧ шоныд и лӧсьыд вӧрзьыштіс лов вылын, коді быттьӧ и вуныштӧма нин вӧліс.
Сэсся дыр на сулаліс син водзын пӧсь синма гажа вузасьысьыс — ӧд со кыдзи вӧзйӧ сійӧ ассьыс тӧварсӧ!
Сэсся ми лейтенанткӧд пырим неыджыд ресторан кодьӧ пажнайтыштны, а тшӧтш и, миян ногӧн кӧ нин, мыськовтыштны ньӧбӧмторъяссӧ.
Вӧлі вӧскресенньӧ и тырыс йӧз.
Немецъяс пукалісны пызанъяс сайын да тэрмасьтӧг юисны быгъя сур, гӧгӧрбоксянь кыліс тӧдтӧм, варов сёрни да гора серам.
Татчӧс кӧзяиныс вежавидзӧмӧн мыйкӧ висьталіс лейтенантлы — абу пӧ прӧст пызаныс, сэсся и нуӧдіс миянӧс зал помлань, кӧні ӧткӧн пукаліс ме кодь кымын жӧ арлыда еджгов зон.
Ме видзӧдлі сы вылӧ и виччысьтӧмысла ыркмунлі — дӧрӧмыслӧн шуйга соскыс сылӧн вӧлі тыртӧм, сос помсӧ сюйыштӧма гач пӧдпушка улас.
Лейтенант, буракӧ, юаліс — позь-ӧ сы дінӧ пуксьыны?
Мӧдыс дасьпырысь кыпӧдчыштліс, индіс ӧтка кинас улӧсъяс вылӧ:
— <deu>Яволь, камратен</deu>... — сэсся и стӧчмӧдіс рочӧн: — <rus>Прошу, товарищи</rus>...
Ми пуксим, и сэк кості, кор лейтенант корис официантлысь сёян-юан, ме син бӧжӧн пыр кыйкъялі сой пӧла вылӧ.
А сійӧ воча — миян вылӧ.
Сылӧн вӧлі гӧгрӧс, шыльыд чужӧм, дженьгов ён ныра, асьсӧ зумыда кылысь мортлӧн чужӧм.
Меным чайтсьыліс, мый немецъясыд татшӧм ныраясыс оз овлыны, но со тай — вӧлӧмаӧсь, да и бӧртинас, Германияын дыртӧ олігӧн, не сӧмын вӧсни да кузь ныраяскӧд ме паныдасьлывлі...
Миянлы вайисны коньяк, джуджыд стӧканъясын — лым еджыд быгъя сьӧд сур, баварскӧй пӧ, вӧсньыда вундалӧм ветчина да пемыдгӧрдӧн ымралысь свежӧй вишня.
Немецлӧн вӧлі жӧ водзас быгъя сур бокал.
— <deu>Фройндшафт</deu>! — шуис лейтенант румкасӧ кыпӧдігмоз.
— <rus>Хорошьий дружба</rus>! — бара на рочалыштіс сой пӧла.
И ми ӧтвылысь юим, вынсьӧдім тайӧ тостъяссӧ.
Курыдтортӧ дыр видлывтӧм бӧрад коньякыс пӧся сотыштіс менсьым гырк пытшкӧсӧс, и ме ӧдйӧджык чурсниті сур, но муртса бӧр эг сьӧлышт, яндзимӧйла сӧмын эг сьӧлышт, кыдзкӧ-мыйкӧ, кызмырдысьӧн моз, кылӧді жӧ, сӧмын ӧти вом тыр и ньылышті.
Сэтшӧм чӧскыдтӧмӧн меным кажитчис сурыс — сир курыдӧн и чаж шомаӧн.
abu
А немец да лейтенант сэтшӧм чӧскыдпырысь чурсйӧдлӧны, чужӧмъяс сертиныс тӧдчӧ, кутшӧм любӧ налы сурсьыс, кутшӧм бура сійӧ ыркӧдӧ налысь пӧсялӧм вир-яйнысӧ — ӧд луныс жаркодь вӧлі.
А немецлы, буракӧ, зэв окота сёрнитыштны миянкӧд, рочьяскӧд.
— <rus>Рус зольдат — корошо</rus>! <deu>Зэр гут</deu>!.. <rus>очшень корошо</rus>! — медводзӧн пондіс шуавны сійӧ, сьӧд синъяснас миян вылӧ меліа видзӧдіг. — <rus>Немецкий зольдат</rus> <deu>аух гут</deu>... <rus>Тоже корошо</rus>...
— Ті кужанныд рочӧн?
Велӧдлінныд роч кыв? — юалі ме; менӧ вӧрзьӧдіс тайӧ немецыс: видзӧднысӧ менам тшӧтшъя кодь, а со — сой пӧла нин и сёрнитӧ рочӧн.
Немец лышкыда нюммуніс, веськыд кинас индіс тыртӧм соскыс вылӧ:
— <rus>Руський госпиталь лечиль... Доктор Иван Ваныч... Шестра — Маша</rus>.
<deu>Гут менш</deu>.
<rus>Короший люди. Гут... Потом Харков арбайтен... Тяжельо быль... Абер Бухенвальд, немецкий льагер — много, много тяжельо</rus>... <deu>Шлехт</deu>!
— Ті сэтшӧм на томӧсь, а удитӧмаӧсь нин воюйтны? — юаліс лейтенант.
— <rus>Гитлеръюгенд, камрат официер</rus>, — окотапырысь висьтасис немец. — <deu>Зэксцеен яр</deu>... <rus>Как это? — шестнадцать лет</rus>.
<deu>Фаустпатрон — базука шиссен панцен</deu>, <rus>танк стреляйт</rus>... <deu>Хайль Гитлер</deu>! — <rus>кричаль... Это корошо — один рука... Живой осталься... Фортуна!.. Много-много мой фройнден, друг</rus> — <deu>капут... Аллес капут</deu>... <rus>Юнген, мольодой... Шестнадцать яр... Шайне Гитлер! Свинья фашизмус... Льучший время ломаль... Все разбиль</rus>...
Немец шогӧ усьӧмӧн чӧв ланьтліс, азыма ньылыштіс сур.
Меным пыдӧдз мӧрччис сылӧн сёрниыс, унатор ыпнитіс лов вылын, унатор вӧзйысис сэтысь, но ме чӧв олі на.
— Да, фашизм... — ышловзис лейтенант. — Уна лёксӧ сійӧ вайис быдӧнлы...
Но медбӧрын помасис жӧ ставыс...
abu
Кыдзи ті водзӧсӧ кутанныд овны, камрат?
<deu>Вие лебен</deu>?
— <rus>Их?</rus>
<rus>Я? Лично</rus>? — ырсмуныштіс немец. — <rus>Сказать правда, камрат официер?..</rus>
<rus>Когда я бываль военнопленный льагер, потом своим гльаз видаль Бухенвальд, я думаль: никогда не гаснет бозельит... как это? — гнев два народа...</rus>
<rus>Я много думаль, да.</rus>
<rus>Русьский меншь... чельовек гроссмютиг...</rus>
<rus>Как это</rus>?
— Ыджыд сьӧлӧма, — отсыштіс лейтенант.
— <deu>О, йа</deu>!
<deu>Рихтиг</deu>, <rus>правильно...</rus>
<rus>Ве-ли-ко-ду-шен!</rus>
<rus>Немецкий чельовек это понималь...</rus>
<rus>Меня Иван Ваныч рука лечиль.</rus>
<rus>Фашист разве лечиль русьский Иван?</rus>
<rus>Фашист — бах-бах, пуля на копф, гольова...</rus>
<rus>Бухенвальд печь жигаль...</rus>
<rus>Я быль Бухенвальд</rus>... <deu>Доннер-веттер</deu>!
<rus>Их нехорошо, мутиль</rus>... <deu>Цвай таг</deu>, <rus>два день не мог кушаль</rus>...
<deu>Тринкен зи битте, камрат</deu>, <rus>выпиваем...</rus>
<rus>Дружба</rus>, <deu>фройдшафт</deu>...
Сой пӧла немец, буракӧ, дзикӧдз ырзис аслас висьтасьӧм-казьтылӧмысь, сьӧд синъясыс югъявны пондісны, чужӧмыс гӧрдӧдліс.
Менам и аслам ёна нӧйтчис лолӧй сыӧн пузувтӧм уна казьтылӧмъясысь, а медсясӧ, гашкӧ, и тайӧ залас пукалӧмысь.
Ас гӧгӧрысь ме кылі тӧдтӧм сёрни, мен весиг пондыліс чайтсьыны, мый кутшӧмкӧ мӧд мирысь йӧз пукалӧны ме гӧгӧр, нёльӧн-нёльӧн пызан сайын, да юӧны сур, бызгӧны-варовитӧны, корсюрӧ чарснитлӧны-серӧктылӧны зал тырнас, кыдзкӧ зэв нин азыма да гораа серӧктылӧны; тайӧ серамыс не этша чуймӧдӧ жӧ менӧ — фашистъяс вылӧ челядь дырсянь лӧгӧн йиджтысьӧм лолӧй менам, позьӧ шуны — найӧс зывӧктысь лолӧй, некор эз вермыв чайтны, мый немецъяс вермӧны серавны татшӧм гажаа да кыпыда...
Да збыль ӧмӧй ме ставсӧ тайӧс аддза ас синмӧн?
Ас пельӧн кыла?
Мекӧд ӧмӧй ставыс тайӧ вӧчсьӧ, ылі коми пармаысь петӧм зон Федя Мелехинкӧд?..
Германия шӧрын со пукала, немецкӧд ӧти пызан сайын.
Немецъяс батьӧӧс менсьым виисны.
Мамӧ, дерт, на понда жӧ сэтшӧм томӧн кувсис.
И миян, чоя-вокалӧн, на понда жӧ пазаліс олӧмным, кытчӧсюрӧ разалім ми...
А тані со немецыс, мекӧд тшӧтшъя зон, абу жӧ зэв шуда, сой пӧла нин.
И видзӧд со — ме моз жӧ зывӧктӧ фашистъясӧс.
Найӧ пазӧдӧмаӧсь жӧ сылысь том дырсӧ, дас квайт арӧсӧн калекаӧн вӧчӧмаӧсь.
Сэки миянӧс, дас квайт арӧсаясӧс, эз нин босьтлыны война вылӧ, а тайӧясӧс со Гитлер тувйыштлӧма на лёк биас.
Нинӧм гӧгӧрвотӧм нэриник зонкаяссӧ...
Ме пукала, видзӧдлывла немец вылӧ и друг казяла, мый менам сьӧлӧмын абу тайӧ зонмыс дінӧ некутшӧм лӧглун.
Ме, ас кежысь, дивита ачымӧс таысь, кыдз мен чайтсьӧ — куканясьӧмсьыс, но лӧглуныс сы дінӧ мыйлакӧ сідзи и оз чуж.
Ме юалі немецлысь, кӧні сійӧ уджалӧ, мый вӧчӧ.
— <deu>Цайтунг</deu>, газет, — окотапырысь вочавидзис сійӧ. — <rus>Хотель музыкант</rus>... <deu>Шпилен</deu>, <rus>играйт</rus>... <deu>Абер</deu>... — сійӧ легӧдыштіс тыртӧм соя пельпомнас. — <rus>Нишево, газет аух хорошо...</rus>
<rus>Работа</rus> <deu>фиель</deu>, <rus>много... немецки люди новый жизнь</rus> <deu>геен шагайт</deu>...
Лейтенантӧс ставыс тайӧ, буракӧ, не этша жӧ вӧрзьӧдіс — сылӧн мича чужӧмыс небзис, нӧшта на бурмис; сійӧ рочӧн юаліс немецлысь, мый он кӧ пӧ ло паныд — ме нӧшта на босьта морт ӧти пай вылӧ сё граммӧн коньяк.
Но мӧдыс друг ырсмуніс, пондіс ӧвтчыны ӧтка кинас — <deu>найн, найн</deu>, ме пӧ ачым босьта!
Тані пӧ ті гӧстьяс, а ме пӧ ас муын, гортын, мем пӧ и колӧ тіянӧс гӧститӧдны.
Ми нӧшта юим коньяксӧ, ӧні нин куимнанным румкаясӧн зятнитчӧмӧн, бара на юим Дружба — <deu>Фройндшафт</deu> вӧсна, а сэсся зэв варовӧсь петім пӧсь шондіӧн ойдӧм гажа ывлаӧ.
Янсӧдчигӧн дыркодь пыркӧдім ӧта-мӧднымлысь киясӧс.
Ми лейтенанткӧд мӧдӧдчим асланым туйӧд, важ зуд моз шылялӧм изъяса векньыдик лӧнь уличӧд, а сой пӧла немец муніс мӧдарӧ, редакцияӧ пӧ.
Восьлалыштім ми мыйтакӧ чӧліника, сэсся лейтенант юаліс:
— Но, Мелехин, кыдзи тэ асьтӧ кылан?
— Бура, товарищ лейтенант, аттьӧ тіянлы!
— А сой пӧла йывсьыс мый эськӧ шуин?
— Да быттьӧ и абу немец кодь сійӧ! — вочавидза; менам вежӧрӧ, а гашкӧ, тшӧтш и вирӧ йиджтысьӧма немецъяс йылысь мӧдкодь гӧгӧрвоӧм — ставныс найӧ лёк врагъяс, фашистъяс, морт виысьяс...
А тайӧ со дзик мӧд кодь, бурланьӧ вежсьӧма...
Эз ӧд ылӧдчы сійӧ, эз ворс миян водзын, татшӧмтортӧ он вермы ворсны. — Ме чайта, — шуа сэсся лейтенантлы, — тайӧ сой пӧласӧ бура велӧдӧма олӧмыс...
abu
Ӧні сійӧ, буракӧ, оз кеж выль туй вывсьыс...
Ӧні сійӧ абу нин бӧбйӧдлӧм гитлеръюгендыд...
Тузиков эз пырысь-пыр вочавидз, но вуджрасьысь чужӧм сертиыс тӧдчӧ вӧлі, мый унатор жӧ вӧзйысьӧ лов вывсьыс.
— Да-да, Мелехин, сідзи...
Мед эськӧ сідзи и вӧлі...
А збыльысь шуис сійӧ, мый уджыс ӧні налӧн уна...
Сымда удж...
Ӧд ёна сьӧкыд мортыдлысь вежӧрсӧ вежны...
Кор сы дыра долисны тэныд, мый тэ — енмӧн бӧрйӧм расаысь.
Сӧстӧм вира арийскӧй раса...
Видзӧдлӧй пӧ — кутшӧм мичаӧсь да ёнӧсь ті.
Уджалысьӧсь, ӧкуратнӧйӧсь, быдтор вылӧ сямлунныд тырмӧ.
А йӧршитчӧмаӧсь сэтшӧм дзескыд странаӧ...
Лёк номыр кодь йӧз босьтӧмаӧсь сы пасьта муяс, а тіян немтор абу.
Тіянлы, татшӧмъясыслы, колӧ паськыдін.
Ме сета тіянлы сійӧс! — горзіс Гитлер. — Ми пондам веськӧдлыны мирнас!
Став мукӧд йӧзыс пондасны кывзысьны тіянлысь, уджавны тіян вылӧ.
Ми лӧсьӧдам великӧй Германия!
Ми дзоньнас гугӧдам мирсӧ да ас ногӧн выльысь вӧчам сійӧс...
И ӧд кывзысисны сылысь, Мелехин.
Ырзьысисны...
Со мый шензьӧдӧ...
А коді паныд вӧлі, найӧс нырыштісны...
Со мый вӧсна, Мелехин, ӧні налӧн тырмӧ быдсяма тӧждысьӧмыс.
Мед быд мортлӧн вежӧрӧдз воис, мый оз позь лэптыны ӧти народӧс став мукӧд йӧзсяыс вылӧджык.
Оз позь кедзовтны да дойдны некутшӧм йӧзӧс, некутшӧм народӧс.
Морт — сійӧ быдлаын морт, сэтӧн кӧть тані сійӧ чужлӧма вӧльнӧя, морт ногӧн овны...
Лейтенантлӧн вирсяліс чужӧмыс тайӧ кузь сёрнисьыс.
Но, буракӧ, абу на помӧдз личалӧма сыысь сьӧлӧмыс:
— А тӧдан-ӧ тэ, Мелехин, кутшӧм сьыланъяс найӧ горзылісны?
— Ог...
— Став мирыс кӧ лоӧ пузь-пазьмунӧма.
Чӧрту!
Сьӧлыштны ог кӧсйӧй та вылӧ.
Талун миян киын — Германия.
Аски пондам веськӧдлыны мирнас ставнас.
— Збыль али мый? — ыркмунла ме.
— Таысь на ярджыкӧсь вӧліны, — шуис Тузиков. — Со мый вӧсна ме и лыддя зэв правильнӧйӧн, мый ӧні тані сулалӧны миян танкъяс.
Сідзи вот, курсант Мелехин.
Ми ӧдӧба восьлалам немецкӧй кар помӧд асланым гарнизонлань.
Пӧсь сёрниным вӧсна ас гӧгӧрсьыным немтор ёнасӧ огӧ и казялӧй.
— А век жӧ дивӧ босьтӧ, товарищ лейтенант, — шуа ме. — Ӧти морт вермӧ сэтшӧма гудыртны олӧмсӧ...
Веськалӧ кутшӧмкӧ маньяк власть бердӧ и заводитӧ песны йӧзӧс, быдса народъясӧс песны...
Ньӧръясӧс моз...
Кыдзи колӧ и оз ков някрӧдлыны...
Мый сӧмын налы колӧ, сійӧс и путшкӧны йӧзсьыс...
И пазалӧ уна миллион олӧм...
Вир шудтӧмӧсь лоӧны сымда йӧзлӧн сымда поколение...
— Да, Мелехин, сідзи...
Но Гитлерыд эз ӧтнасӧн вӧв, эз...
Ӧти мортыд та мындатӧ оз вермы бергӧдны.
Гитлер мышкад деньга мешӧка уна туз вӧлі, найӧ и лэптісны Адольфсӧ выліас да сэсся пыкисны быд ногыс.
Гитлертӧ, пеж гагӧс моз, нырыштісны, а мукӧдыс унаӧн колисны.
Кылан, Мелехин, колисны!
Со мый лёкыс...
Ме чайта, найӧ ещӧ мыччӧдасны на лёк пиньяссӧ.
11
«Видза оланныд, дона вокъясӧй менам!
Воис тіян письмӧныд, кытысь ме тӧдмалі, мый тіян олӧмын лоӧмаӧсь ыджыд вежсьӧмъяс.
Сідзкӧ, Шурикӧс босьтісны колхозӧ счетоводӧн?
А Митяӧс леспромхозын индісны мастерлы отсасьысьӧн?
Мый нӧ, ме чайта, абу лёк тайӧ...
Дерт, кӧнкӧ, сьӧкыд тіянлы, но нинӧм он вӧч — овнытӧ колӧ.
Вай ті, вокӧяс, кыдзкӧ-мыйкӧ кутчысьӧй нин, эн личӧдчӧй.
Йӧзыдкӧд ӧтлаын уджавнытӧ некор абу кокни, быдторыс вермас лоны: и бурыс, и нинӧм абусьыс вермасны дойдны тэнӧ, сьӧлӧмыд сэки дась потны...
Мед жӧ эськӧ дзикӧдз не нярмунны татшӧм здукъясас, а аддзыны лов пытшсьыд асьтӧ кутысь выль вынъяс.
Мыйкӧ кӧ и лоӧ сэтшӧм-татшӧмыс, энӧ ӧшӧдӧй нырнытӧ, вокъяс этшӧн отсасьӧй ӧта-мӧдныдлы.
Батьӧным и мамӧным миян шань йӧз вӧліны, сиктса войтыр ёна пыдди пуктылісны найӧс, и миянлы, налӧн пиянлы, асланым олӧм-керӧмӧн эз эськӧ ков лякӧсьтны налысь бур нимнысӧ.
Дерт, водз найӧ колисны миянӧс ас кежанымысь, но ӧд таысь батьӧ ни мамӧ абу мыжаӧсь.
Шуам налы бур аттьӧ кыв сыысь, мый ёнӧн да здоровӧн миянӧс чужтісны да быдтыштісны, эз урӧдинаясӧн ни седунъясӧн, а тшӧтш и сыысь, мый асланыс бур нимнаныс весиг и кулӧм бӧраныс дорйӧны миянӧс, ышӧдӧны шаньджыка олӧм вылӧ...
Ме ӧні тані зэв частӧ мӧвпавлывла миян водзӧ олӧмным йылысь.
Сьӧкыд миянлы лоӧ, кӧть эськӧ и война бӧрад олӧмыс ньӧжйӧникӧн бурмӧ.
Ӧд кор тэнад эм кӧть нин мамӧыд, сэки, шуны кӧ военнӧй ногӧн, тэнад век эм мышкад тыл.
И мыйкӧ кӧ лоӧ тэкӧд, олӧмыс дойдӧ ли мый ли, сэки тэ век верман локны шоныд гортад, муса мамӧыд дінӧ.
Верман ёна тӧждысьтӧг шойччыштны тэ сэні, шогтӧ пальӧдыштны, медым сэсся выль вынӧн овны да уджавны...
Миян, дона вокъясӧй, татшӧмыс некор нин оз ло.
Став надеяыс миян — куш сӧмын асланым вылӧ.
Миянлы эськӧ кыдзкӧ бурджыка колӧ овны, этшаджык вӧчавны ковтӧм нелючкияссӧ.
Ме тӧда, мый тіян зэв этша прӧст кадыс — ӧд колӧ уджавны и керкатӧ кутны, йӧр вӧдитны и быдтор, но век жӧ ме кора тіянӧс: энӧ вунӧдӧй книгаяс йылысь.
Век корсьыштӧй кӧть неуна кадтор лыддьысьны!
Ме ачым ӧні ёна лыддьыся и веськыда шуа тіянлы, мый книгаясыс кутшӧмкӧ ногӧн быттьӧ вежыштӧны батьӧӧс и мамӧӧс, найӧ сетӧны бур сӧветъяс олӧмыс вылӧ.
А сэсся ӧд и тіянӧс армияӧ босьтасны.
И зэв бур лоӧ, ті кӧ заводитанныд сэні служитны не сӧмын ёнджык-винёвджыкъясӧн, но и тӧлкаджыкъясӧн.
А няргунъясыдлы да нӧш юраясыдлы ок ёна сьӧкыд тані!
Менам службаӧй мунӧ оз омӧля.
Танк быд ногыс нин велӧдім.
Лыйсьыны ветлім, пушкаысь и пулемётысь пезьйӧдлім, бура менам артмис.
А талун танкодром вылын ми, курсантъяс, медводдзаысь ас кежаным новлӧдлім боевӧй машинаяснымӧс.
Ме век на некыдз ог вермы кӧдзавны таысь — ӧд эстшӧм грознӧй вын кывзысьӧ тэнсьыд: шуркйӧ-бергалӧ, чеччыштӧ канава вомӧн, вувзьысьлӧ и тан сувтлӧ...
Коркӧ воа гортӧ да ставсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн бурджыка висьтася...
abu
А ӧні шуа сӧмын: ыпъялысь сьӧлӧмаӧн да шудасьыс шудаӧн петі ме танксьыс.
Быттьӧ кутшӧмкӧ подвиг вӧчи...
Сійӧ здукъясас ме радейті «тридцатьчетвёрканымӧс» муса нылӧс моз, окота вӧлі малавны-шыльӧдны пӧсялӧм броньсӧ сылысь да шӧпкӧдны медлӧсьыд кывъяссӧ...
И сэтшӧм кыпыд меным вӧлі, сэтшӧм ыджыдӧн да вынаӧн ме кажитчи ачым аслым — быттьӧ тайӧ легендарнӧй машинаыслӧн помтӧм выныс тшӧтш йиджтысис менам вир сӧнӧ.
И шуны кӧ нин помӧдз — талун ми, вокӧяс, кыдзи некор пондім кывны асьнымӧс танкистъясӧн.
Ме сиа тіянлы став бурсӧ, донаясӧй менам!
Ме зэв тшӧкыда казьтыла тіянӧс, и быдысь шонавлӧ сьӧлӧмӧй.
Лоӧй жӧ олӧмас зумыдӧн и бурӧн.
Ковтӧг энӧ дойдалӧй йӧзӧс, но энӧ лэдзӧй и асьнытӧ дойдавны.
Медбурторсӧ ме сиа тіянлы выль уджъясныд вылын!
Коля ловъя и дзоньвидза Германия му вылын тіян вок, учебнӧй танкӧвӧй подразделениеса курсант Ф. Мелехин».
Гижи ме тайӧ письмӧсӧ да, буракӧ, ёна вӧрзьӧді сьӧлӧмӧс — войбыд сэсся вӧтаси гортӧс, быдсяма вӧвлӧмторъяссӧ вӧтӧн и явиӧн аддзылі.
Ёсь дойӧн моз чунгис менӧ мамӧкӧд йитчӧм ӧти аддзылӧм-казьтылӧм…
Ӧтчыд аръявыв — мамӧ олӧмын медбӧръя ар нин сійӧ вӧлӧма — ми мунім сыкӧд бригадир тшӧктӧм серти кутавны вӧвъясӧс.
А колӧ шуны, мый тувсов уджъяс бӧрын кызвын вӧвсӧ миян колхозын век лэдзавлісны вӧля вылӧ, вӧрӧ, — мед асьныс перйӧны кынӧмпӧт.
Уджавтӧгыд да пӧттӧдзтӧ йирсигӧн тайӧ вӧвъясыс ӧдйӧ бӧр ёнмылісны, шылявлісны, но тшӧтш и лолісны зэв сибавтӧмӧсь.
А гашкӧ, и ас ногӧныс вежӧрсявлісны, код тӧдас найӧс...
abu
А миянлы мамӧкӧд быть колӧ вӧлі кутны гоз вӧв картупель окучитны...
Чукрей Лыаын, гортсянь нёль-ӧ-вит верст сайын, берегдорса ытшкӧм нин видзьяс вылын, ми веськалім дас кымын вӧла табун вылӧ.
Видзӧдам, на пӧвстын и Рыжконым миян, кодӧс — нӧшта ӧти вӧвкӧд ӧтлаын — батьӧ да мамӧ колхозӧ пыригӧн сетлӧмаӧсь ӧтувъя овмӧсӧ.
Но бӧръя воясас Рыжко, тыдалӧ, дзикӧдз дугдіс рӧдняасьны миянкӧд, кӧть эськӧ и ме, ас пайысь, некор эг кӧдзавлы сы дінӧ — сы вылӧджык век зільлі пуксьыны юктасигъясӧ да мый да, тшӧтш и зільлі мыйӧнкӧ чӧскыдджыка гӧститӧдны сійӧс.
Ӧні ми мамӧкӧд медводз сійӧс жӧ кӧсйим кутны: Рыжкоыс кӧть эськӧ абу нин том, но бӧрӧздаад плугнад лӧсьыда на ветлӧдлӧ, выныс эм на и, торйӧн нин, дерт, ӧні, гожӧмбыдтӧ вӧля вылад олӧм бӧрын.
Но Рыжко некыдз эз кӧсйы торйӧдчыны табуныс дорысь, сійӧ некутшӧма эз кӧсйы тӧдны миянӧс.
Кыдз сӧмын ми эг чуксалӧй сійӧс, кутшӧм сӧмын мелі кывъяс эгӧ шуалӧй, ме весиг каймӧдлі сійӧс пажын вылӧ босьтӧм нянь шӧрӧмӧн, но ставыс вӧлі весьшӧрӧ...
Ни Рыжко, ни мукӧд вӧвъяс пиысь некод эз ыштыны менам нянь тор вылӧ.
Мыйӧн сӧмын ми мамӧкӧд матыстчылім на дінӧ, вӧвъяс вылӧ чатӧртлісны юрнысӧ, чошкӧдлісны пельяснысӧ, а сэсся и скачӧн пызйыштлісны видз мӧдар помлань...
Ме уськӧдчылі паныдавны, мед кодлыкӧ голяас самасьны-ӧшӧдчыны, но найӧ шыбитчылісны ме дінысь ошкысь повзьӧмаяс моз.
Ми мамӧкӧд джуджыд юра вутшъяс вывті котралім и котралім на бӧрся.
Меным тӧ, шуам, нинӧм, сюсь нин ме вӧлі, дас нёль арӧса.
А вот коньӧр мамӧ!
Кузь войнадырся тшыгъялӧмысь, сьӧкыд уджысь да тӧждысьӧмъясысь сійӧ дзикӧдз вӧлі омӧльтчӧма, куш лыыс да куыс кольӧма.
Кутшӧм нин сылы котралӧм...
А ме тэрмӧдла сійӧс, скӧрала...
Сы вӧсна мый ме и ачым нин ёна мудзи...
Кадыс мунӧ, а пеж вӧвъяс некыдзи оз кӧсйыны сетчыны.
Гортысь миян вӧлі босьтӧма вӧжжи, ӧти помас ме вӧчи петля да видлі шыблавны сійӧн, ковбойяс моз.
Но менам немтор эз артмы, шыбитігас вӧлі лясмунӧ да оз кый вӧв юрсӧ...
Сэки ми мамӧкӧд вӧжжинас видлім тывйыштны.
Но мудер вӧвъяс, кодъяс, дерт, бура тӧдісны, кутшӧм шуд найӧс виччысьӧ, шедасны кӧ миянлы, эз сетчывны разі-пели, а чукӧрнас, ӧтвылысь вувзьысьлісны миян кӧшель вылӧ, нӧбӧдлісны миянӧс, вӧжжиыс нетшкысис киясысь, ми усьлім кок йылысь, госсялӧм вӧвъяс нюшкисны-кыскисны миянӧс вутшъяс вывті...
Мамӧлӧн водзджык бырліс выныс и сійӧ мынтӧдліс вӧжжисӧ...
А ме горза-видча...
Мамӧ дырйи...
Пеж вӧвъясӧс косяла-вида и, яндысьтӧм синмыд, тшӧтш и мамӧӧс.
А сійӧ, коньӧр, шензьӧмӧн и мыжа моз видзӧдӧ ме вылӧ, тшӧтш и жалитӧмӧн.
Тшӧтш жӧ муртса оз бӧрд.
— Федюк, дона пиӧй, ӧвсьы вай, мый нӧ на понда сідзи вийсьыны...
Ог кӧ кутӧй, и мед...
Унджык йӧзӧс колӧ вайӧдны.
Верзьӧмӧн колӧ волыны.
А ме некыдз ог вермы лӧньӧдчыны, скӧрыс и ыкшалуныс менӧ йирӧ — кыдз нӧ ме, быдса мужик, вӧвъяс эг вермы кутны!
Да ӧд сиктын серам вылӧ лэптасны менӧ...
И бара ме котӧрта асныра табун бӧрся.
Мамӧ тшӧтш лётіктӧ ме бӧрся, медбӧръя вынсьыс тэрмасьӧ.
Ме зіля торйӧдны кӧть нин кутшӧмкӧ вӧлӧс, бара шыблала петля...
Оз шед!
Медбӧрын асныра скӧтинаясыд, мед нин, тыдалӧ, помӧдз тешитчыны миян вылын, бузгысьӧны Сыктылӧ да вуджӧны мӧдлапӧлӧ.
Ме матӧ воӧмӧн йира пиньясӧс да бӧрда...
Татчӧ сэсся и садьма.
И вир сӧнлӧн быд ловъя чирӧн кыла ме, кутшӧм яндзим меным.
Сэтшӧм яндзим и сэтшӧма доймасьӧ сьӧлӧм...
Колӧ жӧ сідзи горзыны мамӧ вылӧ...
Ӧні эськӧ шуны мамӧлы: прӧстит менӧ, йӧй бӧлбанӧс!..
Ме ӧні шӧпкӧда тайӧ кывъяссӧ да бара на бӧрда...
Киӧн ни кокӧн ме ог вермы вӧрзьӧдны, дзикӧдз быттьӧ туралі ме сёрмӧм каитчӧмысь.
abu
А мамӧлы овнысӧ та бӧрын, вӧлӧмкӧ, кольӧма нин сӧмын во джын.
12
Ӧтчыд кыдзкӧ менам, восьса вомаыдлӧн, ошйыссис аслам земляк Германлы, водительяслӧн подразделениеысь курсантлы, лейтенант Тузиковкӧд немецкӧй карӧ ветлӧм йылысь.
— Дивъя тай тэныд! — завидьтыштіс Герман.
А сэсся бӧртинас тыдовтчис, мый сійӧс, ышмыськодь мортӧс, менам ошйысьӧмӧй бура парсыштӧма да чужтӧма ковтӧм кӧсйӧмъяс...
Ӧти лунӧ, «мёртвӧй час» дырйи бурпӧт лыддьысьӧм бӧрын, ме петі ывлаӧ штангаӧн пессьыштны.
Но муртса на удиті вӧчны медводдза, шонӧдчан жим — квайтымын килограмм, кыдзи ме дорӧ матыстчис Герман.
— А ми талун, субӧта аддза, огӧ нин сэсся велӧдчӧй, — ылісянь заводитіс сійӧ мича кыз гӧлӧснас.
— Ми огӧ жӧ, — вочавидза.
— Тӧдан, Федя, менам ӧти мӧвп чужис, — зэв збыльысь сёрнитӧ сійӧ да видзӧдӧ ме вылӧ пыдіа пукалысь гырысь руд синъяснас.
Кузь ныра векни чужӧмыс абу мукӧддырся моз шмонлив ни. — Гашкӧ, ми тэкӧд ӧтлаын мыйкӧкертам?..
— Мый — мыйкӧкертам?
— «Старичокъяс» меным висьталісны...
Миян заборсянь пӧ матіникын, бокыса улича вылын, лӧнь кабаре эм...
Гашкӧ, лӧсыштлам сэтчӧ?
— Самоволкаӧ? — ме шыбита штангаӧс.
— А мый нӧ...
Ӧтчыдтӧ кӧть и ветлам.
— Ӧні али мый?
Луннас?
— Ме чайта, бурджык ӧні...
Лӧнь быдлаын...
Лэбовтлам кабареӧдзыс, ньӧбам шнапед и — драла бӧр.
Зэв нин окота лои видлыны курыдсӧ, ӧд сы дыра вомӧ эг босьтлы.
— А кутасны кӧ?
Сэтшӧма кӧ нин колӧ, гашкӧ, бурджык, рытнас ветлыны, пемдас да...
— Сэки патрульыс дзик тыр лоӧ, быд пельӧсын.
Меным ньӧти эз вӧв окота сюйсьыны ӧні самоволкаӧ да нинӧм абусьыс йӧзасьны-сюрны.
Ӧд тані, заграницаын, самоволкаыс артавсис медся ыджыд ЧП-ясысь ӧтиӧн.
Мукӧд дырйиыс строй водзын миянлы лыддявлісны быдсяма стрӧг приказъяс — кодӧс да мыйысь мыждӧмаӧсь-судитӧмаӧсь.
Сэсся меным ньӧти эз вӧв окота и уськӧдны ассьым нимӧс: велӧдчи ме бура, командиръяскӧд, кызвыннас, лӧсяла вӧлі.
Сідз кӧ нин шуны — мый нӧшта колӧ?
Крапки веськыда — ог пӧ мун ме, оз позь, и аслыд тэныд ог тшӧкты.
Шу тадзи, и ставсӧ лоӧ бур ногӧн керыштӧма.
Но — эштіс тай!
Ӧд вермас лякӧссьыны менам «честьӧй»...
Германыс думыштас, мый пола ме, ог лысьт, мӧд ёртӧс корсяс сійӧ, сэсся артмас кӧть оз ветлӧмыс, водзӧ вылӧ миянлы не нин ёртасьны...
Ылӧсас татшӧм сяма мӧвпъяс вирдыштісны менам вежӧрын.
— Ладнӧ, ветлам, — шуи ме Германлы. — Сӧмын забор сайын не юны!
— Мый тэ, Федя, огӧ дерт! — ныр-вом тырнас шыньмуніс Герман.
Ми воим лӧнь пельӧсӧ, кыті джуджыд гарнизоннӧй заборным юковтӧ суккодь вӧраин.
Герман улісяньыс калькӧдіс заборсьыс кык пӧв, и ме казявтӧг эг ов, мый пӧвъясас чурвидзысь кузь кӧрт тувъясыс зэв нин личыда пукалӧмаӧсь брусас, — сэсся ми и быйкнитім забор саяс, а маскируйтысь пӧвъяссӧ бӧр лючки пысалім важинас.
Чатрасьыштім да пас пу корсим, мед бӧрти не воштыны тайӧ розьсӧ.
Орччӧн моз сулаліс вожалӧм йыла ыджыд дуб, и ӧти йылыс вӧлі косьмӧма.
Он сор мукӧдыскӧд!
Сьӧлӧмӧй вынысь діпкӧ морӧсын — полышта ме, ӧд код на тӧдас, мый лоӧ водзӧсӧ, ок яндзимыс лоӧ, сюрам кӧ ми патрульлы да юӧртасны частьӧ...
Шуа Германлы:
— Сюйсим кӧ нин ми татчӧ, кыдзкӧ авъяджыка колӧ.
Мед кӧть нин немецъясыс чайтӧны, мый бур могӧн ми ветлӧдлам.
— А, вӧлӧмкӧ, страшнӧ, Федя, эг чайтлы ме... — воча шӧпкӧ Герман.
Ӧні сійӧ абу нин ӧнтая бордтӧм петук кодь: синъясыс ӧтарӧ-мӧдарӧ кыйкъялӧны, и мортыд кыдзкӧ быттьӧ дзоньнас топалӧма, чинӧма.
Ачымӧстӧ ме ог аддзы, а дерт, кӧнкӧ, сэтшӧм кодь кымын жӧ...
Вӧркань этшӧн кыньксьӧдім туй дорӧдз.
Сэні жӧ тыдовтчисны карбердса йыла юра керкаяс.
Кустъяс пытшкӧ дзебсьӧмӧн сюся кыйӧдам гӧгӧр, ёнджыкасӧ, дерт, ветлысь-мунысьяс бӧрся.
Гӧгӧр лӧнь, ставыс онишмунӧма жарысь, миян патрульяс, ен сыкӧд, оз тыдавны.
— Аддзан часіа башнясӧ, — шӧпкӧ Герман.
— Аддза...
— Аддзан, сыланьӧ улич кежӧ?
Сэні кабареыс.
Башня таладорас, орччӧн...
Ми мыйтакӧ муныштім на вӧр пытшкӧд, туй пӧлӧнӧд, миянлы колана улич весьтӧдз, а сэсся, кор матын некод эз тыдав, кыдз вермим веськодьпырысьджык петім туй вылӧ.
Восьлалам орччӧн, мырдысьӧн моз сёрнитӧдам ӧта-мӧднымӧс, а сапӧг подковъяс сӧмын зятйӧдлӧны изъя туйӧ, вывті нин гораа зятйӧдлӧны!
Град йӧръясын мошкоритчысь немецъяс веськодьпырысь колльӧдӧны миянӧс видзӧдласнаныс — код пӧ тӧдас, кутшӧм могъясӧн ветлӧдлӧны роч салдатъяс, ӧд гарнизоныс орччӧн...
Но миянлы видзӧднысӧ дженьыдик и туйыс зэв кузьӧн кажитчис.
Да и сапӧгъяс быттьӧ пыр гораджыка и гораджыка зятйӧдлісны изъяс...
Шызьӧмнымӧс кыдзкӧ-мыйкӧ кутігтыр, пырим ми Германӧн шуӧм кабареӧ.
Неыджыд зал, дзик тыртӧм, ӧшиньдорса пызан сайысь сӧмын ме казялі кык нылӧс, найӧ юисны сур.
Но буфетса джуджыд стойка сайын пырысь-пыр жӧ тыдовтчис олӧма немец, тшӧг вир-яя, дзор юрсисӧ мыйӧнкӧ мавтӧма волявтӧдз да шыльӧдӧма мышвыв.
Ми <rus>чин по чину</rus> чолӧмасим: <deu>гутен таг</deu>, кутшӧмсюрӧ кывъясӧ ме велалі нин...
Немец мудеракодь воча кыйкъяліс миян вылӧ, нюмъялігтыр шыасис, буракӧ, юаліс, мыйджык колӧ дона гӧстьяслы, господа салдатъяслы...
А Герман тэрмӧдлӧ менӧ:
— Федя, вай лӧсыштам тані сур кружкаӧн, горшӧй дзикӧдз косьмис.
Сэсся босьтам кык доз шнапед да и бӧр утьыштам.
— Вай, — шуа, кӧть эськӧ ме и эг на велав сурыс дінӧ, но луныс зэв жар, пӧсялім ми, нӧшта нин полӧм-майшасьӧмсьыс горшӧй ёна косьмис.
— <deu>Цвай бир</deu>, — шуа немецлы.
Но сӧмын ме удиті шуны тайӧс, видзӧда, пызан сайысь, вӧр пытшкысь дозмӧр моз гораа, чеччис ӧти нылыс да жбыркнитіс миян дорӧ, стойка дінын тапикасьысьяс дорӧ.
Ок и ныв, шуа ме тіянлы!
Миянысь ыджыдджык тушаа, шыльыд, тшӧг, гӧгӧр сідзи и легзьӧ яйыс вылас, но кӧть и кыз, чужӧм вылас мичаник ачыс.
Нюмъялӧ банйӧм чужӧм пасьталанас, тӧдчӧ, мый юыштӧма нин, югъялысь синъяснас сідзи и дзенйӧдлӧ миянӧс, торйӧн нин Германӧс.
Да кургӧ-сёрнитӧ:
— <deu>Либе зольдатен, зитцен зи битте мит унс</deu>, — корӧ сідзкӧ пуксьыны миянӧс ас дінаныс.
Синъяснас и кияснас корӧ-чуксалӧ, а тшӧтш и став шыльыд вир-яйнас… Вот ерӧмаканьыд!
Герман, дерт, гӧгӧрвоис жӧ ставсӧ.
Ми шӧйӧвошӧмӧн видзӧдлам ӧта-мӧдным вылӧ.
Мый нӧ вӧчнысӧ?
Оз ӧд позь миянлы тані пукавнысӧ.
Некыдз оз позь!
Но шыльыд нылыс быттьӧ и гипнозӧн кыскӧ миянӧс, оз на мунсьы сы дінысь...
— Ладнӧ, — шуӧ Герман, — босьт на вылӧ тшӧтш морт ӧти кружкаӧн сур.
— <deu>Фиер бир</deu>, — кора ме барменлысь, кодлӧн мудер синъясын ворсӧдчӧ нин наянлун.
Сійӧ кисьталӧ.
Герман да кыз ныв нуалӧны сурсӧ пызан вылӧ. — <deu>Нох айн шнапс</deu>, — водзӧ кора ме барменлысь, — <deu>унд вейн</deu>, вина сідзкӧ... — Сійӧ мыччаліс, ме сюялі гырысь дозъяссӧ гач зептъясӧ да мынтыси.
Сэсся тшӧтш пукси пызан сайӧ, а сьӧлӧмӧй морӧсын сідзи и пезьдӧдлӧ...
Ме лои мӧд нылыслы паныдӧн.
Сійӧ вӧлі дзик мӧд кодьӧн пӧдругаыс серти — зэв вӧсньыдик, нэриник, быгыд чужӧм вылас лӧзалысь гырысь синъяса.
Но пырысь-пыр жӧ медъёнасӧ шензьӧдіс менӧ пельпомъяс вылас усьысь юрсиыс сылӧн — тайӧ юрсиыс чажнитӧдіс-ӧзтіс лов вылын Дина йылысь казьтылӧм...
— Дружба-<deu>фройдшафт</deu>! — горӧді ме тӧдса нин тост да лэпті сур тыра бокалӧс.
Гӧгрӧс ныв тшӧтш жӧ шоныда шуис тайӧ кывъяссӧ.
Точнитчим да юим.
И ӧд — вот дивӧыд! — тайӧ пӧрйӧ сурыс ньӧти нин эз кажитчы меным курыдӧн.
Гашкӧ, шызьӧмӧйла голя розьӧй дубаліс?
Сэсся ӧд со и нывъяс орччӧнӧсь.
Колӧ жӧ — лӧз синмаыслӧн юрсиыс дзик нин Диналӧн кодь.
Быдмылас жӧ...
Сӧмын со видзӧдӧ сійӧ ме вылӧ мӧд синмӧнджык.
Абу жӧ ӧд сійӧ, татшӧм синмаыс, гуляйтысь нывъяс лыдысь, кодъяс, кыдз миянлы висьтавлісны старичокъяс, война кадсянь на кытшлалӧны миян гарнизонъяс гӧгӧр?
Ме воча видзӧда жӧ сы вылӧ, и менам весигтӧ юр садьӧй бергӧдчӧ.
Ерӧмаканьыд, мый нӧ вӧчны?
Лэптыны пызан вылӧ тшӧтш и шнапссӧ?
Да и гажмытӧдз лӧсыштны накӧд ӧтвылысь?
А сэсся кӧть мед мый лоӧ, мед сӧмын видзӧдны со тайӧ чуксалысь синъясыс вылӧ...
Да ковта увсьыс нетшкысьысь еджыд морӧсыс вылӧ...
Ой, оз позь...
Мый нӧ тайӧ ме?
Оз позь миянлы тані юны, дзикӧдз ӧзъям ми...
Ме тӧда нин ачымӧс.
— Герман, — шуа сэсся ме ёртлы, — мӧдім вай.
А гӧгрӧс нылыс нин малалӧ Германлысь кисӧ, мелі кань моз сибӧдчӧ.
Сурӧс помалӧм бӧрын ме сувта.
Энӧ дивитӧй, мися, дона нывъяс, либе фрейляйн, колӧ мунны...
Служба миян!
И лэптыштала пельпомъясӧс — нинӧм он вӧч!
Ог тӧд, кыдзи да мый гӧгӧрвоисны найӧ менӧ, но мыйлакӧ сувтісны.
И мӧдӧдчисны миянкӧд тшӧтш.
А стойка сайсянь бармен наяна читкыралӧ синъяссӧ.
Ывла вылын, кирпичысь тэчӧм, ӧшиньястӧм кык стена костын, ме топӧдла аслам веж юрсиалысь кисӧ, и киыс сылӧн, кыла, тірзьыштӧ танкса радиостанциялӧн умформер моз.
Сійӧ сотыштӧ менӧ пӧсь видзӧдласнас вемӧдз мӧрччанаа...
Ён сурыс жӧвгыштӧ юрӧ и кольмӧдӧ, ӧзтӧ менӧ, ӧзтӧ...
Но ме кыдзкӧ-мыйкӧ кута ачымӧс, шуа нылыслы:
— <deu>Ауфвидерзейн</deu>... — сэсся и мырдысьӧн моз мынтӧдча кыськӧ друг усьӧм пӧдругаӧй дінысь.
А сійӧ бӧрсянь видзӧдӧ шог и чуксалысь синъясӧн.
Сэтшӧм мича да пыдӧстӧм синъясӧн видзӧдӧ, мый ме ӧдва-ӧдва ог бергӧдчы бӧр.
Герман вӧтӧдӧ менӧ, сійӧ пыдісянь кашкӧ.
Сылы, буракӧ, сьӧкыдджык вӧлӧма мынтӧдчыны аслас краляысь, коді мыйкӧ горзӧ миянлы мышсяньным, тыдалӧ, быд ногыс видӧ...
— <deu>Вас ист дас</deu>? — нерӧмӧн моз юалӧ сылысь Герман.
И сэки мӧдыс скӧрысь косьыштӧ миянлы бура велӧдӧм роч матькан кывъясӧн...
Ми здук кежлӧ чур-чермунлам татшӧмторсьыд, сэсся ӧтвылысь моз серӧктам, уськӧдчам котӧртны вӧрлань, котӧртам и сералам.
Лючки-ладнӧ воӧдчим ми асланым вӧрӧдз, аддзим паснымӧс, тӧдса розьӧд войтыштім забор сайӧ да сэки сӧмын личмунӧмӧн лолыштім.
Сэсся бара на сералыштім, нылыслысь кывъяссӧ казьтылігӧн.
— Ӧні вай кыдзи колӧ лӧсыштам ставсьыс таысь, ӧні нинӧмысь повны, — шуӧ Герман. — Ок и баба веськавліс!
Абу баба, а — дизель, витсё вӧв вына.
Ӧдва и мынтӧдчи...
Ми корсим сукджык кустъяс, дзебсим пыдӧджык да юим.
Веськыда сулея помсьыс.
Ӧти пӧрйӧӧн кымыньтім горшаным нёль пельӧса ыджыд шнапс дозсӧ дзоньнас.
И весиг удитім на казявны, мый миян серти кыдзкӧ дубджыкӧн кажитчӧ налӧн водкаыс.
Закуситім яблокъясӧн, кодъясӧс воигмоз нетшышталім туй бокысь.
Этшаджык на быттьӧ кажитчис винаыс, да юим тшӧтш и портвейнсӧ, сэтшӧм жӧ ыджыд доз.
Сэсся ӧткӧн-ӧткӧн, мед неджык шыбитчыны синмӧ, мӧдӧдчим казармалань.
Миян рота буретш вӧлі лӧсьӧдчӧ мунны ужнайтны.
Ме висьталі матысаджык ёртъяслы, мый гажа, да найӧ, дерт, и асьныс казявтӧг эз овны, стройын кутышталісны менӧ ӧтарсянь и мӧдарсянь...
Кыдзкӧ-мыйкӧ тай ужнайті жӧ-а.
А сэсся гыпкыси крӧвать вылӧ узьны.
Шудыд вылӧ, сійӧ рытнас эз вӧв рытъя прӧверка: старшина тӧдмаліс, мый ставӧн гортынӧсь да стройӧ эз и сувтӧдлы.
Но Герман сюрӧма-йӧзасьӧма.
Вӧлӧмкӧ, сійӧ абу вермӧма воӧдчыны койкаыс дорӧдз, усьӧма аслас судтаын пос помас.
И сэні виччысьтӧг веськалӧма командир шӧрӧ.
ЧП.
Садьтӧм код курсант!
Асывнас плац вылӧ петкӧдісны учебнӧй подразделение дзоньнас, офицеръяскӧд тшӧтш.
Коньӧр Германӧс сувтӧдісны кузь строй водзӧ.
Командир бурпӧт кырссис-видіс сійӧс, сэсся юаліс:
— А ӧні висьтав, кӧні да кодкӧд юин?
Герман вочавидзис, мый ӧтнас петаліс забор сайӧ, сетіс немец зонкаяслы маркаяс, да найӧ вайисны доз.
Шуны кӧ нин сідз, тайӧ вӧлі лӧсялана ылӧдчӧм: «старичокъяс» не этшаысь висьтавлісны миянлы татшӧмторыс йылысь.
И зонкаясыс пӧ, шуӧны вӧлі, некор оз ылӧдлыны — неыджыд дон вылӧ ставсӧ вӧчасны кыдз колӧ.
Но Герман воча кывлӧн мӧд джынйыслы командир некыдзи эз эскы: эн пӧ тэ вермы ӧтнадӧн юны, абу на ӧтнадӧн юысь кодь.
Дыр ми сулалім тадзи, а вылісянь ставнымӧс пӧжӧ жар шонді.
И друг сэтшӧм жаль лоис меным ёртӧй.
Эг сэсся ме вермы кутчысьны да петі стройысь: мися, ме тшӧтш вӧлі сыкӧд, кыкӧн ми глӧтьим шнапссӧ забор дорын...
Юрӧс лэдзӧмӧн висьтавлі ме командирлы тайӧ кывъяссӧ, а мышкӧн, став вир-яйӧн быттьӧ кылі лейтенант Тузиковлысь ме вылӧ веськӧдӧм видзӧдлассӧ.
Германлы сетісны вит сутки прӧстӧй арест, а меным — вит наряд <rus>вне очереди</rus>: честнӧя висьтасьӧмысь чинтыштісны мыжӧс.
Бур, мый эз тодмышкавны учебнӧйысь.
Герман пукаліс гауптвахтаын, а ме войяснас пищеблокын весалі картупель.
А мед ме эг шогӧ усь тайӧ гажтӧм уджыс вылын, пӧвар сетліс меным вильӧдны лыяс — <rus>«шлифовать мослы»</rus>...
13
Ми, курсантъяс, ас костаным нимтам вӧлі механикъясӧс «старичокъясӧн».
А ӧд найӧ миянысь сӧмын ар-мӧд-коймӧдӧн и ыджыдджыкӧсь.
Но эз арлыдныс лэпты найӧс миян водзын, а — фронт, код пыр найӧ тшӧтш мунӧмаӧсь.
Война би пыр мунӧм йӧзыд кыдзкӧ сідз нин кажитчисны ёна олӧмаджыкӧн миян серти, быдтор аддзылысь-тӧдысьясӧн.
Торйӧн нин ёна ми кылам асланым боевӧй командиръяскӧд татшӧм торъялӧмсӧ.
Кӧть эськӧ и найӧ тшӧтш жӧ зэв томӧсь на: шуам, взводса командир лейтенант Тузиковлы — кызь вит, ротаса командир капитан Крашенинлы — кызь квайт.
Но налӧн морӧсъяс вылын — боевӧй наградаяс, а мышканыс — вир кисьтана косьяс, кодъяс йылысь кывзыны кутан, и то сьӧлӧмыд топавлӧ...
Капитан Крашенинлӧн ӧтнасӧнлӧн вӧлі Ленин орден.
Кӧть эськӧ и сідзсӧ сійӧ медпрӧст вӧлі мукӧд ыджыд начальство серти.
Шӧркодь тушаа, косіник, ыджыд юра да сук сьӧд юрсиа.
Сійӧ ӧдйӧ пузьыліс, но ӧдйӧ жӧ и бӧр ыркавліс и некор, буракӧ, эз пӧж лёксӧ.
Но кывйыс капитанлӧн вӧлі бритва кодь лэчыдӧн, и мортыд эз ёнасӧ бӧрйысь шуӧмъяснас ни курсантъяскӧд, ни начальствокӧд.
Тыдалӧ, война дырсяньыс жӧ кольӧма татшӧмыс.
Ми век юасям вӧлі капитанлысь, мыйысьджык сылы сетӧмаӧсь Ленин орденсӧ.
Сійӧ яндысьӧ вӧлі таысь, ӧвтыштчас сӧмын, но ӧтчыд сэсся и кӧсйысис висьтавны.
Буракӧ, медъёнасӧ сы понда кӧсйысис, мед эськӧ ми, выль салдатъяс, эгӧ вунӧдӧй ыджыдджык ёртъяслӧн войнадырся тышъяс йылысь.
Подразделение дзоньнас чукӧрмис.
Капитан тэрыба сувтіс пызан сайысь.
— Курсант ёртъяс! — шуис сійӧ зэв ёна шызьӧмӧн, водзті ме некор эг казявлы, мед эськӧ сійӧ татшӧма шызьӧма подчиненнӧйясыс дырйи. — Ӧткымынӧн тіян пиысь... важӧн нин... век корӧны казьтыштны войнадырсясӧ...
Висьтав да висьтав...
Ме, дерт, абу ёна мастер висьтасьнытӧ, но и сьӧлӧм вылӧ пуксис тіян корӧмныд...
Боевӧй ёртъяс, ловъяяс и усьӧмаяс, син водзӧ сувтісны...
Танкын сотчӧмаяс и...
Ме чайта, на йылысь колӧ и висьталыштны тіянлы...
Сійӧ кӧрыштліс кымӧссӧ ыджыд чукыръясӧдз, сук сьӧд, ӧта-мӧдныскӧд йитчӧм синкымъяс увсяньыс век гажаӧн овлысь синъясыс видзӧдісны миян вылӧ шогпырысь.
— Ме веськалі фронт вылӧ Курскӧй мегырын тыш помланьӧ.
Ті, дерт, ылӧсас тӧданныд нин, мый сэні вӧлі, кутшӧм танкӧвӧй битва...
Некор на таӧдз сы мында танкыс эз зурасьлыны кымӧс на кымӧс...
Ӧтарсьыс и мӧдарсьыс кӧ лыддьыны — квайт сюрсысь унджык танк да самоходнӧй установка!
Ӧні ті, кор асьныд нин лоинныд танкистъясӧн, верманныд бура вежӧртны, кутшӧм тайӧ вын!..
Сӧмын Прохоровка дорын, ӧти участокын, гымгисны сюрс сайӧ броневӧй машина...
abu
Гожся жарысь-жар лунӧ...
Сідзсӧ жарыс пӧдтӧ...
abu
А тані пасьмунӧм танкъяс.
Ыпъялӧны сирӧд мыр чукӧръяс моз...
Взрывъясысь летитӧны башняяс, пушка стволъяс...
Лестукъяс вылӧ пазьмунӧны гусеницаяс...
И гым, и чад...
И помся гыпкӧм-лыйсьӧм...
Со кӧні адыс вӧлі, ребята.
Коді аддзыліс тайӧс, ӧдвакӧ нин мӧдар югыдса адыд повзьӧдас сійӧс...
Комроты кисьтіс графинысь ва, и кылӧ вӧлі чӧв-лӧняс, кыдзи зяткакылыштӧ стеклӧыс сылӧн киясын.
Горша юис сэсся.
Кузьмӧс чужӧмыс гӧрдӧдіс, казьтылӧмсьыс вирыс ыткӧбтӧма сэтчӧ.
— Ті тӧданныд, немецлӧн немтор эз артмы Курскӧй мегырас, эз вермы орӧдны сійӧс, кӧть вӧлі чукӧртӧма сы мында вын.
Выль танк сымда сылӧн вӧлі сэні — сьӧкыд «тигръяс», шӧркодь «пантераяс», «фердинанд» самоходнӧй установкаяс...
Немецлӧн тайӧ вӧлі медбӧръя ыджыд выныштчӧм, мед кӧть мый, а вермыны миянӧс, чегны миянӧс...
Но став налӧн зільӧмъясыс пасьмунісны выльмӧдӧм «тридцатьчетверкаяслӧн» Уральскӧй броняӧ, — торйӧн тӧдчӧдіс Крашенин. — Но, дерт, и миян уна жӧ экипаж колис сэтчӧ...
Сотчис танкын...
Кыдз нӧ сытӧгыс этатшӧм косяс...
Кор весиг став муыс гӧгӧр сотчис-тшынасис.
Сотчисны чашмунӧм танкъяс...
Сьӧд комбинезона шойяс...
Ӧнӧдз на быттьӧ нырӧ чамгӧ сук порок дук да сотчысь краска дук... жаритчысь яй дук...
Мед сэсся не аддзывны жӧ нин татшӧмсӧ!..
Ме вӧлі комбат машинаын сылӧн водительӧн, а ачыс комбатыс пукаліс рация сайын да веськӧдліс бойӧн.
А колӧ шуны, мый майорыс вӧлі важ, кадрӧвӧй танкист, куим боевӧй орден сылӧн вӧлі, уна бойын нин тышкасьлӧма, весиг сотчылӧма некымынысь, но быдысь удитлӧма чеччыштны ӧзйӧм танксьыс экипажыскӧд, кӧть эськӧ ачыс ыджыд да ён, пӧшти сажень судта.
Майор рация пыр командуйтӧ батальонса мукӧд машинаясӧн и меным тшӧктӧ, кытчӧ колӧ мунны.
Ме видзӧда сиптӧм люклӧн триплексъясӧ и водзысь казяла вит-ӧ-квайт «тигр»...
Сэсся и «пантераяс» бырскысьӧны...
Татшӧмторсьыд кӧдзавлӧ менам мышкуӧй...
А колӧ шуны, мый немецкӧй танкъяс век сэтшӧм ногӧн вувзьысьлісны атакаӧ, топыд броневӧй кулакӧн — водзын «тигръяс», сэсся «пантераяс», медбӧрын «фердинандъяс», — мед татшӧм нӧшнас дзикӧдз нин пазӧдны-нырны став ловъясӧ и не ловъясӧ.
«Шӧрса «тигръяс» вылас лӧсав!» — тшӧктӧ меным комбат.
Ме зутшка коймӧд скорость и тӧвзя паныд турунзьӧм ыб кузя.
И казяла, кыдзи «тигръясыс» швачкӧны-лыйсьӧны пушкаяссьыс..
Но миянлы оз на веськав.
Сэсся, видзӧда, ӧти «тигр» ыпнитіс истӧг кӧрӧб моз.
Таковскӧй!..
Гашкӧ и, миян пушканым веськаліс?..
А гашкӧ и, мышсянь, прикрытиеын сулалысьяс дзенгисны: сэтчӧ, неджуджыд мыльк пӧлӧнӧ, комбат кодйысьӧмӧн тшӧктіс дзебсьыны кык танклы, зэв бур позиция налӧн...
А ми матыстчам и матыстчам и лыйсям...
Сэсся и пондам вӧтлысьны ӧта-мӧдным бӧрся...
Коді сюсьджык да пелькджык...
Наушникъясын кыла, кыдзи комбат пиньсӧ йирыштӧмӧн матьыштӧ — кодӧскӧ миянлысь ӧзтісны...
Сэсся и аслыным миянлы косьыштісны, гӧгӧр ставыс дзенавліс...
«Час ыпнитам!» — повзи ме.
Но эгӧ ыпнитӧй, болванка, буракӧ, веськалӧма...
Комбат меным тшӧктӧ ёнджыка рульясӧн уджавны — башня пӧ дугдіс бергавны.
И ме ачым нин, тшӧктытӧг, усьлася «тигръяс» да «пантераяс» вылӧ...
Сідзи кытшлала, мед эськӧ пушканым видзӧдіс на вылӧ, снарядӧн дорӧм пушканым...
Немецъяс ыпъялӧны, и миян сотчӧны...
Но некод оз кӧсйы бӧрыньтчыны...
Некод!
Ни найӧ, ни ми...
Воӧ, ребята, сэтшӧм здук бояс, кор ас йывсьыд он нин думайт, он пов ни, кор ӧтитор сӧмын кӧсъян — мый вынсьыд тышкасьны помӧдз да вермыны!
Нӧшта на косьыштісны миянлы, сыркмунліс дзоньнас машинаным...
Пырысь-пыр жӧ чамгис нырӧ сывдӧм металл дук...
Сідзкӧ, сотчам!
Машина сотчӧ!..
Кыла, ойӧктіс майор.
Кодкӧ шой моз лизгырмунӧма боеукладка вылын, кодлӧнкӧ сапӧгнас орӧм кокыс орччӧн...
Ме кватита майорӧс командирскӧй пуклӧс вылысь да, аккумуляторӧс моз, кыска аслам люклань, сэтшӧм сьӧкыд сійӧ, кызмырдысьӧн моз йӧткышта ывлаӧ, ачым бӧрсяньыс чеччышта, тшӧтш вода сы дінӧ, киӧн и кокӧн топыда сывйышта сійӧс да ӧдйӧджык понда гӧгыльтӧдны сійӧс танк дінысь ылӧджык, кыдз позьӧ ӧдйӧджык да ылӧджык гӧгыльтӧдны...
Ӧд буракӧ, термитнӧй снарядӧн дзужаліс миянӧс...
Час, ӧні жӧ гыпнитас!..
Кӧть нин комбатсӧ удитны спаситны, ловъя на кӧ сійӧ...
Сэсся мышкын му вӧрзьымӧныс грымкнитіс, пельясӧй чунавлісны.
Сэсся ме бергӧдчылі бӧрвыв — миян танкным ыпъяліс ыджыд бипур моз, башнятӧм, сьӧкыд башняыс, пушканас и быдсӧн, тшынасис ылынкодь бокын.
Бур, мый абу миян бӧрся сійӧ лэбовтӧма.
Ёна шызьӧмысла капитан Крашенин доналіс биа ӧгыр этшӧдз, сьӧкыда лолаліс, тіралысь кияснас сійӧ бара кисьтіс стӧканӧ ва.
Со ӧд кыдзи дойдӧны фронтӧвикъястӧ война йылысь казьтылӧмъясыд...
— А комбатыс нӧ ловйӧн колис? — пӧся юаліс кодкӧ.
— Куліс майорыс, — шуис Крашенин, немтор аддзытӧм синъясӧн миян вылӧ видзӧдіг. — Кыкнан коксӧ, пидзӧс вылітіыс, дзоньнас сылысь дзужалӧма.
Сійӧс медся нин жаль меным...
Ӧд сэтшӧм танкист вӧлі!..
И сэтшӧм окота сылы вӧлі воӧдчыны Днепр дорӧдз, матын нин вӧлі да...
Позьӧ шуны, танкистӧн лоны сійӧ и чужлӧма вӧлі...
Дзебим ми сійӧс.
abu
Гортъясас гижим письмӧяс, кодлӧн адресыс сюрис.
Комбатыс, помнитсьӧ, кыськӧ Войвылысь вӧліс.
Ме чайта весиг, абу и роч...
Тайӧс кывлӧм бӧрын ме эг и казявлы, кыдзи чепӧсйысис пукаланінысь.
— Эз-ӧ Ладимерӧн шуны сійӧс?
Комбатсӧ? — шызьӧмӧйла артмис менам коркӧ Капит дядьӧн висьтавлӧм ним — тадзи вӧлі нимтӧ сійӧ ассьыс усьӧм командир писӧ.
Ставӧн бергӧдісны мелань юръяссӧ.
— Нимсӧ ог тӧд, — ышловзис капитан, — командиръястӧ тай оз шуны нимнаныс, а овыс зэв гӧгӧрвотӧм вӧлі...
— Космортов! — пановті ме капитанӧс.
— Сідзи и эм! — выльысь ыпмуніс Крашенин. — Тэ мыйкӧ тӧдан жӧ сы йылысь?
— Семьясӧ тӧда сылысь! — радпырысь шуи ме, а аслам, кыла, сідзи и сотчӧ чужӧмӧй.
Водзын ме чайтлі, мый сӧмын книгаясын овлӧны татшӧм аддзысьлӧмъясыс, ньӧти виччысьтӧг тадзи лӧсялӧмъясыс.
А тані со — дивӧнад он тырмы! — ме ачым, ас синмӧн аддза мортӧс, коді гуалӧма Капит дядьлысь писӧ — Ладимерӧс...
И ӧтлаын воюйтӧмаӧсь найӧ...
Сэсся со, эг на ӧд вунӧд ме, и Шура Рубакин ранитчылӧма Курскӧй мегырын жӧ, и мортыс абу жӧ нин ловъя, сэні дзенкнитлӧм разрывнӧй пуляысь кувсис 46-ӧд воын...
Артмӧ, мый сійӧ Мегырыс киссьӧм вирӧн уна йӧзӧс йитіс — рочьясӧс, украинецъясӧс, комиясӧс, уна мукӧд кывъяӧс.
Сэсся со и ме кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ ногӧн йитчи сійӧ йӧзыскӧд, сэкся событиеясыскӧд...
Вӧлӧмкӧ тай, мирас и збыльысь позянаӧсь татшӧм виччысьтӧм аддзысьлӧмъясыс.
Пондісны юасьны, и ме шызьӧмӧн и сьӧлӧмсянь висьталі майор Ладимерлӧн семья йылысь — Капит дядь йылысь и Ӧндрей йылысь, а ӧттшӧтш и миян паськыд да гажа муным йылысь, кӧні сулалӧ помтӧм вӧр да визувтӧны сӧстӧм ваа юяс...
Сӧмын ме эг на висьтав, мый Ладимерлӧн вокыс — Пикон, тшӧтш служитӧ миян дивизияын.
Ме мӧвпалі: мися, корасны Пиконӧс мыйкӧ висьтавны аслас герой-вок йылысь, а сійӧ миян сэтшӧм варовитысьыд, мый садь юрнас вомсӧ восьтыны дыш.
Но бӧртинас ме матыстчылі капитан дорӧ да век жӧ висьталі Пикон йылысь.
И сэтшӧм рад лои Крашениныс таысь!
Быть корис тӧдмӧдны Пиконкӧд.
Весиг гортас, офицерскӧй городокӧ, Пиконкӧд ӧтлаын корис волыны.
14
«Видза олан, муса Федюшӧй!
Со и помасис гожӧм, кыпыд гора колипкайӧн лэбовтіс сійӧ код тӧдас кытчӧ.
Ме бӧр вои карӧ гортысь, гожся каникулъяс вылысь, колис помавны медбӧръя курс.
Ме дзикӧдзсӧ эг на ыркав гортын олӧмысь, а тані выльысьсӧ эг на жӧ удит велавны, сэсся со и поводдяыс зэра да букыш, и меным мыйлакӧ зэв гажтӧм ӧні, сэтшӧм гажтӧм!
И помтӧг думайтсьӧ тэ йылысь.
Ме видзӧда фотоясыд вылӧ, выльысь лыддяла письмӧястӧ тэнсьыд, найӧ муткыралӧны сьӧлӧмӧс, и ме ӧдва ог омляв гажтӧмысла...
Мусаӧй менам, некор вунӧдлытӧмторйӧй, тӧдін кӧ эськӧ, кутшӧма ме гажтӧмча тэысь!
Тэнад бур синъясысь, кодъяс век быттьӧ неуна шог руаӧсь.
Ме и сэки радейті тэнӧ садь быртӧдз, а ӧні ог и куж шуны, кыдзи радейта.
Но кор нӧ нин ми аддзысьлам выльысьсӧ, Федюш?
Кор нӧ меным бара позяс шыльӧдны тэнсьыд шӧвк юрситӧ, став йывсьыс вунӧдӧмӧн позяс видзӧдны тэнад синъясӧ?
Волас ӧмӧй нӧ коркӧ татшӧм шуда луныс?
Меным быттьӧ и оз нин эскыссьы татшӧм шудыслы...
Гожӧмнас, гортын, быттьӧ кокниджык вӧлі — вед чужӧмсяньыд ставыс тӧдса, батьыд и мамыд дінад, чоюкӧй и пӧдругаяс.
И турун пуктігӧн ёна уджалі колхозын.
А ӧні ставыс тайӧ эз ло, исковтіс гожӧмыскӧд.
И тэ со кӧнкӧ ылын-ылын месянь...
abu
Но, будичи, тырмылас няргынысӧ!
А то думыштан ещӧ, мый дзикӧдз нин вишкунӧ ме тані пӧри, да и дугдан радейтны сэтшӧмтӧ...
Бурджык, вай ме висьталышта тэныд миян сиктса выльторъяс йылысь.
Вед тэнад, кӧнкӧ, сэні быдторсьыс жӧ нин гажыд бырис...
Сиктным вочасӧн бӧр ловзьӧ, Федюш!
Том йӧз вочасӧн содӧ и содӧ.
Быдмӧны тай тӧрытъя зонкаяс да нывкаяс.
Быд рыт базаритӧны да йӧктӧны важ койташъясын, кӧні и ми тэкӧд йӧктыштавлім, сӧмын тай зэв этшаысь-а...
Мукӧд дырйиыс куим гармошкаӧдз няръялӧны.
Томуловыс мегӧяс моз вӧтлысьӧны нывъяс бӧрся, мукӧдыс мырдысьӧн лезитӧны, ӧдва и мынтӧдчан.
Дасьӧсь пырны сарайӧдзыд, кӧні ми узьлам вонйын...
Но ми сэні, Федюш, узьлам кыкӧн чоюккӧд, тэ ӧд тӧдан миянлысь сійӧс.
А нӧшта ёнджыка ме радейта узьлыны мамӧкӧд — топӧдчан сы бердӧ и быттьӧ бӧр ичӧтикӧн лолан, и некутшӧм ыджыд тӧждысьӧм тэнад абу.
Кӧть эськӧ збыльысьсӧ, Федюш, воысь воӧ пыр ӧтарӧ содӧны быдсяма тӧждысьӧмъясыс...
Мамӧ, дерт, тӧдӧ тэа-меалӧн гижасьӧм йылысь.
И батьӧ тшӧтш тӧдӧ, но чӧв олӧ.
Ме чайта, тэ йылысь сійӧ бур ногӧн думайтӧ.
Ӧні сылӧн юрыс и тошкыс дзикӧдз нин едждӧдіс, век чӧв олӧ сійӧ, ышлолалӧ сӧмын, а кор юыштас вина — бӧрдӧ.
Некыдз сійӧ оз вермы вунӧдны Веча писӧ, миянлысь ыджыдджык вокнымӧс.
Да и, дерт, кӧнкӧ, миян вӧсна тшӧтш, нывъясыс вӧсна, тӧждысьӧ.
Вед кӧть и ӧдйӧ пузьысь сійӧ, сьӧлӧмнас бур...
Турун пуктігӧн ёна жӧ гажа вӧлі.
Гожӧмыс жар, кос, а орччӧн — муса Сыктывным.
Ёна и купайтчим да гожъялім ми!
И сэтшӧма велалі ме быдсяма уджыс дінӧ — и ытшкыны гӧрбушӧн, и куртны, и юрасьны да новлысьны.
А гажыс мыйта гӧгӧр!
Ме, буракӧ, век медъёна сералі.
Сымдасӧ некор на эг серавлы...
abu
Ог тӧд сӧмын, мыйла вӧлі татшӧм пустосмешка дінас лезитӧны зырым бедьясыс?
Гутъяс моз сибдӧны.
Но ме найӧс, Федюш, матӧ эг сибӧдлы ас дінӧ.
А кор нин найӧ мырдысьӧн пондасны вӧлі нюжйӧдлыны кузь кияссӧ, ме со мый казьтыштлі налы: тэ ӧмӧй, мися, коньӧр, он тӧд, кутшӧм дорйысь менам эм? Мися, вед танкист сійӧ!
Кывлас кӧ вед сійӧ тэнад ыршасьӧм йылысь, додь заветкаӧс моз песовтас...
И тӧдан, Федюш, отсалӧ вӧлі.
Пырысь-пыр.
Тайӧ висьталӧ сы йылысь, мый татчӧс йӧзыс бура помнитӧны тэнӧ.
Частӧ ме, Федюш, ветлывлі тіян керка дінті, дерт, пыравнысӧ яндыси-а.
Матыстча вӧлі керкаыд дінӧ, и сьӧлӧмӧй сідзи и ызмунӧ, ог тӧд, мыйла...
Вокъясыдкӧд паныдасьлывлі жӧ.
Ичӧтджыкыс, Шурик, ӧддьӧн ёна мунӧ тэ вылӧ — сӧдз кудель кодь юрсиа, гырысь синма и яндысьысь.
Счетоводалӧ сійӧ колхозын, быдӧн ошкӧны зонсӧ.
Горт гӧгӧрад став уджсӧ керӧ и — йӧрад ноксьӧ, ва катлӧ, пывсян ломтӧ...
Сэтшӧм мичаник да шань зонка, меным мукӧд дырйиыс весиг окота лолӧ окыштны сійӧс тэ пыдди!
Ме ог тӧд, гижлісны эз тэныд вокъясыд, а колхозъяснымӧс миянлысь ӧтвывтісны.
Йӧзыслы оз ёна кажитчы тайӧ: сідз нин пӧ гӧлиника олім, неыджыд котырнас, и ӧні ӧдвакӧ бурджыкыс лоӧ.
Но ми вокыслысь татшӧмторъясад оз юасьны, вылісяньыс, буракӧ, тыдалӧджык.
Ой, ӧти морткӧд паныдасьӧм тӧд вылӧ уси и бара на со жар меным лои!
Сійӧ гожся рытнас моз жӧ.
Кодкӧд эськӧ ме сэки паныдасьлі?
Он тӧд?
Ноко, дугдыв тані лыддьӧмсьыд да бурджыка думыштлы.
Час, висьтала нин ачым.
Сэки, рытнас, ме дінӧ матыстчис Зина, но, кодкӧд тай моль бӧжад ӧтлаын волӧмыдӧсь...
Видзӧднысӧ ничево нылыс, абу мисьтӧм, не кӧ пыдди пуктыны, мый ёна пӧрысьджык миян серти...
Мый йылысь кӧ сідз-тадз сёрнитыштім, а сэсся Зинаыс, быттьӧ веськодьпырысь, и шуӧ меным:
«А тӧрыт меным Федя Мелехинсянь письмӧ воис, сизим лист бок вылын».
Меным быттьӧ гымньӧв кучкис, синъясӧй пемдісны, ӧдва эг усь ме...
Пӧдругалы аттьӧ, сійӧ гӧгӧрвоис, мый мекӧд вӧчсьӧ, да ӧдйӧджык нуӧдіс Зинаыс дінысь.
Федюш, збыль али мый вӧлі татшӧм письмӧыс?
Тӧндзи тэныд гижигӧн ме яндыси юавнысӧ.
Мися, гашкӧ, Зинаыс сідз лӧсьӧдлӧ нинӧм абусӧ, мед дойдыштны менӧ либӧ прӧверитны.
Но сэксянь лёк жель быттьӧ сатшкысис менам сьӧлӧмӧ, да оз и дугдыштлы, ёнтӧ сэні.
Федюш, веськыда висьтав меным, вӧліс али эз письмӧыс!
Вӧліс кӧ, кутшӧмджык сійӧ вӧлі?
Зинаыслӧн сибдӧм вылӧ сідз воча кыв, али мыйкӧ збыльсяджык?
А гашкӧ, тэ пытшкын бӧр ловзис важыс?..
Мыйысь меным ёна колӧ повны?
Ставсӧ веськыда висьтав, Федюша, дона мортӧй тэ менам!
Ме сэсся ог вермы видзны лёк жельсӧ сьӧлӧмын.
Да вывтісӧ эн дивит менӧ, мый татшӧмторъясӧн дӧзмӧдча тэнад сьӧкыд, танкисталан службаад.
Кутла да окала сюрс тысячаысь.
Тэнад Дина-Диана».
«Бур лун, мусаӧй менам!
Видза олан, Дина-Диана!
Ыпъялысь сьӧлӧмӧн пукся ме пызан сайӧ да босьтча гижны тайӧ письмӧсӧ, сы вӧсна мый — эскы меным, донаӧй! — меным тшӧтш ёна чунгис тэнад дойыд, тэнад желльыд сатшкысис и ме пытшкӧ.
Ме, дерт, йӧй бӧлбанӧн вӧлі, мый гижи Зинаыслы сійӧ письмӧсӧ!
Ме некыдз эг вермы чайтны, мый тадзи ставыс бергӧдчас...
А сэсся ӧд, сідз кӧ нин шуны, ме тай век на сэтшӧмӧн вӧвлі — ылӧ водзӧ видзӧдтӧг ставыс менам артмӧ.
Пузяс сьӧлӧмӧй, ырыштчас мый вылӧ кӧ, и мед эськӧ сылы ӧні жӧ, дзик пыр ставсӧ вӧлі вӧчӧма!
А мый водзӧсӧ артмас таысь, сы йылысь и дума абу.
Тайӧ, буракӧ, менам сӧвмӧмын кутшӧмкӧ тырмытӧмтор, а гашкӧ и, сэтшӧм нин чужлысьӧма менам, сэтшӧм рокӧс вылын...
Да, Зинаыс гижліс меным кык письмӧ.
Сылӧн, буракӧ, вӧлі тыр право тайӧ письмӧясыс вылӧ...
Моль бӧжса гожӧмыс бӧрын, гажӧн и йӧйталӧмӧн тыр гожӧмыс бӧрын...
Меным абу лӧсьыд казьтывнысӧ та йылысь, но нинӧм он вӧч — мый вӧлі, вӧлӧма, кыдз шуласны, сьылансьыд кывтӧ он шыбит...
Ме, дерт, ӧні каитча важсьыс, сыысь, мый нем думайттӧг дойдалі тэнӧ сэки да мый менам сэкся йӧйталӧмыслӧн помъясыс, вӧлӧмкӧ, абу дзикӧдз вылӧ оръясьӧмаӧсь, а ӧнӧдз на век йирӧны миянӧс, — ставсьыс таысь ме ёна мыжа тэ водзын...
abu
Но ме тані, Дина, кӧсъя шуны кыв и ачымӧс неуна дорйыштӧм могысь — мыйла ми вокыслӧн тадзисӧ артмӧ...
Дерт, кужа кӧ быттьӧ шуны татшӧмтортӧ.
Буракӧ, Дина, ми вокыслӧн, велӧдчытӧмыслӧн да кыдзсюрӧ быдмӧмаыслӧн, колан ногӧн абу сӧвмӧма радейтчан чувствоыс.
Сійӧ югыд да сӧстӧм, нинӧмкӧд ӧткодявны позьтӧм чувствоыс, коді ловъя олӧмас овлӧ сӧмын мортлӧн.
Ӧні, кор ме уна лыддя классикъясӧс да мукӧд тӧлка йӧзлысь гижӧдъяссӧ, пыр ёнджыка и ёнджыка гӧгӧрвоа тайӧс, но важсӧ он нин бергӧд, киссьӧм ватӧ он курышт...
Ме гижи Зиналы бур письмӧ, но немтор эг кӧсйысь сэні, некутшӧм надея эг песты.
Меным эз вӧв лӧсьыд не гижнысӧ...
Шуи нин тай — мыжа ме тэ водзын...
Да, буракӧ, тшӧтш и Зина водзас мыжа...
Но, буди, оз ков вунӧдны и сійӧс, мый сэки меным вӧлі сӧмын на дас сизим арӧс, а Зинаыслы быдса вит воӧн унджык...
Сэсся, гашкӧ, тырмылас та йылысь?
Муса Динаӧй дай Дианаӧй!
Сӧмын тэ дінӧ, ӧтнадыд дінӧ, лэбӧ менам гажтӧмчысь сьӧлӧмӧй.
Эскы меным, и мед оз дойдав сэсся тэнӧ некутшӧм жель!
А казьтывны кӧ нин важсӧ, вай пондам казьтывны мӧдтор: кыдзи ме коркӧ Ыбынын, колӧмӧн и ковтӧг, век вӧлі тӧвзя катищелань, мед содтӧдысь аддзывны тэнӧ, мед тэкӧд орччӧн пукалыштны джуджыд кер бунт вылын да видзӧдны лӧзалысь ягъяс вылӧ и сэк жӧ сывны помтӧм муслунысь да нимкодьлунысь.
Помнитан татшӧмсӧ?
А тӧдін кӧ эськӧ тэ ещӧ, кутшӧма ме гордитча тэнад радейтӧмӧн!
Ог нин кутӧй сёрнитны, кутшӧм ме шуда...
Дина!
Тэнад письмӧясын тэнад сӧстӧм лолыд югзьӧмӧн югзьӧ, бурлунӧн и кыпыдлунӧн йиджтысьӧмаӧсь найӧ, и ме ӧтарӧ век выльысь лыддяла и лыддяла найӧс.
Кузясӧ гижны талун ог кут — тэрмася ӧдйӧджык лӧньӧдны-бурӧдны тэнӧ, мед весьшӧрӧсӧ эз доймась сьӧлӧмыд.
Ме вӧсна эн тӧждысь, донаӧй менам — велӧдча бура, ёна лыддьыся, спортӧн песа ачымӧс.
Ог вись.
И вочасӧн, буракӧ, тӧлксялышта.
Да, чуть тай эг вунӧд!
Тані, Германия миянладорын, бур событие лоис: тайӧ лунъясӧ котыртӧма выль, тыр правоа государство — Германскӧй Демократическӧй Республика.
Немецкӧй му вылын медводдза рабоче-крестьянскӧй государство.
Миянлы, дерт, ёна буртор да коланатор тайӧ.
Кыдзкӧ быттьӧ долыдджык лои овнысӧ миянлы немец му вылас...
Вай жӧ ӧтвылысь сиам чужысьыслы сылӧн потан дінын — кузь нэм да бур шуд!
А ӧні ме сэсся шыбита ручкаӧс да топыда кутла тэнӧ, менам Динаӧй дай Дианаӧй!
Да окала, окала, окала...
Коля ловъяӧн и дзоньвидзаӧн, учебнӧй танкӧвӧй подразделениеса курсант Ф. Мелехин».
15
abu
Учебнӧй подразделение ме помалі став статьяяс кузя отлично вылӧ, и бӧрсӧ аслам частьӧ менӧ индісны штабса начальник танкӧ командирӧн.
Кор ме тӧдмалі та йылысь, веськыда шуа, муртса гатш эг усь повзьӧмӧйла...
Абу ӧд шутка — штабса начальник экипажӧ!
Ме, дерт, тӧді нин, мый командование взводӧ пырӧны кык экипаж — полкса командирлӧн да штабса начальниклӧн.
Но тайӧ взводыс ӧні, мирнӧй кадӧ, эз вӧв дзик ас кежсьыс, торъя единицаӧн, а сійӧс сетӧма вӧлі линейнӧй танкӧвӧй роталы.
Та вӧсна меным, медводз, колӧ вӧлі петкӧдчыны ротаса командирлы.
Капитан виччысис нин миянӧс, выльӧн «пӧжалӧм» танкистъясӧс: здоровайтчис, кияссӧ мышкас пукталӧмӧн нимкодьпырысь пондіс ветлӧдлыны миян водзын, былькъякодь гырысь синъяснас юасяна видзӧдлывлӧ быдӧн вылӧ.
Сійӧ вӧлі ме кодь кымын жӧ тушаа, но косджык, сӧнӧдджык; крукыля ныра гӧрдоват чужӧмыс топыда зэвтӧм кос кучика и.
Абу на пӧрысь, но юр шӧрыс ыджыда нин лысӧма...
Меным сійӧ мыйлакӧ пырысь-пыр жӧ тӧд вылӧ уськӧдіс ёна мырсьысь пӧрысь вӧлӧс.
А кор нӧшта, сёрнитігмозыс, кадысь кадӧ пондіс боквыв довкйӧдлыны юрнас, да сэки кос голяыс ниртчис кительыслӧн дзескыд юрйыв улас — дзик нин сийӧсалӧм мудзӧм вӧвлӧн моз — сэки менам тайӧ чайтӧмыс нӧшта на вынсяліс.
— Мый нӧ, сержант Мелехин, вай тэсянь заводитам.
Тэныд зэ-эв ыджыд честь лои сетӧма — учебнӧйсянь веськыда командование взводӧ.
Та йылысь эн вунӧдлы ни лунын, ни войын.
Тіян вылӧ видзӧдӧны ставӧн.
Но тіянӧс ӧтлаалӧма менам первой ротакӧд, и став уставнӧй требованиеясыс тіянлы — мукӧдлы моз жӧ закон.
Мед некутшӧм анархия эз вӧв!
Гайкаяс не личӧдны!
А мыйкӧ кӧ лоӧ сэтшӧм-татшӧмыс, веськыда ме дінӧ шыӧдчы.
Сэсся сійӧ шуис, мый миян взводса командир лейтенант Алёшин (сійӧ жӧ и полковник танкын командир) аслас йӧзкӧд муніс срочнӧй задание вылӧ, и ме верма петны экипаж дінӧ.
Меным сӧмын колис тшолкнитны сапӧга кокъясӧн.
Из казармалӧн коймӧд судта.
Кузь коридор, джоджсӧ топыда вольсалӧма тшупӧда-сера метлахскӧй плиткаӧн.
Гораа зятйӧдлӧны менам кӧрт подковкаяс, а сьӧлӧмӧй морӧсын тривкйысьӧ дзугйӧ шедӧм уркай моз.
Этшаник кӧлуй тыра нопторйӧс киын кутіг ме торкӧдчи да пыри командование взводлӧн жырйӧ.
Кык судта койкаяс — куим гоз, кыдзи вӧлі и учебнӧйын, нӧшта ӧти, вевсявтӧм нин, пыранінын крӧвать, ӧшинь дорын пызан, тумбочкаяс да улӧсъяс, джоджыс вольсалӧма коз сера паркетӧн.
Жырйын вӧліны куимӧн: ӧти пӧрччысьтӧг куйліс эшкын вылас, мӧд ноксис зэв ыджыд аккордеонӧн, крӧвать вылас жӧ, а коймӧдыс пукаліс пызан сайын да лыддьысис.
— Здравствуйте! — ёна шызьӧмӧн гораа шуи ме.
Аккордеона сержант да крӧватьын куйлысь старшӧй сержант дзоргӧдчисны ме вылӧ.
А коймӧдыс, старшина, шыбитіс книгасӧ да пырысь-пыр жӧ воча сувтіс — ыджыд тушаа, гырысь лы-сьӧма, кузь кияса.
А нӧшта ме удиті казявны, мый сылӧн пупырӧсь кузьмӧс чужӧм, картупель кодь ныр, а шуйга бандзибыс вурыса.
— Пацанва, — шуис сійӧ чирӧм гӧлӧсӧн, — эз-ӧ во миян дінӧ выль командор?
— Менӧ индісны штабса начальник экипажӧ...
— А ме нӧ мый шуа! — наянитӧмӧн радліс кузь старшина. — Ми и эм тайӧ славнӧй экипажыс.
Эй, полӧкалӧяс, чеччӧй, шуӧны тіянлы — начальство воис!
Ме яндыся, мырдысьӧн мӧвпала, кыдзиджык кутны ачымӧс, кыдзи сёрнитны.
Ставныс найӧ олӧмаджыкӧсь ме дорысь.
Кыкӧныс, буракӧ, воюйтӧмаӧсь.
Весиг со и званиенас ыджыдджыкӧсь.
Кыдзкӧ аслыспӧлӧс ногджык колӧ сибӧдчыны на дінӧ.
А кыдзи эськӧ?
— Вольнӧ, — шуа, а ачым зіля нюмъёвтны. — Верманныд и водзӧ вӧчны, коді мый кӧсйӧ.
Сӧмын ме эськӧ кори индыны, кӧні менам командирскӧй вольпасьӧй...
Синмасьӧны ӧта-мӧдныскӧд, казявтӧг ог ов — гажъялӧны синъясыс.
Ыджыд старшина индӧ вевсявтӧм крӧвать вылӧ:
— Тэӧдз миян командорным эськӧ и узьлывліс тані.
Но сійӧ важӧнкодь нин абу, тыртӧм вӧлі бур местаыс, и ме лэччи вылісяньыс.
Верма бӧр кавшасьны, кыдз шуласны: быд пӧткалӧн — аслас поз.
— Мыйла нӧ, оз ков, кажитчӧ кӧ, — шуа сылы, ачым зіля сы ногсӧн жӧ шмонитыштавны. — Вылісяньыс ӧд меным унджык пондас тыдавны...
Тайӧ, буракӧ, кажитчис налы.
— Но, лады, — шуӧ гырысь лыаыс, — сӧмын мед не лӧгасьӧмысь-а.
— Нинӧм абусьыс огӧ лӧгасьӧй. — Ме тувкнитышті нопторйӧс улі крӧвать улӧ, шапкаӧс пукті аслам вольпасьӧ.
— А ӧні вай ме представита ассьыным славнӧй экипажнымӧс, — дзебтӧм нимкодьлунӧн водзӧ сёрнитіс старшина.
— Разрешайта...
— Со тайӧ Антон Чубиркин, орудиеса командир, — индіс сійӧ старшӧй сержант вылӧ. — Сійӧ жӧ — гетман Трезвиньский...
— Мыйлакӧ? — шензя ме «гетман» вылӧ видзӧдіг. Сійӧ кудриа сьӧд юра, мича еджыд чужӧм вылас помъясӧдыс чикыльтӧм уска.
— А сідзи жӧ, — пупырӧсь чужӧм пасьталаыс шпыннялӧ старшина. — Кӧть эськӧ и гетманлысь булава абу сетӧмаӧсь сылы, но став трезвенникъяс пӧвстас сійӧ, позьӧ шуны, медыджыд гетманыс...
Сурысь кындзи немтор вомас оз босьтлы.
— Дугды, Лёша, сӧрнысӧ, — чукыртчыліс Чубиркин.
Но чужӧмас вурыса старшина быттьӧ эз и кывлы сійӧс:
— А нӧшта ме верма содтыны: демобилизация водзвылын миян гетманным <ns>сэ-этшӧм</ns> мечтательнӧйӧн пондіс лоны.
Мукӧд дырйиыс синъясыс лолӧны каитчысь грешничалӧн кодьӧсь...
— Да дугды, мися, тэд шуӧны! — скӧрмис Чубиркин.
— А этайӧыс, музыканас коді, — гӧлӧссӧ вежтӧг водзӧ сёрнитӧ старшина, — радист-пулемётчик Костя Воробьев.
Нимтам Воробей-разбойникӧн.
Воробей-разбойник гажаа шпыннялӧ воча да сӧмын и кыскышталӧ ыджыд гӧрба нырнас.
Сійӧ зэв ичӧтик, дженьыда шырӧм сьӧд юрсиа да лӧзов синма.
— Муромсаясысь сійӧ, — экскурсовод моз висьтавлӧ старшина. — А медым лӧсьӧдны-вӧчны татшӧм типсӧ, матушка-олӧмыслы уна нэмъяс чӧж ковмӧма сорлавны скифъяслысь, сарматъяслысь, рочьяслысь да мукӧд йӧзлысь вирсӧ.
Кытчӧдз абу артмӧма татшӧм чудоыс.
Ачыд аддзан, кутшӧм воробей петӧма!
И морӧсыс, аддзан, кутшӧм! — воробейыслӧн пидзӧс кодь...
— Аддза и эм... — ме ог вермы кутны серамӧс.
— А мыйла сійӧ тшӧтш и разбойник, тайӧс тэ ачыд регыд казялан.
Шутьлявны эськӧ и оз шутьляв, но аслас музыкаӧн полкнымӧс дзоньнас регыд гортйӧ водтӧдас.
— Мыйла нӧ «дзоньнас», — юргысь мича гӧлӧсӧн шуыштіс Воробей-разбойник. — Тырмымӧн лоӧ ӧтнадтӧ тэнӧ, Насос-крыльчаткинӧс...
— Кыдзи-кыдзи? — эг гӧгӧрво ме.
— Менӧ тайӧ достойнӧй нимнас ыдждӧдлӧны, — копыртчыштліс старшина. — Гайдуков-Насос-крыльчаткин!
— Мыйла нӧ сідз? — сӧмын и верми ме юавны.
— А сы вӧсна, — гораа серӧктыштіс уска гетман Трезвиньский, — мый полкын некод оз вермы водзсасьны сыкӧд вина юӧмын.
— Та кузя сійӧ, — чиктылӧ тшӧтш Воробей-разбойник, — центробежнӧй насос кодь.
Тӧдан ӧд, эм тай танкад.
— Тӧда... — кутчысьтӧг нин тшӧтш серала ме старшина вылӧ видзӧдіг.
А сійӧ ки пыдӧснас ниркниталӧ личыд тасма увсьыс нёпмунӧм кузь кынӧмсӧ да ичӧтик моз вынсьӧдӧ:
— Да, ме сэтшӧм...
— Дерт, шуам, и танктӧ сійӧ ставсяыс медбура новлӧдлӧ, — содтӧ Воробей-разбойник. — <rus>Мастер вождения</rus> сійӧ.
— Но тайӧ нин дзик нинӧмла, та кузясӧ... — виччысьтӧг яндысьыштіс Насос-крыльчаткин. — Мед, бурджык, командорным ас йывсьыс висьталыштас.
— Федяӧн менӧ шуӧны... Федя Мелехин, — менам бара на шызис лолӧй, быттьӧ экзамен вылын. — Вӧр лэдзысьӧн да кылӧдчысьӧн вӧвлі.
Нация серти кӧ — коми.
Эм сэтшӧм муыс Союзлӧн войвылын, Урал таладорын...
— Но и дивӧ! — ышмис Насос-крыльчаткин. — Ок и экипаж!
Украинскӧй гетман, Муромса разбойник, ме ачым Сибирса казакъяс лыдысь, а ещӧ со, видзӧд, коми морт воис.
Чӧвлы жӧ!
А кутшӧм нӧ титул ми эськӧ тэныд сетам?
Тіян нӧ асланыд кыв эм?
— Эм, дерт! Кыдз нӧ сытӧг... — ме весиг дӧзмышті татшӧм пемыдлунсьыс.
— А ноко, висьтав мыйкӧ.
Ме эг понды ышнясьны да сьӧлӧмсянь шуалі радейтана сьыланлысь кывъяссӧ:
Югыд кодзув, петав, петав,
Зарни кодзув, петав,
Югъяв, пӧртмась вылісянь,
Петав рытъя кыа бӧрын.
— Видзӧд со, немся кыв тӧдсаыс абу! — чуймис Насос-крыльчаткин.
И мича ладаӧсь кывъясыс...
А ачыд тэ быттьӧ и россиянин кодь — еджгов, лӧзов синма, он и чайт.
Кывзы, Федя...
Вай, зонмӧ, сідзи нин ми пондам тэнӧ шуны...
— Дерт жӧ, мый сэн сёрнитнысӧ! — сьӧлӧмсянь шуи ме.
— Сідзи и пондам шуны, кытчӧдз титултӧ эгӧ на корсьӧй.
А корсьнысӧ ковмас — мед нин быдӧнлӧн вӧлі...
Ӧні вай миянлы вуджӧд, мый лыддин.
Ме, кыдзи сямми, вуджӧді.
abu
abu
abu
abu
И сэк жӧ казялі, кыдзи шоналӧ менам сьӧлӧмӧй ас кыв вылын шуӧмасӧ тайӧ йӧзыслы гӧгӧрвоана висьталӧмысь.
— А ӧд мичаа лӧсьӧдӧма, — донъяліс Насос-крыльчаткин. — Кывзы, Федя, а эмӧсь-ӧ тіян асланыд енъяс? Вӧлӧмаӧсь-ӧ водзті? — кытчӧкӧ век асланьыс синӧ старшина.
— Вӧліны, дерт... — серала. — Зарни ань вӧлі, <rus>золотая дама</rus>...
Кӧрт айка вӧлӧма и, <rus>железный свекор</rus>.
Эжва юнымӧс кӧрт чепъясӧн вомӧныс потшлывлӧма, мед вӧралысьяслысь вот пычкыны.
— Кӧрт айка...
Зэв гора титул, — долыдмис Насос-крыльчаткин, пупырӧсь чужӧмыс быдсӧн пондіс волявны нимкодьысла. — Зэв лӧсьыд титул!
Да весиг ӧд и, <rus>чёрт возьми</rus>, танкъяскӧд, кӧрткӧд йитчӧма...
Кӧрт айка!
Но, кыдз-мый, пацанва?
— Лӧсьыда юргӧ! — шуис Воробей-разбойник, сэсся и долыдпырысь гоз-мӧдысь няжкнитіс аккордеоннас.
Тадзи менам лои тӧдмасьӧма экипажкӧд...
Дерт, ставыс артмис эз сідзи, кыдзи ме водзвыв ас кежысь лӧсьӧдлі.
Но ӧд ме эг чайт, мый экипажӧй дзоньнас «старичокъясысь»!
Но ӧд ме — командир танкас, кыдзкӧ ковмас командуйтны наӧн, мед кӧть и ыджыдджыкӧсь найӧ ме дорысь.
Шунытӧ сӧмын кокни — командуйтны!
А вот пӧ кыдзи тайӧс колӧ вӧчны?
Дыр ме эг вермы унмовсьыны сійӧ войнас.
Быдса танк сетӧны меным, и со кутшӧм аслыспӧлӧс да тешкодь экипаж...
Видлы вот командуйтны наӧн...
Кыдз-мый со менам артмас ставыс-а? — матӧвоӧмӧн мӧвпавсис менам бокысь-бок вылӧ бергаліг да германскӧй енэжын германскӧй тӧлысь вылӧ корсюрӧ видзӧдлывліг...
Медбӧрын ёна мудзис лолӧй тадзисӧ вийсьӧмысь, да и шуи аслым: мый нӧ водзвывсӧ няргыны?
Ас кодьыдӧн водзӧ ло дай, сэсся немтор оз ков.
Ныртӧ вылӧ эн лэпты, но и коньӧрӧн эн ло.
Аскинас вӧлі паркӧвӧй лун — мӧд ногӧн кӧ, дзоньнас подразделение ноксис-уджаліс танкъяс дінын.
Ме, выль сьӧд комбинезона, матыстчи асланым боевӧй машина дорӧ, сійӧ сулаліс боксын мӧдӧн, быдса частьын — мӧдӧн...
Вывсьыс павтыртім ыджыд брезент вевттьӧдсӧ, и со — петкӧдчис ме водзӧ менам танкӧй!
Чача кодь кокньыдик быттьӧ, лӧсьыда шӧралӧм-тэчӧм, тувсовъя небыд веж рӧма, код вылын яра еджвидзӧ ыджыд номерыс, дзодзӧг голя моз гоньгӧдӧм пушкаа да сьӧд мазьӧн лӧсталысь гусеница-тракъяса.
Красавец!..
Збыль али мый ӧні тайӧ лоӧ менам танкӧн?
Ме сэні лоа медыджыднас?
И шуам, лоӧ кӧ кутшӧмкӧ бой ли мый ли, ми пондам тӧвзьыны враглы паныд, гымгыны пушкаысь, сяргыны пулеметъясысь...
Боксъяс помын гажаа ворсӧ оркестр — сійӧс век вайӧдлывлӧны татшӧм лунъясас, мед танкистъяслы гажаджыка уджавсис.
Музыкаыс нӧшта на ёна шызьӧдӧ менсьым сідз нин шызьӧм лолӧс, и лӧсьыд меным кывны ачымӧс татшӧмнас...
Механик Гайдуковкӧд пырим танк пытшкӧ, сійӧ чуткис-ӧзтіс югдӧдан плафонъяс, и ме муртса эг горӧд чуймӧмӧн.
Танк пытшкын вӧлі сӧстӧм да кыпыд, бура пелькӧдӧм горничаын моз!
Став «стенъясыс» и «пӧтӧлӧкыс» краситӧма лым еджыд белилӧӧн, еджыд вывтіыс мичаа тювгысьӧмаӧсь гӧрд и турунвиж проводъяс — ломтас да мавтас сетысь, электрическӧй да мукӧд; боеукладка ящикъяс вылӧ вольсыштӧма небыд коврикъяс, стен бокъясӧ йитлӧм снарядъяс да гильзаяс пӧтӧса волялӧны мазьӧн.
Тайӧ жӧ абу танк, а збыльысь чача!
Абу небось учебнӧй машинаясным кодь, кодъяс вемӧдзныс йиджтысьӧмаӧсь саӧн да соляркаӧн.
Ме дзебтӧг петкӧдла Гайдуковлы сьӧлӧм бурмӧмӧс.
Сылы, видзӧда, кажитчӧ жӧ тайӧ.
Но миянӧс бӧр нин чуксалӧны ортсыӧ.
Казявтӧг ог ов, мый машина дорын сулалӧ лейтенант да гажа синъясӧн видзӧдӧ ме вылӧ.
Ме гӧгӧрвоа, коді тайӧ, зэлыда нюжӧдча, лэпта киӧс шапка дорӧ:
— Товарищ лейтенант, курс... кхм... сержант Мелехин воис водзӧ служитӧм могысь...
— Бур, бур, — воча шуӧ лейтенант, — здравствуйте, — да нюжӧдӧ кисӧ, ме топыда кутла сылысь кузьмӧс небыдкодь кисӧ. — Но, кыдз-мый тіянлы тан кажитчӧ?
— Машина вӧсна бура тӧждысьӧны, товарищ лейтенант!
— Насос-крыльчаткин тӧдӧ, кыдзи колӧ делӧсӧ вӧчны, — шыасис водз люкӧд чургӧдчӧм Гайдуков.
— Тэ, Гайдуков, дугды кикимеритчынытӧ, — ӧлӧдіс сійӧс лейтенант стрӧгавтӧг. — Выль командирыд дырйи кӧть яндысьышт.
— Да нинӧм, — шуа, — ми тӧдмасим нин...
— Ті вай чорыдджыка накӧд, Мелехин, а то сьылі вылад ӧшӧдчасны.
Ми ветлӧдлыштім лейтенанткӧд паркӧд, сёрнитыштім ӧттор-мӧдтор йылысь, бурджыка тӧдмасим.
Сійӧ сӧмын куим арӧсӧн и ыджыдджык ме дорысь, абу вылӧ пуксьысь, серамбана морт.
Сёрнитӧ зэв тэрыба, ме пырысь-пыр жӧ казялі, мый сёрнитігас зэв ӧдйӧ чеччалӧ ӧти мӧвпсянь мӧдӧ, ӧти темасянь мӧдӧ.
Та вӧсна кажитчис, мый сійӧ оз тырбура кывзы мӧд мортсӧ.
И, буракӧ, та вӧсна менам, виччысьтӧг, мӧвпыштсис: «Дерт, талы Тузиковӧдз, учебнӧйса взводнӧйӧдз, ылынкодь»...
16
abu
«Бур лун, муса Динаӧй дай Дианаӧй!
Со ме и бӧр бергӧдчи частьӧ, ӧні, буракӧ, позьӧ нин шуны, мый лои збыльысь танкистӧн, да нӧшта нин — танкса командирӧн.
Почётыс дерт, ыджыд, но и кыв кутӧмыс абу жӧ этша, ог тӧд, верма-ӧ ставсӧ кыдзи колӧ керны.
А медсясӧ полышта со мыйысь: мися, сямма-ӧ лӧсявны экипажыскӧд?
Ӧд найӧ ставныс ыджыдджыкӧсь ме дорысь, а ӧткымынӧн весиг воюйтлӧмаӧсь.
А сідзсӧ тані служитны, дерт, ёна кокньыдджык учебнӧйын серти.
Став прӧст кадӧс ӧні ме сета книгаяслы да спортлы.
abu
abu
abu
Тэ сӧмын, Дина, енмогысьӧн, эн чайт, мый ме ошйыся.
Ньӧти ог.
Ме зэв збыльысь шуи аслым штурмуйтны тӧдӧмлунъясыслысь крепостьсӧ быдладор боксянь, военнӧй ногӧн кӧ — став фронтъяс вывсяньыс.
Со кутшӧм главнӧй фронтъяс ме инді аслым: философия, политэкономия, биология, астрономия, политика, литературоведение.
Мен чайтсьӧ, мый тайӧ медшӧр мыджӧдъяс вылас кутчысьӧны йӧзлӧн тӧдӧмлунъяс да мӧвпалысь вежӧр, и он кӧ кут тӧдны найӧс, ӧдвакӧ верман лоны тыр-бур мортӧн.
Сы вӧсна ме нин заводиті судзӧдавны да ньӧбавны тайӧ наукаясыс кузя медколана книгаяссӧ, кӧсъя лӧсьӧдны ассьым библиотека.
И тӧдан, Дина, ме весиг эг чайтлы, мый ставыс тайӧ сэтшӧм интереснӧй вӧлӧма.
Шуам, ме сӧмын на пӧся лыдди Тимирязевлысь книга — «Му вӧдитӧм да быдмӧгъяслӧн олӧм».
Сэтшӧм бур гижӧд!
Позьӧ шуны, тайӧ аслыспӧлӧс гимн быдмӧгъяслы, веж рӧмлы да шонді югӧрлы.
И пырысь-пыр жӧ сэтшӧм гӧгӧрвоана меным лоис вӧр-ваыслӧн тыдавтӧм олӧмыс!
Ме весиг ӧні шензя, кыдзи водзынсӧ олі тайӧс гӧгӧрвотӧгыс.
Либӧ со ме лыдди Энгельслысь «Семьялӧн, частнӧй собственностьлӧн да государстволӧн лоӧм» книга.
И сэні сэтшӧм жӧ гӧгӧрвоана восьтӧма му выв йӧзлӧн кузь олӧмысь туйсӧ...
Сэсся тайӧ тӧдӧмлунъясыслысь визьсӧ ме вынсьӧді Ленинлӧн «Государство да революция» уджӧн.
И ставыс гӧгӧрвоана меным лоис, ачымӧс весиг кыдзкӧ быттьӧ зумыдджыка понді кывны...
А литературнӧй критика кузя ме лыддя Белинскийӧс.
Куим кыз том судзӧді, военторгысь ньӧби.
Вот мортыс!
Личность!
Сэтшӧм лӧсьыда гижӧ!
Кывъясыс — пӧсь ӧгыр кодь доналӧмаӧсь: сотӧны, лолтӧ сідзи и шызьӧдӧны, кӧть эськӧ и гижӧма нин сё во сайын...
Сы бӧрын литература вылас пондан видзӧдны мӧдджык синъясӧн, ёна сюсьджыка.
Унджык пондан мӧвпавны и дзоньнас общество йылысь, и ӧтка мортлӧн пытшкӧсса олӧм йылысь...
Ме весиг ог и куж шуны, кутшӧма менӧ вӧрзьӧдіс да кутшӧма кажитчис Белинскийыс!
Кыдз аддзан, ёнасӧ гажтӧмчыны меным некор, сӧмын тай тэысь гажӧй бырӧ-а.
Но тэ мукӧд дырйиыс, войяснас, ловъякодьӧн быттьӧ волывлан ме дінӧ, шоныда меліалан, окалан да пӧся шӧпкан радейтчӧм йылысь.
Ок эськӧ, збыль вылас кӧ тадзи вӧлі!..
А лыддьысьӧм кузяыс бур сӧветъяс меным важ моз сеталӧ лейтенант Тузиков, учебнӧйысь взводнӧй командир, ме, буракӧ, гижлі тэныд сы йылысь.
Ми бура лӧсялам тайӧ мортыскӧд и кадысь кадӧ век на аддзысьлывлам.
Менӧ сійӧ весиг нуӧдлывліс офицерскӧй клубӧ, тӧдмӧдіс сэтчӧс библиотекарыскӧд, и мӧдыс кӧсйысис меным вежлавны книгаяс.
Сэтшӧм нимкодь меным таысь!
Ӧд сэні кызь сюрс гӧгӧр том!
А ӧні ме бура нин казялі, мый лыддьысигас ме аслыс ногӧн шуда овла.
Кор ме лыддя бур книгасӧ, менам лолӧй сідзи и ыпъялӧ...
Вежӧрӧй бордъясьлӧ...
И ачым ме, дзоньнам, сӧстӧмджыкӧн да кокньыдджыкӧн лола, дась лэбны...
А тшӧтш и вынсяла быттьӧ, удалӧн и повтӧмӧн ме лола, быдтор вылӧ дасьӧн, радейтысьӧн и скӧралысьӧн.
Шуны кӧ нин сідз — дзоньнам ме, лов тырӧн и вир сӧн тырӧн, пӧртмася-ола.
Тэ, Дина, эн думайт, мый ёна лыддьысьӧмысла ме лои тані югыдінӧ петавлытӧм воз кодь омӧликӧн.
Эг!
Ме важ моз ён да дзоньвидза.
Учебнӧйын на ме сувтӧдлі ас водзӧ кутшӧмсюрӧ могъяс и ӧні пӧрті нин найӧс олӧмӧ, кыдз шуласны.
Шуам, штанга йӧткышта 85 кг, жмита — 65 кг.
Турник вылын быд ногыс бергала.
Быд асыв чечча 15 минутӧн водзджык ӧтувъя подъёмӧдз, ыджыдкодь кытшов котӧрта, а сэсся вӧлись нин мукӧдныскӧд тшӧтш вӧча физзарядка.
Куритчӧмысь дзикӧдз вылӧ дугді.
Ньӧжйӧникӧн тшӧтш йира и немецкӧй кыв, а то весиг яндзим овлӧ мукӧд дырйиыс: олан немец му вылын и немысь-немтор он гӧгӧрво на ногӧн...
Мӧдӧда тэныд выль фото, тані ме лычкаяса нин, сержант, юрси бӧр нин лэдзышті и.
Мед тэ бара эн повзьы, кыдзи коркӧ Сыктывкарын, кор тай видзӧдлін ме вылӧ, лысӧма вылӧ.
Ставыс кӧ менам лючки да бура пондас артмыны служба вылас, гашкӧ, и отпускӧ лэдзласны.
Ок, ёна бур эськӧ вӧлі!
Ме ӧні ас кежысь зэв частӧ быд ногыс лӧсьӧдла, кыдзи ми тэкӧд коркӧ аддзысям.
Но та йылысь, бурджык, чӧв овны.
Мед водзвыв не вомдзавны.
Мый вермӧмысь сиа тэныд бура помавны училищетӧ.
Аддзысьлытӧдз, менам дона Динаӧй дай Дианаӧй!
Биа пӧсь чолӧмӧн танкса командир сержант Ф. Мелехин».
17
abu
Некор абу кокни лоны ас коддьӧмъяс вылад ыджыдӧн, наӧн веськӧдлысьӧн.
Тайӧс, дерт, ме и водзті нин тӧдлі, вӧрын и кылӧдчанінын, но ӧні командиралан нопйӧй кажитчис торйӧн нин сьӧкыдӧн.
Ӧд менам экипажӧ чукӧртчӧмаӧсь тӧвйылӧм гут кодь нин дошлӧй йӧз, и сэтшӧм разнӧйӧсь...
Шуам, сувтӧдасны стройӧ ротанымӧс, перекличка вӧчасны.
Кодкӧ оз тырмы.
Дерт, ёнджыкасӧ «старичокъяс» оз веськавны.
Бур на, стрӧитіс кӧ миянӧс старшина, шуам, столӧвӧйӧ мунны ли мый ли: сійӧ вермас на и ӧвтыштны кинас — вӧтӧдасны пӧ, аддзасны туйсӧ...
Лёкджык, кор ачыс ротнӧй овлывлӧ та дырйи.
Татшӧм здукъясас, перекличка дырйиыс, менам сьӧлӧмӧй водзвыв нин заводитӧ ёнтыны...
И со — бара кодкӧ абу.
А коді абу?
Ме, юрӧс чургӧдӧмӧн, кыйкъяла шуйга фланг вылӧ, строй помланьӧ.
Сідзи и эм — помас бара на оз тыдав менам Рӧзбойникӧй!
— Эм абу Воробьев? — тӧдӧмысь нин юасьӧ ротнӧй.
Воробьевлӧн и дукыс абу!
— Но и анархия!
Но и взводик!
Енмыс тай накажитіс жӧ менӧ, — скӧрысь чушкӧ Стукачев, юрнас вынысь довкйӧдліг. — Мелехин, мун корсь ассьыд подчиненнӧйтӧ, а ми тані ставӧн сулалам-виччысьыштам.
Нинӧм он вӧч, лоӧ мунны корсьны.
— Сійӧ вӧлі кустъяс пытшкын пилитӧ-ворсӧ, — чуйдӧдӧ кодкӧ стройсянь.
Аддзан Воробей-разбойникӧс кустъяс пытшкысь, пинясян, а сылы быттьӧ нинӧм абу и вӧвлӧма, йӧй улӧ сетчӧмӧн сӧмын и шпыннялӧ чер пу ыджда ныра чужӧмнас.
Стройыс дзоньнас яра зыньгӧ сы вылӧ — дыр-ӧ позьӧ сулавны да виччысьны! — а сылы пӧсь ни кӧдзыд, лун-мӧд бӧрын бара ставыс выльысь заводитчӧ.
Сійӧс и пинявлісны, и мыждылісны, и бур ногӧн сёрнитлісны, — но ставыс вӧлі весьшӧрӧ!
Мыйкӧ думыштас ассьыс вӧчны, сэсся мый кӧть оз ло орччӧн, кӧть муыс потас, оз и казявлы...
Сетасны команда — <rus>направо, налево</rus>, — мукӧдыс бергӧдчӧны, а сійӧ сулалӧ мыр моз, быттьӧ абу и кывлӧма, быттьӧ сылы оз и тшӧктыны.
Коркӧ бӧртинас нин сӧмын бергӧдчас сэсся, вӧлисти воас вежӧрӧдзыс командаыс.
Некор сэсся ме эг аддзывлы Воробьев кодь йӧзсӧ, кодъяс эськӧ сы моз жӧ — дзоньнас! — вермылісны вӧйтчыны ас думъясӧ.
Мунан сыкӧд орччӧн, юалан мыйкӧ, а сійӧ чӧв олӧ.
Тэ нин заводитан пузьыны воча кывсӧ виччысигӧн, а сійӧ вӧлисти шыасяс: «Тэ, буракӧ, мыйкӧ юалін?»
Позьӧ шуны, мый сылӧн асруа чорыд кыш пытшкӧ ортсыса шыясыс йиджтысьлісны зэв дзескыдпырысь...
Сэсся и дулан вӧв кодь асныра.
Мыйкӧ кӧ желлясяс юрас, то быд ногыс нин — дзебсясьӧмӧн и пышъялӧмӧн — пондас вӧчны ассьыс.
Эз весьшӧрӧ шулы Гайдуков медводдзаысь тӧдмасигӧн, мый Воробей-разбойникӧ сорласьӧма скифъяслӧн, сарматъяслӧн да рочьяслӧн вирыс...
abu
Дивӧ босьтӧ, кыдзи сійӧ быдса часъясӧн вермӧ пукавны да помся няжгыны-пилитны аккордеоннас.
Няжгӧ и няжгӧ!
Мукӧдсӧ, коді кылӧ, шогӧдӧ нин сылӧн ворсӧмысь, ныж пуртӧн быттьӧ пилитӧны, а сылы дзик веськодь.
Ӧтилаысь вӧтласны, мунӧ мӧдлаӧ, тішкӧ-кыскӧ мыш вылас ас судтаыс жӧ инструментсӧ...
А ӧд сідзсӧ быттьӧ и абу лёк зонмыс — кор абу йӧймӧма музыканас, быттьӧ и яндысьысь, винаӧн оз ышмы и надейнӧй, кыдз ёрт.
Ӧтчыд, кор нин ми бурджыка тӧдмалім ӧта-мӧднымӧс, неуна гажакодь вӧлі да сьӧлӧмсяньыс шуис меным:
— Кӧть кор верман надейтчыны ме вылӧ, Федя.
Ёна кӧ ковмас — вирӧс ог жалит...
Менӧ ёна бурмӧдіс сылӧн татшӧм шуӧмыс.
Да и ме сідз лол тырӧн кыла: мыйкӧ ыджыдторйын сы вылӧ век позяс мыджсьыны...
И танкын радиостанция сійӧ бура тӧдӧ, тшӧтш и мукӧдтор.
Киясыс зільӧсь, сідзсӧ вынаӧсь и — мыйкӧ кӧ заводитас вӧчны, бура артмӧ...
Но сэк жӧ сійӧ, шуи нин тай, разбойник кодь асныра да ас думъясас вӧйтчӧм.
А командирыд кыдз он скӧрмывлы татшӧмыд вылӧ!..
abu
Ёна ковмис меным тӧждысьны и механик-водитель Гайдуков вӧсна.
Насос-крыльчаткин вӧсна.
Зэв лӧсялана титул сетлӧмаӧсь!
Сы вӧсна мый ёна и эм мортыд радейтіс юны и кысь сӧмын вермис судзӧдаліс вина да сур (сьӧм сылы мынтісны эз этша — дыр служитӧмысь и классностьысь).
Дерт, не этшаысь сюрліс сійӧ код юрнас, нарядъяс сетавлісны, гауптвахтаӧ пуксьӧдлывлісны.
Менӧ видісны сы понда, ачым ме видчи...
Но сэк жӧ и видзисны на Гайдуковӧс экипажын.
Сы вӧсна мый сійӧ збыльысь вӧлі класснӧй, шоча паныдасьлысь механик-водительӧн!
Учебнӧйын миян вӧліны мастеръяс, чача моз жӧ ворсӧ вӧлі танкыд налӧн киясын, но — такӧд он на ӧткодяв.
Кор Гайдуков пукалӧ рычагъяс сайын, то машинаыд быттьӧ вый вывті мунӧ — оз-ӧ кӧ зӧркнит...
И тшӧктігкостіыд быд команда тэнсьыд гӧгӧрвоӧ механик, гӧгӧрвоысь мортыд весиг шутӧдзыд на вӧчӧ.
И век кыдз вермӧ отсыштӧ том командирыслы, и некор оз парсышт сійӧс унджык тӧдӧмӧн да ыджыдджык сямнас...
Медводдза жӧ тренировочнӧй лыйсьӧм вылын ставсӧ тайӧс ме казялі...
abu
abu
И кыдзкӧ пырысь-пыр жӧ понді кывны ачымӧс танкын увереннӧя, ас местаын моз.
А кыдз таысь он радлы да нимкодясь?..
Позьӧ вӧлі чайтны, мый Гайдуковӧс енмыс чужтылӧма лоны механик-водительӧн.
Но и юис сійӧ бура жӧ...
И ӧш мында вӧлі лэптӧ!
Ме сӧмын ог тӧд, кыдзи вӧлі тырмӧ ӧти и сійӧ жӧ мортыс ӧтарас и мӧдарас — радейтана уджыслы став сьӧлӧмсӧ сетны, и сэк жӧ винаӧн сэтшӧма ышмыны.
Ӧтчыд, кор ротнӧй буракодь топӧдліс менӧ Гайдуковлӧн нӧшта ӧти «взрывчик» вӧсна, ме, кӧдзавтӧм на, став жар вылысь, мый менам тырмымӧн жӧ эм, уськӧдчи Насос-крыльчаткин вылӧ: мися, тэ янӧдан командованиелысь взводнымӧс, ставнымӧс янӧдан, тэ вӧсна ӧтарӧ сӧмын и видӧны менӧ, мися, дзикӧдз нин тэ юсьӧмыд, немся кутӧд абу кольӧма...
Сійӧ, буракӧ, некор на эз аддзыв менӧ тадзи этшысь петӧмӧн — ме дась вӧлі уськӧдчыны косясьны...
И мортыд, тыдалӧ, чуймыштіс, весиг чужӧм вылас вежсьыштліс, бан бокас вурысыс гӧрдӧдіс.
Но воча шыасис, кыдзи и век, шпыннялігтыр:
— Кывзы, командор, а кӧсъян — быдса тӧлысь вомӧ ог босьтлы?
— Эштіс тай! — ызъяла на ме.
— Он эскы?
А вай заклад вартам.
— Вай.
— Бара жӧ шнапс дозйысь.
— Тӧлысь бӧрын?
— Сӧмын тэ ачыд, аслад киясӧн мыччан меным сійӧс.
И ӧд Крыльчаткиныд воис закладсӧ, вот дивӧыд!
abu
Кадыс мунӧ и мунӧ, а Гайдуков век садь ветлӧдлӧ, весиг сур оз ю...
Ме нин вунӧдлі аслам кӧсйысьӧм йылысь, но ӧти рытӧ сійӧ ачыс казьтыштіс меным:
— Командор, а кӧні нӧ миян воӧм дозным?
Талун тырӧ тӧлысь...
Ме весиг шай-паймунлі: менам эз вӧв дасьтӧма дозйыс.
abu
Но и бӧрыньтчынысӧ эз жӧ позь.
И ме шуи эскӧдана:
— Час мысти лоас тэныд доз.
— А кысь нӧ эськӧ сійӧ лоассӧ, окота меным тӧдмавны?
Он-ӧ нин кӧсйы самоволкаӧ лэбовтлыны?
— А тайӧ нин менам делӧыс.
Воробей-разбойник вӧзйысис меным ёрт пыдди, но ме эг босьт сійӧс.
Мукӧд дырйиыс, вӧралігъясӧ моз, делӧыс бурджыка артмӧ ӧтнадыдлӧн...
А сэсся, помӧдз кӧ нин веськыдӧн лоны, меным тшӧтш и окота вӧлі бурджыка тӧдмавны ачымӧс риск вылас мунӧмӧн.
Кӧть эськӧ, шуам, тайӧ и ковтӧм риск.
Ме ог вензьы...
Сэсся и ньӧти эг кӧсйы ме, мед кодкӧ мӧд тшӧтш сюрис.
Мыйкӧ кӧ лоӧ — мед нин ӧтнам ме кыв куті...
Неважӧн ме тӧдмалі ӧти места, ёнасӧ абу и ылын миян парксянь.
Ми буретш вӧлі локтам лыйсянінсянь кар пырыс, дорса уличӧдыс, ротнӧй тшӧктіс меным нуӧдны прӧстмӧм йӧзсӧ казармаӧ.
Сэки и веськаліс миян туй шӧрӧ кабаре.
Зонъяс пырысь-пыр жӧ пондісны каньгыны: ог жӧ пӧ пыравтӧг мунӧй...
Ме нин падъявны пондылі, но, век жӧ, эг лэдз пырнысӧ.
Кӧть эськӧ и аслам горшӧй ёна косьмис.
Ӧд код тӧдас на, мый сэні лоӧ, пыран да пуксялан кӧ.
А вӧлім ми ӧкмысӧн, ме омӧля на тӧді мукӧдсӧ — абу и дыр мыжмыны-сюрны...
Но регыд мысти ми, этшаджыкӧн нин, кежалім сэтчӧ сур юны.
И барменыс, быттьӧ сідзи и колӧ, висьталіс миянлы, мый тайӧ жӧ керкаас, сӧмын мӧдар помсяньыс, аптека сылӧн эм, и сэні век овлӧ шнапс.
Мыйла висьталіс?
А кыдз жӧ!
Выручкаыс ӧд мортыслы колӧ, а куш ӧти пиво вылад да лекарствояс вылад уна он нажӧвит...
И со тарыт, кор менӧ топӧдіс Насос-крыльчаткин, ме шуи аслым видлыны аптекасӧ.
Вӧлі арся пемыд рыт, мураліс зэрсора кӧдзыд тӧв.
Кольӧм лунъясӧ усьліс лым, но бӧр сыліс.
Татчӧс тӧвъясыс сэтшӧмӧсь и эмӧсь — шлякышаӧсь да слӧтаӧсь, миян кодь лым ни кӧдзыд оз и овлы.
Но тайӧ лёкджык на кос кӧдзыдыд серти, кор васӧд тӧв вемӧдзыд йиджӧ.
Ми тані ставӧн чирейясӧн матӧволім...
Гусьӧникӧн тювкниті ме забор сайӧ да и мӧдӧдчи тӧлыслӧн муралӧм шы улын, первой вӧртор вуджи, сэсся и тыртӧм му заводитчис.
Нинӧм, кӧть и пӧльтӧ ёна, бушлатӧй менам кыз и шоныд...
Быттьӧ вӧравны ме петі сьӧдпемыд вӧрӧ, гажтӧм и шуштӧм.
Но ме зіля пӧдтыны лов вылысь шуштӧмсӧ.
Меным колӧ судзӧдны ворссьӧм лёк дозсӧ.
Йӧйталӧм, дерт, тайӧ, но мый нӧ вӧчан, сідзи артмӧ да...
Олӧмад тай оз ставыс артмы Устав серти...
Мый со ӧні думайтӧны ме йылысь взводсаяс-а?..
Кӧнкӧ ӧд менам ӧнія татшӧм рискыс кыдзкӧ мӧрччас жӧ налы?..
Гашкӧ и, кыдзи мортӧс, а не сӧмын кыдз командирӧс, вылӧджык пондасны пуктыны менӧ?
И сэки, тӧдӧмысь, быдторсӧ ме ёнджыка верма требуйтны налысь?..
Ва сора кӧдзыд тӧв дзужалӧ чужӧмӧс.
Мед но ыркӧдӧ.
Буретш гусятор керӧм вылӧ и эм поводдяыс...
Кабареыс вӧлі пӧдса нин, и ме пырысь-пыр жӧ уйкниті аптека кильчӧлань.
Личкышті звӧнитан кизьӧ.
Недыр мысти петіс кӧзяиныс, буретш сійӧ барменыс.
— <deu>Гутен абенд</deu>, — шуа, — бур рыт. <deu>Шнапс битте</deu>.
— <deu>Гутен абенд</deu>, — ньӧти шензьытӧг вочавидзӧ сійӧ.
Сійӧ тӧдіс менӧ, нуӧдіс пыравны.
Посводзсянь ми веськалім ыджыд жырйӧ, став стенъяс кузялаыс сэні вӧліны полкаяс.
Нырӧ ёся чамгис лекарство да уна пӧлӧс турун дук, но меным некор вӧлі исасьны да дзӧръявны гӧгӧр.
Ме сеті кӧзяинлы маркаяс, дерт, тӧдчымӧн гӧгрӧсті индӧм донсӧ, босьті кык «бомба» шнапс да и бӧр чепӧсйи пемыд ывлаӧ.
Лючки да бура воӧдчи казармаӧдз.
Став операция вылас муніс часысь неуна сӧмын и дырджык.
Но менам тірзисны ки и кок, быттьӧ кузь лунтыр сьӧд вӧр пытшкӧд писькӧдчи да ӧдва петі оланінӧдз...
Кор ме, кӧтасьӧма и пӧсялӧма, пыри асланым жырйӧ — колӧ-ӧ висьтавны, кутшӧм мусаӧн ӧні сійӧ меным кажитчис? — ставӧн ӧтпырйысьӧн бергӧдчисны мелань.
И ме, дерт, казявтӧг эг ов, мый быдӧнлӧн чужӧмыс вежсьыштӧма.
— Но, енкӧд, ловъя! — воча сувтіс Насос-крыльчаткин. — А то тані менӧ вины нин кӧсйисны, сӧмын оз на вӧлі тӧдны кыдзи.
— Колӧ эськӧ вӧлі тэныд «тёмнӧй» керны да! — чорыда шуис Петр Бейличенко, полковниклӧн экипажысь механик-водитель. — Мӧдӧдін зонсӧ код тӧдас кытчӧ...
Ме, быттьӧ сідзи и колӧ, сувтӧді пызан вылӧ кык «бомба» шнапс.
— Но и Кӧртайка! — пӧся шуис Насос-крыльчаткин. — Вот тайӧ — командор...
— Сӧмын ме кӧсъя шуны, мед тайӧ самоволкаыс миян вӧлі медбӧръяӧн! — кӧртала ме, а ачым сьӧлӧмӧн кыла, мый тайӧ здукас, кор быдӧн ме дінӧ йиджтысьӧма кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ шоныдлунӧн, менам кывъясӧй буретш инмасны кытчӧ колӧ.
Быть инмасны!
Ӧтвылысь моз воча пондісны шуавны.
Сідзкӧ и збыльысь — инмӧма.
Но сэсся нин пондісны гольскакывны кружкаяс да мукӧд дозъяс.
Точнитчим ми.
И ме бара на шуи тост:
— Бурджык боевӧй дружба вӧсна, зонъяс!
И мед эськӧ ӧта-мӧднымӧс не кӧмӧдавны...
Сӧмын ӧтнас гетман Трезвиньский эз ю.
Тшӧтш точнитчис мукӧдыскӧд, но мыжа моз бӧр пуктіс кружкасӧ, кора пӧ не дивитны.
И мед нин помӧдз эскӧдны миянӧс, содтіс:
— Кытчӧдз гортӧ бӧр ог бергӧдчы, ог кут юны.
Извиняйтӧй.
А мый нӧ, он кӧ и он, мырдысьӧн некод оз тшӧкты, быдӧнлы колӧ овны, кыдзи аслыс кажитчӧджык.
Ми юим, а сэсся и коляссӧ помыштім, буретша гажмыштім.
Насос-крыльчаткин став дырйиыс чургӧдӧ меным кисӧ:
— На, кут, командор, тайӧ лапаыс некор оз подведит тэнӧ.
Сэтшӧм лӧсьыд лои сэсся меным сійӧ рытнас.
Эз, дерт, шнапсысь, а ставыскӧд аслам ёртъяскӧд топыд ӧтувъялунысь, кодтӧг салдатыдлы некыдзи оз позь овны.
А тулысъявылыс эз ло менам экипажын орудийнӧй Антон Чубиркин, кодӧс тай вӧлі нимтӧмаӧсь тшӧтш гетман Трезвиньскийӧн.
Паркӧвӧй лун буретш вӧлі, ми ставӧн уджалім.
Виччысьтӧг воис посыльнӧй:
— Чубиркин, тэнӧ штабӧ корӧны.
— Мыйла нӧ? Он тӧд? — весиг повзьыштіс мӧдыс, мича еджыд чужӧмыс тӧдчымӧн быгалыштіс.
— Ог тӧд, дежурнӧй тшӧктіс корны.
— Тэныд кӧсйӧны офицерскӧй погонъяс шлёпкыны, — эскӧдана шуис Гайдуков. — Кӧсйӧны юавны: сразу майорлысь сетны, али капитанӧн ветлӧдлыштан...
— Да сылы, буракӧ, орден воӧма, — шыасис тшӧтш Воробьев. — Кӧнкӧ, войнадырсяньыс на корсьӧ сійӧс.
abu
abu
abu
Чубиркин муніс.
И сэсся ми сійӧс эгӧ нин аддзылӧй.
Рытнас воим казармаӧ — некӧн оз тыдав мортыс.
Ме — старшина дорӧ, а сійӧ нӧшта на ёна чуймӧдіс менӧ: Чубиркин пӧ босьтіс ассьыс кӧлуйсӧ каптёркаысь.
Ме — ротнӧй дінӧ: мися, кытчӧ воштінныд мортсӧ, мыйла меным немтор оз висьтавны?
Капитан кыдзкӧ зэв гӧгӧрвотӧма видзӧдліс ме вылӧ зэлыда былькъясьӧм синъяснас.
— Тэнад Чубиркин дінӧ, Мелехин, чорыда босьтчӧмаӧсь...
abu
abu
abu
Вермас лоны — войнадырсяньыс на кутшӧмкӧ бӧж сылӧн кыссьӧ.
Нуисны нин сійӧс...
Эз ёна гажа вӧв сійӧ рытнас миян жырйын — ставӧн пудъясисны, мый вермис лоны Чубиркинкӧд.
— Буракӧ, сійӧ немецъяслы служитӧма, — висьталіс ассьыс мӧвпсӧ Петр Бейличенко, частьса командирлӧн экипажысь водитель. — А сэсся кор вӧтлісны немецсӧ, гусьӧникӧн бӧр асланымъяс дорӧ сибӧдчис.
Сэтшӧм гудыр-гадыр дырйиыд он и казяв, коді асланым, а коді абу.
— Да ӧд сійӧ быттьӧкӧ и том на? — падъялӧ Воробьев.
— Унаӧн вӧліны томӧсь да удалӧсь...
— Некыдзи оз эскыссьы, — шуа ме. — Небыд быттьӧ ачыс, абу ышмысь...
И збыльысь том на.
— Кань зэв жӧ небыд, кор дзебас гыжъяссӧ, — вензьӧ Бейличенко. — Видзӧдлін эськӧн, кыдзи пурисны йӧзӧс Украинаын предательяслӧн полевӧй командаяс.
— Пацанва! — шуис Гайдуков. — А, гашкӧ, миян гетманным сы вӧсна и эз юлыв?
Поліс, мед эськӧ код юрнас не висьтавны гусятор?
— Вермас лоны...
— А кутшӧм вывод таысь вӧзйысьӧ, пацанва?
А сэтшӧм, мый ютӧм мужикыд подозрительнӧй.
— Да дугдыв тэ, Лёша, больгынытӧ!
— А интереснӧ, кыдзи лоӧны татшӧмъясыс?
— Сідзи жӧ и лоӧны, — тӧдсатор йылысь моз шуис Бейличенко, коді миян пиысь, ставным пиысь, вӧлі медыджыдӧн. — Со, шуам, ӧти типӧс миян районын судитісны.
И мый жӧ, чайтанныд, сійӧ висьталіс суд вылас?
41-ӧд воын пӧ сюри пленӧ, понді тшыглы кувны.
А сэні немец корӧ служитны: сёян пӧ сетам пӧттӧдз и кӧм-паськӧм...
Ме пӧ и кӧсйыси...
И мыйта ассьыным йӧзӧс сэсся нырыштӧма тайӧ гадыс!
Меным сьӧлӧмӧдз чунгис тайӧ юӧрыс: сёян да паськӧм вӧзйисны, и мӧдіс...
abu
Ӧтилы, мӧдлы, дасӧдлы, сёӧдлы вӧзйисны жӧ, но найӧ эз кӧсйысьны...
А тайӧ пондіс служитны.
Сійӧ мортыс, коді эз ышты враглӧн шӧрӧм вылӧ, буракӧ, куліс тшыглы, либӧ лыйисны сійӧс.
А тайӧ пӧт кынӧмӧн муніс лыйлыны ассьынымъясӧс.
Со кыдзи войнаыд гугӧдӧ йӧзлысь ловъяссӧ...
18
abu
Тулыснас Россияысь воис выль пополнение, тайӧ пӧрйӧ зэв аслыспӧлӧс пополнение — воисны унакодь нывъяс: медсестраяс, телефонисткаяс, переводчицаяс.
И пырысь-пыр жӧ миян гвардейскӧй танкӧвӧй полкным вежсис.
Лоис быттьӧ стройнӧйджыкӧн, сӧстӧмджыкӧн, вежавидзысьджыкӧн да весиг мичаджыкӧн.
Сійӧс, мый командиръяс шедӧдлісны чорыд приказъясӧн да мыждӧмъясӧн, нывъяс вӧчисны куш нин орччӧн олӧмнаныс.
Танкистъяс шыльӧдчисны-мольӧдчисны, бритчисны, шырсисны, нярскисны кизьяс и сапӧгъяс, вылӧ лэптӧм морӧсӧн ветлӧдлісны, и быдӧн зілис лоны ыджыдджыкӧн...
Да мый сэн унасӧ висьтавлыны!
Коді ачыс вӧвлі салдатӧн да не ӧти во мӧритчис мужичӧйяслӧн дуб котырын, сійӧ кузя сёрниттӧг гӧгӧрвоас менӧ.
И уськӧдас тӧд вылас, кутшӧма гажтӧмчӧ салдат нывъяс понда.
Сэтшӧма гажтӧмчӧ!
abu
abu
abu
abu
И дерт, эз весьшӧрӧ киясын ветлӧдлыны нывъяслӧн Ева паськӧма карточкаяс, и татшӧм карточкаясыд, дерт, эз отсавны ёнмӧдны дисциплина.
Та вӧсна командиръяс нуӧдісны татшӧм карточкаясыскӧд помасьлытӧм тыш — мырддялісны да чашйисны-косявлісны, весиг асьнымтӧг шоблісны тумбочкаяс...
Переводчицаясысь ӧтиӧн полкын лои Надя нима зэв лӧсьыдіник ныв.
Ыджыд тушаа, еджгов юрсиа да лӧз синма, ачыс век тэрыб да гажа.
Сы локтӧм бӧрын штаблӧн зумыш коридоръясын ӧні зэв частӧ тиньгис-дзольгис сылӧн серамыс, и миян Гайдуков эз весьшӧрӧ нимты сійӧс Эзысь кӧлӧкӧльчикӧн.
Зэв стӧча сылӧн тайӧ артмис, сэтшӧм и эм.
Штабын сулаліс Знамя, сэні вӧлі первой номера пост, и Надя воӧм бӧрын ставӧн пондісны мырдысьӧн вӧзйысьны сэтчӧ, кӧть эськӧ и «<rus>смирно</rus>тӧ» сулавны абу зэв кокни.
Но Эзысь кӧлӧкӧльчик, буракӧ, некод вылӧ торйӧн пӧсясӧ эз видзӧд, весиг офицеръяс вылӧ, кӧть эськӧ и найӧ варышъяс моз гӧгралісны сы дінті.
Быдӧнкӧд ӧтмоза мелі да вежавидзысь сійӧ вӧлі.
И сӧмын.
Ӧтчыд ме кыдзкӧ-мыйкӧ вені яндысьӧмӧс да шыаси сы дінӧ бура велӧдӧм немецкӧй кывъясӧн:
—<deu> Гутен морген, фройляйн</deu> Надя! — ме сӧмын на вежси пост вылысь, а сійӧ тотшсьӧдіс-воис воча.
Надя чуймыштӧмӧн сувтовкерис, а сэсся и еджыд чужӧмыс ойдіс дзоридз кодь нюмӧн.
— <deu>Шпрехен зи дойч</deu>?
— Ог ме... — яндзимӧйла меным эз сюравны кывъясыс. — Менам немтор оз артмы...
Эськӧ и зубрита ӧтнам да...
— Бур нин сійӧ, мый кӧсйӧмыс эм! — нимкодьмис ныв, сэсся и виччысьтӧг вӧзйис: — А кӧсъянныд кӧ, ме верма отсыштны?
Менам эм нин кык ученик, коймӧдыд оз нин ёна сьӧктӧд.
Веськыда кӧ шуны, ме буретш та вылӧ и надейтчи аслам гуся мӧвпъясӧн.
Сійӧ шуис, мый луннас любӧй кадӧ ме верма пыравны сылӧн кабинетӧ.
Но менам яндзимыс унджык вӧлӧма велӧдчыны кӧсйӧмсяыс, и некыдз ог вӧлі лысьт кежавнысӧ.
Торйӧн нин сы вӧсна, мый ныв гӧгӧр, шызьӧм мазіяс моз, век дзизъялісны штабистъяс.
Но мӧдысь паныдасигӧн Эзысь кӧлӧкӧльчик ачыс нин шыасис ме дінӧ, дивитны пондіс дышӧдчӧмысь.
Сэки жӧ тшӧктіс судзӧдны меным грамматика и торйӧн бура заводитны велӧдны глаголъяс, кодъяслысь вежласьӧмсӧ сэтшӧм сьӧкыд гӧгӧрвоны немецкӧй кывйын...
Сійӧ зэв сьӧлӧмсяньыс зілис отсыштны меным, мукӧдлы тшӧтш и, кадысь кадӧ сетавліс индӧдъяс, и кыв велӧдӧмыс меным тӧдчымӧн бурджыка пондіс сетчыны.
Сӧмын ас кежысь, гусьӧникӧн, ме быттьӧкӧ и мыйкӧ унджык на вӧлі кӧсъя...
Но, ен сыкӧд, зэв бур, мый Надя видзӧдіс ме вылӧ сӧмын кыдз зіль велӧдчысь вылӧ, кӧть эськӧ первойсӧ татшӧмторыд быттьӧ и гирснитышталіс менӧ...
Регыд мысти ме казялі, мый Эзысь кӧлӧкӧльчикным зэв частӧ ӧтлаын овлӧ кузь Оттокӧд, керкаяслӧн электро да ломтысян системаясса главнӧй механиккӧд.
Шуӧ вӧлі, мый ассьыс шуанногсӧ шыльӧдӧ тайӧ немецыскӧд сёрнитігъясӧ.
Оттоыс вӧлі ар кызь квайта симпатичнӧй зон, буракӧ, Пикон ыджда кымын жӧ, сьӧд кудриа юрсиа, вомыс век жервидзӧ серӧктӧмысь.
Кор найӧ кыкӧн, немец ногӧн мый йылыськӧ гажаа варовитігтыр, восьлалӧны вӧлі орччӧн, не этша син бӧрсьыныс колльӧдлісны найӧс — нимкодясьысь и лӧгалысь синъяс, унджыкыс, буракӧ, лӧгалысьяс.
А мый эськӧ и лӧгавнысӧ?
Ӧд Надяыс, кӧнкӧ, видзӧдӧ Отто вылас сідзи жӧ, кыдзи и аслас ученикъясыс вылӧ?
Кӧть эськӧ танісӧ сійӧ, сёрнитанногсӧ шыльӧдӧмас, ачыс лоӧ ученикыс пыдди...
А коркӧ сэсся регыд тайӧ кадас менӧ шензьӧдіс землякӧй — Пикон.
Паныдасис да и шуӧ, мый регыд мӧдӧдчӧ гортлань, отпускӧ.
И дерт, радлӧ, ӧти лапкор пельсяньыс да мӧд лапкор пельӧдзыс вашъялӧ.
Ог тӧд, кутшӧмджык заслугаясысь сетӧмаӧсь отпусксӧ Пиконлы — сійӧ век штаб бердын мошкоритчӧ, — но со тай, сетӧмаӧсь.
Ме гажтӧмпырысь колльӧді сійӧс, быть тшӧкті аддзӧдлыны вокъясӧс да и Динаӧс, козинторъяс тшӧтш мӧдӧді — донтӧминик штамповка часіяс.
Эг вермы кутчысьны да ошйыси Пиконлы: мися, меным тшӧтш вермас лоны отпускыс.
Лыйсигӧн миян экипаж бура петкӧдліс асьсӧ, и ачыс штабса начальник шуис, мый таысь кодсюрӧӧс позьӧ и отпускавны лэдзлыны.
Ордйӧдасны ӧмӧй танкса командирӧс?
Ӧд лыйсьынысӧ ковмис меным, Чубиркинӧс босьтӧм бӧрын миянлы ӧнӧдз на эз сетны орудийнӧйсӧ...
Но менам ковтӧг на водзвылыд ошйыссьӧма.
Олӧмад тай, ме казялі нин, унаысь овлӧ сідзи: мыйкӧ зэв ёна кӧсъян, а тэ моз оз артмы, дзик мӧдарӧ артмӧ...
Ӧтчыд — ми буретш вӧлі велӧдам техкабинетын танклысь электрооборудование — миян командиръяс бара на вӧчӧмаӧсь тумбочкаясын «ревизия».
Тыдалӧ, нӧшта ӧтчыдысь корсьӧмаӧсь «радейтчан» открыткаяссӧ.
abu
abu
Кор ми пырим асланым жырйӧ, «комиссияыс» буретш вӧлі уджалӧ.
Видзӧда, менам тумбочкаысь путкыльтӧмаӧсь джоджӧ став книгаясӧс, кодъясӧс ме удиті чукӧртны-ньӧбавны, быдса нӧб книга туплясьӧ абу ёна сӧстӧм джоджын.
Ме пырысь-пыр и ӧзйи татшӧмтортӧ аддзигӧн, эг вермы кутчысьны да скӧрысь дӧжнышті:
— Мыйла нӧ колӧ книгаяссӧ тадзи шыблавны?
Абу ӧд кӧрт тракъяс!
— А нинӧмла наӧн тыртны казармасӧ, сы вылӧ библиотека эм! — скӧрыськодь вочааліс ротнӧй.
— Да кодлы нӧ найӧ мешайтчӧны тумбочкаас? — ме казялі нин, мый ӧддза и ӧддза, но некыдзи нин эг вермы кутны ачымӧс.
— А вот и мешайтчӧны! — юрнас кузя довкнитігмоз шуис капитан — сідзкӧ, сійӧ пузьӧма жӧ нин. — Друг да боевӧй тревога?
abu
Став тайӧ кламсӧ вещмешӧкад али мый пондан тӧбны?
Лӧсьӧдчигкостіыд сідзи и бомба улӧ веськалан.
Он удит танк дінӧдзыд локны.
— Тіянысь водзджык котӧрта... — нурбыльті ме. — Бомбаяс гылалігас нӧ кутшӧм книгаяс...
— Ланьт, кодкӧд тэ тшетшкан!
Дзикӧдз анархия вӧчӧмаӧсь...
Вӧжжисӧ помӧдз личӧдӧмыд, лейтенант Алешин!..
Ті, гашкӧ, чайтанныд, мый век на колхозадынӧсь?
Абу!..
Тайӧ — армия.
Кылан, сержант, Мелехин, ар-ми-я!..
И абу университет, мед разнӧй наукаяс велӧдны.
Тэ вай меным танк велӧд, танк!
А идейнӧя асьтӧ быдтӧм могысь лыддьы газетъяс, став коланасӧ сэтысь гумовтан.
Гӧгӧрвоин?
Менӧ нин косяліс ярлунӧй...
Ми и сідзсӧ эг ёна радейтлӧй ассьыным ротнӧйӧс, сы вӧсна мый сійӧ мукӧд дырйиыс дзик нин ковтӧг крукасьлывліс миян взвод дінӧ: кӧть пӧ эськӧ ті и командование взвод, но абу на ачыс командованиеыс.
Некор вӧлі сылы бур туйӧ ог лӧсялӧй...
— Мыйла нӧ либӧ книгаяссӧ гижӧны да лэдзӧны, не кӧ лыддьыны? — ӧні нин ме нарошнӧ кыски капитанӧс вензьӧм вылӧ.
— Медся этша найӧс гижӧны армиялы вылӧ! — керыштіс сійӧ; гӧлӧсыс серти и яра зэлалӧм былькъя синъясыс серти ме гӧгӧрвои, мый ротнӧй дась вӧчны менӧ пызь-пӧимӧ.
И буретш йӧз дырйиыс дась вӧчны.
— А мыйла нӧ либӧ библиотекаясыс армияас?
— Вот сэтчӧ и ветлӧдлы прӧст кадӧ!
— А меным кӧ этша сэні этшаник лыддьысьӧмыс?
Ме кӧ кӧсъя унджык тӧдны, мед лоны бурджык салдатӧн да командирӧн?
— Бур салдатыс некор оз вензьы командиркӧд!
Сійӧ кыв шутӧг вӧчӧ ставсӧ, мый тшӧктӧны.
Вензьытӧг да кыв шутӧг керӧ тшӧктӧмасӧ!
abu
abu
— Сэтшӧмыд абу салдат, а салдафон, товарищ капитан...
abu
— <rus>Молча-ать</rus>!! — горӧдіс ротнӧй, тӧкӧтьӧ оз бырснит китель пытшсьыс. — Кыдз тэ сулалан командир водзын?!
— Бур командиръясыс тадзи оз горзывны подчиненнӧйясыс водзын, — сувтны вермытӧг ме водзӧ гӧгыльтчи йирӧ.
— Смирно!
Командиркӧд вензьӧмысь...
Приказ олӧмӧ пӧрттӧмысь...
Куим сутки строгӧй режим!
— <rus>Слушаюсь</rus>, — шуи ме аттьӧалӧм моз; лолӧй менам быттьӧкӧ и лӧньыштіс, медъёнасӧ меным ӧні вӧлі окота не уськӧдны ачымӧс ёртъяслӧн син водзын.
— Старшина, ӧні жӧ нуӧдӧй! — тшӧктіс Стукачев да и петіс свитаыскӧд.
Мукӧдыскӧд тшӧтш петіс и миян взводнӧй, но ӧдзӧс дорсянь бергӧдчылӧмӧн мыччӧдліс меным кулаксӧ...
Пӧрччӧдісны ме вылысь тасмаӧс, погонъясӧс да и конвойӧн нуӧдісны гауптвахтаӧ, зэв векньыдик жырйӧ йӧршитісны.
Ӧд строгӧй режим дырйиыд тэ и збыльысь арестуйтӧма кодь.
Весиг пӧсь сёян сетсьӧ сӧмын лункостмысьт.
Но таысь ме ньӧти эг тӧждысь — олігчӧжӧн не татшӧма на ковмыліс тшыгъявны...
Ӧні, кор ме дзикӧдз нин ыркалі, ме нӧшта и нӧшта юаси ассьым: «А коліс-ӧ ротнӧйыскӧд вензьынысӧ?
Прав-ӧ ме тайӧ венас?»
Олӧм бушковъяс бӧрын, кор ёна пыркнитчылӧ лолӧй, менам век овлӧ тадзи — ме быттьӧ выльысь лэдза ассьым керӧм-вӧчӧмӧс аслам сӧвестьлӧн пож пыр да сӧмын сэки нин вӧлись тӧдмала: прав ме али абу прав.
Ог быдысь да быдторйын ме овлы правӧн, таысь сьӧлӧмӧй менам ёна доймалӧ, и помтӧм яндзим меным овлӧ йӧз водзын и ас водзын...
Но ӧні ме ачым аслым кажитчи правӧн.
Дерт, меным, ичӧтджык чиналы, оз лӧсяв обсуждайтны командирлысь шуӧм-керӧмсӧ, торйӧн нин ротнӧйлысь.
Армияын татшӧмторйыд оз вӧчсьыв.
Но век жӧ, гӧгӧрбок бурджыка мӧвпыштӧм бӧрын, ме кӧрталі аслым: мися, менӧ увтыртісны нинӧмысь, и ме бура вӧчи, мый сувті паныд этшсьыс петмӧн ыкшаасьӧмыслы.
Дерт, шуам, йӧгъясысь да лӧзъясысь кындзи меным немтор сэсся оз вичмы таысь, да и, содтӧд вылӧ, вермас на тшӧтш лэбовтны дыр виччысяна отпускӧй...
Но тані нин нинӧм он вӧч — олӧмад тай овлӧны сэтшӧм здукъяс, кор СЫ ради, МЫЙ тэд кажитчӧ медвеськыдӧн да медколанаӧн, да МЫЙӦ тэ сьӧлӧм тырнад эскан, — кор та ради тэ дась пуктыны скон вылӧ ставсӧ, мый сӧмын тэнад эм.
И сэки весиг мыждӧмыс кажитчӧ тэныд донаджыкӧн сійӧ дзибрӧс шудыс дорысь, коді усьыштліс тэнад пай вылӧ сӧвестьтӧ кӧртвомалӧмысь.
Ме куйла чорыд топчан вылын да видзӧда пӧтӧлӧкбердса кӧрт решӧткаа ичӧтик ӧшинь вылӧ.
Мыйла нӧ эськӧ ротнӧйыс сэтшӧма оз радейт книгаяссӧ?
Книга лыддьысьяссӧ?
Гашкӧ, оз кӧсйы, медым подчиненнӧйясыс вӧліны ас дорсьыс тӧлкаджыкӧн?
А, шуам, талун кӧ ме лоа тӧлкаджыкӧн тӧрытъя серти — тайӧ ӧмӧй пондас торкавны менам служитӧмлы?
Али татшӧм Стукачевъясыслы ньӧти оз ковны мӧвпалысь салдатъясыд?
abu
А мыйла нӧ либӧ Устав шуӧ, мый колӧ сознательнӧй дисциплина?..
Позьӧ шуны: зэв томиниксянь ме дасьті ачымӧс армия кежлӧ — вынӧс быд удж вылын чӧжи, лыдди унатор, подвигъяс йылысь мӧвпалі, весигтӧ ыджыд чинъяс йылысь, кыдз нӧ сытӧгыс...
Ставыс идеальнӧйӧн чайтсьыліс меным армияас, быд дор бура тӧчитӧмаӧн да справедливӧйӧн.
А со, вӧлӧмкӧ, — абу жӧ ставыс.
Не первойысь нин паныдасис меным татшӧм Стукачевыс, Архангельсксянь босьтӧмӧн.
А мыйта на нӧшта татшӧмыс, кодъяслӧн сёрнитанногысь тшӧктан шыясысь ӧтдор некутшӧм мӧд шы сэсся он и кывлы...
Сідзкӧ нӧ мый?..
Оз али мый ков меным пыр кежлӧ кольччыны армияас?..
Сэсся и мӧдтор казялі нин ме ассьым: вывтіджык небыд ме подчиненнӧйяскӧд.
Меным кыдзкӧ весиг яндзим командуйтнысӧ наӧн...
А татшӧм, сідз кӧ нин шуны, яндысьысь характернад ӧдвакӧ ылӧдз мунан армияад.
Дерт, ротнӧй оз кажитчы меным, но ӧд и колана чорыдлунтӧгыс некыдзи жӧ оз позь армияас.
А то сідзи и ковмас котравны шнапсла Насос-крыльчаткинъяслы...
Со тадзи, татшӧм ногӧн, строгӧй режима гауптвахталӧн чорыд топчан вылын куйлігӧн, ме стӧчмӧдалі аслам олӧмлысь туй-лӧсасъяссӧ: дзугыльпырысь янсӧдчалі подулавтӧм ыкша кӧсйӧмъясӧн, но сы пыдди збыльысьджык нин йиджтысяліс менам сьӧлӧмӧдз олӧмыслӧн сьӧкыд правдаыс...
Сійӧ лунас, кор меным эз сетны пӧсь сёян и ме муртса на удиті пажнайтны няньӧн да ваӧн, караульнӧй пыртіс менам камераӧ...
Насос-крыльчаткинӧс.
— Леша, сӧмын вит минут! — ӧлӧдіс сійӧ виччысьтӧм гӧстьӧс. — А то сюра ме.
— Лоас вӧчӧма, кыдзи колӧ, Коля! — вурыса пупырӧсь чужӧм пасьталаыс шпыньмуніс мӧдыс.
Сэсся меным: — Но, кыдз-мый тані овсьӧ, командор?
Оз лёка, шуа, уджавны оз ков, коскад оз сюй, мӧвпав сӧмын, мыслитель моз.
— А ме тэныд капляяс вайи, гажтӧмчӧмысь, — тадзсӧ шуигӧн сійӧ пондіс кыскавны морӧс зепъяссьыс шнапс тыра плавкӧс склянкаяс, морт ӧтиӧн. — Босьт вай, кадыс этша.
Со тэныд окорок...
А со тэныд выль тост: <rus>«Я за тебя, товарищ Бахус, сниму последнюю рубахус!»</rus>
Ме гажаа серӧкті, ми точкысим да, юрнымӧс чатӧртӧмӧн, паськӧдӧм вомъясӧ пыркӧдім склянкаяссьыс курыдсӧ.
Сэсся и закуситім небыд да госа порсь яйӧн.
— А ещӧ ме вайи тэныд немецкӧй словартӧ тэнсьыд да ӧти зэв лӧсьыд книга.
А то ӧд, ме тӧда, строгач дырйиыд сӧмын Уставъяс сетӧны лыддьыны...
Но, эн сэсся гажтӧмчы, командор, эн ӧшӧд ныртӧ...
Насос-крыльчаткин мунӧм бӧрын ме муртса эг бӧрддзы нимкодьӧйла.
Кыдзкӧ ӧд со и писькӧдчӧма сійӧ ме дінӧдз, кӧть и оз позь!
Медся нин рад ме вӧлі словарикыслы — ӧд век нин удж юрлы, ӧдйӧджык кадыс мунас.
19
abu
— <rus>Тревога-а!! Боевая тревога-а!!</rus>
Ме ырсмуна вольпасьысь.
Жырйын пемыд на.
Ме чеччышта вылісянь джоджӧ, тэрыба пасьтася.
Мукӧдыс гӧгӧр пошиктӧны-пасьтасьӧны и.
— <rus>Боевая тревога-а</rus>! — юргӧ коридоръясын.
Восьса ӧшиньӧд вувзьысьӧны горнлӧн шызьӧдысь тутсӧмыс да сиренаяслӧн лэчыда омлялӧм.
Абу-ӧ нин збыльысь война?
Ми чӧла котӧртам каптеркаӧ вещмешӧкъясла.
Дӧрӧм да гач эм.
Кружка-пань, пинь щӧтка...
Нӧшта мый босьтны?
Гоз-мӧд книга...
Револьверъяс да противогазъяс кватиталам, радист Воробьев автоматсӧ ассьыс, быд танкын ӧти автомат.
Сийӧс моз гартовтӧм шынельяснымӧс босьталам...
И — котӧрӧн паркӧ.
Уна сё морт, экипаж чукӧръясӧн, котӧртӧны сэтчӧ жӧ...
Гӧгӧр зяткакылӧны лӧсйӧм изйӧ кӧрт подкова сапӧгъяс...
Ывлаыс муртса лӧзавны заводитӧма, сідзкӧ — югдандор.
Взводса командир лейтенант Алешин танк дорын нин, пошиктӧ, котӧрӧн воӧма офицерскӧй коттеджъяссянь.
— Мый нӧ лоӧма?
Абу-ӧ война? — юасям сылысь.
— Ог тӧд...
Пасьтавны комбинезонъяс!..
Ӧдйӧ дасьтыны машинаяс!
Нетшыштам танк вылысь брезент, кыкӧн вольсалӧны сійӧс бокс водзвывса площадка вылӧ да топыда гартовтӧны кык джынъя тупыльӧ, а сэсся и зэлыда тасмаалӧны башня балябӧжӧ.
— Заведитны моторъяс! — кылӧ ротнӧйлӧн команда.
Сатӧка дзенкмунісны стартёръяс, окотапырысь йирк-таркмунісны дизельяс, чорыд лӧз тшынӧн тырисны боксъяс...
Уна дас, уна сё мотор ӧтпырйысьӧн йирк-таркмунісны.
Сідзкӧ, дивизияным дзоньнас кыпӧдчис, дзоньнас вӧрзис сӧмын на чӧв олысь помтӧм броневӧй выныс...
Сьӧлӧмӧй шызьӧма-дількмунӧма.
Петкӧдам танкъясӧс боксъясысь, топыда гольскам-пӧдлалам бӧрсьыным ӧдзӧсъяс, весиг огӧ тӧдӧй, дыр-ӧ кежлӧ...
Миян ӧні бӧр нин тыр экипаж: неважӧн индісны выль орудийнӧйӧс, москвич Володя Якушевӧс.
Кык «виллис» дзужкнитісны-воисны миян дінӧ — частьса командирлӧн да штабса начальниклӧн.
Со и асьныс найӧ чеччыштісны машинаясысь да веськӧдчисны асланыс экипажъяс дорӧ.
Ме дырйи тадзи эз на вӧвлы, збыльысь али мый мыйкӧ лоӧма?!
— <rus>По-олк, по машинам</rus>! — лэчыда горӧдіс полковник вӧсни гӧлӧснас. — <rus>Закрыть все люки, включить радиостанции и слушать мои команды</rus>!
Сэсся и сійӧ, кӧть и ыджыд да ён, тэрыба чеччыштіс аслас танк вылӧ.
Миян танкӧ сӧліс штабса начальник — миян моз жӧ комбинезона, бокас планшеткаа.
Сійӧ меліа видзаасис миянкӧд, пуксис командир местаӧ, ме местаӧ.
Сыкӧд орччӧн ӧні лоас радист Воробьев — сылы колӧ бура уджӧдны радиостанция, ӧд ӧні, кор топыда пӧдлалӧмаӧсь люкъяс, став йитӧдъяс мукӧд танкъяскӧд сӧмын радио пыр.
Ме жӧ ӧні, начштаба дырйи, верма вӧчны мукӧдтор — ковмас кӧ, кӧть лыйсьыны пушкаысь либӧ пулемётысь, кӧть зарадитчыны...
А со нин вӧрзис полковниклӧн танкыс, ми — сы бӧрся, мукӧдыс — миян бӧрся...
Дзоньнас полкным тыр боевӧй дасьлунӧн чепӧсйис кытчӧкӧ...
Колис бӧрӧ КПП — контрольно-пропускнӧй пункт...
Вӧрса боки туйӧ кежим...
Ӧні враг кӧть и пондас бомбитны гарнизоннымӧс, миянӧс оз нин босьт...
Ӧні нин ми кок йылынӧсь — ён кулакӧ топӧдӧм вӧльнӧй броневӧй вын.
Эстшӧм вын!..
Бакъяс тыр ломтасӧн, сёян-юан эм, тыр комплект снарядъясӧн да патронъясӧн...
Шызьӧм сьӧлӧмӧн ме видзӧді триплексъясӧ да думайті: мися, дерт, ёна бур, мый татшӧм ӧдйӧ вермим петны места вылысь...
Ӧд, шуам, збыльысь кӧ война, боксын сулалысь танкыд коньӧр мишеньӧн сӧмын вермас лоны, кор нӧшта сійӧс заправитӧма ломтасӧн да боеприпасӧн лӧдӧма...
Сэсся ме казяла ортсыысь, кыдзи гӧрдӧдыштісны пу йывъяс — сідзкӧ, шонді петіс, мунан туйсянь шуйгавылын петӧ, сідзкӧ, ми лунвывлань мунам, мыйтакӧ весиг рытыв-лунлань...
Но ӧд рытыввылас — противник, сідз нин ми сулалам насянь дас вит километр сайын...
— Экипажлы лоны тыр боевӧй дасьлунын, — кыла ме шлемофонлӧн наушникъясын подполковниклысь тшӧктӧмсӧ. — Командирлы сувтны пушка дорӧ, радистлы — лобӧвӧй пулемёт дінӧ!
abu
Лыйсьыны али мый ӧні жӧ пондам?..
Кодӧс нӧ лыйлыны?..
Кодкӧ бара али мый уськӧдчис миян вылӧ?..
Кӧрт вежӧс сайын ыджыд вынӧн йиркакылӧ двигатель, быдторйын кывзысьӧ Гайдуковлӧн кияслысь; а тайӧ гырысь киясыс, кузь чуньясыс быттьӧ меліалӧны рычагъяслысь резинаалӧм помъяссӧ, быттьӧ ворсӧдӧны водзӧ-бӧрӧ...
А танкын ӧтарӧ пыр жарджык лоӧ, буса лоӧ, вочасӧн бусыс пондӧ пӧдтыны.
Но тайӧ тӧ — немтор...
Главнӧйыс ӧні — кытчӧ ми мунам?!
Сӧмын кык час мысти сетісны тревогалы отбой...
Но, ен сыкӧд, бур, мый кӧть абу война!
А лолӧй, вӧлӧмкӧ, ёна и зэлавлӧма, ӧдва и личалӧ бӧрсӧ...
Миян дорӧ бара воисны штабнӧй «виллисъяс», полковник петіс аслас танкысь да пуксис машинаӧ, а штабса начальник кольччис на миян дінӧ: кӧсъя пӧ неуна пукалыштны рычагъяс сайын.
Сійӧ вежавидзӧмӧн вӧзйысис Гайдуковлысь танксӧ нуӧдны, а мӧдыс и абу зэв рад, сы вӧсна мый видзис машинасӧ, позьӧ шуны, невеста туйын и вежӧктіс мӧд киясӧ сетны.
— Сӧмын мед двигательсӧ эз вӧв чашнитӧма, — нурбыльтіс Насос-крыльчаткин ассьыс местасӧ сетіг.
Но подполковник эз нин сэтшӧм лёка нуӧд танксӧ, весиг позьӧ шуны: падъявтӧг нуӧдіс, кужысь киӧн.
И весиг тайӧн шензьӧдыштіс менӧ.
Ме чайтлі, мый старшӧй офицеръясыд зэв нин ылынӧсь сулалӧны рычагъяс дорсяньыд.
Мӧд делӧ, шуам, взводнӧйяс да ротнӧйяс, найӧ век орччӧнӧсь, кӧть кор вермасны пуксьывны.
А мед эськӧ начштаба татшӧм увереннӧя пукаліс водитель пыдди, тайӧс ме некутшӧма эг виччысь.
— Но кыдз, Мелехин, ӧні ёнджыка зӧркӧдӧ Гайдуковлӧн серти? — кыла наушникъясын подполковниклысь гӧлӧссӧ.
— Неуна тӧдчыштӧджык, но оз ёна, — веськыда шуа ме.
— Но кысь нӧ, сійӧ жӧ аслас делӧын — зубр.
Сійӧ зэв нимкодь лои рычагъяс сайын тадзи пессьыштӧмысь.
А сэсся и тшӧтш чеччис миянысь «виллис» вылӧ.
abu
Сӧмын медбӧртинас нин висьталіс миянлы, мый ӧні ми ас кок йылын мунам гожся лагеръясӧ.
Сідзкӧ, кык лун ковмас гургыны, войковтӧмӧн...
А мый нӧ, тайӧ зэв бур!
Ӧд татшӧм походас мудзӧмыс да пӧсь кисьтӧмыс сӧмын пӧльза вылӧ мунас.
Сэсся ми и ӧта-мӧднымӧс бурджыка тӧдмалам, коді мый вылӧджык туйӧ.
А луныс ӧтарӧ пыр жарджык лоӧ, бусыс ӧшйӧ и ӧшйӧ, бур нин кӧть, мый люкъяс лэдзисны восьтыны...
Некор сэсся ме эг аддзыв сымда буссӧ, мыйта вӧлі танкӧвӧй колоннаяслӧн лыа туйясӧд мунігӧн!
Уна сё кӧлесаясӧн пузувтӧм да нӧшта на унджык гусеницаясӧн изӧм лёк бусыс личкыліс миянӧс сутшкасьысь-сёйысь кымӧрӧн, и кӧть вӧлі босьт да черӧн керав сійӧс.
Бусыс руд эжӧдӧн вевттьывліс танкъяслысь броньсӧ, быд розьӧ писькӧдчывліс, ныртӧ и вомтӧ косьтіс, питшӧгад пырис...
Сы вӧсна зэв сьӧкыд вӧлі лолавны, зывӧк весиг вӧлі вӧрнысӧ...
Бусыс ӧшаліс сынӧдас сэтшӧм топыда, мый лун шӧра лунӧ ковмыліс ӧзтыны фараяс да танк мышса гӧрд пӧнаръяс, да и найӧ на ӧдва вӧлі тыдыштӧны метра дас сайсянь...
Мустӧм бусыс вӧсна танкистъяс ӧти бӧрся мӧд водавлісны больничаӧ аппендицит висьӧмысь — буракӧ, буснас ӧдйӧджык тырліс мортлӧн сювйын тайӧ чалльыс, да ковмыліс вундыны сійӧс.
Дерт, шуам, эжтӧм туйясыскӧд орччӧн вӧліны зумыд и шыльыд асфальта да бетона аутобанъяс, кыті машинаяс вермисны тӧвзьыны куим радӧн ӧтарас и сы мындаӧн жӧ мӧдарас.
Но миян танкӧвӧй колоннаяс пӧшти некор эз петавлыны татшӧм туйясыс вылӧ — ми жалитім найӧс, сы вӧсна мый сымда гусеницаыд регыдӧн вермис чашвартны изъя рокӧдз.
Ми эгӧ кӧсйӧй кольны том рабоче-крестьянскӧй немецкӧй государствосӧ тайӧ бур туйястӧгыс и, медым виччысьтӧг не дойдавны найӧс, ми весиг туйсӧ вуджигъясӧ вомӧныс вольсавлім пу плакаяс...
Со ӧд кутшӧмӧсь вӧліны победительясыд немецкӧй му вылын!
Но вермас ӧмӧй кутшӧмкӧ сэн бус пӧдтыны лов вывсьыд сійӧ кыпыдлунсӧ, коді дзоньнад тэнӧ шымыртӧ танкын тӧвзигӧн тӧдтӧм мулӧн пыр выль и выль серпасъяс воссигӧн?
Да некыдзи оз!
Ми вуджлім паськыдкодь вӧръяс — пожӧма и дуб сора, весигтӧ ниа пуяс паныдасьлісны.
Ми мунлім бура пелькӧдӧм муяс бокӧд, кӧні кузяла садиталӧма фруктӧвӧй пуяс.
Кымын водзӧ лунвывланьӧ, сымын местаыс лоӧ мылькйӧсьджык: ӧд кӧнкӧ сэні, лунвылас, кыпӧдчӧны Альпыяс — Европаын медджуджыд гӧраяс...
Не этшаысь ковмыліс гургыны и посёлокъяс пыр: ӧткодьджык сяма рудов каменнӧй керкаяс быдлаын, вевттьӧмаӧсь чери сьӧм кодь топыд черепицаӧн, сигӧрӧдзыс кайысь ӧшиньясаӧсь.
Но казялі ме и мӧд нога керкаяс — налысь стенъяссӧ быттьӧ чертитӧмаӧсь гӧрд да синмад шыбитчысь мукӧд рӧмъясӧн.
abu
Тадзисӧ стрӧитчигӧн медводз пӧ лэптыссьӧ пу бала, керйысь либӧ брусысь, а сэсся вӧлись нин костъясас тэчсьӧ кирпич да штукатуритсьӧ, а краситӧм пуыслӧн линейкаясыс сідзи и кольӧны ортсыын.
Вӧччӧма-баситчӧмаясӧн кажитчӧны татшӧм керкаясыс.
Быд посёлокын енэжас чургӧдчӧ кирхалӧн, сэтчӧс вичколӧн, зэв ёсь йыла шпильыс.
Кӧрт туй разъездъясын ме казялі, мый немецъяс ломтӧны ассьыныс паровозъяссӧ из шом брикетъясӧн, буриника шӧралӧм да косьтӧм сукар кодьӧсь найӧ.
Шуӧны, бурӧй из шомысь пӧ найӧ.
Став муясыс гӧгӧр зэв бур дӧзьӧраӧсь, лышкыда вежӧдӧны ӧзимъяс, шуӧны, мый немецъяс уна ид вӧдитӧны, ёнджыкасӧ сур пуӧм вылӧ, зэв нин ёна найӧ радейтӧны дучкыны ассьыныс «<deu>бир</deu>сӧ»...
Вӧръяссӧ тшӧтш бура чередитӧны: пӧрӧм пуяс да быдсяма лӧпыс гӧгӧр чукӧртӧма, весигтӧ гылалӧм увъяссӧ кӧртавлӧма корӧсьясӧ да зорӧдъясӧ моз тэчӧма.
Та вӧсна налӧн вӧрныс ёнджыка мунӧ парк вылӧ...
Немецъяс сиктъясын мӧвпалӧмпырысь колльӧдӧны синнаныс миянлысь йиркакылысь колоннаяснымӧс…
Мый найӧ думайтӧны?
Код тӧдас.
Но, кӧнкӧ, быд ногыс жӧ думайтӧны.
Дерт, буракӧ, абу ёна долыд аддзыны аслад улича вылысь йӧз танкъяс.
Но коді нӧ таын мыжа?
Томъясыс быттьӧкӧ и меліпырысь ӧвтчӧны кияснас...
Да и мыйла эськӧ и налы лӧгавнысӧ миян вылӧ?
Ми найӧс ог вӧрӧдӧй, ог сюйсьӧй налӧн олӧмӧ.
Весиг мӧдарӧ — тані сулалӧмнас ми доръям найӧс, сетам позянлун тыр-бура ёнмӧдны ассьыныс выль государствонысӧ.
Весиг со туйяссӧ налысь жалитам-видзам.
Ми, сӧветскӧй йӧз, кӧть эськӧ кутшӧм сьӧкыд эз вӧв аслыным война бӧрын, ёна чинтім налысь репарационнӧй долгъяс перйӧм — гӧгӧрвоам ӧд, мый налы абу жӧ кокни.
Сӧмын ӧти посёлокын ӧтка код морт кулакъяссӧ лэптӧмӧн, урӧс кычан моз, усьласис да увтчис миян танкъяс вылӧ.
Вермас лоны, войнаӧн чишкалӧм фашист.
А сідзсӧ код юра йӧзыд немецъяс пӧвстын сэки паныдасьлывлісны зэв гежӧда.
abu
Узьмӧдчӧм могысь ыджыд привал вылӧ сувтім Эльбалӧн джуджыд керӧс йылӧ.
Ок, ёна жӧ лӧсьыд доналӧм дука кӧрт пытшкын лунтыр треситчӧм бӧрын пласьткысьны веж турун вылӧ да горша кыскыны лов тырнад тулысыслысь сӧстӧм кӧръяссӧ!
Ляскысьӧмыд шоныд му вылӧ ки-кок паськӧдӧмӧн, а аслад вир сӧныд быттьӧ век на тірзьӧ броняыскӧд ӧтвылысь, и пельясад быттьӧ век на камгӧ дизель, и эфирысь воысь быд пӧлӧс командаяс век на кылӧны пельясад.
Но сэсся вочасӧн ставыс тайӧ лӧньӧ жӧ, сӧстӧм сынӧдыс да рытъя ыркыдыс мыськовтӧны ловтӧ и вир-яйтӧ...
А со нин и кухнясянь ӧвтыштіс шызьӧдысь чӧскыд кӧрӧн — щилӧн капуста шомӧн да гос вылын пӧжсьӧм перлӧвӧй рокӧн, кодӧс ми сьӧлӧмсянь ыдждӧдлам «бронебойкаӧн».
Кор пуксялім ужнайтны, миян выль ёртным — Володя Якушев, зэв мугов, Кавказса мортлӧн кодь чужӧма москвич, ышловзьӧмӧн шуис:
— Ок, ӧні эськӧ стопарик гулькнитны!
Шуӧны вӧлі, мый Гайдуковлӧн пӧ век эмышт дзебасын...
А кӧні нӧ эськӧ?
— <rus>Пацанва желторотая</rus>... — пӧсь шыд чӧскыдпырысь панялігмоз дӧжныштіс мӧдыс. — Ӧнісянь тшуп кузь ныр вылад: некутшӧм зелля, некор, ог босьтлӧй походӧ.
Тайӧ — закон.
Юнысӧ да гажӧдчынысӧ эм аслас кад.
Гӧгӧрвоин, танкист?
Меным эськӧ и висьтавлісны нин, мый буретш сэтшӧм и эм Гайдуковлӧн правилӧыс — кӧть мый дыра оз нюжав поход, некор вомас оз босьтлы курыдсӧ, весигтӧ сур.
А мырдысьӧн мыччан кӧ пӧ сэки, пӧттӧдзыд пинялас да и вермас на койыштны бокӧ...
abu
Веськыда кӧ шуны, меным эз ёнасӧ эскыссьы талы, а вӧлӧмкӧ, збыль сідзи и эм...
Сёйӧм бӧрын ми ставӧн нимкодьпырысь пондім видзӧдны зэв мича да кыпыд серпасыс вылӧ, коді вӧлі воссьӧ миянладор джуджыд берегсянь.
Шондіа да лӧнь.
abu
Эльбалысь шыльыда лӧсталысь отсӧ берег доръясӧдыс быгӧртӧма лым еджыд быгйӧн.
Мӧдлапӧлас, веж садъяс пытшкын, черепица вевтъясӧн гӧрдвидзӧ ыджыд сикт, шӧрланьыс ёсь йыла башняӧн.
Кык трубаа пароход тэрыба кывтӧ визув ньылыд ю кузя, коді абу на дзикӧдз ямӧма тувсовъя ытваысь...
— <deu>Дас ист айн шёне аусзихт</deu>! — вежӧрӧс зэвтӧмӧн корся да лӧсьӧда ме.
— Мый-мый?
Мый тэ шуин? — юасьӧ Володя Якушев, кодӧс Гайдуков неважӧн нимтіс Полумосквинӧн, сы вӧсна мый Володялӧн чужӧмын зэв этша вӧлі Москвасаыс.
— Ме шуа: мися, кутшӧм мича серпас.
Неуна бокынджык пукалӧ да пӧлясьӧ вомӧн ворсан гармоньӧн Костя Воробьев, Воробей-разбойник.
Боевӧй тревога дырйиыд сійӧ эз лысьт босьтны аккордеонсӧ, но татшӧм кадыс кежлӧ сылӧн век дасьтӧма вомӧн ворсаныс.
Мый сэсся керан, некыдз оз вермы овны мортыс музыкатӧгыд да!
— Да, збыльысь ӧд, пацанва, кутшӧм лӧнь да мирнӧй серпас... — мӧвпалана тшӧтш шуӧ Гайдуков. — Кыдзкӧ быттьӧ оз и эскыссьы.
Ӧд сӧмын на вит во сайын...
Мый вӧлі тані...
Ӧтарсянь — миян жайӧдӧны, мӧдарсянь — американецъяс топӧдӧны...
Шӧрас немецъяс...
abu
Сэсся и паныдасисны союзникъяс Эльба вылын!
— Тэ, Лёша, эн-ӧ тшӧтш кутчысьлы союзникъясыскӧд? — юася ме.
— Эг...
Ме Восточнӧй Пруссияын Гитлерӧс нёйкӧді.
— Век кӧсъя юавны тэнсьыд: пель бокад нӧ тэнад мыйысь вурысыс?
Пуля?
— Абу, Федя, — пурт.
— <ns>Пу-урт</ns>?
abu
— Ыхы...
Ме сэки ещӧ эг на вӧв танкистӧн, полкӧвӧй разведкаын гызмаси.
Вӧтчам вӧлі пышйысь немец бӧрся, ог сетӧй сылы палявнысӧ.
Мудзим, эбӧсысь петім.
Ӧтчыд пырим кутшӧмкӧ поместьеӧ, бокын сулалӧ ӧтка керка, ужнайтыштім да и ляскысим узьны мӧд судтаас.
И часӧвӧйным, каналльӧыд, тшӧтш вугыртӧма.
Асывнас лэччам мыссьыны, улыс дӧрӧм кежысь.
Но мый нӧ тайӧ?
Унджык быттьӧ йӧзыс лоӧма...
И ӧткымынӧн оз миян ног, а немец ногӧн бертӧны...
Сэки и лэптім пуртъяснымӧс...
Вӧлӧмкӧ, войнас нин, миян бӧрын, немецъясыслӧн торъялӧм чукӧр тшӧтш пырас керкаас.
Да и ляскысясны жӧ узьны...
Гашкӧ, миянысь на мудзӧсь...
Но и зурасим ми, Федя, видзӧд, чилснитісны пель бокӧс, бур, мый эз голяӧс...
Но ми вӧлім унджыкӧнӧсь, да и водзджык садьмим...
Быдторыс тай овлӧ война вылад, Федя...
Гайдуков чӧв усис да бара пондіс видзӧдны ю вылӧ, пупырӧсь чужӧмыс бӧр небзис да лӧнис.
Виччысьтӧг миян дінӧ воис штабса начальник.
Ми вӧрзьылім сувтны, но сійӧ кинас ӧвтыштӧмӧн ӧлӧдіс: шойччӧй пӧ.
Пуксис миянкӧд орччӧн, век на жӧ комбинезона, да юаліс:
— Кутшӧмджык проблемаяс нӧ эськӧ видлавсьӧны Эльба берегас?
— Да со дивӧ кодь быттьӧ, товарищ подполковник, — шуис Гайдуков. — Эльба вылын — и сэтшӧм лӧнь.
— Лӧнь и эм.
Лыйсьыссис...
— Сӧмын тай союзникъясыдкӧд мыйкӧ бара нин торксьӧ, — водзӧ сёрнитӧ Гайдуков. — Дзикӧдз ӧмӧй кӧдзалам?
А то сідзинад он и удит демобилизуйтчыны...
— Удитан, Гайдуков.
Татшӧм война бӧрад, кӧть и лоасны водзӧ зыртчӧмъяс, йӧзыд ёнджыка пондасны гӧгӧрвоны ӧта-мӧднысӧ...
Йӧз ӧд век жӧ, кӧть сэні, кӧть тані...
— А ті, товарищ подполковник, буракӧ, нэм чӧжныд... армияас служитны кӧсъянныд? — юалі ме.
— Ме? — сійӧ зэв збыльысь видзӧдліс ме вылӧ сьӧд синъяснас. — Да, Мелехин, сідзи ме и кӧсъя, — сійӧ муртса тӧдчымӧн нюммуныштіс да содтіс: — Ӧд ми, хохолъяс, службистъяс, быдӧн тайӧс тӧдӧ.
Миянӧс лэдз сӧмын командуйтны...
— Тіян йылысь тадзитӧ он шу, товарищ подполковник, — сьӧлӧмсянь шуи ме; менӧ не этша чуймӧдіс сылӧн тадзсӧ дӧжныштӧмыс.
Но сійӧ быттьӧ эз и кывлы менӧ, водзӧ нуӧдіс ассьыс виччысьтӧм мӧвпсӧ.
— Бурджыка кӧ думыштлыны, позьӧ и аддзыны талы подувсӧ...
Ӧд мыйтаысь нин Украина му вылын ыпъялісны войнаяс.
Кымын пӧрйӧ нин быд ногыс нетшкылісны да пурлісны сійӧс...
Мед кольны ловйӧн, йӧзыслы колӧ вӧлі кужны воюйтны, сідзкӧ, тшӧтш и командуйтны кужны...
Ме чайта, эмӧсь тані йитӧдъясыс...
Народлӧн характеркӧд...
Да и кӧть лыддьӧй бурджыка Гогольӧс.
Штабса начальник сёрнитіс тэрмасьтӧг, ясыда, муртса кылыштысь украинскӧй ладӧн, коді вӧчис сёрнисӧ мыладжык гораӧн.
И веськыда кӧ нин шуны — ёна кажитчыліс меным тайӧ подполковникыс!
Тӧлка, некор нин оз горӧд тэ вылӧ, кӧть и ыджыд чина.
abu
Ёна пыдди пуктӧны сійӧс частьын: «старичокъяссянь» ме эг ӧтчыдысь кывлывлы, мый начштабалысь тшӧктӧмсӧ не сӧмын сідз-тадз окота вӧчны, а вӧчны кыдз позьӧ бурджыка, сьӧлӧмсянь...
abu
— Извинитӧй менӧ, товарищ подполковник, — ог на лэдзчысь ме, — но меным зэв окота тӧдны: мыйӧнджык эськӧ кыскӧ тіянӧс армияас служитӧмыс?
— А быдторйӧн! — пырысь-пыр жӧ вочавидзис сійӧ. — Век йӧзкӧд ӧтлаын.
И кыдзкӧ лӧсьыд меным кывны став тайӧ грознӧй вынсӧ, — сійӧ довкнитліс юрнас танкъяслань. — И век лоны олӧмыслӧн шӧр визув вылын...
Ӧд тэкӧд орччӧн век сы мында йӧз, быдӧн ас кодьыс.
И век выль арлыдаяс локтӧны, выль мӧвпъяс вайӧны сьӧрсьыныс.
Лӧсьыд меным казявны том йӧзлысь быдмӧм-сӧвмӧмсӧ.
Найӧ мыйӧнкӧ тшӧтш озырмӧдыштӧны менӧ...
abu
abu
Сэсся ӧд, Мелехин, оз ков вунӧдны и сійӧс, мый армиятӧгыс миянлы некыдз на оз позь — не этша врагъяс на миян эмӧсь и наысь ӧд кодлыкӧ колӧ дорйыны странанымӧс.
— Сідз эськӧ да...
— Ме чайта, ті эськӧ тшӧтш жӧ верминныд лоны бур офицерӧн, Мелехин.
— Ме? — ме весиг пӧсявлі татшӧм веськыдасӧ шуӧмысь.
— Зонмыс ті абу шыблас, ме важӧн нин видзӧдлывла тіян вылӧ.
— Учебнӧй помалӧм бӧрын кӧ эськӧ меным пыр жӧ вӧзйисны мунны офицерскӧй училищеӧ, ме эськӧ, буракӧ, муні, — кытшлавтӧг воча шуи ме.
— А ӧні?
Ӧнісӧ мый вежсис?
— Ӧні ӧттор-мӧдтор вежсьыштіс нин...
— Капитан Стукачевкӧд зурасьлӧмныд али мый скӧрмӧдіс?
Гауптвахта?
— Ті ставсӧ нин тӧданныд?
— А кыдз жӧ...
abu
Ӧд лыддьыся тіян экипажын.
— Не сӧмын тайӧ, товарищ подполковник...
— Отпускыд со оз ло ни.
Стукачевыс скӧнь паныд...
— Да, жаль, дерт...
Отпускыс медся нин жаль... — кӧсйытӧг ышловзя ме. — Дина... кхм... ӧти ныв виччысьӧ...
— А ті энӧ ӧшӧдӧй нырнытӧ!
Водзӧ служитӧмнад петкӧдлӧй, мый вылӧ туянныд.
И тӧданныд мый, ставыс кӧ бур лоӧ, ме тіянӧс верма нуӧдлыны ӧтилаӧ ветлыны, Германия лунвылӧ...
— Збыль али мый? — аттьӧалӧм пыдди юалі ме.
— А ичӧтик ӧбидаястӧ, Мелехин, колӧ велӧдчыны личкавны.
Олӧмас ӧд став йӧзыс абу ӧткодьӧсь...
— Так точно, ме гӧгӧрвоа, товарищ подполковник!
Уліын пуксьысь шонді югӧръясысь мырдгӧрда ӧзйис Эльба, главнӧй немецкӧй ю.
Быттьӧ сылӧн пыдӧсысь виччысьтӧг лыбис кольӧм войналӧн став вирыс — миянлӧн и не миянлӧн, — ставыс, мыйта вӧлі кисьтӧма, и быттьӧ дзикӧдз ойдіс Эльбаыс тайӧ вирнас...
20
abu
«Видза олан, Федюш, дона танкистӧй тэ менам!
Со и ме помалі ассьым училищеӧс!
Верма ошйысьыштны — бура помалі, «тройкаястӧг».
Со вед!
Ӧні гортын на ола, шойчча экзаменъяс бӧрын, пальӧдча быдсяма волнуйтчӧмсьыс.
Эстшӧм вылын юра пӧткаӧн ветлӧдла.
Гортсаяс баруня вылӧ моз видзӧдӧны ме вылӧ, весигтӧ батьӧ.
Вед учительница!
Не кукры-мукры, а — рук-рук... <ns>Пре-по-да-ва-тель</ns>!
Ачым понда велӧдны челядьӧс мывкыдӧ...
abu
Тэ, гашкӧ, Федюш, шуан: эштіс пӧ тай, ыджыдтор аддзӧма — начальнӧй классъясын велӧдысь!
А вот и неправильнӧ лоӧ, тадзи кӧ тэ шуан!
Тӧлка йӧз шуӧны, мый буретш да тайӧ нежнӧй воясас гӧрддзасьӧ мортлӧн характерыс, и колӧ кужны бур ногӧн быдӧнлы отсавны, мед эськӧ быдӧнлӧн мичаджыка воссис сьӧлӧм дзоридзыс.
Ме кута сетны став вынӧс, мед эськӧ менам классъясын кыдз позьӧ унджык воссялісны уна рӧма татшӧм дзоридзьясыс...
Дерт, шуам, эг гортса сиктӧ ме веськав, и тӧдтӧм йӧз дінад, буракӧ, сьӧкыдджык лоӧ заводитнысӧ.
Но да кыдзкӧ-мыйкӧ, ме регыд велала, кӧть и тӧдтӧмъяс дінӧ.
Отпускад тэнӧ век виччыси, Федюш, сэтшӧм ёна виччыси!
А тэ век он лок, кӧть эськӧ и Пикон висьталіс — ачыд жӧ шуӧмыд сылы, — мый кӧсйӧмаӧсь лэдзлыны тэнӧ.
Микол нин тшӧтш отпускаліс, мукӧдъяс и...
А тэ со некыдз он лок.
Гашкӧ нин, нарошнӧ он вӧзйысь?
Пиконыс гажа юрнас ӧтчыд кайтыштіс, мый тэ сэні вовсю немецкӧй велӧдан, а урокъяссӧ пӧ быттьӧ сеталӧ ӧти ныв, переводчица.
Эз-ӧ нин бара сійӧ ло тэныд кутӧднас?
Вед сэтшӧм тэ...
Сэтшӧм муспоз...
Урокасигад нылыс вермас и радейтчыны.
Да и ачыд тэ пӧсь вира, тшӧтш жӧ верман мыйкӧкертны...
Пола ме, Федюш, мед жӧ эськӧ тэ дзикӧдз эн вунӧд менӧ, ой пола!
Мыйла сӧмын и Пиконыс висьталіс татшӧмторсӧ, ӧні пондас думайтсьыны быд дивӧыс, мися, виччысян, виччысян Федясӧ, а сійӧ...
Висьтавліс-ӧ тэныд Пиконыс, мый ыджыдджык вокыс сылӧн, Ӧндрей, гӧтрасис?
Ок, ёна шань морт!
Учитель жӧ, абу ышмысь, бур сёрниа...
А тӧдан-ӧ, код вылӧ гӧтрасис сійӧ?
Зина вылӧ!
Да-да, буретш сійӧ Зинаыд вылӧ...
Абу-ӧ вывтіджык збой Ӧндрейыслы татшӧм гӧтырыд?
Кыдз, тэ ногӧн?
Дерт, ме сійӧс огджык на тӧд, тэныд тӧдсаджык сійӧ...
Пикон бура гуляйтіс свадьба вылас, буракӧ, эз и косьмыв винасьыс.
Налӧн батьныс, Капит дядь, тэ йылысь уна сёрнитіс, бур ногӧн казьтыліс.
Ачыс мыйлакӧ зэв нин рад, мый Ӧндрейыс гӧтрасьӧ буретш Зина вылӧ.
Ме, Федюш, рад жӧ, дерт, сӧмын мӧдарладорсяньджык-а.
А Пикон мунӧм бӧрас вежон мысти Капит дядь кувсис.
Шуӧны, мый эз пӧ и вись, эз норасьлыв, луннас водӧма паччӧр вылӧ да и лӧня лэдзӧма ловсӧ.
Гашкӧ, важӧн нин виччысис аддзывны ичӧт пиянсӧ ӧтлаын.
Ыджыдджыкъясыс пӧ, висьтавліс сійӧ меным, кыкнанныс пӧгибнитӧмаӧсь.
А тані со гӧтрасис Ӧндрейыс — сідзкӧ и водзӧ нюжалас рӧдыс...
И лӧня муніс олӧмсьыс варов Капит дядь...
Сэтшӧм жаль мортыс, век гажа да кыпыд вӧлі, быдтор тӧдысь, и тэ йылысь, Федя, аслас пи йылысь моз сёрнитліс...
Пиконтӧгыс и дзебисны сійӧс, сы ылнасяньыд выльысьсӧ эз нин кутны корны.
Локыв нин, Федюш, отпускад!
Шонтышт сьӧлӧмӧс, водзӧ вылӧ надея сет!
Сэки меным кокньыдджык лоас виччысьны тэнсьыд служба помасьӧмтӧ...
Окала, гажтӧмча да виччыся, виччыся, виччыся.
Тэнад Дина-Диана».
«Бур лун, муса Динаӧй дай Дианаӧй!
Аслам воӧм пыдди бара на со мӧдӧда тэныд письмӧ!
Лэбовтіс менам отпускӧй, и ӧні, буракӧ, дзикӧдз вылӧ нин.
Сідзкӧ демобилизацияӧдз ми тэкӧд ӧдвакӧ нин аддзысьлам.
Ме вийся и песся, пиньясӧс йира, сьӧлӧмӧй менам пӧся нетшкысьӧ тэ дінӧ, но — некыдз оз лэдзны менӧ...
Ӧткымынъяскӧд ме тані эг понды лӧсявны, ме весьтын сулалысьяскӧд, оз кажитчы налы менам олан сямӧй да воча сёрниясӧй, и, буракӧ, не отпускӧдз нин ӧні.
Ог кут гижны письмӧын ставсӧ тайӧс, коркӧ аддзысьлам кӧ, сэки висьтала...
Ӧти тӧлка морт велӧдіс менӧ став тайӧ дойсӧ терпитыштны.
А мый нӧ? — терпитам.
Ӧд служитасӧ ме ог кодлыкӧ ӧти либӧ кык мортлы, а быдса Армиялы служита, асланым народлы.
И ичӧтик ӧбидаяс вомӧныс колӧ вермӧдчыны воськовтны.
Наысь кыдзкӧ вылынджык колӧ лоны...
Сідзтӧ эськӧ и сідз, но сьӧлӧм вылын век жӧ абу лӧсьыд.
abu
Ыпъялӧ сьӧлӧмӧй и кыз синваӧн бӧрдӧ, мый сы дыра ог вермы аддзысьлыны тэкӧд...
Ми тані тшӧтш казьтыштім Капит дядьӧс.
Ӧтлаӧ чукӧртчылім — Пикон, Ӧльӧш да ме, ветлім Микол дінӧ, частьлӧн сёян-юан складӧ, Миколыс бура сэні овмӧдчӧма.
Миколыс водзвыв судзӧдӧма шнапс, бур закуска лэптіс...
Ачыс сійӧ, воддза моз на, видзчысьӧ юӧмсьыд, а ми, мукӧдыс, бура казьтыштім Капит дядьӧс.
Ме век кута аттьӧавны ассьым судьбаӧс сыысь, мый нелямын квайтӧд вося гожӧмӧ, моль бӧжын, тӧдмаси Капит дядькӧд.
Мен чайтсьӧ, унатор кыдзкӧ вуджис сысянь меӧ.
Уна буртор!
Ме ог тӧд, кутшӧм ногӧн, но — вуджис.
И зэлыда вужъясис менам сьӧлӧмӧ да век сэсся лоас мекӧд, олӧм помасьтӧдз...
Нимкодь меным Ӧндрей вӧсна.
Мед кӧть мый сэні эз вӧв, а Зинаыс, век жӧ, шань морт!
Йӧзсӧ колӧ донъявны сэтшӧмӧн, кутшӧмӧсь найӧ эмӧсь збыль вылас.
Сідзсӧ службаӧй менам бура мунӧ, та понда тэ эн тӧждысь.
Ӧткымынъяскӧд кӧть и зыртчыштла — тайӧ абу на главнӧйыс.
Олам ӧні ми палаткаясын — ок, ёна жӧ лӧсьыд!
Уліас неджуджыд сруб, вольпасьяс костынӧсь, гожӧмыс шоныд.
Садьман войнас и лов шытӧ кутӧмӧн кывзан, кыдзи сярӧдчӧ зэвтӧм брезентӧ зэр да кӧнкӧ выліын кышакылӧны дубъяслӧн чорыд коръясыс.
Сынӧдыс сэтшӧм сӧстӧм...
Куйлан тадзи, и друг пондылӧ чайтсьыны тэныд, мый гортад тэ, сарайса вонйын, и тӧдса гӧлӧс регыд чукӧстас юны мӧс вӧра йӧв...
Тӧрыт миян частьӧ воліс ачыс командующӧй.
Ми, лыдтӧм-тшӧттӧм кодзувкотъяс моз, вевсясим шӧр аллея пӧлӧнъясӧ, кыті сійӧ муніс аслас свитаыскӧд.
Видзӧднысӧ — сэтшӧм жӧ морт: зумыд тэчаса, гӧрдоват чужӧма...
Сійӧ сьӧлӧмсяньыс сёрнитышталіс миян пӧвстысь ӧткымын шудаяскӧд, юасис, кыдзи олам-вылам.
Частьнымӧс миянлысь ошкыштіс кольӧм маневръясысь да учебнӧй бойясысь.
Сідзкӧ, и менӧ тшӧтш ошкис.
Став медбурсӧ тэныд, менам дона Дина-Дианаӧй, тэнад выль, югыд туй вылын!
Эн вунӧд ылӧдз кежӧм танкистӧс!
И весьшӧрӧсӧ эн дойдав асьтӧ — тэнӧ меным оз веж некод и некор.
Радейта, окала, тэнад Ф. Мелехин».
21
abu
Лёктор лоӧма менам земляк Ӧльӧшкӧд, важысянь тӧдсакӧд.
Ӧти ёрткӧд найӧ юасны кабареын, аддзысясны нывъяскӧд, ышмыны мӧдасны...
Кор видзисны найӧс гарнизоннӧй гауптвахтаын, ме, подполковник отсӧгӧн, недыр кежлӧ вӧзйысьлі Ӧльӧш дінӧ.
Сэтшӧм шог вӧлі меным сы дорӧ пырнысӧ!
Сэтшӧма пессис сьӧлӧмӧй!
Быттьӧ ме ачым тшӧтш мыжа вӧлі...
Ӧльӧш омӧльтчӧма, беринӧсь чужӧмыс нёпкысьӧма, сӧмын ёсь синъясыс югъялӧны пикӧ воӧм вӧрканьлӧн моз.
Мый сылы шуан?
Пондан дивитны: со пӧ, некодлысь эн кывзысь, дурин самоволкаӧн да шнапсӧн, и со кытчӧдз гӧгыльтчин...
А мый пӧльзаыс ӧнісӧ тадзисӧ дӧжнасьӧмысь?
Сійӧ ӧд, кӧнкӧ, ачыс асьсӧ не этша жӧ нин пӧвсаліс быдсяма думъяснас.
— Кыдз-мый нӧ кӧть лоиссӧ? — юася Ӧльӧшлысь.
— Лоис тай, сюра сӧтанаыд! Эн нин байт... — ӧвтыштіс кинас Ӧльӧш. — Он ӧмӧй тӧд? — винаыс ставсӧ керӧ!
Ми воксӧ йӧйтӧдлӧ...
Кӧть и дуб кӧра шнапс...
— Ёна юинныд?
— Эз ков, дерт, сэні юнысӧ.
Но кодкӧ быттьӧ водзвыв нин тойлалӧма миянӧс...
Нывъяскӧд пызан сайӧ веськалім...
Ми кыкӧн, и найӧ — кык тотаркатша...
Но сэтшӧм мичаӧсь да сибыдӧсь...
Веж юрсиаыс кырымсӧ ӧтарӧ пидзӧс вылӧ пуктӧ...
Гажа...
Ми асьным вочасӧн гажмим жӧ...
Султлі ме сыкӧд йӧктыны...
Морӧсъясыс сідзи и пыкӧны морӧсӧс...
Ачыс швычӧк и гӧгрӧс, змей кодь, сідзи и ляскысьӧ дінӧ... <deu>Русиш зольдатен гут</deu>...
Окасьны лезитӧ...
Ставыс менам вуніс сыкӧд...
Гажмӧм ёртлӧн сідзи жӧ, дерт, мӧд нылыскӧд, сійӧ меысь на чожаджыка коддзис, горшатӧ глӧтьим да...
Сэсся ми нывъясыскӧд ветлім вӧрӧ и — бара на локсьӧма кабареас.
Немечьяскӧд зыксьыссьӧма...
Сэки, буракӧ, и корӧмаӧсь миянлысь патрульнымӧс.
А гашкӧ и, сідз ӧшинь увтіыс мунісны да кылісны миянлысь петукасьӧмӧс...
— <ns>Да-а</ns>... — сӧмын и колис ышловзьыны меным.
— Тэ, Федя, вывті лёкӧнсӧ ме йылысь эн жӧ думайт... — синъяссӧ лэдзӧмӧн шуис Ӧльӧш, и ме казялі, кыдзи вӧрзис-нормис сылӧн чужӧмыс.
— Меным тэ век колян важкодь Ӧльӧшӧн, — сьӧлӧмсянь шуа ме. — Сӧмын тэ ачыд вывтісӧ эн усь шогӧ...
Мый лоӧма лоӧма нин...
Водзӧ вылӧсӧ, мися...
Овнытӧ ӧд дыр на ковмас...
А шулӧны тай — олӧмад пӧ ставыс ас саяд.
Медводз кӧ ассьыд олӧмтӧ ачыд он веськӧд бурланьыс, коді нӧ веськӧдас?
— Сідзи и эм эськӧ, Федя, да...
Сӧмын тай йӧй руыс уна жӧ нин йиджӧма ми вок пытшкас...
— Пондам кӧ тайӧс гӧгӧрвоны, кокньыдджык лоӧ видзчысьны йӧйталӧмсьыс, тэ сӧмын кутчысь, Ӧльӧш, эн усь сьӧлӧмнад...
А кор ме сэсся мӧвпышті аслам ылавлӧмъяс йылысь — мышкуӧй дыр кежлӧ ыркавліс: ӧд и менӧ ачымӧс йӧй руыс тшӧтш жӧ нин шыбӧлитіс кытчӧ оз ков!
Бур кӧть, мый менам сэки тырмис вынӧй да вӧляӧй не кольччыны...
И бокӧвӧй морт моз ме бара на шуи ачым аслым: мися, зонмӧ, вай жӧ тэ дугдан кӧ дугды тадзисӧ дурны!
Тэ воин татчӧ армияын служитны, а не самоволкаӧ котравны.
А то ӧд дзик нинӧм абусьыс дӧбелькиӧдз верман пазӧдны олӧмтӧ!..
Коркӧ сійӧ жӧ лунъяснас менӧ чукӧстліс ас кабинетас начштаба да юаліс:
— Но мый, Мелехин, ёна тай дзуглясян ёртыд вӧсна?
— Жаль Ӧльӧшыс, товарищ подполковник, ме ӧд сійӧс важысянь тӧда.
Ставсӧ гӧгӧрвоа: дерт, мыжа сійӧ...
Оз позь миянлы тадзи петкӧдлыны асьнымӧс йӧз муын...
А век жӧ — жаль...
Не кӧ война, эз кӧ ичӧтысянь коль сійӧ батьтӧг-мамтӧг, зэв бур мортӧн вермис ӧні нин лоны...
Абу лёк сьӧлӧма, зіль и уджалысь...
А, видзӧдтӧ, вина дінад велалӧма...
Юис да коддзис...
И немецъяс вылӧ лӧглуныс друг ӧддзис...
Батьыс вӧсна и мамыс вӧсна...
Быдтор вӧсна...
— Да, позьӧ и гӧгӧрвоны сійӧс... — ышловзис начштаба. — Войнаыд дзикӧдзсӧ дыр на оз вушйы йӧз сьӧлӧмъясысь...
— Ӧні, дерт, быдӧн дивитӧ да мыждӧ Ӧльӧшӧс сэтшӧмтор бӧрад.
А вот меным, товарищ подполковник, кутшӧмакӧ окота тшӧтш и дорйыштны сійӧс... — Меным абу кокни тадзисӧ сёрнитны, но ме и кӧсъя висьтавны тайӧ гӧгӧрвоысь мортыслы ассьым сьӧлӧм кылӧмӧс. — Вот ми сыкӧд, уна сюрсъяс миян кодьясыс, ичӧтысянь колим батьтӧг-мамтӧг...
Сьӧкыд удж мырким...
Лучокъясӧн вӧр пӧрӧдім, ойдӧм юясӧд пуръяс кылӧдім...
Тшыгъялім...
Кыдз вермим, пыким фронт.
Сэсся и война бӧрас на эз вӧв кокни, эз вӧв пӧтӧса ни...
Ме и кӧсъя шуны, товарищ подполковник, мый татшӧмтортӧ ас вывтіыд нуӧдігӧн абу и сьӧкыд чегсьыны...
Ме чайта, бурсӧ босьтігӧн ми тшӧтш и мыйкӧ воштім ассьыным...
Тшӧтш и лёкыс да няйтыс сибдіс миян дінӧ...
Быдсяма йӧзыскӧд олігӧн да уджалігӧн...
Велӧдчытӧгыс быдмигӧн...
Ставсӧ тайӧс тшӧтш колӧ кутны тӧд вылын...
— Ті тайӧс бура шуинныд, Мелехин, — ме вылӧ тыр синмӧн видзӧдіг шуис подполковник. — Аттьӧ тіянлы татшӧм мӧвпсьыс.
Ме гӧгӧрвоа...
22
Менсьым сьӧлӧмӧс дыр шонтіс подполковниклӧн кӧсйысьӧмыс — тшӧтш босьтлыны менӧ Германия лунвывті ӧти ветлӧмӧ.
Но котӧртіс лун бӧрся лун, тӧлысь бӧрся тӧлысь колис, важӧн нин бӧр воим ми тӧвся казармаясӧ, но начштаба эз нин сэсся казьтыштлы та йылысь, кӧть и паркӧвӧй лунъясӧ не этшаысь волывліс миян дінӧ.
Буракӧ, вунӧдіс...
abu
Демобилизуйтчис Гайдуков, Насос-крыльчаткин, муніс медбӧрын аслас Сибирӧ.
Первой каднас сэтшӧм гажтӧм меным вӧлі сыысь, но сэтшӧм жӧ нин гажтӧм, кӧть пуксьы да омляв.
Содтӧд вылӧ, сэки жӧ воис Динасянь письмӧ... сэтшӧм письмӧ...
Он и тӧд, мый вӧчны татшӧм письмӧ бӧрад...
А ывла вылын со бара нин тулыс, бара ставыс дзоридзалӧ гӧгӧр, сьӧлӧмлы мыйкӧ колӧ, том сьӧлӧмӧй гажтӧмчӧ...
И со, тӧрыт!
Тӧрыт подполковник паркын висьталіс меным:
— Мелехин, аски ми мӧдӧдчам Лейпцигӧ.
Сысянь — Эрфуртӧ, эмӧсь кутшӧмсюрӧ делӧяс.
abu
Энӧ на кӧ кӧдзалӧй таысь, верманныд лӧсьӧдчыны.
Ме дась вӧлі уськӧдчыны окавны начштабӧс!
Тайӧ меным, позьӧ шуны, вӧлі кольмӧм мортлы друг воссьӧм ӧшинь кодьӧн...
abu
Тэрыб «виллис» вылын туйӧ петім нёльӧн: штабса начальник, ме — сылӧн адъютант пыдди, переводчица Надя, Эзысь кӧлӧкӧльчик, да шофёр Володя, кодӧс лӧнь сям да век нюмъялысь чужӧмыс вӧсна нимтісны <rus>Божья коровка</rus>ӧн.
Дерт, бара жӧ Гайдуков на удитіс «пыртны» тайӧ выль нимнас...
Петім ми Берлин — Лейпциг аутобан вылӧ — паськыдысь-паськыд, кык лентаа бетон туй вылӧ, кодӧс шӧрӧдыс торйӧдӧ веж туруна-быдмӧга кост.
И лышкыда ӧддзӧдіс миян Володяным машинасӧ — руль саяд сійӧ ньӧти абу <rus>Божья коровка</rus> кодь, радейтӧ тэрыба шуркъявны.
Да и яндзим колӧ тӧдны, мед татшӧм, стеклӧ кодь шыльыд туйӧдыс ракпань моз кыссьыны!
Тэрыб борда чикыш моз лэбам ми...
Вына моторным, коді, дерт, кывтӧг оз ов кӧлесаяс улысь топыдсӧ да шыльыдсӧ, ургӧ-жургӧ дявӧл моз.
Тувсов сынӧд шоныд визув моз ыргӧ-чепсасьӧ восьса ӧшиньяса кабинаын, шутьлялӧ пельясын, меліа малалӧ чужӧмъяс...
Бӧр пуклӧс вылын мекӧд орччӧн пукалысь Надя, Эзысь кӧлӧкӧльчик, мыйкӧ горзӧ водзӧ сетчыштӧмӧн, а гашкӧ и, сьылӧ либӧ сералӧ, кудриа кузь юрсиыс дӧлалӧ тӧв йылас югыдвиж флаг моз.
Бӧрӧ кольӧны пожӧма и коръя вӧръяс, паськыд муяс и садъяс, оз тӧдчы некутшӧм дзескыдлун.
Сӧрис пеж Гитлер, кор ыззьӧдліс да каймӧдліс немецъясӧс олан муяс тырмытӧмӧн...
Менам лолӧй бордъясьӧма жӧ чикыш моз тӧвзьӧмсьыс, тувсов рӧмъясӧн ыпмунӧм мусьыс, кӧнкӧ ылын водзын ӧтарӧ пыр йывмысь и йывмысь, но помасьлытӧм шыльыд туйсьыс.
Мыйкӧ дыра кежлӧ ме весиг вунӧдла Диналӧн письмӧ йылысь...
Но верман ӧмӧй дыр кежлӧ вунӧдлыны татшӧм юӧръястӧ?..
Бӧръя каднас мыйкӧ вель дыр эз гижлы сійӧ.
Ме нин ёна повзьылі.
Сы вӧсна мый кӧдзыд ру вочасӧн пыр ёнджыка йиджтысис миян письмӧасьӧмӧ.
Дерт, ме и ачым вӧлі мыжа — ӧд ёна гажтӧмчӧм вӧсна ассьым быдпӧлӧс лёк нога чайтӧмъясӧс гижавлі сылы, Диналы...
Тайӧн, тӧдӧмысь, дойдавтӧг эг ов...
Торйӧн нин гижлі чорыда сы бӧрын, кор воис меным некымын письмӧ кырымпастӧг...
Суклясяна письмӧяс...
Но ёна парсыштісны найӧ менӧ...
Йӧй бӧлбан жӧ эськӧ ме да...
Но мый вӧчан...
А ставыс тайӧ медъёнасӧ, дерт, лои сы вӧсна, мый эг вермы ме ветлыны отпускӧ.
Кык во сайӧ нин эгӧ аддзысьлӧй.
А куш сӧмын письмӧясыд, тыдалӧ, оз вермыны помтӧг бурмӧдны сьӧлӧмъяссӧ кызь арӧса радейтчысьясыдлысь...
Но век жӧ ме эски: помӧдз виччысяс сійӧ менӧ.
Сьӧлӧм тырӧн ме надейтчи Дина вылӧ.
Ас вылӧ дорысь ёнджыка надейтчи...
Но со — восьті ме тӧдса почерка конвертсӧ, лыдди и муртса гатш эг швачкысь...
Сэсся ме чепӧсйи казармаысь, ылӧджык йӧз син водзсьыс, ранитчӧм ош моз дзебси пыдӧджык, бара на понді лыддьыны письмӧсӧ...
Терпитны позьтӧм шог да дой чашйисны менсьым сьӧлӧмӧс, кортӧм синва сӧдзтысис.
Сэсся виччысьтӧг гызьмуніс ярлун, пиньясӧн окота лои йирны, кодӧскӧ нӧшавны да весиг кватитны голяӧдыс...
А сэсся сэтшӧм жальӧн ме понді кажитчыны ачым аслым...
Бара жӧ синва петмӧн...
И мыйла нӧ менам сэтшӧм шудтӧмӧн чужлысьӧма? — курыда мӧвпавсис менам. — Мыйла нӧ куш сӧмын ме вылӧ, ӧтнам вылӧ, олӧмсьыс став лёкторыс ӧтарӧ гылалӧ?
Мыйысь нӧ?!
«Буракӧ, немтор тэа-меалӧн оз артмы, Федюшӧй.
Мудзи ме тэкӧд, дона мортӧй тэ менам, ой кутшӧма мудзи!
Весиг тшӧтш и тэнад письмӧясысь, нинӧм абусьыс менӧ кыскалӧмысь.
Тэ, Федюш, лӧгась кӧть эн ме вылӧ, но медбӧръяысьсӧ ме кӧсъя ставсӧ веськыда висьтавны...
Тэ эскӧмыд быдсяма суклясьӧмыслы, мыждан менӧ сизим грекысь, а ме сэк кості, збыль вылассӧ, ӧтнам тӧдтӧм йӧз дорын, тӧдтӧм сиктын, велӧдчи йӧзыскӧд овны, вочасӧн велалі челядь дінӧ, велӧдчи лоны учительницаӧн...
Чайтан, ёна кокни тайӧс вӧчны вылинад?
А тэ жӧ, лёк суклясьысьясыслы эскӧмӧн, гижан: «Кӧнкӧ, рытывбыдъясӧн сулалан выль кавалер учительыдкӧд да видзӧдан тӧлысь вылӧ...»
Лыддя ме и кыдз воа тайӧ кывъясӧдзыс кыз синваӧн бӧрддза.
И сьӧлӧм доймасигтыр думайта: оз прӧстаысь сійӧ тадзисӧ тешитчы ме вылын, ачыс сэні немкаяскӧд ли кодкӧд ли мыйкӧкертӧ, а менам жӧ и мыжа лосьӧма.
Ачыс пӧръясьӧ, и меным оз эскы.
Ме сэсся ог вермы тадзисӧ водзӧ овны, Федюша!
Ми тэкӧд, дона мушкетёрӧй, кужтӧг-тӧдтӧгыд мыйкӧ зэв буртор эгӧ сяммӧй видзны, кутшӧмкӧ зэв нэриник дзоридз эг и казявлӧй, кыдзи тальыштім...
Ме ог ӧтнадтӧ тэнӧ мыжав таысь.
Ме и ачымӧс тшӧтш мыжала...
А медсясӧ ме бара на мыжала лёк войнасӧ, коді не сӧмын бать-мамнымлысь олӧмсӧ жугӧдіс, но тшӧтш и миянлысь, миян сьӧлӧмъясын уна дзоридзьяслы сідз и эз лэдз воссьыны.
Ме веськыда шуа тэныд, Федюш, мый учителялан первой воӧ ме ёна понді дружитны историк Петр Васильевичкӧд, код йылысь, буракӧ, и гижлісны гудрасян письмӧяссӧ.
Тайӧ зэв шань морт, фронтӧвик, быдлаын бура кужӧ кутны асьсӧ, характернас мыйтакӧ муныштӧ поконик Капит дядьлӧн Ӧндрей пиыс вылӧ.
Сійӧ ёна отсаліс меным первой каднас — урокъяс сетӧмын и йӧзкӧд ладмӧдчӧмын, и ме вочасӧн велалі сы дінӧ.
Тэныд, Федюш, гашкӧ, сьӧкыд жӧ лыддьыны татшӧм кывъяссӧ, но мый нӧ вӧчан?
Кор менам сьӧлӧмӧй пондіс ёна доймасьны тэа-меа костын лоӧм нелючкияссьыс, а тэ аслад письмӧясын водзӧ на дӧжналін менӧ нинӧм абусьыс, ме кыдзкӧ и мӧвпышті сэсся: а, гашкӧ, буретш да тані, Петр Васильевичыскӧд, менам олӧмын медыджыд шудыс?
Меным нин кызь кык арӧс тырис, а менам мушкетёрӧй кӧнкӧ зэв ылын лэбалӧ, и код тӧдас на, волас ли оз ли бӧрсӧ...
abu
Ӧд сійӧ и водзті нин ылавліс ме дінысь, шуам, сійӧ жӧ Маринаыс, а сэсся и Зина дінӧ...
Меным ёна яндзим татшӧм думъяссьыс...
И сьӧлӧмӧй менам век на лэбӧ тэ дінӧ, сы дыра нин сэтшӧм муса да дона дорӧ...
И пола ме...
Федюш, тэ вай ӧні эн на гижав меным письмӧястӧ...
Лэдзлы меным лӧньыштны неуна ставсьыс таысь, ас кежысь бурджыка гӧгӧрвоны, мый меным водзӧсӧ вӧчны.
А то ме быттьӧ ӧні ранитчӧм кӧр чеччала кык би костын, ог тӧд, кодарас чеччыштны, кодарас сетчыны...
Шуам, ӧні ме муна ньылыд Петр Васильевичлӧн корасьӧмлы — ог дзеб, сійӧ шуис нин меным тайӧ ыджыд кывъяссӧ...
Но, а мый лоӧ сэсся бӧртинас, кор тэ воан армиясьыд да ми паныдасям тэкӧд?
Мый нӧ сэки мекӧд лоӧ, Федюш?..
Ӧд сэки ме верма и ляскысьны-усьны тэнад кок улӧ?
Некор чеччывтӧм вылӧ усьны...
Ой, ог тӧд, мый меным вӧчнысӧ, Федюш!
Бонзьытӧдз нин меным лоис...
И пола ме...
Ёнасӧ эн скӧрав ме вылӧ, Федюшӧй!
Тшӧтш и менӧ гӧгӧрво.
Меным ӧд колыштӧ жӧ мыйтакӧ шудыс таладор югыдас.
Мед эськӧ бур ёрт вӧлі дінын.
А кадыс кольӧ.
И надеяыд оз век збыльмы...
abu
Эн скӧрав!
Став бурсӧ тэныд, Федюш, танкисталан сьӧкыд службаад!
И — видза колян, мушкетёр!..
Прӧщай...
Окала тэнӧ, медбӧръяысь нин.
Дина, кодӧс тэ шулывлін Дианаӧн».
Голя доймытӧдз ме чатрася да гонняла гӧгӧр, видзӧда паськыд туй дорті лэбысь серпасъяс вылӧ, но немтор ог аддзы.
Сы вӧсна мый тӧлыс, воча швачкысь тӧлыс, пычиктӧ синъясысь синва, и некыдзи он вермы кутны тайӧ синвасӧ...
Сэсся ми пырам Лейпцигӧ, уна йӧза, трамвайясӧн грымӧдчысь карӧ.
Кар шӧрас, зэв ыджыд кӧрт туй вокзал дорӧ, штабса начальник чеччӧдӧ Надяӧс да менӧ.
Шофёркӧд сійӧ мӧдӧдчӧ кытчӧкӧ аслас делӧясӧн, индӧ пажын водзвылын тані жӧ бӧр аддзысьны.
Ми Надякӧд медводз видлалам ыджыдсьыс-ыджыд вокзалсӧ «ост» да «вест» залъяснас.
Став воысь туйясыс тані выліасӧсь, вевттьӧмаӧсь, и на дінӧ колӧ кыпӧдчыны паськыд посъясӧд вокзалсяньыс.
Сёрнитны кужысь Надя юаліс формаа мортлысь, и мӧдыс — пырысь-пыр жӧ ышмыштӧм чужӧмӧн — висьталіс, мый Лейпцигса вокзал ыджда сертиыс лыддьыссьӧ Европаын мӧдӧн, Миланса бӧрын, да ӧтпырйысьӧн вермӧ примитны кызь квайт поездӧс.
Луныс оняліс жар, кадыс миян тырмис, и ми кежалім буфетӧ.
Мыччисны миянлы джуджыд стӧканъясын сур — мырпом ва рӧма, но сӧстӧмсьыс-сӧстӧм, выліас кыза пушъялысь быг сьӧмӧса.
Ыркыд сурыс, мӧс вӧра йӧв кодь небыд, добра!
Ме важӧн нин велалі юны немецкӧй сурсӧ, весигтӧ радейтны понді.
abu
Вӧлӧмкӧ, быдӧнлы сійӧ кажитчӧ.
А асьныс немецъясыс сытӧг, буракӧ, оз и вермыны овны.
Военторгса ӧти вузасьысь, рочӧн кужыштӧ сёрнитны, кыдзкӧ ӧтчыд шуис: «Лёк гӧтырӧн ме лоа, менам кӧ гортын оз сулав верӧсӧйлы сур ящикыд».
Дерт, ме ӧні, кыдз верма, век кутыштала ачымӧс, сурысь и быдторысь.
Торйӧн нин Ӧльӧшкӧд неминуча бӧрын...
Тані Надя висьталіс меным быдса лекция Лейпциг йылысь.
Вӧлӧмкӧ Ленин гусьӧн лэдзлӧма тайӧ карас «Искра» газетлысь первой номеръяссӧ.
А ме весиг тайӧс ог на тӧд вӧлі...
Сэсся плӧщадь вылын ми нимкодясим Выль ратушалӧн синтӧ пӧртысь мича керкаӧн.
Тшапа серӧдӧм-тэчӧм фронтонъяса да башенкаяса, быд ногыс писькӧдӧм да баситӧм ӧшиньяса, шӧрӧдыс вылӧ чепӧсйӧм ыджыд да джуджыд башняа...
Став тайӧ мичлунсӧ гӧгӧрыс дорӧсалӧма веж пуясӧн да кустъясӧн, да сӧдз ваа фонтанъяс кыпыда сяльгӧны-ворсӧны...
<ns>Мича-а</ns>!
— Мен чайтсьӧ, — шуӧ быдтор тӧдысь Надя, — тані сорлалӧма ренессанс, рококо да весиг готика.
Дерт, ме эг на помӧдз велав торйӧдавны ӧта-мӧдсьыс став архитектурнӧй стильяссӧ...
— А ме ногӧн, — шуа сылы воча, — тайӧ ратушаыс зэв ёна мунӧ шылялӧм яя, мича моднӧй паськӧма тшапитчысь красавица вылӧ.
Немкаяс пӧвстад эмӧсь сэтшӧмъясыс...
Эзысь кӧлӧкӧльчик гораа серӧктіс:
— А мый, буракӧ, и сідзи лӧсялӧ!
Урчитӧм кадӧ бӧр ставӧн аддзысим да ӧтлаын пажнайтім.
Шыдтӧм вӧлі пажыныс, ёнджыкасӧ ваялісны миянлы яй, сӧмын разнӧй ногӧн лӧсьӧдӧма.
Немецъясыд пӧ абу ёна велалӧмаӧсь шыдыд дінӧ.
Да и няньтӧ пӧ этша сёйӧны.
Сэсся ми волім вӧвлӧм Имперскӧй судлӧн зэв ыджыд да ыкшакодь дворецӧ, кӧні ӧні великӧй болгарин Георгий Димитровлӧн музей.
1933-ӧд воын тані мунӧма Димитров вылын судебнӧй процесс, фашистъяс зілисны мыждыны сійӧс ассьыныс шӧр познысӧ — рейхстаг ӧзтӧмысь, но ыджыд мывкыда да повтӧм Димитров став мирыс водзын эрдӧдіс налысь мисьтӧм чужӧмъяссӧ...
Сэсся подполковник нуӧдіс миянӧс кывзыштны музыка.
Ми пырим святӧй Томас вичколӧн вӧр пуысь вылӧджык кыпалысь ыркыд сводъяс улӧ.
Орган ворсіс Бахлысь музыка.
Но шуны кӧ нин — «ворсіс» кывйыс тані, буракӧ, слабджык лоӧ...
Лӧнь арся вӧрын кодь ем-чуналана — овлӧ сэтшӧмыс шондіа водз асывъясӧ — вичкоыслӧн пом ни дор пытшкӧсын органыслӧн уна рӧма кыз и вӧсни шыясыс юргисны да нӧйтчисны бушков моз, но лолтӧ кыпӧдысь да весалысь бушков моз...
И он вӧлі гӧгӧрво, кӧні медводзӧн чужӧ кыпыд горыс да кытысянь нин сёрӧнджык чепӧсйӧ сэтшӧм жӧ гора йӧлӧгаыс.
Ставыс вӧлі гартовтчӧма-йиджтысьӧма ӧтилаӧ — медводдза чипӧстӧм и пельтӧ косялысь йӧлӧга, и ставыс нӧйтчӧ пасьталаыс, и оз кус ньӧти, а пыр ӧтарӧ гораммӧ, ёнджыка юргӧ, кыпыда и шога юргӧ, сьӧлӧмтӧ бордйӧдӧ и лолтӧ шымыртӧ...
Аслам олӧмын медводдзаысь на ме кывлі татшӧмтӧ и ӧдвакӧ коркӧ вунӧда.
А со ывла вылын, вичко йӧрын, сулалӧ музыкасӧ гижысьыс — Иоганн Себастьян Бах.
Камзолӧ пасьтасьӧм кызіник морт, ӧти зептсӧ гугӧдӧма — сы понда пӧ, мый мортыдлӧн олігас некор абу чӧжсьывлӧма сьӧм...
Сійӧ уджавлӧма тайӧ вичкоас, веськӧдлӧма зонкаяслӧн хорӧн, лӧсьӧдлӧма музыка.
Важӧн нин абу ловъя Бахыс, вежсялісны правительствояс, кыськӧ чужлісны и бӧр ньӧмдылісны узурпаторъяс да тиранъяс, йӧзыс важӧн нин вунӧдісны на йылысь, либӧ казьтылӧны кӧ, сӧмын медмисьтӧм кывъяснас.
А со тайӧ дядьыс век быттьӧ ловъя, аслас музыкаын ловъя.
И не сӧмын немецъяслысь сьӧлӧмъяссӧ ловзьӧдӧ да бурмӧдӧ и ӧні на, но и мукӧд йӧзлысь.
Ме тай нӧ со мый ылнаысь веськалі татчӧ — войвыв парма чуркйысь, и тшӧтш сэтшӧма нимкодьми сылӧн музыкаысь, быттьӧ менымлы вылӧ тшӧтш лӧсьӧдлӧма Бахыс, дзик мӧд кывъя да олӧмсӧ мӧдджык ногӧн вежӧртысь мортлы.
И мыйта йӧзкӧд и мый дыра на тадзисӧ лоас!..
abu
abu
Сэсся ми ветлім кар сайӧ видзӧдлыны «Народъяслӧн битва» памятник.
Вывтасінын, газонъяслӧн небыд да югыд вежӧд весьтын, зымвидзӧ 92 метр судта гранитнӧй пирамида, эстшӧм монумент!
Лолыд топавлӧ сылӧн стрӧг формаяс вылӧ чатрасигӧн.
И ме эськӧ весиг эг пирамидаӧн сійӧс шу, а — тревога лэптысь кӧлӧкӧлӧн, ӧтарӧ брунгысь кӧлӧкӧлӧн, коді оз лэдз вунӧдны йӧзлы война йылысь...
Тайӧ памятниксӧ лэптӧмаӧсь союзнӧй войскалӧн 1813-ӧд воын Наполеон вылын победа честь кузя...
Винтӧн моз кайысь дзескыд посъясӧд, сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧданаа оформитӧм залъяс пыр ми кыпӧдчылім медвыліӧдзыс, кыз гранит палакъясӧн дорӧсалӧм площадка вылӧдз.
Ок, мый вылна!
Видзӧдлан уліӧ, и сьӧлӧмыд кокбӧрляӧдзыд сунлӧ...
Лейпцигыс дзоньнас миян синъяс водзын и матігӧгӧр эрдъясыс.
Уна сё сюрс морт помӧдз тышкасьлӧмаӧсь сэки тані...
Но сӧмын тай...
Сӧмын тай муртса удитӧмаӧсь зымквартны тайӧ памятниксӧ 1913 воын, лёк битваыслӧн сё во тыригкежлӧ, кыдзи бара гызьмунӧма война — первой мирӧвӧй война...
Эрфуртын ми узим кыпыд да гажа важ гостиницаын — еджыд мрамор посъяса, чугун прӧшви перилӧяса да вежӧсъяса, виж ыргӧнӧн лӧсталысь люстраяса да подсвечникъяса керкаын.
Ыджыд номерын — а куим мужичӧй ми ӧтлаӧ овмӧдчим — унатор жӧ казьтыліс ылӧ бӧрӧ кольӧм кад йылысь: гӧгрӧс курича векньыдик да джуджыд ӧшиньяс, шыяс моз чурвидзысь вичко йывъяса линогравюра, джодж пасьталаыс ковёр, вольпасьяс вылын кыз пухӧвӧй эшкынъяс.
И гӧгӧр — синтӧ ёрмӧн сӧстӧмлун.
Асывнас ме садьми водз, вит час гӧгӧр сӧмын на и вӧлі, а ывлаыс гызьӧма нин лунся олӧм шыясӧн — грымакылісны трамвайяс, йӧз мунісны ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Немецъяс водз водӧны, но водз жӧ и чеччӧны...
Джуджыд пос вывсянь — подполковник вӧвлӧма нин тані — ми нимкодьпырысь видзӧдім уліын паськӧдчӧм важ Эрфурт вылӧ.
Ёна жӧ мӧрччана серпас!
Сымда вичко!
Комын сайӧ пӧ...
abu
А став весьтас ыджыдалӧ святӧй Северийлӧн куим йыла короминаыс.
Ми пыралім жӧ тайӧ вичкоас лыдтӧм-тшӧттӧм тшупӧдъяса паськыд поскӧд.
Гулыд ягын пожӧмъяс моз сулалысь колоннаяс...
Джуджыд и паськыд...
Мича и озыр капелла, уна рӧма стеклӧысь витражъяс — лыдтӧм библейскӧй серпасъясаӧсь, пӧтӧлӧксянь джоджӧдз.
Гӧгӧр — вывлань чепӧсйӧм готика, изйын да пуын олысь-вӧрысь морт...
Изйын да бронзаын мортыс быд ногыс олӧ и важ Эрфуртлӧн уличаяс вылын — памятникъясын, барельефъясын, фонтанъясын.
Ставсӧ тайӧс вӧчӧма кужысь киясӧн, йӧзӧн, кодъяс, тыдалӧ, оз радейтны дыр узьны.
Тыр синмӧн ме видзӧді немецъяс вылӧ, зіли унджык казявны налӧн мыгӧрысь и олӧмысь.
Кызвыннас найӧ ыджыд тушаа йӧз, еджговӧсь и сьӧдджык юрсиаӧсь, гӧрд юраяс шочджыка паныдасьлісны.
Видзӧднысӧ — серамбанаӧсь, быттьӧкӧ и сибыдӧсь да восьса сьӧлӧмаӧсь, тыдалӧ, ёна радейтӧны челядьнысӧ.
Ставӧн пасьтасьӧны зэв сӧстӧма...
Кор подполковник помаліс ассьыс служебнӧй делӧяссӧ Лейпцигын да Эрфуртын, миянлы колӧ вӧлі бӧр бергӧдчыны.
Но сійӧ, кыдзи и кӧсйысис, бӧрланьыс эз локтан туйӧд бергӧдчы, а выль кытшов босьтіс — Веймар пыр, сідзсӧ локтан туйсяыс татісӧ ньӧти абу ылынджык.
Веймарыс пӧ сизимсё во нин сулалӧ тайӧ му вылас.
Лӧнь, кыпыд, веж паркъяса да пуяса.
Мир пасьталаыс сійӧ медсясӧ лои тӧдса сы вӧсна, мый тані овлісны да уджавлісны уна великӧй йӧз, а торйӧн нин — Гёте да Шиллер.
Ми, дерт, пыравтӧг эгӧ олӧ великӧй немецкӧй поэт да мыслитель Иоганн Вольфганг Гёте ордӧ, сылӧн куим судта керка-музейӧ.
Сьӧкыд и шуны сійӧс олан керканас!
Бурджык шуны, мый тайӧ — быд пӧлӧс искусствояслӧн шензьӧдана поз, центр.
Мыйсӧ сӧмын абу чукӧртлӧма сэтчӧ сылӧн великӧй олысьыс!
Разнӧй школаясса да разнӧй эпохаясса художникъяслӧн рисунокъяс да скульптураяс, пу кузя, фарфор, стеклӧ, кӧрт кузя мастеръяслӧн шемӧсмӧдана вӧчӧмторъяс, озыр библиотека...
Тайӧ дивӧ-керкаыс кӧзяиныс дырйи вӧлі аслыспӧлӧс литературнӧй, музыкальнӧй да мыслительскӧй меккаӧн.
Сӧстӧм поэзия, ставсӧ шымыртысь мывкыдлун да сьӧлӧмтӧ вӧрзьӧдысь мичлун — со кодъяс овлісны да нэмъяс кежлӧ колисны тайӧ дивӧ-керкаас...
Став аддзылӧмаыс сэтшӧма мӧрччис меным.
Сэсся и тӧд вылӧ усисны Гётеыслӧн кывъяс, кодъясӧс неважӧн лыдди сылӧн «Фаустысь».
«<rus>Лишь тот достоин жизни и свободы, кто каждый день идет за них на бой</rus>...»
Мыйта вежӧртӧма тайӧ дженьыдика шуӧмнас!
Мыйта пӧсьлуныс тані, и быдторыс!..
Важ лӧнь Веймар.
Кымын художниклысь, музыкантлысь да поэтлысь сійӧ бур ногӧн ырзьӧдліс ловсӧ!
Бах, Лист, Гердер, Виланд...
Ставыс тайӧ, тӧдӧмысь, эз вермы не вӧрзьӧдны тшӧтш и миянӧс.
Веймарас волӧмыс миянлы быттьӧ лои тайӧ ветлігӧн быдтор аддзылӧмыслы да думайтӧмыслы аслыспӧлӧс венечӧн, кывкӧртӧдӧн.
Но медъёна вӧлі шызьӧма Надя, Эзысь кӧлӧкӧльчик.
Кутшӧмкӧ здукӧ ми сыкӧд бара колим кыкӧн лӧнь паркын, Листлӧн керка-музейсянь неылын, и Надяыс пӧся шуис меным:
— Кутшӧм мича да интереснӧй вӧлӧма Германияыд!
Кутшӧм тайӧ поэтичнӧй страна, Федя!
Ме вӧлі сӧглас сыкӧд, сы вӧсна мый тайӧ ветлігас быттьӧ выль синъясӧн аддзылі Германиясӧ.
Но мыйлакӧ друг меным — шуда Надя вылас видзӧдӧмысь ли мый ли — бара на тӧд вылӧ уси Диналӧн письмӧыс, и ме виччысьтӧг дӧжнышті сылы дзик нинӧм оз ковсӧ:
— А, гашкӧ, мичанас сы вӧсна сійӧ лоис, мый тэ шыльӧдан ассьыд немецкӧйтӧ Оттокӧд?
Надя весиг легмуныштліс виччысьтӧмысла, видзӧдліс ме вылӧ вежсьӧм синъяснас да, ас пайсьыс, не омӧльджыка шензьӧдіс менӧ:
— А мый нӧ, тшӧтш и сы вӧсна...
Збыль...
— Кодсюрӧяс важӧн нин казялӧмаӧсь...
— Ме радейта Оттосӧ, Федя.
— Да мый нӧ тэ?!
— Збыль, Федя... — лӧня шуис сійӧ, сьӧд туфлияса кузь кокъясыс вылӧ видзӧдіг. — Сійӧ, буракӧ, менӧ тшӧтш...
— Йӧймин кӧ тэ-а, Надя! — ме весиг повзи нылыс вӧсна, а тшӧтш быттьӧ и ӧбида парсыштіс менӧ.
— А мый нӧ сэтшӧмыс? Мыйла тэ сідзи повзин? — ыпмуніс Надя. — Став немецыс али мый сэсся фашист?
Со, шуам, мыйсӧ ми ӧні тэа-меа эгӧ аддзылӧй...
Ставсӧ ӧмӧй сійӧс фашистъяс вӧчисны?
А? Найӧ ӧмӧй?
— Эз эськӧ да... но...
— Оттоыс — зэв интереснӧй морт, заочнӧя помалӧ университет, философия кузя...
Мыйла нӧ ме ог вермы радейтны сійӧс?
Висьтав — мыйла?
— Да тэ эн скӧрав, Надя, оз лӧсяв тэныд скӧралӧмыс...
— Кӧсъян кӧ тӧдны — ме и ачым немка, роч немка!
Волга дорысь...
Миян пӧльясным кык нэм сайын волӧмаӧсь Россияӧ...
— Мыйла нӧ либӧ водзвыв эн висьтав та йылысь...
— Федя, тӧдін кӧ эськӧ тэ, кутшӧм интереснӧ вӧлі меным тувччыны важ пӧльяслӧн му вылӧ! — бӧр кыпыдмис Надя. — Гӧгӧр немецкӧй сёрни...
Карӧ петала, тӧдтӧм йӧз немец ногӧн шыасьӧны ме дорӧ...
Тешкодь быттьӧ...
Вылын культура...
Интереснӧй каръяс да памятникъяс...
Федя, тэ сӧмын менӧ лючки да бура гӧгӧрво!..
Ме радейта Россия, ассьым чужанінӧс!..
Ёна радейта!
Батьӧ менам — ыджыд партийнӧй уджалысь...
Но и татчӧ кор вои, тшӧтш быттьӧ пондіс кажитчыны, мый тані ме абу жӧ йӧз морт, абу жӧ йӧз му быттьӧ тані...
Гӧгӧрвоан?..
Да, видзӧд со, олӧмыс тані тшӧтш жӧ нин миян ногӧн пансьӧма, социализм ногӧн...
— А, гашкӧ, тэнӧ важ рӧдъясыдлӧн чуксалӧмыс кыскӧ? — крукышті ме.
— Ог тӧд, Федя...
Помӧдзыс немтор ог на тӧд...
И тэ вай, пӧжалуйста, некодлы немтор эн висьтав, мый ӧні менам сёрнитсис...
Но?
abu
— Меным нӧ мый, — нурбыльта ме ог зэв гажапырысь, — менам и аслам тайнаясыд голя помӧдз тырмӧны...
А лӧнь кыпыд Веймаркӧд орччӧн, дзик неылын тайӧ карсяньыс, кӧні ставыс йиджтысьӧма поэзияӧн да мичлунӧн, буретш тані, культурнӧй Германия шӧрын, гитлеровскӧй фашизм вӧчис Бухенвальд...
Ми мӧдӧдчим сэтчӧ, Эттерсберг гӧра йылӧ.
Иоганн Вольфганг Гёте радейтлӧма жӧ верзьӧмӧн ветлывны тайӧ гӧра вылас.
Машина тэрмасьтӧг каттьӧ верстаяс.
Тент шыбитӧма выліысь...
Ставӧн ми ёна шызьӧмаӧсь...
Збыль ӧмӧй регыд лоам — СЭНІ?.. Сэні, вӧвлӧм адас?..
Туй бокъясын — нинӧмӧн торъявтӧм веж пуяс — дуб да акация.
А со и бук — зэв мича пу, джуджыд и стройнӧй, эзысь рӧма еджгов кырся, ёна еджыдджык миян ньывйысь...
Бухенвальдсӧ кӧ вуджӧдны, лоӧ — бука вӧр...
Зэв гӧгӧрвоана ним.
А тайӧ бука вӧрас нуӧдӧ, вӧлӧм, Чӧрт туй, Смерть туй.
Вайӧдлісны йӧзӧс станцияӧдз, вӧтлавлісны вагонъясысь да бытшласьысь сутугаӧн кыкнанладорсяньыс потшӧм туйыс кузя гӧнитӧдісны лагерлань...
Котӧрӧн, сӧмын котӧрӧн!
Кӧин кодь овчаркаяс увтӧны и пурӧны туй боксянь...
Прикладъясӧн швачйӧдлӧны йӧзӧс...
Плетьясӧн кульӧны...
Котӧрӧн, быть котӧрӧн!
Кӧсъянкӧ ловйӧн кольны — котӧртан!
А со и ачыс лагерыс — гӧра йылас паськыдысь-паськыд кушин.
Гӧгӧрыс бара жӧ потшӧма джуджыд да топыд бытшласьысь сутугаӧн.
Вижов рӧма керка дінын паськыд ворота, сэні, кыз кӧрт сетка вылас, тӧдчӧ гижӧд: <deu>«Йэдэм дас зайне»</deu>, <rus>«Каждому — свое»</rus>.
— Ой, ужас... О, енмӧй, мый нӧ тайӧ... — шӧпкӧ кабала кодьӧдз кельдӧдӧм Надя, гижӧдсӧ миянлы вуджӧдіг.
Гӧгӧр уна йӧз, быдӧнӧс кыскӧ тайӧ страшнӧй мусюрыс.
Но ми некутшӧм чукӧр дінӧ огӧ сибӧдчӧй, миянӧс нуӧдӧ подполковник, сійӧ вӧвлӧма нин тані...
Ми пырам лагерь пытшкас.
Ӧні таті гӧгӧр куш, и кытчӧдз синмыд судзӧ, вӧвлӧм баракъяс местаын сьӧдӧдӧны сӧмын налӧн пыдӧсъясыс.
Быдӧнӧс, ыдждаыс да балаыс серти, сьӧд из шомӧн пасйӧма-вольсалӧма...
Баракъяс, помтӧм баракъяс сулавлӧмаӧсь сэні, веськыд радъясӧн...
Немецкӧй ӧкуратностьӧн вӧчӧмаӧсь да меститӧмаӧсь гӧралӧн кушӧдӧм, шыльыд плеш вылын...
Шуӧны: 46-ӧд воын пӧ сотӧмаӧсь баракъяссӧ.
А дзик весьшӧрӧ!
Эз эськӧ ков тайӧс вӧчны.
Колӧ вӧлі ставсӧ кольны сідзи, кыдзи вӧлі.
Мед эськӧ некод, некор эз лысьт вунӧдны!
А мый джуджда местаыс тані!
Кутшӧм паськыдінъяс воссьӧны син водзад!..
Уна дас верст пасьтала — веж вӧра мылькъяс и гажа увтасінъяс, дзоридзалысь муяс да видзьяс.
И Веймар...
И сиктъяс, черепицаӧн вевттьӧм керкаяс...
Виччысьтӧг сьӧлӧмӧ меным чунгис ёсь дой: а кутшӧм синъясӧн нӧ видзӧдісны став тайӧ мичлуныс вылӧ коньӧр узникъяс?
Тайӧ муясыс да вӧръясыс вылӧ?
Гажа Веймар вылӧ?
Кыдзи вийсис сэки налӧн лолыс?..
abu
Тані, гӧра йылас, радейтлӧма шойччыны Гёте.
Ыджыд пашкыр дуб улын.
Шуӧны, мый ӧтчыд пӧ сійӧ кыпыда горӧктӧма ылӧдз тыдалысь эрдъяс вылас индӧмӧн:
«Тані менам лолӧй лӧньлӧ и бордъясьлӧ!»
Ассьыныс пеж лагернысӧ лӧсьӧдӧм бӧрын фашистъяс кералӧмаӧсь тайӧ дубсӧ, а сы местаӧ сувтӧдӧмаӧсь кыдзисюрӧ шыгыртчӧм кузь кос мыр.
Ӧні на сійӧ тані, вель выліын чурвидзӧны кык сімӧм кӧрт тув-кляп...
Тайӧ тувъясыс вылӧ ӧшӧдлывлӧмаӧсь «мыжмӧм» узникъясӧс, мышканыс кӧртавлӧмаӧсь налысь кияссӧ да и пысавлӧмаӧсь тувъяс.
Ньӧжйӧникӧн песовтчӧны, музгыльтчӧны пельпом вечикъяс... а вылісяньыс коньӧр бара на аддзӧ гажа нӧрысъяс да ыбъяс...
Тані жӧ сулалӧ ӧти вожъя зэв ыджыд бричка.
Из перъянінын, коді вӧлі гӧраыслӧн мӧдар бокас, тыртлісны сійӧс из палакъясӧн, сэсся доддявлісны узникъясӧс да тшӧктылісны кыскыны...
И мед вӧлі сьылігтырйи кыскӧма!
Сьылігтырйи...
И лёк понъясыд нимтӧны, вӧлӧм, тайӧ коньӧръяссӧ — «сьылысь вӧвъясӧн».
Асланыс юмор вӧлӧма кык кока зверьяслӧн.
Видзӧдлім ми тані нӧшта ӧти пытайтантор вылӧ.
Пуысь вӧчӧм кокша, козёл.
Пасьтӧм узникӧс кымыньӧн водтӧдлісны тайӧ козёл вылас да ён бедьясӧн жвучйӧдлісны бекъясас, а стӧчджыка кӧ шуны — сійӧ местаас, мый вӧлі кольӧма мортыслӧн ӧтарӧ тшыгъялігас да мучитчигас.
Сэсся «мыжмӧмаыслы» аслыс колӧ вӧлі лыддьыны, кымынысь сылы кучкӧны, а торксьыліс кӧ сійӧ ёна доймӧмысла, тшӧтсӧ заводитлісны выльысь...
Та бӧрын мортсӧ сувтӧдлісны кок йылас да быть тшӧктылісны лажъявны, мед ӧдйӧджык разаліс нӧйтігас сирзьӧм сідз нин этшаник вирыс.
Кор подполковник висьталіс миянлы ставсӧ тайӧс, Надя, Эзысь кӧлӧкӧльчик, шатовмуніс да муртса эз усь садьтӧг, ковмис кутыштны сійӧс.
Менӧ и ачымӧс вочасӧн пондіс шогӧдны.
Торйӧн нин крематорий бӧрын.
Рудов, латшкӧс керка, нёль пельӧса ён трубаа.
Кымын во чӧж тайӧ трубасьыс пуркйис-петіс сук, госа сьӧд тшын.
Йӧзлӧн сотчысь вир-яйысь тшын...
56 545 морт вӧлі виӧма Бухенвальдын...
Комынысь унджык кывъя йӧз.
Трубаыс тшынасис лун и вой.
Медводз эштӧдны индӧм морт веськавліс «врачлӧн» сӧстӧм жырйӧ.
Сылы паныд лоӧ еджыд халата эсэсовец, быттьӧ видлалӧм могысь.
Мортлы тшӧктӧны сувтны стен бердӧ, мед судтасӧ муртавны.
Сэки сылӧн балябӧжыс буретш лӧсялӧ стенас улісянь вывлань писькӧдӧм щель весьтӧ.
Вежӧс сайын сулалӧ мӧд эсэсовец, кыйӧдчӧ нин.
Сэсся и лыйӧ узниклы балябӧжас.
Шойяссӧ кузь крукъясӧн шыблавлісны нарошнӧ лӧсьӧдӧм вагонеткаясӧ да нулісны пачьяс дорӧ.
И ӧд весиг тайӧ кубъяссӧ водзвыв бура артыштӧма: пыдӧсыс гранъя — мед вирыс ачыс визувтіс жӧлӧбъясӧдыс, а сэсся и киссис ортсыӧ пельӧсса розьӧд...
— Ой, петамӧй ывлаас... Ог, ог вермы сэсся... — лӧвтыштіс Надя. — Ой, пӧда татчӧ...
Ми ставӧн петім.
Да дыр видзӧдім дзоридзалысь мылькъяс-ковтысъяс вылӧ.
Ми чӧв олім.
Сэсся подполковник шуис:
— Гашкӧ тэ, Надя, водзӧсӧ немтор нин он кут сэсся видзӧдны?
— Да кыдзкӧ-мыйкӧ эськӧ коліс нин... — мырдысьӧн шуӧ мӧдыс. — Воим нин да...
Сэсся ми пыралім «патологическӧй кабинетӧ», кӧні йӧзлӧн кучикысь кульыштлісны татуируйтӧминъяс.
Кульыштлісны ловъя дырйиыс на.
Сы вӧсна мый «ловъя» кучикыс бурджыка вӧлі нярмӧ да лоӧ нюдзджыкӧн...
Та могысь водзвыв бӧрйылісны бурджыка «рисуйтӧм» мортӧс, вайӧдлісны тайӧ «кабинетас», тшӧктылісны водны кафельӧн эжӧм куйланінӧ.
Сэсся эсэсовец шковгыліс коньӧрлы юрас пу нӧшкӧн, мед сійӧ садьсӧ воштіс — пу нӧшкыс дырнад кучкалӧмысь дзикӧдз нин бонзьӧма...
Та бӧрын живодеръяс пондылісны кульны кажитчӧм кучиксӧ паськыд пуртъясӧн...
Вӧчӧм кучиксьыс вурлісны быдсяма сувениръяс, весигтӧ абажуръяс да дамскӧй сумочкаяс.
Немтор эз вошлы артасьны кужысь кык кока зверьяслӧн.
Весиг жертваяслӧн юрсиыс.
Ставыс чукӧртсьыліс да мунліс делӧ вылӧ.
Парикъяс вылӧ да вольпасьяс вылӧ.
Вӧвлӧм дезинфекционнӧй баракын Надя тувкыштӧмӧн индіс меным юрси нӧб вылӧ, ме бурджыка видзӧдлі и муртса эг горӧд весьӧпӧрӧм вӧсна: юрси чукӧр выліас куйліс нывкалӧн виж бантика вӧсньыдик кӧса.
Ог сэсся ме вермы водзӧ висьтавлыны та йылысь.
Этша колис вынным и видзӧднысӧ тайӧ ужасъясыс вылӧ.
Но ми сулалыштім на Эрнст Тельманлы памятник дорын.
Немец жӧ мортыс.
Ме тыр синмӧн видзӧді сылӧн вына, неуна серамбана чужӧмыс вылӧ.
Тайӧ немецсӧ тані виисны 1944-ӧд воын, август 18 лунлы паныда войӧ.
Сідзи и эз пӧкӧритчы сійӧ фашистъяслы.
Помӧдзыс оліс великӧй Гётелӧн ыджыда шуӧм серти: «<rus>Лишь тот достоин жизни и свободы, кто каждый день идет за них на бой</rus>...»
Быд лун.
Дзик быд лун!..
abu
А ывлаын, миян уліын, пасьталаыс вежӧн мыгӧрасисны дзоридзалысь ковтысъяс да мусюръяс...
И век тадзи вӧвлі...
Тшӧтш и кор тшынасис крематорий...
Кыдзи таысь доймасис сьӧлӧмныс узникъяслӧн...
Тайӧ жӧ ужас!..
Кывны, кыдзи быд лун кусан тэ...
Быд лун кытчӧкӧ вошӧны ёртъясыд...
А кӧнкӧ тэнад эм чужанін, Рӧдина...
Дона да муса йӧз...
А тані тэ — раб, скӧтина...
Тэ эн нин ло морт кодьӧн...
Лёк понъяс век увтӧны...
Сутуга сайын пӧт эсэсовецъяс ошпиянӧн ворсӧдчӧны...
Нӧйтӧны тэнӧ плетьӧн...
Из перйыны мырдысь тшӧктӧны...
Мупытшса заводын пыдзыртӧны медбӧръя вынтӧ...
Кыдзи нӧ татшӧмыс вермис лоны?..
Мыйла нӧ татшӧмыс вермис лоны му вылын?
Йӧз пӧвстын?..
Мыйла нӧ?!
abu
abu
abu
А пыран дзиръяын, кӧрт ворота вылын, гижӧд — <rus>«Каждому — свое»</rus>, «Быдӧнлы — аслас пай».
Сволочьяс!
1945-ӧд вося апрель 11-ӧд лунӧ, пажын кад бӧрын, тайӧ мустӧм дзиръя вылас уськӧдчисны кыпӧдчӧм узникъяслӧн боевӧй котыръяс да и восьтісны вир кисьтана тышын.
Пеж-лёк лагерь, кодӧс эсэсовецъяс дзикӧдз кӧсйылісны пасьвартны, мед дзебны ассьыныс мыжнысӧ, шедӧдіс мездлун.
Кызь сюрсысь унджык морт колисны ловйӧн.
Менам синваӧй ёкмыльтчӧ горшын, кор ме, кӧть нин ылӧсас, зіля серпасавны аслым сійӧ лунся лоӧмасӧ.
Визя робаа йӧз, пӧшти оружиетӧмӧсь, ас вӧчӧм пуртъясӧн, ёсьтӧм напилокъясӧн, этшаник, гусьӧникӧн чукӧртӧм, ас вӧчӧм пистолетъясӧн уськӧдчӧны пуля шерлы паныд...
Но — мынтӧдчыны либӧ кувны!
И сӧмын водзӧ!
Усьӧм ёртъяслӧн шойяс вомӧн — водзӧ!
Водзӧ!
Буретш сійӧ бойыс вылӧ, олӧм да мездлун вӧсна бой вылӧ...
Он вермы морт сьӧлӧмысь дзикӧдз пыдзыртны морт сямасӧ...
Весиг со татшӧм страшнӧй лагерын эз вермыны...
Подполковник висьталіс, мый Германскӧй Демократическӧй Республикалӧн правительство шуис стрӧитны тані Бухенвальдса узникъясӧс казьтылан ыджыд комплекс.
И зэв бур, тадзи кӧ!
Мед йӧзыс му пасьталасьыс воӧны да видзӧдӧны.
Мед ас синнаныс аддзылӧны, мый вермӧ вайны пеж фашизм.
Мед ёнджыка думайтӧны йӧзыс, кор лӧсьӧдлӧны-индалӧны, кыдзи колӧ овны, кодлы колӧ сетны ас выланыс властьсӧ...
Чӧла ми мӧдӧдчим бӧр.
Некод эз сёрнит.
Ми весиг эгӧ видзӧдӧй ӧта-мӧдным вылӧ.
Дерт, быдӧн мыйкӧ сӧмын дзугыля мӧвпаліс ассьыс.
Меным тӧд вылӧ усины подполковниклӧн водзынджык нин шуӧм кывъяс: ставыс пӧ фашист лагерьясын пӧгибнитӧма 11 миллион морт.
Быдса государство мында!
А мӧд мирӧвӧй война чӧжыс пӧ му пасьталасьыс усьӧма 50 миллион морт!
Тайӧс нин весиг вежӧртнытӧ сьӧкыд...
Усьӧмъяс лыдас тшӧтш и менам батьӧ.
А кувсьӧм мамӧ, гашкӧ, и мӧдлаӧ на пырӧ...
А мыйта ловйӧн кольӧмаыслысь, торйӧн нин челядьлысь, пазӧдӧма олӧмсӧ?
Со тэныд и фашизм.
Со тэныд и «высшӧй» раса.
Веймарӧ воигӧн подполковник, воддза пуклӧс вывсяньыс миянлань бергӧдчыштлӧмӧн, небыда юаліс:
— Гашкӧ, ужнайтыштам тані?
Бӧрдӧмысла гӧрдӧдӧм синъяса Надя сӧмын вынтӧма летйӧдлыштіс юрнас.
Меным аслым ӧні эськӧ эз жӧ пыр некутшӧм сёян, ӧні ме эськӧ верми сӧмын садьтӧмӧдз юсьыны.
— Сідзкӧ, Володя, вай гортӧдз тӧвзьыштам, — тшӧктіс подполковник водительлы.
Мӧдыс чӧла довкнитіс юрнас да и содтіс ӧдсӧ.
Гургӧдім Веймарӧд.
Надя, Эзысь кӧлӧкӧльчик, нӧшта ӧтчыд бергӧдчыліс бӧрӧ кольысь карлань, а сэсся виччысьтӧг шыасис начштаба дорӧ:
— Товарищ подполковник, вуджӧдӧй менӧ татысь Россияӧ!
— Мый нӧ друг сідз? — шензьыштіс мӧдыс.
— Вуджӧдӧй!
Ёна кора ме тіянӧс...
Ме ӧні сэсся ог вермы тані...
Некыдз ог кут вермыны... — и сійӧ бӧрддзис ырӧбӧн.
— Ладнӧ, та йылысь гортын сёрнитам...
Ме, дерт, кутшӧмакӧ гӧгӧрвоышті Надяӧс.
Сы вылӧ, шогысла да дойысла нюкырмунӧмаыс вылӧ видзӧдігӧн, менам сьӧлӧмӧ виччысьтӧг бара на сизьдыштісны Диналӧн письмӧысь кывъяс: «Видза колян, мушкетёр!»
А сэсся дыр на, мунігчӧж, часі моз ӧтарӧ точкисны тайӧ шог кывъясыс: видза колян, мушкетёр!..
Прӧщай...
А паськыд, пызан пӧв кодь шыльыд аутобанлӧн ӧтарын и мӧдарын миянлы паныд котӧртіс-воссяліс морт киясӧн ёна пелькӧдӧм Германия; сійӧ быттьӧ вӧлі бергӧдчӧма баннас шонділань да югыдлань, тшӧтш и кольӧм вир кисьтана войналӧн сатӧк дойяснас бергӧдчӧма.
{Юхнин В. В. @ Биа нюр @ повесьт @ Василий Юхнин. Биа нюр @ 1952 @ Лб. 3–61.}
Юхнин Василий Васильевич
Биа нюр
МАТВЕЙ ДЕД
Сеня Майбыров нарошнӧ дыр эз биась жырйын.
Сійӧ ветлӧдліс джодж кузя да наизусть велӧдіс Олег Кошевойлысь рольсӧ: некымын час мысти сылы ковмас выступайтны аслас школаса сцена вылын, кӧні сувтӧдсьӧ пьеса «Том гвардия».
— Том гвардияса членъяс радӧ пыригӧн, — негораа, но сьӧлӧмсяньыс шуаліс сійӧ, — оружие кузя аслам другъяс водзын, рӧднӧй многострадальнӧй му водзын, став народ водзын торжественнӧя клянитча — кыв шутӧг пӧртны олӧмӧ организациялысь любӧй задание...
abu
abu
Кадысь кадӧ Сеня матыстчывліс ӧшинь дорӧ, медым ывлавывса би югӧр улын видзӧдлыны тетрадьӧ, стӧч-ӧ шуавсьӧ.
Сэк жӧ сійӧ кыліс, кыдзи ӧдзӧс сайын мамыс пожналіс пызь, кыдзи, колхознӧй скӧтнӧй дворысь воӧм бӧрын, пыравліс керкаӧ Лена чойыс да майшасьыштіс дедыс вӧсна, коді кӧсйис воны праздник вечерняӧ, но век на эз вӧв.
abu
abu
— Ставыс гӧгӧрвоана, — водзӧ велӧдіс рольсӧ Сеня. — А предатель Фомин йылысь вопрос ме век жӧ сувтӧда торйӧн.
Мӧдам гӧлӧсуйтны штабса быд член ӧтиӧн-ӧтиӧн...
Тюленин, Туркенич, Земнухов, Шевцова, Громова...
Ӧшинь улын, кылӧ, увтыштіс тӧдтӧм гӧлӧса пон.
Сеня видзӧдліс ывлаӧ.
Туй мӧдарса керкаяс пӧлӧн, веськыда кын корӧга сьӧд му вывті, кайис катыдпомлань ружьеа морт.
Водзас и мышкас сылӧн ӧшалісны еджыд кӧчьяс.
Кӧч кыйысь бердіс нин керкаяс сайӧ;
сикт кузяла сярвидзисны столбъяс йылын электролампочкаяс;
ньӧжйӧник шпоракылісны аски кежлӧ ӧшӧдӧм гӧрд флагъяс сельсӧвет керка вылын, сельпо здание пельӧсын;
дзирдаліс биясӧн да кумачӧн средньӧй школалӧн фасад, казьтыліс Сенялы геройлысь роль велӧдӧм йылысь.
Но буретш ӧні эз ло окота репетируйтны, быттьӧ талы мешайтісны сӧмын на аддзылӧм еджыд кӧчьяс.
«Збыль ӧмӧй оз лок талун?
Торксяс ӧмӧй планным?» — думайтіс Майбыров да, неокотасӧ венӧмӧн, бара мӧдіс велӧдны рольсӧ.
Вот сійӧ помалӧ нин лыддьыны текст, зільӧ аддзыны текст серти тӧдчанаджык жестъяс да дзикӧдз вунӧдӧ сы йылысь, мый мешайтіс репетируйтны.
— Генерал, буракӧ, оз тӧд миянлысь народнӧй обычайяс.
Великӧй Октябрьскӧй революция годовщина честь кузя миян йӧз век ӧшлӧны гӧрд флагъяс.
Сенялы кажитчис, мый сійӧ ӧні абу ылі войвывса сиктысь томиник зон, абу ӧкмысӧд классын велӧдчысь-отличник — сійӧ ӧні вӧлі став сӧветскӧй челядьлӧн и гырысьяслӧн радейтана герой Олег Кошевойӧн.
Сыкӧд орччӧн сулалӧ сцена вылын Митя Кушманов, и сійӧ сідзжӧ абу Кушманов, а Тюленин...
— Ёртъяс!
Менам дона ёртъяс!
Мед ми кулам сідзи, кыдзи кулісны миян Рӧдина вӧсна медбур большевикъяс!
Мед ми кулам тысяча пӧв, сӧмын мед нэм чӧж югъяліс му вылын миян великӧй Рӧдиналӧн югӧрыс!..
abu
Посводзын никсыштіс Буско понйыс, дыр волытӧм бӧрын несмела вӧзйысис керкаӧ.
Сенялӧн мамыс, кылӧ, сійӧс лэдзис керкаӧ, меліа сёрнитыштіс сыкӧд.
Сэсся бара воссьыштліс керка ӧдзӧс, тринькерыштіс чер шы.
А Сеня ставсӧ тайӧс быттьӧ кыліс и эз кыв: сійӧ бӧрйис гӧлӧссьыс колана интонация, корсис туянаджык жестъяс, поведениелысь манера, мед кӧть неуна лоны сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн, колӧ чайтны, вӧлі Олег Кошевой аслас благороднӧй олӧм да тышлӧн медбӧръя минутаясӧ.
Ӧдзӧс воссьӧмысь жырйын югдыштіс.
— Сеня, тэ нӧ он кыв али мый?..
Дедыд воис.
— Воис?..
Мукӧд дырйи кӧ, Сеня уськӧдчис дедыслы паныд ичӧтик детинка моз, ӧшйис сылы морӧсас либӧ мӧдіс отсавны пӧрччысьны.
А ӧні первой включитіс жырйӧ би, пуктіс этажерка вылӧ тетрадьсӧ, видзӧдчыштіс зеркалаӧ, абу-ӧ дзугсьӧма юрсиыс, да сӧмын та бӧрын петіс.
Пӧрысь вӧралысь удитӧма нин пӧрччыны вылыс паськӧмсӧ и ӧні пукаліс кӧтшас лабич дорышӧ кыкнан кинас пыксьыштӧмӧн, быттьӧ поліс мудзӧм мыш кусыньтчӧмысь.
Сійӧ вӧлі защитнӧй рӧма материеысь вурӧм дӧрӧма, ас кыӧм ной гача, пими моз вурӧм кучик кӧмкота.
— Видза олан, дона пи, видза! — внукыслы кисӧ воча сетігӧн шыасис дед.
Гӧлӧсыс сылӧн вӧлі мургана, чуньясыс кызӧсь да крукыляӧсь и зэв чорыдӧсь.
— Чолӧм, дедӧ!..
Кушманов Митякӧд ми сэтшӧма тэнӧ виччысям...
— Митякӧд...
Сеня эз велав, шензьыштіс али юаліс дедыс.
Но сійӧ гӧгӧрвоис, мый сёрнитны кыйсьыны вӧзйысьӧм йылысь зэв на водз.
Дед вермас шуны:
«Ог лэдз. Бусколы колӧ шойччыштны».
И оз веж ассьыс кывсӧ.
— Мый нӧ сідз Митяыс менӧ виччысьӧ?
Сеня видзӧдліс мамыс вылӧ.
Мамыс ӧд оз на жӧ тӧд пиыслысь праздник лунъясса план йывсьыс. И сійӧ шуис:
— Талун найӧ выступайтӧны школаын.
«Том гвардия» пуктӧны.
Да ылӧдан ӧмӧй Матвей дедӧс...
Пашкыр синкым увсянь сылӧн синъясыс аддзӧны морттӧ ставнас.
— Тэ дзик нин ыджыд лоӧмыд, ӧтка пи, — шуис Матвей дед да, кажитчӧ, нюммуныштіс дзормӧм тош пырыс. — Отечественнӧй война помасян воӧ тэ вӧлін меным сӧмын тасма вӧньӧдз, а ӧні, видзӧдтӧ, пӧшти верстьӧ морт нин.
— Век вывланьӧ, дедӧ.
abu
Ӧдзӧс дорын тыдовтчис Лена — тыръяя да банйӧм чужӧма ныв.
— Со и дедӧ локтӧма, — шуис сійӧ. — Буретш пӧру.
abu
abu
Пывсян регыд ваймас.
Сеня дінӧ локтіс Буско, вазьӧм нырнас инмӧдчис сы ки дінӧ.
— Гажтӧмчин? — Бусколысь кык пель костсӧ малыштіс Сеня.
Пон мӧдіс ӧвтчыны бӧжнас. — А грамотатӧ ассьыд вунӧдін эн на?
Дедӧ, сійӧ помнитӧ на, мыйӧ ме велӧдлі?
— Помнитӧ.
Уртӧ ваяс кок улӧдзыд, пуктас и куйлӧ.
Он кӧ тшӧкты увтчыны — ланьтас, морт моз гӧгӧрвоӧ.
Буско муніс овчарка понлань.
Сэтшӧм жӧ руд гӧна, кузь гырка, но пельясыс и нырыс дженьыдджыкӧсь, а бӧжыс кӧлач моз чукыльтчӧма.
— Час, ме сійӧс вердышта мыйӧнкӧ, — пачводзлань мӧдӧдчыліс Сеня, но дедыс шуис:
— Уръяс эмӧсь.
Пывсьыны лэччытӧдз, час, ме кульышта найӧс.
— И кӧтшас тувйысь вайис кучик пельпомъяса лазсӧ, перйис сэтысь пызан вылӧ вит ур да анча*.
— Аттӧ, зонмӧ, кутшӧм мича! — анчаӧс киас босьтіс Сеня. — Талунъя жӧ?
abu
— Сы бӧрся вӧтлысьӧм вӧсна и сёрмим Бускокӧд воны гортӧ.
Анча олӧ чув ** моз жӧ вӧр юясын;
сылӧн сьӧдбӧжлӧн кодь чорыд дук, и ур кыйигӧн оз быд пон кутчысь анча дінӧ, мед не торкны ныриссӧ.
Но Буско вӧлі ыджыд сьӧлӧма пон да кутчысис быд зверь дінӧ ӧткодя, медтыкӧ веськалас свежӧй кок туй вылӧ.
* Анча — норка.
** Чув — вурд, выдра.
Матвей дед мӧдысь муніс кӧтшасӧ, босьтіс сэтысь ассьыс нопсӧ, вайис сійӧс пызан вылӧ.
Нопйыс вӧлі ыджыд и зэлыд.
— Тэ, Сенюк, разь сійӧс да перъяв, мый сэні эм, — уръясӧс кульны пуксигӧн шуис дед.
Нопйысь Сенялы ки улас сюри понлӧн кодь кузь гӧна ку. Сеня видзӧдліс дедыс вылӧ, но сійӧ быттьӧ нинӧм эз кӧсйы тӧдны, уръясӧс кульӧм кындзи, сӧмын син бӧжнас гусьӧник видзӧдліс пызанлань да бара нюммуныштіс тош пырыс.
Кузь гӧна зверыс вӧлӧма рысь.
abu
Сылӧн первой петкӧдчис юрыс, сэсся мӧдіс кыссьыны тушаыс; Буско чеччис куйланінысь, сувтӧдіс шоша гӧнсӧ да скӧра мӧдіс ветлӧдлыны джодж кузя — рысьӧс кыйигӧн сійӧ ёна пурсис сыкӧд да век на скӧраліс.
Но тайӧ скӧралӧмсӧ сылысь ӧні некод эз аддзы: мам да чоя-вока видлалісны рысь ку.
— Кутшӧм кузьӧсь сылӧн кокъясыс, мый гырся лапаясыс, а юрыс зэв ичӧт, ыджыд каньлӧн кодь, — шензис Лена.
Сеня мӧдіс юасьны дедыслысь, кутшӧм местаысь да кыдзи лон кыйӧма тайӧ скӧр зверсӧ.
— Бусколӧн прӧмыс, — юрсӧ лэптывтӧг вочавидзис дедыс.
— Лыйны весиг эз удайтчы, ачыс и джагӧдіс.
А местасӧ тэ он тӧд.
Биа нюр дорысь кыйим.
Нопйын ещӧ вӧлӧма кык тулан ку, сьӧдбӧж куяслӧн дзонь кӧртас, уна десятка ур.
Ставсӧ тайӧс лои перйӧма лӧз клеёнкаа пызан вылӧ.
«Навернӧ и пушнина сдайтан сезоннӧй нормаыс тырис дедӧлӧн. — думыштіс Сеня. — Джуджыд лымйӧдзыс ещӧ мыйта кыяс!»
Матвей дед — вӧралысь-отличник, кольӧм во получитіс всесоюзнӧй премия.
Но сійӧ жӧ — Ленин нима колхозын бур колхозник.
abu
Дед видзӧдліс гӧбӧч вывлань:
— Сеня, эстӧні шатьяс эмӧсь.
Лэччӧд найӧс.
Лена котӧртіс ваймӧдны пывсян, мам муніс пачводз дорӧ.
Сеня киысь Матвей дед босьтіс вӧсньыдик шатьяс, ӧтиӧс колис аслыс пысавлыны свежӧй ур куяс, а мукӧдъяссӧ сетіс бӧр.
— Тэныд удж: разяв ур десяткаяссӧ да ур куяссӧ пысавлы шатьяс вылас. Косьтыштны найӧс колӧ.
Локтіс Кушманов Митя.
Сійӧ, тыдалӧ, ӧдйӧ котӧртӧма: мугов чужӧмыс банйӧма, пельясыс быттьӧ ӧгралӧны, нырбордъясыс вӧрышталӧны быд лолыштӧмысь.
Митя вӧлі чийӧб тушаа, но кок йылас сюсь, смоль сьӧд синъясыс быттьӧ век ворсӧдчисны, а сёрниыс тэрыб:
— Матвей дед локтӧма...
О, мыйта урыс!
Рысь?..
А ме школасянь, — сэсся вашнитіс Сенялы: — Сёрниыс вӧлі дедыдкӧд?..
Кушманов тэрмасис не сӧмын сёрнитны.
Школаын учитель юалӧм вылӧ сійӧ ӧтвечайтіс парта сайысь чеччигмозыс на и, колӧ шуны, стӧча.
Контрольнӧй уджъяс вӧчис дас вит — кызь минутаӧн и получайтіс четвёркаяс, но эз кӧ тэрмась, вермис эськӧ получайтны пятёркаяс.
Физкультура вылын — акробат, соревнованиеяс дырйи — водзын мунысьяс лыдын, и, бара жӧ, вермис эськӧ кокниа лоны первойяӧн.
А карикатураяс рисуйтӧ — кынӧм доймытӧдзыд сералан.
— Давай отсась, — вочакыв пыдди шуис другыслы Сеня, и Митя гӧгӧрвоис, мый кыйсьыны мӧдӧдчӧм йылысь дедыскӧд сёрни абу на вӧлӧма.
Вӧлі весиг тешкодь, мый найӧ — ортсысяньыс и характер серти не ӧткодь том зонъяс — дружитісны.
Кыдзи позьӧ донъявны Сеняӧс? «Сизимысь мерайт да ӧтикысь вунды».
Майбыров Сенялӧн и туша тэчасас вӧлі мыйкӧ топыд да лабутнӧй. Ветліс Сеня лайкъялыштӧмӧн, быттьӧ быд кок туй печатайтіс.
Видзӧдлас тэ вылӧ, и тэныд окота видзӧдны сы вылӧ, окота панны сёрни да сёрнитыштны сьӧлӧмсянь.
Ур куяс ӧдйӧ содісны шатьяс вылын.
Сеня юаліс Митялысь, мыйла сійӧ ӧні ветлӧма школаӧ.
— Да, век сы могысь, — ӧвтыштіс кинас Митя.
— Тюленинлы сьӧкыд сёрнитны менам вомӧн...
Дикция кузя Иван Павловичкӧд уджалыштім.
Иван Павлович — Сенялӧн да Митялӧн учитель, велӧдӧ история да литература кузя, а драмкружокын — режиссёр пыдди.
— И кыдзи артмӧ?
— Аддзим условнӧй сигнал. Кор ме сцена вылын вунӧдча да мӧда сёрнитны тэрыба, сэк сцена сайын Иван Павлович ньӧжйӧникӧн тринькерыштас графинӧ кучкӧмӧн...
Матвей дед нем виччысьтӧг серӧктіс:
— Тэ нӧ, Митя, ворсан жӧ спектакляс?
Кык друг видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас: вӧлі гӧгӧрвоана, мый старик ньӧти оз пыдди пукты Митяӧс.
«Том гвардия» романсӧ ӧд Матвей дед лыддьыліс и гӧгӧрвоӧ, кутшӧмӧн колӧ лоны сцена вылын Сергей Тюленинлы.
Митя синъясын югнитіс ӧбида.
— Да, Матвей дед, — шуис сійӧ тэрмасьтӧг, — спектакльын ме ворса жӧ. — И, Сеня вылӧ видзӧдӧмӧн нин, сідз жӧ лабутнӧя содтіс: — Ми эськӧ ёна вӧлім радӧсь, тэ кӧ, Матвей дед, волін постановка выланым.
Дедлы мыйлакӧ эз сюрны кывъясыс.
Сійӧ первой неногӧн кызӧктіс, чӧв помаліс ур кульӧмсӧ, кусӧ пысаліс шать вылӧ, яйсӧ нуис кӧтшасӧ да сетіс Бусколы.
— Пасибӧ бур кывйыд вылӧ, Митя, — шыасис медбӧрын дед. — Сӧмын ӧд ме талун ёна мудзи.
Меным эськӧ ӧдйӧджык паччӧрӧ.
Гажӧй быри сыысь.
Сеня отсыштіс другыслы:
— Тэ, дедӧ, удитан на ставсӧ вӧчны миян спектакль заводитчытӧдз — пывсьыны и шойччыштны.
Спектакльыс лоӧ торжественнӧй заседание бӧрын.
Таысь кындзи, оз ков вунӧдны: праздникыс таво куим лун чӧж.
А праздник бӧрас, дедӧ, сельсӧветлӧн сессия воссьӧ.
Тэныд, кыдзи депутатлы, и праздник бӧрас на ковмас эновтчыны вӧрад кайӧмысь.
— Ладнӧ, сідзкӧ, — вочавидзис дед да Сеня киысь босьтіс ур куясӧн тыр шать. Матвей дедлы ӧні вӧлі окота висьтавны томйӧзлы мыйкӧ интереснӧйӧс. Сійӧ пыркнитыштіс шатьсӧ — ур бӧжъяс ворсыштісны вӧнь тугъяс моз.
— Мыйяс ӧшалӧны шать вылас? — мудерамоз юаліс сійӧ.
— Ур куяс.
— А кыдзи шуӧны комиӧн кӧпейкаяс?
— Уръясӧн.
— Сідзкӧ, мый артмӧ? — быттьӧ ассьыс юаліс дед да ачыс жӧ и вочавидзис: — Ӧтка ур — посни сьӧм пыдди, уръясӧн тыр шать — шайт пыдди.
Тадзи вӧвлӧма важся комияслӧн.
Тӧдчис, Матвей дед вӧлі дӧвӧлен.
Синъясыс сылӧн читкыртчыштісны, тошка чужӧмыс лои мелі.
«Вот эськӧ ӧні панны сёрни вӧравны вӧзйысьӧм йылысь, — думыштіс Сеня. — Сӧмын вот мыйсянь заводитны, мед эськӧ дедӧ сӧгласитчис сетны Бускосӧ, ружьесӧ да дрӧб-порохсӧ?»
— Тэ, дедӧ, шуин, мый рысьтӧ кыйин Биа нюр дорысь? — юаліс сійӧ. — Мыйла нюрыс шусьӧ биаӧн?
— Мыйла шусьӧ биаӧн?.. — внукыс вылӧ видзӧдліс дед да бӧр копыртчис кульны анчаӧс.
Пуртыс сылӧн вӧлі лэчыд — не сійӧ ыджыд пуртыс, кодӧс вӧралысь новлӧдлӧ пуртӧсын тасмаӧ ӧшӧдӧмӧн, а ичӧтик — и тайӧ пуртторйӧн сійӧ быттьӧ ворсіс.
Вожӧдіс нин анчалысь бӧр кокъяссӧ, кульыштіс лапаяссӧ, сэсся дзоньнас кокъяссӧ, кутчысис бӧж дінас... — Хм.
Мыйла сійӧ шусьӧ Биа нюрӧн?..
Тайӧ, пӧжалуй, сідзжӧ интереснӧ лоӧ тіянлы.
Митя босьтіс киас рысь ку да, сійӧс видлалігмоз, лӧсьӧдчис кывзыны.
Но сэк жӧ Буско эновтіс ассьыс медбӧръя урджынсӧ да скӧрысь матыстчис Митя дінӧ. Сылӧн бара сувтіс шоша гӧныс, синъясыс тӧдчымӧнъя гырдмисны, став аслас поведениеӧн быттьӧ кӧсйис висьтавны Митялы:
«Пукты бурӧн, пукты. А то сійӧ, тӧдан, кутшӧм.
Сылысь пиньяссӧ ме аслам кучик вылын тӧдмалі».
— Ок и скӧр вӧлі рысьсӧ джагӧдігӧн, — Бусколань довкнитіс юрнас Матвей дед. — Сутки джын весиг сёйны эз вермы...
А Биа нюрыдтӧ — сійӧ зэв ылын, менам мӧд керка сайын.
Ме тэнӧ, Сеня, сэтчӧдз некор на эг нулы.
Некод оз тӧд, кӧні тайӧ нюрыс заводитчӧ, кӧні помасьӧ.
Вит ю сэсянь заводитчӧ и витнанныс визувтӧны разнӧйлаӧ: ӧтияс — войвылӧ, мӧдъяс — лунвылӧ, коймӧдъяс — асыввылӧ либӧ рытыввылӧ.
Анча дінысь мӧдіс ӧвтны буретш сійӧ клящӧй дукыс, кодысь ӧтдортчӧны понъяс.
— Вомтӧ кӧть кляптав тайӧс кулигӧн, — эз вермы кутчысьны элясьыштӧмысь Матвей дед да водзӧ висьталіс Биа нюр йылысь: — Ті, дерт, онӧ эскӧй, да и ме, пӧрысь морт, ӧні ог жӧ эскы, но коркӧ эскылі, эскылісны ставӧн: сійӧ нюрыс нимавліс лёк славаӧн.
— Кыдзи лёк славаӧн?
— Да, сідз жӧ. Вӧрса мутияслӧн главнӧй оланіныс быттьӧкӧ сэні вӧвлӧма.
— Центрыс, позьӧ шуны, — шмонитыштіс Сеня.
— Центр не центр, а эз унаӧн важӧн смелмӧдчывлыны вӧравны тайӧ нюр дорӧсъясын.
Ме ог нин шу — нюрас, сылӧн діяс вылын, — тӧдчӧдыштіс дед.
— А коді эз кӧсйы лоны полысьӧн, — юрнас мынтысьліс...
Да, зонмӧ, быдторйыс вӧвлі.
Весьӧпӧрӧмӧн волывлісны гортас Биа нюр дорын вӧралысьяс либӧ дзикӧдз эз волывны...
Но водзӧ висьтавны лои некор: пырис Лена, мӧдіс тэрмӧдлыны дедсӧ да Сеняӧс пывсьыны лэччыны.
Да и Сенялы вӧлі некор кывзыны мойдъяс: сылы регыд ковмас мунны школаӧ.
— Тэ вот мый, Митя, — гусьӧн шӧпкӧдыштіс другыслы Сеня, — сёрмышта кӧ, энӧ тӧждысьӧй сэні, ме локта.
Меным ӧні сёрнисӧ колӧ нуӧдны дедӧкӧд сэтшӧм ногӧн, мед сійӧ сӧгласитчис лэдзны миянӧс вӧравны аски асывсянь.
...Пывсян небзьӧдіс Матвей дедӧс.
Чай юигӧн Сенялӧн мамыс сетіс дедлы винатор, и пӧрысь лысьӧм лои ещӧ на кокниӧн, долыдджыка мӧдіс ветлыны сӧнъясӧд шоналӧм вир.
— Сідзкӧ, тэ, Сенюк, талун ворсан, позьӧ шуны, главнӧй рольсӧ, — шуис дед, кор Сеня мӧдіс пасьтасьны.
И ошкӧмӧн нин содтіс: — Тӧдса Олег Кошевойкӧд, тӧдса.
Сылысь роль ворсны, вокӧ, колӧ став сьӧлӧмсяньыд.
И овны колӧ велӧдчыны налысь.
Да-а.
Овны колӧ на моз — повтӧг да честнӧя, народлы пӧльза вӧчны думайтӧмӧн.
Сеня меліа видзӧдліс дедыс вылӧ:
— Аттьӧ татшӧм велӧдӧмсьыд, дедӧ.
А спектакль вылӧ ми тэнӧ мӧдам виччысьны.
— И заводитліс нин петны.
Но старик мыйкӧ кӧсйис на висьтавны:
— Сідзкӧ, Сенюк, тэныд ёна окота ветлыны вӧрас? — юаліс сійӧ да сэк жӧ тэрмасьыштіс шуны: — Том дырйи ачым сэтшӧм вӧвлі — праздник лунъястӧ гортын эг пукавлы, век ветлӧдлі пищальӧн.
Вӧралӧмыд, зонмӧй, вайӧ пӧльза не сы мында кынӧмыдлы, мыйта вежӧрыдлы да здоровьеыдлы...
Сӧмын вот Бускотӧ шойччӧдтӧм лоӧ.
Гашкӧ, не аски, гашкӧ, аскомысь мунанныд?
И, кодыр аддзис Сенялысь недӧвӧльнӧй чужӧмсӧ, содтіс:
— Либӧ, думыштла ещӧ...
А тэ мун, мун школаад.
Ме вола жӧ. — Да заводитіс паськӧм корсьны.
ЮГЫД ВӦР
Аскинас том кыйсьысьяс мӧдӧдчисны гортсьыс кыа петігӧн, но, ыбъяс кузя мунігкості, тайӧ кыаыс паськаліс да джудждаммис, а сылӧн шӧрыс ыпнитіс виргӧрдӧн, быттьӧ помтӧмӧн кажитчысь мӧдлапӧвса вӧр сай дзоньнас ӧзйӧма.
— Лоас тӧла лун, — кыа вылӧ индӧмӧн шуис Сеня.
— Меным тайӧ веськодь — лӧнь кӧть тӧла, — тӧждысьтӧг вочавидзис ёртыс да бара исковтыштіс пужйӧн пызялыштӧм пӧпутнӧй йи кузя, коді артмӧма канаваын. — Главнӧйыс сыын, мый ми тэкӧд мӧдӧдчим.
— Тайӧ, дерт, зэв важнӧ, мый буретш тэкӧд, этатшӧм туристкӧд, мунам.
Митя Кушманов долыда серӧктіс: кутшӧм сэн турист!
Сійӧ пасьталӧма кокньыдик ватник, кокъясас гырысь ботинкияс да гетры, юр вылас важиник фетрӧвӧй шляпа, кодлӧн нӧйтчӧм полеясыс ӧшйӧмаӧсь том зонлы векньыдик пельпомъяс вылӧдзыс.
Митя весиг эз вӧралысь моз ну берданка ружьесӧ.
Черыс мешайтіс ичӧтик нопйыслы, а нопйыс — черыслы.
Бокас Митялӧн бовъяліс полевӧй сумка, кытчӧ сюялӧма дзик тырыс самӧй разнӧйтор: патронъяс, дрӧб-порох, пӧсь кӧвдумъяс, рисуйтчан блокнот, карандашъяс, компас.
— Ветлыны кӧ вӧрӧ, тӧдӧмысь, не куш киясӧн, — шмонитіс Митя. — Чер, пурт да ружье — сійӧ вывті этша.
Куш проза.
Сувтлы кыа фон вылас, рисуйтышта.
Сенялы эз терпитсьы регыдджык пырны вӧрӧ.
abu
Митя мӧдіс кевмысьны:
— Кӧть ӧти минута кежлӧ сувтлы.
Сӧмын набросок.
Вот тадзи...
Вот, вот!..
Ӧти здук...
Буско сулаліс Сенякӧд орччӧн дом йылын.
Сійӧ вӧлі жугыль, тыдалӧ, эз вӧв окота мунны вӧрӧ прамӧя шойччытӧг.
Но рисуйтчысь вӧчис Бускоӧс гажаджыкӧн.
Сійӧ зілис вӧчны мичаджыкӧн и Сеняӧс.
Дерт, тайӧ сӧмын набросок.
Матвей дедлӧн вӧралан шапкаыс Сеня юрын лоас ичӧтджыкӧн, сылӧн жӧ лазйыс — дженьыдджыкӧн, пими моз вурӧм кучик кӧмкотыс — кок сертиыс.
Митя ӧдйӧ рисуйтіс и нюмъяліс.
Сійӧ вежӧрын мӧдіс артмыны мӧд рисунок — карикатура.
Лазйыс лоӧ ещӧ на кузьджык збыль дорсьыс, шапкаыс турун юр кодь, ош кыян пуртыс, коді ӧні ӧшалӧ пуртӧсын шуйга бокас, лоас сабля ыдждаӧн, а двухстволкаыс, мӧдарӧ, — чача кодьӧн.
Тайӧ карикатурасӧ Митя сетас ӧтувъя школьнӧй стенгазетаӧ, кӧні уджалӧ редколлегия составын художникӧн.
— Истӧгтӧ босьтін, Митя?
— Истӧг?.. — дрӧгнитіс Кушманов да ӧдйӧ мӧдіс лукйысьны зепъясас, полевӧй сумкаас.
— <ns>Ла-а-аднӧ</ns>, — нюжӧдыштіс Сеня. — Менам эм.
Мӧдӧдчим водзӧ. А то дзик лунъюгыд лоас.
Аддзан, сиктнымлӧн бияс муртса нин тӧдчӧны.
abu
Сикт тасянь тыдаліс кыалӧн шуйга борд улас.
Сійӧ збыльысь кажитчис кусӧмӧн, кӧть эськӧ би вӧлі выключиттӧм на.
Столбъяс йылын лампочкаяс тӧдчисны кусысь кодзувъяс моз.
— Сэні регыд лоас гажа, — быттьӧ жальпырысь шуис Митя. — Митинг, демонстрация...
Сеня та вылӧ нинӧм эз шу: мӧдӧдчӧма кӧ, колӧ мунны.
Митя вӧтчис ёртыс бӧрся и друг думыштіс ас йывсьыс, мый сыын зэв на уна челядьруыс.
Но ӧд Митя Кушманов вермӧ нин лоны и сэтшӧмӧн, кутшӧмӧн кӧсйӧ.
Омӧля ӧмӧй артмис Сергей Тюленинлӧн рольыс?
Спектакль бӧрын весиг Матвей дед шуис Митялы: «Эг виччысь ме тэсянь татшӧм бура ворсӧм.
Молодец!»
И таысь Митя Кушмановлы лои лӧсьыдджын.
Вӧр туй вӧлі кын жӧ.
Нырбордъясӧ чазгис кӧдзыд.
Сеня лэдзис повод йылысь Бускосӧ да мӧдіс шутьлявны понйыслы бур кыйсьысь моз — кузя нюжйӧдлӧмӧн, фигуристӧя.
Вӧралысь пон ветлӧ-корсьӧ татшӧм шутёв шыӧ.
Вӧрыс ӧні кажитчис водз ар серти дзик мӧд кодьӧн.
Лэчтуй сиавны да кыйны дедыскӧд ветлігӧн Сеня прӧйдитліс таті унаысь нин и сылы сэки кажитчывліс, быттьӧ мунӧны веж вӧрӧн гӧгӧр тупкӧм коридорӧд.
Дружнӧя шумитісны кыдзьяс, пипуяс; туганъяснас довкйӧдлігмоз налы отсасисны козъяс да ньыв пуяс; вына увъяснас ӧвтчисны, быттьӧ дирижируйтісны, великан-пожӧмъяс.
Вӧрлысь гожся сьыланкывсӧ вынсьӧдіс сылӧн жӧ музыка, пармалысь музыкасӧ озырмӧдіс аслас жӧ сьыланкывныс.
Вӧлі мыйкӧ дружнӧй да гажа, кыпыд и таинственнӧй. Весиг лэбачьяслӧн горалӧмыс кажитчис ӧтувъяӧн вӧр шыкӧд.
Ӧні ставыс тайӧ кытчӧкӧ вошӧма.
Веж паськӧмсӧ дзикӧдз пӧрччӧм сійӧ жӧ кыдзьяс, пипуяс сулалісны ӧта-мӧд дінсьыс торйӧн-торйӧн; ас кежсьыныс чӧла думайтісны козъяс; нинӧм эз интересуйт дирижёр-пожӧмъясӧс.
Войвыв парма тайӧ асылӧ сулаліс мыйкӧ быть лоантор виччысьӧмӧн — стрӧг да пӧкӧритчыны дась.
Сэк жӧ сійӧ вӧлі шензьымӧн югыд да гора, и кажитчис, быттьӧ сылӧн абу кольӧма талун кежлӧ ни ӧти решиттӧм вопрос да та вӧсна, шыасьлас кӧ, — зэв яснӧя, тыр гӧлӧсӧн.
Буретш тадзи яснӧя да тыр гӧлӧсӧн кылыштіс Бусколӧн увтыштӧмыс.
Сійӧ, тыдалӧ, воис урлӧн коль идасӧ * и бура эз на тӧд, суӧдіс-ӧ асьсӧ урсӧ.
Лолі дыркодь лӧнь.
Но Буско эз весь ов.
Сійӧ ӧні ӧдйӧ котраліс идас гӧгӧр — вӧчаліс вӧрӧд кытшъяс — первой паськыдджыкӧс, сэсся ӧтарӧ векньыдджыкъясӧс.
Ур некытчӧ абу мунӧма.
* Идас — места, кӧні ур выльӧн на килльӧма коль.
Кыйсьысьяслы ковмис кежны туй вывсянь вель ылӧ.
Налӧн мунӧм шыыс вӧлі гора жӧ — няжгис кын косӧн кокувса важ кор да лякбадь, шарӧдчис вӧрзьӧдӧм леторос, чегъясисны увъяс.
Буско увтіс дзор козйӧ.
Гӧгӧрыс вӧліны сэтшӧм жӧ гырысь козъяс да нэмӧвӧйся кыдзьяс.
Кокулыс тані вӧлі кузь нитшка, и быд тувччӧмысь кын нитшкыс ярсмунышталіс.
Кок туй тӧдчис юждытӧм лым вылын моз.
— Давай, Митя, тышкалышт, — коз гӧгӧр кытшовтӧм бӧрын тшӧктіс Сеня.
Сійӧ ичӧтысяньыс ветлывліс кыйсьыны дедыскӧд и ӧні ставсӧ вӧчис дедыс моз, сувтіс сэтшӧм местаӧ, кысянь медся бура тыдалӧ козйыс. — Сӧмын тэ первой эн ёна кучкы.
Сеня тӧдӧ, мый мукӧд дырйи урыс овлӧ улынджык увъяс вылын и вӧтлыны сійӧс сэтысь оз ков, матынджык лыйны.
Митя таӧдз эз на кыйлы промыслӧвӧй уртӧ: дед сылӧн эз вӧв, а батьыс служащӧй, вель дыр уджаліс каръясын да семьянас бӧр воис чужан местаясас регыд на.
Веськӧдлӧ леспромхозӧн.
Но Митя ичӧтнас вӧтлысьліс ас кодьясыскӧд гожся уръяс бӧрся и ӧні тӧдіс, мый колӧ вӧчны, — чер тышкӧн муртса кучкис козйӧ.
— Ёнджыка, — командуйтіс Сеня. — Ещӧ ёнджыка!
Ур быттьӧ эз вӧв, эз вӧрзьышт козлӧн ни ӧти ув.
Гашкӧ, сійӧ абу тайӧ козйын?
Но Буско увтіс сӧмын тайӧ пуӧ.
— Волы менам местаӧ. Сувт и видзӧд йылас.
Тышкалышта ме.
Найӧ вежсисны местаяснас.
Митя лӧсьӧдчис лыйны, а пидзӧсъясыс,кылӧ, неуна дрӧжжитісны, дерт, эз полӧмла — сідз прӧста;
он ӧд тӧд: урыс тыдовтчас и ковмас лыйны, либӧ лыян да он инмы...
Козйыслӧн діныс вӧлі кыз, кык мортлы сывъявмӧн.
Кыдз позьӧ вылітіджык Сеня лӧсыштіс кырсьсӧ да став вынсьыс тышкалыштіс.
— Вӧрзис! — горӧдіс Митя. — Ӧти ув вӧрзьыштіс, пӧшти йылас.
Лыйны?
— Бура кӧ аддзан урсӧ, лый.
Сенялы вӧлі окота, мед первойӧн лыяс Митя.
— Асьсӧ ог аддзы...
— Сідзкӧ, видзӧд.
Ещӧ кучка.
Чорыда тышкыштӧмысь ур ӧдйӧ петыштіс ув вылӧ, но эз сувт, чеччыштіс орччӧн сулалысь кыддзӧ, котӧртыштіс увъяс кузяыс да сідз жӧ сувтлытӧг пуаліс мӧд козйӧ.
Ставыс тайӧ вӧлі сэтшӧм ӧдйӧ, мый Буско муртса удитіс тяв-тявкерны да уськӧдчыны, Сеня — босьтны ружье, Митя — нуӧдыштны ружье стволсӧ ур бӧрся да лыйны козъяс нин.
Лыйӧм шыысь вӧр горӧдліс йӧлӧгаӧн, пон мӧдіс увтны чорыдджыка.
— Козйыслысь увсӧ кӧсъян уськӧдны?
Сеня ӧні сулаліс ёртыс дінын да сюся видзӧдіс, кыдзи ур кайис пу кузя дзик йылас. . .
— Мыйла нӧ увсӧ?
— Кыдз мыйла? Урыс вӧлі кык метр сайын нин, кор тэ лыйин чеччыштӧм местаас.
Сеня друг орӧдіс ассьыс сёрнисӧ, эз вештыв синсӧ коз йылысь, топӧдіс пельпом бердас двухстволкалысь прикладсӧ и... лыйис.
Здук кежлӧ ставыс лӧньыштліс: эз нин юргы лыйӧмлӧн йӧлӧга шы, тшӧкмуніс понлӧн гӧлӧс, кыйсьысьяс чӧла видзӧдісны.
Буско легнитыштіс бӧжнас да нимкодя увтыштіс.
Сійӧ сулаліс коз улын и, дерт, эз аддзы, мый вӧчсьӧ вылын, но сійӧ «аддзӧ» пельяснас: понлӧн пельяс кылӧны морт пельяс дорысь унапӧв ёнджыка; понлӧн эм нырис, и сійӧн сідзжӧ «аддзӧ» синъяс дорысь не омӧльджыка.
Мӧд ногӧн кӧ, Буско тӧдіс нин, мый ур мӧдас усьны, и лӧсьӧдчис кутны сійӧс.
И збыльысь, самӧй коз йылас мыйкӧ сьӧкыда вӧрзьыштіс, лайкмуныштіс да тіралыштіс вӧсньыдик ув.
Сэсся тыдовтчыліс урлӧн еджыд кынӧмыс.
Здук мысти ур усьыштіс, но бӧр кокъяснас кутчысис увйӧ да ӧшйис, быттьӧ выль вося ёлка вылын чача.
Сылӧн гӧныс лӧсталіс шонді югӧр улын, водз кокъясыс корсисны кутчысянін.
Друг бӧр кокъяссьыс быттьӧ мыйкӧ орыштіс, и ур мӧдіс быгыльтчыны лыс лап вылысь лыс лап вылӧ.
Буско ӧні нимкодя увтіс да чеччаліс усьысь зверлы паныд, а Митя думыштіс: «Вот кӧні темаыс — рисуйтны».
— Татчӧ вай! — Бусколы тшӧктіс Сеня.
Ур вӧлі шоныдик да лигышмунӧма.
Дедыс моз жӧ Сеня пӧльыштіс урлы гӧнас — ӧтилаӧ, мӧдлаӧ, небыдик гӧн пыр быдлаын тыдовтчыліс еджыд кучик.
— Самӧй первой сорт...
— Нолтӧ, видла, — эз терпитсьы Митялы.
Сеня моз жӧ сійӧ мӧдіс пӧлявны ур гӧнӧ...
Мӧдысь Буско увтіс пипуа давйысь. Кушмӧм увъяс вылын ур тыдаліс зэв ылысянь.
Лыйис сійӧс Митя.
Тайӧ урсӧ кыйӧм бӧрын туй вылӧ петігӧн найӧ веськалісны пыльӧмӧ шедӧм кӧч вылӧ.
Митя радпырысь горӧдіс: Прӧстӧ везитӧ миянлы! — да уськӧдчис босьтны кӧчӧс, но чурка да краж костӧ топалӧм кӧч некыдз эз шед.
Сійӧс вӧлі колӧ босьтны кражсӧ лэптӧм бӧрын.
Майбыров Сеня видзӧдіс Митя Кушманов вылӧ шензьӧмӧн, быттьӧ эз кӧсйы эскыны аслас синъяслы.
Но Митялы вӧлі некор тӧдмавны Сенялысь думсӧ, сійӧ тэрмасис босьтны кӧчӧс, тэрмасис сёрнитны:
— Свежӧй кӧч яй, тӧдан кӧ...
Да ещӧ мӧс выйӧн жаритны.
Оз мешайт, дерт, луктор... Ичӧтика переч...
Мамӧ миян пуктывлӧ лаврӧвӧй лист.
Ок и чӧскыд — кывтӧ ньылыштан!...
Кӧч пыльӧм — дзонь сооружение.
Сійӧ вӧчсьӧ лапъя коз улӧ, мед оз тыр лымйӧн тӧвнас.
Коз бердӧ вӧчсьӧ вӧсни бадьясысь садӧк.
Садӧк вомӧ пуктыссьӧ пес чурка, а вылас сы кызта жӧ краж лэптыссьӧ кӧч тӧрмӧн судта, октыссьӧ пипу увйӧн, и кӧч шедӧ краж улӧ, кор курччас тайӧ пипу увсӧ.
Митя лэптіс нин кражсӧ, босьтіс коскӧдыс лямӧдӧм кӧчӧс.
— Сійӧ из кодь кын.
Первой ковмас сывдыны, сэсся кульны...
Тэ ӧд мастер сійӧс кульнысӧ.
Шыд миян лоӧ дзик праздник лунся кодь... — И тшӧкмуніс висьталігкостіыс: сійӧ аддзис ёртыслысь чужӧмсӧ.
— Эк, тэ!.. — пинь пырыс сӧдзӧдіс Сеня. — А ещӧ Сергей Тюленинӧс ворсін...
Митялӧн чужӧмыс первой ыпнитліс гӧрд краскаӧн, сэсся кыдзкӧ зэв ёна бледӧдіс.
Кӧчыс быттьӧ мыніс кисьыс, уси му вылӧ.
— Тэ тӧдан, мый ӧні вӧчан?..
Но сыын и делӧыс, мый Митя и ӧні на бура эз вежӧрт, мыйын сылӧн вӧлі мыжыс.
А бледӧдіс, кажитчӧ, куш сы вӧсна, мый сьӧлӧмас бытшкыштісны другыслӧн бӧръя кывъясыс.
— Мыйла тэ тайӧс...
Тюленинсӧ? — гӧрддзасьӧм гӧлӧсӧн юаліс Митя.
— Тюлениныд честнӧйджык вӧлі тэ дорысь.
Сійӧ эськӧ эз мӧд гусясьны тэ моз...
— Гусясьны?!. — шӧпкӧдыштіс Митя.
И Сенялы друг лои окота серӧктыны: Митя збыльысь оз тӧд, мый вӧчӧ.
Но Сенялы тӧдса кыйсьысьяслӧн закон, коді кажитчис сылы священнӧйӧн — да, да, священнӧйӧн! — не вӧрзьӧдны йӧз лӧвушкаӧ шедӧм зверь-пӧтка.
Тайӧ гижтӧм законыс вуджис коми вӧралысьяслӧн поколениеысь поколениеӧ, вуджис сійӧ и Сенялы аслас дедсянь.
Не сӧмын вӧрзьӧдны да не босьтны, но, закон серти, колӧ вӧлі шедӧмторсӧ ещӧ кранитны, мед сійӧ эз травитчы.
Митялы, буракӧ, вӧлі сэтшӧм ӧбиднӧ гусясьысьӧн сійӧс нимтӧмысь, мый сьӧд синъясыс мӧдісны вазьыны.
— Ме некор на нинӧм эг босьтлы йӧзыдлысь, — заводитліс Митя, но другыс сылӧн вӧлі неммиритчытӧм.
— А тайӧ?..
Кыйсьысь, гашкӧ, вежон чӧж ветлӧдліс вӧрӧд, вӧчаліс пыльӧмъяс, надейтчӧ кыйны кӧч, локтас кыйны и...
пыльӧм дінас волӧмаӧсь гусясьысьяс...
Тэ тайӧс гӧгӧрвоан али он?..
Мый эськӧ шуин тэ, пыльӧмыс кӧ вӧлі вӧчӧма тэӧн, а кыйны кутіс мӧд?
Митя сэсся нинӧм нин эз вермы шуны татчӧ. Сійӧ мӧдіс пуктыны кӧчсӧ бӧр местаас.
— И тадзи оз артмы, — сувтӧдіс сійӧс Сеня. — Босьтлӧма кӧ шедӧмторсӧ, бӧр оз пуктывны лӧвушкаӧ...
Сійӧс колӧ ӧшӧдны, мед оз сёйны зверьяс... — И дзик нин мӧд гӧлӧсӧн юаліс: — Кӧвтор эм тэнад?
— Кӧвтор?..
Час, корсьла...
Сеня ӧні видзӧдіс ёртыс вылӧ да аддзис, кыдзи сылӧн чужӧмыс бӧр югдыштіс, кыдзи лытӧмӧн кажитчысь тэрыб киясыс ӧдйӧ лукйысисны палевӧй сумкаас, сэсся ичӧтик нопъяс, но лишнӧй кӧвтор некӧн эз вӧв. Митя век жӧ пикӧ эз во: сійӧ ньӧти жалиттӧг вундіс ноп юрйывсьыс шнурсӧ.
— Кӧрталам бӧр кокӧдыс да ӧшӧдам со эсійӧ ув вылас, — заводитіс отсасьны Сеня.
И кодыр кӧч мӧдіс нин ӧшавны коз улын, кыкнан ёртыслы лон сэтшӧм долыд, мый на костын лолӧм лӧсьыдтӧмыс быттьӧ абу и вӧвлӧма.
— Ми вот ещӧ мый вӧчам, — нюммуніс Сеня, — записка колям.
Вайлы бумагатор да карандаш.
Митя ещӧ на тэрыбджыка корсьыштіс бумага да карандаш.
«Ноябрь 7-ӧд лунӧ таті прӧйдитісны вӧралысьяс — Кушманов Митя да Майбыров Сеня», — гижыштіс Сеня да чургӧдіс Митялы бумагасӧ.
— Кырымась.
Найӧ паныдасисны воча син.
— Ме
— Дерт жӧ тэ...
Кырымасигас Митялӧн ёна вӧрисны чужӧм мускулъясыс, быттьӧ сэтшӧм сьӧкыд вӧлі пуктыны кырымпассӧ.
Окота вӧлі шуны куш ӧти фраза сы йылысь, мый Сеня настоящӧй друг, но бара жӧ вӧлі сьӧкыд тайӧс шунысӧ.
Отсӧг вылӧ воис Буско.
Сійӧ, кылӧ, бара мӧдіс увтны ур, и Сеня тэрмасьыштіс:
— Мӧдӧдчим.
— Мӧдӧдчим, — кыдзкӧ кызігсор шуис Митя да гусьӧник чышкыштіс синвасӧ.
Кык друг весиг эз казявны, кыдзи мӧдіс кыпӧдчыны тӧв, заводитіс шумитны вӧр.
Тайӧс найӧ вежӧртісны сӧмын выль ур кыянінын: козъяс ёна шувгисны тӧв ӧдӧбъясысь.
— Ме тэныд шулі — лоас тӧла, — ур кыйӧм бӧрын казьтыштіс Сеня. — Ӧні некутшӧма оз позь лэдзны Бускоӧс ас дінысь.
Ылӧ мунас — вермам не кывны сылысь увтӧмсӧ.
Но Буско и ачыс эз мӧд ылӧ мунны туй дорысь.
abu
abu
Туй кузя мунігӧн вӧралысьяс воасны Матвей дедлӧн первойя кыйсян керкаӧ водзджык на.
— А ми сэні, керка дінас, видзӧдлам, мый вӧчны водзӧ.
Гашкӧ и мӧд керкаӧдз пызйыштам.
Давай первой делӧ сёйыштам.
abu
Сирӧд мыр дінӧ найӧ биасисны.
Би водзӧ пуктісны шонтыны пирӧгъяс, шаньгаяс.
Праздник кежлӧ пӧжалӧм нянь пыр жӧ мӧдіс пуны выйӧн да банйыны биысь.
Вылыссяньыс сійӧ косьмыштас, сёйигӧн вомад кылыштас тшын дук.
abu
abu
Митя куйліс би дорын гырддза вылас, Сеня пукаліс.
Сир дука тшын шыбласис то ӧтарӧ, то мӧдарӧ, юр весьтын шувгисны пожӧмъяс, частӧ усялісны кольӧм вося кольяс.
— Пионерскӧй лагерын моз! — гажаа шуис Митя да гыжйыштіс быттьӧ не балябӧжсӧ, а шляпаыслысь лонтӧм полесӧ. — Оз тырмы котелок...
Тӧдан, кутшӧм чӧскыд ывла вылын пуӧм шыдыд?..
Да ещӧ свежӧй яйысь.
Сеня нюммуніс.
— Кӧчыд век оз вун?
И менам оз вун.
Ме ӧні весиг чайта, мый пыльӧмыс вӧлі дедӧлӧн.
Митя ӧвтыштіс кинас:
— Бурджык не казьтывны.
— Сійӧ вернӧ: сӧвесть колис сӧстӧмӧн.
Дерт, кӧчсӧ вермим босьтны, сёйны, и некод эз тӧдлы.
Но кытчӧ воштысян аслад сӧвестьсьыд?
— Ми вӧчим правильнӧ, — зілис помавны та йылысь сёрнисӧ Митя. — Пыльӧмыс кӧ дедыдлӧн, дедыд и аддзас миянлысь записканымӧс.
Тайӧ ӧмӧй омӧль?..
Ми жӧ эгӧ тӧдӧй, мый кӧчыс сылӧн.
— Первойсянь тӧдчӧ — тэысь лоас бур кыйсьысь, — шмонитыштіс Сеня и сэк жӧ лэптыштіс кисӧ. — Тэ кылін?..
Кӧнкӧ сьӧла эм матын.
Сійӧ ӧдйӧ перйис лаз водзсьыс сьӧла пискан да пискалыштіс сійӧн. Вӧсньыдик шы, быттьӧ тыдавтӧм сунис, нюжалыштіс пожӧм яг кузя.
И сэтшӧм жӧ вӧсньыдик сунис кодь шы бӧр воис яг дорсянь.
— Ай сьӧла, — ружьесӧ киас босьтігӧн вашкӧдыштіс ёртыслы Сеня. — Меным колӧ энь ног пискавны.
Вермас ачыс воны татчӧ.
Ло дасьӧн. Сувт неуна бокӧджык. Ме мӧда пискавны важ местасянь.
Сьӧла пискаліс воча зэв окотапырысь: эньсӧ, тыдалӧ, воштылӧма важӧн нин. Но друг сійӧ ланьтіс.
Вӧрлӧн шум пыр сэсся кылыштіс борд шы, а здук мысти кыйсьысьяс аддзисны, кыдзи пожӧмъяс костті налань лэбис неыджыд сера пӧтка.
Сьӧла пуксис пожӧм киль ув* вылӧ, Сеня юр весьтӧ.
* Киль ув — важ кос ув.
Сьӧла тюрӧбтіс и ставнас лои сэтшӧм важнӧй, быттьӧ тайӧн кӧсйис висьтавны энь сьӧлалы, кодӧс чайтіс татысь: тэнад кавалер пӧ воис! Кӧні сэтшӧм дыр дзебсясян, донаӧй?..
Сеня эз лысьт вӧрзьӧдыштны кисӧ ни коксӧ, виччысис Митялысь лыйӧм.
Но Митя первойысь на аддзӧ татшӧм матысянь ловъя сьӧлаӧс и аслыс тӧдтӧг быттьӧ вунӧдчыштліс пезьдӧдны куроксӧ.
Сьӧлалӧн щӧка улыс смоль сьӧд, юр вылас гӧныс сорса кодь, кокъясыс гӧнаӧсь самӧй гыжъясӧдзыс.
Друг сьӧла дрӧгнитіс, повзьӧмӧн нюжӧдыштіс сьылісӧ, и бара жӧ ставнас вӧчыштіс сэтшӧм поза, быттьӧ кӧсйис чеччыштны пӧсь ӧгыр вылысь.
Но гымыштіс лыйӧм шы...
Киль ув и сьӧла шмоткысисны му вылӧ.
— Но и кыйсьысь! — шензьыштіс Сеня. — Быдӧн пӧсялі виччысигкостіыс.
Та дыра метитчигад тэнад не сӧмын сьӧла — мыр вермас пышйыны.
Митя вашъяліс:
— Ой, мича ӧд сійӧ пукалігас!
Лыйӧм шыӧ скачӧн воис Буско.
Сійӧ окотапырысь отсаліс сёйны шоналӧм нянь да мӧдӧдчис водзӧ, кыдз сӧмын заводитісны нопъясьны том кӧзяева.
Тӧв ӧтарӧ вынсяліс.
Улыс керка дінӧ воигӧн сійӧ мӧдіс шумитны вӧрын сэтшӧм ёна, мый весиг сёрнитны ковмис гораджыка.
Небесаыс заводитіс шылясьны ӧтпомся кымӧрӧн.
Югыд лун мӧдіс кусны.
Сеня таркӧдыштіс пызанӧ — тадзи вӧчлӧ сылӧн дедыс кыйсян керка дінӧ воӧм мысти.
Керкаыс сулаліс шор берегын нэмӧвӧйся пожӧмъяс пӧвстын.
Сійӧс стрӧитӧма бӧръя воясӧ нин да зэв ёна торъялӧ важся кыйсян банькаысь.
Тайӧ вӧлі кык ӧшиня настоящӧй керка — топыда вӧчӧм джоджа, лӧсйӧм стенъяса, кирпичысь тэчӧм плита пача.
Ӧшинь дорын сулаліс пызан, кӧсякас кӧрттув йылын ӧшаліс жӧч лампа, пельӧсланьӧ вӧчӧма морт куим-нёльлы узьлӧм вылӧ нар.
Но узьмӧдчыны кадыс кажитчис водзджык на, и Сеня шуис:
— Ми удитам воны вылыс керкаӧдз.
— Кымын километр сэтчӧдз?
— Коді мерайтіс.
Вит-ӧ-квайт, кӧнкӧ.
Уна вылӧ — сизим.
Ме сэтчӧдз ӧтчыд на жӧ волі...
Но и вӧръяс сэні!
А тані мый...
Став зверсӧ нин кыйӧма.
abu
— Сідзкӧ, мӧдӧдчим, Кошевой ёрт, мӧдӧдчим!
— Ни ӧти минута воштытӧг, Тюленин ёрт!
Вӧр туй векняммис, лои вӧралан трӧпаӧн.
Сійӧ кайис шор пӧлӧн, пӧперегаліс шор чальяс, пожӧма нӧрысъяс, нюжаліс ляпкыдик козъя вӧр пӧвстӧд.
Буско первойсӧ ветліс дыша: тыдалӧ, не сы серти вӧлі мунны татшӧм сёрӧн керка дінысь. Да и збыльысь нин заводитіс рӧмдыны. Но джын туйсӧ мунӧм бӧрын лои збодьӧрджык да увтіс ещӧ ӧти ур.
Урсӧ кыйигӧн дзикӧдз пемдіс.
Том кыйсьысьяс мӧдісны мунны шутьлявтӧг.
Кӧнкӧ водзын дзуртіс пу.
Вӧрлӧн ӧтувъя шум пиын дзуртӧмыс первой кыліс оръясьӧмӧн, быттьӧ баксышталіс вошӧм мӧс либӧ гӧрдліс домалӧм вӧв.
Но кымын водзӧ мунісны, сымын дзуртӧмыс мӧдіс кывны оръявтӧг, а мӧслӧн баксӧм да вӧвлӧн гӧрдлӧм ӧтувтчисны ӧти лӧсьыдтӧм шыӧ, и тайӧ шыыс прӧйдитіс сьӧлӧм дінтіыд дзуртӧмӧн жӧ...
— Туйыс оз вожав?
— Оз.
Вайӧдас миянӧс буретш керка дінӧдз.
— Но сійӧ сэтшӧм векни — тайӧ трӧпаыс. Он и тӧдлы — пышъяс кок увсьыд.
Трӧпа пӧперег куйлысь важ колодаяс, муысь петӧм вужъяс дугдісны тыдавны, и мудзӧм кокъяс век частӧджык мӧдісны конъясьлыны.
Сідзи и виччысь, медым пу увъясыс оз швачкыны синъясад.
Пу дзуртіс орччӧн нин.
Сэн жӧ мӧд пу ёна таркӧдіс кос увъясӧн.
Кымӧра небесаӧдз кыпӧдчӧм пожӧмъяс ыджыд шумӧн ӧвтчисны пемыд пиас став увъяснас и став туганъяснас, быттьӧ некыдз эз кӧсйыны сӧгласитчыны мыйӧнкӧ.
Сенялы усис тӧд вылас первойя лунджынся югыд вӧр, сылӧн чӧвлуныс да матыстчысь кузь тӧвлы пӧкӧритчыны дасьлуныс, и ӧні вӧлі тешкодьӧн кывны да аддзыны рӧднӧй пармалысь тадзи скӧралӧмсӧ.
Вӧлі шуштӧм, но Сеня зілис не повны ни тӧдтӧминса пемыдысь, ни скӧралысь стихияысь, кӧть эськӧ став аслас виръяйӧн кыліс, мый сійӧ ӧні весиг аслыс кажитчӧ зэв ичӧтикӧн, пӧшти коньӧр кодьӧн.
«А мый чувствуйтӧ Митя?
Сійӧ, гашкӧ, каитчӧ нин татшӧм сёрӧн керка дінысь мӧдӧдчӧмысь?
Колӧ юавны».
И Сеня бергӧдчыштіс сы бӧрся восьлалысь Митялань да шуис гораа, мед венны вӧрлысь шумсӧ:
— Кыдзи настроение?
— Зэв кыпыд! — вочавидзис Митя.
Сеня мыйлакӧ эз эскы тайӧ кывъясыслы да мӧдіс сёрнитны водзӧ куш сы вӧсна, мед не сетны Митялы жугыльмыны:
— Коркӧ лоана ыджыд художник Дмитрий Кушмановлы згӧдитчасны и тайӧ здукӧ тӧдмалӧм чувствояс.
А музыкаыс!
Тэ кылан стихиялысь музыкасӧ?
— Кыла, — горӧдіс жӧ Митя. — Меным ӧти морт висьтавліс: художниклы пӧ колӧны не сӧмын краскаяс вернӧя воспринимайтысь синъяс, но и вернӧй пельяс.
Айвазовский картинаяслысь репродукцияяс петкӧдлігӧн сійӧ жӧ мортыс меным тшӧктіс видзӧдны и кывзыны, кыдзи бузгӧ море.
— И тэ кылін бузгӧмсӧ?
— Ме некор на эг вӧвлы море дорын, аддзылі моретӧ сӧмын кинокартинаяс вылысь, и, гашкӧ, кылі шумсӧ ас ног.
Но ӧні, кор ме ачым сюри тайӧ стихияас, быттьӧ выль пӧв кыла тайӧ мореыслысь бузгӧмсӧ.
Сенялы вӧлі окота вензьыны Митякӧд, мый вӧрыс оз шумит море моз, но эз кӧсйы тайӧс вӧчны бара жӧ сы вӧсна, мед не дӧзмӧдны ёртсӧ.
Кӧть кыдз эн сёрнит, а Сеня Майбыров талун старшӧй пыдди!
Став кывкутӧмыс сы вылын.
Колӧ лоны помӧдз асшӧр мортӧн.
Дзуртысь пу, кылӧ, бара мӧдіс то баксыны, то гӧрдлыны.
Сэсся и тайӧ шыыс дугдіс янсавны шувгӧмысь.
— Ылын на керкаӧдзыд?
— Ылын кӧть матын, а водзӧ мунны сэсся оз шогмы.
Ковмас мыйкӧ думыштны.
— Би пестыны да узьмӧдчыны?
— Мыйла нӧ узьмӧдчыны...
Давай, коді тан бурджык кыддзыс.
Сюмӧда биӧн мӧдӧдчам.
— Коді кыдз, коді пожӧм, — нурбыльтіс Митя.
— Нинӧм.
Аддзам.
— Аддзынытӧ, дерт, аддзам да...
Кыдз пу вель дыр эз сюр. Кор сійӧ сюрис, омӧля кульсис сюмӧдыс.
Биӧн нин ковмис корсьны мӧд кыдз пу.
Регыд найӧ мӧдӧдчисны трӧпаӧд лунын моз.
Сюмӧдысь вӧчӧм факел сотчис дзажакылӧмӧн, ыпъяліс тӧлӧн пӧльтӧмысь.
Вӧр мӧдіс ворсны бара на выль рӧмъясӧн.
Би югӧрын артмис выль пейзаж, пуяс костті шӧйтісны вуджӧръяс.
ВӦРАЛАН БАНЬКА
Первойтор, мый шензьӧдіс Митяӧс, сійӧ вӧлі ачыс банькаыс — ляпкыдик, пӧлӧстчӧма, воймӧма.
Сійӧ куткырвидзис гырыськодь понӧльяс пӧвстын, кодъяс быдмӧмаӧсь банька пӧрысьмигкостіыс нин; сы весьтын пемыдас шувгисны нэмӧвӧйся пожӧмъяс, чойгорулын пыр жӧ заводитчис шор адз, и сюмӧда би югӧрын бура тӧдчис, кыдзи козъяслӧн туганъяс зіля копрасисны.
Пызан тані вӧлі лэбулын, и Сеня бара эз вунӧд таркӧдыштны пызанӧ аслас черӧн.
Важъя кыйсьысьяс кӧ, эськӧ, шуисны: ми пӧ воим, керка-матушка, примит гӧстьясӧс, а Сенялы вӧлі прӧстӧ окота сетны морт шы, коді збыльвылас артмис: «Вот и ми воим».
Ывлаӧ, важ бипур местаӧ, пестісны би.
Бипур помъясын сулалісны вожа бедьяс, на вылӧ пуктӧма пӧперега бедь, а сы вылын ӧшалісны таганъяс.
— Оз тырмы ещӧ котелок, — би дінын ноксигӧн шуис Митя. — Пуантор миян тэкӧд эм.
Мый ещӧ колӧ!..
— А котелокыс кӧ абу банька дінас? — нарошнӧ юаліс Сеня.
— Кыдзи абу?..
Тэ жӧ ачыд мыйта дольлін вӧралысьяслӧн «гижтӧм законъяс» йылысь.
Ватник кизьяссӧ Митя разьӧма, гетрыясыс увлань лэччӧмаӧсь, шляпаыслӧн полеясыс ещӧ на ёна слабмӧмаӧсь.
Да и вӧрасыс Кушмановлӧн кажитчис ньӧжмыдджыкӧн луннас дорысь.
Митя, тыдалӧ, ёна мудзӧма.
И сӧмын омӧльтчыштӧм чужӧмыс вӧлі долыдӧн, да синъясыс югъялісны би водзын том задорӧн.
Сеня малыштіс Бускоӧс:
— Вай тэ шойччы.
Регыд куля уръясӧс.
Сёйыштан.
— Тэ менам вопросъясысь эн пышъяв, дона ёрт...
Кӧнӧсь, мися, тэнад «гижтӧм законъясыд»?
Мыйӧн мӧдам пусьыны?
Сеня мудзӧма жӧ и кажитчис ньӧжмыдӧн.
Лазсӧ сійӧ пӧрччӧма, но тасмаыс, код йылын ӧшаліс пуртӧсын кузь пурт, топыда вӧнялӧма сукмансӧ; шапкаыс пыдди юрас вӧлі подшлемник, кодӧс батьыс коркӧ ыстывлӧма фронт вывсянь.
abu
— Вӧрсаыс тэнӧ тӧдас, кыдзи шуны этатшӧмсӧ: партизан не партизан, самурай не самурай, а прӧстӧ ракаясӧс повзьӧдлысь.
— Тэ, Митя, болтун, — нюммуніс Сеня, и тайӧ нюммунӧмыс Митялы кажитчис вӧвлытӧм на меліӧн. — Думайтан, пескыс, кодӧс тэ ӧні тэчин бипурйӧ, ачыс татчӧ локтіс?
Заводитлы татшӧм пемыднас корсьны кос пес!..
И ещӧ: ӧзтыв сюмӧда би, видзӧдлам овмӧссӧ.
Банькаводз вӧлі лэбув модаа: куим дорсянь — стена, нёльӧдсяньыс — восьса.
Первойторйӧн синмӧ шыбитчис поткӧдлӧм пес чукӧр, кодӧс тэчӧма лэбув пельӧсӧ. Пес вӧлі важъя нин и эз эскыссьы, мый банькаын некымын лун сайын на оліс Матвей дед.
— Тайӧ пескыс тані вермас овны воясӧн, кытчӧдз сійӧ оз ковмы особӧй случайяс дырйи.
Этша ӧмӧй овлӧ вӧралігад и доймӧмъяс, и сёрӧн воӧмъяс, кыдзи, шуам, ми талун, — гӧгӧрвоӧдіс Сеня. — А ӧні видзӧдлы татчӧ.
Этайӧ местаын колӧ лоны истӧг либӧ тывкӧрт да биаиз.
Стенӧ вӧчӧм кожухын вӧлі истӧг, тывкӧрт да биаиз.
— А тайӧ мый сэтшӧмыс? — юаліс Митя, кор сэтысь жӧ аддзис замша кодь небыдик коричневӧй лестукъяс.
— Тайӧ, муса другӧй, биасян тшак.
Вӧчӧма сійӧс кыдз пу тшакысь. Пуӧдӧма пӧим ваын, косьтӧма и небзьӧдӧма ыджыд стараниеӧн.
Аддзан» кутшӧм небыд.
Давай, заводитлам би перйыны.
Сеня торйӧдыштіс тшаксӧ, пуктіс сійӧс биаизтор вылӧ, кодӧс кутіс шуйга киас, да мӧдіс кучкавны изйӧ тывкӧртӧн.
Быд кучкӧмысь сявкнитісны бикиньяс.
Тшак, тыдалӧ, ульсалыштӧма и эз пыр ӧзйы.
Но вот, сэтчӧ инмис ыджыдджык бикинь, и небыдик замша кодь тшактор мӧдіс ӧгравны.
— Ӧні тайӧс колӧ ыдждӧдны... и ставыс.
Гӧгӧрвоин?
— Гӧгӧрвои.
Вайлы ме заводитла ӧзтыны тшаксӧ, артмас али оз менам.
— Бӧрынджык видлан, — шуис Сеня да мӧдіс петкӧдлыны другыслы мукӧдторъяс.
Вот тэныд пусян пӧрт. Кык пань. Совтор.
Этайӧ туисын, тыдалӧ, сукар...
Сідзи и эм: сукар.
Али век на он признайт «гижтӧм законъяслысь» коланлунсӧ?
— Тырвыйӧ признайта, — сӧгласитчис Митя.
Некор аддзывтӧмӧн на Митялы вӧлі и банька пытшкыс.
Ӧдзӧсыс ичӧтик, муртса тӧран пырны копыртчыштӧмӧн.
Ӧдзӧссянь веськыда — изйысь тэчӧм гор.
Пу джодж вылӧ вӧчӧма пӧлӧн — узьланін.
— Мыйӧн абу сьӧд пывсян?
Ӧшинь пыдди рузум тупйӧда розь, тшын петанін — сідзжӧ розьтор, — шензис Митя.
Стенъяс пӧлӧн вӧліны джаджторъяс, тувъяс вылын — вель ыджыд чукӧр кыдз пу сартас.
— Вот и став овмӧс.
Абу ӧд сложнӧй?
Вернӧ, Митя?
— Ог вежав сэкся йӧзлы.
Найӧ петісны банькаысь, юкисны ас костаныс удж: Сеня ломтас банькалысь гор, куляс уръясӧс.
Митя лэччылас туисӧн вала, куштас сьӧла да пуас шыд.
Регыд банька ӧдзӧсӧд и тшын кыскан розьӧд мӧдіс петны сьӧд тшын, кодӧс ярмӧм тӧв пыр жӧ разӧдіс понӧльяс костӧ.
Таган помӧ ӧшйис котелок.
Биыс шыбласис то ӧтарӧ, то мӧдарӧ, и, котелок вылӧ видзӧдігӧн, кажитчис, быттьӧ шыбласис не биыс, а котелокыс.
— Помнитан, Сеня, дедыд тӧрыт мӧдліс висьтавны Биа нюр йылысь.
Эн юась водзӧсӧ?
— А тэ кыдзи думайтан?..
— Висьтав, сідзкӧ, — ӧдйӧ вешйыштіс Сеня дінӧ Митя. — Кӧть дженьыдика.
Сеня ставнас кӧсйис лоны дедыс кодьӧн.
Сійӧ ӧні пукаліс пес чуркаысь вӧчӧм джек вылын да би югӧр водзын кулис уръяссӧ.
Буско куйліс сэн жӧ, виччысис свежӧй яй.
— А тэныд ёна окота тӧдны Биа нюр йывсьыс?
Сідзкӧ, волы татчӧ, — друг сувтіс Сеня да мӧдӧдчис банькалань. — Видзӧдлы ӧдзӧс вылас.
Аддзан черӧн лӧсалӧмсӧ?
Тані вӧлі сирӧн мавтӧм крест.
Ме дырйи нин дедӧ лӧсалыштіс ачыс.
Банька стрӧитӧмсянь олӧма.
Дедӧлӧн батьыс на мавтыштлӧма, мед керкаас мутияс оз сибавны...
А тэ думайтан, пач гор саяс олысьяс абу вӧвлӧмаӧсь?
— Тайӧ интереснӧ, — шыасис Митя, коді чайтіс, мый тайӧ мыйӧнкӧ йитчӧма Биа нюр йылысь <rus>поверие</rus>кӧд. — Сідзкӧ, энлы, ме первой пыравла сэтчӧ, видзӧдла, кутшӧмджык местаын найӧ жыкруйтлӧмаӧсь. — И ӧдйӧ пырис банькаӧ.
Гор ломтысис яра.
Булыжник изъяс костті кайис пӧтӧлӧклань би сора тшын.
Сир курыд тшынӧн вӧлі тырӧма дзоньнас банька пытшкыс.
И сӧмын гор водзас позис олыштны куткырвидзӧмӧн да самӧй джодж дінас тӧдчис тшынтӧм слӧй, коді артмис джынвыйӧ восьса ӧдзӧсӧд свежӧй воздух пырӧмысь.
Тшыныс вӧлі сэтшӧм сук, мый юрсӧ неуна лэптылӧмысь Митя муртса эз пӧд.
— Но и оланін вӧлӧма горсайсаяслӧн! — кызігмоз петкӧдчис ӧдзӧс порог вылын Митя. — Жальӧсь быдӧн лоины, коньӧръяс.
Сеня лыддис татшӧм сёрнисӧ ёртыслысь лишнӧйӧн нин да шуис:
— Бурджык лоӧ, горсӧ кӧ лӧдсалыштан ӧти сайысь.
Дай шыдыд тэнад, буракӧ, мӧдіс ортсӧ петны...
Ио сійӧс ме, час, ачым.
Пач лӧдсалӧм бӧрын Митя петіс банькаысь ещӧ на ёна пӧлясиг да «изігтыр.
— Некыдз ог вежӧрт, кыдзи мӧдам тані узьны, — первойя кывйӧн шыасис сійӧ.
— Водзджык на каитчан, — шуис Сеня да тшӧктіс Митялы зарядитны патронъяс.
— Но, а век жӧ: Биа нюр йывсьыд... — зарядитчигӧн нин казьтыштіс Кушманов.
Сеня топӧдыштіс пистон сюялан машинкалысь вороп, видзӧдліс, лючки-ӧ пырис патронӧ пистоныс.
Гор сайын олысьяс йылысь шуис не казьтывны мӧдысь, кӧть эськӧ первойсӧ кӧсйис сӧрыштны, быттьӧкӧ тайӧ олысьясыс волывлӧмаӧсь буретш Биа нюрысь.
— Миян дед чойлӧн вӧлӧма сватья, — заводитіс Сеня. — А тайӧ сватьяыслӧн — Петыр нима пи — зэв збой том морт, вӧлӧстьын став томйӧзыс сыысь повлӧмаӧсь.
Но вот, мунас Петырыд вӧравны Биа шор дорӧ.
Сійӧ, видзӧдтӧ, абу кӧсйӧма эскыны старикъяслы, мый Биа шорын олӧны мутияс да пемыд войясын весиг тыдалӧны налӧн стрӧйбаяс да олан бияс.
— Весиг стрӧйбаяс? — юрнас гогнитыштіс Митя. — Архитектура йывсьыс нинӧм абу висьтавлӧмаӧсь?
— Тэ вот сералан, — дӧзмыштіс Сеня. — А сэні эм мыйтакӧ збыльтор.
Бияс вермисны лоны метан газысь. Та йылысь важӧн тӧдӧны учёнӧйяс.
Керкаяс жӧ, либӧ весиг дворецъяс, артмывлісны суевернӧй морт вежӧрын.
Гӧгӧрвоана?
— Гӧгӧрвоана.
— Сідзкӧ, кывзы водзӧ.
Вӧралас Петырыд вежон дай мӧд.
Сэсся усяс первойя лым.
Кад нин волыны гортӧ.
Мамыс заводитас виччысьны.
И друг ӧти войӧ асъядорыс кодкӧ зэв ёна мӧдас игӧдчыны кильчӧӧ.
Мамыс петас.
«Код крещенӧй тадзи игӧдчӧ миянӧ?» «Тайӧ ме, бур тьӧтка.
Восьты ӧдйӧджык.
Ме бӧрся вӧтчӧ Биа нюрысь став олысьыс».
Мам, дерт, шӧйӧвошас, но пиыслысь гӧлӧссӧ тӧдас и ӧдзӧс восьтас.
Петыр, вӧлӧм, сулалӧ кильчӧ вылын улыс дӧрӧм-гач кежысь и кӧмтӧм.
«Вердысьӧй, мый тэкӧд?» — повзяс мамыс.
А пиыс сылы: «Тэ менӧ пыдӧджык дзеб.
Ме бӧрся вӧтчӧны».
Петырлӧн синъясыс гӧгрӧсмӧмаӧсь, чужӧмыс сьӧдӧдӧма, сӧмын кокъясыс гулюлӧн кодь гӧрдӧсь: абу шутка — воны лым кузя кӧмтӧг самӧй Биа нюр дорсянь!
Мам гӧгӧрвоас: пиыс йӧймӧма, да быд ногыс мӧдас бурӧдны сійӧс.
Аскинас Петырлӧн дзикӧдз, вошӧ садьыс.
Некымын лун мысти сійӧ кулӧ.
— А понйыс?
Паськӧмыс?
Прӧмысыс? — юаліс Митя.
— Код тӧдас. Кок туй кузяыс сідзи некод абу и ветлӧма.
— Збыльысь?..
Вот овлӧмаӧсь йӧз!
Ӧні кӧ эськӧ...
— Ӧні кӧ...
Ӧні оз йӧймывны абутӧм мутиясысь повзьӧмла, — пасйыштіс Сеня да матыстчис бипур дінӧ.
— Вай пань, видлам шыдтӧ.
Шыд кыкнанныслы кажитчис чӧскыдӧн.
— Пач ваймӧдӧм бӧрын мӧдам сёйны.
— Тайӧ бур, — радлыштіс Митя. — А то менсьым, тӧдан... кынӧмӧс нюкыртны мӧдіс.
Банькаын кыз тшын эз нин вӧв.
Горйын зарниасис ӧгыр, лӧз лентаясӧн торъяліс сы дінысь кольмӧдан газ, но и тайӧ регыд бырас.
Сэк позяс тупкыны банькалысь став розьсӧ и йӧртӧм шоныдыс ӧти здукӧн шонтас стенъяс, пӧтӧлӧк, джодж.
Пыр на дурысь тӧв, кажитчӧ, заводитіс слабмыны.
Но та йылысь кык друг казялісны сёйигӧн нин.
Найӧ ӧні пукалісны лабаз улын.
Пызан вылын, кодӧс вӧчӧма кык плакаджынйысь, руасис сьӧла шыд.
— Не сӧмын тӧлыс слабмӧ, но и заводитӧ лоны шоныдджык.
— Тайӧ тэнӧ, Митя, пӧсь шыдыс заводитіс шонтыны.
Менӧ йирмӧг жӧ босьтліс. А ӧні кыла: шоналӧ гӧгӧр.
Том вӧралысьяс сёйисны азыма и частӧ ошкисны сьӧла шыд.
— Ме ӧні верма висьтавны любӧй мортлы, — варовитіс Митя, — мый коді эз панявлы вӧрын свежӧй сьӧла шыд, коді эз чӧсмасьышт со эсійӧ лым еджыд яйӧн...
Тэ, видзӧдлы, кутшӧм нежнӧй сылӧн чигыс!..
— Торъя нин сэтшӧм сьӧлалӧн, кодӧс кыян ачыд, — шмонитіс Сеня.
Но сылӧн ёртыс тайӧ шмонитӧмсӧ эз пыдди пукты.
— Мися, коді эз сёйлы сьӧлатӧ самӧй свежӧй вывсьыс, сійӧ оз тӧд. сы йылысь дзик нинӧмтор, кӧть, гашкӧ, быд лун ӧбедайтліс ресторанъясын да сёйліс сьӧла.
Важ сьӧлалӧн не сійӧ вкус, тӧдан кӧ.
Не сійӧ, кыдз тэныд висьтавны, аромат! — И помаліс артист моз: — Ӧти кывйӧн, поэзия!
— Поэзия, шуан?
Тайӧ вернӧ.
Сеня, сійӧ арлыда уна том зонъяс моз, вӧлі ичӧтика поэтӧн, сылӧн вӧліны нин дзонь тетрадь тыр аслас стихъяс, некымынӧс на пӧвстысь весиг йӧзӧдіс школаын петысь рукописнӧй литературнӧй журналын и ӧні окотапырысь мӧдіс сёрнитны тайӧ тема вылӧ:
— Ӧд гижӧны жӧ поэтъяс вӧр йылысь, изшом йылысь, нефть йылысь.
Мыйла нӧ, эськӧ, оз позь гижны сьӧла йылысь, ур йылысь, тулан йылысь?..
Сӧмын вот колӧ кужны бӧрйыны сэтшӧм кывъяс, эпитетъяс, метафораяс, сравнениеяс...
Эк!
Лоны бур поэтӧн менам самӧй ыджыд кӧсйӧм...
Мыйта позянлуныс петкӧдлыны кывйӧн медся бур чувствояссӧ мортлысь, ошкыны сы уджлысь величиесӧ!
Лоны грознӧй судьяӧн му вылас став лёкыслы!..
Тӧдан, Митя, сувтны эськӧ йӧз водзӧ Владимир Маяковский моз и висьтавны ас кывъясӧн да ещӧ мирӧвӧй масштабын — мый сійӧ бурыс да мый сійӧ омӧльыс!..
Ок и сюрис эськӧ пай мувывса вир юысьяслы!
Став мирыс эськӧ мӧдіс ёрны менам стихъясын гижӧм кывъясӧн война ӧзтысьясӧс и став мукӧд сикас гадъясӧс!
Сеня друг ланьтыштліс, быттьӧ уськӧдіс тӧд вылас, мый котелокын эм на шыд и сійӧс колӧ помавны.
Но тайӧ сӧмын тадз кажитчис.
Сылӧн чужӧмыс ымраліс не куш би югӧрысь, коді инмис ваймыны заводитӧм бипурсянь.
Сеня пытшкын ӧні кыптіс сэтшӧм вына чувство, и тайӧ чувствоыс сідз волнуйтіс том сьӧлӧмсӧ, мый окота вӧлі шуны мыйкӧ не пыр овланаӧс и эз быд лунъя кывъясӧн.
И тайӧ кывъяссӧ Сеня аддзис Пушкин стихъясысь:
<rus>О, если б голос мой умел сердца тревожить!</rus>
<rus>Почто в груди моей горит бесплодный жар</rus>
<rus>И не дан мне в удел витийства грозный дар?</rus>
Митя видзӧдіс Сеня вылӧ ловшысӧ пӧдтӧмӧн.
Сійӧ, дерт, тӧдіс и Сеняӧн гижӧм стихъяс йылысь и мый Сеня тӧдӧ наизусть зэв уна стихотворение разнӧй поэтъяслысь, но Митя Кушманов ӧнӧдз на эз тӧдлы другыслысь заветнӧй мечтасӧ — лоны бур поэтӧн!
— Тэ вот мый, — тэрмасьыштіс шуны Сеня, — та йылысь — некодлы.
Ошйысьны водзджык на.
— А меным?..
Тэ жӧ висьталін...
Олыштісны чӧв.
Раз-мӧдысьӧн паньыштісны шыд.
— Тэныд?..
Ог каитчы.
Тэ, чайта, гӧгӧрвоан менӧ.
Митя видзӧдыштіс ёртыс вылӧ.
— Да, ме тэнӧ гӧгӧрвоа. — И мӧдіс зільджыка сёйны.
Банька вӧдитӧм помасис ас кадӧ. Сы пытшкын ӧні кыліс кос шоныд, коді меліа тӧбыштіс узьны пырысьясӧс.
Чусыда ломтысис сартас, муртса тыдаліс пӧрччысьны да вольсасьны пӧлӧк вылӧ.
— Ставсӧ пӧрччы, Митя, ставсӧ.
Улыс дӧрӧм-гач кежсьыд лоӧ шоныд.
— Збыльысь?..
А ме чайті — ковмас йӧжгылясьны войбыд.
— Тэ думайтан, — водзӧ велӧдӧмӧн шуис Сеня, — мый миян прадедъяс овлӧмаӧсь дзик вежӧрттӧг?
— Веськыда кӧ висьтавны, та йылысь ме эг думыштлы...
Ломтысигас ӧд вӧлі сэтшӧм тшына.
Сеня нюжӧдчис вольсалӧм сукманыс вылӧ.
Митя водіс жӧ аслас ватник вылӧ да шуис:
— Зэв жаль, мый дедыд эз ло миянкӧд.
Эськӧ мойдыштіс мыйкӧ, — ышловзис сійӧ да ньӧжйӧджыка нин юаліс: — Сартассӧ нӧ выльысь пестыны?
— Оз ков.
Сеня ӧні видзӧдіс, кутшӧм ӧдйӧ сотчӧ-помасьӧ сартас, кодӧс вӧлі пешӧма гор вом дорӧ, кыдзи сэсся изъяс костас нин ворсыштісны билӧн медбӧръя югӧръяс да колис сӧмын кузь ӧгыр, и тайӧ ӧгырыс мыйкӧ дыра югдӧдыштіс на дзоляник банькалысь смоль сьӧд стенъяссӧ.
Пемыд пиын ещӧ на ёнджыка ымыртіс шоныдыс.
Сійӧ сибаліс мудзӧм ки-кок и став туша дінӧ сэтшӧм нежнӧя да ньӧти личкытӧг, быттьӧ шебраліс вӧсньыдик шӧвк эжӧда гӧгӧра пух эшкынӧн.
Вӧрлӧн шувгӧм татчӧ йиджис муртса кывмӧн, быттьӧ кӧнкӧ ылын-ылын бузгис мельнича пруд.
Кӧнкӧ ӧтмоза дзуртіс пучӧй.
— Тӧдан мый, Сеня, — шыасис Митя, — менам рисунокъяс улӧ, кодъясӧс ме мӧда сетавны школьнӧй стенгазетаӧ да рукописнӧй журналӧ, тэ мӧдан гижны содержаниесӧ стихъясӧн.
abu
— Позьӧ, — сӧгласитчис Сеня. — А ӧні давай узьны.
— Давай, — кылӧ бергӧдчис кынӧм вылас Митя. Здук мысти сійӧ лэптыштліс юрсӧ: — Бур эськӧ вӧлі аски воӧдчыны Биа нюр дорӧ.
Та вылӧ ёртыс эз вочавидз, и Митя ланьтіс.
Лолалӧм шыыс сылӧн вӧлі рӧвнӧй да сӧстӧм.
Сеня кыліс, кыдзи сылӧн другыс вочасӧн унмовсьӧ, кыдзи быттьӧ ёнджыка топалӧ пӧлӧк бердӧ.
Мельнича прудлӧн кодь бузгӧмыс ывлаын лои ещӧ на ылынджык, пучӧйлӧн дзуртӧмыс мӧдіс кывны орласьӧмӧн.
«Вот тадзи и овлісны миян дедъяс да прадедъяс: лунсӧ вӧралӧны,войсӧ стынитӧны-узьӧны татшӧм банькаясын.
А воасны гортас — тайӧ жӧ», — унмовсигас нин быттьӧ кыліс дедыслысь гӧлӧссӧ Сеня.
Да, мыйла нӧ кыліс?..
Матвей дед тані жӧ.
Сійӧ пукалӧ джодж плакаяс помын дӧрӧм кежысь да, сартаса би пешлігмоз, шпуткӧ-куритчӧ аслас каллянӧн.
«Вояс вежласисны воясӧн, нэмъяс — нэмъясӧн. И зэв этшатор вежсьыліс вӧралысьяс олӧмын».
Дедлӧн сёрнитанногыс рӧвнӧй жӧ, пӧрысь мортлӧн мурган гӧлӧсас кыліс ӧтпырйӧ и пармалӧн шувгӧмыс и дзор козув шорлӧн тёльгӧмыс, быттьӧ ачыс вӧр-ваыс мойдіс дед гӧлӧсӧн.
«Висьтав, дедӧ, — заводитіс юасьны Сеня, — мый найӧ тӧдлісны?»
«Тӧдлісны ставсӧ, мый ковмыліс тӧдны прӧстӧй вӧралысьяслы.
Кужлісны лыддьыны вӧрлысь грамота, сяммылісны вӧчавны зверь-пӧтка кыян лӧвушкаяс.
Прӧмыснас вештылісны уджйӧзнысӧ купечьяслы да кулакъяслы, прӧмыснас жӧ мынтывлісны вотсӧ, а мый кольліс, нулісны кабакӧ да код юрнас нӧйтлісны гӧтыръяссӧ».
«Тайӧ ставыс?»
«Мыйла нӧ ставыс.
Виччысисны бурджык вояс. Надейтчисны бурджык олӧм вылӧ».
Дедыс друг серӧктіс:
«Чудак тэ, чудак!..
Тэ кӧсъян юавны, мыйла важӧн вӧралысьясӧс эз бӧрйывны депутатӧ, мыйла найӧ тӧдлісны сӧмын вӧрлысь грамота, эз видзӧдлывлыны кинояс, спектакльяс, эз югдӧдлыны электрическӧй биӧн керкаяссӧ...
А властьыс код киын вӧлі?..
Чудак тэ, чудак!»
Кодкӧ вӧрзьӧдыштіс банька ӧдзӧс.
Матвей дед кытчӧкӧ воши, быттьӧ эз и вӧвлы.
Сеня садьмис.
Тайӧ Буско вӧзйысис пырны кӧзяеваыс дінӧ.
Сеня ещӧ кывзыштіс, кыліс понйыслысь никсыштӧм шы да чеччис восьтыны ӧдзӧс.
Ывлаын тӧв дзикӧдз лӧньӧма.
Заводитӧма усьны лым.
Сідзкӧ, вежсьӧ ывлавыв.
abu
Вӧрын первойя лым — выль книга кодь, — тайӧс позьӧ кывлыны унаысь.
Но шуны сӧмын тадзи и не восьтыны тайӧ кывъяслысь пытшкӧслунсӧ лоӧ сідз жӧ тырмытӧм, кыдз быттьӧ донъявны выль книга, сійӧс лыддьытӧг, весиг киад босьтлытӧг.
Ӧд быдӧнлы тӧдса, книгаыс кӧ петіс печатьысь выльӧн на, то сылӧн эмӧсь аслыссикас качествояс: сы дінысь ӧвтӧ свежӧй типографскӧй краскаӧн, бумагаыс нӧйтчытӧм и оз кӧсйы сетчыны тэнад килы, книгаас гижӧмтор йылысь некод на эз удит висьтавны мӧд мортлы.
А мый йылысь висьталӧ вӧрын первойя лым?
Да, пӧшти тайӧс жӧ.
Сы дінысь ӧвтӧ нырад мыйӧнкӧ сэтшӧм свежӧйӧн да сӧстӧмӧн, быттьӧ му вылӧ усьӧма не прӧстӧй лым, а кутшӧмкӧ аслыснога еджыд осадок, коді свежӧй запахнас венӧма муыслысь, вӧрыслысь и воздухыслысь став мукӧдпӧлӧс кӧрсӧ.
Сы вывті мунігӧн лолавсьӧ морӧстырнад, виръяйыдлы кокньыдджык и кыпыдджык.
Лым нежнӧя шебралӧма мусӧ, вӧр пу вылын сійӧ пушвидзӧ вата моз.
И кодыр мунан тайӧ вӧрӧд, вӧрыс быттьӧ водзсасьӧ ёнджыка, тэ бӧрся кольӧ не сӧмын кок туй, но и став тушаыдлӧн след.
Тэ мунан водзӧ и быттьӧ листалан книгалысь век выль и выль страницаяс.
Со, колода дінті прӧйдитӧма ласича.
Сылӧн кок туйыс гозйӧн-гозйӧн — сьӧдбӧжлӧн кодь, сӧмын тӧдчымӧнъя дженьыдджыка чеччалӧма да лапатуйясыс посниджыкӧсь.
Ласича сёйӧ шыръясӧс и колодаяс улысь корсьӧ сёян.
Со, пируйтӧмаӧсь дзойнаяс — войвылын медся посни лэбачьяс.
Гӧрд пелысьлысь найӧ абу кольӧмаӧсь весиг лым вылӧ усьлӧм крӧшкияс.
Пуяс костті ветлӧма пӧрысь чукчи, быттьӧ прӧйдитӧма куш кияс вылас дурысь детинка.
А ещӧ водзынджык — руч кок туйлӧн вурыс...
— Сеня, сувтлы жӧ, видзӧдлы татчӧ.
Ме ногӧн, тайӧ козйын эм ур, — ньӧжйӧник шуис Митя, кор аддзис свежӧй коль идас.
Том вӧралысьяс эновтісны банькасӧ рӧмыдкодьын на, югыднас нин кыйисны кык ур да ӧні водзӧ мунӧны параллель прӧсек кузя.
Сеня видзӧдліс лым вылӧ.
Сэні збыльысь вӧлі выльӧн килльӧм коль ӧбледь.
Но Сеня первой кывзыштіс да вӧлись видзӧдліс дзор коз йывлань.
— Вӧралысьяслы колӧны не сӧмын лэчыд синъяс, но и ёсь пельяс, — тӧдчӧдыштіс сійӧ.
— Кывзышт тӧкӧтьӧ.
Гашкӧ, ачыд гӧгӧрвоан.
Митя мӧдіс кывзыны.
Вӧрыс талун вӧлі сэтшӧм лӧнь, мый ачыс лӧньыс чужтіс пеляд муртса кылысь звӧн.
Пуяс сулалісны сідзи, быттьӧ найӧ унмовсьӧмаӧсь лолавтӧм унмӧн и вӧліны зэв дӧвӧленӧсь.
«Гӧгӧрвои, — вӧр йылысь ӧдйӧ думыштіс Митя. — Татшӧм спокойсӧ сійӧ виччысис тӧрыт асыв.
Татшӧм спокой вӧсна пессис лунтыр и рытывбыд».
Дзик матын таркнитіс кос пуӧ сизь.
Но тайӧ шыыс эз ловзьӧд вӧр-пасӧ.
Сійӧ вӧлі гортӧм и йӧлӧгатӧм.
— Сідзкӧ, эн и гӧгӧрво? — юаліс Сеня. — Збыль ӧмӧй он кыв, кыдзи козъяс вылын варовитӧны уркайяс?
Митя шензьыштіс:
— Этайӧ шыясыс?..
Найӧ сэтшӧм омӧля янсалӧны лӧньсьыс, бурджык шуны, сідз лӧсялӧны лӧньыскӧд, мый ме прӧстӧ эг сяммы на йылысь вежӧртны.
Колӧ жӧ татшӧма ӧтувтчыны вӧр-ваыслы и сэні олысьлы!
Ӧні и Митя аддзис, кыдзи коль ӧбледькӧд тшӧтш усис вӧр нывсянь лым бус.
Кольсӧ килльӧны уркайяс.
— Найӧ нӧ куш коль кӧйдыс вылын и олӧны?
— Да.
Уркайяс урлӧн первой отсасьысьяс.
— Сёйӧмыс кузя, — кӧсйис шмонитыштны Митя.
Но Сеня шуис:
— Эк, тэ!..
И тайӧс на он тӧд.
Уркайяс — уръяслӧн разведчикъяс, а мукӧд дырйи и найӧс вердысьяс.
Тайӧ кадӧ козъяс йылын мӧдіс кывны ыджыдджык шум.
Шумыс лон тӧждысяна, и козъяс нылысь мӧдісны торъявны чукӧрӧн-чукӧрӧн чим гӧрд либӧ вижов-гӧрд дзоляник лэбачьяс.
Найӧ вӧлӧмаӧсь унаӧн.
— Висьтав, кыдзи найӧ вердӧны уръясӧс, — прӧсекӧд водзӧ мунігӧн нин шыасис Митя.
Сеня Майбыровлы ур да уркай дружитӧм йылысь, дерт, дедыс жӧ висьтавліс, но Сеня ӧні велӧдіс ассьыс другсӧ сідзи, быттьӧ вӧлі та кузя бур специалистӧн.
— Ӧти и сійӧ жӧ местаын колльыд оз быд во овлы. Уръяслы частӧ лоӧ вежлавны олан местаяссӧ.
Мукӧддырйи найӧ весиг Сибирысь волӧны миян вӧръясӧ либӧ мунлӧны бӧр Сибирлань.
Сідз жӧ и уркай оз ов ӧтилаын.
— Гӧгӧрвоа, — шуис Митя. — Кодарӧ лэбӧ уркай, сыланьӧ и ур сетчӧ.
— Тӧдін.
Но не сӧмын тайӧ.
Колля воӧ уркай зэв уна коль уськӧдӧ му вылӧ.
Му вылын коль оз шергӧдчы и локтан воас на.
Ур сійӧс корсьӧ да идӧ. Татшӧм чирӧм коль вылӧ овмӧдчӧм уръясӧс весиг кыйны кокниджык. Пон найӧс суӧдӧ ёнджыкасӧ му вылысь.
Висьталігкостіыс Сеня частӧ шутьляліс Бусколы, лысваӧс моз пыркӧдіс беддьӧн понӧльяс вылысь лымсӧ — прӧсек вылӧ удитӧмаӧсь нин быдмыны понӧльяс.
Кыкнанныслӧн паськӧмныс вылас сибдӧма лым, кыкнанныслӧн жӧ ружьеясыс ӧшалісны збыльнӧй вӧралысьяслӧн моз — шуйга пельпомъяс вылас, мед, ковмасны кӧ найӧ пырысьтӧм-пыр, босьтны вӧлі кивыв.
— Сеня, а тайӧ кодлӧн кок туйыс?
Сеня видзӧдліс кок туй вылӧ и, кажитчӧ, дрӧгмуныштіс.
Сылӧн синъясыс югнитісны нимкодь биӧн, ачыс ставнас ыпнитыштіс татшӧм кок туйсӧ важӧн нин виччысьӧмысь.
abu
— Кодлӧн нӧ, думайтан, татшӧмыс? — юаліс Митялысь сійӧ.
abu
— Татшӧмсӧ ме первойысь на аддза аслам нэмӧ.
Та ыджда сьӧдбӧж, дерт, оз овлы.
Аддзан — чеччалӧма метрысь кузьджыка.
Шуйгаланьын друг кылыштіс гораа кашкӧм шы, ратшнитіс ув, вӧралысьяс муртса удитісны кватитны ружьеяссӧ, кыдз найӧ ныр увті моз тӧвзьыштіс Буско.
Зверь бӧрся вӧтчысь пон весиг эз видзӧдлы аслас кӧзяева вылӧ, чеччаліс кык сыв кузяӧн да сэк жӧ вошис вӧр пу сайӧ.
— Буско вӧтчӧ тулан бӧрся, — ӧдйӧ шуис Сеня аслас ружьеысь патронъяс вежигмоз. — Зарядтӧ веж нолевӧйӧн.
Ло сюсьӧн.
Кытысь аддзан, сэтысь и лый.
Патронъяс эн жалит.
— Гӧгӧрвоа... — довкнитіс юрнас Митя и аслыс тӧдтӧг лӧсьӧдчыштіс сэтшӧм ногӧн, быттьӧ кӧсйис чеччыштны гӧра йывсянь.
— Сӧмын вот мый, — сійӧс кутыштіс другыс, — тэрмась кужӧмӧн.
Буско тявкнитіс кӧнкӧ ылын нин, заводитіс суӧдны туланӧс.
— Мый нӧ сулалам?..
— Энлы...
Вермас кытшов сетны.
Нӧрӧвитышт.
Бара тявкнитіс Буско, ещӧ нин ылынджык.
— Мӧдім...
Митя уськӧдчис котӧртны, сы бӧрся пыркнитчис леторос вылысь лым, киссьыштіс Сеня вылӧ. Ышмис и Сеня.
abu
Буско, кылӧ, суӧдіс зверӧс да мӧдіс чорыда увтны, но бара тюв-тявкерис и мӧдіс вӧтчыны, — тулан тыдалӧ, заводитіс мудеритны — чӧлавны пуысь-пуӧ, лэччывны му вылӧ, прӧйдитавны пӧрӧм пуяс увті.
Сюрліс нин шор чаль, кыпӧдчыліс пожӧма нӧрыс, прӧйдитіс козъя вӧр, кыйсьысьяс веськалісны пӧрӧминӧ.
Тулан заводитіс мунны пӧрӧминті.
Сылӧн кок туйыс то вошлас, то бара петкӧдчылас.
Тӧдчӧ и Бусколӧн мунӧмыс.
Сійӧ чеччалӧма колода вывсянь колода вылӧ, прӧйдитӧма пӧрӧм пуяс увті, юждысьыштӧма сулалысь пуяс улын...
Кык друг ӧні вӧліны лым сюръяяс кодьӧсь нин.
Кыкнанныс пӧсялӧмаӧсь и гӧрдӧдӧмаӧсь.
Но оз и думайтны сувтыштлыны: найӧс босьтіс вӧралысьяслӧн азарт, кӧть мый, а не эновтчыны дона зверь кыйӧмысь.
Пон, кылӧ, сетчыштіс лунвывлань и заводитіс увтны ӧти местаын.
— Мӧдӧдчим веськыда.
— Мӧдӧдчим.
Буско увтіс козъя сора пожӧм гыбадын.
Му діныс вӧлі сэтшӧм сук понӧля, мый кажитчис прӧйдитны позьтӧмӧн.
Понлӧн увтӧм кыліс гуын моз, кӧть эськӧ Буско эз жалит гӧлӧссӧ.
Туйсӧ писькӧдіс Сеня.
Сы бӧрся вӧтчис Митя.
Ещӧ ӧти понӧль чукӧр, и тыдовтчис Буско.
Сійӧ увтіс кос пожӧмӧ. Пожӧмлӧн эз вӧв ни ӧти прамӧй ув нин.
Татшӧмсӧ шуӧны кондаӧн.
Тулан некӧн эз тыдав.
Но кондаын быдтысьлӧны сизьяс.
Кодъясны поз и уна гожӧм чӧж пӧльзуйтчӧны сійӧн.
Татшӧм горсъясӧ уръяс вӧчлӧны аслыныс шоныдик позъяс да жыкруйтӧны сэні тӧвся кадын, кытчӧдз, найӧс оз аддзы налӧн медся ӧпаснӧй враг — тулан.
Митя ӧвтыштіс кинас дӧзмӧмпырысь:
— Эк-ма...
Бара абу суӧдӧма...
Сеня лэптыштліс кисӧ, энлы пӧ тӧждысь кадтӧгыс, да сійӧ жӧ киӧн индіс конда шӧрвыйӧ кымын.
— Аддзан розьсӧ?..
— Аддза.
Думайтан, сэтчӧ пырис?..
Гашкӧ, тышкалыштам?
— Тэ йӧймин? — быттьӧ повзьыштіс Сеня.
Вӧтлыны сійӧс садӧкысь?
Бусколӧн зіля увтӧм серти Сеня тӧдіс, мый тулан дзебсясьӧ буретш тайӧ сизь позъяс.
Но кыдзи сійӧс сэтысь кыян?
Кайны татшӧм кыз пу кузя, дерт, и думайтны нинӧм.
А тышкалыштан — чеччыштас сэсь и мӧдас пышйыны — татшӧм вӧраинын туланыд бордъя кодь.
— Ме вежӧртны ог сяммы, кыдзи тэ кӧсъян судзӧдны сійӧс сэтысь, не кӧ тышкалӧмӧн? — шензьыштіс Митя. — Али бурджык тадзи: ӧта-мӧд вежмӧн лыйлыны розьсьыс улӧджык?
Ранитны сійӧс?
Сеня босьтіс юрсьыс шапкасӧ, пыркӧдыштіс сы вылысь комӧкасьӧм лым и, другыслы вочавидзӧм пыдди, шуис понйыслы:
— Ланьт, Буско!
Кылан...
Ланьт!
Буско гӧгӧрвотӧма видзӧдліс Сеня вылӧ, вомтырнас апыштіс лым, мед кӧтӧдны горшсӧ, и ланьтіс.
Но сылы, тыдалӧ, вывті неокота вӧлі чӧв овны, матыстчис кӧзяиныс дінӧ да мӧдіс никсыны.
— Эска тэныд, эска...
Дзик пыр заводитам кыйны.
Митя, тэ видзӧд розяс.
Петкӧдчас кӧ, лый.
Ме ӧтка пуляӧн дізьнита розьсьыс улӧджык.
— И эз лый, весиг пуляа патронсӧ бӧр сюйис патронташас.
Тадзи оз артмы.
Колӧ кляптавны розьсӧ, а сэсся пӧрӧдны кондасӧ.
— И кутны тулансӧ ловйӧннас, — радлыштіс Митя. — Вот эськӧ этайӧ козйыс кӧ вӧлі матынджык конда дінас...
— Козйыс?..
Идея!..
Сійӧ коз вывсяньыс ми и кляпталам розьсӧ.
Тӧдан кыдзи?.. — И Сеня висьталіс.
Регыд мысти сійӧ киын вӧлі кузь зор. Зор помсӧ вӧчӧма сідзи, мед розьсӧ сійӧн кляпталӧм бӧрын зорсӧ позис чегны.
Козйыс вӧлі слега кер кызта, но дзескыдінын быдмӧмла нюжаліс чуть ли не конда йылӧдз, сійӧ сулаліс конда дінсянь вит-ӧ-квайт воськов ылнаын.
Сеня каттьысис коз кузя дӧрӧм кежсьыс.
Сы сьӧрысь вӧлі тайӧ кузь майӧгыс да коскас чер.
Вот сійӧ кайис нин розь весьтӧдз, сывъяліс кокъяснас козсӧ.
Вот сійӧ чургӧдіс майӧгсӧ кондалань, майӧгыс, тыдалӧ, вӧлі сьӧкыд, и Сеня сійӧс кутіс помӧдыс ёна векыштчӧмӧн.
Буско эз вермы водзӧ чӧв овны да мӧдіс увтны.
Митя кутіс ружьесӧ дасьӧн.
Майӧглӧн пом инмӧдчыштліс конда дінӧ, но вильснитіс, и Сеня муртса эз мынтӧд сійӧс.
Митялӧн ыркнитыштіс сьӧлӧмыс и заводитіс ёнджыка пессьыны, сьыліыс мудзис ёна чатӧртчӧмысь.
А Сеня бара нин метитчис майӧгнас розьӧ.
Сылы вӧлі зэв сьӧкыд кутны тайӧ майӧгсӧ, но сійӧ терпитіс и зілис веськавны майӧг помӧн горс розяс.
Друг Сеня став вынсьыс сутшкис зорнас, но розьӧ эз веськав, зор помыс сатшис пуӧ, дрӧгнитіс конда пу, и тайӧ здукӧ горсйысь быйкнитіс майӧг вылӧ гӧрдов кольта...
Майбыров ӧвтыштіс кинас, быттьӧ мездысис чушканысь, удитіс приметитны туланлысь виж морӧссӧ, гӧгрӧс пельторъяссӧ да горӧдіс Митялы:
«Лый!»
И тайӧ горӧдігас самӧй синъяс дорас нин югнитісны зверлӧн сьӧд моль кодь повзьӧм синъяс...
Гымыштіс лыйӧм шы.
Тявкнитіс пон.
Орчча козйысь киссис лым, но тайӧ лымйыс пуркйӧдліс и ылынджык.
abu
Сеня лэдзис кисьыс зорсӧ.
Зор, кылӧ, шмоткысис муӧ.
Дрӧжжитісны пидзӧсъяс, рудзмунӧмаӧсь кияс, лэччыны козйысь вӧлі сьӧкыдджык сэтчӧ кайӧм дорысь.
Бусколӧн гӧлӧс ӧдйӧ ылысмис.
Сійӧ мӧдлас кывны то гораджыка, то дзик ланьтлас, то бара шыасьлас ярджыка, но ещӧ на ылынджык.
Тулан чукльӧдліс, вӧчаліс гырысь кытшъяс.
Сук понӧльяс костті Митялӧн мунӧмыс тӧдчис ылысянь, и Сеня вӧтчис весьтасалӧмӧн.
II
Сюрис шор — паськыд и лёк.
Вошліс туланлӧн кок туйыс, и Буско ёна кытшлалӧма.
Но Митя кок туй серти Сеня аддзис, мый зверь мунӧма водзӧ.
Яг бӧрын воис вутшкӧсь нюр.
Ӧти вутш костӧ Митя Кушманов вӧйлӧма и лэптӧма лым вылӧ да жугӧдӧм йи вылӧ гӧрд сім.
Водзӧ котӧртӧма, быттьӧ вирӧн резсигтыр.
Выль нӧрыс йывсянь кылыштіс Бусколӧн увтыштӧм.
Сеня мӧдіс котӧртны чой горув.
Вӧр ӧтарӧ шочмис да ляпкаліс, сэсся тыдовтчис куш нюр.
Регыд сійӧ выльысь веськаліс вутшкӧсь нюрӧ.
Тайӧ кушинас йиыс вӧлі ён, и лым вылын бура тӧдчисны кок туйяс: тулан бӧрся — понлӧн, пон бӧрся — Митялӧн.
Нюрлӧн мӧдар дорыс вӧлі вутшкӧсь жӧ, и Митя бара вӧйлӧма сіма гӧптӧ...
Кыліс лыйӧм шы.
— Молодец, Кушманов! — горӧдіс аслыс Сеня. — Сійӧ сэні нин!
Водзын вӧлі бара нюр и тайӧ нюрас неыджыд ді.
Ді вывсянь бура мӧдіс кывны Бусколӧн увтӧмыс.
«Сідзкӧ, абу инмӧма.
Но тайӧ нинӧм.
Главнӧйыс сяммӧмаӧсь вӧтчыны».
Лыйӧм бӧрын тулан пырӧма муӧ, вужъяс улӧ, и Митя эз тӧд, мый вӧчны.
— Тэ гӧгӧрвоан, Сеня, — ёртсӧ аддзӧм бӧрын горӧдіс сійӧ, — ранитчис, тӧда, ранитчис!
И вот пырис кытчӧкӧ эстчӧ.
Митя кажитчис сэтшӧмӧн, быттьӧ сійӧс быгльӧдлӧмаӧсь лым да сіма няйт пиын.
Черыс сылӧн ӧшйӧма вӧнь костас сувтсӧн, полевӧй сумкаыслӧн кӧвйыс орӧма, фетрӧвӧй шляпаыс лоӧма няйт рузум кодь.
Бусколы перйысьны мешайтіс кыз вуж, и скӧрмӧм пон эралігтырйи, лёкысь нетшкис пиньяснас вужсӧ.
— Энлы, Буско.
Пиньясыд згӧдитчасны на, — шуис Сеня да сувтіс пон местаӧ. — Сійӧ кӧ тані, некытчӧ нин оз мун.
Митя, вӧчышт йыла бедь. Заводитлам корсьны сійӧс бедьнас.
Бедь вӧчӧм бӧрын Митя сувтіс караулитны.
Муӧ беддьӧн чутӧдӧмысь тулан, тыдалӧ, вӧрзьӧдчис ланьтлӧминысь.
Буско ещӧ на лёкысь мӧдіс увтны да перйысьны.
— Ланьт, Буско.
И бурджыка видзӧд.
Беддьыс Сенялӧн вӧлі веськыд киас, а шуйгаыс кутіс двухстволкасӧ.
Буско эз ланьт.
Сійӧ явӧ кыліс туланлысь зэв матын ноксьӧмсӧ и зілис судзӧдны зверӧс.
Сеня гӧгӧрвоис, мый зверлы воштысьны некытчӧ да, муӧ чутӧдӧмӧн, вӧтліс сійӧс понлань.
Буско друг скӧрысь уськӧдчис, мырдысьӧн сюйис юрсӧ вуж улӧ, и пон да зверь, кылӧ, мӧдісны пурсьыны...
Вӧлӧма ай тулан, пӧрысь кань ыджда.
Бӧжыс кузь да пушыд, гӧныс тыр тӧвся нин, кокъясыс ёна мунісны ош коклань, сӧмын вӧліны ичӧтӧсь.
— Молодец, Буско! — ошкыштіс Сеня да тулансӧ сетіс Митялы.
Аддзан, кутшӧм!..
Горсйысь петӧм бӧрын медся водз меным тыдовтчыштліс сылӧн виж морӧсыс...
Да, чӧвлы тэ, Буско, эн усьлась!..
Мед видлалӧ Митяыс.
Митя гартыштіс туланӧн сьылісӧ.
— Кутшӧм сійӧ шоныдик!
Кутшӧм небыдик!..
А Бусколы — доныс абу.
Час, ме сылы, тӧдан, мый сета?
Кушманов ӧдйӧ сюйыштіс кисӧ полевӧй сумкаас, и сэк жӧ сійӧс быттьӧ кодкӧ ёна кучкис: Митя мыйыськӧ зэв ёна повзис.
— Мый тэкӧд?..
— Да, нинӧм...
Сумка пыдӧсын менам вӧлі неприкосновеннӧй запас, шоколад плитка...
Тыдалӧ, кӧтасьӧма, ньӧдздӧма...
Сеня сюся видзӧдліс ёртыслы синъясас.
Сылы мыйлакӧ кажитчис, мый Митя повзис не таысь.
— Он али мый верит? — быттьӧ дӧзмыштіс Митя да сумкасьыс перйис газетнӧй бумагаӧн гартыштӧм шоколад.
Бумагаыс вӧлі збыльысь ёна ньӧдздӧма сіма ваысь. Но шоколадсӧ гартыштӧма свинеч бумагаӧн и сійӧ нинӧм абу лоӧма.
— А тэ повзин нин?..
Митя чегис плитаысь вель ыджыд тор, сетіс сійӧс Бусколы да плиткасӧ бӧр сюйис сумкаас.
Кыдзкӧ друг кыкнанныс казялісны, мый ывлаыс заводитӧ рӧмдыны, а кӧтасьӧм паськӧмныс — кынмыны.
— Узьмӧдчам тайӧ ді вылын, — решитіс Сеня. — Вӧчам ноддя, и ок, кутшӧм лӧсьыда косьтысям и узям!
Тэ ӧд некор на эн узьлы ноддя дінас?..
Аддзан, и кос кондаыс быттьӧ нарошнӧ сулалӧ миян дінын.
Заводит пӧрӧдны. А ме сэк кості этайӧ чашйысьӧм мыр дінӧ битор песта.
Сеня лӧсалыштіс сирӧда чагъяс, чегъяліс кос увъяс и заводитіс лукйысьны лаз водзас, сэсся корсьыштіс лаз мышсьыс, пинжак зепсьыс, гач зепсьыс...
— Митя, — повзьӧмӧн горӧдіс сійӧ, — истӧгным абу...
Тэ гӧгӧрвоан, мый вермас лоны?..
Кушманов дугдіс керасьны.
Сійӧ сӧмын ӧні тырвыйӧ гӧгӧрвоис аслас шуткалысь донсӧ.
Асывнас, банька дінысь мӧдӧдчытӧдз, сылы уси тӧд вылас рытнас аддзылӧм тывкӧрт да биаиз. Найӧс Митя босьтіс сьӧрсьыс, мед видлыны кӧнкӧ биасьны.
Но мед тайӧ вӧлі интереснӧйджык, Митя гусьӧн жӧ босьтіс и Сенялысь истӧгсӧ да пуктіс сійӧс полевӧй сумкаас.
А ӧні, кор сэтчӧ сюйис кисӧ перйыны сэтысь шоколад плитка, медводз сюрис ки улас ньӧдздӧм да разалӧм истӧг кӧрӧбыс...
Правда, сылӧн эм тывкӧрт да биаиз, кодъяс нинӧм эз лоны, кӧть найӧ и кӧтасьӧмаӧсь.
Но биватшакыс?..
Сійӧ ӧд ньӧдздӧма жӧ.
— Сэсся нӧ мый мӧдам вӧчны, Митя?..
Аттӧ, сёмокасьт...
И кытчӧ ме верми воштыны истӧгӧс?..
Митялы вӧлі ёна яндзим истӧг босьтӧмысь и сійӧс кӧтӧдӧмысь, но сылӧн вӧлі тывкӧрт да биаиз вылӧ надея, и сійӧ шуис висьтавны кӧтасьӧм истӧг йылысь бӧрынджык.
— Позьӧ ӧд и не истӧг помысь биасьны, — шуис сійӧ весиг гажапырысь да матыстчис Сеня дінӧ.
— Вернӧ шуан, — гажмыштіс Майбыров. — Би пестыны позьӧ и не истӧг помысь.
Миян жӧ эм огнестрельнӧй оружие.
Огнестрельнӧй! — тӧдчӧдыштіс Сеня. — Ӧти лыйӧмысь дзонь пӧжар артмывлӧ.
Чукӧртам пу рой да гымӧбтам сэтчӧ.
— Энлы тэрмась, — ӧлӧдыштіс сійӧс Митя и перйис сумкасьыс тывкӧрт да биаиз.
— Банькаысь босьтін? — кӧдзыдапырысь юаліс Сеня.
abu
— Талун кежлӧ сӧмын.
<rus>Честное слово</rus>!
Банькаӧ бӧр воӧм бӧрын пукта ас местаас.
— Тшакыс эм?
Митя копыртыштіс юрсӧ:
— Кӧтасьӧма.
Нинӧм шыавтӧг Сеня кутіс корсьны кос рузум.
Перйис лаз водзсьыс нянь кӧртӧд.
Но сійӧ вӧлі ёна лапмӧма, и тывкӧрт да биаиз дінысь чеччалысь бикиньяс эз вермыны кутчысьны сы дінӧ.
Рӧмыд сукмис ӧдйӧ.
Ва паськӧм мӧдіс кынтыны, торъя нин Митяӧс: ва гӧптӧ кыкысь вӧйлігӧн сылӧн кӧтасьӧмаӧсь кокъясыс и гачыс.
Пу рой эз ӧзйы лыйӧмысь.
Видзисны куим патрон некутшӧм пӧльзатӧг.
— Заводитлам ещӧ тывкӧртӧн.
Патроныд мыйӧн пыжиалӧма?
Пакляӧн кӧ либӧ небыд рузумӧн, разь ӧти патрон.
Митялӧн чуньяс дугдісны кывзысьны.
Заводитісны зяткакывны пиньясыс.
Патронысь дрӧб киссис му вылӧ.
Но пыжиыс вӧлі кос и небыд.
— Вайлы татчӧ.
Кӧртӧн изйӧ кучкалӧмысь сявкйисны бикиньяс.
— Эстӧн сулалӧ кос кыдз.
Косьышт сюмӧдсӧ.
Сэсся поткӧдлы сійӧс, небзьӧд.
А-а!
Ӧзйыштліс!
Колӧ кужны кучкыны тывкӧртнас...
Кос пакля кутсис из вылын.
Чунь йылӧ кучкыссис кӧртӧн.
abu
Но Сеня век гальскис изйӧ.
Друг сійӧ мӧдіс пӧлявны пыжисӧ.
— Сюмӧд меным, Митя!..
Митя уськӧдчис Сеня дінӧ. Сеня киын ӧграліс пакля.
— Матыст ӧгыр дінас сюмӧдтӧ.
Вот тадз!
Сюмӧдтор заводитіс чукрассьыны.
Сеня пӧляліс ӧгыр вылӧ, и ӧгырсянь ломзис би, кутчысис сюмӧдӧ.
— Ыджыдджыкӧс, Митя!..
Давай, давай!..
Ӧзйис ыджыдджык сюмӧд, ӧзйисны чагъяс, вывлань качӧдчис-тшынтор.
— Эм би!
Молодец, дона друг!
Ӧні ми тэкӧд, тӧдан, кутшӧмӧс-пестам!
Митя котраліс и ваяліс увъяс, кос Лякбадь, пу рой.
Би ӧтарӧ содіс, нюлыштіс мырсӧ, и гӧгӧр югдӧдіс, — вӧлӧмкӧ, дзик нин пемыд.
abu
Регыд мысти гыпкысис-пӧрис кос пожӧм.
Керасигӧн Митя шоналіс бӧр, и кык черӧн пусӧ кражъялісны вель ӧдйӧ.
— Велӧдчы, Кушманов ёрт!
Тӧдмав олӧмсӧ пыдісяньджык, — та дырйи шмонитіс Сеня, и тайӧ шмонитӧмас кыліс победительлӧн нимкодясьӧм.
abu
Кондаыс вӧлі кыз, дін кражйыс сьӧкыд, да сійӧс сідзи и эз вӧрзьӧдны места вывсьыс.
— Тайӧ лоӧ улысса кер пыддиыс.
Вылісӧ сылысь пасйыштам.
Сэтшӧм жӧ чагйӧм кер пуктам сылы воча, сэсся крепитам зоръясӧн, мед оз усь вылысса керйыс. Кык кер костсӧ ӧзтам.
И лоас первой сорта ноддя!
И вот вӧралысьяслӧн узянін дась!
Сотчӧ нин ноддя.
Водан местаӧ вольсалӧма ньыв пу лыс — медся небыдсӧ да медся душистӧйсӧ.
Бӧрладорсӧ потшыштӧма кражйӧн жӧ да сувтӧдалӧма понӧльяс, мед омӧльджыка ыргас кӧдзыдыс мышсянь.
Бедьяс вылын косьмисны шляпа,, нямӧдъяс, Сенялӧн лаз, Митялӧн вылыс гачыс.
Асьныс вӧралысьяс матыстласны би жарлань то ӧтар боксӧ, то мӧдарсӧ.
Паськӧмыс на вылын: руаліс, асьныс банйӧмаӧсь...
— Добра ноддяыд! — ошкыштіс Сеня.
Ӧтиысь пестан и кузь войбыд тырмас.
— Добра, — сӧгласитчис Митя.
И сы вӧсна, мый том вӧралысьяслӧн талун ыджыд удача и мый найӧ сяммисны петны зэв сьӧкыд положениеысь, коді грӧзитіс налы дзикӧдз кынмыны тӧдтӧм нюрса неыджыд ді вылын, а найӧ, видзӧдтӧ, сяммисны венны тайӧс, — ставсьыс таысь кык друг ӧні чувствуйтісны асьнысӧ верстьӧ йӧзӧн.
Вӧлі окота сёрнитны, казьтывлыны, рассуждайтны.
— Мортлы би — сійӧ, вокӧ, ыджыд делӧ.
Мый эськӧ мӧдім вӧчны, не кӧ со тайӧ ноддяыс!
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Кушманов нем виччысьтӧг серӧктіс:
— Салтыков-Щедринлысь лыддьылін мойд, кыдзи ӧти мужик кык генералӧс вердлӧма?
Но сідз жӧ нем виччысьтӧг и дзик матын кодкӧ быттьӧ серӧктіс жӧ.
Весиг Буско лэптыліс юрсӧ да кывзыштіс.
Вӧралысьяс видзӧдлісны ӧта-мӧд вылас, чатӧртчылісны вӧр пу вылӧ, коді би югӧрын кажитчис мойдын кодь — ӧтилаті зарниасис, мӧдласянь видзӧдіс билань кыйӧдчысь зверӧн, коймӧдлаті кажитчис дзурс пемыд стенаӧн.
Тайӧ здукӧ жӧ видзӧдлігас кык друглы первойысь уси син улас пу туганъяслӧн катласьӧм.
Вӧр пу вылысь заводитіс киссьыны лым.
— Асланым йӧлӧга шы, навернӧ, кыліс.
Миянысь кындзи, тані некод оз вермы лоны.
Ми ӧд тэкӧд, Кушманов ёрт, тӧдан, кытчӧ веськалім?..
Сеня, дерт, бура эз на тӧд, кутшӧм нюрын узьмӧдчисны.
Но сылы друг мӧдіс кажитчыны, мый найӧ веськалісны буретш Биа нюрӧ.
Ставыс уси тӧд вылас ӧти здукӧн: нюрлӧн ыдждаыс, сылӧн лёк славаыс, лым кузя кӧмтӧг котӧртысь Петыр...
— Ми, зонмӧ, тэкӧд сюрим Биа нюрӧ!
— Биа нюрӧ?.. — дрӧгнитіс Митя.
Сійӧ ставнас кыдзкӧ йӧжгыльтчыштліс, но сэк жӧ гӧгӧрвоис ассьыс повзьыштӧмсӧ да сёрнисӧ бергӧдіс серамӧ.
Сідзкӧ, татчӧс олысьяс абу на ставныс эвакуируйтчылӧмаӧсь
Сеня нарошнӧ гораа серӧктіс, мед бара кывны йӧлӧга шы, но некутшӧм йӧлӧга шы эз кыв.
Сӧмын вӧрыс заводитіс быттьӧ шӧпкӧдчыны, ёнджыка мӧдісны ворсны би югӧрын гудрасьысь лымчиръяс да ем йылӧн моз чутӧдны шоналӧм чужӧмъяс.
— Кӧсйӧ турӧб кыпӧдчыны.
— Да.
Кӧсйӧ, тыдалӧ...
Мыйлакӧ лои зэв шуштӧм, сёрни орис ачыс, морӧспань улын эз ло лӧсьыд.
Сеня заводитіс кульны асывнас кыйӧм уръяс.
Митялы уси тӧд вылас кӧтасьӧм истӧг и таысь лои ещӧ на не ас серти.
Митя ӧні видіс асьсӧ сыысь, мый эз друг висьтав Сенялы та йылысь.
«Тадзтӧ позьӧ и ыджыдджыкторйысь соссьыны, — думайтіс сійӧ. — Тадз позьӧ лоны медся омӧль мортӧн».
— Мый нӧ жугыльтчин?
Турӧбыс тэнӧ дзикӧдз тыртас али мый? — шыасис Сеня.
Сійӧ чайтіс, мый другыс повзис Биа нюрысь, но та йылысь шуны эз вӧв лӧсьыд, да Сеня нарошнӧ гарыштіс турӧб йылысь.
— Мыйла чайтан, мый турӧбысь пола?
— Да, ме прӧстӧ тайӧс шуи...
Бурджык лоӧ, сёйны кӧ мӧдам дасьтысьны.
Ми ӧд тэкӧд асывсяньыс сёйтӧмӧсь.
А медся водз юны колӧ.
Страсть ёна колӧ!
Гашкӧ, ветлан нюр дорас, ваян?
— Час, кӧмася и ветла, — нюжӧдчис гачысла да нямӧдъясысла Митя.
А мыйӧн вая?
Миян ӧд некутшӧм доз абу.
Шляпаӧн, буди.
— Сюмӧдысь ыджыд чибльӧгъяс вӧчам.
Виччысьышт, ме регыд помала. Тшӧтш ветлам.
Пемыд вӧсна юан ва эз сюр и лои сывдыны лым.
Кык друглӧн вӧлі запасын порсь тшӧг, и найӧ сёйисны сійӧс няньӧн — пӧтісны бура.
abu
Лаз зептын куйліс дона зверь.
Том вӧралысьяслы чӧв овны вӧлі некутшӧма оз лӧсяв.
Найӧ бара лоисны гажаӧсь да варовӧсь.
Но, тыдалӧ, эз кӧсйы лоны жугыльӧн и татчӧс олысь.
— Ха-ха-ха-ха!
Ха-ха-ха! — друг кисьтыштіс сійӧ.
Буско эралӧмӧн уськӧдчис вӧрӧ, а вӧралысьяс быттьӧ кынмисны места вылас: мышланьын лючки сераліс морт.
Поп увтыштіс.
И сэн жӧ сійӧс кодкӧ нерыштіс.
Пон скӧрмис, и нерсьысь скӧрмис.
Митя мӧдіс кывны, кыдзи сылӧн юрсиыс сувтіс.
Сенялӧн гӧгрӧсмисны синъясыс.
Но Сенялы повны оз позь: сійӧ тані ыджыд пыдди, сувтіс, босьтіс ружьесӧ.
— Ветлам, видзӧдлам...
Либӧ, энлы: вӧчам факел.
Тайӧ кадӧ Буско удитіс воны бӧр.
Сійӧ вӧлі спокойнӧй.
— Ха-ха-ха-ха! — ылынджык нин кылыштіс серам. — Угу-угу!
Ха-ха-ха!..
Угу!..
Майбыров Сеня скӧрысь сьӧлыштіс:
— Да, тайӧ жӧ... сёрнитысь сюзь...
Вот кыдзи бӧбйӧдліс миянӧс!
Тьфу!.. — ещӧ сьӧлыштіс сійӧ.
Митяӧс, вӧлӧмкӧ, прамӧя дрӧжжитӧдӧ.
— Збыльысь номер! — кокньыдджыка нин лолыштіс сійӧ.
Он и тӧдлы, весьӧпӧран татчӧ.
И мӧдіс серавны ас вылас.
А ӧд ӧнӧдз эг тӧдлы, мый ме трус...
Друг сійӧ дугдіс серавны да лои жугыль.
Сеня видзӧдыштіс ёртыс вылӧ:
— Тайӧ мый: самокритика?
Вочавидзӧм пыдди Кушманов мӧдіс лӧсьӧдчыны водны: перина пыдди — ньыв пу лыс, юрлӧс пыдди — пес чурка, эшкын пыдди — ватникыс.
Сенялӧн вольпасьыс татшӧм жӧ.
Найӧ водісны воча юр.
— А гортӧ талун рыт локтасны гӧстьяс, — шыасис Сеня. — Навернӧ и миянӧс тшӧтш виччысьӧны.
Ми ӧд тэкӧд кӧсйысим воны талун рыт.
Но Митя эз шыась, лэдзчысис узьӧм улӧ.
БИА НЮРЛӦН ТАЙНА
Дзурыд лым усис ёнджыка, гартчис би югӧрын вӧсньыдик тюль мӧтӧкъясӧн, ӧдйӧ дзормӧдіс вӧр пулысь весиг сэтшӧм местаяс, кытчӧ таӧдз эз на вӧв сибалӧма первойя лым.
Кушӧсь да вежӧсь колисны сӧмын ноддядорса понӧльяс да му вылӧ вольсалӧм лыс — лымчиръяс на вылысь сылісны би шоныдысь.
Митя Кушманов сідзи эз и вермы унмовсьыны.
Сійӧс мучитіс выль чувство, ас йывсьыс сэтшӧм дум, кодлысь содержаниесӧ кызвыннас лои висьталӧма нин кывйӧн: «А ӧд ӧнӧдз эг тӧдлы, мый ме трус».
И кымын думайтіс тайӧ кывъяс йывсьыс, сымын мӧдіс ёна йирны сылысь морӧспанювсӧ.
Ӧд мый артмӧ збыльвылас?. Йӧз пыльӧмӧ шедӧм кӧчӧс нем думышттӧг босьтны кӧсйӧм петкӧдлӧ Митяӧс этшавылӧ челядьруаӧн.
Сенялысь истӧг дзебӧм муртса эз помась ыджыд бедаӧн.
Сюзьлӧн сёрнитӧм кажитчис код тӧдас мыйӧн...
Ноддя сотчис рӧвнӧй да жар биӧн.
Керъяс удитӧмаӧсь нин топавны ӧта-мӧд дінас кузяла, и кельыд ӧгырӧн ломалысь кык кер костсянь судзӧдчисны нювны выліса керсӧ лӧз нисьӧ гӧрд би кывъяс.
И сӧмын ноддя помыс, коді инмис конда мыр дінӧ, сотчис мырйыскӧд ӧтув ыджыдджык биӧн.
«А мыйла нӧ ме ог косьты полевӧй сумкаӧс? — би вылӧ видзӧдігӧн усис тӧд вылас Митялы. — Сы пытшкын ӧд менам дзонь сіма гӧп».
Сумкалысь джынсӧ торйӧдӧма перегородкаӧн, и ӧти джынйыс, кӧні куйлісны рисуйтчан блокнот, карандашъяс, патронъяс да компас, вӧлі кос.
Мӧд джынйыс збыльысь кажитчис няйт гӧптӧн.
Кушманов видзӧдліс ёртыс вылӧ, топыда-ӧ узьӧ сійӧ, кӧтасьӧм истӧгсӧ мӧдліс нин шыбитны биӧ и эз шыбит, а разӧдіс би жар водзӧ косьмӧм нямӧд вылӧ. Сумкасӧ ӧшӧдіс ув йылӧ, ноддялань восьтӧмӧн.
Лымчиръяс ёна чутӧдісны восьса сьыліӧ, чужӧмӧ и киясӧ.
Митя чӧвтіс пельпомъяс вылас ватниксӧ да пуксис билы паныд: сылы лои окота видзӧдлыны компас вылӧ, окота рисуйтны ноддясӧ.
Но мый тайӧ?..
Компаслӧн стрелка некыдз эз кӧсйы сувтны ӧти местаӧ.
Сійӧ быттьӧ изӧймитӧма кӧдзыдысь и ёна дрӧжжитіс, шыбласис то ӧтарӧ, то мӧдарӧ.
Митя пуктіс компассӧ му вылӧ: сійӧ чайтіс, мый компасыс дзӧрӧ киын сійӧс кутӧмысь.
Но тайӧ эз отсав: компас дзӧрис важмоз...
Гашкӧ, сэтшӧм чувствительнӧй тайӧ компасыс?
Гашкӧ, не сы серти турӧбыс?
Ӧд овлӧны жӧ магнитнӧй буряяс, — Митя та йылысь лыддьыліс книгаясысь.
Бушков сійӧ бушков и эм.
Колӧ чайтны, и Сеня нинӧм выльсӧ оз висьтав, садьмӧдны кӧ сійӧс.
«Садьмӧдны?»
Митя видзӧдліс истӧгъяс вылӧ.
«Мед узьӧ.
Мед шойччӧ».
Мыйла нӧ садьмӧдны: сідз гӧгӧрвоана — эстӧні войвыв, этані лунвыв; параллель прӧсек, код вылысь луннас кежисны веськыдвылӧ, тасянь войвылын; сідзкӧ, сылань и ковмас мӧдӧдчыны асывсяньыс.
Мый тані гӧгӧрвотӧмыс?..
Бурджык рисуйтчыштны, пӧльзуйтчыны моментӧн: ӧд оз зэв унаысь лӧсявлы узьны ноддя дорын, оз!
Би югӧрын век гартчисны лымйысь кыӧм вӧсньыдик тюль мӧтӧкъяс, шувгис вӧр, ноддя быттьӧ нарошнӧ зільджыка ворсіс лӧз нисьӧ гӧрд би кывъясӧн, мед кыдз позьӧ лӧсьыдджыка позируйтны.
Дерт, тані, места вылас, гижны дзонь картина эз позь, тані позис вӧчны лоана картиналы сӧмын набросокъяс, вариантъяс, тӧдмавны пропорцияяс.
Но Митя сэтшӧма ылаліс рисуйтчӧмӧн, мый вунӧдіс дзик ставсӧ, весиг ас йывсьыс.
Сылӧн карандашыс ӧдйӧ-ӧдйӧ котраліс рисуйтчан блокнот бумага вывті; артмалісны линияяс, теньяс, полутеньяс; тырис листбок, ковмисны цветнӧй карандашъяс, и найӧ сідзжӧ мӧдісны котравны бумага лист вывті.
Рисунокыс друг эз кажитчы, и рисуйтчысь кресталіс сійӧс медся сьӧд карандашӧн;
ставыс заводитчис выль листбок вылын и выльысь;
сэсся помасис и тайӧ листбокыс, та бӧрын воссис ещӧ выль, — ыджыд вынӧн ӧзйыштӧм фантазиялы колісны бумага эрдъяс.
Митялы усины тӧд вылас ур кыйӧм, сьӧла, зор кузя котӧртысь тулан, и ставсӧ тайӧс сійӧ содтіс ноддя рисуноклӧн ӧти вариант дінӧ — козйӧ ӧшӧдіс усьысь ур, пожӧм киль ув вылӧ пуксьӧдіс сьӧлаӧс, кондаӧ тшукӧдӧм майӧг кузя котӧртӧдіс кань модаа зверӧс, — збыль тулансӧ вӧчас бӧрынджык.
Мышланяс мыйкӧ вӧрзьыштіс, и Митя Кушманов зэв ёна дрӧгнитіс.
И кӧть сійӧ аддзис нин, мый тайӧ вӧрзьӧдчис унйывсьыс Сеня, лӧсьыдтӧм ыркыд шымыртліс став тушасӧ, а киясыс асьныс судзӧдчисны нямӧд дінӧ, код вылын косьмисны истӧгъяс.
Творческӧй вдохновение вошис кытчӧкӧ, быттьӧ эз и вӧвлы.
Ноддя удитӧма сотчыны керджынйӧдзыс нин;
биватшак, истӧг и мукӧд кӧтасьлӧмторъяс косьмӧмаӧсь, и Митя тэчис найӧс сумкаӧ бӧр да водіс.
Лун чӧжӧн мудзӧм да волнуйтчӧм вӧчисны ассьыныс делӧ: Кушманов унмовсис дзик пыр, кыдз сӧмын пуктіс юрсӧ пес вылӧ.
Багатырскӧй унмӧн узис и Сеня.
Сійӧ садьмис сӧмын сэк, кор ноддялӧн кольӧмаӧсь куш гӧрбыльясыс нин.
Ичӧтджык би вӧсна кынмыштӧма.
Узьсьӧма тырвыйӧ.
Кольӧм лунся мудз быттьӧ абу и вӧвлӧма.
Ёртыс вылысь шебрӧдсӧ лӧсьӧдыштӧм бӧрын Сеня матыстчис би дорӧ, мӧдіс шонтысьны.
Вӧр ӧні кажитчис нето еджыдӧн, нето гудырӧн.
Би югӧр сайын пуяс тыдалісны кутшӧмкӧ аслыссяма ру вуджӧръясӧн.
Буско садьмис жӧ, нюжмасьыштіс места вылас, сэсся локтіс кӧзяиныс дінӧ, нюлыштіс сылысь кисӧ.
— Кутшӧма узин?
Пон легӧдыштіс бӧжсӧ, водіс Сеня дінӧ да водз лапаяснас мӧдіс зыравны нырсӧ.
abu
— Да, тэнсьыд сійӧс ставнас парсалӧма туланыс! — збыльысь шензьыштіс Сеня. — А ме тӧрыт эг и аддзыв!..
Но нинӧм...
Бурдас.
Сеня ещӧ думыштіс, мый туланкӧд воча пурсигӧн понлы вӧлі зэв лӧсьыдтӧм судзӧдчыны вуж улӧ, да содтіс:
— Мӧдысь лоан тӧлкаджык.
Тайӧ кадӧ Буско мыйкӧ кылыштіс: гоньгӧдіс юрсӧ, водзлань сувтӧдіс пельяссӧ.
«Сюзьыд, тыдалӧ, бара кылӧ, — уси тӧд вылас Сенялы рытъя историяыс.
Колӧ сійӧс лыйны.
Школьнӧй живӧй уголокӧ бур чучело позяс вӧчны».
Но тайӧ эз вӧв сёрнитысь сюзь.
Кыліс кутшӧмкӧ шпургӧм шы, быттьӧ сотчысь пуын вӧлӧма ыджыд сир комӧк, и пӧсялӧм сирыс заводитіс петны сотчысь газӧн векньыдик щельӧд.
Шпургӧмыс ӧтарӧ вынсяліс, Буско мӧдіс эргыны да увтыштӧмӧн уськӧдчис конда мырлань.
Сеня ёна дрӧгнитіс: сотчысь мыр увсянь быдмис лӧз би кольта!..
Сійӧ быдмис и гораммис.
Буско чеччыштіс боквыв и, кажитчӧ, сюркнялыштіс бӧжсӧ.
Сеня сулаліс мыр моз.
Юрсиыс, кылӧ, вочасӧн кыпӧдчис, мышкуӧдыс мӧдісны визъявны кодзувкотъяс.
А лӧз би кольта лои нин сю суслан судта, шумыс мӧдіс дзенӧдны Сенялысь морӧс пытшкӧссӧ, жарыс кутіс сотны чужӧмсӧ.
«Колӧ садьмӧдны Митяӧс, — югнитіс Сенялӧн юрас. — Вермам сотчыны».
— И уськӧдчис ёртыс дінӧ.
— Митя!..
Кылан?..
Митя!..
Кушманов кажитчис кудель зудӧс кодьӧн — кизьӧр и кокни.
— Чеччы, мися, чеччы!..
Митя!..
Сійӧ вӧлі Сеня кияс вылын нин, восьтіс синъяссӧ и нинӧм эз гӧгӧрво.
— Энлы, Сеня...
— Сувт вай...
Пасьтась!..
Митялӧн кокъясыс кусыньтчисны, тушаыс исковтіс мулань.
— Митя Кушманов!.. — мый вынсьыс нин горӧдіс Сеня, и ёртыс, буракӧ, садьмыштліс.
— Мый сэтшӧмыс?..
— Би!
Мусьыс би петӧ!
— Кутшӧм би?
— То нӧ, видзӧдлы.
И Сеня выльысь дрӧгнитіс: некутшӧм лӧз би эз нин вӧв.
— Тэ, тыдалӧ, вӧтасян, — торъя тӧждысьтӧг шуис Митя да бӧр лэдзчысис му вылӧ...
Сеня Майбыров чепӧльтыштіс ассьыс яйсӧ.
Яйыс доймис.
— Ог, ме ог вӧтась.
Ставыс тайӧ збыль, — шуис сійӧ асшӧрас дзикӧдз воӧм бӧрын нин.
Друг сылы мыйкӧ уси тӧд вылас, синъясыс векняммыштлісны, ачыс ставнас кыпӧдчыштліс да уськӧдчис мыр дінӧ.
Мырлӧн ӧтар джынйыс, кодарын куйліс ноддя пом, сотчӧма ставнас, сотчӧмаӧсь сылӧн и сирӧд вужъясыс, кельыд лыа пыр гоз-мӧд местаті сӧдзӧдчис пу сир дука еджыд тшын.
И сӧмын ӧтилаті лыаыс кажитчис ёнджыка сотчӧмаӧн, сэні тӧдчис гӧгрӧс гӧптор, быттьӧ ичӧтик-ичӧтик кратер.
abu
— Сідзкӧ, вот мый вӧсна тайӧ нюрыс шусьӧ биаӧн!
Вот кӧні сылӧн тайнаыс! — гораа шӧпкӧдыштіс Сеня да видзӧдлыштіс ёртыс вылӧ:
Митя, волы татчӧ!..
Митя!..
Али тэ бӧр унмовсин?..
Сеня ӧвтыштіс кинас, мед пӧ узяс колӧкӧ, а меным колӧ бурджыка думыштны.
Сеня сӧмын ӧні мӧдіс бура вежӧртны, кутшӧм ёна дрӧжжитӧдіс сійӧс, кӧть эськӧ став яйыс вӧлі пӧсялӧма.
Сійӧ ӧні кыліс ас пытшсьыс зэв вына да вӧвлытӧм на чувство, и та вӧсна эз вермы ни пуксьыны, нин сулавны.
Ӧні кежлӧ Сенялы вӧлі важнӧ ӧтитор: сійӧ лючки аддзыліс лӧз билысь сотчӧмсӧ, кыліс тайӧ сотчӧмыслысь шысӧ, чувствуйтіс жарсӧ.
Татшӧм бисӧ татысь, тыдалӧ, аддзылӧмаӧсь коркӧ ёна важӧн нин, лыддьӧмаӧсь мутиясысь биӧн.
«А, гашкӧ, — думайтіс Сеня, — и вӧралысь Петыр йӧймыліс тайӧ жӧ бисьыс?..
Но мыйся сэтшӧм би тайӧ?..
Ковмас пыр жӧ висьтавны та йылысь сиктсӧветӧ, ыстыны учёнӧйяслы юӧр...
Мед тӧдмаласны».
А тайӧ кадӧ, кор Сеня Майбыров шӧйтіс ноддя дінын да арталіс ас кежсьыс, Митя Кушманов заводитіс вӧтавны мича вӧт.
Сійӧ ӧні вӧлі Сенякӧд.
Биа нюрӧд войбыд ветлӧдлӧм бӧрын найӧ мӧдісны петны сэтысь.
Ӧдйӧ югдіс.
Петкӧдчис кыа.
Мӧдіс кывны радио позывнӧйяслӧн мелодия.
Позывнӧйяс вочасӧн гораммисны, кыа паськаліс, и кремлёвскӧй курантъяслӧн звӧн шыӧ нин горизонт дорысь торъяліс югыд да мелі шонді, юрӧбтісны гимнлӧн кывъяс:
Свободнӧй республика семьяӧс ӧтув
Нэм чӧж кежлӧ йитіс Великӧй ён Русь...
Ставнас вӧрыс, му и ва быттьӧ ловзисны, лоисны ещӧ на мичаджыкӧн, гӧгӧр мӧдіс сьывны да чуксасьны йӧлӧга шыӧн, мыйкӧ кыпыд и вына инмӧдчис зонпосни сьӧлӧмъяс дінӧ, ышӧдыштіс найӧс, и ёртъяслы лои окота кыпӧдчыны бордъяс вылӧ да лэбны.
Тырмымӧн вӧлі шеныштны киясӧн, мед торъявны му дінысь. И найӧ мӧдісны лэбны.
На улын вольсассисны рӧднӧй пармаыслӧн эрдъяс, кӧні тыдалісны то сэні, то тані механизированнӧй вӧрпунктъяс; югъялісны лыдтӧм юяс, и тайӧ юяс кузя кывтіс паськыд странаса гырысь стройкаяслы войвывлӧн зарни вӧр; вежӧдісны колхознӧй муяс; тшынасисны заводскӧй трубаяс;
водзӧ юргис гимн:
Славитчы, Рӧдина миян свободнӧй,
Йӧзкостса дружбалӧн зумыд оплот!
И тайӧ песня нюжалӧмкӧд ӧтув паськалісны выль эрдъяс.
Митя да Сеня лэбисны лунвывса степьяс весьтті нин, кӧні шувгисны морт киясӧн быдтӧм вӧр полосаяс, кыпӧдчисны коммунизмлӧн стройкаяс — гигант-электростанцияяс, великӧй каналъяслӧн магистральяс, выль каръяс...
Митя горӧдіс другыслы:
«Правильнӧ висьталіс география кузя миян учитель: «Важ олӧм щепьясысь мездмӧм морт вежӧ мулысь чужӧмбансӧ».
«Правильнӧ, — ошкыштіс Сеня. — Вежсьӧ морт — вежсьӧ му!»
Сьӧд кымӧр пыр дзирдаліс мездлунлӧн шонді,
И Ленин великӧй югдӧдіс туй.
Гимн шымыртіс ставнас мирсӧ, и тайӧ мирлӧн став ловъяыс тӧдіс, кысянь лэбӧ тайӧ сьыланкывйыс, коді чуксалӧ овны да уджавны.
Митя аддзис нин, кыдзи шонді югӧр улын заводитіс дзирдавны радейтана столица, кыдзи столица шӧрас ӧзйисны гӧрд рубинӧн вит пома звездаяс, и лои окота, лои вывті окота ӧтувтны гӧлӧс став мир пасьта юргысь священнӧй гимн дінӧ.
И Митя Кушманов мӧдіс сьывны тыр гӧлӧсӧн:
А Сталин — народнымлы вернӧйӧн быдтіс,
И уджӧ, и подвигӧ сетіс морттуй.
Сеня ӧдйӧ видзӧдліс ёртыс вылӧ.
— Давай, давай!..
Ещӧ гораджыка! — И ачыс тшӧтш нюжӧдіс:
Славитчы, Рӧдина миян свободнӧй...
Митя восьтіс синъяссӧ, дыркодь видзӧдіс то Сеня вылӧ, то ноддя вылӧ, и сӧмын та бӧрын паськыда нюммуніс.
— Но и вӧт вӧталі!..
Зэв жаль, мый тэ збыльвылас абу вӧлӧмыд мекӧд.
Митялӧн ёна кӧдзалӧма ӧтар бокыс, и Митя матыстчис ноддя дінӧ.
— Кӧсъян — висьтала?
Но став сертиыс тӧдчис — Сеняӧс волнуйтіс мыйкӧ мӧдтор.
— Тэ, Митя, вот мый висьтав: помнитан он тэнӧ садьмӧдлӧмтӧ?
— Садьмӧдлӧмӧс?..
А мый? — дугдыліс пасьтавны ватниксӧ Митя. — Быттьӧ тай кутшӧмкӧ би йылысь сёрнитін-а.
— Сідзкӧ, помнитан, — радлыштіс Сеня да мӧдіс висьтавны ёртыслы аддзылӧмтор йылысь, сэсся петкӧдліс мыр дінысь ичӧтик кратер кодь гӧптор.
Митя эскис и эз эскы.
Сылы кажитчис, мый Сеня ставсӧ тайӧс вермис вӧтавны жӧ.
Но гӧпторйыс.. Сійӧ ӧд лючки тӧдчӧ!
Да и лыаыс сэні ёнджыка сотчӧма.
— Збыльысь кӧ сідзи, кыдзи тэ висьталан, — медбӧрын шуис Митя, — то тайӧ вывті интереснӧ.
— «Збыль кӧ», — стрӧга видзӧдліс другыс вылӧ Сеня. — Тэ, тыдалӧ, челядьӧн лыддян менӧ.
И тайӧ кывъяс бӧрын Кушманов мӧдіс тырвыйӧ эскыны Майбыровлы.
Найӧ чукӧртыштісны орласьӧм ноддялысь гӧлӧвняяс ӧтилаӧ, рытнас вӧчӧм чибльӧгъясын сывдісны лымйысь ва да пуксисны сёйны.
Сёрни, дерт, муніс таинственнӧй би йылысь.
— Нюрвывса метан газ та ыджда биӧн сотчыны эз вермы, — арталіс Сеня. — Сійӧ пӧ сотчӧ ичӧтик биясӧн.
— Оз ков вунӧдны и мӧдтор, — шуис Митя.
Му веркӧсыс вӧлі вель дыр кын.
Тайӧ кын му корка улас вермис чукӧрмыны уна метан.
Ноддя би сывдіс мусӧ, газ шыбитчис петны ортсӧ и ӧзйис биысь.
Сеня думыштіс: гашкӧ и прав ёртыс.
Сӧмын вот кутшӧм газ: нюрвывса али пыді мупытшса.
Сенялы окота, мед эськӧ газыс вӧлі пыді мупытшса и мед сійӧ вӧлі сы мында жӧ, мыйта шуӧны Саратовскӧй областьысь.
Но вермӧ-ӧ пыді мупытшса газ сӧдзӧдчыны му пластъяс пыр му веркӧслань и чукӧрмыны кын мулӧн корка улӧ?
Гашкӧ, кутшӧмкӧ мӧд пӧлӧс сотчысь вещество?..
— Ми тэкӧд омӧль геологъяс, — шыасис Сеня. — И век жӧ гӧгӧрвоана ӧтитор: нэмъяс чӧжӧн кодлыкӧ, коркӧ, и, тыдалӧ, не ӧтчыд петкӧдчылӧма нин тайӧ биыс.
Мӧд ногӧн эськӧ нюрсӧ эз шуны биаӧн.
Сёйсис омӧля.
Кык друг век ёнджыка мӧдісны гӧгӧрвоны, мый найӧ аддзисны мыйкӧ ыджыдтор и тайӧ ыджыдтор йылысь колӧ ӧдйӧджык висьтавны йӧзлы.
— Вӧралӧм йылысь талун, дерт, и думайтны нинӧм, — чӧвтыштіс Сеня. — Пыр жӧ петам прӧсек вылӧ и — гортлань.
Кажитчӧ, заводитӧ югдыны.
Посньыдик лым усис на, но тӧв вӧлі ичӧтджыкӧн войнас дорысь.
— Ми кыдзи мӧдам: важ кок туйӧд? — юаліс Митя.
— Нюрысь петам важ кок туйӧд, а сэсся компас серти.
А таӧдз вӧчам вот ещӧ мый: ноддя дінӧ колям гижӧд.
— Правильнӧ, — ошкыштіс Митя.
Сюмӧд вылӧ гижам. Бумагаыд вермас кӧтасьны.
— И сюмӧд оз лӧсяв, — эз сӧгласитчы Сеня. — Гижам пӧвтор вылӧ.
Час, ме сійӧс конда помсьыс поткӧдышта.
Пӧвтор вылӧ гижисны, мый сэтшӧмтӧ йӧз, сэтшӧмтӧ лунӧ аддзылісны ноддя дорын узигӧн муысь петысь би;
пӧвсӧ тайӧс пуктісны вожӧдӧм зор помӧ да зорсӧ сатшкисны мыр дінӧ.
Буско эз нин вӧв би дорын, и, ноддя дінысь мӧдӧдчигӧн, Сеня кузя шутёвтіс — эн пӧ кольччы, Буско.
Кольӧм рытся кок туйяс быттьӧ абу и вӧвлӧмаӧсь: найӧс шыльӧдӧма турӧбалысь лым.
— Энлы, мед ещӧ югдыштас.
Ми ӧд войвывсянь локтім, Митя?
— Ме верма ылавны, Сеня:
тулан бӧрся вӧтлысигӧн лои кытшлавны тайӧ ді вылын.
— Сідзкӧ, вайлы татчӧ компастӧ, видзӧдлам, кодарын тасянь прӧсекыс.
— Таладорын, буракӧ, — компассӧ перйигӧн довкнитіс Митя.
Рытнас унмовсьытӧдз ме видзӧдлі нин компас вылад.
— Да мый тэ!
Сыланьын асыв-лун.
Ми жӧ тулан бӧрсяыс мӧдім вӧтчыны прӧсек вывсянь лунвылӧ.
Компас висьталіс Кушманов ног.
— Зэв тешкодь! — шензьыштіс Сеня.
Тулан бӧрся вӧтлысигӧн, сідзкӧ, ми эгӧ и гӧгӧрволӧй, кыдзи чукыльтім мӧдарӧ.
— Навернӧ, сідзи и артмис.
Ӧні ковмас мунны сӧмын компас серти.
Том вӧралысьяс сулалісны воча чужӧм.
Чукрасьыштӧм кос паськӧмыс заводитіс нин едждӧдны посньыдик лымчиръясысь.
Юръясвесьтса коз увъяс вылын жбыркъяліс пыста, корсис сёян.
— Ме пола со мыйысь, — шыасис Сеня, — тулан бӧрся вотчигӧн кӧ кусыньтім бӧрвыв, то матыстчим и параллель прӧсеклань, сідзкӧ, прӧсекыс матын и вермас прӧйдитны куш нюръяс вывті; ми вермам сійӧс не казявны.
Митя думыштіс бӧр босьтны ассьыс кывъяссӧ:
— Яг вылӧдз петны важ кок туйӧд, дерт, бурджык.
А сэні мӧдас тыдавны.
Но рытъя кок туй омӧля тӧдчис и прамӧя югдӧм бӧрын.
Кушинъясті сійӧ эз тӧдчы ньӧти.
Кок туй корсьӧм вылӧ вермас мунны прӧстӧ кад.
Сенялӧн чужӧмыс лои тӧждысяна.
— Вайлы компастӧ ме киӧ.
Мӧдӧдчам компас серти.
Кушинъяссӧ-мӧдам ордъявны, мед не прӧзевайтны прӧсексӧ. Видзӧд ёнджыка.
Дзик мышланяс мӧдіс увтны Буско, и понсӧ чукӧстісны.
Нитшкаинъясті лым лоӧма пӧшти весьтӧн-джынйӧн судта.
Вӧр діяс заводитісны лоны посниджыкӧсь;
діяс костыс лёк вутшка либӧ куш;
кымын водзӧ мунісны вӧралысьяс, сымын паськыдӧсь лоины нюрлӧн тайӧ кушъясыс, и на вывті абу на дугдӧма гуляйтны турӧб;
abu
татшӧминъясысь аддзыны прӧсек нинӧм и думайтны, он кӧ стӧч веськав прӧсек столбъяс вылӧ.
Век частӧджык лои окота сувтлыны — не шойччӧм могысь, мудзны эз на удитны, — вӧлі страшнӧ мунны водзӧ.
И быд сувтлігӧн кык друглӧн синъясыс юалӧмпырысь видзӧдлывлісны ӧта-мӧдныс вылӧ: Сенялы кажитчис, мый Митялӧн сьӧд синъясыс кутӧны ас пытшкас ыджыд шог.
Навернӧ, повзис нин вошӧмысь», — ёрт йывсьыс думыштіс Сеня и тайӧ думсьыс, мый найӧ збыльысь вермасны вошны, аслас ыркнитіс сьӧлӧмыс.
abu
abu
— Дерт, нюр сійӧ нюр и эм, — выльысь сувтыштлігӧн заводитіс Сеня. — Но меным кажитчӧ, мый Биа нюр улын дзебсясьӧ газлӧн либӧ кутшӧмкӧ мӧд пӧлӧс сотчысь веществолӧн ыджыдсьыс-ыджыд месторождение.
Воасны геологъяс, ставсӧ тӧдмаласны, артыштасны, доложитасны правительстволы...
Митя первойсӧ шензьыштіс аслыс: мыйла нӧ ёртыслы ковмис тайӧ сёрниыс буретш ӧні.
Ӧд Митя абу синтӧм, аддзӧ, кутшӧм ёна мӧдіс тӧждысьны Сеня сы йылысь, мед эськӧ лючки-ладнӧ петны прӧсек вылӧ.
Друг Сеня Майбыров меліа нюммуніс.
Карӧй синъяс пыдӧсас югнитісны гажа бикиньяс, а видзӧдӧмыс мӧдіс кажитчыны сэтшӧмӧн, быттьӧ Сеня ылысь-ылысь аддзис мыйкӧ мусаӧс, радейтанаӧс.
— Сталин ёрт матыстчас карта дінӧ.
«Видзӧдлам, шуас, тіянлысь месторождениетӧ».
Тадзисӧ, дерт, геологъяслы шуас.
Митя аслыс тӧдтӧг кыкнан кинас лӧсьӧдыштіс юр вывсьыс шляпасӧ, и косьмылӧм бӧрын бара нин лошмыны удитӧм полеяс вылысь киссьыштіс лым.
— Стӧч тадзи и шуас! — сӧгласитчис Митя да нюммуніс жӧ.
А Сеня висьталіс водзӧ:
— Сталин, значит, видзӧдлас и муртса довкнитас юрнас: «Озырлун ті аддзӧмныд ыджыдӧс, а местаыс неважнӧй: куим дорсяньыс уна сё километр вылӧ морт овтӧм вӧръяс и сӧмын ӧтарсянь, не ёна ылын визувтӧ ю, да ю дорас пукалӧны сиктъяс».
И ещӧ сійӧ шуас: «Правительство лыддьӧ коланаӧн нуӧдны сэні паськыдджык уджъяс.
Локтан пятилеткаӧ ми мӧдам сэтчӧ стрӧитны выль промышленнӧй район.
Ӧнісянь жӧ колӧ заводитны корсьны выль кӧрттуй магистральлы трасса.
Дерт, лоӧ сьӧкыд.
Уна ковмас видзны йӧз вын и материальнӧй средствояс.
Но большевикъяс оз повны сьӧкыдлунъясысь.
Народлы пӧльза вылӧ ми вежам и тайӧ местаын мулысь чужӧмбансӧ!»
— Мулысь чужӧмбансӧ? — мыйлакӧ шензьыштіс Митя, и Сеня сюсьджыка видзӧдліс ёртыс вылӧ.
Митя синъясын быттьӧ абу и вӧвлӧма сійӧ жугыль выражениеыс, коді тӧдчис регыдӧн на таӧдз.
— Тайӧ жӧ кывъяссӧ ме тэныд висьталі вӧталігӧн, кор тэкӧд лэбим лунвыв муяслӧн эрдъяс вывті.
— Лэбим?..
— Да, лэбим...
И ме тэныд шуи: «Важ олӧмлӧн цепьясысь мездмӧм морт вежӧ мулысь чужӧмбансӧ.
А тэ меным вочавидзин: «Вежсьӧ морт — вежсьӧ му!»
— Тэ, сідзкӧ, збыльысь интереснӧй вӧт вӧталӧмыд! — радлыштіс Сеня ёнджыкасӧ сы вӧсна, мый другыслӧн настроениеыс лои кыпыдджык. — Та йылысь тэ меным паськыдджыка висьтав бӧрынджык.
Ладнӧ?
— Ладнӧ, висьтала.
— А ӧні мӧдӧдчам водзӧ.
— Колӧ мӧдӧдчыны.
Буско воис кӧзяева дінӧ найӧ кок туйӧд, мӧдліс мунны наысь водзын и бергӧдчис бӧр.
Сеня эз шутьляв ни эз видзӧд пон бӧрся: сійӧ став вниманиесӧ вӧлі веськӧдӧма компас стрелка вылӧ да прӧсек корсьӧм вылӧ.
Вӧр діяс мӧдісны дзикӧдз бырны, вутшкаинъяс — шыляссьыны, и ещӧ недыр муныштӧм бӧрын вӧралысьяс син водзӧ петкӧдчис помтӧм куш нюр.
Лӧньӧмӧн нин кажитчысь турӧб тані гартчис на негырысь тӧвныръясӧн.
Сеня лӧсьӧдыштіс мыш саяс волысалӧм ружьесӧ, чышкыштіс кинас кымӧс вывсьыс пӧсьсӧ:
— Сэсся нӧ мый мӧдам вӧчны, Митя?
— Ог тӧд мый...
И Митя синъясын бара мӧдіс тӧдчыны жугыльмӧм, и тайӧ жугыльмӧмыс ӧні вӧлі ещӧ на тӧдчанаджык.
— А тэ мый думайтан, Буско?
Пон сулаліс жӧ и, кыдзи кажитчис Сенялы, видзӧдіс нюр вылӧ сэтшӧм ногӧн, быттьӧ эз гӧгӧрво, мыйла сійӧс вайӧдісны татчӧ.
— Бусконым пыр на локтӧ миян бӧрся восьлӧн, — висьталіс Митя. — Воыштас — пуксьылас, бара воыштас — бара пуксьылас...
Тыдалӧ, зэв жаль кольны сійӧс, кодӧс увтіс.
Сеня ӧдйӧ воськовтыштіс понланьыс.
— Тэ, шуан, Митя, сійӧ дыша воис миян бӧрся?
— И вочакыв виччысьтӧг видліс Бусколысь нырсӧ: Сеня Майбыровлы усис тӧд вылас дедыслӧн сёрни: «Вӧралысь пон кӧ заводитӧ талявны кӧзяиныслысь коклябӧрсӧ, — шуліс сійӧ, — первой видлы сылысь нырйывсӧ.
Кос кӧ нырйылыс — пон висьӧдчӧ».
Но Бусколӧн нырыс эз вӧв кос.
— И ещӧ тэныд кӧсъя висьтавны, Сеня...
Кодыр ме видлалі компас, то сылӧн стрелкаыс некыдз вӧлі оз вермы сувтны ӧти местаӧ.
— Киад кутігӧн сійӧ век дзӧрлӧ.
— Ме пуктылі му вылӧ.
Сэні дзӧрӧ жӧ.
— Му вылӧ? — Сенялы тайӧ кажитчис зэв интереснӧйӧн. — Сідзкӧ, зон, колӧ видлыны.
Юждыштісны лым, пуктісны сы вылӧ компас. Видзӧдыштісны.
Митялы кажитчис, мый стрелка дрӧжжитӧ ещӧ на ёнджыка ноддя дінын дорысь.
— Тайӧ вермас лоны кӧрта, кӧлуй матын лӧсялӧм вӧсна, — шыасис Сеня. — Ну бӧрлань менсьым и ассьыд ружьеяс и черъяс.
Кок туйӧд бӧрлань мунігӧн Митя аддзыліс, кыдзи Буско радпырысь мӧдӧдчис сы водзын и эз бергӧдчы, кодыр Митя бӧр локтіс Сеня дінӧ.
— Тан мыйкӧ неладнӧ, — компас дінын кекурвидзӧмысь чеччис Сеня.
Компас стрелка век сідзи дзӧрӧ и катласьӧ...
А кӧні Бускоыс?
Митя висьталіс пон йылысь.
— Радпырысь мӧдӧдчис? — шензьыштіс Сеня. — Энлы, сідзкӧ, энлы...
Сійӧс колӧ бӧр чукӧстлыны татчӧ.
Буско ветлӧма ылӧ нин и чуксалӧм шыӧ бӧр воис скачӧн, но кӧзяева дінӧ вотӧдз сувтіс да мӧдіс сідз вежнясьны, быттьӧ корис ас дінас: то чеччыштлас места вылас, то водыштлас либӧ коялыштас бӧр кокъяснас лым; бӧжнас ачыс ӧтторъя ӧвтчӧ, пельяснас ворсӧ.
— Мӧдӧдчылам бӧрвыв кыкнанным, видзӧдлам, мый мӧдас вӧчны-водзӧ.
И кор Сеня некымынысь воськовтіс понйыслань, сэк Буско ёна радлыштіс да уськӧдчис котӧртны сылань жӧ, кысянь воис.
— Аддзылін? — горӧдіс Митя.
abu
— Колӧ прӧверитны, компаснымӧс!
— Кыдзи?
— А вот кыдзи. — И Сеня мӧдіс висьтавны сэтшӧмтор, мый йылысь Митя, вӧлӧмкӧ, ачыс бура тӧдӧ: юавны вӧр пулысь — кӧні лунвыв и кӧні войвыв.
Та йылысь ӧд школаын велӧдӧны!
Лунвылын шонді, и вӧр пулӧн увъясыс быдмӧны сыланьӧ гырысьджыка да тшӧкыдджыка; войвывланьын кӧдзыдджык, и пуяслӧн войвыв бокыс омӧльджыка косьмӧ лысваысь да сы вӧсна ёнджыка нитшсялӧ, ёнджыка сьӧдӧдӧ.
— Зэв гӧгӧрвоана!
— Ме тай сійӧ и шуа...
Важ кок туйӧд мунны вӧлі кокниджык, и вӧралысьяс ӧдйӧ воисны первойя вӧр ді вылӧ да зіля мӧдісны тӧдмавны вӧр пу серти войвыв да лунвыв.
Вӧр пу висьталіс, мый компас ньӧти яндысьтӧг ылӧдчӧ: войвыв сы серти артмӧ дзик мӧдарын.
Сеня Майбыровлӧн чужӧм вылас петкӧдчис пӧсь, ки-кокыс тӧдчымӧнъя лигышмуні, — тадзи овлӧ сэки, кор морт прӧйдитас нин страшнӧй места и друг тӧдмалас та йылысь.
— Видзӧдлам ещӧ мӧд ді вылысь.
Дерт, мӧд ді и коймӧд ді висьталісны сійӧс жӧ: компас сӧрӧ!
— Но мыйла сӧрӧ?..
Сійӧ жӧ пыр лючки уджаліс?
Али нӧ торксис мыйлакӧ?
Тайӧ юалӧм вылӧ Сеня эз вочавидз ёртыслы: сійӧ ачыс оз тӧд, мыйла ылӧдчӧ компас.
Сеня сӧмын чайтӧ, мый компаслӧн дурӧм йитчӧма бара жӧ Биа нюркӧд — нюръясын овлӧ кӧрт руда.
А аслыс казьтыштіс дедыслысь кывъяссӧ: «Да, зонмӧ, быдторйыс вӧвлі.
Весьӧпӧрӧмӧн волывлісны гортас Биа нюр дорын вӧралысьяс либӧ дзикӧдз эз волывны».
И том вӧралысь вежӧрын ӧдйӧ-ӧдйӧ мӧдісны артмавны серпасъяс: не сӧмын котӧртӧ весьӧпӧрӧм Петыр, — Биа нюрӧ вошӧмаӧсь ас вежӧра йӧз, найӧс ылӧдӧма компас, ылӧдӧмаӧсь ӧта-мӧдныс кодь лыдтӧм діяс, лыдтӧм ӧткодь вутшкаинъяс, помасьлытӧм нюрлӧн быд ногыс нюжалӧм ичӧтджык куш нюръяс.
— Колӧ ӧдйӧджык петны яг вылӧ, Митя.
Колӧ тэрмасьны.
И найӧ мӧдісны тэрмасьны.
Воисны нин узян ді вылӧ.
Тасянь ковмис мунны важ кок туйтӧг.
— Не компас серти мунны — вӧрлӧн грамота серти.
Буско эз мӧд увтны сійӧ местаын, кӧні увтчис водз асылын.
Сідзкӧ, тӧлка пон дыша вӧтчис нюрлань мунігӧн сы вӧсна, мый тӧдіс кӧзяевалысь неладнӧ мунӧмсӧ!..
Ӧні сійӧ вӧлі век водзын, ныртуйсӧ кутіс яглань, и, кодыр вӧралысьяс мӧдісны матысмыны яг дінӧ нин, колис найӧс да тӧдіс увтны.
abu
— Кодӧс сійӧ тадзсӧ увтӧ? — юаліс Митя.
Пон збыльысь увтчис не сідзи, кыдзи увтлӧ уръясӧс, но сы гӧлӧсын эз кыв и сэтшӧм скӧралӧм, кутшӧм овлӧ гырысьджык зверьясӧс увтігӧн.
abu
— Локтам — аддзам, — вочавидзис Сеня.
Миянлы ӧд сылань жӧ мунны.
Мича яг вылысь Буско тыдаліс вель ылысянь.
Пожӧм вывсянь сылы кодкӧ воча шыасьлывліс.
— Чукчи, — вашнитіс ёртыслы Сеня да ӧдйӧ вежис ружьесьыс ур зарядъяс гырысьджык дрӧбъя патронъясӧн. — Тэ сулавлы тані.
Чукчи пукаліс кыз ув вылын да, увлань видзӧдӧмӧн, котӧдчис понлы воча.
abu
Синдоръясыс сылӧн быттьӧ ӧзйисны ӧмидз рӧмӧн, бӧжыс паськалӧма ыджыд сьӧд веерӧн, пӧрысьысла гӧныс кытсюрӧ быттьӧ дзормӧма.
Сеня гымыштіс-лыйис кыкнан стволсьыс пӧшти ӧтпырйӧ.
Чукчи уси му вылӧ мыйтакӧ лэбыштӧм бӧрын.
— Вай татчӧ, Буско!
Пӧтка вӧлі кило вит-квайта, пон вайис сійӧс воськолӧн.
Вайис и пуктіс Сеня кок улӧ.
— Молодец, Буско!
Ошка! — понсӧ малыштіс Сеня. — Тэкӧд, тыдалӧ, збыльысь он йӧрмы.
abu
— Энлы, Сеня, — котӧртыштіс Митя. — Менам ӧд кольліс на шоколадыд.
Буско, кӧсъян шоколад?
Дерт жӧ, кӧсъян.
Талун и асьным ӧттшӧтш видлам.
— Позьӧ и шоколад видлыны, — нюммуніс Сеня.
Шоколадлысь вель ыджыд тор Митя сетіс Бусколы, торйӧдыштіс Сенялы, босьтіс аслыс.
Сэсся сюйисны чукчисӧ нопйӧ, вӧр пу серти прӧверитісны направление и мӧдӧдчисны водзӧ.
abu
Буско муніс веськыда.
Сюрліс и тӧрыт рытся пӧрӧминыс, кыті вӧтчисны тулан бӧрся.
— Нюр дорсянь ми лоим вель ылынӧсь нин.
Видзӧдлам компас вылӧ, — сувтыштліс Сеня.
abu
Компас ӧні висьталіс войвывсӧ правильнӧ.
— Со тэныд! — шензьыштіс Сеня. — Биа нюрлӧн ещӧ ӧти фокус.
— Настоящӧй фокус-мокус! — гажаа шуис Митя.
Прӧсек вылӧ кык друг веськалісны лунлӧн мӧд джынъяс нин.
ТӦЛЫСЯ РЫТ
Вӧралан банька талун кажитчис гортӧн кодь.
Пыр жӧ ӧзйис ывлаын бипур, сы весьтӧ лои ӧшӧдӧма шыд пӧрт.
— Миянлы ӧні мый медся колана? — би дінын ноксигӧн варовитіс Сеня. — Не усьны кок йылысь.
Нуръясьыштам чукчи яйӧн, неуна шойччыштам...
Митя торкис сійӧс:
— Ме думысь, тайӧ абу на ставыс.
Колӧ ещӧ вӧчыштны узян пес.
Сеня шензьыштіс:
— Узян пес?..
abu
Но талун узьмӧдчыны миянлы оз позь.
Первой-кӧ, миян вӧсна, ме чайта, ёна нин тӧждысьӧны гортаным;
мӧд-кӧ, аски велӧдчан лун;
и, коймӧдтор, мый миянӧс тэрмӧдлӧ, сійӧ, зонмӧ, Биа нюрлӧн тайнаыс.
abu
— Тэ, сідзкӧ, омӧль вӧралысь, Сеня, — мудера нюжӧдыштіс Митя.
Вунӧдӧмыд вӧралысьяслӧн законъяс йылысь.
И юаліс: — Песлысь аварийнӧй запассӧ сотім?
Сотім.
Мый шуас дедыд, кор локтас татчӧ?..
Та йылысь тэ думыштлін али эн?
Татшӧм сёрнисӧ Сеня некутшӧма эз виччысь ёртыслысь и видзӧдліс сы вылӧ зэв меліа. Сенялы ӧні вӧлі окота кутлыны другсӧ и шуны гоз-мӧд бурджык кыв.
Но та пыдди артмис:
— Гашкӧ, мудзин, Митя?
— Тайӧ абу помка.
Пес колӧ вӧчыштны.
Ме, инӧ, ветла тэнад пусигкості.
— Ветлы, инӧ, ветлы...
Сӧмын черсӧ босьт менсьым.
Менам лэчыдджык.
Митя саяліс лымъя вӧр пӧвстӧ да, кылӧ, мӧдіс керасьны.
А Сеня нюмъяліс аслыс и думайтіс, мый эськӧ вӧчны сэтшӧмтор, мед Кушманов Митя тӧдіс, кутшӧм ёна сійӧс уважайтӧ сылӧн другыс.
«Аддзи, мый вӧчны: блокнотас стих гижышта — дружба йылысь.
Тайӧ стихыс мӧдас казьтывны сылы талунъя лун-войсӧ и гижанінлысь стӧч местасӧ».
Сеня мӧдіс ветлӧдлыны би дорын ӧтарӧ-мӧдарӧ, мед заводитны тэчны юрас стихъяслысь строчкаяс, а сэсся гӧтӧвӧйсӧ нин гижны Митя блокнотӧ.
Идеяыс вӧлі тырвыйӧ гӧгӧрвоана: ӧтувъя тыш да удж отсалӧны бурджыка тӧдмавны ӧта-мӧдӧс;
тышын да уджын шедӧдӧм дружба чорыд сплав кодь.
А-а!.. «Чорыд сплав кодь».
Сравнениеыс шогмана.
«Сплав» кывсӧ колӧ вӧчны рифмаӧн;
колӧ аддзыны татшӧм жӧ звучаниеа мӧд кыв — рифмалы гозпӧвсӧ, шуам, «став», «сяв»...
Оз, тадзи оз артмы.
Идея бӧрын главнӧйӧн Маяковский лыддьӧ ритм.
«Ритм — быдсикас поэтическӧй вещлӧн подув, сійӧ мунӧ сы пыр грымгӧмӧн».
Но кытысь босьтны тайӧ колана ритмсӧ?
Том гижысь видзӧдліс вӧр вылӧ, небесаӧ.
Вӧр быттьӧ вуграліс: сӧмын вӧсньыдик йыла козъяс муртса довкйӧдлісны туганъяснас.
Небесаыс — мӧдарӧ, кажитчис садьмысьӧн, ловзьысьӧн: кымӧръяс кыпӧдчӧмаӧсь вылӧджык, лэбӧны кокниа, ӧти-мӧдлаті небесаыс воссьышталӧма.
«Сідзкӧ, вой кежлас сійӧ вермас воссьыны дзикӧдз, и лоас тӧлыся», — югнитіс юрас Сенялӧн, дерт, сӧмын югнитіс;
Сенялы колӧ аддзыны ритм.
Гашкӧ, тайӧ небесасьыс, вӧрсьыс?..
Вежӧр заводитіс корсьны...
Вежӧр пыр прӧйдитіс вӧравны мӧдӧдчан лунӧ югыд вӧр, сылӧн сӧстӧм горыс; кылыштіс пожӧмъяслӧн шувгӧм шы, кӧнкӧ быттьӧ дзуртыштіс пу, и тайӧ дзуртыштӧмыс ловзьӧдіс паметьын банька дінӧ сюмӧда биӧн мунӧм; вӧрлӧн шумыс вынсяліс, дзуртӧм шыыс лои гораджыкӧн да лӧсьыдтӧма прӧйдитыштіс морӧспань улӧд.
Но ставыс тайӧ ӧні вӧлі сӧмын казьтылӧм, и Сеня зілис аддзыны сэтысь не асьсӧ, кыдзи Митякӧд тшӧтш мунӧ ярмӧм стихия кытшын, — тайӧ стихияысь Сеня корсис аслас стихотворениелы ритм, И сійӧ, кажитчӧ, заводитіс чужны...
Колӧ бумага.
Гижтӧг оз артмы.
Колӧ бумага вылӧ...
Митялӧн сумкаыс ӧшаліс лабаз улын ружьеяс дінын.
Лоана стихлысь ритмсӧ вомгорулас шуалігмоз Сеня босьтіс сумкасӧ, пуксис лабичӧ да перйис сумкасьыс блокнот.
Блокнотсӧ кыскигӧн, тыдалӧ, мыйкӧ уси му вылӧ, но Сеня сэтшӧма тэрмасис ӧдйӧджык инмӧдчыны карандашӧн бумага дінӧ, мый бӧкӧвӧйторлысь усьӧмсӧ быттьӧ эз и аддзыв.
Сійӧ восьтыштіс блокнот.
Первойя листбокас вӧлі серпаслӧн сійӧ набросокыс, кодӧс Митя рисуйтліс гортысь мӧдӧдчӧм бӧрын.
Сенялы тайӧ вӧлі интереснӧ, и сійӧ нуӧдыштіс сійӧс син пырыс.
Набросок вылын Сеня — вӧралан паськӧма и ружьеа, видзӧдіс кытчӧкӧ ылӧ, быттьӧ мыйкӧ аддзис.
Бусколӧн фигураыс ставнас дасьтысьӧма мӧдӧдчыны водзлань.
Мӧд листбок вылын тайӧ жӧ серпаслӧн карикатура.
Сенялӧн нырыс лишнӧйджык чангыля, шапкаыс турун юр кодь, лазйыс пидзӧс улӧдзыс...
Сеня эз вермы кутчысьны серӧктӧмысь, и сэк жӧ сійӧ чужӧм вылын артмыштіс шензьӧм: Митялӧн вӧліны ещӧ рисунокъяс...
Ӧти листбок вылын, мӧд вылын, коймӧд вылын...
— Вот тайӧ нин тешкодь, — аслыс шӧпкӧдыштіс Сеня.
Сідзкӧ, сійӧ рисуйтчӧма войнас и та йылысь меным эз висьтав. Вывті тешкодь!
Ноддя рисуйтӧма куим вариантӧн: первой ӧтнассӧ, сэсся вӧр пиын, а бӧръяас эм и вӧр, и ноддя дінын варовитӧны кык том вӧралысь, и пуяс вылӧ то ӧшӧдӧма, то пуксьӧдӧма либӧ вӧчӧма котӧртӧмӧн зверь-пӧткаӧс.
Стихлӧн ритм Сеня вежӧрысь дзикӧдз воши.
Сеня дінӧ воис Буско, исыштіс сійӧ ёкмыльсӧ, коді усьліс сумкаысь блокнот перйигӧн.
«Мый сэні сэтшӧмыс? — копыртчыштліс Сеня, босьтіс киас рузумӧ гартыштӧмтор, разис рузумсӧ и тешкодя паськӧдіс синъяссӧ.
Менам истӧг?!
Кӧтӧдлӧма и косьтӧма...
Менам истӧг?..»
Став вирыс шыбитчис Сенялы юрас, став гӧгӧрвотӧмыс лои гӧгӧрвоана пыр жӧ.
«Сідзкӧ, со мый сотыштіс сылысь кисӧ кольӧм рытӧ, кодыр сійӧ корсис сумкасьыс шоколад?..
А ме... ме... кӧсъя гижны сылы ошкана стихъяс миян костын шедӧдӧм дружба йылысь!..» Ёна скӧрмис Сеня.
Да и збыльысь!
Школаын медся бур школьникъясыс — Сенялӧн другъяс.
А бӧрйис на пӧвстысь мунны вӧрӧ Митяӧс.
Сеня корӧм серти Иван Павлович сӧгласитчис сетны Митялы ворсны спектакльын Сергей Тюленинлысь рольсӧ.
Честнӧй друг пыдди сійӧс пуктӧмӧн Сеня висьталіс Митялы ассьыс заветнӧй мечтасӧ — лоны бур поэтӧн.
И, медбӧрын, Сеня Майбыров сетліс комсомольскӧй организация водзын кыв — дасьтыны Митя Кушмановӧс пырны комсомолӧ.
И друг этатшӧмтор!
Митя Кушманов — скрытнӧй морт. Митя Кушманов — трус, полӧ висьтавны аслас мыж йылысь.
— Вот тэныд и чорыд сплав! — сӧдзӧдыштіс пинь пырыс Сеня да сувтыштіс ветлӧмысь: сійӧ, вӧлӧм, бара ветлӧдлӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ.
А Митя тайӧ кадӧ пӧрӧдіс нин кос пожӧм да мӧдіс орӧдны нумӧн краж.
Но тешкодь, сійӧ думайтіс буретш та йылысь жӧ — аслас рисунокъяс йылысь, кӧтасьлӧм истӧг йылысь.
Ӧд мый артмӧ?
Рисунокъяс йылысь ӧти кывйӧн на эз висьтав Сеня другыслы.
Сылысь истӧг кӧтӧдӧм йылысь эз гарыштлы.
Артмӧ зэв лӧсьыдтӧм.
Артмӧ, веськыда кӧ шуны, нечестнӧ.
Орис нин пес краж.
Митя сюйыштіс тасма костас черсӧ, копыртчис лэптыны кражсӧ и друг бӧр сувтыштіс.
«Сергей Тюленин эськӧ тадзи эз вӧч, — думыштіс Митя.
Сійӧ эськӧ эз пов висьтавны ёртыслы аслас мыж йылысь ни эз мӧд дзеблавны сыысь рисунокъяс.
Колӧ вӧчны сідзи, кыдзи эськӧ вӧчис Тюленин».
— Сеня, тэ менӧ верман шуны, кыдз тэныд лоас окота, — понӧльяс сайысь петкӧдчигас на шуис Митя. — Ме тэ водзын ёна мыжа.
И мӧдіс висьтавны истӧг йылысь история.
Сеня быттьӧ эз кыв ни краж шыбитӧмсӧ, ни Митялысь кывъяссӧ...
Лым ёна мешайтіс мунны.
Улыс керка дінӧ вотӧдз, дерт, дзикӧдз рӧмдас.
Но Сеня эз и думайт узьмӧдчыны.
Чӧв и зумыш, сійӧ восьлаліс Митя водзын, весиг эз шутьляв понйыслы;
тадзи жӧ, пӧшти нинӧм сёрниттӧг, найӧ сёйисны банька дінын чукчи яй, тадз варовиттӧг эновтісны банька.
Колис нин бӧрӧ сійӧ ягыс, кӧні кык лун сайын пемыд пиас ӧвтчисны-шумитісны пожӧмъяс, лёкысь дзуртіс пу...
Сеня чатӧртчыштіс видзӧдлыны сэзьмысь небеса вылӧ и конъясис колодаӧ.
Митя панйыштіс сійӧс и сідз жӧ нинӧм шутӧг мӧдіс мунны водзас.
«Но мыйла сійӧ друг лои татшӧмӧн? — гашкӧ, дасӧдысь нин юаліс ассьыс Митя. — Аслам мыж йылысь сылы висьталігӧн сӧмын тешкодя видзӧдіс ме вылӧ, а кывсӧ быттьӧ кодкӧ томналіс.
Ёна кӧ мыжа ме, пиняв, критикуйт менӧ медся чорыд кывъясӧн!..
Но мыйла тадзисӧ?..»
Ас думсьыс Сеня гӧгӧрвоис, мый колӧ мыйкӧ шуны, гашкӧ, вензьыны, пинясьны.
Сійӧ, дерт, тадзи эськӧ и вӧчис, не кӧ Митялӧн сійӧс панйӧмыс — аслас мыж йылысь честнӧя висьталӧмыс.
Сеня пытшкысь скӧрлунсӧ пӧдтіс Митялӧн признайтчӧмыс, и ӧні коліс кад, мед лючки артыштны, мый жӧ колӧ татчӧ шуны.
Но кадыс кольӧ, а прамӧйджык вочакывйыс век оз сюр.
Пуяс костті тыдыштліс гӧгрӧс блед тӧлысь. Сійӧ петкӧдчыштліс кымӧр сайысь недыр кежлӧ и бӧр дзебсис.
Улыс керка дінӧ вотӧдз шор чаль пӧлӧн мунӧма сьӧдбӧж.
Буско уськӧдчис вӧтчыны, но Сеня стрӧга шуис сылы:
— Эновт!
Гортӧ лэччам!..
Пон быттьӧ шензьыштӧмӧн видзӧдліс том кӧзяиныс вылӧ: «Ӧд муртса на прӧйдитӧма, здук мысти позьӧ суӧдны».
И бӧр петіс туй вылӧ да сюся лэптыштліс нырсӧ водзлань: сылы кылыштіс свежӧй тшын дук.
Вӧралысьяс сӧмын на удитісны кайны шор пӧкат, а Буско кыліс керка дінын нин.
Сійӧ радлӧмӧн увтышталіс, тявкйӧдліс, аслысног горӧдлывліс, а сэсся весьӧпӧрӧма моз воис Сенялы паныд.
«Локтӧма!
Локтӧма!
Локтӧма!» — висьталіс сійӧ став аслас чеччалӧмнас и радлӧмнас.
Матвей дед вӧлі ӧтнас.
Сійӧ сулаліс керка водзын и малаліс тошсӧ.
Эз позь весиг тӧдны, радліс али скӧраліс сійӧ.
Сеня, дерт, гӧгӧрвоис, мый дедыс локтӧма налы паныд, но, мед тайӧ сёрниыс эз пансьы, шыасис ылысянь на:
— Тэ, дедӧ, и думыштныд он сяммы, кӧні ми вӧлім!
Матвей Иванович гӧгӧрвоис жӧ, мый ловъяӧсь да дзоньвидзаӧсь кӧтом вӧралысьяс, сідзкӧ, нинӧмла и петкӧдлыны асьсӧ найӧс корсьны воысьӧн, да гажаа юаліс:
— Кӧні нӧ?
— Самӧй Биа нюрын!
Пӧрысь кыйсьысь, кажитчӧ, чуймыштіс:
— Биа нюрын?
Кыдзи ті сэтчӧ веськалінныд?
— Митя! — бергӧдчыштіс ёртыслань Сеня. — Перйыв тулантӧ.
Митя эскытӧма видзӧдліс Сеня вылӧ: «Вунӧдін нин скӧралӧмтӧ?»
А Сеня стрӧга югнитіс синъяснас, кодъяс гусьӧн висьталісны: «Тайӧ мӧд делӧ...»
Митя гӧгӧрвоис.
— Туланыд тэнад нопйын, Сеня.
— Да, вунӧді...
Ме ордын и эм.
Матвей дед босьтіс киас культӧм на дона зверӧс.
— Висьталӧй ставсӧ, кыдзи вӧлі делӧыс...
Либӧ энлӧй... Керкаас пырам да сэні.
Ме ӧд пыльӧмъяс кыйны локті, шедӧмаӧсь кӧчьяс, мӧдам сёйны кӧч яй...
Керкаын пач ломтысис яра.
Плита розьын сулаліс чугун — пуктӧма пуны кӧч яй.
Матвей дед кывзіс Сенялысь висьтсӧ и нюмъяліс.
— Но самӧй интереснӧйыс водзын на, дедӧ...
Ноддя дінӧ ми водім узьны. Унмовсим.
Сэсся ме садьми.
Сеня висьталіс ставсӧ, кыдзи аддзыліс муысь петысь би, кыдзи найӧс ылӧдліс компас, — ставсӧ, ставсӧ!
Эз висьтав сӧмын кӧтасьӧм истӧг йылысь.
abu
abu
Матвей дед бура тӧдіс внукыслысь авъя характерсӧ и лои зэв серьёзнӧйӧн.
— Ті, пиян, аддзылӧмныд вывті интереснӧйтор.
Гашкӧ, сэні ыджыд озырлунъяс эмӧсь.
Та йылысь колӧ висьтавны учёнӧйяслы.
Войсӧ шойччыштад, и асывнас — марш гортӧ.
— Мыйла асывнас, дедӧ?
Ми пырысьтӧм-пыр мӧдӧдчам.
Рытыс кӧсйӧ лоны тӧлыся, мунны лоас югыд.
Сідз ӧд, Митя?
— Ме дась, — югнитісны синъясыс Митялӧн.
«Сідзкӧ, збыльысь бӧр бурасьӧма мекӧд», — думыштіс Сеня йылысь.
Матвей дед эз мӧд ӧлӧдны томйӧзӧс.
Сылы и аслыс ӧні вӧлі окота ӧдйӧджык воны гортӧ.
Вӧр туй вочасӧн паськаліс.
Вуджрасисны пуяс.
Тӧлысь югӧрын тайӧ пуясыс кажитчисны луннас дорысь бледджыкӧсь жӧ и джуджыдджыкӧсь.
Быдлаын тыдалісны кӧчьяслӧн свежӧй кок туйяс.
Кӧч вӧлі зэв уна.
Ловъяясыс брынькъялісны на, а пыльӧмӧ таӧдз шедлӧмаяс ӧшалісны пуясын, — найӧс сэтчӧ колялӧма бӧр лэччигкежлас Матвей дед.
Со пӧрысь кыйсьысь бара кежыштліс бокӧ аслас важ кок туйӧд да петкӧдіс сэтысь коскӧдыс лямӧдӧм кын кӧчӧс.
— Гашкӧ, тӧдса кӧчыс?
Нолтӧ, видзӧдлӧй, томйӧз!
Митя аддзис сійӧ шнурсӧ, кодӧс вундыліс аслас нопйысь да кӧртавліс сійӧн пыльӧмӧ шедӧм кӧчӧс.
— Неуна тӧдсакодь...
— Ошка таысь, томйӧз, ошка.... — И водзӧ мӧдӧдчигӧн нин ещӧ содтіс: — Запискатӧ кӧсъя сетны школаса директорлы.
— Школаса директорлы? — Сеня быттьӧ садьмис. — Оз ков сетны, дедӧ.
Тайӧ лоас ошйысьӧм кодьӧн...
— Э-э! — нюжӧдыштіс Матвей дед.
Та кузя тэ менӧ эн велӧд.
Бурторйӧн и ошйысьны абу яндзим.
Сеня эз мӧд вензьыны: сетас кӧ и мед сетас.
Сеня Майбыровӧс ӧні волнуйтӧ мӧдтор: мый вӧчны Митякӧд.
Висьтавны-ӧ комсомольскӧй комитетса секретарлы, мый Кушманов Митяӧс водз на примитны комсомолӧ — сійӧ вӧлӧма зэв скрытнӧй морт, полӧ висьтавны аслас мыж йылысь.
«Но ӧд Кушманов висьталіс бӧрыннас, — быттьӧ мӧд гӧлӧс шӧпкӧдіс Сенялы. — Сійӧ, тыдалӧ, ёна переживайтӧма висьтавтӧдзыс на...».
Юрӧ воисны быдсикас думъяс, и Сеня весиг эз аддзыв, кыдзи матыстчисны муяс дорӧ нин.
«Комсомольскӧй комитетса секретарь, тӧдӧмысь, юасяс гӧгӧрбок и медбӧрын вермас шуны: «Сы вылӧ и комсомол, мед отсавны Кушмановлы бырӧдны сылысь тырмытӧмторъяссӧ...»
Думсӧ Сенялысь дзугис дедыс:
— Вот и сиктным тыдовтчис.
Гашкӧ, пуксьыштлам потшъяс вылас, кӧчьясыд менӧ дзикӧдз мудзтӧдлы.
Митя быттьӧ тайӧс и виччысьӧма, пыр жӧ уськӧдчис лым вылӧ.
— Шойччӧмысь ӧткажитчылӧны сӧмын финиш дорӧ воигӧн, — шмонитыштіс сійӧ, но став сертиыс тӧдчис, мудзӧма усьтӧдзыс.
Сеня ёна жӧ мудзӧма.
Сійӧ пуксис Митякӧд орччӧн да мӧдіс видзӧдны сикт вылӧ.
Сикт вӧлі праздничнӧй бияса на;
би югӧрын тӧдчисны гӧрд флагъяс сельсӧвет здание вылын, сельпо да колхознӧй правление керка пельӧсъясын; дзирдаліс биясӧн да ломаліс кумачӧн кык судта средньӧй школа, кӧні велӧдчӧны Сеня да Митя; сикт весьтын вӧліны кос кымӧръяс, и тайӧ кымӧръяс пӧвстӧд сунласис эзысь тӧлысь.
Сеня тувкыштіс Митялы гырддзанас:
— Лӧсьыд картина вермас артмыны, художник ёрт!
Митя Кушманов, тыдалӧ, первойсӧ эз тырвыйӧ гӧгӧрво Сенялысь кывъяссӧ.
Но тадзи вӧлі первойя здукас.
Друг Митя нюжӧдыштіс сьылі со да мӧдіс видзӧдны сиктлань сэтшӧм ногӧн, быттьӧ сэтысь аддзис некор на вӧвлытӧм тор.
Сылӧн чужӧмыс ставнас ыпнитіс, нырбордъясыс ворсісны, синъясыс зіля котралісны, арталісны, запоминайтісны, а вежӧрас артмис поэтическӧй серпас.
Другъяс видзӧдлісны воча син.
Митя меліа вашкӧдыштіс:
— Ӧти кывйӧн — поэзия, поэт ёрт!
Сеня пӧрӧдчыштіс другыс вылӧ да топыда кутліс сійӧс.
— Настоящӧй поэзия!
Ленин нима колхозысь вӧралысь Матвей Иванович Майбыров нимкодя видзӧдіс вына, честнӧй да нинӧмысь повтӧм аслас внукъяс вылӧ.
==n Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс. Сыктывкар: «Анбур» ИКК, 2019. 248 лб.
ОЛЕГ УЛЯШЕВ
КАД ПЫР ВЕРЗЬӦМӦН
АНБУР
Сыктывкар
2019
{О. Уляшев @ "Сборникас пырисны..." @ аннотация @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 2}
Сборникас пырисны Олег Уляшевӧн 1980-2016-ӧд воясӧ гижӧм висьтъяс, кодъяс пиысь мыйсюрӧ петавліс нин рочӧн да комиӧн.
Тайӧ книгаас гижысьыс вӧзйӧ висьтъяссӧ чужан кыв вылас да роч вылӧ ас кинас вуджӧдӧмӧн.
Книгасӧ сиӧма быдсяма арлыда кыкнан кывъя войтырлы.
==1. СЬӦД ВӦЛА КАД
{О. Уляшев @ Пан Пугорса шемӧс @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 4-20}
ПАН ПУГОРСА ШЕМӦС
БИЧИК-ТУРА
Бичик-Тура кар вӧляникысь лӧнис гожся лӧньӧн.
Мӧс баксӧм, вӧв гӧрдлӧм быттьӧ другӧн орӧдіс кодкӧ.
Войвывса лӧзовруд енэж вуджӧрын пемыдлӧзӧн визьӧбалісны пиня-пиня стынъяс да башняяс.
Войвывса рӧмыд вой шебрӧдіс Сибыр пармасӧ.
Кӧнкӧ асыввылын сӧмын муртса вежӧдыштӧ енэжа-пармаа костыс.
Кар гӧгӧрыс, кыр горулын лӧзалысь сус пуяс пырыс эзысь чептӧн муртса свиттьыштӧ-югъялыштӧ Тура ю.
Лӧнь.
Пуяс костас шыч ни рач, еджговруд морт вуджӧр сӧмын вуджрасьӧ.
Инас оз ӧшйы, войковтан лэбув оз корсь, биасьны оз тэрмась.
Да и морт-ӧ тайӧ?
Мыччысьлас, руавлас, бара мыччысьлас да вошлас син улысь.
Син пӧртас кодь.
Важӧн сійӧ тан вуджрасьӧ.
Важӧн нин татчӧс вӧралысьяс, маньси войтыр* аддзывлӧны, паныдавлӧны ӧтка морт вуджӧрсӧ.
* Маньси (вогул, вогиль, манси) — Из бердса войтыр.
Пан кадъясӧ водзсасисны сыкӧд ӧтув комиясӧс Кристос эскӧмӧ пыртӧмлы.
Степан Крап кадӧ комиа-маньсиа («пермяне и вогуличи») усьласисны Яренск, Емдін, Чердін вылӧ, волісны Устюг да Вятка дорӧдз.
Сёрӧнджык виисны Перымса епископ Питиримӧс Помӧс ю вылын.
Первойсӧ полісны сыысь, сэсся велалыштісны, а бӧрас и казялісны, мый лёксӧ вуджӧрыс оз вӧч, мӧдарӧ на: вӧрӧ петігӧн кӧ вочаасяс, шедӧ бур прӧмыс.
Кодлыкӧ и бурджыка сюрлӧма синмавны инасьтӧм ловтӧ, кодӧскӧ и матӧджык сибӧдлӧма.
Казялӧмаӧсь, мый абу маньси моз, абу тотарин моз пасьтасьӧма вуджӧрыс.
Еджыд дӧрӧм-гача, еджыд шабура, кучик лазъя, козъянас* чера, коскас пурта, киас пӧ эзысь йыла шы кутӧ, койбедь кодьӧс.
* Козъян — лаз мышкӧ вурӧм чер сюян кучик петля.
abu
abu
Дзор юра да еджыд тошка зумыд пӧльӧ.
Ас костаныс маньсияс Халев-ойка-уртӧн кутісны нимтыны, комиӧн кӧ Каля-айка-орт лоас.
Вошйӧдыштавны кутісны бур прӧмыс кыйӧм бӧрын, би дорӧ, бур сёян-юан дорӧ чуксавны.
Кутшӧмкӧ маньси шаманлы и воссьӧма вуджӧрыд.
Висьтасьӧма саранъяслӧн важ памӧн.
abu
abu
Сэсся Сибырӧ туй тасавлісны роч да коми казакъяслы, а бӧрас накӧд ӧтув тышкасисны сибырса тотаралы да мукӧд войтырлы воча.
Кадыс абу Пан-ортлы.
Важ олӧмас кадыс колис.
Енма-муа костас сӧмын важыс и кутӧ.
Помавтӧм удж колис.
Эштӧдтӧмтор.
Енъяс-багатыръяс, вуджӧръяс-ортъяс олӧны Мӧдарын ас олӧмнас.
Шондіа-тӧлыся чусджыкӧсь сэн, но вежӧр югыдыс синтӧ ёрӧ.
Позьӧ кӧ быттьӧ син-пель йылысь сёрнитны Мӧдарсалы.
Син ни пель абу Мӧдарсалӧн: ачыс налы ставыс воссьӧ.
Мыгӧр абу Мӧдарсалӧн: кутшӧм мыгӧрӧ пырасны, сы пыр и аддзӧны-кылӧны, сы пыр и воссьӧны Таладорсалы.
Пан-ортлӧн велавсьӧма на важ мыгӧрас.
Мортнас татшӧмӧн вӧліс, татшӧмнас и колӧ важ уджпомсӧ эштӧдны.
А уджыс кутӧ му вылас.
Быд Мӧдарса олӧ, кытчӧдз казьтывлӧны сійӧс мувыв йӧз.
Вунӧдӧм, вошйӧдтӧм енъяс-ортъяс, вуджӧръяс вочасӧн сылӧны, вошӧны ӧтувъя Енвежӧрӧ, сӧльнитчӧны Енэж-Енмыскӧд.
Важ мӧвпнас-думнас на олӧ Пан-орт, оз вермы мунны му вывсьыс дзикӧдзсӧ.
И казьтывлӧны пыр гежӧдджыка и гежӧдджыка.
Вунӧдны кутісны комияс Паннысӧ.
А ӧд вӧліны кадъяс!
«Кольӧма тай менам мувыв кадыс.
Эштӧма тай менам мувыв олӧмыс.
Рочьяс воисны Эжва вожӧ, выль енмӧс вайисны.
Ковмис маньсияскӧд Сибырӧ мунны.
Кӧсйи бур ю вылӧ, Тура ю вылӧ овмӧдчыны.
Кар лэпті мича джуджыд кыр йылӧ.
Паськӧдчи гулыд ягъяс вылас, помтӧм ю ковтысъясас.
Ачым аслым ыджыд, ачым аслым юр.
Панкарӧн менсьым карӧс бур йӧзыс шуисны.
Коми вокъяс, маньси вокъяс пыравлісны бур сёян-юан дорӧ, паськыд пызан сайӧ пуксьывлісны, дона козинӧн вежласим, енъяслы ӧтув юрбитім».
Тадз муткырасьӧ Пан-ортлӧн вежӧрас мувыв важыс.
Зырисны и Тура вылысь Панӧс, эз нин рочьяс, а Сибырса тотара.
Мӧмӧт-кан локтіс Иртышӧ Тобол усянінысь.
Сьӧд геб-ном мында тотара воис, а Панлӧн йӧзыс лыда, морт ветымын шыа-ньӧвъя кутысьыс.
Отсыштісны эськӧ маньси-вокъяс, но и налӧн вынныс эз тырмы.
Панкарсӧ Мӧмӧт-кан сотіс, ассьыс карсӧ лэптіс, нимтіс ю сертиыс Бичик-Тураӧн.
Ковмис Панлы сетчыны Атлымлань.
Выль оланін корсьны.
Сэн и пӧрысьмис, сэн и вуджис Мӧдарас, важ пӧльяс дорас, важ енъяс водзас.
Сӧмын тай енма-муа костас сибдіс.
Казьтывланіныс бырис.
Эжва-Емва ковтысъясын важӧн вунӧдісны Пан-сотникӧс: выль йӧз, выль нимӧданторъяс, выль ыдждӧдланторъяс лоисны.
Атлым вылын омӧля жӧ нин вошйӧдлӧны: выль енъяслы, ӧстяк енъяслы босьтчис юрбитны Пан йылӧмыс.
А нимыс Панлӧн, бур нимыс татчӧ кольӧма: маньси войтыр нимтіс Тура вомса карсӧ, Панкарсӧ, ас ногыс — Пан пугорӧн.
Кӧн тай нимыд колис, сэн и вошйӧдлӧны.
Сӧмын вошйӧднысӧ некодлы лоис.
Мӧмӧт-кан йылӧмыс, Девлетим-байлӧн войтырыс каналӧ Панкарын, ассьыс вежаинъяс коми да маньси вежаинъясын лэптіс.
Тотараысь кодкӧ важ Тенгрилы юрбитӧ, кодкӧ выль Аллахлы юрбитӧ.
Ас енъяснас олӧ тотара войтыр.
Ассьыс посни енъяснысӧ, ассьыс видзысьяссӧ, ассьыс багатыръяссӧ казьтывлӧ.
Пан-ортӧдз налы мог абу.
Некодлы Панӧс бур кывйӧн казьтыштны лоис.
Некодлы Панӧс зарни коръя пызан сайӧ вошйӧдны лоис.
Со и лоӧ ветлыны инасьтӧм ортӧн Панлы важ ветланінъястіыс, важ оланінъясныс.
Кывсис Пан-ортлы Войпель* воксяньыс, Кылдысь* чойсяньыс: локтӧны пӧ выль йӧз, налы Енсянь шуӧма зырны сьӧд тотараӧс Панлӧн важ ветланінъяссьыс, Панлӧн вежаинъяссьыс.
* Войпель — Тӧлысь мыгӧрӧн да ыджыд тӧлӧн ветлысь важ коми мужичӧй-ен, дорйис-посйис комиясӧс, отсавліс вӧралысьяслы да туй выв йӧзлы.
* Кылдысь-вордысь, Кылдысь-инь — важ комилӧн Мувыв олӧм чужтысь нывбаба-ен, вӧр-васа быд ловъя лолӧс лелькуйтысь-быдтысь.
Кутшӧмкӧ роч казак Сибырланьӧ сюртчӧма, нырвизь босьтӧма.
Шонді-ныв Зараньӧс моз корсюрӧ шулісны и Зарни аньӧн.
Комисянь пырӧма хант-маньсилы Калтась ним улын.
Кӧть роч ӧксыяскӧд да роч енъяскӧд быдсяма ногыс овліс Пан, бурӧн и лёкӧн, а Панкарысь кӧ вӧтласны Девлетимӧс, отсӧг налы сетны колӧ, Войпель вокыс дорӧ шыӧдчывны, став вокъяссӧ-ёртъяссӧ Мӧдар мусьыс вайӧдлыны.
Кытшлалӧ Пан-орт кар гӧгӧрыс, орт вежӧрнас мурталӧ: мыйӧн роч казаклы отсыштны вермас.
Эзысь шыыс эськӧ и киас, да мувыв олысьӧс сы йылӧ он пысав.
Дорӧм черыс эськӧ эм, да мувыв олысьӧс сійӧн он керышт.
Уклад пуртыс эськӧ и бокас, да орт пуртӧн мувыв вӧрӧгӧс он кырышт.
Вир-яй ортлӧн абу, лы-сьӧм ортлӧн эз коль.
Вир-яйыс Панлӧн сё сайӧ вонад сісьмис Атлым ковтысын, лы-сьӧмыс тӧрмис Панлӧн Атлым бокса крут кыр йылын.
Ортыд ӧтитор вермӧ мувыв олысьлы вӧчны: шуштӧмтны, повзьӧдны, весьӧпӧртны.
Оз ӧд весьшӧрӧ мукӧд ортсӧ полтӧсӧн шулыны.
Ворсӧдчигмоз маньси вокъяслы то и прӧмыстӧ повзьӧдліс: мый мортлӧн, мый пемӧслӧн тай ӧткодя вирыс ворсӧ, вирыс повзьӧдчӧ.
Кӧть ӧти бурӧн важ буралӧмъяссьыс маньси вокъяслы вештысис.
А Девлетимкӧд мый вӧчны?
Кыдз Пан-карсӧ весавны?
Полошитыштны кӧ сӧмын-а?
Казьтыштіс воддза паналӧмсӧ, важ каналӧмсӧ, чукӧртіс ӧнія вынсӧ, Мӧдарладорса вынсӧ Пан, лэптіс эзысь йыла шысӧ юр весьтас, нимкыв чӧвтіс:
Выліті лэбалысь Войпель вокӧ!
Вылын ветлысь Ен Чур вокӧ!
Вылын пукалысь Енэж айӧ!
Вынсьӧдӧй вежӧрӧс!
Чорзьӧдӧй нимкывйӧс!
Полошитӧй Девлетим-байӧс!
Весьӧпӧртӧй Девлетим войтырӧс!
Юр вежӧрсӧ гудыртӧй!
Ловнысӧ уськӧдӧй!
Сатшка эзысь шыӧс кар шӧрас!
Чукӧста важ вокъясӧс-ёртъясӧс!
Весала вежаинъясӧс-оланінъясӧс
Сьӧд войтырысь, пемыд войтырысь!
Сатшкис Пан-орт эзысь йыла шысӧ муас.
Кар шӧрын кыптіс югыд би сюръя.
Енэжас йиркакывны кутіс гым-чард, кымӧрсӧ поткӧдлыны-косявны.
Му вылын нэмся эштӧдтӧм тышъясыс пансисны енэжас: юраліс гӧгӧрбок кӧртӧн кӧртӧ гальскӧм, керасьӧм шыяс, овзӧм-горзӧм...
Важ мувыв олӧмысь, нэмӧвӧйся вӧтъяссьыс став тышыслӧн йӧлӧгаыс воис Бичик-Тура шӧрӧ.
Дыр видзӧдіс Пан-орт зарни орт синнас, кыдзи карын пестысисны-ӧзъялісны дзузган бияс, югзьышталісны ӧшиньяс, кыдзи карса туйяс-пурысьясті котраліс полошуйтчӧм войтыр, кыдзи йӧз чепсасисны, пышъялісны карысь, кыдзи весьӧпӧрӧм вуджӧръяс гылалісны кар стынъяс вывсянь.
Дыр кывзіс Пан-орт эзысь орт пельнас карсянь разалысь горзӧмъяссӧ: «Мый нӧ тайӧ?!!!
Абу бур водзӧ тайӧ!
Тенгриным*, Аллахным эновтісны миянӧс!
* Тенгри — тюркъяслӧн Енэж-Ен.
Сотасны карнымӧс вӧрӧгъяс!
Вӧтласны миянӧс Бичик-Тураысь!
Ыджыд грӧз локтӧ кар выланым!
Мый нӧ тайӧ?!»
Шпынняліс Пан-орт.
Видзӧдіс пемыдас.
Кывзысис пемыдсьыс.
Коркӧ би сюръяыд кар шӧрсьыд кусіс жӧ.
Пуксис сап пемыд.
Сэтшӧм пемыд, кутшӧм оз овлы войвылын гожся войяснад.
Тӧлысьтӧм-кодзувтӧм, кыатӧм-югӧртӧм.
Пемыдас сыліс и Пан-орт.
Асъя рӧмыднас Бичик-Тура пуис кодзувкоткар моз.
Шонді петандорыс карса олысьыс паськыд воротаясӧд люзьгыны-петны кутіс тшем.
Горзӧм ни чуксасьӧм.
Ызгышталӧ войтырыс сӧмын тшынӧдӧм колодаысь вӧтлӧм мазі рой моз.
Гырысьджык ройнас, пӧим-бус мында — тотара...
Асланыс дзоляджык кельӧбъясӧн — маньси, согра-йӧгра, ӧстякъяс, маньчу...
Да и Сибырса кымын войтырӧс на паськыд борд улас, лэчыд гыжъя кабырас шымыртіс да шамыртіс Мӧмӧт-канлӧн рӧдмӧм-паськалӧм йылӧмыс.
Ӧткӧн-ӧткӧн быйкнитісны весиг ылыс лунвылысь воӧм Бухараса да Самаркандса халатъяс.
Вӧляникысь йӧзыс сибӧдчис мыльк йылын сулалысь вежа пуяслань.
Ӧти вужйысь петӧм сизим ниа чурвидзисны енэжӧ сатшӧм азьлас йывъяс моз.
Ниа чӧръясӧ кӧртавлӧм чышъянъяс да дӧрапомъяс кызвыннас быгалӧмаӧсь нин.
Гартчӧм вужъяс костас сулалӧ эзысь тыра ыджыд пӧрт.
Неылын ӧшан сёръяса да кымыньтӧм ыджыд ыргӧн пӧртъяса паськыд бипур под.
Эз нин ӧти дас во пестывлыны тані вежа битӧ.
Кывсьывліс, мый саранъяс да вогулъяс на тан пестысьлӧмаӧсь Мӧмӧт-канӧн найӧс зыртӧдзыс.
Сибырса тотара пуксис татчӧ нэмъяс кежлӧ.
Ассьыс енъяссӧ вайис.
Ассьыс енъяссӧ пуксьӧдіс вежаинас.
Девлетим-бай каналӧ кымынӧд во нин.
Карас Аллахлы юрбитӧ, но сьӧкыдджык кадъясӧ и важ енъяс дорӧ чукӧстчывлӧ.
Ки улас дас сайӧ камӧс-шаманӧс видзӧ.
Куимыс, медвынаыс, на пиысь талун вежаинын юралӧны.
Посниджык камъяс отсасьӧны.
Ыджыд мог ӧд суис.
Кутшӧмкӧ ыджыд шог туналіс Тенгри-енэжыс.
Кыптывліс войшӧр войнас кар шӧрсянь би сюръя.
Енэжас тыш муніс.
Важ багатыръяс, тыдалӧ, век на важ венъяссӧ абу эштӧдӧмаӧсь.
Девлетимлысь войтырсӧ полошуйтіс Тенгри-енэжыс.
Вель унаӧн кар стын вывсянь шыбитчисны весьӧпӧрӧмысла.
Вель уна юрта да керка сотчис пӧрӧдӧм госа дзузганъяссянь.
Со и шыӧдчис Девлетим камъяс-тунъяс дорас: оз-ӧ восьтыны-тӧдмавны, мый водзӧ став тайӧ шызьывлӧмыс, мый важ енъяс висьталісны, мыйысь ӧлӧдны кӧсйисны?
Бичик-Тураса ыджыд камъяс отсасьысьясыскӧд бергалісны бипур гӧгӧр.
Пестысисны, шонтісны бубенъяснысӧ.
Ӧти ыджыд камыслӧн чужӧмыс вӧлі восьса, кыкыслӧн ёсь йыла шапкасяньыс ӧшалісны зильганъяса да жыннянъяса вӧв сиысь кыӧм маскаяс.
Кутшӧмкӧ жӧчторъяс, эзысь да ыргӧн тасъяс зёлякылісны паськыд тасмаяссяньыс летъялысь кӧвъяс йылын.
Муртса бокынджык рӧмидзтісны енъяслы сиӧм арӧса кык чань: ӧтикыс лым еджыд, мӧдыс лӧзовруд.
Лун сьӧмӧсӧдз виччысисны Девлетим-байӧс.
А Девлетим-бай виччысис дона гӧсьтӧс.
Кучум-кан Чердінӧдз ветлӧма, Иртыш вылас мунігмозыс кежавны кӧсйис.
Эз вермы виччысьнысӧ Девлетим да, локтіс гӧсьттӧгыс.
Матыстчис Сизим ниа дорӧ.
Бӧрсяньыс мунӧны гӧтыръясыс да челядьыс.
Гӧгӧрыс восьлалӧны зумыш чужӧма иштякъясыс*, ставныс быттьӧ ӧти бала вылӧ зэвтӧм топыд багатуръяс, зёльгысь кӧртӧн эжӧм кыз кучик дӧрӧмаӧсь, шыа-сабляаӧсь.
* Иштяк — тат.: слуга-казак, канлӧн воин.
Девлетимлӧн «чепйыв пардусъясыс»*.
* Пардус — важ роч: барс, леопард.
Синмаліс Девлетим вежаинсӧ, чӧв усьӧм войтырсӧ да шеныштіс кинас: заводитӧй пӧ.
Кузя кыссис камъяслӧн енъяскӧд сёрниыс.
Камалісны бубенъясӧн, чеччалісны, горзісны этш вывсьыс усьтӧдз, отсасьысьясныс кутісны найӧс ки-кокӧдныс, мед камъяснысӧ Мӧдар муас эз кыскыны чуксалӧм енъясныс, вуджӧръясныс.
Камалігас нин суис Бичик-Турасаӧс выль воысь.
Кучум-кан Маметкул пиыскӧд Чердінсянь локтӧ.
Уна вӧла йӧз бӧрсяньныс кыссьӧ.
Кызвыннас мужичӧйяс, но и баба рӧд тыдалыштӧ сор вылас.
Эз весьшӧрӧ ветлы Кучум.
Строгановъяслысь муяссӧ пуркӧшитіс, эзысь-зарни мырддис, озыр купечьясӧс пыллис.
Тӧдмаліс Кучум, мый Сибырлань мӧдӧдчӧ неыджыд вынӧн роч казак, Ермак кутшӧмкӧ.
Сы ки улын пӧ сюрсӧн-джынйӧна войска: роч казакъяс, пышъялысь служивӧйяс, зыряна да пермяна.
Весиг Кондаса да Казымса маньси пӧ Ермак дор сувтӧмаӧсь.
Кӧсйӧны Сибырса войтырӧс песовтны, чорыд кабырӧ босьтны.
Эз долыд ло Девлетима-Кучумалӧн паныдасьӧмыс.
Девлетимлысь зумыш русӧ эз вермыны вежны ни Кучумкӧд паныдасьӧмыс, ни Кучумӧн вайӧм дона козинъясыс.
Да и абу дивӧ: та ыджда могӧн панӧм камалӧм-тунасьӧмыс некыдз эз артмы.
Камъяс дыр эз вермыны биасьны, кӧть и пескыс, и ломзьӧдчаныс тачкакылісны косысла.
Биыс дзузгыштас дай бара кусас.
Сэсся орӧдчис да пышйис Тенгри-енлы сиӧм еджыд вӧлыс.
А быдтісны да видзисны ӧд сійӧс стӧч татшӧм ыджыдтор кежлас: торъя вежӧсын, торъя сёянӧн, торъя вежа луд вылӧ йирсьынысӧ вӧтлывлісны...
Пышйис-кырссис бузгысь Тураланьыс да кыр йывсяньыс шыбитчис ваас.
Кутны ни сувтӧдны эз вермыны.
Енлы эз шогмы, тыдалӧ.
Вечмасис Тенгриыс.
Ковмис вайӧдны карысь мӧд чаньӧс.
Начкисны чаньясӧс, ыджыд пӧртъясӧ пуны пуктісны яйсӧ, дай рӧкыд вылӧ ӧтнаныд качлӧмӧн шӧри чегис.
Пӧртъяс кымыньтчисны, вежа бипур бара кусіс, вежа яйыс мунас пежасис.
Ковмис выльысь ставсӧ лӧсьӧдны-ладитны.
Войтыр ызгыны кутіс.
Сэсся и камъяс-тунъяс дыр эз вермыны Мӧдарас «пырнысӧ».
Некымынысь босьтчывлісны бубенъяснас камавны, горш кыскалӧмнас ен сьылансӧ сьывны.
Ачыс медыджыд камыс некымынысь орӧдчывліс, кумыс юыштліс да выльысь босьтчывліс.
Кузя кыссис камъяслӧн енъяскӧд сёрниыс.
Кузя кыссис да эз ёна бур юӧръясӧн помась.
Камавсис камъяслӧн: бергавсис бипур гӧгӧр, нӧйтсис бубенъясас, нӧйтчыссис-шыблассис.
Усисны камъяс эбӧстӧгныс.
Дыр куйлісны пласьт, ас садяс вотӧдз.
Чеччисны жӧ коркӧ.
Юасьӧ Девлетим: мый Тенгри шуис?
мый вуджӧръясыс висьталісны?
Чӧв олӧны камъяс, мусьыс синнысӧ кыпӧдны оз лысьтны.
Синсӧ дзебӧмӧн ӧти кам шуӧ, нинӧм пӧ эг аддзыв, нинӧм пӧ эз висьтавны.
Мӧд кам сідз жӧ ылӧсас мыйкӧ нурбылялӧ.
Коймӧдыслӧн сӧмын повтӧмлуныс тырмис збыльсӧ висьтавны: «Локтасны урусъяс* неыджыд вынӧн, но ыджыд биа ньӧвъясӧн, пузувтасны олӧмнымӧс, виасны уна йӧзӧс, кисьтасны Бичик-Тура карнымӧс, Кучумлысь писӧ, Маметкулӧс, аманатӧ босьтасны».
* Урус — тат.: роч морт.
Скӧрмис ылысса гӧсьт, Кучум-кан, сабляас кутчысис: «Мый!!?
Юртӧ керышта татшӧм сӧрӧмсьыд!!!
Коді вермас миянлысь та ыджда вынсӧ венны?!
Кодлы менам Маметкул пиӧй сетчас!!?
Сыысь ён багатурыс да сыысь пельк джигитыс, гашкӧ, Сибыр пасьтасьыс оз сюр!!!»
Эз кузя сёрнитлы Кучум тунасьысьяскӧд, шайтанкӧд сёрнитысьяскӧд.
Тан тай, Девлетим ради нин, пиньсӧ мурч курччӧмӧн виччысис тунасьӧм помсӧ-а.
Дай, видзӧдтӧ, кутшӧм сёрнияс на лысьтӧны нуӧдны сы йылысь да Маметкул пиыс йылысь!
Шайтан быдтасъяс!
Но кутыштіс Девлетим Кучумӧс сойбордйӧдыс: «Энлы Кучум вокӧ.
Эн тэрмась.
Мыйкӧ эм на висьталантор.
Эз на ставсӧ восьтыны».
Водзӧ на висьталісны камъяс: Бичик-Туралӧн пӧ важ кӧзяиныс, важ видзысьыс воліс да, шуис, мый карсӧ бӧр босьтас аслыс.
Сійӧс пӧ тан казьтывлыны кутасны, сійӧс пӧ тан вошйӧдны кутасны.
Сылӧн рӧдмӧм йылӧмыскӧд урусъяс кисьтасны Бичиксӧ.
Урусъяс да саранъяс* пӧ уна канӧс да байӧс виасны, уна багатур юрсӧ воштас, да и Девлетим-бай пӧ абу нин дыр олысь...
* Саран — тадз Сибырса войтыр шуӧны комиясӧс (зыранъясӧс).
Скӧрмис татшӧм кывъяссьыд пеж кывъя камъяс вылӧ и Девлетим, тшӧктіс камъясӧс чаньяс костӧ ки-кокӧдныс кӧртавны да чашвартны.
Унаысь шуӧм эз ков Девлетимлӧн иштякъяслы.
Песовтісны пеж кывъя камъясӧс, кӧрталісны вӧвъяс костӧ да орсӧн шлачкисны вӧвъясыслы.
Та бӧрын казявлӧмаӧсь йӧзыс, кыдз вежа ниаяс дорысь ру кодь еджыд морт торъялӧма, кытшовтӧма Девлетима-Кучума гӧгӧр да мунӧма пармаланьыс еджыд руӧн-кымӧрӧн.
Дерт пӧ, Халев-ойка-урт бара мыччысьліс, шуисны маньсияс.
Синмаліс зарни орт синнас Пан-орт ассьыс вӧвлӧм вежаинсӧ, дивитыштіс Девлетима-Кучумаӧс тадзи бур войтырӧс, кужысь-тӧдысь камъясӧс чашйӧмысь.
Орт-вуджӧр аддзысьясыд ӧд аддзӧмсьыс да збыльсӧ восьтӧмысь абу мыжаӧсь.
Шлывгис Пан-орт еджыд чаньӧс корсьны, мед оз жӧ дзик вӧрса пемӧслы косявлантор ло, мед оз жӧ визув ваас вӧйысь ло.
Аддзис да вӧтліс чаньсӧ маньси-вокъяслӧн юртлань*, мед маньси-вокъяс асланыс енъяслы козьналасны.
* Юрт — маньси ног: сикт, оланін.
Налы енъяссянь отсӧгыс колӧджык ӧнія сьӧкыд кадъясӧ.
Бичик-Тура гӧгӧрыс гӧгралӧ Пан-орт.
Ыджыд мӧвп мӧвпалӧ.
Выльысь дзерӧдыштны кӧсйӧ Девлетима-Кучумаӧс.
Косӧдны кӧсйӧ Панкарсӧ: оз кӧ аслыс сюр, кӧть выль коми петасыс, пӧрысь пӧльнас шуысьясыс мед овмӧдчасны, мед Панӧс зарни коръя пызан сайын, Сизим ниа дорын, кодраласны-вошйӧдасны.
Дыр вошйӧдтӧгыд тай и ортлӧн эбӧсыс чинӧ.
Дыр юрбиттӧгыд тай и важ енъяслӧн выныс ямӧ.
Эзысь шы йывнас юр весьтас кытшъяс бергӧдлыны кутіс Пан-орт, вордкыв чӧвтіс:
Енэж енмӧй, роч енмӧй, кад тэныд шемӧстӧ петкӧдлыны.
Мед тӧдісны, кодсянь виччысьны да кодысь повны колӧ.
Бур войтырлы, бур пияныдлы отсышт!
Вынтӧ восьтывлы!
Чизыртӧ петкӧдлы!
Ен чужтысь, Ен быдтысь Зарни аньӧй,
Аслад бур нимӧн, бур славаӧн
Шемӧссӧ петкӧдлы!
Вынтӧ восьтывлы!
Зумкнитіс Пан-орт эзысь йыла шы воропнас топыд муас.
Дзар югыдӧн сявкнитіс Енэж Енсянь югӧрыс Бичик-Тура кар шӧрас.
Мыччысис-сувтіс дзаралысь югӧрас ыджыд еджыд вичко.
Зымвидзӧ-сулалӧ, быттьӧ еджыд изйысь тэчӧм.
Юръясыс зарни шондіӧн сотчӧны, син ёрӧны лун сьӧмӧс шондіысь ярджыка.
Бувкнитісны ыджыд жыннянъяс, зилькнитісны дзоля жыннянъяс Ыджыд лунся горӧн, Ыджыд лунся вынӧн.
Юрӧбтіс быттьӧ енэжсяньыс «<rus>Богородице-Дево, радуйся...</rus>»
Оз вичко кырлӧсса жебиник певчӧйясӧн нориника ливкйӧдлыны, а аркандел горӧн горалӧны, серапим да керувим гласӧн юргӧны.
Шызис Бичик-Тура.
Вуджрасьны да горзыны кутісны унмовсьлӧм нин йӧзыс.
Орӧдчисны да чепсасьны кутісны зӧр ляснияс дорӧ йӧртавлӧм вӧвъяс.
Кучумӧн вайӧдӧм верблюдъяс нетшкысьны кутісны сюмыс домъяс йылас.
Ӧшиньясын йӧктыны босьтчисны дзузган бияс.
Девлетим керкаысь чепӧсйисны кӧзяева и гӧсьтъяс.
Карас быттьӧ и сы мында олысьыс эз вӧв, мыйта ӧні гузьӧбтӧма паськыд мир туйяс вылас да векни пурысьясас.
Кар шӧрыс сӧмын кушмӧма, стынъясланьыс, дорӧсъясланьыс йӧзыс жмитчӧ, мед сӧмын тайӧ югыдсьыс, тайӧ вичкосьыс ылӧджык вешйыны.
Вом паськӧдӧмӧн видзӧдӧ войтырыс вержитчысь* еджыд вичко вылӧ.
* Вержитчысь — каститчысь.
Эз на аддзывлыны татшӧм шемӧссӧ, татшӧм мичсӧ да (мый нин и дзебны!) татшӧм шуштӧм серпассӧ.
«Весьшӧрӧ, тыдалӧ, камъястӧ вӧвъяснад чашйим!
Роч вичко сідз оз мыччысь!
Тайӧ мыйкӧ лоас на!
Усяс, тыдалӧ, карным Роч сар под улӧ!» — кӧсйытӧгыс шусис Девлетимлӧн.
Кучум ёнджыка асьсӧ такӧдігмоз збодераліс: «А-а-а!!! Шайтанлар!!!*
* Шайтан — тотара ног мути; шайтанлар — мутияс.
Эн полӧй!
Тайӧ роч камъяс кӧсйӧны тіянӧс повзьӧдны.
Роч шайтанъяс кӧсйӧны тіянлысь сьӧлӧмъястӧ вӧрзьӧдны!
Некод на эз вермывлы миянлысь багатуръясӧс косӧдны!
Некод на эз вермывлы миянлысь каръяс босьтны!
Ермаклӧн йӧзыс оз тырмы восьса тышӧ петны да, сійӧн ассьыс камъяссӧ-тунъяссӧ тунасьны индӧма!»
Збодераліс Кучум, но век жӧ бергаліс юрас, мый комын во сайын весиг вылын юра Казань Роч сарлы сетчис, нёльӧдысь зырӧдӧмтӧ эз нин вермы кусӧдны кыз стенъяснас, из креж кодь пельпомъяснас.
Вичко лӧнис, сэсся чусмыштіс да сыліс-вошис.
Карын шызьывлӧмыс лӧнис.
Кызвын дзузган биыс кусіс.
Асыввывсянь зарниа визьӧн помтӧм Сибыр пармаыслысь лӧзсӧ тӧдчӧдыштіс дзаралысь кыа.
Пан-орт Сизим ниа дорсянь видзӧдіс пемыдалысь на рытыввылӧ, муса Кама вожлань, чужан Эжва вожлань.
Виччысис выль воысьясӧс.
Виччысис.
Кывзысис эзысь орт пельнас, видзӧдіс зарни орт синнас.
Матыстчисны выль кадъяс.
Воис и Сибырӧдз Му вежӧм дырыс.
ТУЙ ПОМ
Да-а-а.
Вӧвліс и Кучум коркӧ ыджыд мортӧн.
Кутліс Сибыр джынсӧ чорыд кабырын.
Вынсӧ сылысь тӧдліс и вӧрӧгъяслысь юрэж кульысь йӧгра, и вурлӧм чужӧма чорыд сьӧлӧма тунгыз, и вӧв вылын чужлӧм ногай.
Асыв-лунвылын Кучумлӧн муясыс паськалісны Едигер-канлӧн вӧвлӧм муяс вылӧдз, Иртыш сайӧдз.
Босьтліс Едигерлысь Кашлык карсӧ Кучум, Иртыш вывса вӧрӧгыслысь дай вӧрӧг вокыслысь, Бекбулатлысь, юрсӧ керавліс.
Вӧліс сэтшӧм модаыс Кучумлӧн.
Эз чеченитчы некодкӧд.
Некор эз вензьывлы Аллахлы эскытӧмъяскӧд.
Мый накӧд, пу енъяслы юрбитысьяскӧд вензьынысӧ?
Коран оз тӧдны.
Бурног сёрнитны оз кужны.
Ас енъяслы юрбитысь ӧсьтяк, маньси, тунгыз, тубалар, ногай ӧксыяслысь юръяссӧ Кучум чукӧръясӧ тэчліс.
А мый сэсся юртӧг кольӧм налӧн войтыръясыслы колис вӧчны?
Лы гурӧбъясыд кӧ синтӧ вежӧны, быть Аллахыдлань бергӧдчы, быть Кучум ки улӧ пыр.
Едигерлысь сэки Кучум сӧмын дядьӧн шуысьсӧ, Сейдяксӧ, ловйӧн колис, чептӧн дорис да Бухараӧ ыстіс Абдулла-канлы козинӧн.
Унаысь отсавліс узбекъяснас Абдулла-кан.
Бур багатуръясӧс-пахлаванъясӧс ыстывліс Кучумлы.
А вот рытыввывсяньыс Кучумлы эзджык мойви.
Казань усьӧм бӧрын мыджсьыны лоис некод вылӧ.
Босьтліс эськӧ Ыджыд Перымлысь юркарсӧ, Изкарсӧ, Кучум.
Дзик нин перымсаӧс вермывліс, но воис кыськӧ Рочысь Ермак казак.
Рочьяс да перымсаыд поводнӧя зырны кутісны, любаӧй, Кучумӧс.
Изкартӧ бӧр мырддисны, асланьыс и маньсиӧс, и чувашӧс синісны, пу енъяслы юрбитысьясӧс, Кучум вылӧ лӧгалысьясӧс.
Ермакыд удитіс некымын кар лэптыны да Кучумлысь джын мусӧ мырддьыны, но эз жӧ дыр эськӧ вӧлюйт: Кучумлӧн иштякъясыс вӧйтісны сійӧс кутюӧс моз еджыд Тобол пыдӧсӧ.
Сэк эз на гӧгӧрво Кучум, мый каналӧмыслы пом воис, мый Ермак Ермакӧн, а кӧкъямыссё казак кӧ дас сайӧ сюрс багатурӧс вольсалісны, колӧ вӧлі думыштчыны, оз-ӧ вывті тшапа ов Кучум кан?
Оз-ӧ ков Абдуллалысь пахлаванъяссӧ унджык корны, оз-ӧ ков вӧлі ас вира каракалпакъясӧс чукӧртлыны, Чингис йылӧмысь петӧм вокъяс дорӧ шыасьлыны?
Видзӧдӧ Кучум бӧрӧ кольӧм туй вылас да гӧгӧрвоӧ: Роч сарлы паныд эз отсавны эськӧ сылы ни бухараса, ни степса, ни Сибыр пармаса войтыр.
Вывті нин торъялісны тайӧ войтыръясыс ӧта-мӧдсьыс, вывті нин уна на костын чукӧрмӧма лӧгыс да водзӧс босьтны кӧсйӧмыс.
Ногайяс, кыпчакъяс да каракалпакъяс бурӧсь паськыд степын, кор вӧла турӧбӧн нӧбӧдӧны паныд сулалысьяссӧ гӧглясьысь турунӧс моз.
Парма тілльын найӧ вошӧны, налӧн вӧвъясныс эбӧссьыс усьӧны, вӧйласьӧны лыдтӧм нюръясӧ, оръялӧны кысъяссӧ вужля-кокораясӧ, чегъялӧны гыжъяссӧ да кокъяссӧ сивныр пӧрӧмӧ.
abu
Перымысь да Казань гӧгӧрысь медавлӧм чувашъяс да тотара шогмӧны восьса эрдъяс вылын жӧ, но накӧд сьӧкыд ӧти кывйӧ воны: зэв ас выя олысьяс.
Тшук мыйкӧ не на ног, бергӧдчӧны гортланьыс.
Бурӧсь эськӧ вӧрад парма быдтасъяс, торйӧн нин вогулъяс да ӧстякъяс.
Найӧ и веськыд туйтӧ корсясны, и рочьяс дорад гусьӧн сибӧдчасны.
Дерт, оз кӧ веськавны ас кодьныс жӧ саранъяс шӧрӧ.
Саранъяс Роч сарлы казакалӧны.
Казакъяслы сараныд — синмыс и пельыс, наяннас вогул кодь, а тышын оз сетчы ни ногайлы, ни казаклы.
Саранлы паныд сӧмын вогулӧс и ыстыны.
Бур воинъяс, вогулъясыд, нинӧмысь оз повны.
Сӧмын тай оз сюртчыны найӧ Аллахлань, асныралӧны, юрбитӧны пу енъясныслы.
Уна ӧстяк да вогул ӧксылысь юрсӧ керавліс таысь Кучум, но сӧмын лёкджык лоліс.
Парма пиян босьтлісны сылысь водзӧс: пышъялісны вӧръясӧ да нем жалиттӧг виалісны Кучумлысь медматысса йӧзсӧ, торйӧн нин степса ышнясьысь-кыпӧдчысь войтырӧс, а матын кӧ лолісны роч казакъяс, вуджлісны и на дорӧ.
Роч сар ас ногыс юрбитны эз мырдӧнав: кӧть тэ нямӧдтӧ вежа пельӧсад видз да сылы копрась, медтыкӧ сар дор сулалін да сарлы воттӧ мынтін-а.
«Некодлы эскыны оз позь.
Некод вылӧ мыджсьыны он лысьт», — ышловзис Кучум да синбӧжаліс сыкӧд бӧръяпомӧдзыс кольччӧм ёртъяссӧ.
Да и ёртъяс-ӧ?
Иштякъяс.
Казакалӧны Кучумлы, кытчӧдз зарни-эзысьыс зептас зёлякылӧ, кытчӧдз Кучумлӧн милӧсьт вылӧ лача эм.
Колӧ.
Колӧ Кучумлы муса каракалпакъяс дорас писькӧдчыны.
Ас вира йӧзыд отсаласны.
Воштіс Сибырса кан ассьыс Лӧз ордасӧ.
Воштіс Иртыша-Тобола костса муяссӧ.
Воштіс и йӧзсӧ, вот вештысьяссӧ.
Кутугай-мурза, Девлетим-бай...
Кымын бур морт муніс...
Дас ӧти гӧтырысь да чукӧра челядьсьыс орччӧн сӧмын кык гӧтыр колис.
Маметкулыс, медыджыд пиыс, пыкӧдыс да надеяыс, Роч сар киын.
Мукӧд челядьсӧ да гӧтыръяссӧ разӧдіс олӧмыс.
Кодкӧ аманатын, кодкӧ куліс, кодкӧ рӧдвуж дорас пышйис.
Некодлы оз ков жебмӧм каныд.
Некодлы оз ков канствотӧм каныд.
Кӧн тэнад ордаыд, Кучум кан?!
Роч сапӧг улын.
Саран кыс улын.
abu
Вогул ичиг улын.
Весиг Сера ордаса тунгызъяс Лӧз ордаысь чеплялісны медбур пельӧсъяссӧ, медбур муяссӧ.
Абу кокни воштыны ставсӧ.
Дерт, унаысь нин тадзсӧ вӧліс.
Унаысь Кучумлы ковмывліс чукӧстчывны и степса войтыр дорӧ, и Бухараса вокыс дорӧ, и Кырымса караимъяс дорӧ.
Век на отсавлісны.
Сӧмын ӧні ставыс артмис мӧд ног, ставыс кыдзкӧ не сідз лоис.
Пыр тшӧкыдджыка Кучум казьтывлӧ Бичик-Тураса би сюръясӧ да каститчӧм еджыд вичкосӧ.
Пыр тшӧкыдджыка мыш саяс кылӧ кодлыськӧ кӧдзыд ловшысӧ.
Пыр синбӧжалӧ орччӧн кодлыськӧ вуджӧрсӧ.
Абу морт вуджӧр, кытыськӧ Мӧдарса вуджӧр кодь.
Мӧвкнитчас бокті, ыркнитас кӧдзыд тӧвнырӧн.
Кучумлӧн весиг сьӧлӧмыс зӧркнитчывлас, гӧгйӧдзыс усьлас.
Ёрччӧ Кучум, шайтанасьӧ, но оз вермы вуджӧрсьыс мынтӧдчынысӧ.
Кӧвъясис.
Кор сирасис тайӧ пемыд орт-вуджӧрыс, оз нин бура тӧд.
Гашкӧ, Девлетимкӧд медбӧръя аддзысьлігас, самӧй Бичик-Тура карса вержитчиг-каститчигас.
Гашкӧ, Маметкул писӧ воштӧм бӧрын, кор пиыслысь куим сюрса вынсӧ разӧдісны Ермаклӧн витсё мортыс, а асьсӧ Маметкулсӧ дорӧмӧн ыстісны роч сарлы козин туйӧ.
Гашкӧ и, сёрӧнджык, Иртышӧ Тобол усянінын аддзывлӧм шуштӧм серпас бӧрас.
Век на, казьтыштас да, йирмӧг босьтӧ.
Виччысис сэк Ермакӧс Кучум.
Сюрсӧн-сюрсӧн йӧзсӧ воча ыстіс, потшис роч казаклы став ветлан туйсӧ.
Йӧрасис-потшсис, быттьӧ нюр бокын йӧра кыйысь.
Кучум серти, Ермак эськӧ веськаліс некымын изки костӧ.
Петас кӧ ӧтикысь, сюрас мӧдӧ. Петас мӧдысь, веськалас коймӧдӧ, сэсся и нёльӧдӧ.
Быд ю чукыльын, быд лыа бӧжын виччысисны Ермакӧс лов босьтысьяс, би пыр-ва пыр мунӧм йӧз.
Коляс кӧ кодкӧ сылӧн шайкаысь ловйӧн, петас самӧй Кучумлӧн бӧрйӧм-ӧктӧм багатуръяс вылӧ.
Кучум весиг кывъяссӧ нин корсис, кодъясӧн шыӧдчас пӧлӧнитӧм роч казак дорӧ.
Сэк и лоис шуштӧмторйыс.
Пукаліс Кучум джуджыд Иртыш кыр йылын, видзӧдіс Тобол усянінса ді вылӧ.
Сэтчӧ, сы серти, ляскысясны Ермаклӧн бӧръя стругъясыс.
Сэн казак колясъяс вылӧ шӧтасны дон йыла ньӧвъяссӧ кыкнан берегсяньыс вогулъяс да помаласны ді вылас дзебсьӧм тотара.
Но пыжъяс пыдди аддзис Кучум, кыдз ді вылас петіс кык ыджыд зьвер.
Иртышысь мыччысис еджыд кӧин, сӧмын ыджыд вӧлі, бур вердаса ӧш ыджда, кӧиныс.
Тоболысь петіс сьӧд пон кодь зьвер, еджыд кӧинсьыс тшук дзоляджык, но поводнӧй жӧ ыджыд.
Недыр эралісны, бергалісны ӧта-мӧд гӧгӧрыс, сэсся уськӧдчисны пурсьыны.
Сьӧд понйыс, ас дзоля увсьыс, зырис еджыд кӧинтӧ.
Еджыд кӧиныс усис Иртышӧ, да шойсӧ сылысь кылӧдіс быгъя визулыс.
Сьӧд понйыс, ёна жӧ пурӧм-косявлӧм, омлёвтіс ёся, сэсся ачыс пырис Тобол визулӧ да тшӧтш вошис.
Да ӧд, мед нин, Кучумлы кӧ сӧмын каститчис!
Йӧзыс сы гӧгӧр сулаліс тшем.
Найӧ тшӧтш шай-паймунісны.
Камъяс-тунъяс, дерт, пыр и шуисны, мый эз бур водзӧ петкӧдчыны зьверъясыс, мый помасяс Кучум канлӧн каналӧмыс.
Роч пон пӧ виас Сибырса кӧинӧс, роч казак пӧ вермас миянӧс, лэдзас Иртыш ньылыд миянлысь шойяснымӧс, кӧть и ачыс сэсся вошас Тобол юад.
Повзис да пузис сэк Кучум.
Тшӧктіс камъяслысь-тунъяслысь, паськыд вомаяслысь юръяснысӧ сӧтны.
Морт кызьӧс сэки гораммӧдісны.
Уджыс тай тӧдса.
А, видзӧдтӧ, на серти на и лоис.
Кыдзкӧ петіс Кучум налькъясысь сэки Ермак, кисьтіс Кучумлысь Лӧз ордасӧ-канствосӧ.
Дерт, и асьсӧ Ермакӧс помалісны, но сёр нин вӧлі.
Сёр.
Кучум муяс вылын тшак моз нин кыптісны роч каръяс-крепосьтъяс.
Кучумлӧн вӧвлӧм иштякъясыс роч сарлы нин вотъяс-ясакъяс мынтісны.
Пышйыны лоис Кучумлы матыс вира йӧз дорӧ, степса вокъяс дорӧ, но и сэн некодлы ковтӧм лоӧма вӧвлӧм ыджыд мортыд.
Эз нин дона гӧсьтӧн, а корысьӧн лоис рӧдвужыслы.
Дзайгысь-няргысь мортӧн.
Синмӧ пырысь гутӧн.
Некод оз кӧсйы сыкӧд Иртыш вылӧ мунны, некод оз кӧсйы сылӧн муяс вӧсна вирсӧ кисьтны.
Да сэтчӧ и пемыд орт-вуджӧрыд кӧвъясис сы дорӧ.
Нинӧмӧн сыысь он мын.
Нинӧмӧн сыысь он посйысь.
Шуркнитас орччӧн руд тӧв нырӧн, йирмӧгалысь кӧдзыдӧн ӧвтыштас сысянь.
Тшапкысьлас эськӧ Кучум сабля воропас, да кодӧс керыштан?
Матын некод абу.
Сӧмын кӧдзыд ньылӧмыс визувтӧ мыш кузяыс.
Орччаясыс сідз нин родісны пӧсь вира канысь, а ӧні и дзик повны кутісны.
Эз ӧд ӧтчыд кӧзяиныс лӧня пукаланінысь друг чеччыштлы да заводитлы саблянас ӧвтчыны.
Быттьӧ кытшалӧм вӧрӧгъяскӧд тышкасьӧ, шенасьӧ да горзӧ лёкгоршӧн.
Бӧръя кык гӧтырыс бокӧджык кутісны вешйыны, бокынджык гоношитчыны.
Юрнас пӧ мыйкӧ неладнӧ бур верӧснымлӧн.
Торксис пӧ вердысь-удысьным.
Жалитыштны весиг: со пӧ мыйӧдз олӧм гудырыд морттӧ вайӧдіс, нинӧмӧдз воштіс.
Но эз йӧй висьӧм босьт вӧвлӧм Иртышса канӧс, эз выжылыс пес.
Со и талун быттьӧ мустӧм вуджӧрыс лунтыр оз эновт.
Петас вӧвсӧ видлыны, бур сёян ныр улас шыбитыштны, орччӧн кодкӧ сулалӧ.
Вӧлыс корсъялӧ да син еджыднас код вылӧ кӧ бокшӧн видзӧдӧ, дом йывсьыс чепсасьӧ.
Би дорӧ китайса тшай пиалаӧн пуксяс Кучум, а би мӧдарас воча кодкӧ рудалӧ, кортӧм гӧсьтӧн пукалӧ.
Коран лыддьыны босьтчас Кучум, а кортӧм гӧсьтыс пемыд пельӧсын вуджрасьӧ, юрта ывъясӧ* тотшкӧдӧ.
* Ыв — юрта либӧ чом кутысь потшъяс.
Дерт, эськӧ, видзӧдӧма-пӧръя, омӧль посйӧг шайтансьыд емдон-кӧртыд, но водігас саблясӧ, велалӧмӧн нин, орччӧн пуктіс кан, Дамаскын дорлӧм кинжал-пуртсӧ ной юрлӧс улас сюйис.
Бергаліс-бергаліс вольпасяс да лӧнис жӧ коркӧ Кучум аслас еджыд ной юртаын.
Сьӧд вой киссис му вылас.
Дзурс пемыд.
Сӧмын ӧтка бипур гӧрдаліс-ӧгырасис пемыдас юртасянь неылын, сы дорын крӧкыльтчӧм кык сьӧд мыгӧр вылӧ кисьтіс ваймысь бисӧ.
Гӧрдалісны пукалысьяслӧн чужӧмъясныс да билань чургӧдӧм киясныс.
Быттьӧ гырдӧн мыссьӧмаӧсь.
Дыр пукалісны би дорын вӧрзьӧдчытӧг.
Кывзысисны войся пемыдас.
Биыс пӧшти дзикӧдз ваймис, кор вуджӧръяс вӧрзисны, сувтісны да кынь-кынь веськӧдчисны вӧвлӧм кӧзяиныслӧн бӧръя юр сюянінлань.
Важӧн нин налӧн сӧвмис ӧтувъя думныс: шыркнитны сюмыс-кӧвйӧн канлысь голясӧ, босьтны сылысь зарни-эзысьсӧ, дона эмбурсӧ, мича паськӧмсӧ, тэрыб вӧвъяссӧ, бур гӧтыръяссӧ (вузӧс вылӧ зэв на и шогмӧны) да сетчыны кытчӧкӧ степлань, озыр йӧзӧн овмӧдчыны асшӧр олӧмӧн ногайяс пӧвстын.
Асъя шондіыс эз нин су Кучумлысь еджыд юртасӧ.
Кыа петтӧдзыс на разисны да эновтісны пежалӧминсӧ другӧн озырмӧм иштякъяс.
Юрта подулас ыджыд кытшӧн топыда талялӧминын туплясис сӧмын ӧтка шой.
Улыс дӧрӧм-гачсӧ тай кольӧмаӧсь жӧ Кучум канлы бур ёртъясыс-а.
Абу босьтӧмаӧсь и голя гӧгӧрыс шыркнитчӧм вӧсни сюмыс-кӧвсӧ.
Шой юрладорас мӧвкъялысь еджыд руыс эз сыв ни асъя шонді улын, ни лун сьӧмӧснас.
Морт мыгӧрӧн руыс лунтыр кытшлаліс шой гӧгӧрыс.
Видзӧдіс зарни орт синнас, кывзысис эзысь орт пельнас коми Панлӧн вуджӧрыс.
Со тай.
Мырддьывліс Кучумлӧн рӧдыс сылысь Панкарсӧ Тура ю вылысь.
Канавлісны мӧмӧтъяс, едигеръяс, сейдякъяс, девлетимъяс, кучумъяс сылӧн карын.
Кӧнӧсь ӧні найӧ?
Сылісны.
Быд морт олӧ, кытчӧдз казьтывлӧны сійӧс мувыв йӧзыс, оз кӧ, дерт, кулӧмӧн тшӧтш, муыслы вердасӧн коль.
Вунӧдӧм, вошйӧдтӧм енъяс, ортъяс, вуджӧръяс вочасӧн сылӧны ӧтувъя Ен вежӧрас, сӧльнитчӧны Енмыскӧд, асьсӧ воштӧны.
Мувыв нималӧмыд тай — туйвыв бус.
Талун кыптывліс, аски абу.
Важ верзьӧма мунӧ, выль верзьӧма локтӧ.
Нимыс-славаыс бус моз кыптывлӧ да вӧв кок бӧрсяньныс пыр и усьӧ му вылас.
Туйвыв бусӧн.
Талун морттӧ ошкӧны-лэптӧны, аски быд пельӧсын вӧйпӧны-кулитӧны.
Вежсьӧны мувыв енъяс.
Вежсьӧ муыс и ваыс.
Мый нин морт йылысь сёрнитны?
Вӧлін мортӧн, лоин ортӧн.
Гашкӧ и, Ыджыд ортӧн.
Эн кӧ бусӧн усь.
{О. Уляшев @ Мизя Паш @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 20-30}
МИЗЯ ПАШ
Дас вит во сайын Гриш вокӧй воліс Кавказысь, эз геройӧн, но збойӧн да ловйӧн.
abu
Вок паметь кузя казьтышта тшӧтш сё нелямын вит восайся Иканса геройясӧс.
1864-ӧд вося декабрь 4-5-ӧд лунъясӧ есаул Василий Родионович Серовлӧн Уральскӧй казачӧй сотня сулаліс Икан кишлак дорын Кокандса хан Алимкуллӧн дас ӧти сюрс бусурманлы воча.
Сотняас вӧліс комын гӧгӧр коми морт.
Коймӧд луннас бусурманлы водзсасьӧмӧн лунтырӧн мунісны 8 верст.
Туркестан кар дорӧ петіс ветымын вит казак.
Алимкул воштіс нёль сюрс мортӧс да косіс.
«<ns>Но, няр юра вотяк, панол салдат, ӧні тэяд бурлачитсис.</ns>
<ns>Эсся велэдасны кос нянь йирні да чоридін узьліні</ns>», — шпыньмуніс мирскӧй старӧста, кор юр вундысь Мизя Пашӧс став мирӧн гижисны рекрутӧ баля кодь рам Габӧ Сила Семен пыдди.
Ыкнитіс-лолыштіс ӧтльӧгӧн мирскӧй скодыс.
Благӧвештшенньӧ дырся войтва мында синва чӧвтісны дзольса нывъяс гажа рытъянысь, долыд ворсанысь медбур гудӧкасьысьӧс нэм кежлӧ киритігас.
Да и мый налысь босьтан?
Ныв юрыд таг коль кодь кокни. Тужа ни нужа, шог ни печаль оз ӧшйы.
Тувсов шорӧн кисьтіс синвасӧ Мизя Пашлӧн ӧткӧн кольӧм ичиньыс.
Эз аслас сир курыд олӧм вӧсна забедуйт квайтымын арӧса пӧрысь ныв.
Кӧть воштіс ӧти скод вылын и нажӧвитчысь-уджалысьсӧ, и олан гажсӧ-кутӧдсӧ, и керка шызьӧдысь-ловзьӧдысьсӧ.
Кӧть и колис мужик юртӧг Паладь ичиньлӧн пӧла керкаыс.
Эз куш асьсӧ тӧд Паладь.
Синваыс люзьгис ичиньӧн шуысь понда.
Кодлысь гӧгсӧ вундіс кызь ӧти во сайын.
Кодӧс босьтіс мамыслӧн турдӧм киысь кызь во сайын.
Кодӧс быдтіс-тутіс, вердіс-удіс дас куим арӧсӧдз.
Кодӧс дас нёль арӧсӧн бласлӧвитліс кузь туйӧ Богословӧ.
Кодӧс посйывліс-дорйывліс сиктсалӧн вӧйпсьӧм-шуасьӧмысь.
Кодлысь росправаяс бӧрын нюдз роскӧн-орсӧн поткӧдлӧм-кульӧм мышсӧ пакула ваын кӧтӧдӧм ротӧн мыськавліс да небыд мӧс выйӧн выявліс.
Дӧсадитчис, дерт, Мизя Паш сиктсалы поводнӧя.
Сюмӧд петук кодь ыпнитысь.
Коммуса пӧрысь пӧльыс кодь эбӧса.
Быд тышӧ медводз пырӧ.
Быд тышысь медбӧрын ӧвсьӧ.
Керка помын мужик ӧлӧдысь эз вӧв, айыс биа висьӧмысь кувсьылӧма.
Вӧлӧма пӧ тай Коммуын коркӧ Мизя-багатыр, Пера-багатырлӧн дзоля вок.
Ӧти петас пышйывлӧма Дзолльӧдз, Пашлӧн Мизя Сава пӧрысь пӧльыс.
Абу бур олӧмысь гортсӧ эновтлӧма.
Да и рамджык, тыдалӧ, вӧлӧма.
Топӧдӧмаӧсь попъяс да салдатъяс кык чуньӧн пернапасасьӧмысь, коз улын юрбитӧмысь, гортын гуся сьылӧмысь.
Паладь ичинь кувсьӧма кык во мысти, кор дзольса бурлак Мизя Паш, улыс чина Павел Мизиновӧн нин, квартируйтіс Оренбургын.
Веськаліс Мизя Паш Серов-атаманлӧн Уралса полкӧ.
Роч сарлы казакавны, Роч сарлы чесьтӧ уськӧдчыны.
abu
Шыблаліс Мизя Пашӧс Сибырӧд и Китайӧд, Крымӧд и Кавказӧд.
Дзоля туша понда эз дзоляпырысь ов Мизя Паш.
Турокъясысь эз пышъяв.
Француз вылӧ морӧс на морӧс мунліс.
Хунхузъяс бӧрся ачыс вӧтлысис.
Дас во сайын Венгерскӧй кампаннеын асьсӧ бура петкӧдліс.
Ачыс атаман-батюшко Василий Родионов Серов крестӧн куимысь окаліс, кор Мизя Паш ӧткӧн кераліс кӧкъямыс турокӧс да ланьтӧдіс налысь мортиранысӧ.
Буртор, буракӧ, «морт йиранӧн» оз шуны.
abu
А сэки ёна жӧ дӧсадитісны найӧ казакъясӧс.
Керасьны-лыйсьыны и гижны-лыддьысьны кужысь мортыд вӧляникысь улыс чинсянь кыптіс сотникӧдз.
Эз жӧ тай, мокасьтыд, дыр кежлӧ-а.
Горач Павел Мизинов, важъя бурлакыс кодь на.
Да и правда корсьӧ, вирыс пузьӧ, кор мортӧс увтыртӧны, кор мортӧс ылӧдлӧны.
Таысь сотняыс сійӧс ки вылас новлӧдлӧ, а кодлыкӧ Мизя Пашлӧн веськыдлуныс и йӧршӧн горшас тасасьӧ.
Туркестан кар босьттӧдз на чинтісны Мизя Пашӧс.
Казаклы тай война да вина ӧта-мӧдсӧ вежлалӧны.
Шойччисны сэк казакъяс, картіалісны, вина юисны.
Сэсся и тышӧ пырисны код юрнад.
Паш, бура жӧ нин гажа, дорйысьны сюйсис.
А дорйысьлы тай век унджык сюрӧ.
Санӧдісны выль пӧжалӧм сотникӧс ӧтарсянь и мӧдарсянь.
Сӧтыштіс шашканас скӧр йывсьыс ӧтиклы.
Важӧн нин лӧгаліс Шмаков казак вылӧ.
Кузь киа страмыд, ас вокӧс-казакӧс гулльысь*, ылӧдчысь.
* Гулльысь (диал.) — шобсьысь, гусясьысь.
Код юрнад Пашлӧн важыс вирас пузис.
Да и Шмаковлӧн пӧръясьӧм понда пӧ тышыс пансьӧма.
Сибирӧ ыстӧмысь Василий Родионов-батюшко посйис, но сотниксянь бӧр улыс чинӧдз лэдзисны.
Туркестан кар босьтігӧн Мизя Паш сӧмын квайт арӧса чаньыс вылын ыджыдаліс, сӧмын Маддяр вӧвсӧ кесйӧдліс.
Туркестан улын Пашӧс морӧсас зутшнитіс пасьмунӧм бонбасянь лэбысь из.
Ордлысӧ чегис.
Сы бӧрын коймӧд вежон казак ветліс морӧссӧ кашемир чышъянӧн зэвтӧмӧн.
Кызӧктыштны ёна эз лысьт, но кор Серов чукӧстіс казакъясӧс вылазка вылӧ, Паш вӧзйысис ёртъясыскӧд.
Лун-мӧд сайын кывсис: Кокандысь бусурмана пӧ лыбзьӧны.
Шӧйтӧ пӧ Туркестан гӧгӧр Кокандсалӧн морт куимсё-нёльсёа шайка.
То кыргызъясӧс начкӧма, то кышлакын пакӧститчӧма, то стада гусялӧма.
Декабрь нёльӧд лунӧ Серов-атаман босьтіс сьӧрсьыс сё кӧкъямыс казакӧс, кык туй индалысь кыргызӧс да нёль бомбардирӧс дзоляник горнӧй пушкаӧн, единорогӧн.
Тырмас на пӧ и тайӧ сё-мӧд вельмӧм рӧзбойниктӧ чиршӧдлыны.
Нинӧм уна сьӧкыдсӧ кыскавны.
Казаклӧн удачаыс вӧв кокас.
Паш муніс сотня водзын, разъездын.
Орччӧн рӧдтісны Коновалов Полом да Логинов Ӧлеш.
Коноваловыс — Бутканысь, Логиновыс — Пашкӧд орччӧн чужлӧма, Кужйын.
Тшӧкыда ёртъяс ӧтлаын кад коллявлісны, да и вӧзйысьлывлісны ӧтлаӧ.
Кӧть комиӧн сёрнитыштан.
Полом эськӧ вын тешкодя сёрнитӧ, нюжйӧдлӧмӧн, но сизим вонад велалісны нин Ӧлеша-Паша удораса сёрниад.
Рӧдтісны казакъяс гусьӧник, этша кывйӧн.
Шуйга кивыв да веськыд кивыв верст ылнаын визьнитлісны сэтшӧм жӧ разъездъяс.
Верст дас вит карсянь ылыстчисны.
Эновтӧм Икан кышлаклӧн изъя ляпкыдик йӧръяс да сёйысь вартӧм керка юръяс мыччысисны.
Кышлак колис мышканыс.
Кузя да паськыда ымраліс шондіӧн сотӧм ызӧна, изъя-лыа сора степ.
Рӧмдіс.
Ылын енма-муа костын ляпкыдик визьӧн рудаліс тшын нисьӧ ру.
«Табун?»
«Ӧдвакӧ?
Тані та ыджда табунъяс абуӧсь».
«Гашкӧ, рӧзбой-кокандсаыд?»
«Абу жӧ ӧд та мында?!
Степ пасьталаыс...»
abu
Павел крута бергӧдіс вӧвсӧ: «Айда!
Найӧ...»
Кыккокйыв ёртъяс вурыштісны сотняӧдз. Сотня стӧч воӧма кышлакӧдз.
«Ваше Благородие!
Верзьӧмаяс.
Сюрс куим-ӧ-нёль».
«Кымын?!»
«Куим-ӧ-нёль сюрс.
Гашкӧ и, унджык.
Мылькъяс костас бусыс кымӧрӧн вольсасьӧ».
На бӧрын недыр мысти воӧм кык разъезд висьталісны сійӧс жӧ.
Сюрс дас кымын верзьӧма локтӧ асыв-лунсянь Туркестанлань нырӧн.
Казакъяс чеччалісны муӧ, кардъялісны вӧвъяслысь водз кокъяссӧ, сувтӧдісны ӧтчукӧрӧ увтасінӧ, водтӧдалісны верблюдъясӧс, сявкнитчисны разі-пели.
Гӧп гӧгӧрыс муыс-матушкаыс вӧчлӧма бур шанецъяс.
Из брустверӧн торйӧдӧма-дорӧма гӧпсӧ Икан гӧгӧрса степысь.
Кӧнсюрӧ йӧр колясъяс на чурвидзӧны.
Маддярсӧ Мизинов кардъяліс да водтӧдіс бурджыкинӧ.
Гӧгӧр видзӧдліс, мед пуляысь-бонбаысь вӧлыс дзебасын лоис.
«Эн пов.
Эн чепсась».
Лэдзаліс вӧлӧс.
Седлӧнас думсьыс сайӧдіс вӧвсӧ восьсаинсянь.
Босьтіс ӧныр бердӧ поньталӧм патрон сумка да выль нарезнӧй ружье, кодӧс неважӧн сетісны важ стуцер пыдди.
Ружье дорӧ велаліс нин Паш.
abu
Зарадитсьӧ ӧдйӧ.
Стволыс гартолӧн жӧлӧба, пуляыс дурпоп моз бергалӧмӧн лэбӧ.
Стуцер дорысь винта ружье и кокни, и лыйӧ стӧча, и босьтӧ ылысь.
Эк, добра!
Оч Пармаӧ эськӧ тайӧс, йӧра уськӧдны да ошкӧс пӧрӧдны...
Синмаліс Паш водалысь казакъяс пӧвстысь Полома-Ӧлешаӧс, котӧртіс наланьӧ.
Ӧлешкӧд орччӧн из стен сайӧ лӧсьӧдіс бур «поз».
Вештіс ныр увсьыс кык гырысь из шуйгавыв.
Кок увсьыс сэтчӧ жӧ лэптіс некымын из да код тӧдас корсянь кольлӧм кос вужля.
Шашка йывнас гурйыштіс кок увсьыс лешак паччӧр кодь мусӧ.
Лэптіс бруствер вылӧ некымын китыр.
Тапкӧдыштіс.
abu
Мед локтӧны.
Мизя Паш дась.
Ыстывлісны кыргыз Ахметкаӧс кыйӧдчыны.
Сійӧ татчӧс морт, степсӧ тӧдӧ, пластуналӧ нёль во.
Эз и дыр ветлы.
Быйкнитіс рытъя рӧмыдысь: «Кокандсаыс степса турун мында, тыбокса камыш мында».
Но и сытӧг нин аддзисны казакъяс кышлаксянь ӧтарӧ-мӧдарӧ сявкнитчӧм бияс.
Морт нёльсё-витсё верзьӧма бипуръяс дорсянь ӧдӧбтчис казакъяслань: «Алла!
Алла!»
Сибӧдісны казакъяс сыв ветымын выя.
Сетісны залп.
Мӧдӧс.
Коймӧдӧс.
Гыпнитіс картечӧн единорог.
Кокандсаяс джӧмдісны.
Колясъясыс вошины рӧмыдас.
Недыр мысти буткыны кутіс куим бусурманскӧй пушка.
Сяркнитісны разі-пели ружьеяс.
Эз вӧв тайӧ лыйсьӧмас казакъяслӧн кодь ӧтувъялуныс.
Быттьӧ быд кокандса зілис ӧдйӧджык мынтӧдчыны припассьыс.
Пуляяс кызвыннас лэбисны казакъяс мыш сайӧ.
Картеч веськаліс стӧчджыка, верблюдъяс да вӧвъяс шӧрӧ.
Чилзісны да чепсасисны доймӧм вӧвъяс.
Топавлісны казакъяслӧн сьӧлӧмъясыс: «Менам!
Ок, менсьым!»
Лыйсьӧм лӧнис да бара на гора «Алла!»-ӧн уськӧдчывлісны бусурманъяс.
Некымынысь ыджыд саридз гыӧн волісны, лӧньӧдӧм гыясӧн ылькмунлісны бӧр.
Енмыс пемдіс.
Казакъяс кыскалісны усьӧм вӧвъясӧс, верблюдъясӧс, налӧн шойясысь кыпӧдісны брустверъяс.
Бусурманлӧн лыйсьӧм вылӧ эз вочавидзны.
Мый ылӧсас шӧтны пулясӧ?
Дерт, Туркестанысь петігӧн сетлісны кык пӧвста припас, 120 зарадӧн морт вылӧ.
Но код тӧдас, дыр-ӧ сулавны ковмас?
Дыр-ӧ карсянь отсӧг оз во?
А отсӧг локтас.
Дас квайт верст ылнасянь лыйсьӧм йӧлаыд кылас.
Томджык казакъяс дорӧ ветліс Мизинов, ышӧдіс, шмонитіс, винатор лафитникӧ кисьтліс.
Бруствер дорӧ вӧв шой кыскалан уджӧ найӧс чукӧстліс.
Ӧтувъя уджын повны некор.
Ӧтувъя удж ӧтка полӧмсьыд ылӧдӧ.
Абу видзӧма увтасін Маддярӧс.
Куйлӧ коньӧр, гыӧра синмӧн вывлань видзӧдӧ.
Пель вуж дорас сьӧд визӧб косьмӧма.
Гутъяс ызгӧны весьтас сьӧд кымӧрӧн.
abu
abu
Гашкӧ и, вӧвъяслӧн эм югыдін да шоныдін?
Чышкыштіс нильзьӧм банъяссӧ Мизя Паш кикаръяснас.
«Прӧштшай, биысь-ваысь петкӧдысь ёртӧй.
Гӧгӧрволім ӧта-мӧдӧс...
Эг вермы видзны...
Прӧштшай, Маддяр вокӧ».
Сульсис Мизя Паш, син дор чышкис.
Чукӧстіс кык том казакӧс.
И кулӧм бӧрас ёртыс видзас Мизя Пашӧс ёрӧм пуляысь.
Асылыс босьтчис кизьӧриник шонді югӧрӧн да «Аллаӧн».
Кыкысь уськӧдчывлісны бусурманъяс.
Сэсся лӧнисны.
Лун шӧрлань сюрсӧн джынйӧн кымын верзьӧма бусурман чепӧсйис Туркестанлань.
Сыланьын сяркнитісны да шылясисны ӧти барабан таргӧмӧ стуцер-пищаль шыяс.
Лыйсьӧм матыстчис.
Гораммис.
Казакъяс ловзисны.
Пель чошкӧдӧмӧн кывзысисны.
«Отсӧг!
Отсӧг локтӧ!»
Но час куим ӧтторъя сяркӧдӧм бӧрын гым-чард вешйис рытыв-войланьӧ да лӧнис.
Здукӧн Серов сотня гӧгӧр топаліс бусурман кытш, но кокандсаяс дугдісны весьшӧрӧ пуля улӧ шыбласьны.
Пушкаяс гыпкыны кутісны куимладорсянь.
Воддза бонбаяс пасьвартісны единороглысь гӧгыльяссӧ.
Казакъяс казьтыштісны бусурманъяслысь мамъяснысӧ, но эз шӧйӧвошны. Мыш выланыс найӧ котрӧдлісны «артиллериянысӧ» позиция пӧлӧн.
Пуктывлісны пушкасӧ зарад ящикъяс вылӧ, лыйлісны чукӧраджык бусурманъяслань да вештывлісны мӧдлаӧ.
Шонді бергӧдчан кадлань пушканыс шысӧ сетліс гежӧдджыка и гежӧдджыка.
Мудзисны казакъяс, да и зарадъяс коліс видзны.
Лӧньыштісны и бусурманъяс.
А недыр мысти на дорсянь матыстчис еджыд чышъяна верзьӧма.
Горӧдіс мыйкӧ да кутіс ӧвтчыны ыджыд пакетӧн.
Серов еджыд чышъяна киӧн ачыс петіс воча.
Здук мысти атаман гораа нин лыддис Алимкуллысь гижӧдсӧ казак-вокъясыслы:
«Урус-беклы Алимкул-хансянь.
Аллах Медыджыд!
Ӧтнас Аллах!
Тіян дорӧ локтысь войскатӧ вӧтлім бӧр Азретӧ*, воштысьны тіянлы некытчӧ.
* Азрет — Туркестан кар кокандсаяс ногӧн.
Роч невернӧйяс, сетчанныд кӧ асьныд да кӧсйысянныд кӧ пырны Аллахлӧн ыджыд милӧстя ки улӧ, босьтанныд кӧ Магометлысь верасӧ, ме, Кокандын да Самаркандын медыджыд хан, мулла Алимкул, дас ӧти сюрс джигитӧс Азрет кар дорӧ вайӧдысь, коля тіянӧс ловйӧн.
Коді бергӧдас пищаль стволсӧ да сабля йывсӧ Еджыд Сарлы воча, невернӧйяслы воча, сійӧс козьнала эзысь-зарниӧн, арабскӧй вӧвъясӧн да верблюдъясӧн, пасьтӧда шӧвк паськӧмӧн, сылы сета гӧтырсӧ сы мында, мыйтта вермас вердны да видзны.
Сетчӧй бурӧн.
Он кӧ сетчӧй асылӧдзыс, сюрснан юрныд ӧшъяс миян пикаяс вылӧ, сюрснан шойныд кольӧ Икан кышлак дорӧ шакалъяслы да рака-катшалы чашйӧм-кокалӧм вылӧ.
Кык лун мысти Азрет лоӧ миян.
Косны тіянлы некытчӧ.
Аллах Медыджыд!
Ӧтнас Аллах!»
Жугыльтчисны рам казакъяс.
Пузисны чорыд казакъяс.
Шпыньмунісны уска-тошкаяс.
«Аттӧ, Магомет вераӧ корӧ!
Горинов, кылан?
Сетас тэныд Нальӧм-куль арап вӧв, верблюд дай дас бабаӧс.
abu
Мый кутан дас гӧтырнад вӧчны?»
«Дас гӧтырыд абу лёк да, ылӧдас ӧд.
Сетас паназыр чужӧмаӧс да тамышӧс паранджа улад».
«Ме эськӧ мисьтӧмъяссӧ тэныд, Акимка сета.
Тэ морт пӧрысь нин, йӧз шуасьӧмысь он пов».
«Водз тэ менӧ пӧрысьтан, ме мичатӧ гӧгӧрвоа жӧ».
«Мед, шуам, бабаыд.
А мый меным верблюдъяснас гортын вӧчны?»
abu
«Кер кыскавны».
«Кынмалас миян кӧдзыдын».
«А код тэд шуис, мый Кардор губерняад мунан?
Тэнӧ Алимкул Самаркандӧ коляс везиравны».
Кодкӧ, тыдалӧ, дыр юрас бергӧдлӧма, шы сетіс орччӧн: «Алимкулыс ӧд миянлысь быд мортӧс дас пыдди видзӧдӧма».
Мӧд вочавидзис: «Ми и дас пыдди сулалам, ковмас кӧ».
Серов кыскис кадсӧ.
Виччысис отсӧг.
Кӧсйысис вочавидзны Алимкуллы асывнас.
Войнас мӧдӧдліс йӧзӧс карӧ.
Вӧзйысьліс Паш, да эз лэдз атаман: тэ пӧ ордлытӧ войдӧр бурдӧд.
Полом Коновалов да Ӧндрей Борисов мунісны кыргыз Ахметкакӧд.
Но сыладорын ӧддзывлӧм шковгӧм да друг чӧв пуксьӧм серти гӧгӧрвоисны: ёртъяс эз сибавны.
Косісны.
Ловъяӧсь да, сійӧ нин бур.
Пикет шӧрӧ сюрӧмаӧсь.
Поломлы инмӧма пельпомас да кокас.
Борисов да Ахметка сы пыдди босьтісны Акимка Черновӧс, мунісны выльысь, мӧдарті кытшолӧн.
Войся лӧнь серти гӧгӧрвоисны казакъяс — письтісны, коркӧ отсӧг лоӧ.
Войся кӧдзыд вежсис асъя руӧн, войся пемыд — асъя рӧмыдӧн.
Югдандор бусурманъяс ыззисны.
Ӧтка джигитъяс матыстчывлісны дзик изйӧн шыбитана выя.
Этшаӧн бӧрсӧ кослісны.
Кызвыннас кольлісны стремяӧ пысасьӧмӧн вӧв мышкын шняпъявны.
Бара лӧнисны.
Час кык мысти мыччысисны резюв тыра арбаяс да пу вожъясысь гартӧм ыджыд тубыръяс.
Найӧс водзвылас гӧгыльтӧмӧн да на сайӧ сайӧдчӧмӧн бусурманъяс матыстчисны дзик ныр улӧдз.
Лыйны этшаӧс сюрис.
Штыкъяс йитісны стволъяс помӧ.
Шашкаяс видлісны-лӧсьӧдісны, кокньыда-ӧ петӧны пуртӧсысь.
Пуртъяс личӧдыштісны сапӧг гӧленьяс костысь.
Гора «Ура!» да чилзысь «Алла!» нёль пӧръя танкнитчывлісны изъяс весьтын.
Нёль пӧръя кослісны салма сёйысьяс.
Бӧръя косӧм бӧрын колисны руд казак шойяс, визя бусурман шойяс Икан кышлакгӧгӧрса изъяс вылӧ.
Ыпъялан арба ӧкӧлъяс да накатъяс колины степ шӧрӧ.
Бусурманъяс ылькнитісны-косісны.
Выльыбса земляк Ӧлам Гордеевлысь шойсӧ петкӧдіс Паш пельпом вылас.
Дзебисны ёртӧс ляпкыдик гуторйӧ.
Шебрӧдісны руд шынельӧн.
Тыртісны гырысь изъясӧн.
abu
Мед рака-катша оз кокав, шакал оз кыскав.
Мед юрсӧ бусурман емдон шы йылас оз пысав.
Лыддисны ёрт весьтын колльӧдчан кывъяс.
Юрбитісны ёрт весьтын дженьыда.
abu
abu
Иналісны раб божий, воин Ӧламӧс верзьӧма сьвятӧй Ёгорей сотняӧ.
Мед раб божий, воин Ӧлам сылӧн сотняын ӧні лэбалӧ, кольӧм ёртъясыслы мӧдаръюгыдсянь отсалӧ.
Войнас единорогысь лыйисны бӧръя кӧкъямыс зарадсӧ бусурманъяслӧн бипуръяслань.
Стволсӧ клепайтісны-дорисны.
Эновтны ковмас.
Усьӧм ёртъяслысь ружье стволъяс куснялісны, прикладъяс жуглісны.
Оз позь найӧс бусурманлы кольны.
Серов шуис асъядор писькӧдчыны Туркестанлань.
Ӧткодь нин, кӧн кувны.
А сідзсӧ, гашкӧ и, ловйӧн кодкӧ коляс.
Да и карсянь, дерт, воча петасны.
Камгӧм-котшкӧм лӧнис.
Шыблалісны разі-пели чегъялӧм ружьеяссӧ казакъяс.
Висьтасисны-колльысисны казакъяс куимысь окыштчӧмӧн.
«Прӧстит, лёк кӧ мыйкӧ вӧчлі ли шулі».
«Господь прӧститас, и тэ прӧстит менӧ».
«Эн дивит менӧ».
«Нинӧмысь дивитнысӧ, и тэ менӧ эн дивит».
Пӧрччалісны вывсьыныс шынельяссӧ.
Комын сизим усьӧм казакӧс шебрӧдісны роч ной шынельясӧн, вевттисны Икан дорса чорыд изъясӧн.
Войся ыркыдысь йӧжгылясьӧмӧн гутшнитісны водка вомтырӧн.
Колясъяс солькнитісны фляжкаясӧ да ӧшӧдісны коскас.
Тайӧ ӧні и сёян, и юан, и дой зырыштантор.
abu
abu
Шыбитісны ковтӧм ранечьяс.
Мунны колӧ кокни киӧн.
abu
Мунны колӧ кокни вӧрасӧн.
Сӧмын медся коланаыс: ружье, лыйсян припас, шашка, водка фляга.
Лӧз ной шынельяссӧ эз пӧрччыны сӧмын атаман Серов да сотник Абрамичев, мед казакъяслы тыдавны ылісянь.
Кӧть и бусурманалы веж петкӧдлан кыйдӧсӧн жӧ лоасны.
Пемыд кӧдзыдас воськовтіс сизимдас нёль морт.
Топыд чукӧрӧн вӧрзьӧдчисны.
Нёль пельӧса зумыд стынӧн.
Шӧрас доймалӧм-эбӧстӧмъяс.
«Ура!» косьӧбтіс Икан весьтын да вевттис казакъяслысь залпсӧ.
Бусурманалӧн матысса бияс дорын чепсасисны да гылалісны сьӧд вуджӧръяс.
Эз на удит нинӧм гӧгӧрвоны вӧрӧг, колясъясыс усины нин ёсь штыкъяс да лэчыд шашкаяс улын шырзьӧм турун моз.
Кокандсалӧн мӧд визьӧдз шеныштісны казакъяс ӧти борд вылын.
abu
Югдыштіс.
Казялісны бусурмана, мый сюрс морт пыдди китыр казак вӧлӧма.
Ёна и ёрччисны ас ногыс, дэвъясӧс да шайтанъясӧс казьтывлісны.
Рака-катша моз кутісны гӧгӧр гӧгравны.
Ном-геб мында петіс верзьӧма.
Збойджыкъяс матыстчывлісны шашкаӧн керыштан выя, эльччисны, пика йылысь шыблалісны кольччӧмъяслысь юръяссӧ казакъяслань.
Сӧльнитчысь лыйӧм ыркӧдліс пӧсь вира бусурманъясӧс.
Но найӧ тшыг кӧинъясӧн бара на йирышталісны салдат яйтӧ.
Ковмис разӧдчыны сотнялы, вывті нин стӧча кутісны водны бусурман пуляяс.
Куим ёрт восьлалісны орччӧн куим юра гундырӧн.
abu
Ӧлеша-Паша кыкладорсянь кутышталісны чотысь Поломӧс.
Куим гоз син сюся видзӧдіс гӧгӧр.
Куим гоз ки кыптывліс ӧтпырйӧ.
Удитлісны зарадитны и лыйны.
Эштывлісны штыкӧн зургыны лыбзьӧм бусурманӧс и прикладӧн чокны весьӧпӧрӧм вӧлӧс.
Орччӧн мунысь сотник Абрамичевлы кӧсичаас косьӧбтіс пуля.
Но водзӧ на муніс ӧдсӧ босьтӧм сотник.
Мӧд пуля танкнитіс морӧсас.
Шатовмуніс да уси сотник Павел Абрамичев: «Керыштӧй, вокъяс, юрӧс.
Эн кольӧй мука вылӧ».
Орччаасис сыкӧд казак Мизинов, муӧдз копыртчывліс сотниклы да шашкаӧн сӧтыштіс юрсӧ.
«Прӧстит, Пашӧ-вокӧ, ог сет бусурманлы тешитчыны тэ вылын».
Некымын воськолӧн суӧдіс ёртъяссӧ.
А мыш саяс Абрамичев весьтын кымӧрӧн нин жуисны кокандса шой сёйысьяс, чашйисны лӧз ной паськӧмсӧ, мырддьысисны лым еджыд папаха вылас, пика йылӧ пысалісны сьӧд читкыля юрсӧ.
Падмыштіс Паш, эз удит отсӧг вылӧ.
Шыӧн писькӧдӧмаӧсь Коноваловлысь рушкусӧ.
Сювсӧ петӧмсьыс кутӧ кияснас Полом.
«Помалӧй, вокъяс, мед бусурман ловъявылысь куӧс оз куль».
Паш да Ӧлеш дзигӧдыштісны Поломӧс, окыштісны тшӧтя банас.
«Прӧстит, вокӧ, оз куль бусурман кучиктӧ.
Эн дивит, вокӧ».
Ӧлеш варснитіс шашканас Поломлысь сӧнӧд сьылісӧ.
Ылькнитіс коми вир бусурман муӧ.
Чышкыштісны синвасӧ казакъяс.
Мед оз руав синваысь ёсь видзӧдлас, мед оз сайӧд вӧрӧгӧс, мед оз мезды чизыр водзӧсысь.
Кольччыштіс Паш усьӧм шомпол лэптыны.
Сотник вылысь кульыштӧм лӧз шынеля верзьӧма быйкнитіс.
Эз удит Паш вешйыштны чилгӧм шыысь.
Пырис бусурманлӧн шы мышсяньыс пулы* дорті, мыччысис вошлы горувті.
* Пулы — лӧпатка.
Ёрччыштіс Мизя Паш лёкысь, зургис шомполнас бусурман горшӧ, чепӧсйис ёртъяслань.
Керыштіс Ӧлеш шы йывсӧ, кыскыштіс Паш пельпомысь гырдӧсь воропсӧ.
Би сявкнитіс Паш синмысь.
«Кутчысь, вокӧ».
«Быть ӧд кутчысь».
Жувкнитіс пеляс Ыджыд лунся жыннян.
Ру пиын тыдовтчылісны еджыд йӧрдӧса* ёртъясыс.
* Йӧрдӧс — улыс дӧрӧм.
Еджыда-руда тшын-бус пиын лэбалӧны.
Кияснас шенасьӧны, быттьӧ уялӧны.
Гӧгӧр сьӧд вуджӧръяс вуджрасьӧны.
Усьласьӧны, гылалӧны.
abu
«Абу-ӧ анделъяс еджыдъясыс?
Абу-ӧ бесъяс сьӧдъясыс?
Тадз, кӧнкӧ, мутияскӧд архистратигъясыд тышкасьӧны...»
Суис ёрӧм пуля и Ӧлешӧс.
Пуксис Пашкӧд орччӧн кос му вылӧ, йӧз му вылӧ.
Лолалӧ-киргӧ Ӧлеш.
«Кутчысь, вокӧ».
«И тэ, вокӧ, кутчысь».
Корсьӧ кабырыс усьӧм ружьесӧ.
Парсалӧны кывзысьтӧм чуньяс из чорыд мусӧ.
«Эн пӧр, вокӧ».
«Ог, вокӧ, кутчыся».
Гора «Уррра-а-а!» саридз гыӧн ылькнитіс пукалысь ёртъяслӧн юр вывті.
Чепӧсйис синваныс лигышмунӧм казакъяслӧн.
abu
«Ррра-а-а!»
Сявкмуніс катласьысь роч штыкъяс йылӧ рытъя шонді.
Дзирдыштісны емдон штыкъяс сюрс кодзулӧн.
«Ррра-а-а-а!»
Пӧртмасисны дзирдъясыс ылыс войвывса сьӧд енэжын эзысь кодзувъяс моз.
Аддзис Павел Мизинов пывсян сигӧр весьтын Лямпа туй.
Кыліс Мизя Паш Паладь ичиньлысь шӧпкӧмсӧ: «Кутчысь, эзысь пиӧ.
Чорзьӧдчы.
Оз на ор Мизя вужйыс».
abu
Потласьӧм вир-яй вывті визувтӧ шоныд пакула ва.
Айлӧн вунлӧм гӧлӧс варгӧ: «Кутчысь, пиӧ.
Эн пӧр.
Коми мортыд винёв.
Он на песовт коми морттӧ».
Киссьӧ изъя му вылӧ пакула ва.
Ымралӧны горвыв изъяс.
«Ррррр-а-а-а-а!»
Руалӧ пӧсь вир кын-кос изъяс вылын.
Вӧльдін сикт, 2009 во.
{О. Уляшев @ Ёгор Петырлӧн кыв @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 30-35}
ЁГОР ПЕТЫРЛӦН КЫВ
«Пӧрысь-пӧрысь-пӧрысь пӧльыд зэв жӧ тешкодь вӧлӧма, но веськыд.
Сетлӧм кывсӧ кутлӧма.
Да важӧнтӧ, висьталӧны, вӧлӧмаӧсь на йӧзыс...»
(Земляккӧд сёрниысь)
Тӧлысь мужикъяс вӧрын олісны.
Пӧрӧдчисны.
Тӧлысь пывсянтӧг, асъя небыд пӧжастӧг, гӧтыръяслӧн шоныд бокъястӧг.
Асьныс нин вӧрса кодьӧсь лоисны.
Сирысь кырссялӧм кияс.
Сьӧд керкаын узьлӧмысь лӧз саӧн волялысь чужӧмъяс.
Аддзас кӧ жеб сьӧлӧма, гыркйыс кизьӧрмас, нэм коляссӧ мытшъялан кольӧ.
Бур мый гӧгӧр морт лов абу.
Некодӧс повзьӧдны, некодӧс страститны.
Но и гажтӧм жӧ.
Лунтыр ния кражъяс мольсъян комму черӧн, голя помӧдз лымйын собалан.
Рытнас воан курыд тшынӧн пуркйысь керкаӧ.
Бур кыв шуны некодлы.
Некодӧс «трасичаавны».
Ставыс ӧткодь зумыш дядьӧяс, чера-пурта кондаяс.
Рушку тыртан мыйсюрӧнас, киссьӧм чарки-шабур дӧмыштан, да и нисты асылӧдзыс, коктӧ горлань чургӧдӧмӧн.
abu
Сарлы вӧр колӧ.
Карабъяс вылӧ.
Эжва йывса ниа да пожӧмысь карабъяс саридз пасьта кутасны ветлыны еджыд парус улын.
Роч сарлы ним шедӧдны.
Роч купечьяслы — мошна.
Роч матросъяслы — кынӧмпӧт да кынмӧм пӧт.
Эжва ю кузя гылыд гы вывті
Кывтӧ ыджыд пыж да еджыд паруса.
Пыжас пукалӧ дас вит удал зон.
Найӧ сьылӧны дас нёль гӧлӧсӧн.
Найӧ ворсӧны куим гудӧкӧн.
Да ӧти зон кындзи ставныс гажаӧсь...
Дас витӧдыс бӧжас пукалӧ, ыджыд пелыснас муртса легӧдӧ.
Ӧтнас жугыль.
Ӧтнас зумыш.
Оз сьыв йӧзкӧд рад.
Ыджыд думсӧ думайтӧ.
Ыджыд мӧвпсӧ мӧвпалӧ.
Молодечьяслы ӧд мый?!
Сур яндова шнипыртін, ки пыдӧсад сьӧлыштін, сын да сьыв.
Мый не овны, сьывсьӧ кӧ?
Бӧжалысь на пыдди ставсӧ думайтас.
Кӧть бӧжын пукалӧ, йӧзлы бӧжалӧ, а молодечьяс вылын нырштшик.
Налӧн синмыс и пельыс.
Налӧн юрыс.
А пӧрӧдчысьяслӧн юрыс — Ёгор Петыр.
Не кӧ сылы, кодлы и юравны?
Кужӧ и тӧдӧ.
Коктӧ кардъялас и гӧгтӧ веськӧдас.
Шӧрӧ вошӧмӧс туйдас, кывзысьтӧмӧс ӧлӧдас.
Кӧлысь вылын кӧ «пон бӧж кералӧ», некод зонма-нылаӧс оз вомдзав, некод кӧлысьсӧ кӧин чукӧрӧ оз пӧрт.
Кутӧ Ёгор Петыр Вӧльдін вуджас.
Оз, оз вуджӧдчы.
Эн бара вуджӧдчысьӧн шу.
Шаков вокъяс дӧзмасны.
Найӧ вуджӧдчӧны.
Сідз кӧ шуан, колігӧн пыж ни пос оз ло.
Йӧртасны.
Ёгор Петыр кывтыдын олӧ, вуджӧдчанінӧ гежӧда волӧ.
Но сылӧн бурситӧг некод Эжва вомӧн оз вудж.
Пыравлыны сы дорӧ колӧ быд вуджысьлы.
Юасьны-висьтасьны, ӧтарӧ кӧть мӧдарӧ Изьва туйӧд мунан.
Вӧлӧма ӧти сэтшӧм.
Изьваса кыз рушкуа купеч.
Помӧсдінӧ тесьтыс дорӧ мӧдӧдчӧма.
Кык кыс* бабаыс вурӧма.
* Кыс — кӧр кысысь джуджыд чӧръя кӧм; изьвасаяс шуӧны пим либӧ тӧбэк.
Ӧтисӧ воз сёйӧма, а мӧдсӧ тесьтыслы вузавны вайӧ.
Гири-люки Эжва дорӧ лэччас Вӧльдін вуджасӧ: «<ns>Вуджедэ, эсчань локтіген тесьтлэн винаэн исэда</ns>».
— «<ns>Ми тэ вуджедам, да ачид эн мытшась.</ns>
<ns>Кӧсъян ке талун Помесдінад воні, эн вунэд Ёгор Петірэ пыравліні</ns>».
— «<ns>Меюм никод оз коо.</ns>
<ns>Эсчем вӧӧнад час джынъен воеда.</ns>
<ns>Сизюм версттэ...</ns>»
Шпыннялӧны Шаков вокъяс.
Дзоляджыкыс, вӧвлӧм салдат, рочӧн на вӧзъясис: «<ns>Добрэй</ns> путь!» пӧ.
Мӧдӧдчис купечыд сивко-бурконас, вешъялан воронконас.
Мой чой вомӧн чеччыштіс.
Рас ёль вомӧн тривкнитіс.
Рас ыб кузя каллян пестӧмӧн муніс.
Рас ыб туй шыльыд.
Рас ыб туй веськыд.
abu
Позьӧ и тшынасьыштны.
Коркӧ и Мачека шор дорӧ лэччӧдіс туйыс.
Регыд Помӧсдін.
Тесьтлӧн вина.
Тьӧштшалӧн выя блин.
Восьтіс синсӧ купеч, узьтӧг вӧтасьӧмсӧ вӧтліс, нуранкывсӧ* орӧдіс.
* Нуранкыв — кӧр видзысьяслӧн туйвыв сьыланкыв.
Видзӧдӧ: «<ns>Мый нэ тае?</ns>
<ns>Лешаке!</ns>
<ns>Кудь нэ тае?</ns>
<ns>Мамтэ</ns>!!!
<ns>Вӧльдін вуджас?</ns>
<ns>Вит верст кучемке лешак лэбэдэма</ns>!
<ns>Дай Эжва саедз</ns>!!
<ns>Ме тай нэ эстэн* вӧлі нин!</ns>»
* <ns>Эстэн</ns> (иж. диал.) — тані.
Шаков вокъяс орччӧн сералӧны: «<ns>Эн кывзісь</ns>?
<ns>Эн пыроо Ёгор Петірад</ns>?
<ns>Вылись вуджан да пыр, а то бара на косэдлас</ns>».
Сэтшӧм нин Ёгор Петырлӧн модаыс вӧлі.
Кӧсъян асныравны — аснырав.
Кодарӧ нырыс бергӧдас-а?
Код муӧд ветлан, сы серти и овны лоӧ.
Код манастырӧ пырин, сылӧн енлы и юрбит.
Шебрас кузя коктӧ нюжӧд.
Кокора серти набойтӧ кусняв.
Дерт, Петыр этшсӧ тӧдіс, ёна эз дурлы.
Торйӧн нин ас йӧзкӧд.
Сійӧн и вежавидзисны сы водзын.
Сійӧн и кывзісны шуӧмсӧ.
Да и ӧні вӧрӧ кайисны Петыр шуӧм серти.
Сійӧ ыззьӧдіс войтырӧс.
Локтісны Помӧсдінӧ Кардорысь югыд кизя баринъяс.
Купечьяс тшӧтш и.
Кыдз нӧ натӧг?
abu
Колӧ пӧ вӧр карабъяс вылӧ.
Сюрс пожӧм краж да кӧкъямыссё ниа краж.
Ставыс мед дас аршин кузя, йылыс — аршин кыза.
Дас мортӧс медавны кӧсйисны.
Старшинакӧд Ёгор Петыр шӧпкӧдчыштіс, мужикъяскӧд сёрнитыштіс.
Кызь мортӧс медалісны.
Кӧсйисны югыд кизяяс кык шайтӧн быдӧнлы вештыны.
Та ыджда сьӧм вылад кыдз он медась?
Пӧрӧдчигӧн нин мужикъяс броткӧдчыны кутісны.
Абу ӧд куш шуны сы кызта пуяссӧ корсьны да, кыскавны да.
abu
Вӧдитмӧн.
Тӧлысь мырсьӧм бӧрын шуисны лэччыны гортӧ.
Пӧрӧдчӧмсӧ эновтны, оз кӧ содтыны нажӧткасӧ куим шайт да квайтымын урӧдз.
Ӧти ызгис, мый вӧралӧмӧн дас пӧв унджык эськӧ нажӧвитіс.
Мӧд шуис, мый содтӧд йӧзӧс колӧ корны.
abu
Ӧтнас Петыр чӧв оліс, ассьыс уджсӧ мыркис, йӧзлы отсаліс, но мукӧдлысь горзӧм-вӧйпӧм эз лэпты.
Ӧти-кӧ, ачыс сёрнитчис старшина да югыд кизяяскӧд.
Мый вермис кыпӧдіс удж донсӧ.
Кӧсйӧны вӧлі ӧти шайт да ветымын урӧн вештыны кызь мортыдлы.
А мӧд-кӧ, кывтӧ вуджны абу мича: кыдз сёрнитчӧма, сідз и сёрнитчӧма.
Ки на ки швачкӧма.
Пернапасӧн кырымпас пуктӧма.
Оз позь перна вомӧн воськовтны.
Гортӧ кӧсйысь пыр содіс.
Этшаӧн лэччыны полісны.
Ӧтка лэччысьястӧ старшина чорыдджыка чиршӧдлас.
Кутузкаӧ вермас пуксьӧдны, орсӧн кучиктӧ кульны.
Да и прӧстӧ вермас уджысь ӧтдортны: шуас, тіянтӧг пӧ вӧчасны, и вочавидзны нинӧм.
Унатӧ, гашкӧ, вӧрзьӧдны оз лысьт.
Унаыд — мир.
Ёна лӧсьӧдчисны.
Ёна сёрнитісны ас костаныс пӧрӧдчысьяс.
Сэсся сідз артмис, мый Ёгор Петыр ӧтнас коли удж дор.
Мукӧдыс шуисны лэччыны да топӧдлыны Помӧсдінса старшинаӧс, мед содтас сьӧм да уджалысьясӧс.
Ӧти рытӧ сэсся ставӧн нин ноксисны кӧлуйӧн.
Корсьысисны, тубрасисны, дӧмсисны, кӧртасисны.
Ӧтнас Ёгор Петыр выйтӧм сюра* да пакула ва кылӧдыштӧм бӧрын путкыльтчис узьны.
* Сюра, сюра рок — кос няньысь (пӧжасысь) рок.
Йӧз ызгис.
Повтӧмъяс родысьясӧс зэвтісны.
Родысьяс повтӧмъяс водзын збоялісны.
Кодкӧ сэтшӧмъяс пӧвстысь и гыжйыштіс Петырӧс: «<ns>Лэччам, колэкэ, Петір</ns>.
<ns>Ӧтнад артелись торъедчан</ns>.
Ӧтнад кольччан».
Да и вӧрзьӧдны позьтӧмторйӧн на дзерӧдыштіс: Гӧтырыдлӧн пӧ ӧд тэтӧг вытьыс воссис.
Лэччам пӧ да гӧтыртӧ сомуститам.
Шпыньмуніс Ёгор Петыр.
Юрсӧ кыпӧдыштліс юрлӧс вылысь.
Синнас корсьыштіс шуысьсӧ: «О-о, зонмӧ, татшӧм сёрнинад ті некытчӧ он волӧй...»
Бӧр лэдзис юрсӧ юрлӧс вылӧ да пыр и ланьтіс.
Вӧсньыдика нистыштавны босьтіс.
Ноксьӧм саяд унаӧн эз и кывлыны Петырлысь гусьӧн шуӧмсӧ.
Эськӧ гыжйыштісны балябӧжъяссӧ да.
Асывнас водз петіс гортлань войтыр.
Лызьӧн-нортйӧн дзонь кельӧб лои верст джын кузя.
Лун сьӧмӧс бӧрын нин, рӧмданвыв, матыстчисны Вӧль кумлӧслань.
Шуштӧмин.
Вӧль вомысь вылынджык усьӧ Эжваӧ ёль не ёль, вож не вож, но джуджыд зэв.
Быдсямаыс, шуӧны, сэн вӧлӧма.
Да и ачыс местаыс — коз тіль.
Джуджыд пуяс костын тшӧкыд понӧльсӧ ез* моз сатшйӧдлӧма.
* Ез — гымга-ветельӧн чери кыян йӧр.
Майыштіс друг чера-пурта мужикъяслысь, парма сирӧд мыръяслысь сьӧлӧмъяснысӧ.
Ошлы паныд ӧткӧн эз повлыны петны.
Бисӧ и васӧ вуджлісны.
Мыйыс эз мунлы вылыстіныс?
Эз вӧрзьывлыны некор.
А тані друг личавлісны кок сӧнъяс, ыркмунлісны гӧг сюрӧсъяс, йирмӧг визнитіс мыш кузяныс.
И ставныслӧн ӧтпырйӧ.
Сэсся и заводитчис...
Кыпӧдчис бушков.
Тӧлыс пӧрлӧдліс йӧзӧс кок йывсьыс, путкыляліс зумыда сулалысь нортъяс, чашйис паськӧм да кузь пеля кӧр ку шапкаяс.
Син ни пель.
abu
Воськов сайысь эз нин позь аддзыны ёрта-ёртӧс.
Да тайӧ мый на?
Дзуртӧмӧн да ратшкакылӧмӧн кутісны пӧрласьны кык сывтыръя козъяс.
Весьӧпӧрисны мужикъяс.
Эз тӧдны, кытчӧ и воштысьны.
Чепсасисны би шӧрӧ веськалӧм кодзувкотъяс моз.
Сайӧдчывлісны пӧрӧм нортъяс сайӧ, сы вылӧ лачаӧн, мый усьысь пуясысь найӧ кӧть муртса видзыштасны.
Друг ставыс лӧнис.
Кыдз заводитчис, сідз и лӧнис.
Быттьӧ нинӧм эз вӧв.
Сӧмын рӧмдыны удитӧма.
Сӧмын ӧтка-ӧтка кодзувъяс дзирдышталӧны лӧзъюгыд на енэжас.
Сӧмын пӧрӧм пуяс потшӧмаӧсь сиктӧ мунан туйсӧ.
(А кольліс ӧд верст-мӧд сӧмын.)
Сӧмын йӧз да нортъяс путкыльтчӧмаӧсь, торъя мылькъясӧн сьӧдалыштӧны лӧз лым вылын.
Ӧти сьӧд ёкмыль вӧрзис.
Мӧд.
Чеччис нин кодкӧ.
Кодкӧ нортсӧ нин сувтӧдӧ сювъяс вылас.
Кыв шутӧг.
Лӧня.
Чӧла.
Мӧдӧдчисны бӧр пӧрӧдчанінӧ.
Лёк кывйӧн вӧрзьӧдӧм Ёгор Петыр дорӧ.
Ӧткӧн кольччӧм Ёгор Петыр дорӧ.
Мырдӧн чуктӧдӧм чаг дорӧ.
abu
Чаг.
Сирӧд чаг.
Ӧні, кӧнкӧ, сьӧд керкааныс пачыс тачкӧдчӧ-ломтысьӧ.
Гӧвкъялӧ тшын джоджсянь аршин весьтын кымын.
abu
Ёгор Петыр.
Злӧдей...
Ёгор Петыр.
abu
Лёк кывйӧн дойдӧм морт...
Сё муса Ёгор Петыр...
Некод весиг абу парсыштчӧма.
abu
А сы мында пу ӧд усис выланыс...
Прӧстит, Ёгор Петыр.
abu
Оз жӧ позь быд кывйысь тадз скӧравны...
Воисны аскинас лун шӧр кадлань.
Ёгор Петырлысь прӧштша корӧны.
Небзьӧдчыны тшӧктӧны.
А Ёгор Петыр мый?
Сералӧ.
Сералӧ трасичаыд!
«<ns>Ладнэ пе ковмас тіянкед лэччині</ns>.
<ns>Абу эське лӧсид кыв вуджні да</ns>.
<ns>Метэг тіянлі ёнджик сюралас</ns>».
Мӧдӧдчисны ӧтлаын нин.
Ставӧн.
abu
Ёгор Петыр медводзын мунӧ.
Лызь туй вӧчӧ.
Воисны Вӧль кумлӧсӧдз.
Сувтыштіс Ёгор Петыр.
Шӧпкӧдыштіс вом горулас мыйкӧ.
Усьӧм козъяс рутшка-ратшка, дзурки-дзарки кыптыны кутісны.
Сувталісны ыджыд козъяс, сярвидзӧны-зуасьӧны понӧльяс.
Нинӧм некутшӧм туй абу тӧрытъя бушковлӧн.
Шемӧс.
Чӧлӧсь мунӧны Петыр бӧрся мужикъяс.
Быдӧн ассьыс думайтӧ.
Быдӧн асьсӧ мыждӧ.
Воисны гортӧ.
Висьталісны старшиналы ставсӧ, мый кӧсйисны.
Сідз и сідз.
Старшина повзьӧмысла скӧрмис: мед эськӧ ыджыд йӧз оз жӧ мыждыны...
Купечьяс скӧрмисны горшнысла: сы мында тӧвар эз сюр, сэтшӧм нажӧтка вошӧ.
Югыд кизяяс скӧрмисны сар понда забеднӧла: сьӧд мужик чукӧр Государстволысь удж кӧсйӧ торкны, сіта пома жель бергӧдтӧг кыз сьӧм босьтны, озырмӧдчыны!
Бунт?!!
abu
Коді мыжа?
Югыд кизяяс индісны старшина вылӧ.
Старшиналы син улас уси Ёгор Петыр (медводзын сулалӧ).
Ёгор Петыр став мыжсӧ ас вылас босьтіс.
Сыкӧд сёрни вӧлі.
Сійӧ мужикъясӧс нуӧдіс, сійӧ и вайӧдіс.
abu
Смуттян!
Видзисны Ёгор Петырӧс кӧдзыд чижовкаын куим сутки.
Петкӧдісны ывлавылӧ коймӧд суткинас.
Жбоньӧдісны орсӧн.
(Комын кыкысь вартісны, а эз комынысь.)
abu
Да и лэдзисны гортас:
«Мун, Ен отсӧгӧн, да ов лӧня.
Йӧзӧс шызьӧдтӧг.
abu
Вӧр пӧрӧдасны тэтӧг.
Кызь мужик.
abu
Ӧти шайт да кызь урысь».
Но и муніс гортас Ёгор Петыр.
Куткыртчис баба дорас да вит лун куйліс, кытчӧдз мышсьыс став лӧмыс эз киссьы.
abu
Сылӧн ӧні эськӧ ставыс бур.
Да мукӧдыслӧн не сідзджык.
Кывсьывліс, югыд кизяяс пӧ Мачека шорӧ путкыльтчывлӧмаӧсь, Помӧс пос улӧ пӧрлӧмаӧсь, а дзик нин карӧ воигӧн рыӧ усьӧмаӧсь.
Тройканыс вӧйӧма, асьныс петӧмаӧсь, но мыйлакӧ мытшъялӧны.
abu
abu
Да, пӧлинӧ!
Помӧсдінса старшиналӧн пӧ на волӧм бӧрти табак кӧшельыс вошӧма.
Быдторсӧ висьталӧны бур йӧзыс эськӧ.
abu
Он тӧд, кодлысь и кывзыны.
Ме тай писӧ гусяліг чайта-а.
Дзик ӧд батьыс кодь жӧ ӧбичатӧм.
{О. Уляшев @ Письмӧ @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 36-39}
ПИСЬМӦ
Епим Ёгор локтіс вӧрысь.
Парась гӧтырыс пывсян ломтӧма.
Бурпӧт вуштіс сэні корӧсь иддзӧн Кенжан няйтсӧ.
abu
Челядьпиянсӧ сьӧрсьыс босьтіс: «Велӧдчӧй пывсьыны.
Бабаясыд оз велӧдны.
Налӧн и из гидняын гӧликӧн швачӧдчӧмысь лӧз госыс сылӧ».
Витӧн эськӧ лэччисны ая-пиа, но Илля пиыс жӧ куш корӧсясис.
Тима, Микита да дзоляник Петрӧван раз-мӧдысь корӧсьӧн шлапкӧм бӧрын джоджысь уль русӧ апалісны.
«А-а, мужикъяс, — янӧдіс Ёгор, — таысь на и бӧрданныд?
Менсьым кӧть дӧрӧмӧс косяласны, ог бӧрддзы».
Сэсся, ёнджык діньзыны кутісны да, вӧтліс: «Мунӧй, рыныш пачьяс!
Ештшӧ вӧд вӧрӧ кӧсъя вӧлі босьтлыны».
Челядьлы мӧдысь корӧм эз ков...
Недыр мысти и Илля киськасис да петіс.
Ёгор дыр на шлапӧдіс асьсӧ буриник нӧб кодь корӧсьӧн.
Корӧсьяссӧ аслыс ачыс вӧчавліс, да и бабаяслы шулывліс: «Корӧсьыд, любаяс, мед мышкад швачкан да, кок вож косттіыд морӧспань улӧдзыд воис.
Дзоляыд — пачводз чышкыны, борд кыян удача кӧ абу».
abu
Дон кӧртӧн ымралысь петіс Ёгор пӧварняӧ.
Вель дыр сэні нускис.
Сэсся бӧр пырис пывсянӧ да водіс вылыс джодж вылас шонтысьны.
«Майбыр жӧ нин дай, пывсянӧй-матушкаӧй», — небзьӧдчӧмӧн думайтіс мужик.
Мӧвпъяс вӧляникысь вуджисны ӧттор-мӧдтор вылӧ.
Казьтыштіс и ыджыд писӧ: «Васьлы бара пывсьыны сюрлӧ оз?
Дерт, дзик мыссьытӧг салдатӧс оз видзны. Но гортса кодь пывсянад ӧдвакӧ веськавлӧ.
Василей, Василей, мый бара ӧні кӧн керан?
Век на гӧрдалан, али еджыд дорӧ вуджин, шобді нянь вылӧ ыштін?»
Во джын сайын еджыдъяс косьт выв визулӧн визувтісны Вӧльдін пыр.
Эз эськӧ ёна пакӧститны: ӧтикӧс виисны, ӧтикӧс ранитісны сикт кузя ылӧсас лэдзӧм снарядъясӧн.
Ёгорлӧн воча вокыс, Миколай Педӧр, еджыдъяслысь разъезд жугӧдіс.
Босьтӧмаӧсь затвортӧм пулемёт да дас сизим винтовка.
Ӧти век на дзебасын.
Госӧн мавтіс кыза Ёгор сімысь да иналіс коз улӧ, гашкӧ, ковмывлас.
Сэсся кыз еджыдыс локтӧма, гӧрдъяслы ковмӧма пышйыны.
Миколай Педӧр улысь вӧвсӧ лыйӧмаӧсь, нымӧн* ачыс абу сюрӧма.
* Нымӧн — муртса, тайкӧ.
Сэки Ёгор вӧрын жӧ вӧлі.
Локтігас гӧрдъясӧс вочаалӧма.
Вӧльдінӧ мунӧны.
Ті пӧ, зонмӧ, эн бара сэтчӧ мунӧй: Вӧльдінад еджыдъяс.
Гортсаяслы тайӧс висьталас.
Куим салдат сы ордын жыруйтӧны да, кывлӧмаӧсь.
Ӧтик, ачыс кыськӧ Керчомъяысь, Кочанов, и матыстчис сы дорӧ: «Тэ, дядьӧ, вомтӧ эн паськӧдлы.
Ёртъясӧй явитасны.
Лыйласны гӧрдъяслы отсасьӧмысь».
Унаысь шуӧм оз ков: ноптор чукӧртіс, бӧр Кенжанӧ кайис.
Корсьӧмаӧсь эськӧ «гӧрд тошка партизанӧс», да кысь!
Сэтчӧс вӧрсӧ сӧмын Викул Вась тӧдӧ Ёгор моз.
Дай ӧти морт понда, буракӧ, дзонь звод оз ыстыны код лешакас кӧ.
Ёгор малыштіс тэльӧб кодь тошсӧ дӧвӧля: «Гм, гӧрд тошка партизан.
Шуасны жӧ, протяннӧй яя бесъяс».
Локтіс сэк вӧрысь Ёгор, а Вась пиыс гӧрдӧ сетчӧма, юась ни висьтась...
«Колӧ кӧть письмӧ гижны ли, мый ли.
Во джын нін, код тӧдас кӧн, шӧйтӧ».
Шлуп-шлапкерис ещӧ корӧсьӧн да кайис гортас.
Челядь пессьӧны-ворсӧны.
Гӧтыр ассьыс нокӧ-бергалӧ.
Пӧсь тшай юис Ёгор стӧкан вит.
Пуксис пачводзӧ чигарка гартны: «Ноко, Илля, тэ миян попысь на грамотнӧй, пуксьывлы пызан саяс.
Босьтлы гумага да перӧ-ручкатӧ».
Илля югзьӧдыштіс чездӧм стеклӧа пятилинейка. Перйис кыськӧ ки пыдӧс пасьта виж бумагатор да поводнӧй писар моз лӧсьӧдчис пызан шӧрӧ: «Мый нӧ, батьӧ, гижа?»
«Гиж Вась вокыдлы письмӧ».
Илля кӧтӧдыштіс перӧсӧ чернила штопын да гижис: «Чолӧм-здорово, Вась вок.
Бать-мамсянь, чой-воксянь, гӧтырсяньыд да став рӧдвужсянь: Иван дядьсянь, Митрей дядьсянь, Ӧртем дядьсянь, Таттян ичиньсянь да мукӧдсянь поклон.
Тима дядь — кыз рушкуа купеч.
Сысянь поклонсӧ ог ысты.
Ме сыкӧд быд лун тані воювта.
Тӧрыт на ме вылӧ ырыштчывліс: Эн пӧ керсӧ орӧд.
Тшупсян кӧ, бура тшупсьы!
А ме шуи жӧ: меся, ассьыд сісь жытниктӧ ачыд тшуп.
Талун батьӧ сыысь пиняліс: Эн пӧ рӧдыдкӧд зыксьы.
Мӧдысь кӧ пӧ кывла, мый дядьыдкӧд тшенкйысян, зырымад карска.
Ёгорлӧн чигарка гартсис, сартасӧн пачысь кыскис ӧгыр, пестысис да вӧлисти синсӧ чӧвтіс Илля вылӧ: «Мый нӧ, пиӧ, сэні нузан?»
«Ачыд гижны тшӧктін да».
— «Мед, эг на камандуйт да».
Кыскыштіс тшынсӧ, пӧльыштас пач вомӧ: «Ӧні гиж: Василей пи, сё зӧлӧта, шлочкан гаг.
Мый морла батьыд бласлӧвиттӧг мунін?
abu
Уджавны гортын некодлы.
Ӧтнам тілься.
Неуна Илля отсасьӧ.
Ме век вӧрын.
Гортын бабаяс да челядь йылӧм...»
Ёгор думыштчис да пӧльыштіс тшынсӧ пач вомлань.
Илля гижис: «Батьыд вӧрысь локтіс.
Пӧткаыс пӧ эм.
Урыс кольӧм во серти этшаджык.
Но эм жӧ.
Ме ӧтнам овмӧс кута.
Пес кералім.
Колӧ вайны коркӧ».
Ёгор видліс сарӧгӧсь чуньяснас сапӧг нырсӧ: «Гиж, Илля: Сапӧг нырын рузьыс то кутшӧм, пывсян пӧварня ӧдзӧсысь ӧти пӧв усьӧма...»
abu
Педот Парась, Ёгорлӧн гӧтырыс, пырис гидысь, шлапнитіс бокас: «Господьӧй!
Баля чужӧма да, ёна жӧ омӧлик.
Торйӧдны лоӧ, мед гырысьясыс эз талявны ...»
Ёгор малыштіс тошсӧ: «Гашкӧ, оз ӧти войнад талявны да?
Гиж, Илля: Баля чужӧма гын мач ыджда.
abu
Гӧтырыд век на рушкуа.
Мӧсным тыра.
Лок, трасича, гортад.
Сэн тэтӧг воювтасны».
Илля гижис: «Бур ещӧ Тима дядь отсалыштӧ.
Абу на дзикӧдз буржуймӧма.
Талун асыв мешӧк пызь вайис: Иллялы пӧ отсасьӧмсьыс, ёна пӧ эськӧ скӧрмӧдлӧ, но уджач сідзсӧ».
А ме пӧлатьын вӧлі куйла да кывлі.
Тӧдіс кӧ, мый гортын, эз ошкы да.
Ачыд тӧдан, ошкӧм вылас зэв скуп...
Да, муртса эз вун, гӧтырыд да мӧскыд ыджыд тыраӧсь нін, регыд вайсясны.
Лок ӧдйӧджык, тэтӧг сэн оласны, а тані сьӧкыд».
Ёгор пӧльыштіс тшынсӧ нырӧдыс: «Гижин?»
«Эг на, час помала».
Весалыштіс перӧ йывсӧ гыжнас, чышкыштіс дӧрӧм соскас да содтіс: «Батьӧ тай броткывлӧ: дыш пӧ уджавнысӧ да, сійӧн пышйис-а.
Тӧвсӧ колӧкӧ воювт, а гӧригкежлӧ лок».
abu
abu
Думыштіс да помаліс: «Пуля улӧ эн веськӧдчы.
Эн вись.
Став рӧдвужсянь поклон да чолӧм.
Гижис да кырымасис Илля вок».
«Эштіс, батьӧ!»
— «Но, — Ёгор шыбитіс чигаркасӧ пачӧ, — водалӧй.
Нинӧм карасинсӧ сотны».
Челядь гузьӧбтісны пӧлатьӧ.
Недыр кыліс на пыльскӧм да тільскӧдчӧм.
Но лунтыръя мудзыс босьтіс ассьыс, да и Илля стрӧжитыштіс.
Парась пӧрччысис, пернапасасис, кусӧдіс лампасӧ да кайис гӧбӧч вылӧ.
Ёгор дыр на пукаліс пачводзын, видзӧдіс, кыдз ымралысь ӧгыръяс вочасӧн чусмисны, вевттьысисны тувсов лым кодь руд пӧимӧн.
Неыджыд турӧб кыпӧдчывліс пач пытшкас да ӧзтывліс посньыдик кодзувъяс.
Пач ваймис.
Ёгор пӧрччис сапӧгсӧ, гудйыштіс ещӧ ӧтчыд розьсӧ, довкнитыштіс юрнас да сувтӧдіс кӧмсӧ пач бокӧ, сэсся кайис паччӧрӧ да водіс гӧтыр дорас.
Чӧв-лӧняс татшмуніс пач водзын косьмысь сартас пес.
Парась ышловзис.
{О. Уляшев @ Сан @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 39-42}
САН
Трисан да Ёгор эз лӧсявны.
Кӧть синмӧн ӧта-мӧдсӧ абу аддзӧма ни пельӧн абу кылӧма.
Рӧдня на эськӧ нёльӧд кӧленын да.
Сэтшӧмъясыд ёна волысьӧны, крам праздникъясӧ юктасьӧны, помеч вылӧ кортӧг локтӧны.
abu
Но оз Трисана-Ёгора.
Трисан кӧ туй вылысь водзджык казялас, чипас сайӧ саймовтчас.
Ёгор кӧ аддзас водзджык, кок улас сьӧлыштас да бурпӧт увтас Трисанӧс, юыштӧма кӧ, и ныр-вомсӧ на резьӧдас.
Быть мӧдыслы сайлась.
Эм жӧ мыйысь нӧйтнысӧ дай.
Кузьджык Трисанлӧн киыс.
Мый ки улас веськалӧ, сійӧс и шывкнитӧ: черпу йӧз кильчӧ бокын куйлӧ — вӧнь костас сюйыштас, код морт луд вылын туплясьӧ — зепсӧ гулляс, кӧть табак чепӧль, а босьтас.
Кымынкӧ нӧйтӧм нӧйтлісны, да оз тай велав.
Висьӧм кодь.
Ачыс нин оз кӧсйы, да киыс ас олӧмӧн олӧ.
Сэтчӧ жӧ и Ёгор шӧрӧ веськаліс дай.
Чӧс туйясныс орччаӧсь, верст нёль керка костаныс.
abu
Дерт, сэсся ылалан.
Коркӧ босьтіс Трисан Ёгор чӧсъясысь дозмӧр гоз.
Мӧдӧдчис нин ас керкаланьыс да Пилякӧд воча лоис, Ёгорлӧн дас арӧса быдтаскӧд.
Сюсь, дзоля улысь: ӧтнас ветлӧ, оз тай новлӧдлысь ни матка* ков.
* Матка — компас.
Трисан вомас сьӧла чипсан сюйис.
Чипсасьӧ.
Быттьӧ сьӧла ылӧдлӧ.
Но Илляӧс, кыз зырымӧс он ылӧд: ылӧджык вешйис Трисан судзанінысь да шешъялӧ: «Трисан дядь, дозмӧрыс нӧ сьӧла чипсан вылас локтӧ жӧ?»
Кӧсйис пельсӧ нетшкыны варов детиналысь, да кысь?
Вӧрпу сайын сӧмын важиник кӧч ку шапкаыслӧн кузь пельясыс летмунлыны.
Корсь сійӧс сэсся...
Регыд Ёгорлы дозмӧръяссьыс водзӧс босьтны сюрис стрӧка.
Вӧлі Трисанлӧн пон, Катшыс.
Зэв бур увтан пон, но ӧбичаыс кӧзяиныслӧн, пакӧститчыны кутіс Ёгор чӧс туй вылын.
Коркӧ и керка дорӧдзыс воӧма.
Ёгор самӧй бипурдорса ӧшан вылӧ пӧрт ӧшӧдіс, сьӧлаӧс куштӧ.
Аддзис понтӧ да зэв небыдика варгӧ: «А, танӧ, Катшысыс гӧсти локтӧма.
Лок, лок».
Сьӧлатӧ мыччӧ.
Ылаліс понйыд.
Бӧжсӧ легӧдӧ, рушку вылас кыссьӧ.
Нимкодьыс, кӧнкӧ: «Со, пӧ, ӧд и нимӧн ыдждӧдлӧны, прамӧй туйӧ пуктӧны».
Матыстчис, а Ёгорлӧн беддьыс мыш саяс.
Тотшнитіс понйӧс балябӧжас: «Ляк, трасича!
Рыныш пач!
Ещӧ вӧд и гусясьӧ!»
abu
Эз дышӧдчы, нуис Ёгор шойсӧ Трисанлы: «На, рыныш пач, кепысь вылад шогмас».
Трисан понсӧ гуалігӧн бӧрдіс и пом.
Жаль ӧд, зэв ныриса да увтысь вӧлі.
Татшӧмыс мӧдыс сюрас ли оз.
abu
Да и вӧралігкості понтӧг коли.
Лёксьӧ сусед вылас, да вӧчны нинӧм оз лысьт: эз на вунӧд Ёгорлысь ез ректӧмсӧ.
Во-мӧд сайын кыис Ёгор ез.
Чери виччысьӧ, вом кӧр вежны.
Мытсаліс тшак ваыд.
Ветліс ӧтчыд видлыны, ни ӧти лов, мӧдысь — сідз жӧ.
Мый сэсся юр жуглыны, шышыс кӧ орччӧн?
Кольччис ез кыйӧдны.
Эз дыр и виччысь, Трисан локтӧ.
Кывзысьыштіс ном зыньгӧмӧ.
Пӧрччис вылыс и улыс гачсӧ: он, буракӧ, бӧрсӧ ва гачӧн мун.
Биа висьӧм вермас босьтны.
Пырис ваӧ.
Черисӧ перъялӧ да мышкас пестерӧ тэчӧ.
Гусьӧник, кок улас ув оз трачмун, матыстчис Ёгор Трисанлӧн лӧпӧть дорӧ.
Перйис козъянысь черсӧ.
Пуктіс гусясьысьлысь гачьяссӧ мыр вылӧ да посни торпыригӧдз керавліс.
Трисан коскӧдзыс ваын сулалӧ.
Петны оз лысьт, кӧдзыд эськӧ вӧрса юад ваыд да.
Развартіс Ёгор лестукъяссӧ, пуксис мыр вылӧ, пестысис.
Сьӧлӧмсяньыс шпуткис, сэсся шпыньмуніс: «Пет, трасича, ог вӧрзьӧд».
Петіс Трисан, шӧйӧвошӧмысла гортланьыс мӧдӧдчис, а Ёгор бӧрсяньыс: «Кытчӧ черисӧ нуан?»
Ковмис первой Ёгор керкаӧдз пестерсӧ нуны.
А Ёгор оз тэрмась, лашкӧ ньӧжйӧник, Трисанӧс кутышталӧ: «Эн тэрмась, Трисан, коктӧ зыртан».
Кутшӧм нин, лешаклы, кок зыртӧмысь повны.
Гожӧм шӧр.
Номйыс!
Аминьӧй!
Гачтӧг!
А Ёгор ещӧ и тешитчӧ на, тошсӧ гыжъялӧ да вомгорулас мургӧ: «Гашкӧ, пӧсялін да, дӧрӧмъястӧ на пӧрччан?»
Черисӧ ва дорас вӧчны на ковмис дай.
Ок и котӧртіс бӧрас Трисан керкаӧдзыс нёль верстсӧ!
Сэсся куим лун дорвыв пывсис, краж кодь кокъяссӧ да пӧрт ыджда эмбуръяссӧ корӧсяліс-бурдӧдіс.
Казьтыштлас да, ӧні на быттьӧ зӧлитӧ, киясыс добрасӧ сайӧдны нюжӧдчӧны.
Понтӧг колис Трисан.
Ковмас гортас лэччыны, кӧть вежон кымын позис на кыйсьыны.
Гажтӧм пон ловтӧгыд.
Вой дай лун пукаліс петавтӧг, пакула ва юис, кык кӧшель табак тшыналіс.
Понйыс жаль.
Ёгор вылӧ лӧгыс петӧ.
Да, сэтчӧ жӧ, ки лудӧмыс босьтіс, тірӧдӧ — сэтшӧма колӧ мыйкӧ.
Оз кӧ гусяв нинӧм, потас, буракӧ.
Ёгорысь ӧприч некод матын абу ни.
Сылысь нуан, лёкмас да вины вермас.
Он ну — узьӧм ни олӧм.
Кияс дзӧрӧны.
Юр гудрасьны кутіс.
Сӧтана!
Куим-ӧ-нёльысь петавліс ывлаӧ Трисан.
Воськов дас вӧчас Ёгор керкалань, бергӧдчас да бӧр пырас.
Муралӧ лёкысла, ымзӧ.
Рӧмдіс.
Сьӧлыштіс Трисан, сюйис нырӧдзыс гын шляпасӧ да петіс.
Юрыс бергаліс, быттьӧ пелькиник лагун сур ӧтнас юӧма.
Кокыс ачыс корсис туйсӧ.
Воськолыс лоис зэв кокньыдик, весиг нитшкыс эз вӧйлась.
Дыр кытшлаліс вӧрӧд Трисан, дзугис туйпомсӧ.
Коркӧ воис жӧ тшамъя дорӧдз.
Матыстчис тӧв паныд, мед понйыс эз босьт.
Сьӧлӧм дітшкӧмсьыс йӧлаыс быттьӧ вӧр пасьтаыс камаліс.
Ки пыдӧсъяс вазисны. Ковмис гач сітанас чышкыны.
Тшамъя ӧдзӧс гораа дзуртыштіс.
Мыш кузя йирмӧг визнитіс балябӧжсяньыс сітан вурысӧдзыс.
Кынмывліс места вылас.
Сюйис юрсӧ тшамъя пытшкас.
Пемыдас кималасӧн корсис пӧтка тыра куль-мешӧк, босьтіс кулӧм тӧбӧд, кутшӧмкӧ мукӧд шылльӧ-мылльӧ да мыш вылас кык ыджыд тубрасӧн мӧдӧдчис керкаланьыс.
Бара дыр кытшлаліс вӧрӧд, дзугис кок туйсӧ.
Дзеблаліс пуяс улӧ гусялӧмторсӧ.
Сэсся суткиӧн-джынйӧн узьтӧм бӧрад да мудз вывсьыд весиг эз нурйыштчы, гутшнитіс тшайник сюрысь шоныд васӧ да суркнитчис нар вылӧ.
Узис пӧтмӧныс.
Шондіыс вылын нин вӧлі.
Тэрмасьтӧг ломтіс пачсӧ, пузьӧдіс пакула ва да юис пӧлясьӧмӧн.
Тӧрытъя войыс ылыстчис.
Сӧмын пучей кодь мӧвп дзуртіс кӧнкӧ пыдын: «Дыр-ӧ Ёгор оз казяв гусясьӧмсӧ?
Гашкӧ, висьтасьны либӧ бӧр нуны гусялӧмсӧ?
Абу на кӧ сёр».
Но пыр жӧ ышловзис Трисан.
Висьтасьӧм йылысь сёрни оз вермы лоны.
Кӧть номйыд абу, абу и гожся шоныдыс.
Сёр ар, регыд лым усяс.
Гачтӧгыд кӧ котӧртӧдас бара...
И бӧр нуны босьтӧмсӧ ки оз лыб: аслад нин.
Кыдз кӧть эз бергӧдлы, гӧгӧрбок артмис, мый колӧ лэччыны гортас.
Сэні мӧд сёрни, киӧдыд эз кутны.
Век нин позяс висьтавны, мый тӧрыт нин лэччис, нинӧм оз тӧд, а, гашкӧ и, содтыны, мый Трисанлысь тшӧтш ректӧмаӧсь тшамъясӧ.
Этша ӧмӧй вӧрад шӧйтысьыд...
Сідз и шуис вӧчны Трисан.
Кояліс пыжысь васӧ да мӧдӧдчис тшамъялань, прӧмыссӧ лэччӧдны пыжӧ.
Ылісянь на казяліс: мыйкӧ не сідз...
Тшамъя ӧдзӧсыс жервидзис.
«Петкӧдӧмаӧсь!
Ок, мать туруру!»
Неылын туплясис ветель кытш. Тыдалӧ, тэрмасигас уськӧдӧмаӧсь.
Понӧльӧ пысасьӧма вӧв си тӧб.
«Эз жӧ ӧд Ёгор петкӧд!?
Мыйкӧ не сідз тані.
Не сідз», — бергаліс Трисанлӧн юрас.
Мыйкӧ гӧгӧрвоны кутіс.
Турксьӧдіс керкалань, кежис ордым вывсьыс ыджыд вужля дорӧ.
«Татчӧ, буракӧ, дзебласи».
Тэрмасьӧмӧн вешталіс коз лапъяс.
Восьтіс гусӧ.
Тӧдса кулӧмъяс вылын куйліс аслас сьӧла мешӧкыс...
«Ассьым...»
И сэтшӧм забеднӧ лои сылы, мый шняпкысис Трисан сітан вылас да вурзалӧмӧн бӧрддзис.
{О. Уляшев @ Зятьпу @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 42-47}
ЗЯТЬПУ
Микул кывсис ӧбичатӧмӧн.
Оз на удит гажа юрӧн вӧлӧсьтӧ петавны, лудан висьӧмысь кабырсӧ бурдӧдны, бабаяс мангазея дорын авзӧны нин:
abu
— Этія вӧд Ёгор Ёгор пиыс бара нин миянлысь Васюкӧс нӧйтӧма!
— Но-о!
Васьтӧ нӧйтӧма жӧ!?
Миян тай Ванюк гырд да коль жӧ локтіс: Ёгор Микулӧс, пӧ, велӧдім.
— Миянлысь шутилӧсӧ дітшкӧдӧма и.
— Урадниклы ли старшиналы колӧ явитны. Мед чижовкаӧ пуксьӧдасны.
— Салдатӧ колӧ сетны, мед вопрунт овны велалас ...
Сэтчӧ и пиньтӧм вома воймӧм Митрей Ӧлексан шыасяс.
Зэв любӧ сылы баба сёрниыд: ключ вор да мангазея дорын и довъялӧ.
— Нинӧм абусӧ эн сӧрӧй, том йӧз нэмыс тышкасьлісны...
— Тадз вӧд эз жӧ.
Татшӧм лёкысь...
— Эз, дерт!
Ми, зонмӧ, черӧдз-майӧгӧдз жӧ волывлім.
— Но!
Ёгор Микул чера-пуртасьӧ!?
— Оз жӧ Ёгор Микул, — дӧзмӧ пӧльӧ.
— Тӧрыт, видзӧда да, вувтӧмаӧсь Микул вылӧ Есьлӧн куимӧн да тэнад нёль пучейыд, зоръяӧсь.
Шегъяліс тай Микулыд: не на тіян недӧкуньясыд.
abu
— Абу тай виыштӧмаӧсь Ёгор Ёгор писӧ...
— Ёна зятьпутӧ доръян...
abu
Митрей Ӧлексан шешъялӧ:
— Татшӧм зятьпуыд оз на быд мӧс сіт улын туплясь.
Тіян паназыр*-нывъяс вылӧ оз видзӧдлы да, сійӧн на ку лотанныд.
* Паназыр — тӧлӧдчан пу зыр; паназыр чужӧма — паськыд пласта чужӧма, мисьтӧм.
abu
— Веж петіс сы вылӧ, ой-ёй вӧд прамӧй да.
— Мун лешаклы аслад зятьӧн!
Митрей Ӧлексан шпыннялӧ: бара на зі позйӧ му корӧг бруткис.
А мый?
Ёгор Микул абу на шыбитана.
Сылӧн ки улысь пыж-пелыс кӧть зорӧд, сруб кӧть курич чача кодь петӧ.
Шыльӧдӧма-мольӧдӧма, стружитӧма-серӧдӧма.
Оз тай тшӧтшъяясыс моз куш сус коль килльы да нывъяслы бӧж улас видзӧд.
Мужик, ен сыкӧд.
Дерт, прӧступитлӧ корсюрӧ.
Крам праздник ли сюзь кулан лун, суртӧ чурскас да, сы шӧрӧ бурджык эн веськӧдчы.
abu
Тӧрыт на вичкодорса бурлакъяс сувтӧдӧмаӧсь: эн пӧ миянлысь нывъяссӧ ылӧдлы.
Сизимӧн, да зоръяӧсь: куш кинад он сибав.
Но и зорнас, тыдалӧ, абу артмӧма.
Бурлакъяс ружтӧны гортас, а Микул «ливкасӧ» босьтӧма да ливкйӧдлӧ, понъясян частушкаяс сьылӧ Вичкодорын.
Есьяс дорӧ матыстчас да равӧстас:
Кӧні бара Есь пиянлӧн
Сісьмӧм гыдъя тывъясныс?
Ме дорӧ тай пышъялӧны
Паськыд бекъя нывъясныс?
Водзӧ мунӧ Прокӧ Ӧлеш весьтӧдз.
Ӧлеш Вась пӧлатяс куйлӧ, Микулӧн музгыльтӧм кисӧ дӧраӧн тӧбӧма, Микулӧн поткӧдӧм плешсӧ мамыслӧн важ сарапан бӧждорӧн гартӧма.
Ойзӧ.
А Ёгор Микул гудӧкнас няжӧдӧ, челядь-гавезӧс гажӧдӧ:
Наталь-маталь — шома папаль,
Наталь-маталь — пудъя нёнь.
Ӧлеш Васьлӧн гачыс шмака:
пытшкас резюв — трунь да тронь!
Сиктсӧ кытшлалӧ.
Дэльӧдтӧм зон оз коль.
Со пӧ тіянлы тӧрытъясьыд.
Бурлак-зонъяс сӧмын ӧшинь пырыс кулакъяссӧ петкӧдлӧны: час пӧ, сюрлан коркӧ.
Да мый Микуллы ыршасьӧмыд?
Аслас кулакыс кукань юр ыджда.
Коркӧ кабыр улас весиг сиктса старшина веськавліс.
Кык лун мысти старшинаыд паляліс да шуӧ: «Мӧд кӧ тэ местаын вӧлі, Сибырӧ ысті, но збой йӧзӧс радейта».
Мыніс Микул нёль луна-вояӧн, кӧдзыдінын ыркӧдіс пӧсь юрсӧ.
abu
Но пӧрысь мортлы зонмыс сьӧлӧм вылас воӧ, абу на дзик шогмытӧм, кӧть вильышнас, дерт, вильыш.
Дзолясяньыс сэтшӧм да, мый керан?
То порсьтӧ доддялас, то каньлысь гыжсӧ шырас.
Коркӧ бабаяслы пывсян ӧшиньӧ меж юр сюйӧма да лёкысь равӧстӧма.
Лыжалӧм ичмоньясӧс кӧдзыд ваӧн пальӧдӧмаӧсь.
Кодсюрӧӧс ӧні на, Микулӧс аддзасны да, сутшик босьтӧ.
Микул сӧмын сьӧлӧмсяньыс юалас:
— Мый нӧ шеватӧ он вӧтлы?
Ерусалимын пӧ шева вӧтлан завод воссьӧма.
Шева кучиксьыс тэныд ныма* тюпень вӧчасны.
* Ныма — шогмана.
Коньӧр баба весиг шунысӧ нинӧм оз куж.
Микуллӧн сямыс Митрей Ӧлексанӧс оз падмӧд.
Оз ӧд весьшӧрӧ шу Микулӧс зятьнас.
Эм Ӧлексанлӧн сьӧлӧм висьӧм, ыджыд батьӧн шуысь, дас сизим арӧса Елюк.
Ловпу кодь нюдз, кыдз пу кодь статя, пипу кодь варов.
Зон косьтысь, ӧти кывйӧн кӧ.
Елюк Микуллань кыссьӧ.
Микул эз нин ӧти ныр Елюк понда резьӧд: вичкодорса ӧд Елюкыс, а Микул — чоййывса.
Но куш тайӧ шог кӧ вӧлі — шог абу.
Олӧмад тай век кыткӧ бур, а кыткӧ дур.
Митрей Ӧлексанлӧн ӧтка ныв вӧлі, Елюклӧн мам, сідзкӧ.
Вот кӧн пӧгибыс!
Клавди (нимыс сэтшӧм) бугжылясьӧ «зятьпу» вылас.
Ачыс кӧсйӧ Елюклысь шудсӧ дорны, бур олӧм корсьны.
Аслад кӧ тай олӧмыд оз пузьы, век йӧз пӧртйысь гудралан.
Елюк ӧшинь улӧ петас, Клавди — быйк! — ӧшинь дорӧ либӧ кильчӧ вылӧ: оз-ӧ «каторжаниныс» бергав матын.
Елюк войпукны мӧдӧдчӧ, Клавди бӧрсяньыс шлопкӧ: мед жӧ бара ныв дорас Микул оз сирась.
Унаысь нин Клавди «кос сартасъяснас» Микул ныр водзын ӧвтліс: «Дугды вӧтлысьнытӧ.
Тэысь бурджыкӧс корсям.»
Микул жеръялӧ: «Мун, тьӧшша, блинтӧ кисьт, рытнас вола».
— «Ме эськӧ тэныд вола!
Карнанӧс видлан!»
Микул лышкыда нюмъялӧ: «Тэнад карнаныд — мамлӧн вый борд кодь».
— «Страмина! Тьпу!» — сьӧлыштас Клавди, да тадзи «меліа» и торйӧдчасны.
Микул бӧрсяньыс горӧдлас на: «Тьӧшша!
Окыштнытӧ вунӧдін!»
Эз эськӧ кокньыда сетчывлыны татшӧм паныдасьлӧмъясыс.
Клавди бон-бус пинявліс Елюкӧс, да и батьсӧ сылы пӧтакайтӧмысь.
Микул зумыштчывліс дыр кежлӧ.
Ёнджык на сурасис, а гудӧксӧ вежонъясӧдз киас эз босьтлы.
Тадз коркӧ и воис гажа Рӧштво.
Том йӧз кимӧститчисны, гырысьджыкъяс ветлісны керкаысь керкаӧ, гӧститчисны паськыда.
Сэк и матыстчис Митрей Ӧлексан Елюка-Микула дорӧ гуся сёрниӧн.
Дерт, кыкнан дорас торйӧн, мед бара пӧтакайтіг эз шуны.
Сэсся и Клавди дорӧ тупыльтчис.
— Клавдюк, мед татшӧм вӧлӧсьтӧ ветлӧмъяснад нылыд оз жӧ чурка вай ...
— Сир пинь горшад, выжывлы!
Господь мед видзас.
— Видзас эськӧ да, ачыд кӧ видзан.
Вай миянын войпукам.
— Миянын!?
Мун, няр кутш!
Тэ тай збыльысь вошласян.
— Ме ог жӧ вошлась, — эз сетчы Ӧлексан.
— Корам нывъяссӧ, ёртъяссӧ Елюклысь.
Мед син водзын гажӧдчӧны.
Оз нин кыйӧдчыны ков.
Клавди думыштчис: збыль ӧд. Елюк бӧрся котравны мудзис, а гортын век нин борд улын.
Сэсся и шыӧдчис Клавди выя гласӧн ныв дорас:
— Елюк, ывлаын шодлӧм дорысь, чукӧртчинныд эськӧ миянӧ нывъясыдкӧд.
Йӧзысь нинӧмӧн абу лёкӧсь.
Вина-сур эмышт.
Корлан нывъястӧ, гашкӧ и, зонъяс на воласны.
— Но помас век жӧ содтіс: — Сӧмын этія шойданниксӧ эн кор.
Абу пӧв сійӧ тэныд.
Елюк ёна эз и петитчы.
Клавди нимкодьысла эз жӧ казяв, мый нывлӧн синъясыс вильыша югнитлісны.
Ломтіс Клавди асывнас гожъян пӧвсӧ.
Тӧвъян керкаас асьныс олісны да, мед батьыслысь унсӧ том йӧз эз торкны.
Паськӧдісны пызанъяс.
Елюк, пач дорын бергалӧмсьыс ли, мый ли, банйыштӧма, бордъяс вылын моз лэбалӧ.
Видзӧдлас мамыс сы вылӧ: «Мыйкӧ лоӧма кӧ нылыс-а?
Эз дузгысь Микулӧс кортӧмысь.
Нюмъялӧ, — но пыр жӧ такӧдас асьсӧ.
— Орчча сиктъясысь корӧма чойяссӧ да пӧдругаяссӧ. Налы, кӧнкӧ, нимкодясьӧ.
Дыр нин ӧд эз аддзысьлыны».
Рытгорув матыстчавны кутісны войпукысьяс: гозйӧн-гозйӧн и кельӧбъясӧн.
Пуксялісны лабичьясӧ, шӧпкӧдчисны, гусьӧник кильксісны-серавлісны.
Сӧвмисны гаж кежлӧ.
Елюк видзӧдаліс гыӧра ӧшиньӧ, петавліс кильчӧ вылӧ.
Виччысис кодӧскӧ.
Клавдилӧн сьӧлӧм ёвкнитліс: «Оз-ӧ Микулсӧ кыйӧд?»
Но бара на лӧньӧдчис.
Коркӧ пемдіс нин да, вӧлисти локтісны орчча сиктъясысь виччысянаторъяс: Елюклӧн нывъёртъяс, воча чойяс, воча вокъяс.
Кодсюрӧӧс Клавди эз тӧд, но пемыд посводзад ёнасӧ эз и видзӧдась.
Вель унаӧн лоисны.
Пуксялісны, коді кытчӧ.
Вочасӧн гаж содіс.
Шырби улад тай том йӧзыд повтӧмӧсь.
Сьывны босьтчисны, йӧктыны.
Ворсісны «дӧвӧльысь» и «шайкаысь», «лёльӧысь» и «гӧгыльысь».
abu
Сигудӧк и вомгудӧк, чипсан и тутсан, — мыйыс сӧмын абу вӧлӧма сьӧрсьыныс гажӧдчысьяслӧн.
abu
Да и мый не сьывны-ворсны?
Ӧтчыд овлӧ.
Клавди первой видзӧдіс, мед Елюк вина эз ю, зонъяскӧд эз кутчысьлы.
Но Елюк вина-сурлань эз нюжӧдчы, зонъяслань эз катовтчы.
Да и зонъяс асланыс пӧвъяскӧд вӧліны.
Пукаліс Елюк вуджӧрын да сёрнитіс бокысь воӧм нывъяскӧд.
Орччӧн сыкӧд йӧжгылясис гӧрбыля, паськыд лысера ныв.
Тыдалӧ, тӧвйыв морт.
Нывлӧн чужӧмыс пемыдын эз тыдав, да и сой кыза сьӧд кӧса да сьӧд чышъян сайӧдісны плешсӧ и тшӧкасӧ.
Йӧз дырйи юасьны эз вӧв лӧсьыд ныв йывсьыс.
Сэсся и гажмыштӧм батьыс пыр мыйкӧ висьталіс Клавдилы, кыскаліс соскӧдыс.
«Аски юася», — думыштіс Клавди да бергӧдчис батьыслань.
А Митрей Ӧлексан сӧмын удитіс кисьтасьны да висьтасьны.
«О! Клавди, аддзан, кутшӧм бур пӧдругаяс миян Елюклӧн?
Но юыштам, мед Ен сетас ставныслы...»
Клавди сӧмын удитас румка пуктыны, батьыс яндова нин мыччӧ:
«Вай, Клавдюш, юыштам.
Ми ӧд томнас вӧвлім жӧ».
Юисны батьлӧн дзоньвидзалун вӧсна, бур олӧм вӧсна, сэсся мед Серӧд мӧскыслӧн ныр улыс век тыр вӧлі, мед Елюклы бур мужик сюрӧ, мед лудік-тӧрӧкан эз ӧдӧлит, мед ыжъяс кукань ыджда вӧліны...
Сьылісны ӧтлаын «Шондіӧй-мамӧйсӧ» и «Тӧлысьӧй-батьӧйсӧ», «Веж чышъянасӧ» и «Сьӧд картузасӧ»...
Клавди и гажмис юлытӧгыд.
Йӧктыны весиг петавліс гоз-мӧдысь да кокас гартчис, ковмис эновтчыны.
Помӧдз жӧ эськӧ кутчысис.
Сёрӧн нин колльӧдіс ас сиктса том йӧзӧс ывлаӧдз, игнасис на бӧрын, воӧмъяслы тшӧктіс вольсасьны пӧлать-паччӧрӧ.
Гӧрба ныв медводз звиркнитіс пӧлатьӧ вольсасьны отсавны.
Клавди вӧлисти юаліс сылысь: «Тэ нӧ кодлӧн лоан?
Мый нимыд?»
Ныв пыдди Елюк шыасис: тайӧ пӧ Гӧрба Анна, кывтӧм пемӧс, зэв шань ныв, Лавраӧ пӧ ветлӧма, самӧй локтӧ.
Но Клавдилы веськодь нин лои: Лавраӧ кӧть Мавраӧ, мед узьӧ.
Сэтчӧ жӧ батьсӧ ковмис нуӧдны мӧдарӧ.
Ёна эськӧ пӧрысь выжыв «мича нывъясӧс шамралыштны» вӧлі кӧсйӧ кольччывны да.
Тэнад пӧ шамравсьӧма нин.
Асывводз чеччис Клавди. Петіс пач ломтыны. Мед нывъяс шоныд керкаӧ чеччасны.
Кайис паччӧрӧ сартасла.
Син бӧжнас видзӧдліс пӧлатьӧ: Елюк нистӧ-узьӧ Гӧрба Аннаыскӧд ӧти эшкын улын.
«Кӧть сэсся тойӧсьтас туйвыв мортыд.
Аддзӧма кодкӧд водны.
А мӧдарӧ кӧ, Лавраӧдз жӧ ветлӧма».
Сартас пес босьтіс да бергӧдчис пӧлатьлань бурджыка Анна вылас видзӧдлыны.
Бергӧдчис да, вом каличыс чеччыштіс, бугыльыс паськаліс Клавдилӧн.
Пӧлать дорышын туплясис вӧв бӧжысь кыӧм сой кыза кӧса, а Гӧрба Анна пыдди Елюккӧд орччӧн унзіля читкырасис «каторжанин» Ёгор Ёгор Микул: «Мый нӧ жуйялан, тьӧштша, мун блинтӧ кисьт...»
Сартас пес гыпкысис джоджӧ.
Клавди апаліс-апаліс сынӧдсӧ, сэсся коркӧ горӧдчис жӧ: «А-а!
Сотчим!
Виисны!»
abu
==2. БИА ВӦЛА КАД
{О. Уляшев @ Тюлень кучик @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 96-99}
ТЮЛЕНЬ КУЧИК
Дядьӧс да батьӧс бурӧн казьтывлӧмӧн.
Тулысысь бур кадыс абу.
Тулыс скӧтӧс и ывлавывсӧ ловзьӧдӧ-югзьӧдӧ.
Шондіыс ёна нин пӧжӧ нярӧдз шырӧм юртӧ.
Небыд тӧвру Буско моз нюлышталӧ чужӧмтӧ, сӧмын оз парсав сэтшӧма.
Ӧшинювса воссьыштӧм эжа вылын сӧніка гӧпъяс лӧзалӧны.
Ок, лӧсьыд кӧмтӧг котӧртны гӧптӧдыс, небыд сӧнік кузяыс да сэсся сувтны доналӧм пос пом вылӧ.
Кӧтасьӧминсьыс вӧляникысь вешъян, а бӧрсяньыд кок туйяс вочасӧн сылӧны, быттьӧ кодкӧ тыдавтӧм джодж ротӧн чышкӧ.
Витьӧ вок шуӧ, льӧм пу улын пӧ лымйыс сісьмӧ.
Но вит арӧса Ванюкӧс он ылӧдлы: муніс да пидзӧсчанясьӧмӧн зэв дыр дукаліс.
Абу ылӧдлӧма: збыль сісь дук кылӧ.
Солыштан кӧ, бара сісьмас-оз?
Ещӧ кутшӧмкӧ курыд дукӧн на ӧвтӧ.
Но курыдыс, буракӧ, льӧм вужйысь.
Дзик йӧра яй кодь.
Мӧд во нин эськӧ йӧра яйсӧ эз аддзывлыны да: батьыс Ванюклӧн воюйтӧ, Витьӧ вокӧлӧн, буракӧ, абу и вӧлӧма.
Наталь ичинь, Паладь ичинь да мамыс лыйсьынысӧ оз кужны, синным пӧ оз куньсьы.
Мыйлакӧ куньса синмӧн жӧ узьӧны-а.
Наросьнӧ видзӧдліс.
Гашкӧ, шковгӧмсьыс полӧны да, оз висьтасьны?
Праздникнас яя шыд пулісны.
Некодлы пӧтмӧн оз и сюрлы.
Наталь ичинь яйсӧ этша пуктылӧ, мӧдысь кежлӧ пӧ колӧ кольны.
Ӧтчыд кӧ кынӧм дундытӧдз сёйны, колӧкӧ, вежон позис сёйтӧг овны.
Ато пызан сайысь чеччан да вунӧма нин, сёйлін эн.
Голяыс пӧ Ванюклӧн дзик орны кутӧма.
Йӧйтӧдлӧны эськӧ да.
Орӧ кӧ ӧд вӧлі, важӧн нин куліс.
Ыжъяслысь тай нӧ орӧдан да, кулӧны.
А Светлана чойлы тӧрыт на киас паньӧн вачкисны: ыджыд пӧ нин да, кинад эн кватьлав.
А мый и кватьлавнысӧ?
Ӧти картупельтӧ кӧ босьтіс, эз на ёна чин.
Час, Витьӧ вокыс быдмыштас да, кыйсьыны мунасны вӧрӧ.
Сиктад прӧмысыд абу, он кӧ шыр кутав.
Сэсся юыс воссяс да, вуграсьны кутасны: комтӧ бӧчка солаласны.
Колӧ мамыслы висьтавны, мед войтва улас бӧчкасӧ оз сісьтыны.
Батьыс локтас да ёна и чуймас: тайӧ пӧ тай тіян вердысь нин.
Важ пищальсӧ Ванюклы сетас.
Куимӧн йӧратӧ кыйны кайласны, вель уна яй позяс лэччӧдны.
Батьыс ставсьыс ён, ваяс.
Оз тай лок война вывсьыс-а.
Пышъялӧны, буракӧ, гитлеръясыс.
Батьыс зэв бура лыйсьӧ да, эз кӧ пышъявны, важӧн нин ставсӧ лыйліс.
Либӧ танкӧ дзебсьӧмаӧсь.
Пӧльсӧ кӧ босьтісны, эськӧ кыкнад найӧ важӧн нин кытшалісны да, эз тай мун вот.
А сэсся тшыглы жӧ куліс дай.
Пӧльыслысь чужӧмсӧ Ванюк оз нин бура помнит.
Помнитӧ сӧмын: паччӧр вылын ой-ёй паськыд мужик пукалӧ да ас дорас Ванюкӧс корӧ: «Ок пӧ вӧд, Ванюкӧй дай Ванюкӧй, некод абу сэтшӧм жаль.
Ӧтнад тэ жаль.
Куш лыыд кольӧма.
Верднытӧ ог вермы да, вай кӧть силаӧс сетышта».
Сэсся дзигӧдас да бӧрддзас.
Тошторнас Ванюклысь шырӧм юрсӧ гильӧдӧ, а тошкыс ва.
Дыр сэсся эз и ов, силатӧ сетіс да.
Коркӧ кулӧма да, бабаяс первой бӧрдісны, сиктас пӧ медъён мужикыс вӧлі да тшыгйыд тай виис, а сэсся Чудин чуркйӧ нуисны.
Ванюк сэки юаліс, кор бӧрсӧ локтас, да мамыс шуис, мый оз нин лок, сэтчӧ пӧ кольччӧма.
Бӧрас гу вылас ветлісны.
Челядьлы морт ӧти картупеля шаньгаӧн сюрліс.
Кыськӧ тай корсьлӧмаӧсь рудзӧг пызьсӧ...
Тӧрытъя дорысь талун ыркыдджык.
Пос помыс кӧдзыд да, кӧмтӧгыд оз котравсьы.
Светлана школаын, мамысъяс уджалӧны.
Витьӧ да Ванюк первой ворсыштісны войнаысь, но дышӧдіс: кыкнад гажтӧм ворснысӧ, да и кынӧм сюмалӧ.
Няньтор ли, мый ли корсисны вель дыр, но нинӧм эз сюр.
Сарайысь сам вылӧ заптывлӧм кос пелысьсӧ вокъяс важӧн нин сёйлісны.
Но век чайтсис, мый кольыштіс на кутшӧмкӧ сайӧдын.
Вочасӧн кокъясныс быттьӧ асьныс кыскисны звӧз кузя сарайлань.
Пемыдас вель дыр бауӧн кыскасисны, но сарай джоджысь куим пелысь тусь куш сюрис.
Витьӧ арӧсӧн ыджыдджык, сійӧ кык тусьсӧ сетіс Ванюклы: ме пӧ ыджыд нин, а тэныд быдмыны колӧ.
Но Ванюклӧн кынӧмыс век на сюмаліс.
Сарайысь кайисны лӧскӧ: гашкӧ, кутшӧмкӧ туисысь ид тусь либӧ чуманысь пызь чепӧль сюрыштас.
Тӧдӧма кӧ вӧлі тшыгъялӧмтӧ, эськӧ быд пельӧсӧ жӧ водзвыв сукар сюялісны да.
Лӧскысь нинӧм эз сюр.
Лэччыны нин лӧсьӧдчисны, Ванюк друг крукасис ыджыд сапӧгнас да тшук эз шпаргысь сарай джоджӧдз.
Витьӧ чужйис крукӧданторсӧ: пӧв пом модаа.
«Мый нӧ тайӧ?»
Ванюк гыжнас гирснитіс пӧв вылыссьыс буссӧ: «Ме ог тӧд, мыйкӧ тай сирӧсь-а».
— «А-а!
Ме тӧда!
Тайӧ Карп пӧль кыськӧ матросалігас вайлӧма.
Кучик кутшӧмкӧ. Гашкӧ, ваусалӧн да».
Витьӧ чӧвтіс кучиксӧ лӧссянь.
Кучик гольмуніс сарай джоджӧ.
«Мый нӧ кӧсъян керны?» — юаліс Ванюк.
«Лапкышт, лок шыд пуам».
Корсисны пӧрт.
Петкӧдісны ывлаӧ.
Витьӧ пестысис пывсян сайӧ, мӧтыр вылӧ ӧшӧдіс пӧртсӧ, сэсся пуксис, ыджыд мужик моз гартіс чигарка да кутіс пӧлясьны-шпуткыны.
Ӧтчыд эськӧ мамыс карскӧдліс нин таысь, но ӧні матігӧгӧрын некод эз вӧв, куритчыны позис повтӧг.
Ванюк, кӧть и вит арӧса, оз висьтав некодлы: батьыс кӧ воюйтӧ, а пиыс — предатель, мир смек.
Абу ӧд гитлеръяс дор.
Бипур ыргис, тшын пуркйис вывлань, пӧртйын чискис ва.
Васӧ куимысь вежлісны, но недыр мысти сійӧ бара сьӧдӧдліс, сэсся пузьывліс.
Челядь ньылалісны дульсӧ.
abu
Витьӧ ӧтарӧ сатшйӧдліс беддьӧн кучиксӧ: небзьӧма-абу.
Рӧмдіс.
Мамысъяс — удж вылынӧсь.
Светлана, буракӧ, мунӧма школасянь кранилищеӧ картупель бӧрйыны, эз жӧ на лок.
Ванюклы эз терпитсьы: «Пусьӧма нин?»
«Час, видлам.
— Витьӧ сатшкис бедьнас.
— Небыд, шогмас».
Пӧртсӧ пыртісны гортас.
Витьӧ нянь кӧвдалан пӧв вылын вундаліс кучиксӧ сартас юкалан коса-пуртӧн.
Посньыдик торъяс вылӧ, мед бурджыка курччавсяс.
Но кучикыс вӧлі чорыд на.
Ванюк босьтіс ӧти тор.
Сотіс кисӧ, но эз шыбит.
Пуксисны пызан сайӧ.
Черлыяс доймымӧн няклялісны нильӧг сьӧд кучиксӧ.
Сэсся шуисны жаритны пач вылын.
Витьӧ дон кӧрт пач вылӧ шелькъялӧмӧн тэчис кучиксӧ.
abu
abu
abu
Кучик нюкрасис, тшынасис, но небзьыны эз кӧсйы.
Джынвыйӧ курччалӧмӧн Ванюка-Витьӧа ньылалісны ӧгырасьӧм торъяссӧ.
Кучик сибдаліс пиньясӧ.
abu
Керка пасьта разаліс чӧскыд дьӧгӧть дук.
{О. Уляшев @ Немеч пӧнар @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 99-104}
НЕМЕЧ ПӦНАР
А сё будьтіна!
Карасинтӧг пӧнарыс ломтысьӧ.
Да ӧд пятилинейкаысь югыда!
Гежӧдика тай ӧзтывлӧны-а.
Батьныс зэв стрӧга шуис: «<ns>комӧля тор</ns>» пӧ кутшӧмкӧ пуксьыны вермас, абу чача тайӧ.
Локтӧм бӧрас сӧмын недыр кежлӧ ӧзтывліс гортсаяс да гӧсьтъяс водзын ошйысигмоз.
А гӧсьт валитіс бать локтан лунӧ керка тыр.
Коді дзескыд жыръяд абу тӧрӧма, паччӧра-пӧлатя костӧ нянясьӧма: челядь-гавез да пӧрысь улов.
«Илля Епим локтӧма!
Илля Епим воӧма!» — ӧдйӧ и разаліс сикт пасьта.
Воисны водзынджык волӧм салдатъяс, суседъяс, рӧд-свӧй.
Поводнӧй уна вӧлі дӧва да мужикъяссӧ «<rus>без изьвесьти</rus>» воштӧм баба.
Кӧть нин йӧз шуд вылас видзӧдлыны, аслад шудыд кӧ оль вывті мунӧма.
Агниялӧн шудыс вӧлӧма: мӧд война вылысь мужикыс <rus>чель и здрав</rus> воис.
Му вежандырнад мобилизация улӧ сюрис да, еджыдъяс дорын удитіс служитны.
Сэсся и Будённӧйыдлӧн коннӧяд пышйӧма-вуджӧма, еджыдъяслы воча керасьӧма матӧ куим во.
Кызь нёльӧд воын локтіс гортас, будённовкасӧ тувйӧ ӧшӧдіс, шынель бӧждорсӧ шабур выяӧдз тшӧтшкӧртіс, винтовкасӧ лӧскӧ дзебис, крестьянскӧй уджӧ босьтчис.
Сэсся и Епим Агнияӧс гӧтырӧн гортас пыртіс.
Агния сылысь чой-воксӧ некымын во видзліс дай казачитліс на дорын.
Зэв ёна Карп Илля чукӧрлы лов вылас воӧма.
Ай-мамыс нывлысь зільсӧ вылӧ донъялісны, чой-воксӧ Агния сибыднас босьтӧма, а аслыс Епимлы мыйӧн сьӧлӧм вылас воис, и сідз гӧгӧрвоана: татшӧм нылыд оз на тӧзь турун моз быд куст улын быдмы.
Сӧмын быттьӧ гозъя олӧмас вужъясьыштны, бать дорысь торйӧдчисны, помечӧн керка лэптісны, гаж вылӧ керкатыр челядьпиянӧс вӧлалісны.
Да то тай, бара на ковмис ветлыны Епимлы юрӧн мачасянінад, гырд шоръяс визувтанінад.
Гитлертӧ, мый вермис, зырис.
Йӧзысь водзӧ эз пыр, йӧзысь бӧрӧ эз кольччы.
Воюйтіс, быттьӧ крестьянскӧй уджсӧ нырис.
Гортас вит ныв-пи виччысисны.
Кузь каднад куимӧн быдмыны удитісны верстьӧӧдз: Елисалы — дас ӧкмыс, Анналы — дас сизим, Виталейлы — дас вит.
Мамныс лун и вой удж вылын да, Миша-Ӧлексея горт олісны.
Первойсӧ сьӧкыд вӧліс: асывводзнас Мишук куим арӧса Ӧлексейӧс пачӧ сюяс, ачыс пессӧ мыччалӧ — сідз пачнысӧ и ломтасны.
Рыт-асыв сійӧ мӧс дорӧ куимысьӧдз петавліс сёдчыны-лысьтысьны.
Нетшкас-нетшкас мӧс няктӧ, киыс орны кутас да, гортас пыравлас. Вокыс жалитӧ: «<ns>Мисӧ, сойччыст</ns> да выльысь петав».
Шуштӧмкодь овліс рытсёрсӧ, кор сартаса би дорын виччысисны мамныслысь гортас локтӧмсӧ.
abu
Ывлаын дзурс пемыд.
Бушков шутлялӧ ли, пашляк стенсӧ поткӧдлӧ.
Сартас тшынасьӧ да тачкакылӧ.
Быд тачнитӧм шыӧ бергӧдчывлісны челядь ӧдзӧслань: оз-ӧ мамныс лок?
То тай ӧні сэсся шудыд нюммуніс жӧ: батьыд, вердысь-дорйысьыд, гортын, дай сартас пыддиыд дивӧ кодь немеч лампа на вайӧма.
Майбыр ӧні олӧмыд пуксяс!
Гырысь чой-вок пӧрӧдчӧны бокын, ылі вӧръясын.
Эз эштыны батьтӧ паныдавны.
Мишлы да Ӧлексейлы мойвиис медводдзаясӧн батьсӧ аддзыны.
Мамыс самӧй гидын вӧлі сёдчӧ.
Вокъяс пачводзын пукалӧны, би вылӧ видзӧдӧны.
abu
abu
abu
Зумкйӧдліс кодкӧ чорыд воськолӧн посводзын.
Дзуркнитіс да крапкысис ӧдзӧс.
Пырис салдат.
Укшаль.
Тшӧтясьӧм.
Сьӧкыд нопъя.
Бруткис нопсӧ коник лабичӧ.
abu
Син дорсӧ чышкис.
Сэсся кузя видзӧдіс челядь вылӧ.
Куим во эз аддзыв.
abu
Паметяс, кӧнкӧ, колисны век на дзоляяснас.
Миш батьсӧ дыр видзӧдӧмӧн тӧдіс эськӧ, а Ӧлексейлы и дикӧвина кодь лоис шынеля мортыд, куим арӧснад эз на ёна война вылӧ мунысь батьтӧ вежӧрас сюркнявлы.
Сӧмын Илля Епимлӧн «чолӧм жӧ нин, эзысь пиянӧй» ыкӧстӧм ли лолыштӧм бӧрын детинаяс виччысьӧмӧн сибӧдчисны да ляскысисны батьыслӧн котшӧс дука, сарӧгӧсь шынель нойӧ.
Рытнас детинаяс, пач струба бердӧ жмитчӧмӧн, видзӧдісны нин гырысьяслӧн ызгӧм-гажӧдчӧм вылӧ.
А другӧн чинӧм-дзескалӧм жырйын код тӧдас, мый вӧчсис!
Бабаяс бӧрдісны и сералісны ӧтпырйӧ.
Мужикъяс клёнгисны стӧканъясӧн, помся шпуткисны, юасисны важ тӧдсаяс йылысь.
«Педӧсей Коляыс нӧ кӧн?»
— «Сійӧ кӧнкӧ Дальнӧй Востокын на».
— «Вась Ёгор йывсьыс мый кывсьӧ?»
— «Танкас бӧръя сотчывлӧм бӧрын госпитальын пӧ бурдӧдчӧ»...
Сійӧ?
Уси...
Тайӧ?
Усьлӧма Волховын на...
А эсійӧ?
Сьӧкыда ранитчӧма Венгрияын.
Кулӧма...
abu
Да-а...
Унаӧс войнаыд пурӧма.
Степана-Василеяӧс, батьныслысь вокъяссӧ, сёйис жӧ Гитлерыд.
Мунісны ӧти лунӧ куим вок.
Бабаяс да челядь гавез колльӧдісны найӧс сикт помӧдзыс, Мой чойӧдз.
Водзӧ рекрутъяс мунісны председатель вӧлӧн Помӧсдінлань.
Миш син водзын — Вась дядьыслӧн шешъялысь чужӧмыс.
Доддяс пуксьытӧдз гудӧксӧ няжӧбтӧмӧн сиптіс, Наталь чойыслы мыччис: «На, Наталь, локтӧдз некодлы эн сет».
Сэсся бурлакалан картузсӧ балябӧжланьыс лэптыштіс да мигнитіс кольччысьяслы: «Ничово, бабаяс!
Ми Гитлертӧ ошкӧс моз потшкалӧмӧн ваям».
Степан сералӧ вокыскӧд, ӧтикӧс-мӧдӧс пӧддевайтыштӧ жӧ.
Сэк война кӧрсӧ видлӧм нин Епим зумыша ӧлӧдіс вокъяссӧ: «Эн гальскы, Василей.
Нюжалас тайӧ тышыд.
Оз другӧн эшты.
Да и тэ, Степан вокӧ, ӧвсьышт: ог ӧд выльгортса бурлакъяскӧд тышкасьны мунӧй.
Лы крежманінӧ, вир кисьтанінӧ нуӧны».
Вот тай мӧд во нин сэсся пӧльыслӧн сунлабич улын бусӧссьӧны Василейлӧн да Степанлӧн гудӧкъясыс.
abu
А бур жӧ гудӧкасьысьяс вӧлісны!
Няжӧбтіс Епимын сиктас ловйӧн кольӧм нёль гудӧк.
Куимнас гудӧкалӧны кромкасьыс-тальянкасьыс фронт вылад ёна нин гажтӧмтчӧм мужикъяс.
Нёльӧднас ворсӧ Педӧр Наста.
Мужиксӧ война вывсьыд виччысигмоз сылӧн «бус пушканнас» Наста поводнӧя няжӧдчынытӧ велалӧма.
Уна мича гӧлӧсӧн, важӧн нин кывлытӧм мыла горъясӧн шыасис Епим керка.
Сэк кӧзяин первойысь и ӧзтіс тропейнӧй немеч пӧнарсӧ.
Ен пельӧссянь кӧтшасӧдз швачкысис некор на тӧдлытӧм, лун сьӧмӧс шонді кодь югыд би.
Тайӧ би водзас чусмисны и кывтса пешаын котшӧс сартас, и ен джадж улын тоньвидзысь кӧнтусь выя лампада, и пызан пельӧсӧ йӧршитчӧм дзузган-пятилинейка.
«О! <ns>Иллюминатсыяыс</ns>!» — кыпыда рочаліс-горӧдчис кодкӧ салдатъясысь.
Шензисны бабаяс тайӧ би вылад.
Шензисны.
Весиг сьылӧмсӧ орӧдлісны.
Гудӧкъяс ӧтпырйӧ няжвартӧмӧн чӧв усьлісны.
Сё чудеса!
abu
Вот, колӧкӧ и, пӧнар!
Не на бара карасина лампаясыд!
Рытывбыд сэсся немеч бинад олісны.
Сьылісны-гудӧкалісны.
Сур юисны-йӧктісны.
Сералісны-бӧрдісны.
Сэсся, гӧсьтъяс гортланьыс мӧдӧдчалігас, омӧльджык синмаясӧс кӧзяиныд весиг пос помӧдзыс колльӧдіс немеч пӧнарнад, чесьтӧн-пӧчесьтӧн.
Карп Илля, Епимлӧн батьыс, пос помсяньыс бергӧдчывліс пиыслань да синсӧ бисьыс кинас лэбъялӧмӧн зэв кыпыда шуис: «Тайӧ тэ, пиӧ, зэв буртор вайӧмыд.
Сӧвет власьтыд миянлысь кык десятилинейка босьтліс да, сыысь тайӧ ёна югыд.
Колӧ вӧлі батьыдлы тшӧтш вайны».
«Ноко, бать, эн сэтшӧм гораа власьт йывсьыд.
Нуасны лы ни ку...»
— «Ладнӧ, — шеныштчис батьыс, — меным кӧкъямысдас тыртігад нинӧмысь нин повны.
А сӧвет власьтыд, колӧкӧ, видзӧдлас тайӧ пӧнар вылад да, непӧштӧ быд керкаӧ, весиг туйпӧлӧнса потшӧс-майӧгъяс йылӧ кутас ӧшлыны.
Сӧмын оз германскӧйӧс, а гӧрдӧс, сӧветскӧйӧс.
Мед том йӧзлы войяснас вӧлӧсьтасьны позис Вӧльдін няйтсьыс повтӧг, гӧптысь гӧптӧ бурсъявтӧг».
Сиктын югыд битӧ нюжӧдісны дас во мысти.
Карп Илля суис на сійӧ тшассьӧтӧ.
А вот немеч пӧнарнад Епим семья красуйтчис зэв регыд.
Ачыс Епим гоз-мӧдысь пестывліс ыджыд праздникъясӧ.
Агния гӧтырыс мужиксьыс гусьӧн пӧлысь-мӧдысь сёдчыны гидӧ босьтліс.
Сэсся вӧляникысь и дзузганысь пемыдджык лоис немеч пӧнарыд, дай коркӧ-некоркӧ дзикӧдз кусіс.
«<ns>Комӧля торйыс</ns>» пӧ пуксьӧма, кага кабыр ыджда ток видзан тшалакыс.
А дерт, сэтшӧм тшалакад уна-ӧ ток тӧрас?
Вежны пӧ позис да, вот запаснад Епим босьтнытӧ абу гӧгӧрвоӧма ли, абу сюрлӧма ли.
Сідз ен джаджйын и сулаліс сэсся, Микӧлаа-Богородичаа костын.
Зато лампочкаястӧ вайлӧма вель уна: пелькиник ящик тыр, гашкӧ и, сё миллён штук, лэптӧма лӧскӧ.
Сэтысь и аддзисны детинаяс немеч чачаястӧ.
А мый нӧ?
Ачыс пӧнарыс кӧ оз уджав, сідзкӧ, лампочкаясыд — ковтӧм лӧп.
Ныма ворсантор.
Эз эськӧ другӧн гӧгӧрвоны, мый наӧн вӧчны, но Ӧлексей ӧтикӧс уськӧдіс да, виччысьтӧгыс тальыштіс.
Коса шпатькысис лампочкаыд, прамо винтовка шыӧн.
«О! Час, став гитлерсӧ лыйлам!» — нимкодь лоис вокъяслы.
Батьныс эз вӧв гортас.
Кытчӧкӧ ылі Украинаӧ мунӧма.
Корӧмаӧсь, мам кывнас кӧ, юдаясӧс судитанінӧ свидетельӧн.
Челядьлы и вӧля: чиршӧдлыны некодлы.
Первойя некымын лампочкасӧ пӧвторйӧн вартӧмӧн поткӧдісны.
Сэсся гӧгӧрвоисны кык пӧв костӧ тэчны да чеччавны вылас.
Пуктасны ӧтикӧс.
Миш горӧдас: «<rus>Пашиской гадине — огонь</rus>!»
Киноясад тай сідз горзӧны-а.
Ӧлексей гыр вывсянь лапкыштас пӧв вылас: «Шпать!»
Сэсся пуктасны некымынӧс, бара Миш командуйтас, Ӧлексей чеччыштас.
Лампочкаяс автомат ӧчередӧн: «Та-та-та-та!»
«Сё миллён лампочкаыд» помасис жӧ коркӧ, эськӧ ёна на ворсісны да...
Сэсся батьныс локтіс Украинасьыд да, вӧлисти повзисны детинаяс.
Зэв ӧд суров.
Пӧвсалас уплотнӧя, тӧдлас кӧ.
Тыртӧм ящиксӧ детинаяс шылльӧ-мылльӧӧн саймовтісны, вылас важ гыр пӧрӧдісны.
Первойсӧ ёна полісны, мый казялас лампочка жуглӧмтӧ. Но, тыдалӧ, пуксьӧм пӧнарыд ковтӧм лоис да, лампочка ящикыд батьлӧн вуніс.
Дай колхоз уджнас тырис Илля Епим, омӧлик здоровье вылӧ эз видзӧд.
Чери кыйис, мый вермис.
Верман — он вермы, а уджавны колӧ: бабаяслы да челядьлы ӧтльӧг сетыштны.
Коньӧръяс тай война чӧж ас весьт и мужик весьт пасьвартісны-уджалісны, колхозсӧ и странасӧ зэлалӧм гӧрбъяснас кыскисны.
Сэсся и война дойясыд Епимӧс суисны.
Нёрпавны кутіс.
Сьӧлӧмнас висьӧдчыштавны.
Дзебисны Илля Епимӧс выль шойна вылӧ нин, Чудин чуркйӧ.
Бӧрдӧдісны-оллялісны, пукалісны-коллисны.
Нелямынӧд луннас Агния челядьыскӧд асъя пызан сайӧ пуксис.
Сӧмын шыд чӧвтіс да вайис, ен джаджсьыд кузь лабичӧ чеччыштлӧмӧн усис немеч пӧнарыд, сявкнитліс югыд биӧн да кусіс.
«Аттӧ!
Дай аттӧ!
Тайӧ тай нӧ асьным пуксим, а батьтӧ вошйӧдтӧм лоис!
А прӧстит жӧ нин, Епимушко, эн скӧрав».
abu
Агния тэрыба уськӧдчис мужикыслы тшайтор кисьтны.
А Миш тувкнитіс Ӧлексейӧс бокас да шӧпнитіс: «Токыс тай нӧ важӧн нин бырліс-а, мыйла тайӧ пӧнарыс ӧзйис?»
Тшолкйӧдлыштіс ӧтарӧ-мӧдарӧ выключатель кнопканас.
Перйывліс пӧнарсьыс пузьӧм, лӧзӧн бакшасьӧм аккумуляторсӧ.
Бара тшолкӧдыштіс.
Но немеч пӧнар эз нин ловзьы.
Бӧръя ловсӧ сетӧма.
{О. Уляшев @ Сапӧг пӧв @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 104-108}
САПӦГ ПӦВ
Ёгор пӧль нускис мыштӧм топыд улӧс вылын.
Вомкӧтшас путъялысь чигарка тшыныс быттьӧ увсяньыс читкыртлывліс шуйга син пӧвсӧ.
Кадысь кадӧ шурснитліс сиралӧм нырагез, да дзуртыштліс кыз кучикӧ вурснитысь шыла.
Пӧль водзын танвидзис мӧд улӧс.
Дзик сітан увсаыс кодь жӧ.
abu
Сӧмын ӧти кокын гартолӧн сярвидзис сирӧд ув.
Сійӧн и торъялісны пӧльӧн вӧчӧм джекъясыс.
Ванюк пукаліс джоджас, пӧльыслы воча, джек вылас гырддзанас мыджсьӧмӧн.
Видзӧдіс, кыдз пӧльыс киын жеръялысь-сералысь сапӧг пӧв вочасӧн сиптӧ вомсӧ.
Гусьӧник, улӧс улас юрсӧ дзеблӧмӧн, Ванюк кыкнан ныр розьнас азыма кыскышталіс чӧскыд макорка тшынсӧ. Макорка кӧрыс сорласис джек розьӧ ӧшйӧм нырагез помъяссянь ӧвтысь сирва дуккӧд.
Ваньӧ неважӧн тӧдмаліс букваяс.
Сӧмын став кывсӧ оз на гӧгӧрво.
Вот, «ма корка» босьтам.
abu
Дерт, Ёгор пӧльлы сійӧ ма кодь и эм: ӧтырышъя тай някалӧ-а.
Дукыс чӧскыд и.
Ванюк бара на юрсӧ сюйыштліс улӧс улӧ.
Нюсыштіс самӧй увлань пуркнитысь тшынсӧ.
Но мыйла «корка»?
Чирйысьӧм пилипызь кодь да!
Сідз и колӧ нимтынысӧ вӧлі: «ма пилипызь», а то «ма корка»...
Сэсся оз гӧгӧрво Ванюк, мыйла макоркаыслӧн мӧд ним гижӧма руд пачка вылас: «<ns>ма-корка-мор-шанс-кая</ns>».
Но, шуам, «мор»-сӧ гӧгӧрвоан.
Пӧчыс, пӧльыс вылӧ пинясигас, век шуӧ: «Оз тай морӧн лый!»
«Кая»-ыс, дерт, тшыныс вывлань кайӧ да, сійӧн.
А «<ns>шы-а-ны-сы</ns>»-ыс мый лоӧ?
Рочӧн, тыдалӧ.
Рочтӧ Ванюк оз на тӧд.
Немеч кыв сӧмын тӧдыштӧ, дерт, эськӧ оз ставнас да...
Ёгор пӧльыслӧн юрас ранитчӧм ёртсяньыс, Савӧ Игнатьсянь.
Савӧ Игнать, спирттӧ юас да, век горзӧ: «<deu>Хальт! Хендехох! Айнӧн-швайнӧн-шайзӧ-штук!</deu>»
abu
Савӧ Игнать разведчикалӧма, немечьясӧс кыялӧма.
Ас дзоля увсьыс зэв на и пельк.
Коркӧ Ванюк син водзын шматйӧдліс куим мужикӧс.
Немеч кывйӧн жӧ на вылӧ, буракӧ, горзіс: «<deu>Кры! Сы! Тыло! Вия!</deu>»
abu
Вийны то грӧзитчис, немеч ног.
Найӧс оз радейт, а на ног вот сёрнитӧ.
Шуам, юрас немеч мина веськалӧма да, сійӧн оз радейт.
Гашкӧ и, юр пытшкас сибдӧма минаыс.
Ачыс Ванюк коркӧ дыр видзӧдаліс Игнать дядьлысь юрсӧ.
Чипӧс бокӧ усьӧма вӧлі Савӧ Игнать садьтӧм код.
Пеля шапкаыс бокын.
Юрыс куш.
Юр бок пӧлӧныс лӧз вурыс мунӧ балябӧжӧдзыс.
То ӧд, мый кузя вурӧмаӧсь мина пыранінсӧ.
А минасӧ эськӧ перйисны эз?
Эз кӧ, дерт, сэсся, немеч минаыд пашист кывнад сёрнитӧдас.
Пӧч тай шева йывсьыд висьтавліс, быд ногыс пӧ пырӧ, гут-гагнад и дзодзувнад...
abu
Сідз жӧ, кӧнкӧ, Савӧ Игнатьыслы немеч шеваыс минанас пырӧма...
«Макорка Моршанская! — друг дӧвгис Ванюклы,
— Тайӧ жӧ морт ним-ов!
Нимыс Макорка, памиллеыс Моршанская.
Сідзкӧ, баба».
Чӧскыд дук пондаыс тадзи нимтӧмаӧсь пӧльыслысь зелльӧсӧ.
abu
Ещӧ ӧтчыд, весиг синсӧ куньтыртлӧмӧн, дукыштіс тшынсӧ Ванюк.
«Мый, эзысь пи, чӧскыд чигарка дукыс?»
Пӧльыс казялӧма Ванюклысь «гусясьӧмсӧ», син пӧвсӧ читкыртӧмӧн шпыннялӧ.
«Колӧкӧ, кыскыштан?»
— «Ме тэныд трасичалы кыскышта!!!» — пӧчлӧн кывтсянь лэбзьӧм лэчыд гӧлӧсысь весиг макорка тшыныс орлӧ.
Пӧль шпыннялӧ, син пӧвсӧ читкыртлӧ да шӧпкӧ: «Тэныд, Ванюк, шпуткынытӧ кӧ ковмас, менсьым кор, но эн гусясь.
Гусясьӧмыд морт виӧмысь лёк».
Ванюклы мыйлакӧ юрас воӧ Витьӧ воксяньыс кывлӧм кывбур, да гораа лыддьӧ:
Куритчӧй, челядь, югдӧдӧй юр,
Куритчӧм ваяс тіянлы бур,
Кутанныд тӧдны, кыдзи да кор,
Гусявны пӧльыдлысь кос табактор.
«Но и эзысь пи!
Вот и шань!
Ак, кутшӧм мичаа кужан!
Да ӧд, кывзы, старука, паметьыс, кутшӧм бур!
Гашкӧ, ачыд нин нигаысь лыддин да?»
— «Эг, ме сэтшӧм кузятӧ лыддьыны ог на куж, Витьӧ вокӧ велӧдіс», — ошкӧмсьыс долыдысла весиг гӧрдӧдыштӧ Ванюк.
«Аттӧ, рыныш пач!
Тайӧ Виттор Савиныдлысь лоӧ пель вуж дорсӧ някравны!
abu
Мыйӧ воксӧ велӧдӧ!
Гусясьны!!!» — чорзьыштӧ пӧльыслӧн гӧлӧсыс.
Ванюк гӧгӧрвоӧ, мый вузалӧма лоис воктӧ, да уськӧдчӧ дорйыны: «Сійӧ ӧд ачыс кыськӧ кывлӧма!»
Пӧльлӧн киыс сапӧг пытшкас сутшкысьӧ емас. Пӧльыс ёрччыштӧ, сэсся небыдджыка нин шуӧ: «Гусясьысьыд — сійӧ медбӧръя морт.
Ӧні тай шпанаястӧ тюрмаӧ пуксьӧдӧны, а водзын сэтшӧмъястӧ потшкӧн лэдзлӧмаӧсь».
— «Кысянь лэдзлӧмаӧсь?»
Вань вежӧрын серпас нин чужӧ, кыдз сійӧ пышйӧ пес сувӧд вывті зептас пӧльыслысь макорка китыр шамыртӧмӧн (вӧлі делӧ: шепыштліс нин пӧв-мӧдысь Витьӧ вокыслы), а пӧльыс сійӧс сигӧрсянь тойлӧ потшкӧн.
Весиг кӧдзыд пӧсь чепӧсйис мышку кузяыс.
«Кытысь?
Вӧрысь.
Йӧз прӧмыс кӧ босьтас мортыд, сылы соскас сюйӧны вӧлі кузь потш, кияссӧ кӧрталӧны потш бердас, да ероплант мозыд и лэдзӧны гортас...»
— «Сэсся?»
— «Сэсся кодӧскӧ Лушпа вок ли Перша вок пурас, кодкӧ ачыс турдӧ, кодкӧ и сиктад воӧ да, мездысьыд оз сюр.
abu
Оз на быдӧн потштӧ разьны лысьт.
Йӧзыс ӧд шуасны: шпаналы пӧ отсасян, шпанасӧ доръян.
Водзын йӧз сёрнисьыд ёна повлісны».
Кывтсянь пӧчыс гӧлӧссӧ сетӧ: «Кутіс тай кагасӧ повзьӧдлыны!
Чепӧль табакыд кӧ зепсьыд киссис, детина вылас нинӧмла на вонысӧ!»
— «Ме ог жӧ во.
Ме гусясьӧмысь ӧлӧда.
Мед розя кӧм моз эз кӧтӧд. Мед мыджсьыны позис сы вылӧ: шпанаӧн кӧ быдмас, пӧрысьӧ-нэмӧ вердысьтӧг колям».
Пӧль пестіс куслӧм чигаркасӧ.
abu
«Видзӧд, эзысь пиӧ, шуйга да веськыд кӧмыс торъялӧ оз?»
— «Тайӧыс киссьӧма ёнджык.
А этайӧыс розьтӧм. Сӧмын зыртчӧма...»
— «Сідз и эм.
Шуйга кӧмыд ёнджык киссьӧ ветлысь мортыдлӧн.
А тӧдан мыйла?»
— «Мыйла?»
— «Шуйгаыд — шуйга и эм, оз веськыдыс моз ов.
Веськыд кокыд зумыда тувччалӧ.
Тӧдӧ, кытчӧ муннысӧ колӧ мортыслы.
А шуйгаыс бӧрсяньыс вӧтчӧ, оз век бура воськовт.
Кытшолӧн мунӧ, сконъясьлӧ.
Сійӧн и вӧрад, он кӧ стӧча тӧд, кодарӧ муннытӧ, шуйга кокыс веськыдсьыс ыджыдджыка воськовтӧ.
А вошӧм мортыд сэсся век ӧтарӧ-ӧтарӧ кытшовтӧ шуйга кок бӧрсяыс, да бӧр важинас воӧ, кытысянь мӧдӧдчывліс.
Сідз и олӧмад.
Веськыда кӧ олан да тӧдан, кодарӧ муннысӧ, кытчӧ колӧ, воан мортӧн, а шуйга кокыслысь кӧ кывзысьны кутан, водзӧ он волы, кӧть нэмтӧ кытшлав».
Ванюк плешсӧ кӧрӧмӧн думыштчис.
Мыйкӧ пӧльыс ёна мудера бергӧдіс.
Савӧ Игнатьӧн кӧ: «виньтӧн гартыштіс».
Кыдзкӧ вывті нин друг кежис шпанаяс йылысь сёрнисянь сапӧглань.
«А шпанаясыс нӧ век ӧмӧй шуйга кок бӧрсяыс ветлӧны?»
— «Найӧ нэмсӧ шуйганас олӧны.
Сійӧн и йӧзыдлысь куравласны, и шыш туйтӧ этша куртласны, а водзӧ оз воны, сӧмын утсӧ воштӧны, пӧтшвасӧ.
Этайӧ шуйга кӧм пӧлыс моз».
Пӧль зымкнитіс-пуктіс улӧс вылӧ дӧмӧм сапӧгсӧ: «Но, пӧдруга видзны оз нин шогмы, а вӧрті-ваті новлӧдлас на».
— «Велӧд-велӧд быд страмас кагасӧ!
Ок, пӧрысь вижля!»
— «Пӧрысь да вӧрысь, абу на дзик дзӧрысь», — нюмъёвтіс да Ванюклы мигнитіс пӧль.
Сэсся шылькнитіс пӧльӧн шуысьсӧ юрӧдыс да содтіс: «Регыд нин батьыд локтас, Ванюш, война вывсьыс.
Быд страмас эн велӧдчы, мед шуйга сапӧг пӧлӧ не пӧрны».
Дзирдыштіс визӧбӧн пӧльлӧн тшӧтя банбокыс.
«Уху-ху! Пӧсявсьӧма!» — пӧль соснас чышкыштіс чужӧмсӧ.
Мыжаа нюмъёвтіс кытчӧкӧ бокӧ.
Чеччис.
Сапӧг гоз шыбитіс лабич улӧ.
Ва ырснитіс пачводз пельсаысь.
Пуксис стенлань чужӧмӧн кулӧм кыны.
Ванюк, паччӧрӧ кавшасигмоз, вывті нин гораа горӧдчис: «Ме час пасьтася да вӧлӧсьтӧ петавла!»
— «Но, петавлы, ыркӧдчышт, пыркӧдчыны.
Сӧмын мед дыр корсьны эз ковмы-а».
— «Но-но!»
Кывтас мошкоритчысь пӧчланьыс кыйкъялӧмӧн Ванюк судзӧдіс струба бердсьыс пӧльыслысь руд макорка пачкасӧ, пыркӧдіс сэтчӧ зепсьыс бӧръя чирйӧдз.
Сэсся кынь-кынь лэччис да чепӧсйис ывлаӧ.
Кильчӧувса дзебасысь перйис лэчыд саблясӧ, пуктіс пельпом вылас да мӧдӧдчис мир туй шӧрӧд шнич салдат моз, вомгорулас камандуйтӧмӧн.
«<ns>Шуууй-га</ns>!»-сӧ нюжӧдігас зывӧка пытькыртчывны да кокнас ыджыда курыштлы буссӧ.
«Веськыд!»-сӧ камандуйтіс чорыда да зумкнитліс кокбӧрлянас зэв сьӧлӧмсяньыс.
Шондіыс вӧлі вылын на.
Позис на Витьӧ вокыскӧд гитлер-йӧнтӧ керавны эбӧсысь усьмӧн...
{О. Уляшев @ Погранец @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 108-114}
ПОГРАНЕЦ
«Бут.
Бут.
Бут.
Бут», — лыддьӧ картупель мешӧкыс помтӧм пос тшупӧдъяссӧ.
Нопйыс сьӧкыд.
Абу дас арӧса зонлӧн сӧнӧд, но нэрджык на, кияс серти тэчӧма.
Тшыг кадӧ быдмӧм леторос кыскалӧ мешӧк бӧрся мешӧк бур олӧм вылӧ.
Пӧтӧса олӧм вылӧ.
«Бут-бут-бут-бут», — ю визувкӧд вензьӧ парокод.
Ыджыд лопта гӧгыльяснас нӧйтӧ ва веркӧсас.
Зэв надзӧ катӧ визув паныд.
Мичаа вӧччӧм бабаяс гудӧк няжгӧм-ливкйӧдлӧм улӧ сьылӧны гораа, мылаа.
Юргӧны сӧстӧм гӧлӧсъяс, шлывкнитӧны-вольсасьӧны ва веркӧсті, шызьӧдӧны вӧрсӧ-васӧ, юпӧлӧнса сикт-грездъяссӧ.
«Бут!
Бут!
Бут!
Бут!», — буткӧ бать киын бурсканыc.
Полошуйтӧ гырысь и посни черисӧ, вӧтлӧ вужляяс улысь налимъясӧс, урбӧжа-эжӧра дзуясысь сирпиянӧс, вежнюйт юрсиа изъяс костысь визув компиянӧс ва вомӧн чӧвталӧм ботанӧ.
«Бут-бут.
Бут-бут», — буткӧ морӧс кудйӧ йӧршитӧм сьӧлӧм.
Чеччӧ-нӧйтчӧ.
Вӧзйысьӧ ортсӧ.
Вӧля вылӧ.
Сэтчӧ, кӧні вижӧдӧ юрйыв шондіыс.
Дугдіс буткӧмыс.
Пельын тіньгӧ мыла сьылӧм, юрын няжӧдчӧны гудӧкъяс.
Юрйыв шонді мыйлакӧ зэв омӧлиника чусалӧ няйт кымӧра руд енэжын.
Шондіыс чеччалӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Некыдз он вермы сувтӧдны.
Колӧ кыйны шондісӧ.
Синлыс ботанӧн.
Мед оз чег синмӧс няйт югӧрыс.
Мед оз няжгыны юрын гудӧкъяс.
Ки.
Ки пыдӧс.
Тӧдса кодлӧнкӧ.
Коркӧ аддзывлӧм нин.
Сӧмын няйт кырся.
Менам...
Аслам...
Ки пыдӧс.
Сьӧд кырся.
Гырдыс удитӧма косьмыны.
Саймовтчис кинас син чегысь лампочка ысь.
Быд лолыштігӧн мыйкӧ пузьывліс морӧс пытшкас, жваркнитліс пач вылӧ сувтӧдӧм пакулаа тшайник моз.
Синсӧ муртса ӧтарӧ-мӧдарӧ вештыштӧмысь сявкнитлісны чардбияс.
Пельын жувгисны лучковкаяс-ӧ, машинаяс-ӧ, ӧнтайя гудӧкъяс-ӧ...
Изолятор...
Камера...
Дзузган кодь лампочка...
Восьтіс синсӧ.
Шонді.
Юр йылын?
Йиркын?
Оз нин синсӧ ёр.
Чеччалӧ еджыд йиркын дуригмоз.
Оз нин видзӧдласысь пышъяв.
Шонді югӧр, тыдалӧ, ӧшиньсяньыс усьӧ.
Гортас йиркыс мӧд пӧлӧс, керйысь дай едждӧдтӧм.
Абу сэтшӧм модаыс йирксӧ едждӧдны.
Ыджыд лун водзын сӧмын помечӧн зыртӧны вижӧдз.
Чӧв керкаас.
Сӧмын ӧшинь сайсянь пышкай чуксалӧ ёртсӧ: «Чивлик!
Чивлик!»
Изолятор.
Палата...
Кодкӧ пырис.
Еджыд паськӧма.
«Но, Аника-воин, воюйтсис тэнад.
Куйлыштан тайӧ вежонсӧ госпитальын, дай гортад, мам-бать кошт вылад.
Дембельӧдз воин йӧзысь водз.
Видзысь анделтӧ аттьӧав, мый эн дебилӧдз...
abu
Дерт, эськӧ, водз на и та йылысь сёрнитны, гашкӧ, мортӧдзыс он нин и во...»
Зургис кытчӧкӧ укол.
Петіс.
Пырис мӧд еджыд паськӧма.
Еджыд халат улас лӧзовруд костюм.
Пуксис вольпасьдорса джек вылӧ.
Быттьӧ аслыс вомгорулас броткис-путкыляліс кывъяссӧ: «Гӧгӧрвоан, мый кызь вит во некодлы нинӧм та йылысь!
Гостайна!
Ов лӧня.
Кывйыд мед оз пышйы.
Документъяс сертиыд тэнӧ нӧйтісны диверсантъяс граница вуджигас.
Мед эз сэтшӧм забеднӧ вӧв да мед эскасныджык, вермам и медаль сетны.
Ми ставсӧ вермам...
Сӧмын ӧтитор эг и гӧгӧрво: кыдзи тэ пемыд сиктса зон сэтшӧм бурасӧ велалӧмыд йӧй улас лэччысьны?
Да мыйла сідз и эн висьтав, коді да кыдз тэныд диверсантъяс йывсьыс сэтшӧм стӧч юӧръяссӧ сеталіс».
Дыр на мыйкӧ мойдіс руд костюма морт...
Юрын бара косьӧбтыны гудӧкъяс да бабаяс горӧдчисны сьывны.
Бара нин мерлина-шойӧс моз кытчӧкӧ кыскисны, кокчӧръясӧдыс босьтӧмӧн, кузь коридоръясӧд да помасьлытӧм посъясӧд.
«Бут-бут-бут-бут», — бара на зӧркъяліс-лыддис картупель мешӧкӧ пӧрӧм юрнас пос тшупӧдъяссӧ.
Вӧтӧдны кутіс заставаӧ воӧмсянь тӧлысь мысти.
Новлӧдліс сэки заставаса начальникӧс.
Руль саяс сырснитчывліс-узьліс, руль саяс мунігмозыс сёйліс-юліс.
Луна-вояыс корсюрӧ ӧтлаасьлісны, рыт-асывсӧ корсюрӧ дзуглывліс.
Заставаса начальник инас эз ӧшйы, аслыс ни шоперыслы ӧтльӧг эз сет.
Да и кыдз личӧдчан?
Кор куим государстволӧн граница ӧтлаасьӧ тані.
Зэв нин тшӧкыда бӧръя кадас кутісны границасӧ торкавны.
Вуджисны сыладорсяньыс и ӧткӧн-ӧткӧн, и чукӧръясӧн, и некымынлаті ӧтпырйӧ.
Видлалісны сэт и тат: абу-ӧ миян дорӧсын рыжин кутшӧмкӧ?
Вӧлісны лунъяс, кор пограничникъяс эз удитлыны нямӧдсӧ косьтыны, бара нин кыпӧдлісны «В ружьё!»
Сэк и пансис ставыс.
Узьӧ ни олӧ, ойбырасьӧ-шобрасьӧ.
И аддзӧ коркӧ вӧт нисьӧ вемӧсын: кык сопка костын сулалӧ куим вожа ыджыд коз, матыстчисны сы дорӧ кыкӧн, ыджыд нопъяӧсь, латшкӧсӧсь, векни синмаӧсь.
Усисны коз вужля улӧ.
Тыдалӧ, кыдз ыпкӧны.
Кашмӧмаӧсь.
А юрын бергалӧ «Квадрат №... Квадрат №...»
Друг паляліс.
Машина пуклӧс вылас унмовсьлӧма.
Серӧктіс тешкодь вӧт вылас, начальниклы висьталіс вӧтсӧ.
Стӧч квадрат нумернас и ставнас.
Начальник тшӧтш сералыштіс: «Но пӧ, зонмӧ, тэ прамӧй погранец!
Весиг вӧтъястӧ вӧталан служебнӧйӧс».
Рытгорув начальник сёрнитіс кодкӧдкӧ телефон пыр.
Сэсся сюся видзӧдліс шопер вылас: «Кутшӧм номера квадрат шуан вӧталін?»
— «№...»
— «Хм...»
Лун-мӧд мысти бара вӧталіс сопкаяс да квайт сьӧд вуджӧр.
Туйбокса пас мыйлакӧ ӧтырышъя сы вылӧ воис енэжсянь, сопкаяс костті.
Ӧд чинтан пас.
А пасас гижӧма гӧрдӧн мыйлакӧ ӧти и сійӧ жӧ лыдпас.
Да ӧд оз ноль вылӧ помась, а мыйлакӧ куим вылӧ километражыс!
abu
Сэсся пасыс кытшысь пӧрис нёль пельӧса сьӧд пасӧ. И быттьӧ пывсян ӧшинь тасъяс костӧд тыдовтчис бара квайт сьӧд вуджӧр.
А лыдпасыс кутіс куньтырасьны-ыпъявны мырпом рӧма биӧн.
Нёль вуджӧр уси.
Кыкыс пӧрисны руӧ да разалісны.
Садьмис весьӧпӧрӧм, зутшкысь сьӧлӧма.
Шензьыштіс да вунӧдіс вӧтсӧ рытӧдзыс.
Сӧмын рытнас висьталіс начальникыслы, кор аскост сёрниӧ воисны.
Начальник воддза мозыс видзӧдліс шопер вылас.
Косталіс да виччысьӧмӧн юаліс: «Тэныд коді висьталіс, мый сійӧ квадратас талун квайт диверсантӧс сувтӧдісны?»
— «Шуа тай, вӧтаси».
— «А кытысь тӧдан, мый нёльсӧ лыйисны, а кыкыс пышйис?»
— «Кутшӧм нёль да кык?» — эз гӧгӧрво, шмонитӧ али збыльысь сёрнитӧ начальникыс.
«Ладнӧ, — друг вуджӧртчис чужӧмыс начальниклӧн.
— Вӧт кӧ и вӧт.
Сӧмын водзӧ вылӧ: мыйкӧ вӧтасян кӧ, висьтав меным пырысьтӧм-пыр, эн талунъя моз нюжӧд».
Шензьыштіс зонмыд.
А вӧтъяс эз помасьны.
Ӧтиысь мӧд вӧлі шензьӧданаджык да стӧчджык.
Дзик быттьӧ явӧ ставсӧ аддзис.
И пыр кутшӧмкӧ пемыд вуджӧръяс да лыдпасъяс...
Некымын вӧт начальниклы восьтӧм мысти салдата-командира костын артмис зэв аслыспӧлӧс сёрни.
«Рудик, кытысь татшӧм заграничнӧй нимыд?»
— «А мыйкӧ тай бать-мам ышмӧмаӧсь.
Миян уна быдсямаыс: Фридрих да, Жан да, Рудольф да, Адольф да...
Мыйкӧ тай мода кутшӧмкӧ миян чужигӧн вӧлӧма...»
— «Кывлін, кымын граница торкысьӧс тайӧ тӧлысьнас кутім?»
— «Эг.
Меӧдз ӧд нюръясыд дыр локтӧны.
Дай военнӧй тайна, кӧнкӧ, тайӧ».
— «А кутшӧм квадратъясысь?»
— «Сэтшӧмтортӧ ог нин тӧд да».
— «Ме аслым пасъялышті мыйсюрӧ.
Артмӧ, мый джынсьыс унджыксӧ на пиысь тэ вӧтасин водзвыв.
Ещӧ вит торкӧм йылысь "вӧтасин" лоӧм бӧрас.
Лӧсялӧ и диверсант лыдыс, и квадратъясыс, и участокыс тэнад висьталӧмъяс серти...
Мыйла мукӧд йывсьыс сёрӧн юӧртін?
Мыйкӧ, гашкӧ, висьталантор эм?
Гашкӧ, воссян, коді, кор да кыдзи тэныд ставсӧ висьталӧ?
Гашкӧ, ачыд висьтасян, мыйла стӧч тэкӧд иностраннӧй агентъясыс йитчӧны?»
А мый та вылӧ шуан?
Ина вӧтъяс пӧ, тыдалӧ.
Висьтавлӧны тай пӧрысь йӧз...
Начальник ина вӧтъясӧ абу эскӧма.
Аскинас «Победаӧн» локтіс кутшӧмкӧ штатскӧй, сӧвтӧдіс Рудикӧс машинаас, нуис Т-ык карӧ, «первой отделӧ».
Кык сутки юасьӧм бӧрын Рудикӧс самолётӧн шыбитісны обласьтӧ.
Службистъяс вӧтъясӧ эз эскыны.
Юасисны, коді да кыдзи сылы юӧрталіс граница торкӧм йылысь?
Мыйла эз ставсӧ юӧртны?
Кыдзи сылы да коді вештысис?
Мыйлакӧ и ним дорас гоз-мӧдысь пысасьлісны.
Первойсӧ сёрнитісны небыда, тшӧкыда казьтыштлісны, мый дас кӧкъямыссянь том олӧмсӧ дзик нинӧмла дзугны.
«Тэ ачыд думыштлы!
Ставсӧ кӧ веськыда висьталан, сиктад локтан мича дембельскӧй паськӧмӧн, морӧс тыр значокӧн да медальӧн.
Погранецъястӧ ӧд зэв вылӧ лэптӧны.
Став нылыс тэ бӧрся кутас вӧтлысьны, ог нин сёрнитӧй тэнад сьӧлӧм косьтысь сё муса Нина йывсьыд (и тайӧс тӧдӧны).
Сійӧ тэнӧ зэв ёна виччысьӧ.
Но!
виччысьӧ, кытчӧдз эз кывлы диверсантъяслы тэнад отсасьӧм йылысь.
abu
Кывлас кӧ, дерт, эновтас, зывӧк лоӧ сэтшӧмыдкӧд ки на китӧ ветлыны.
abu
Ставсӧ кӧ гижан, мам-батьыдлы пӧрысьӧ-нэмӧ гажаджык лоӧ.
А водзӧ кӧ тадз жӧ кутан дзебны найӧс, кодъяс тэнад киӧн Рӧдинанымӧс кӧсйӧны пасьвартны, ачыд мӧвпыштлы, мый тэкӧд лоӧ.
Оз кӧ лыйлыны предательӧс моз (а стӧч татшӧмторйыс и виччысьӧ тэнӧ!), сідзкӧ, пуксьӧдасны дыр кежлӧ.
Сэсся ачыд думыштлы, кодлы тэ ковман, кор ар нелямын бӧрын петан тюрмаысь (петан кӧ на) ӧтка, гӧтыртӧм-котыртӧм, пӧрысьмӧм, ропмунӧм зэкӧн?
Мам-батьыд, колӧкӧ, и оз нин лоны сэк кежлӧ...
Рӧдиналы татшӧмъясыд оз жӧ ковны...»
Рудик эз гӧгӧрво, мый сысянь колӧ службистъяслы.
Эз вермы некыдз вежӧртнысӧ, кыдзи сылӧн вӧтъясыс йитчӧмаӧсь Рӧдина вузалӧмкӧд, нарушительяскӧд, кодъясӧс синмӧн эз аддзывлы, не артыштны кӧ вӧтса вуджӧръяссӧ.
Первойсӧ чайтіс, мый кодкӧ лёкысь шмонитӧма сы вылын, мый петкӧдасны няйт стенъяса пемыд калидорысь гожъя ывлаӧ да шуасны серамсорӧн: «Мун, служит водзӧ.
Шмонитім тэ вылын, прӧверитім тэнӧ, шогман-ӧ погранецас...»
abu
Эз петкӧдны.
Новлӧдлісны камераысь камераӧ, кабинетысь кабинетӧ, судтаысь судтаӧ няйт турунвиж стенъяса дзуг калидоръясӧд, чирйысьӧм тшупӧда руд бетон посъясӧд.
Сэсся асьсӧ такӧдны кутіс ыджыд неминуча йылысь мӧвпӧн. Тыдалӧ, кодкӧ заставаныс вузалӧма Рӧдинасӧ, а лякӧма Рудикӧс, мед аслыс косӧн петны.
Бӧрас, нӧйтны заводитӧмсянь, и татшӧм думъясыс кельдӧдісны-сылісны.
Бырис няйт калидоръясысь петӧм вылӧ лачаыс.
Оръясисны лестукъяс вылӧ став мӧвпъясыс.
Да и кадыс гудрасис енма-муа костас.
Коли дой.
Эз ӧтка чалльын ли ки-кокын, эз юрын ли морӧсын, эз вир-яйлӧн кутшӧмкӧ ӧти юкӧнын йӧршитчы дойыс, а ставнас лысьӧмас вужъясис.
abu
Камераӧ и кабинетъясӧ кутісны пыравлыны воддза олӧмысь чужӧмъяс, йӧз, серпасъяс.
Первой шемӧс кодь вӧлі, а сэсся и велаліс Рудик, мый службист оз казяв жӧдзысь вуджӧръяссӧ.
Оз аддзы сыкӧд орччӧн тшӧті мольясӧн азыма тшолкӧдысь колхозса тшӧтоводӧс.
Оз чирышт пызан улын тшегырӧн мырддьысьысь Серкоӧс да Лыскоӧс.
Син оз чӧвтлы ӧшинь вылын (мыйлакӧ дзик пасьтӧгыс) пукалысь Нина вылӧ.
Сэсся и дойыс бырис.
Быттьӧ боксянь нин видзӧдіс улӧс вылысь усьласьысь аслас туша вылӧ.
Боксянь кыліс юрыслысь тшупӧдысь тшупӧдӧ буткӧмсӧ, кор кык службист кыскывлісны сійӧс кокъясӧдыс кабинетсянь камераӧ.
Лун-войыс воши.
Воши и нимыс.
Вуніс, кутшӧмджык коркӧ вӧвліс аслас чужӧм-рожаыс, туша-мыгӧрыс, юрси рӧмыс.
Больничаын Рудик заводитіс ачыс аскӧдыс тӧдмасьны кияссяньыс...
Няйт кырсьыс вочасӧн вушйыштіс.
Тыдовтчисны килутшъясыс да пыкталӧм йӧзвиясыс.
Медводдза сувтышталігъясас кокъясыс тіралісны.
Велаліс и на дорӧ, кӧть эз на дзик асласӧн найӧс кыв.
Чужӧмыскӧд тӧдмасис вежонысь дыр, бритчиг-мыссиг ӧтырышъя видлаліс пыкӧса син доръяссӧ, чегъялӧм нырбукъяссӧ, вурыса синкымъяссӧ.
Сӧмын Рудольф нимыс некыдз лов вылас эз кӧсйы пуксьыны, дыр пасьтавлытӧм дӧрӧм-гач моз.
Кык тӧлысь мысти чужан сиктас пырис выль формаа, морӧс тыр значока, выльысь гижӧм олантуя, «диверсантъяскӧд тышын чорыда доймалӧм» погранец.
Гимнастёрка зепсӧ гаддялыштісны выль военнӧй билет, туйвыв документъяс да неыджыд денежнӧй довольствие.
Киас водза-водз пӧжасьӧм дембель кутіс дзоляник пу чемодан.
Чемоданас голлялісны пинь весалан тшӧтка, вакса банка да ӧпаснӧй бритва.
Чемодан пельӧсас йӧршитчисны ӧти тубрасӧ ёкмыльтӧм еджыд ки чышкӧд да руд нямӧд гоз.
Ниналы сыръя дора чышъяныс куйліс питшӧгас.
Буса туй вылысь погранец кежис медводдза потшӧс дорӧ.
Чӧвтіс чемодансӧ петшӧр пиӧ.
Шашаритчис майӧгӧ да измӧм чужӧмӧн дыр видзӧдіс мӧдлапӧвса вӧртас вылӧ.
«Бут.
Бут.
Бут.
Бут», — ю вылын вензис визулыскӧд парокод.
«Бут-бут.
Бут-бут», — буткис ортсӧ вӧзйысьысь сьӧлӧмыс.
«Бут-бут-бут-бут», — зӧркъяліс юрыс тшупӧдысь тшупӧдӧ.
Дзузган лампочкаӧн вӧр пу весьтын вижаліс шонді.
{О. Уляшев @ Жугавтӧм стӧкан @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 114-120}
ЖУГАВТӦМ СТӦКАН
Сельпо магазинӧ вайисны жугавтӧм стӧканъяс.
Кругликыс швачкӧма ӧтикӧс джоджас:
— О! Еберазять!
Не жӧ тіян рыж крустальыд.
Дай малеруйтӧм кружкаыд чездалӧ.
А тайӧ нэмъяс кежлӧ вӧчӧма, Сӧвет власьт кодь!
Сельпоса вузасьысьяс зэв виччысьӧмӧн (тӧвар ӧд) чӧвтлӧмаӧсь жӧ стӧкансӧ джоджӧ.
Колснитчӧ пу моз, оз жугав.
Аттӧ, дивӧ!
Жугавтӧм стӧканъяс йылысь юӧр сарапана радио разӧдіс часӧн.
Бабаяс ньӧбалісны дивӧ стӧканъястӧ эз ӧтика-ӧтикӧн, а дасӧн да кызьӧн.
Аслыд эськӧ и куим-ӧ-нёльыд тырмас.
А пӧчӧн, а ыджыд мамӧн шуысьяслы?
А налӧн на, колӧкӧ, кымын челядь лоӧ?
abu
Мед нин нэмыс казьтывласны пӧрысь пӧль-пӧчсӧ бур кывйӧн. Мед нин оз вунӧдны пӧсь тшай дорад вошйӧдны.
Кӧдзыдыс сійӧ тӧвнас унаысь ветымынавліс.
Пашляк корсюрӧ татшкӧдліс стынӧ да потшӧсӧ автомат ӧчередӧн.
abu
abu
abu
abu
Бать пӧрӧдчис совхоз бригадаын.
Мужикъяс вежонъясӧн олісны Визъёль баракын.
Тӧвся туйӧд вӧлӧн и турун ваявлісны сэтысь, ылыс видзьяс вылысь.
Волісны лун-мӧд кежлӧ пывсьыны-шойччыны.
Дерт, «посьлебаннӧйтӧг» сэсся некыдз.
Бать пывсян бӧрад пӧчитайтліс шпунт.
abu
abu
— Суворов на салдатъясыслы шулӧма, винатӧ пӧ служба вылын эн юӧй, а пывсян бӧрын кӧть гачтӧ вузав да, юышт.
Быть сэсся винаа тшайтӧ ю, шпунтуйтчы.
abu
Кисьтліс стӧкан кытшӧдзыс водка, неуна чолькнитліс тшайтор.
— Тайӧ тшаялыштӧм вина нин артмӧ да... — вомавны видліс мам, но кыдзкӧ эз чорыда артмывлы.
Бур коми бабаясыд тай сӧмын пӧкмелляӧн висьысь мужикъяснысӧ мольсйывлӧны-зудъявлӧны бурпӧт.
Садь мужикӧс пинявны нинӧмысь, а код юраӧс — тӧлкыс абу, да он ёна и лысьт...
— <rus>От перемены мест слагаемых сумма не меняется</rus>, — тыртӧм стӧкансӧ пызан вылӧ пуктігмоз ыкнитліс бать да лов шедӧм бӧрас висьтавліс кутшӧмкӧ серамбана вӧвлӧмтор.
abu
abu
Визъёльӧ мужикъяс катӧдлісны роман-газетъяс да библиотекаысь киритӧм книгаяс ыджыд картупель мешӧкъясӧн.
Рыт дженьдӧдігмоз, тыдалӧ, лыддьысисны ставӧн, весиг дзик лыддьысьтӧмъяс.
Бать эськӧ и унаысь шуліс миянлы:
— Эн ёна лыддьӧй, попӧдз воанныд.
Ме тай велӧдчигӧн ӧтчыд «<rus>Индийские сказки</rus>» босьтлі библиотекаысь, дай сійӧс воштывлі-а...
Но Визъёльса «изба-читальня» батьысь бокті абу мунлӧма.
Роман-газетъястӧ лыддьӧма ставсӧ, Бондаревнас и Кожевниковнас, Семёновнас и Рытхэунас...
Кардорысь лэччӧм бӧрын чукӧртчывлісны бригаданас ӧта-мӧд ордӧ.
Пукавлісны и миянын войбыдъясӧн.
Футбол-хоккейӧн сиктса мужикъяс эз нёрпавны.
Бур бабаясӧн ошйысьӧмтӧ нямӧдӧ-вокӧяслы кольлісны.
А политика кузяыд и ёна вензьывлісны.
Революция, колхоз пуксьӧм, войнаяс, история, вождьяс да полководецъяс...
Нымӧн тышӧдз эз волыны.
Тӧвъяснас медыджыд вензянторйӧн лолісны романъяс.
abu
Литература йылысь сэтшӧм вежӧра, стӧч да бур мӧвпъяссӧ бӧрас гежӧда кывлі весиг гижан удж помысь нянь сёйысьяссянь.
Кӧть и терминъясӧн эз сизьдыны сиктса мужикъяс.
Кӧть и эз тӧдны завязка-развязка да кульминацияяс.
Кӧть эз ыстысьлыны Белинский-Писаревъяс вылӧ, эз казьтывлыны Лотман-Кожиновъясӧс, да, дерт нин, эз тӧдны ӧнія гудыр кольтанъясӧс...
Кывзынысӧ вӧлі любӧ, кор гажмӧм сирӧд мужикъяслӧн «симпозиумныс» вуджліс «литература рытъяссӧ».
— Энлы!
Энлы!
Вот, видзӧд!
Мыйла эськӧ гижысьыслы Вапыскатсӧ сэтчӧ колӧ вӧлі мӧдӧдны?
Ме кӧ сылысь сюрӧс визьсӧ тадзи эг орӧд, мӧд ног эськӧ гижи...
— Пуксьы да гиж.
Удачаыд на ӧд абу...
— Менам абу!!?
Вай мун!.. — ӧзйылӧ мортыд, но кыдзкӧ ӧдйӧ лӧньӧ.
— Но да, гижнытӧ абу.
Но ме эськӧ то кыдзи бергӧді...
abu
— Тадзсӧ олӧмас оз овлы.
Чукча кӧ збыльысь Вапыскатыс, вӧрсӧ-васӧ должен бура тӧдны.
Да ӧд?
abu
Тэ, кӧнкӧ, вӧрад пыран да, он ӧд кодзувкоткарйын нюсась да быд пу вылысь рой корсь, кодарын пӧ ий войыс, кодарын пӧ ий луныс?
abu
abu
Мунан дай мунан, кытчӧ колӧ...
— <ns>Шутьсӧ</ns> он висьтав!
Тайӧ <ns>ро-ман</ns>!
А абу тэнад тшайподнад Вӧльдін няйттӧ лойӧмыд.
abu
Тан колӧ, мед геройыс мичаа куліс... (сійӧ жӧ герой!), а эз кӧнкӧ потшӧс улын стрӧй кодӧн пропадит.
Тэа-меа кодь олӧмтӧ гижан да, кодлы сійӧ колас?
Коді сійӧс лыддяс?
abu
abu
— Тэа-меаыслысь и колӧ гижны олӧмсӧ!
Мыйӧн нӧ менам олӧмӧй абу роман?
Висьтавны кӧ ставсӧ кута армиянас и, важ олӧмнас и... да гижысьыс тай абу.
— Ачыд гиж.
— Ачым ог куж.
Менам грамотаӧй дзоля, вит класс, да калидор.
Сэсся, гижны тай мыйкӧ письмӧ ли, мый ли босьтчан да, ылалан.
Тайӧс быттьӧ колӧ гижны и тайӧс висьтавны, сэсся этайӧс казьтыштан да вошан.
Пропадитас мед...
«Пропадитӧм» кыв вылӧ кодкӧ ӧзйӧ:
— А шатуныс кор пурӧ мортсӧ, сійӧ нӧ абу пропадитӧм!?
Ачыд кӧ нэмӧвӧйся кыйсьысь, непӧштӧ вир выв ошкӧс, урлысь коль кыш уськӧдӧмсӧ кылан.
abu
Карабиннад он жӧ повзьы, абу на сійӧ пистонка...
Миян тай ветлӧмаӧсь тонӧ...
— Карса, тыдалӧ, гижысьыс, нинӧм оз тӧд, карса моз думайтӧ да гижӧ...
— А этійӧ шаманыс сэсся дзик жӧ нин урӧд кодь артмӧма.
Кыдзкӧ ӧд шаманӧдзыс воис?
Прӧстӧй мортӧс ӧд сэтчӧ эз бӧрйыны?
Кодкӧ ӧд лэптіс сійӧс?
Мыйла камунист дырйиыс друг сэтшӧм непрамӧйнас лоис?
Политика тайӧ, а некутшӧм абу олӧм ни роман!
— Но!
Книгаад да киноад тай век кык главнӧй.
Ӧтикыс ой-ёй прамӧй, а мӧдыс дзик шогмытӧм.
Ставыс кӧ ӧткодьӧсь, ланьтан гажтӧмысла...
abu
— Кино вылысь тай бабаыд петӧ да, юаласны: «Мый йылысь нӧ пӧ киноыс?»
— «А первой пӧ тай колкоз, а сэсся вийӧны».
— Мыйла?
Абу жӧ быдлаын.
Миян ӧд белӧя-краснӧя да председателя-кулака-а. Кытӧнкӧ ӧд гижлӧны жӧ мыйкӧ мусукасьӧмтӧ да, мый да...
Вензьывлісны чорыда, пызанӧ корсюрӧ ки пыдӧснас тапнитлӧмӧн, тасьті-пань джоджӧ пыркнитлӧмӧн, ӧта-мӧдлы вӧзъясьӧмӧн, матьӧнсорӧн, но коркӧ сибавлісны жӧ ӧти кывйӧ.
Шемӧс ӧні, мый тышӧдз мужикъяс ас костас эз волыны.
Тасмааныс пуртъясаӧсь пукалісны, лёкысь арзісны ӧта-мӧд вылас, кулакӧн камӧбтісны пызанӧ чугун латка качмӧн, чеччыштлісны пызан сайысь кабырнас дзуркнитӧмӧн да пиньӧн герчкӧмӧн.
Но вӧлі налӧн кутшӧмкӧ пытшкӧс кутӧд.
Вӧліны ӧта-мӧд дорӧ вежавидзӧм да пыдди пуктӧм.
Ӧзйывлӧмсӧ кусӧдлісны шмоньӧн, ӧта-мӧдӧс вичалӧмӧн да небыда шыӧдчӧмӧн:
— Ноко, Никитич...
— Энлы, Николаевич...
— Ёгорей, вай, сё зӧлӧта шлочкан гаг, гӧлӧстӧ чинтышт...
— Ӧлексеюшко, эн жӧ ся вывтіась, челядьсӧ повзьӧдан...
Вензьӧмъяс помасьлісны мӧд нога.
Кыскасьлісны чунь крукӧн, кинас бертласисны, керасьлісны дорӧм пуртъяснас.
Пуртӧн керасьӧмӧдз волісны кодлӧнкӧ выль пуртӧн либӧ кутшӧмкӧ дорччысьӧн ошйысьӧмсянь.
Зэв азыма вензьывлісны, сэсся пуктывлісны пуртнысӧ тышнас пызан вылӧ да мӧд пурт дорышӧн сотыштлісны воча дорыш.
Ӧтчыд батьлӧн пуртыс джуджыда пиньӧсьтіс вит пурт, а квайтӧдӧс орӧдіс тышкӧдзыс.
Сэки ме гӧгӧрвои, мыйла бать миянӧс стрӧжитіс ассьыс пуртъяссӧ вӧрӧдӧмысь.
Сэки ме гӧгӧрвои, мый батьлӧн стенын ӧшалысь пуртъясыс абу сӧмын «кыйсян», «начкысян», «уджалан», «вӧчасян», но и «ас пуртъяс», «бать пуртъяс», «нима пуртъяс».
Сэки коркӧ сельпо магазинад и вайисны жугавтӧм стӧканъястӧ.
Оз пӧ жугавны, кӧть стенмӧ швачкы...
Мужикъяс сарапана радиоысь юӧрлы эз эскыны:
— Бабалысь пӧ тай кывзы да мӧдарӧ вӧч, важ йӧз шулӧмаӧсь.
Быд рытпуканін, быд юанінын кутісны швачкыны джоджӧ, стенмӧ, матичӧ, пач пельӧсӧ жугавтӧм стӧканъястӧ.
— Стеклӧ кӧ ӧд, жугалас жӧ!
— Аттӧ, сӧтанаыд!
— Ноко, ме видла!
— Бабатӧ видлав, час ме бӧръяысь!..
Кузь рытъясӧн «стӧканасисны» лыбзьӧм мужикъяс, быттьӧ кыз удж вӧчисны.
Кодсюрӧ, гашкӧ и, уджалігас сідзсӧ эз пӧсьӧдчывны...
Унаӧн эськӧ сэсся вежон-мӧд мысти эновтчисны, но вӧлӧмаӧсь на чорыдъяс да кывйӧ сетчытӧмъяс.
Он тай песовт коми мужиктӧ.
Кодлыкӧ и пасьмунӧма сэсся жугавтӧм стӧканыд.
Сявкнитчӧма-жулльысьӧма посни чирйӧдз, стеклӧ пызьӧдз.
— О!
Абу тай мӧмӧтъяс вӧлӧмаӧсь важ йӧзыд!
Бара на миян ног лоис, эз бабаяс серти!
Сэсся и выль вынӧн-азымӧн ӧддзисны швачйӧдлыны стӧканъястӧ.
Мед не сӧмын бабаяслы, но и эскытӧм ёртъяслы петкӧдлыны, мый бур сьӧлӧмӧн жугӧдны позьӧ быдтор.
Кык-ӧ-куим тӧлысьӧн сюрисны жугавтӧм стӧканъясысь рыжинъяс.
Кужысь киясӧн жбыргӧм дивӧяс кутісны сявкйысьны быд мӧд шыбитӧмысь.
Бабаяс эз удитны газет вылӧ еджыд пызьсӧ наысь чукӧртны.
Уна и «бур кыв» сюрліс насянь «сюра-тошка выжывъяслы».
Во мысти сиктын татшӧм стӧканъясыс колины сӧмын ӧткӧн олысь стрӧг нывбабаяс дорын, кодъяс юысьясӧс гортас эз ёна сибӧдлыны.
А мужикъяслы весь эз овсьы.
Мужиклы ӧд колӧ вужйӧдзыс пырны, быдторйысь туй пом корсьны, Аристотельӧн кӧ — Первопричинасӧ.
Кодкӧ кыськӧ и лыддьӧма ли тӧдмалӧма, мый жугавтӧм стӧкансӧ вӧчны тшӧктӧма ачыс Ӧсип Сталин, мед позис новлӧдлыны галипе зептын да фронтовӧй сё граммтӧ юыштны быд здук.
Стеклӧыс пӧ сідз и шусьӧ «сталинит».
Сӧмын пӧ тай лыйлӧмаӧсь вӧчысьяссӧ, Сталин кыв серти жӧ.
Галипе зептас пӧ сылӧн ӧтчыд жугалӧма стӧканыд да.
Дерт, таысь скӧрман: гач зептыд — абу пинжак зеп, вермас мыйкӧ и не сійӧ вундасьны...
Справочникъясӧ пырӧмаӧсь мужикъяс.
Сэтысь нин тӧдмалӧмаӧсь, мый жугавтӧм стеклӧыс кызвыннас збыль уна нӧйтӧм-швачкӧм-уськӧдӧм лэптӧ.
Но!
Дзик ӧти рыж чут вӧлӧма жугавтӧм стеклӧад.
Рочӧн пӧ шусьӧ «<rus>точка напряжённости</rus>» ли, «<rus>точка натяжения</rus>» ли, комиӧн кӧ «зэлӧдчӧ, «поньӧд»-ӧ, гашкӧ, лоӧ.
Сійӧ чутыс пӧ и кутӧ-зэлӧдӧ стӧкан дорышъястӧ и бронируйтӧм стеклӧястӧ.
Ас машинаас бронируйтӧм стеклӧ йылысь на тӧждысьӧма Сталиныд, матере сылы стӧканыд дай фронтвывса сё граммыд.
А зэлӧдысь чутыс, коді вынсӧ да чорыдсӧ сетӧ, медся рыжиныс пӧ и эм.
Асьсӧ сійӧс колӧ вӧлӧм ёна видзны да сайӧдны.
Сэтчӧ кӧ муртса инмыштан, чӧс пезин моз чеччыштас да изас ставнас стеклӧсӧ.
Ӧдйӧ жугласисны жугавтӧм стӧканъяс.
Сы бӧрти во кызь мысти сӧмын веськаліс киам вунлӧмкодь нин дивӧыд.
Нелямын лун батьлы тырис.
Ловсӧ коллим.
Тасьті-пань, дерт, чукӧртлісны рӧдвужысь да суседысь.
Пемыд войнас нин кухняын ӧтнам пукалігмоз восьті водка доз.
Ен ув пельӧсса поднос вылысь лэпті кымыньтӧм стӧкан.
Сувтӧді ныр улӧ.
Нюжӧдчи мӧдла, мед и батьлы кисьтыштны.
Дӧрӧм бӧждорӧн павкнитсис стӧкантӧ.
Усис джоджӧ.
Сявкмуніс стӧканыд еджыд пызьӧн джодж пасьтала.
Рыж чут вылас, трасича! веськалӧма.
Бать дырйи котырным зумыд вӧлі.
Бать ачыс поньӧднас и кутӧднас вӧлі.
Ниа пызан плака кодь.
Гӧтыра-нылаыс — перевединаяс.
Нёль пиӧс сувтӧдіс нёль топыд пызан кок пыдди.
Нёль моньӧн-тасӧн йитіс горувтіыс.
Быттьӧ и зумыда сувтім кок вылӧ.
Жугавтӧм вылӧ.
Нэм кежлӧ.
Сӧмын поньӧдсӧ-кутӧдсӧ тай колӧма ёна видзны.
Эг чайтӧй, мый миян жугавтӧм котырлӧн рыж чутыс бать сьӧлӧмын вӧлӧма.
Да ӧд кысь тӧдан, кӧні рыжиныс, кытчӧдз стӧканыд сы вылӧ оз усь.
==3. ЕДЖЫД ВӦЛА КАД
{О. Уляшев @ Пышъялысь @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 150-155}
ПЫШЪЯЛЫСЬ
Вась Миколай вӧрысь локтӧмсянь коймӧд лун ветлӧдліс зумыш.
Киас некутшӧм удж эз ӧшйы.
Весиг гӧтырӧн ломтӧм жар пывсяныс эз отсав: Миколай дышпырысь шлуп-шлапкерис корӧсьӧн, эз весиг мыссьы, киськасис да петіс пӧварняӧ.
Дыр пукаліс юрсӧ лэдзӧмӧн.
Мыш кузяыс йирмӧг визлавны кутіс да, вӧлисти гӧгӧрвоис пасьтасьны.
Гортас кайис пывсянсьыс.
Юрсисӧ эз сынышт ни ки чышкӧдсӧ пельпом вывсьыс тувйӧ эз ӧшӧд, сідз и пуксис пызан сайӧ: «Вай послебаннӧйсӧ.»
Гӧтыр, кыв ни джын, вайис еджыд доз.
Мӧдӧс на Миколай корис да юис.
Чӧла, стӧкан бӧрся стӧкан.
Петіс ывлаӧ куритчыны.
Гӧтыр видзӧдіс мужикыслӧн сингӧгӧрса лӧзъяс вылас, но нинӧм эз юась: письтас коркӧ да, ачыс висьтасяс.
Комын во ӧтлаад олігӧн сёрни оз ков, сідз гӧгӧрвоан.
Вась Миколай матӧ кызь вит во прӧмысловикӧн.
Вӧрад быдторйыс овлӧ.
Тшӧкыдджыка волывліс мудз, да пывсян бӧрын варовмывліс, небзьывліс.
Воліс и скӧрӧн, кор мыйкӧ эз артмывлы.
Но татшӧмнас гежӧда Миколайсӧ бабаыс аддзывліс.
Тӧлысь эз волы гортас Вась Миколай, тӧв кежлӧ лӧсьӧдчис.
Неыджыд Косьтан ю пӧлӧн сылӧн сулаліс куим керка.
Колӧ вӧлі быд керкаӧ разӧдны припасъяс: шыдӧс, сукар, пуля-порок, кос яй да картупель...
Сэсся горув керка дорас выль пывсян лэптіс.
Лым пиад собалӧмъяс бӧрад добра! — пывсяныд.
Ещӧ ӧтчыд шуис Миколай кайлыны вылыс керкаӧдз, нуны ӧттор-мӧдтор.
Шонді петтӧдз на чеччис, пузьӧдіс тшай, паньыштіс тӧрытъя юква коляс, чукӧстіс понсӧ, нопъясис да петіс туйӧ.
Вирсов бура тӧдіс вӧрсӧ.
Унаысь таладорын вӧравліс, чери кыйны катліс Косьтан да Вуква юяс кузя.
Весиг вит во «кӧзяин» вылӧ уджалӧм абу вуштӧма паметьсьыс тӧдса пасъяссӧ да ордымъяссӧ.
abu
abu
Йӧйталіс, дерт.
Эз ков тадзи вӧчнысӧ.
Но ӧні сёр нин.
Мый лоны — лои.
Сӧмын ментъяслы оз ков сетчыны.
Ӧні ловйӧн кӧ сюран, став лӧгсӧ сы вылӧ койыштасны, ассьыныс узьтӧм войяссӧ, и зыртӧм кокъяссӧ, и полӧмсӧ казьтыштасны.
Колӧ жӧ вӧлі тайӧ старукасӧ тотшкыны!
И босьтнысӧ ӧд пӧрысь вижляыслӧн нинӧм эз вӧв.
Вина чекушка да тубрасын кызь шайт.
Но, тыдалӧ, вӧляыс да винаыс юрсӧ кольмӧдісны.
Гортӧдзыс кӧ воис, гашкӧ и, сайкалыштіс.
Гӧтрасис эськӧ чигъя баба вылӧ...
Но сконъясис...
Гортас воис пышъялысьӧн нин.
Весиг ай-мамсӧ эз аддзывлы, чуланысь босьтіс централка, перйис батьыс дзебасысь мелко, нопйӧ чӧвтіс вит пачка патрон, пара нянь тупӧсь, сакар, пара тшай пачка, тувкнитіс дзоля воксӧ морӧсас:
«Тэ менӧ эн аддзывлы.
Гӧгӧрвоин?»
Мӧдыс сӧмын довкнитіс юрнас.
Та дыра кежлӧ и воліс гортас Вирсов.
Воысь дыр нин дзебсясьӧ вӧрын.
Ментъяс эськӧ вӧтлысьӧны, но пармаыд паськыд.
Ӧтчыд сӧмын бӧж вылас топыда пуксьывлісны.
Куимӧн вӧліны.
Понъяӧсь.
Автоматъясаӧсь.
Муртса эз сюр сэки.
Лэччис Вуква дорӧ.
Мӧдлапӧлас вуграсис мужик.
Джинсыа, прӧстӧй дӧрӧма.
Дерт, абу татчӧс мужикъяс кодь, но код тӧдас, гашкӧ и, карса гӧсьт отпускалӧ.
Матыстчис Вирсов береглань, кӧсйис нянь корыштны, но кустъяс пиысь ещӧ кыкӧн петісны, понйӧн.
Казялӧмаӧсь.
Горӧдчисны.
Вирсов шыбитчис вӧрӧ.
Гутшнитіс автомат.
Выліті мунісны пуляясыс.
«Повзьӧдлӧны на,» — такӧдыштіс асьсӧ Вирсов.
Кайис яг нӧрыс вылӧ да видзӧдліс бӧрлань.
Пуяс костті лӧсьыда тыдаліс, кыдз ментъяс вуджисны юсӧ, видз вылын шыбитчисны кыв-мӧдӧн да торйӧдчисны.
Шӧрсаыс усьнитіс понсӧ.
Вирсовлӧн кӧдзавліс морӧспань улыс: «Понйыс кӧ суас, труба».
Пон кайис ыджыда чеччалӧмӧн, дзик кӧин кодь, сӧмын гӧныс пемыдджык.
Вирсов уськӧдчис нитш вылӧ, тэрмасьӧмӧн кыйис мелко стволнас пон мыгӧрсӧ да небыдика личкыштіс спускӧвӧй крючок вылас.
Татшнитіс винтовка, сьӧла моз шпоркнитіс пуля.
Пон сангысис нырнас муӧ да куим-ӧ-нёльысь лявӧстіс.
«Эк!
Раниті буракӧ сӧмын.
Но мед.
Талӧн ме бӧрся вӧтлыссис».
Душ-мӧдысь сяркнитіс на бӧрас, но понтӧг та пасьта вӧрсьыд ӧти морттӧ ӧдвакӧ аддзан...
Тӧвбыд Вирсов ветлӧдліс вӧр керкаясӧд.
Сёян тырмис.
Вӧралысьяслӧн запасъяс вылын не ӧти мортлы позьӧ овны.
Сюрліс лыйны и пӧтка, весиг кодсюрӧлы керкаас на кольліс сёянсьыс вештысигмоз.
Дерт, вермис кыйсьысь шӧрӧ веськавны, но коді сійӧс ӧні тӧдас?
Тош быдтіс, босьталіс ӧтилаысь да мӧдлаысь шоныд паськӧм, лызь.
Оз кӧ земляк паныдась, век нин позяс ылалӧм вӧралысьӧн висьтасьны.
Сідз тӧлыс и колис.
Тулысланьыс кокньӧдыштіс.
Воис гожӧм.
Корсьӧмысь, дерт, эз эновтчыны, но дышпырысь нин, кӧнкӧ, корсьӧны.
Гожӧм шӧрланьыс Вирсов овмӧдчис Сизим козъяӧ, век нин йӧз син водзысь бокын.
Вӧчис землянка, гӧгӧрыс кодйис траншея да ячейкаяс.
Армияыд тай мыйсюрӧ сетӧма жӧ.
Видлы ӧні босьтны!
Мӧд луннас Вась Миколай воис вылыс керкаӧдз рытгорув.
Кодкӧ неважӧн на волӧма.
Бипур бокын тушонка банкаяс туплясьӧны.
Пӧварняысь бур моздор пес сотӧмаӧсь.
«Роч, буракӧ, водзӧстӧ абу гӧгӧрвоӧма керавны».
Керкаӧ пырис да, юрсиыс сувтіс: кодкӧ петкӧдӧма став припассӧ.
Мешӧк кос нянь, кос яй, кос картупель, пызь мешӧк...
Вась Миколай видзӧдліс тыртӧм джаджйӧ, пуксис лабич вылӧ да сьӧдасьмӧныс матькис.
«Эмӧсь жӧ кузь киа йӧзыд.
Да ӧд ӧнія кадӧ кос нянь он жӧ гусяв, сё едреналять!?
Дзикӧдз яндзимсӧ йӧзыс воштӧмаӧсь!»
Тшамъяыс кушмӧма жӧ, но вӧчны нинӧм.
Ломтіс пач, пуис шыд, сёйис, вердіс понсӧ да водіс узьны.
Войнас садьмӧдіс понлӧн лёкысь увтӧмыс.
«Мый нӧ жангӧ!»
— горӧдыштіс керкасянь да петіс ывлаӧ.
Пон сулаліс керкасянь метра кызь ылнаын да камгис-увтіс вӧрӧ, корсюрӧ эрышталӧмӧн.
«Ош ли, морт ли», — бергӧдчис Миколайлӧн юрас.
Котӧрӧн пыравліс керкаас, кыкнан стволас сюйис пуляа патрон, горӧдіс пон увтанінлань: «Код машкадилӧ ветлӧ?!»
Вӧрсянь воча горӧдісны: «Дыр узян, кӧзяин!»
— «Мый он чукӧстчы?
Лыйи кӧ нӧ?»
Миколай ӧлӧдіс понсӧ.
Пон лӧнис, но дыр на мурӧсталіс воысь морт вылӧ.
Миколай лӧдсаліс пачсӧ, шонтіс тшай да шыд.
Эз юась нинӧм воысь мортлысь, сӧмын сюся синмаліс.
Ковмас кӧ, висьтасяс.
Морт висьтасьны эз тэрмась.
Шуис сӧмын, мый коксӧ мургыльтіс.
Тошка.
Няйтыс чужӧм вылас тшупӧда.
Паськӧмыс, буракӧ, вылас сісьмыны заводитӧма.
Абу кыйсьысь кодь.
Вошӧм мортӧн он жӧ шу.
Татшӧм сувтса синматӧ кӧть изъялӧмӧн ваӧ шыбит, шегсьыс пыдӧ оз вӧй.
Шуйга кокыс вель ыджыда пыктӧма.
Миколай шонтіс ва, кыскыштіс кок лапасӧ воӧм мортлысь, да майтӧга ваӧн зыралӧм бӧрын зэлыда тӧбис важ дӧрӧмӧн.
Гӧсьт сёйис бурпӧт да нюжӧдчис нар вылӧ.
Ёна мудзӧма, весиг шкорӧбтывлӧ.
Зато Миколайлы эз узьсьы.
Сійӧ дыр пукаліс пызан сайын, куритчис.
«Вежаягысь кӧ Вирсовыс и эм-а.
Во гӧгӧр кыйны оз вермыны.
А сійӧ со мый вӧчӧ, керкаяс ректӧ.
Кӧртавны колӧ да лэччӧдны.
Да ӧд ылын.
Матайтчан».
Узьысь мыйкӧ нурбыльтіс унйывсьыс, шеныштіс кинас.
Киыс ӧшӧдчис нар вывсянь.
Килутшас домино тшалак вылын кодь вит чут.
Сой лыясыс вӧсниӧсь, кимышкас лӧзалӧны сӧнъясыс.
Челядь.
Он и чайт, мый татшӧм киясӧн позьӧ лёк вӧчны.
Но пӧдтіс жальсӧ Миколай.
Асывводзнас садьмис Вирсов кияссӧ песлалӧмысь.
Дыр эз вермы нинӧм гӧгӧрвоны.
Узьлытӧм войяс да кык сутки чӧж кокнас маитчӧм бӧрад ылӧдлӧма онялысь керкаыд, небзьӧдӧма лысьӧмсӧ, ланьтӧдӧма полӧмсӧ.
Кӧсйис мынтӧдчыны Вирсов, но сёр нин.
«Ок тэ, сука! — сӧмын и артмис сылӧн, — ме тэ дорӧ морт дорӧ моз, а тэ!?.»
— «Морт дорӧ моз кӧ локтін, керкасӧ эн ректы».
— «Ме ректі?
Сӧмын локті да!»
— «Чеччы, эн тшӧкӧлдывайт».
— «Ог.
Тадз и кута куйлыны».
«Чеччы.
Пезьгӧда да, морт оз тӧдлы».
Ковмис Вирсовлы чеччыны.
«Кӧн пиштшальыд?»
— «Ме ружьетӧм».
— «Эн ылӧдлы.
Висьталісны, кык стволӧн пӧ ветлан».
Ковмис петкӧдлыны.
Миколай босьтіс вужля улӧ сюйыштӧм мелко да двустволка, тасаліс керкасӧ, нопъясис, да найӧ мӧдӧдчисны горув керкалань.
abu
abu
Кӧрталӧм кияснад да доймысь кокнад он ӧддзы.
Ковмис лэччыны горув керкаӧдз матӧ нёль сутки.
Кадысь кадӧ Миколай разьлывліс Вирсовлысь кияссӧ, мед вирыс оз сувт.
Кык вой узисны ноддя бокын мыш на мыш, ӧти вой — шӧр керкаын.
Кодкӧ и сэн удитӧма пакӧститны: теш туйӧ сёянысь кольӧма сӧмын сов чуман.
«Тайӧ, шу, абу жӧ тэнад уджыс?»
— «Тэнад чӧс туйӧ, меся, эг на волы да, курва!»
abu
— «Час, волам да, сэн петкӧдласны, коді курваыс».
Вирсов сӧмын герчнитіс пиньнас.
Горув керка дорысь Вась Миколай виччысьтӧг суис куим оперӧс.
Асывнас кӧсйӧны нин вӧлӧм водзӧ мунны.
Миколайӧс недыр юасисны, кыдз-мый пышъялысьӧс кутӧма, сэсся ӧти на пиысь, капитанӧн висьтасис, тапкӧдыштіс пельпомас: «Кыйсьысь вылӧ и звер локтӧ».
Выль пывсянын бурпӧт пывсьӧм бӧрын небзьӧм-личӧдчӧм оперъяс кӧзяинкӧд сёр войӧдз пукалісны пызан сайын, юисны сук тшай.
Дзебасысь Вась Миколай перйис водкатор.
Сюрис доз и гӧсьтъяслӧн.
Ёнджыкасӧ Миколайкӧд капитан сёрнитіс, ёртъясыс чӧвджыкӧсь вӧлісны.
«Но, ӧні виччысь, Николай Васильевич, медаль либӧ орден.
Лазъяд кӧть ӧні розьсӧ вӧч.
abu
Ошъясыд асьныс кутасны чӧс туй вылад, лапаяссӧ лэптӧмӧн, петны».
— «Узьысьтӧ кӧртавны — абу ыджыд геройство,» — яндысьыштӧмӧн нурбыльтіс Миколай.
Эз быттьӧ лӧсьыд ло Вирсов водзын.
Выль кытш вӧчигӧн кӧзяин кисьтіс кружка пыдӧсӧ водка да сетіс пышъялысьлы.
«Эн сет, аслыным этша, а жуликӧс юкталан,» — ӧлӧдіс капитан.
«Мед пывсян бӧрас юыштас.
Сэсся, гашкӧ, мыйдыра оз видлы».
Вирсов юис, исыштіс кабырсӧ да сӧдзӧдіс: «Мый?
Сӧвесьтыд йирӧ?
Пета да, аддзысьлам на».
Миколайлы парскисны пышъялысьлӧн кывъясыс:
«Мортлы моз вина кисьті, а ещӧ и грӧзитчӧ.
Аттьӧ шу, мый керкаясӧс ректӧмсьыд плешкад пуляӧн эг дзенгы».
— «Кутшӧм керкаяс ректіс?»
— «Вылыс керкаясысь став тӧвся припассӧ петкӧдӧма кушӧдз».
— «Вӧр керъяссьыд шуан?»
— «Да.
Арбыд катлі, верма ли, ог ли».
— «Сійӧс ӧд ми петкӧдлім».
Миколай гӧгӧрвотӧма видзӧдліс оперъяс вылӧ: «Кыдзи ті?»
— «А сідзи.
Мед этайӧ жуликыс эз тшӧгӧдчы».
— «Ті?..
Ме арбыд катлі...
Вермытӧм кокӧн...» — некыдз на эз вермы гӧгӧрвоны Миколай.
«Хе-хе-хе, тэ ӧд пара йӧра уськӧдан да, бара на припасыд лоӧ», — не кад вылӧ шмонитіс гажмыштӧм капитан.
Вась Миколай кыпӧдчывліс, сэсся сьӧкыда бӧр пуксис лабич вылӧ да лӧня шуис: «Петӧй керкасьыс, мед дукныд тані эз вӧв».
— «Пывсян бӧрын ӧд он жӧ ывлаӧ вӧтлы», — век на шмоньвыв вуджӧдны зілис капитан.
Вась Миколай шуркнитіс пызан вылысь вина кружкасӧ капитанлы чужӧмас да равӧстіс: «Шеть татысь, мися!!!»
Капитан вувтіс* Миколай вылӧ.
* Вувтны — лёкысь код вылӧ кӧ уськӧдчыны, тышӧ пырны.
Оперъяс уськӧдчисны дорйысьны.
А Вирсов пукаліс нар вылын, пыді пельӧсын, да вак-вакӧн сераліс.
А мый ещӧ колис сылы вӧчны?
{О. Уляшев @ Ковбой @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 155-159}
КОВБОЙ
Васька Стибловлӧн локтӧм йылысь сиктын кывлісны воӧмӧн тшӧтш.
Челядь-гавезлы Ыджыд лун кодь сылӧн воӧмыс.
— Кывлін, Ковбой пӧ локтӧма?
— Збыль?
— Ылӧдчыны, буракӧ, ог кут.
— Ковмас талун клубӧ ветлыны: мый нин Питирас олӧны?
— Бара на мыйкӧ висьталас.
Школаӧ пыригӧн Васька шулӧма: «Куим лун пӧ школаас ветла да моракӧ муна».
Куим лун нюжаліс сизим воӧдз.
Нёльӧд классын куим во пукалӧм бӧрын Васька муніс школаысь.
Мамыслӧн мотик кӧсйысьӧм ни батьыслӧн паськыд тасмаыс эз вермыны песовтны детинаӧс.
Вежон дзебсясис Пастук Веня дорын, сэсся мам-батьыс корсисны да небзьӧдчисны.
Во гӧгӧр вӧзйисны Васькаӧс совхозӧ уджавны, но начальство пыксис.
Васькалы, ӧти кӧ, дас квайтыс эз на тыр, а мӧд кӧ, оран голяа, сартас кодь ки-кока, сійӧ ӧдвакӧ шогмис кутшӧмкӧ сьӧкыд удж вылӧ.
Ещӧ на эськӧ мытарствуйтіс Васька, эз кӧ босьт сійӧс отсасьны Пастук Веня.
Тӧлысь мысти медводдза удждон вылас ньӧбис паськыд доръяса шляпа, кутшӧмӧс тай индеецъяс йылысь кинояс вылад новлӧны еджыд йӧзыс.
Быд рыт тшапа лэптӧм ныра рӧдтывліс Васька сикт кузя аслас Земляника вӧв вылын конюшнялань.
abu
Тыртӧм ноп моз бутъяліс ӧтарӧ-мӧдарӧ.
Шляпаыс кымыныськӧ и лэччывліс тшӧкаӧдзыс.
Но аслыс Васька кажитчис зэв нин пелькӧн да вынйӧраӧн.
Теш туйӧ сетӧм Ковбой нимсӧ примитіс да тӧдтӧм йӧзкӧд паныдасигӧн чургӧдліс кос йӧн кодь кисӧ: «Ковбой».
Олӧмыс крута вежсис дас сизим арӧсын.
Гожӧмнас локтісны стройотрядӧн питерса студентъяс.
А кӧн студентъяс, сэн и студенткаяс, гитара да гаж.
Овмӧдісны дась нянь сёйысьясӧс эновтӧм Малань керка пӧлӧ.
Казяліс пампасъясын ёсьтӧм синнас Васька на пиысь веж юрсиа нылӧс.
Сьӧлӧмыс вӧрзис.
Тӧлысь джын бротьяліс Ковбой аслас мерлина вылын студентъяслӧн ӧшинь увті.
Терпенньӧыс быри.
Зэвтіс сэсся ӧти гажа рытӧ чинӧм, но дӧмастӧм школьнӧй гач.
Пасьталіс батьыслысь гӧрд дӧрӧм.
Ыджыдджык эськӧ: воротниксьыс голяыс чурвидзӧ сийӧсын додь вож моз, но видзӧдчан водзын бергӧдчис да ёна нин мичаӧн аслыс кажитчис.
Шогмана.
Оз нин нылыд сэсся бокӧ видзӧдлы.
Не на бара киссьӧм пидзӧса джынса роталь-студентъясыд.
Мыськис кисӧ Васька, весиг пеляс кӧтӧдӧм чуньнас гудйысьыштіс.
Балябӧж вылас шляпасӧ ӧшӧдыштіс да муніс веж юрсиа нывлысь юрсӧ кольмӧдны, сьӧлӧмсӧ косьтыны.
Локтіс.
abu
abu
Виччысьыштіс кильчӧ вылын, оз-ӧ пет нылыс, оз-ӧ кыв том зонлысь сьӧлӧм тіпкӧмсӧ?
Весьшӧрӧ.
Керкаын бриньӧдчисны гитараӧн, вензисны, сералісны.
Петысь ни пырысь некод эз ло.
Ковмис Васькалы аслыс пырны.
Ныв-зон пукалісны крӧватьяс вылын.
Джоджын, вольсыштӧм газет вылын сулаліс водка доз, жервидзисны кансер банкаяс да сідз-тадз туплясисны шӧралӧм-чеплялӧм нянь кӧрышъяс.
«О-о!
Абориген локтіс!»
Мый сэтшӧмыс аборигеныс Васька эз тӧд, но сьӧрсьыс вайӧм сулеясӧ питшӧгсьыс перйис да пуксис веж юрсиа нывлы воча.
Мый водзӧсӧ вӧлӧма, сиктсаяс тӧдмалісны Васькасянь нин.
Стӧкан джын бӧрын Васька корӧма нылӧс ывлаӧ да дыр жуйявтӧг воссьӧма.
Ныв, дерт, абу петитчӧма: кор на ещӧ татшӧм прамӧй мортыс сюрас, — кӧсйысьӧма петны Васька сайӧ, сійӧ кӧ пемыд сиктсӧ вежас Питерса югыд олӧм вылӧ.
Сідз али мӧд ног сёрниыс вӧлі, но Ковбой совхозысь вежон мысти увӧлитчис да муніс студентъяскӧд.
Сэксянь Ковбой волывліс гортас сӧмын гожӧмъяснас.
Воан луннас жӧ довгывліс клубӧ, пуксьывліс кильчӧ перилӧ вылӧ да куритчис.
Виччысис.
Дыр виччысьны эз ковмывлы.
Том йӧз да челядь йылӧм гӧгӧртлісны.
Киасьлісны Ковбойкӧд.
Кодкӧ, дерт, и шыӧдчысь сюрліс: «Но, мый нин олӧмыс Питирас?»
И Ковбой заводитліс помасьлытӧм висьтъяс.
Воддза волігъясас нин сиктса пемыд йӧз тӧдмалісны, мый Ковбой гӧтрасьӧма ленинградса студенткаыскӧд.
Тесьтыс отсалӧма пырны университетӧ, козьналӧма том зятьыслы дача да <ns>«Вольва»</ns>.
Мый олӧны Ковбой гозъя аминь бура, кургӧны лун-лун, Наталья Ивановна пӧ (бур гӧтырыс) асывъяснас пӧсь кофе вольпасьӧдзыс вайӧ-тотшсьӧдӧ.
Кодкӧ паметя йӧз пиысь эськӧ шуліс жӧ: веж юрсиа нывсӧ пӧ эз ӧмӧй Катяӧн шуны?
Но Ковбой сы вылӧ сэтшӧма бугжыльтчывліс: «От, вля, неужели менам гӧтырлысь нимсӧ тэ бурджыка тӧдан?»
Ковмис бур паметялы лӧньны, нурбыльтіс сӧмын: «Гашкӧ пӧ, и Наташа вӧлі да...»
— «Но вот и чӧв ов, эн сюйсьы, он кӧ тӧд».
И талун локтіс Ковбой клубӧ.
Еджыд дӧрӧма, сьӧд регата, одеколонас, тыдалӧ, суныштлӧма. Клубсьыс дуксӧ вежонӧн он вӧтлы, кӧть ӧшинь-ӧдзӧс ставнас восьты.
Дерт, пыралас кӧ татшӧм важиник клубад.
Пукаліс, куритчис, виччысис.
Локтісны, киасисны Ковбойкӧд: «Но мый?
Кыдз олан?
Мый вӧчлан?
Мый нин Питирас керсьӧ?»
Ковбой перйис «Мальборо» пачка.
Тэрмасьтӧг пестысис, чӧсмасьӧмӧн кыскис тшынсӧ, нырӧдыс лэдзис вӧсньыдик руӧн.
Дышпырысь видзӧдліс юалысьяс вылӧ.
Шпыньмуніс. «Питерыд?
Питерыд сулалӧ.
Смольнӧй сулалӧ и.
Быд асыв ӧшиньӧд видзӧдла: местаас абу?
А мый мор сыкӧд и лоас?
Да кӧть и пӧрӧ, выльысь лэптасны».
Коставліс Ковбой, путнитіс чигарканас да содтіс: «Пока ме ловъя».
«А тэ нӧ стрӧитель али мый?» — юаліс кутшӧмкӧ няйт чужӧма кӧмтӧм кока детинка.
«Хха!
Но тэ и лӧсыштін!
Ме — стрӧитель!?»
Ковбой довкйӧдлыштіс юрнас: но и но пӧ, эмӧсь жӧ татшӧм пес поткӧдлан черъясыс.
«Хха!
Ме кодь стрӧительыд этша.
Став Питерыс менам то кӧні!»
Ковбой шамыртіс лежнӧг йыв ыджда кабырсӧ, матыстіс детиналы ныр улас.
Детина саймовтчис йӧз мыш сайӧ.
Да-а.
Код нӧ думыштны вермис, мый Ковбой коркӧ та ыджда мортӧдз волас?
Помалӧма университетсӧ.
Ӧні кыз деньга ки пырыс сысъялӧ-лэдзӧ.
Питерсӧ ставнас кутӧ.
Телохранительяс, бабаяс...
Ментъяс радӧсь отсавны, да оз на быдӧнӧс сибӧд.
Дзик нин пӧ эськӧ дышӧдӧма да.
Кӧть и ньӧбас эськӧ кык судта дача сяма керка ас сиктас да овмӧдчас татчӧ.
Но ӧд бара жӧ, став ладыс дзугсяс Питерас.
Да и оз лэдзны муннысӧ.
Аддзасны быдлаысь.
Компаньёнъясыслӧн киыс кузь.
«Да, Ковбой, сьӧкыд олӧмыд, — шпыньмуніс орччӧн сулалысь Опонь Коля.
— Кыдз сӧмын татшӧм олӧмтӧ гӧтырыд терпитӧ».
«Менӧ?
Кыдз ме сійӧс та дырасӧ терпита, шу».
«Мый нӧ, оз кывзысь?
Али кофетӧ вольпасяд оз нин вай?»
Ковбой эз казяв Колялысь шпыннялӧмсӧ: «Дзикӧдз этшсӧ воштӧма.
Коркӧ гортӧ локті да, этатшӧм абача сэні».
Ковбой довкнитіс юрнас Опонь Колялань.
«Но ме скӧрми сэки.
Ак, меся, скӧтина, ме тэнӧ велӧда дорын узьлыны.
А абачаыс ме вылӧ вувтіс.
Но ме сійӧс и жбоньӧді.
Вля!
Мый ки улӧ сюрис, сійӧн и лӧсйи.
Ӧшиньӧд шыбиті.
Жаль, мӧд судтасянь».
«А сэсся мый вӧлі», — тэрмӧдлӧ кодкӧ челядь пиысь.
«Мый... мый...
Локтісны аскинас куимӧн.
Пистолетаӧсь...
Ок и лыйсьыштім.
Ставсӧ тотшкӧді.
Но менсьым шкапъясӧс, и пылесосӧс, и холодильникӧс рузьӧдлісны.
Ставсӧ ковмис выльысь ньӧбавны».
— «А гӧтыртӧ мый вӧчин таысь?»
— «Галинаӧс сітанас чужъялі, нахрен мен сэтшӧм гӧтырыс.
Ме сайӧ быдӧн мунас, шутьӧкт сӧмын.
Тӧдӧны ӧд, коді ме».
— «А коді нӧ сійӧ Галинаыс?»
— «Но, он, дерт, тӧд: студенткаыс тай тані вӧлі, гӧтырӧй».
— «Эз али мый Наташа вӧв?»
— «Ачыд тэ Наташа.
Сэсся аслам гӧтырлысь нимсӧ, дерт, ог тӧд», — дӧзмис Ковбой.
Чӧв олыштіс.
Печиктіс гожся рӧмыдас чигаркасӧ:
«Но ладнӧ.
Мунны колӧ.
Куим вой узьтӧм».
Ковбой вошис битӧм керкаяс сайӧ.
Клуб игнасис.
Йӧз вочасӧн разӧдчисны.
Кильчӧ вылӧ колис морт куим-ӧ-нёль.
«Да-а, — ышловзис кодкӧ челядь пӧвстысь.
— Олӧны йӧзыс.
Став Питирсӧ киад кутны...»
Опонь Коля чеччыштіс кильчӧ перилӧ вылысь, шпыньмуніс, лэдзис детиналысь бейсболкасӧ ныр вылӧдзыс: «Йӧй на тэ, Ваньчик.
Ковбойыс Питерсӧ весиг телевизор пыр на эз аддзывлы.
Мун гортад, ковбой, коктӧ мыськы, ывлаась да вод узьны».
— «А кытысь нӧ ставсӧ тӧдӧ: Смольнӧйяссӧ?»
abu
— «Смольнӧйтӧ и ме тӧда.
Фотояс серти.
Лесозаводын олӧ, важ керка пӧлын.
Гӧтыр пыддиыс Пушка каньӧс видзӧ».
Опонь Коль чеччыштіс пос помӧ, гораа сульсис кильчӧ бокӧ да мӧдӧдчис гортланьыс.
{О. Уляшев @ Пӧдруга @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 159-163}
ПӦДРУГА
Володь локтіс карӧ шойччыны.
Сійӧ тай нэмыс сідз: кодлы мый оз тырмы.
Карса сиктӧ мунӧ, сиктсаӧс карӧ кыскӧ.
Ӧтилы колӧ чӧв-лӧнь да пожӧм сир дук, мӧдлы — зык-шум да паськыд гаж, да мед некутшӧм тӧдса аскинас эз шу: «Вот пӧ тай, яндысьтӧм син, бара тӧрыт потшӧсысь вит прасла кисьтӧмыд да стынӧс юрнад пӧрӧдӧмыд.
Абу али мый яндзим?»
Яндзим.
Кыдз нӧ абу яндзим?
Кӧть му пырыс мунан, лэдзас кӧ муыс.
Сійӧн Володь и локтіс.
Босьтіс дыр нин чӧжӧм да гӧтырысь дзеблалӧм сьӧмсӧ, пуксис пӧпутка вылӧ, и карын нин тшолкӧдӧ ки вомлӧс сода каблукъяснас жуялӧм асфальт кузя.
Выль тюпеняс тӧлысь водз каблукъяс содтіс.
Пельпом и рожа эськӧ шогмӧ, кӧть ӧні телевизорӧ, но тушанас гырысьджык чой-вок удзӧдӧмаӧсь, абу удайтчӧма.
Весиг вокыс, двӧйни пӧв сылӧн, ыджыдджык кык сантиметрӧн.
Армияӧ ветліс и быдсӧн, а Володьӧс эз босьтны: быдмышт пӧ, да кӧть десантӧ босьтам.
Но и забеднӧ вӧлі сэки.
Локтіс гортас военкоматысь, батьыс юасьӧ: «Но мый, босьтӧны?»
Володь муртса кӧм пӧвнас эз лый сылы (самӧй пӧрччысьӧ вӧлі): «Босьтасны кытчӧкӧ: количество йывсьыс думайтӧмыд, а качествосӧ вунӧдӧмыд да!»
Сэксянь и кутісны шуны сійӧс первой Кол-во Володьӧн, сэсся Колволодьӧн.
Да.
А карад нывъясыд, ачыд тӧдан, бур вердаса вӧв мам кодьӧсь, дзоля вылад оз и видзӧдлыны.
Чиганитчӧны.
Но мед.
Зато Володь кӧ кӧтны* босьтчас, йӧзыс чуралӧны, оз бара Петросян ков.
* Кӧтны (тані) — сӧрны, гудрасьны, кывберитны.
Оліс карын Володьлӧн друг, Иван.
Кыз зырымсянь ӧтлаын быдмывлісны.
Ӧти парта перечиннӧй пуртӧн вӧлавлісны.
Ӧтлаын школа сад йӧрын доз юлісны, мед выпускнӧй вылын жугыль эз босьт.
Ӧткодь лӧзъяс налы орчча сиктъясын ныласигӧн тэчлісны.
Сэсся олӧмыс разӧдіс: ӧтиыс дас во нин карын, мӧдыс — сиктӧ кольччис.
Гежӧдика гожӧмъяснас аддзысьлӧны, важсӧ казьтывлӧны, выльнас ошйысьӧны.
Кӧть ошйысьнысӧ торъя нинӧмӧн.
Некодыслӧн двореч ни джуджыд мышка креслӧ абу.
Сӧмын дзоля удждонысь йирысь гӧтыръяс да лов-мӧд челядьӧн, кодъяслы сійӧ жӧ удждоныс муртса тырмӧ рушку тыртыштны да сітан сайӧдыштны.
Но паныдасясны да ёна ӧта-мӧдсӧ лыбзьӧдласны.
Иван ошйысьӧ дачаӧн да голякылысь «Запорожецнас».
Володь — кыйӧм-виӧмӧн да пыж-моторнас.
А мый сэсся мужикъяслы колӧ?
Кӧть торйӧдчасны да вежалыштасны ӧта-мӧдыслы, а юигас кыкнанныс озырӧсь да пелькӧсь: чиганлы вӧв пыдди карнан вузалӧны, ки пӧвнас керкаяс разьӧны да тшупӧны.
Век нин кокньӧдыштлӧ лов вылад.
Да и казьтывлантор кольӧ.
Ньӧбис Володь лавкаысь еджыд доз да пиво гоз.
Весиг та понда автобусӧ эз пуксьы, подӧн муніс кар джынсӧ.
Кузь каблукъяснад асфальт дітшкӧдӧмысь кокчӧръяс лыжалісны.
Лифтӧ пыригӧн нин думыштіс, мый Иван вермас не веськавны гортас гожъя луннад.
Иван вӧлі гортас.
«О-о! Володь, друг!»
— «Иван! Сё во!..»
Тапкӧдчыштісны, тувйыштісны ӧта-мӧдӧс бокъясас да, Иван нуӧдіс Володьӧс веськыда кухняас.
Пызан вылын — восьса коньяк доз.
Улас — ещӧ доз-мӧд тыртӧм.
Помъясӧн тырӧм клеёнка вылын — чегъялӧм нянь тупӧсь, гырыся вундалӧм калбас, кык чусмӧм стӧкан да чабралӧм газетъяс.
Иванлӧн чужӧмыс пызанвывса газетъяс кодьыс жӧ нямрасьӧм.
Тӧдчӧ: сьӧлӧмсяньыс нин юӧма.
Володьлы весиг юасьны эз ков, кыдз другыс олӧ.
«Медся бура!» — равӧстіс эськӧ Иван.
Пуксисны.
Иван перйис выль стӧкан, кисьтіс аслыс да Володьлы джынйӧн.
«Но, юам!»
— «Гӧтырыд нӧ?»
— «Курорталӧ челядькӧд».
— «А-а, сійӧн и красуйтчад»
— «Хе-хе, мӧд лун на.
Войдӧрлун колльӧді.
Рытнас гажтӧм лоис да, суседӧс кори.
Тӧрыт сыкӧд жӧ пукалім».
Бырӧдісны коньяктӧ.
Володь лэптіс ассьыс вайӧмсӧ.
Иван ӧтарӧ нимкодясис: «Но, молодеч!
Кӧть волынысӧ гӧгӧрвоӧмыд».
— «Да ме важӧн нин кӧсъя вӧлі.
Вай, меся, шыбита ставсӧ да ветла Иван дорӧ.
Гӧтырлы сідз и шуа век: меся, турун пуктытӧдз Иван дорӧ ветла».
— «Важӧн нин колӧ вӧлі.
Дача вылӧ нуӧдла.
Овмӧсӧс петкӧдла.
Эн на ӧд аддзывлы?»
— «Дась волӧмӧн видзӧдла нин колкозтӧ».
Ветлісны содтысьны.
Володьлӧн кыввор воссьыны кутіс.
«Ок эськӧ, Вань, бура пукалам, но бабаястӧгыд гажтӧм».
— «Володь!
Бабаястӧ?
Кӧть дасӧс вайӧда.
Да вайӧдӧм оз ков: чукӧста кӧ, керкаын бергӧдчыны некӧн лоӧ».
— «Тайӧ тэ, Иван, содтыштін жӧ эськӧ да».
— «Неуна, дерт, содтышті.
Мый миянлы сы мындасьыс?
Кыкыс тырмас».
Володьлы эз вӧв окота петны некытчӧ керкаысь, и бабаяс эз торъя ковны, но сылӧн шмоньсорӧн шуӧм кывъясыс ыззьӧдісны Иванӧс: «Друг мортлы, да мед баба эг корсь?
Айда, ветлам».
— «Кытчӧ?»
— «Ӧтилаӧ».
Петісны ывлаӧ.
Иван мунігмозыс ньӧбис коньяк, розаяс.
«Карсаыд тӧдчӧ, — думыштіс Володь.
— Мен кӧ, матере дай розаясыс, сы пыдди эськӧ ещӧ доз босьтім».
Иван пыртіс Володьӧс кутшӧмкӧ вит судтаа керкаӧ.
Вель дыр звӧнитчис сьӧд клеёнкаӧн эжӧм ӧдзӧсӧ.
Некод шы эз сет.
«Хм.
Абу гортас.
Ветлам мӧдлаӧ».
Но и мӧдлаас абу жӧ вӧлӧм туйсӧ лӧз нойӧн вольсалӧма.
Иван зумыштчис.
Володь кутіс нуӧдчыны: «Ладнӧ, абуӧсь кӧ и абуӧсь.
Мунам, тэ дорын пукалыштам».
Иванлӧн быттьӧ ылӧдлӧма другсӧ лоис, да пыксис: «Заводитім да корсям нин».
Сӧмын сёр рытнас нин мудз да пӧшти палялӧм (кӧть и содтысьыштлыны пӧлысь-мӧдысь) другъяс воисны кар дорышын ӧткӧн сулалысь пу керка дорӧ.
«Тані менам важ пӧдруга олӧ, — шешмуніс Иван.
— Пукалыштам, юыштам, да ме муна, ог кут гартласьны».
Звӧнокӧ кузя личкис, бергӧдчис Володьлань: «Сӧмын эн повзьы, абу дзик тыр сюсь бабаыс».
Дзуркнитіс ӧдзӧс.
Кодкӧ петіс посводзӧ.
«Коді сэн?»
— «Ме, Иван».
— «Ваня», — пыдісянь лолыштісны ӧдзӧс сайын эскытӧг.
«Ме, ме», — серӧктыштіс Иван.
Тэрмасьӧмӧн сяркнитіс ключ.
Иван киняувті Володь аддзис неыджыд тушаа пелькиник нылӧс.
Тшук Володьысь ыджыдджык.
«Ванечка!» — уськӧдчис нылыс Иванлы сывъяс.
«Энлы, энлы, — серӧктыштіс Иван.
— Ме абу ӧтнам.
То менам дзолядырся друг, Володь».
Мынтӧдчис нывлӧн азым киясысь да содтіс: «Ӧтлаын сиктса бус куртлім.
А помнитан, Володь, Домна...
Но-о!
Кыкнан кок вылас тай чотӧ вӧлі...
Коркӧ чипӧс саяс кыйӧдчӧма: тшалакӧн сизьдыштіс балябӧжӧ, чипанъяссӧ котрӧдлӧмысь».
«Помнита, — нюмсермуніс и Володь, — сылысь войнас сэсся изйӧн ӧшиньяссӧ пасьйим».
— «Дерт, йӧйӧсь вӧлім.
Мый дон ӧтка пӧчӧыслы ӧшинь тэчӧмыс сувтіс».
— «Да-а, Митипер-суседыс эз ӧти лун сылысь винасӧ сысъяв».
Тайӧ сёрни-басниӧн пырисны керкаӧ.
Ныв, стӧчджыка кӧ, ар комынъяса нывбаба, нуӧдіс кухняӧ да лӧньӧдыштіс другъясӧс: «Ш-ш-ш, Ванюшӧс садьмӧданныд».
Иван серӧктіс: «Ванюш?»
— «Да.
Бать сертиыс нимті, — нывбабалӧн синъясыс кыдзкӧ жугыля и долыда ӧтпырйӧ югнитісны.
— Тэ кӧть тӧдмӧдін миянӧс, Иван».
— «Ме жӧ шулі нин: тайӧ — Володь».
«Марина», — нывбаба нюжӧдіс тшӧтшыд чуньяса гӧгрӧс кисӧ.
«Володь».
И Марина пыр жӧ вунӧдіс Володь йылысь, бергӧдчис Иванлань: «Мый сэтшӧм дыр эн волы?
Кыдз нин олан?»
— «Кыдз аддзан: красуйтча».
Марина ышловзис да бара нюммуныштіс шкаплань стопкаясла бергӧдчигмоз.
«Кымын арӧс пиыдлы?» — юаліс Володь, мед кыдзкӧ тыртны сёрниын лоӧм костсӧ.
«Вит кӧ-а?» — юалана видзӧдліс Марина вылӧ Иван.
«Нёль».
Сёрни сэсся эз и артмы.
Володь эськӧ босьтчывліс сяркӧдны анекдотъяс. Но сералісны сідз-тадз, эз сьӧлӧмсянь.
Марина синсӧ эз лэдзлы Иван вылысь.
Иван мыйлакӧ педзис.
Асъядор Марина муніс мужикъяслы джоджӧ вольсасьны.
Иван мигнитіс Володьлы, довкнитіс юрнас жырлань: «Но мый, шогмӧ оз?»
Володь кыпӧдыштліс пельпомъяссӧ: «Тэнад делӧ».
Мариналӧн вольсассис.
Пырис кухняӧ: «Иван, ме тіянлы вольсалі».
Володь вылӧ бара эз видзӧдлы, но сылы эз нин парскы.
Радейтӧ нылыс, век на лача кутӧ.
А Иванлы вӧлӧма ӧдзӧс восьтылӧм кодь.
Эк-ма, олӧм!
И друг Володь гӧгӧрвоис: муса сылы Маринаыс.
Жаль и муса.
И яндзим лои Иван понда.
Иван лэччысис ёна код улӧ да водіс.
Марина пукаліс.
Виччысис Володьлысь водӧмсӧ.
А гашкӧ и, мунӧмсӧ.
«Быттьӧ ӧшкасьны вайӧдіс.
Абу лӧсьыд», — думыштіс Володь, но чеччӧм пыдди небыдика кутыштіс Маринаӧс пельпомӧдыс.
Мӧдыс эз петитчы, нёровтчис сы дорӧ.
Тіралӧ.
«Мужикъясысь тшыгъялӧма, тыдалӧ».
Кузя окыштчисны.
Вывті кузя.
Володьлӧн сьӧлӧмыс чеччис.
Пӧдіс лолыс.
Нывбабалӧн яйыс сыркъяліс.
Сылӧн сьӧлӧм зутшкӧмысь пельяс чуналісны.
Мырдӧнмоз орӧдчис Маринаысь Володь, — вешйыштіс ӧшиньлань, видзӧдліс югдысь ывлаӧ, пестіс куритчан.
Куритчаныс чеччаліс тіралысь чуньяс костас.
Марина чӧла сувтіс орччӧн.
Володь чунь соттӧдз кыскыштіс чигаркасӧ, кусӧдіс пӧим дозйӧ да вӧлисти бергӧдчис сылань: «Но мый, мӧдӧдча, навернӧ...»
— «Кольччы.
Кытчӧ войнас?..»
— «Ог.
Менам велавсьӧма гортын узьлыны...»
— «Ачыд тӧдан...»
— «Ме доз джынсӧ босьта.
Висьтав Иваныслы, кор садьмас».
Малыштіс кагаӧс моз Маринаӧс юрӧдыс.
Петіс.
Велавтӧгыд ӧдва аддзис автопавильонлань петан туйсӧ.
Пуксис павильондорса лабичӧ.
Юыштіс штоп голя помысь.
Шевкнитіс лабич мышкӧ кияссӧ.
Асыввывсянь кыпӧдчис шонді.
Сявкнитіс югӧръяссӧ зарни ордымъясӧн керкаяс костті.
Ордымъяс пӧлӧн кузя нюжӧдчисны вуджӧръяс.
Сильӧбтіс медводдза лэбач.
Володь читкыртчыштіс шонділань да нюммуніс.
Луныс пестысис мича.
{О. Уляшев @ Аддзысьлӧм @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 164-165}
АДДЗЫСЬЛӦМ
Лена виччысис мужикыскӧд автобус.
Автобусыс дыр эз лок, да нывбаба вешйыштіс дзӧръялыштны орчча ларёкъяс дорӧ.
Вась кольччис.
Лена шливкнитіс синнас тӧваръяс кузя.
Нинӧм торъя бурсӧ эз аддзы да мӧдӧдчис бӧр.
Друг водзвылас быйкнитіс мужик.
Кияссӧ паськӧдӧма.
Жеръялӧ паськыд вомнас.
Ӧтка-ӧтка пиньяс чурвидзӧны: кодкӧ аслас, кодкӧ кӧрт.
Нывбаба вешйыштіс ӧтарӧ, мӧдарӧ, но мужик бара потшис туйсӧ.
Кӧсйис нин горӧдны Васьлы, но мужик шыасис: «Эн ӧмӧй тӧд, Лена?!»
Нывбаба сюся видзӧдліс сы вылӧ.
Йиткыр синъясыс быттьӧ тӧдсаӧсь.
Чукрасьӧм дӧрӧм-гачыс важӧн нин абу исыштлӧма васӧ, а тшӧтьӧсь чужӧмыс — коса йыв.
Вылыс льӧбйыс вӧйӧма киссьӧм пиньяс весьтас.
Чужӧмыс нёптовтчӧма.
Син гуранъяс улын — нопъяс.
Чуньяс — лӧз «чунькытшъясаӧсь».
Видзӧднысӧ ар ветымын.
«Эн тӧд? — бара юаліс мужичӧй.
— Ме жӧ Сергей».
Нюмыс вошліс, сэсся лои мыжа мортлӧн кодь.
Быттьӧ ылӧдлӧмаӧсь.
Леналы тӧд вылас уси пелькиник вӧраса, быд кывйысь пель йылӧдзыс гӧрдӧдысь зонка: «Сергей?!
Тэ ӧмӧй?»
Эз веритсьы Леналы.
Ёна нин торъяліс сійӧ зонсьыс тайӧ мужикыс.
«Но, тӧдін жӧ сэсся», — личаліс серамӧн мӧдыс.
Во дас сайын, велӧдчигас на, юкис Лена ӧти комната кык нывкӧд.
Сергей на дорӧ тшӧкыда пыравліс.
Эз торъя код вылӧ кӧ видзӧдась, а сідз, кад коллявны.
Пуксьывліс пельӧсӧ, триньӧдчис гитараӧн.
Коркӧ и дозйӧн воліс, но ачыс уна эз юлы.
Нывъяс велалісны сы дорӧ, лыддисны ас мортӧн.
Дерт, юалісны кӧ, кытысь зонмыс, вочавидзны нывъяс эськӧ эз вермыны.
Кор да кыдз тӧдмасисны, кор медводдзаысь пуксис комната пельӧсӧ гитараӧн, эз нин помнитны.
Волывлӧ и волывлӧ.
Оз матькы, кок улын оз гартлась, некод дорӧ оз пысась.
Да и лавкаӧ эм кодӧс ыстывлыны, кор аслыд дыш пасьтасьны.
Висьтавліс: уджалӧ кӧнкӧ, олӧ висьысь мамкӧд, гӧтрасьны-котрасьны том на.
А мый сэсся нывъяслы колӧ тӧдны том морт йылысь?
Ӧтчыд сӧмын асьсӧ тешкодя петкӧдліс.
Дыр сы бӧрын нывъяс серавлісны-казьтывлісны.
Пырис коркӧ Сергей на дорӧ.
Гажа неуна.
Вайис магнитофон да кык гӧрд доз.
Дозъяс — пызан вылӧ, маг — ӧшинь вылӧ: «Гуляйтам, нывъяс.
Талун менам праздник».
Горасьыс гораа включитіс магсӧ, тумбочкаысь лэптіс стӧканъяс, абутӧм буссӧ на пытшкысь пӧльыштіс, кисьталіс.
А нывъяс книга-тетрадьӧ сатшкысьӧмаӧсь.
Экзамен матыстчӧ.
Лена чеччис, чинтіс эралысь агрегатсӧ.
Сергей бӧр горзьӧдіс.
Лена бара чинтіс.
Зон дузмуніс: «Музыкаыс оз кажитчы?!»
Нывъяс весиг ыкӧстны эз удитны: шургис-шыбитіс магсӧ ӧшинь сайӧ.
Недыр пукалыштіс чӧв.
Жаль, буракӧ, лоӧма.
Лэччывліс да катӧдіс бӧр.
Дыр зунясис-вӧчис.
Видліс: уджалӧ, кӧть корпусыс пасьмунӧма.
Босьтіс киняулас и муніс.
Кольӧм винасӧ юисны экзамен бӧрын.
Сергейтӧг.
Сійӧ сэсся эз нин волы.
Лӧгасис, а гашкӧ и, яндзим лои.
Лена сулаліс.
Эз тӧд, мый йылысь сёрнитнысӧ.
И Сергей чӧв оліс.
Лена шыасис водзджык: «Но, кыдз олан?»
Аслыс эз лӧсьыд ло, быттьӧ ковтӧмтор шуис.
Сергей шешмуніс пиньтӧм вомнас: «Ачыд аддзан: ставсьыс бура».
— «Гӧтыра?»
— «Том на, мам оз лэдз, — бара шешмуніс мӧдыс да кутшӧмкӧ гуся лачаӧн юаліс. — А тэ? Верӧс сайын?»
— «Да.
То мужикӧй сулалӧ».
— «Эсійӧ?» — синбӧжаліс Сергей.
«Да».
«Челядь, кӧнкӧ, эм?»
— «Пи.
Нёль арӧса».
Сергей серӧктыштіс: «Абу бара менӧ виччысьӧмыд...»
— «Мый нӧ сэки нинӧм эн шу?
Пышйин», — нюмъёвтіс Лена бокӧ видзӧдӧмӧн.
Чӧв усины бара.
Котӧрӧн матыстчис Вась: «Он ӧмӧй аддзы?!
Автобусыс регыд вӧрзяс...»
Босьтіс ки пӧлӧдыс, гогнитіс Сергейлань юрнас: «А талы мый колӧ?»
— «Тайӧ...»
— «Но мунам.
Некор», — орӧдіс Вась да кыскыштіс гӧтырсӧ.
Лена довкнитыштіс Сергейлы да вӧтчис Вась бӧрся.
Тӧвру Сергейӧдз шыбитіс Васьлысь кывъяссӧ: «Мый нӧ бичыс доз вылӧ корис али мый?»
Автобус ӧшиньӧд мыччысьліс ещӧ ӧтчыд Леналӧн мыгӧрыс.
Сійӧс сайӧдіс мужикыслӧн руд курткаыс.
Сергей карскӧбтіс, кракольӧн сьӧлыштіс кок улас да сӧдзӧдіс: «<ns>Быч-чара</ns>...»
Орччӧн мунысь дядьӧ бергӧдчывліс сылань зумыша.
Гӧгӧрвоис: эз сылы шуны, да муніс аслас туйӧд.
{О. Уляшев @ Кода ырӧш @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 166-168}
КОДА ЫРӦШ
Пӧкмелля дырйиыд абу ёна нимкодь.
Коді юліс, ас сертиыс тӧдӧ, а коді эз на видлы, йӧзыслысь кывліс-аддзывліс.
Ас кӧвъялӧм висьӧмӧн эськӧ шуласны да.
Йӧз кӧвъялӧм кӧть ас кӧвъялӧм, висьӧмыд — век жӧ нин висьӧм.
Татшӧм асывъяснас Ӧлексей кымынысь нин кӧсйысьліс шыбитны юӧмсӧ, но век кыдзкӧ эз артмывлы, бур другъясыд да сьӧлӧма пӧчӧясыд тай эмӧсь на, сур стӧкантӧ мыччысьясыд.
Мукӧддырйи Ӧлексей вежонъясӧдз бурдӧдчас, оз кӧ гӧтырыс кутшӧмкӧ кипельӧн бурдӧдчан курссӧ дугӧд.
Со и талун, асывнас, юрсӧ видліс лэптыны пӧлатьысь, но балябӧжас гоз-мӧдысь быттьӧ нӧшкӧн дзенкнитісны: бӧр ковмис водны.
«Эз-ӧ бара гӧтыр санӧд?»
Но йиркас видзӧдліс, сэсся боквыв синсӧ кӧсӧйтліс да гӧгӧрвоис Ӧлексей: абу гортас.
«Код лешакас нӧ уссьӧма?
Гашкӧ, Пиля Прокӧын?
Абу.
Налӧн паччӧрыс киссьӧма.
Али Ӧльӧ Марьяын?
Сылӧн, буракӧ, йиркыс краситтӧм.
Гашкӧ, Вась Ӧлексанъясын да?
Сылӧн бара жӧ пӧлатьыс абу: роч ногӧн керкасӧ вӧчӧма.
Сигӧрас вӧв юрсӧ тӧлысь вӧлаліс, весиг удж вылас лун-мӧд эз петавлы: сьӧд удж понда пӧ искусствоысь ог лэдзчысьӧй.
Тувъявнысӧ тай оз жӧ тэрмась, юр пӧ бергӧдчӧ да ог лысьт керка вевт вылас кавшасьнысӧ.
Дерт, бергӧдчас, он кӧ палявлы.
Штопыс вом дорсьыс оз мынлы, весиг туй вывті мунӧ да "някасьӧ".
Вот сэсся вӧлыд и сісьмӧ кильчӧ бокас во-мӧд нин...
Кодлыськӧ юавны эськӧ, да некод керкаас абу».
Ӧлексей ымӧстіс, гашкӧ, кодкӧ шыасяс.
«Кулӧмаӧсь кӧ-а?»
Ковмис ньӧжйӧник лэччыны.
Коксӧ паччӧр пос вылӧ пуктіс да, бара нӧшкӧн жбоньӧбтыны.
Пукалыштіс.
Мӧд коксӧ лэдзис.
Синсьыс би сявкнитіс.
«Сё морӧ, чорыда жӧ тӧкаритсьӧма.
Мыйкӧ бара кольыштіс эз?»
Джоджӧ сувтӧм бӧрын синмаліс жырсӧ: «А-а, Ӧндрей Ёгор дӧва ордын тай узьсьӧма.
Но ӧні гӧтыр певъялас».
Дерт, эськӧ Ӧндрей Ёгор гӧтыр во мӧд нин пенсия босьтӧ, да йӧй бабаыдлы висьтав кӧть эн, вежӧгтӧ быд сюръя дорӧ, спокой абу.
Сійӧн Ӧлексей и муніс тӧрыт новоселье справляйтанінсьыс.
Гӧтырыс Чими Катя вылӧ вувтіс.
(Сэсся некодӧс нин тошалыштны оз позь.)
Матьвоети пӧ, юксьӧй метӧг, бӧрас висьталанныд, кодлысь коксӧ бурджыка шонта, да мӧдӧдчис керкаысь керкаӧ «кӧвтчыны».
Бара на со гӧтыр пондаыс юр висьӧмтӧ корсис.
«Кӧні бара кӧзяйкаыс?»
Ӧлексей муныштіс пач бокӧ кутчысьӧмӧн да пач вомысь казяліс ведра.
Гудыр ва, веркӧсас нянь торъяс гӧвкъялӧны.
«Но, кода ырӧш шутны лӧсьӧдчӧма», — копыртчис да исыштіс.
Пӧкмеллянад нырисыс вошӧма, некутшӧм дук эз кыв.
Ырснитіс.
Шома, нянь кӧра.
«Хм!»
Вель дыр кежлӧ сибдывліс ведра дорас.
Весиг быттьӧ юрас кайыштіс.
Дерт, шоныд, сӧмын на гудралӧма да, дільквайӧдыштӧ.
Да и градусыс этшаджык.
Но мед.
Дрожжиыс пытшкас шузяс на.
«Пыртӧдзыс колӧ унджык лӧсыштны: бабаыс топыд да, оз кисьт».
Литра куим ещӧ юис.
Сэсся, шомӧсыс пыдӧссьыс мӧдӧдчис да, сьӧкыд лои юнысӧ.
Недыр няклялыштіс суксӧ да пуксис пачводзӧ куритчыны.
Сьӧлӧмсяньыс шпуткис чигарка.
Пӧкмелля эз нин вӧв.
Сӧмын пытшкӧссӧ гудрӧдлыштіс.
Ӧні и гӧтырыдлӧн кабырыс веськодь, позьӧ гортӧ мунны.
Пырис кӧзяйка.
Ӧлексей лышкыда нюммуніс:
— Мый нӧ сэтшӧм нимкодь?
Пӧкмелитчыны нин удитін?
— Удиті бара, ми йӧз сюсьӧсь.
Кӧзяйка кыйкнитліс джаджйӧ: «Тройнӧй» доз вӧлі тыра.
— Сьӧрсьыд тай нӧ эз вӧв нинӧм?
— Вӧлі ли эз ли, сэсся...
— Ален Делон моз нюмдіс Ӧлексей да ӧдйӧджык уйкнитіс ӧдзӧсӧ (ӧдвакӧ ырӧшсӧ сылы шутлісны).
Гортланьыс матыстчигӧн Ӧлексейлӧн сьӧлӧмыс ыркмуніс, кыдз на гӧтырыс видзӧдлас бокын узьлӧм вылад, мыйӧн виччысьӧ: укватӧн али ӧштшӧпекӧн?
Бокӧ кежис мир туй вылысь да ыліті кытшовтіс позсӧ.
Сэсся мӧдысь дай коймӧдысь.
Квайтӧд кытш бӧрын ас вылас чорыда матьӧктіс да шуис еджыд дӧрапас лэптыны: мый лоан — ло.
Чорыд воськолӧн мӧдӧдчис гортас, пырис пӧшти маршируйтӧмӧн, чужйӧмӧн восьтіс ӧдзӧссӧ:
— Но, гӧтыр-мӧтыр, дерт жӧ нин тэ вермин Чими Катясӧ-а, тэ дорӧ локті.
— Кӧні нӧ молодечыс миян жӧникалӧ? - вывті нин небыда да юмола шыасис гӧтырыс.
— Тэд нӧ кутшӧм мог? — шӧйӧвошыштіс, но збояліс Ӧлексей.
— Ӧндрей Ёгор дӧва ордын тай шойччыссьӧма.
— Сэсся нӧ вольпасьыс небыдджык али сёян-юаныс сылӧн чӧскыдджык?
— Кыкнанныс шогмӧ.
Наперво тай эз на гӧтыр моз пӧкмелитчансӧ топӧд-а.
Юртӧ пӧ веськӧд, Ӧлексеюшка, да сідз нин мун, — тшӧтясис Ӧлексей.
— Менам ӧд помӧйыд эм жӧ...
— Кутшӧм помӧй?
— А сэтшӧм! —  эз нин вермы сэсся кутчысьнысӧ гӧтырыс. — Пӧкмелитас тэнӧ кодкӧ, мисьтӧм бугыльӧс!
Сиктыс ставнас нин сёрнитӧ, мый дӧваыслысь порсьпиянсӧ удзӧдӧмыд.
Лавкаын менсьым юасьӧ: мужикыд пӧ ведра помӧй юӧма да мыйӧн вештысьнысӧ кутан?!
Тан Ӧлексейӧс и шогӧдіс.
Ӧні на, шуӧны, жугыль ветлӧдлӧ, весиг лавка винасӧ первой гӧсьтъяслы кисьтӧ: оз-ӧ найӧ казявны мыйкӧ.
{О. Уляшев @ Гӧрд ключ @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 168-172}
ГӦРД КЛЮЧ
Ваыс сяльгӧ.
Вужъяс да изъяс костті писькӧдчӧмысь инас ӧшйытӧм морт кодь, сӧнӧд, зэвтчӧма.
Квайтӧд сутки вылӧ мӧдӧдчис.
Али нёльӧд на?
Некымынысь гумсьывліс да, ва сапӧгыс зыртіс коксӧ.
Ковмис пӧрччысьны да сувтны косьтысьны.
Колӧкӧ мыйта на мунны ковмас.
Гаддялас кӧ, некытчӧ он волы, татчӧ и шуймунан.
Нямӧдъяссӧ пыдзраліс да ӧшӧдіс ув вылӧ.
Вӧсни носкисӧ шамыртіс раз-мӧдысь да паськӧдіс колода вылӧ.
Кокъяс васьыс чукырасьӧмаӧсь нин.
Гӧгӧр видзӧдліс: воськов дас сайысь казяліс вужля.
Матыстчис.
Пуыс пӧригас кульыштӧма нитшсӧ да эрдӧдӧма еджыд лыа.
Гож водзын лыаыс доналӧма.
Пуксис мышнас вужля вылӧ нёровтчӧмӧн, кокъяссӧ тыртыштіс пӧсь лыанас.
Кок шоналіс быттьӧ паччӧрысь босьтӧм гын сапӧг пиын.
Эз и тӧдлы, вугыртіс.
Ар даса кымын.
Туша-мода сертиыс — гашкӧ и, ыджыдджык.
Вежон сайын кайис вӧрӧ вотчыны.
Ӧтнас.
Кӧсйис вӧр туй бокысь чӧд вотыштны мамыслӧн удж вылысь локтігкежлӧ.
Вокыс сыкӧд вӧзйысис да, эз босьт: дзоля на, куим арӧс сӧмын, повзьӧдіс ошкӧн, тшӧктіс ӧшиньӧд видзӧдны, кор локтас.
Туй бокын муртса битон пыдӧссӧ сайӧдыштіс.
Чӧдйыд ньӧжйӧ содӧ.
Ачыс эз казявлы, пырис пыдӧджык и пыдӧджык.
Шондіыс рытъя югыдӧн нин югдӧдіс вӧрсӧ, кор гӧгӧрвоис, мый бокӧ вешйӧма.
Кӧн пӧ и туйыс?
Ӧтарӧ-мӧдарӧ шыбласьыштӧм бӧрын гӧгӧрвоис пу йылӧ кайлыны.
Но увтӧм пожӧмыд тай абу ӧшинювса льӧмйыд.
Вель дыр кавшасис.
Дзик йылӧдзыс сідз и эз лысьт кайнысӧ: пожӧмыс, гашкӧ, дас метраӧн на вӧлі джуджыдджык орчча пуяссьыс.
Выліас видзӧдліс.
Пыдӧстӧм енэж лӧзалӧ.
Кымӧрторъяс кытшӧн котӧртӧны.
Пожӧм туганыс тӧвсьыс бергалӧ.
Ыркмуніс морӧсас.
Юрыс кольмис.
Кажитчис, быттьӧ пожӧмнас и ставнас увлань юрӧн пыдӧстӧм енэжас усьӧ.
Лӧньӧдыштіс асьсӧ неуна, ещӧ вож куим кыпӧдчыштіс да горув видзӧдліс.
Гежӧд увъяс костті еджыд кинь кодь тыдаліс битоныс.
Кокъяс шашаритчисны кос ув помъясӧ.
Кок сӧнъяс то зэлавласны, то личавласны.
Гӧг дортіыс кынӧмыс посньыдика тіралыштӧ.
Бара на асьсӧ лӧньӧдіс да видзӧдліс гӧгӧр.
Став полӧмыс вуні.
Дзик кок увсяньыс шылькнитчӧма вӧр.
Матынджык турунвиж, местаӧн пуксьысь шондісьыс гӧрд, да весиг зарни рӧма.
Енэжтаслань лӧзӧдӧ да вочасӧн руӧ вуджӧ.
Вералӧ ылын вӧр дорышыс: матыстчывлас, ылыстчывлас, быттьӧ ыджыд-ыджыд ловъя лов гӧрда-лӧза вонйын.
Татшӧмыс некымынысь вӧвліс нин керка вевт вывсянь либӧ ыб вывсянь видзӧдігӧн.
Но ӧні ставыс орччӧн: воськовтан кӧ, позяс кузяла мунны пу йывъясысь артмӧм эрд вывті некытчӧ мытшасьлытӧг, кытчӧдз лӧз руӧдзыс он во.
А сэні мый лоӧ, и чайтнытӧ он куж.
Мыйкӧ сэтшӧмтор, мыйысь вӧтӧн лэбалігӧн ыркмунлӧ сьӧлӧмыд.
Дыр на, колӧкӧ, вомсӧ паськӧдӧмӧн сулаліс, но тӧд вылас уськӧдіс, мый эз шензьыны кай, да мӧд синмӧн нин видзӧдліс гӧгӧр.
Дыр мысти казяліс ылыськодь туй визь сяма.
Пу йывъясыс сэн лайкалісны кузь чукыльӧн.
Ӧдвакӧ татшӧм чукляыд — вӧр туй, но мыйкӧ ӧд колӧ вӧчны.
Лэччис, босьтіс битонсӧ да мӧдӧдчис лайковлань нырӧн.
Ылісянь на кыліс валысь сяльгӧмсӧ.
Матыстчис.
Пуяс костӧд чукльӧдлӧмӧн визувтіс неыджыд шор.
Муртса, весьт пасьта тыдыштӧ, дзебсьӧма турун да ош нитш пӧвстӧ.
Кӧнсюрӧ дзик вошлӧ нитш улӧ.
«...визув кузяыс лэччы, кытчӧкӧ шорыд век нин петкӧдас».
Квайт сутки муніс шор пӧлӧн.
Первойсӧ ворсӧм кодь вӧлі.
Сэсся кымын водзӧ, сымын шуштӧмджык и шуштӧмджык кутіс лоны.
Вӧрыс эз нин сэтшӧм гажаӧн кажитчы, кӧть лунъясыс ӧткодь шондіаӧсь вӧліны.
Дӧзмӧдчисны номъяс.
Шор бокысь кымӧръясӧн кыпӧдчывлісны, сатшкысьлісны чужӧмӧ да киясӧ.
Бур, мый ном чышъянсӧ босьтіс, эськӧ дзикӧдз нин вильӧдісны.
Сутки мучитчӧм бӧрын гӧгӧрвоис сюмӧд турушка бедь йылӧ пысавны.
Ӧні, кӧть син курӧдіс, номъяс эзджык самасьны.
Мӧд ли коймӧд луннас кутіс сёрни шыяс кывны.
Лунтыр горзіс, сулаліс ӧтилаын, виччысис: оз-ӧ кодкӧ пет вӧрсьыс туй индысь.
Петысь некод эз ло.
Гӧгӧрвоис, мый ном зыньгӧмысь да шор сяльгӧмысь шыясыс каститчисны.
Сэсся эз нин горзы, кӧть кадысь кадӧ весиг торъя кывъяс кывліс.
Вель унаысь мамыс шыасьліс, быттьӧ дзик орччӧн, мыш саяс.
Лӧниника сідз нимнас чуксаліс, кыдз тай висигъясӧ, кор орччӧн войяснас пукавліс.
Кутчысис, эз бергӧдчы.
Нёльӧд луннас гӧгӧрвоис, кыдз шыясысь мездысьны: тӧд вылас уськӧдліс кутшӧмкӧ сьыланкыв да войдӧр ачыс сьыліс, а сэсся, дугдӧм бӧрас, шор сяльгӧм, ном зыньгӧм да пу шувгӧм радио моз нюжӧдлісны сьылансӧ.
Сэсся тадзитӧ дышӧдіс жӧ.
Мыйлакӧ куим-ӧ-нёль сьыланкыв куш юрас бергаліс, вель унаӧс эськӧ вӧлі тӧдӧ да.
Бӧръя лунъяссӧ муніс да кывбуръяс лыддис.
Медся нин гажтӧм лоліс войнас.
Ӧти вой узис ноддя дорын, мукӧд войсӧ сӧмын бипур пестывліс.
abu
abu
abu
Бур кос колодаыд оз быдлаысь сюр, а кондаыд и уна, да кань кодзан пуртнад тай он пӧрӧд ни чинты.
Би гӧгӧр воськов куим кымын югзьывліс, а сьӧд пуяс личкысьлыны, ӧшйывлыны весьтас.
Вуджӧр саяс ӧтторъя кыліс шӧпкӧм, а балябӧжас кодкӧ дугдывтӧг видзӧдіс.
Та вӧсна узьмӧдчывліс вужля либӧ кыз пу бокӧ, мед кӧть мышсяньыс асьсӧ сайӧдыштны.
Унаысь садьмывліс пу дзуртыштӧмысь, сюзь серӧктӧмысь либӧ кор лысва усигӧн йирмӧг босьтліс.
Выльысь ӧзтывліс либӧ лӧдсыштіс бисӧ, мед ещӧ ӧти час джын кежлӧ ойбыртлыны.
Садьмис.
Шонді бергӧдчӧма нин.
Вӧрыс лӧньӧма.
Час нёль кымын шонді сертиыс.
Пӧль кӧ, стӧча висьталіс, да он тай юав.
Позьӧ на муныштны.
Латш косьмӧма.
Нямӧд шупалӧма.
Кӧм пытшкыс ва на.
Мед, регыд узьмӧдчыны жӧ ковмас-а.
Мӧдӧдчис.
Кокчӧръясыс доймӧны.
Кияс мудзӧмаӧсь, кӧть битоныс джынъя.
Чӧдсӧ содталыштӧ вочасӧн мунігмоз, но корсюрӧ, оз вермы кутчысьны да, китырнас апыштлӧ.
Сакар да кык кыз шӧрӧм нянь босьтліс, сёйліс медводдза луннас на.
Сэсся сӧмын шорысь гӧрдов, тшай рӧма ваӧн да чӧдйӧн ылӧдліс кынӧм сюмалӧмсӧ.
Битон джынсӧ эз вӧрзьӧд.
Мамыслы видзис.
Он ӧд вӧрсьыс куш киӧн пет.
Кыліс кутшӧмкӧ дзизгӧм шы.
Выль пӧлӧс.
Ном зыньгӧм кодь, но гораджык.
Бара каститчӧ?
Оз, буракӧ.
Сувтовкерис.
Мотор шы?
Пыж мотор?
Збыль, шуйгавыв кыліс мотор шы.
Кысь нӧ пыжыс вӧрас босьтчис?
Ю сыланьын?
Уськӧдчис котӧртны.
Кокъяс джӧмдалісны, крукасьлісны, эз кывзысьны.
Коліс эськӧ сырысь сапӧгъяссӧ пӧрччыны.
Ва кӧм пукаліс топыда, эз шед.
Джынвыйӧ кыскис ӧтисӧ, а сэсся бӧрӧ ни водзӧ.
Мунас, кывтас пыжыс.
Пӧрччыны ни кӧмавны кӧмсӧ.
Чотігтыр уськӧдчис водзӧ.
Битоныс гольӧдіс пуясӧ.
Вевтыс лэбис бокӧ.
Некор лэптынысӧ.
Колясны.
Мунасны.
Мотор лёкысь эрӧбтіс да ланьтіс.
Шпонкаыс ори.
Сла-бог!
Петны.
Петны вӧрсьыс.
Ю кӧ орччӧн, гашкӧ, лоас на пыжаыд.
Морӧспань улын кутіс бытшкыны.
Водзын югзьыштіс.
Кыдз пуяс.
Видз.
Кузь туруныс швачӧдіс пыкталӧм чужӧмӧ да киясӧ, гартчис кок гӧгӧр.
Кӧмысь некыдз мынтӧдчыны.
Дзирдыштіс.
Кодкӧ ноксьӧ ю бокын.
— Эн кольӧй!
Виччысьлӧй! — думсьыс горзӧ.
Но сӧмын кишкӧм горзӧм пыдди.
Синва пычӧбтіс.
Руаліс водзвылыс.
Синсӧ саӧсь кинас чышкалӧ, но руыс оз вош: квайт луннад уна нин чӧжсьӧма.
— Эн кольӧй!
Кодкӧ босьтіс сійӧс моздорас:
— Абу-ӧ Сьӧдтыдорысь вошлӧм детинаыс?!
Кыдз нӧ сизимдас верстсӧ мунін?
— Эн кольӧй! — тӧдӧ, мый оз эновтны, но сыркъялӧ, дугдынысӧ оз вермы.
— Мамыд ӧд кык лунӧн дзормӧма.
Аттӧ!
Сизимдас верст.
— Битоныс... мамӧлы... чӧдсӧ... воклы вотлі... вошті битонсӧ... эн кольӧй...
{О. Уляшев @ Философ @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 172-174}
ФИЛОСОФ
Вась дядь юышталіс тшӧкыда.
Гашкӧ ёнджыкасӧ, мед висьӧмсӧ вунӧдны.
Шыблалан висьӧм вӧдитіс ӧкмыс во. Армия бӧрас босьтіс.
Мам кулӧм бӧрын олісны батьыскӧд кыкӧн.
Чой-вок важӧн нин сюрӧсаӧсь, а сійӧ сідз эз и гӧтрась: нинӧм пӧ бабасӧ смекайтны.
abu
abu
Пельтӧм батьыскӧд ёна сёрни эз артмывлы.
abu
abu
Быть йӧзад пет.
Сэсся, дыр юӧмъяс бӧрад, чорыдакодь висьӧдіс.
Но ӧд йӧзкӧд юан, а йӧзыдкӧд кокниджык.
Томнас Вась дядь вӧлі зэв сибыд.
Морт вылӧ кинас эз волы, да и челядь сы дорысь эз вешйывлы.
abu
Ёна радейтіс вӧрӧ ветлыны либӧ вуграсьны.
Дядьӧн шуысьяссӧ унаысь босьтліс сьӧрсьыс.
Но висьӧмыд кӧвъясис да, аслыс видзысь ковмис: садьсӧ воштывлӧм бӧрын мунӧ, ачыс оз тӧд кытчӧ.
abu
Некод кӧ орччӧн эз вӧв, важӧн нин вошис.
Дядьӧн шуысьясӧс дугдісны сыкӧд лэдзны.
Йӧз кутісны ӧтдортчыны.
abu
Да и ачыс дугдіс петавлыны гортсьыс садь юрнас.
Лыддьысис либӧ гижаліс мыйкӧ кыз тетрадьӧ, кодӧс мортлы эз петкӧдлы.
abu
abu
Во куим сайын Вась дядьӧс Философӧн нимтісны.
Свадьба, колльӧдчӧм, праздник — Вась дядь йӧзӧ петӧ.
Юыштас да куритчысь том йӧз дорӧ матыстчӧ.
Синмалас кодӧскӧ, сувтас паныдӧн: «Вот мый тэ олӧм йывсьыс думайтан?
Тэ чайтан, тадз и эм?
Олан-олан дай кулан?
Абу-у!
Мортыс ӧд вечнӧй.
Мортыс оз кув.
Сійӧ космическӧй лоӧ.
Мекӧд, кор висьма, Найӧ век сёрнитӧны: — Тайӧ пӧ тэнад абу висьӧм, мӧд ногыс пӧ йитчынысӧ тэкӧд ог вермӧй да, быть лоӧ висьмӧдны.
Сӧмын пӧ тэ вылӧ став надея.
Ся некод космосас сарнас оз вермы лоны».
Татшӧм сёрниястӧ дыр кывзыны сьӧкыд, но он мынтӧдчы.
Вась дядь кутчысьӧма соскад: «Эн на тэрмась.
Час висьтала».
Вывлань индас: «Сэні высшӧй разум олӧ, космическӧй йӧз.
Ми на дорын челядь кодьӧсь, но олӧмыс насянь».
Пӧрысьяс ӧвтыштчывлісны: «Тайӧ <ns>релегиятэ</ns> тэтӧг тӧдам».
Тшӧтшъяяс ыстывлісны ылӧджык.
Томъяс вешйывлісны.
Сӧмын Ӧндрей, дядьӧн шуысьыс, эз вермы сідзсӧ вӧчны.
Жаль вӧлі кыдзкӧ, да и лӧсявлісны ӧта-мӧдыскӧд.
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Коркӧ вуграсьны мунісны, а Вась дядь слаб юрнад да нянь ноптӧ гортас кольӧма.
abu
Вежон шлявгис-зэрис, вуграсьӧм прамӧй эз артмы.
Куим сутки сюра вылын олісны: кӧтӧдӧм сукар пуисны сола ва пиын, вый ни гос керкаысь эз сюр.
Бӧрас Ӧндрейлӧн батьыс ёна материтіс Вась дядьӧс: «Детинасӧ нӧ тшыглы вины кӧсйин али мый?»
Но ӧд дядьыс абу мыжа.
Ӧндрей бӧрсяньыс вӧтчис: «Тэ, дядьӧ, эн пов батьысь, коркӧ ветлам на».
А Вась дядь шпыннялӧ: «Мӧдысь ружьеӧн вуграсьнытӧ катлам.
Лыйсьыны велӧда.
А сюра пыддиыд сюраӧс лыям да, муссӧ сёям».
Мӧдысь Выль во кежлӧ козла мӧдӧдчисны мӧдлапӧлӧ.
Ар кӧкъямыс Ӧндрейлы вӧлі.
Кытшлалісны вель дыр: оз сюр бур козйыс.
abu
abu
abu
То ыджыд, то бедь кодь, то чукля.
А кӧдзыд вӧлі, школаын кӧкъямысӧд классӧдз эз велӧдны.
Детиналӧн вурун кепысьӧн киясыс турдісны, юкалӧны.
Дядьлӧн гач пиын ковмис кияссӧ шонтыны.
Бӧрас Вась дядь дыр на сераліс: «Киясыс Ӧндрейлӧн ог тӧд, шоналісны эз, менам тай гӧгйӧй гыӧрзис-а».
Уна татшӧм вӧвлӧмтор на дядьӧн шуысьыслы тӧд вылас усьліс.
Дерт сэсся лолыд оз кыпты шуны: «Тайӧ сёрнитӧ ме тэнсьыд сё ветымынысь нин кыла».
Вась дядь тайӧ вежавидзӧмсӧ гӧгӧрволіс ас ногыс: «Некод менӧ, тэысь кындзи, оз гӧгӧрво!
Йӧзыс тупӧйӧсь али тэ сэтшӧм юра, ог тӧд».
Сійӧн жӧ, буракӧ, бӧръявылыс кутіс висьтавлыны, мый космическӧй мортыс, коді водзыннас вӧлі Карп пӧльӧн, а бӧрас Эйнштейнӧн, шуӧма, мый Вась дядь кындзи высшӧй разумсӧ ӧні сетӧма ещӧ дядьӧн шуысьлы».
abu
abu
abu
abu
abu
abu
Бӧръя аддзысьлігас Вась дядь вӧлі гажа.
Сьыліс Высоцкийысь мыйкӧ да сёрни помлань кыскис питшӧгсьыс сьӧд мышка кыз тетрадь: «Ме регыд кула.
abu
Видз тайӧс, гашкӧ, ковмас.
Тэ мортыс юра.
Менам ещӧ куим на эм, но сэн уна на колӧ содтавны да шыльӧдны».
abu
abu
abu
Ӧндрей гортас воӧм бӧрын шыбитіс тетрадьсӧ книга джаджйӧ да вунӧдіс сы йылысь.
Некор вӧлі, да и тӧдіс, мый гижӧмсӧ унаысь нин кывліс.
Во мысти дядьыс усьӧма улӧс вывсянь да швачкысьӧма балябӧжнас.
Телеграмма серти Ӧндрей локтіс гортас велӧдчанінсянь.
abu
abu
abu
Ютӧминысь «видласис» гажмытӧдз.
Сьӧкыд вӧлі видзӧдны дядьыс вылӧ, быттьӧ вӧлі сы водзын мыйыськӧ мыжа, быттьӧ ылӧдліс сійӧс олігас.
Войнас ӧтнасӧн пукаліс кулӧмакӧд.
Кадысь кадӧ вежлаліс юрладорсьыс сисьсӧ.
Сись вежигӧн би йӧктіс Вась дядьлӧн чужӧм вылын, и кажитчис, мый дядьыс лолалӧ.
Час кыкын, мед не вугыртны, Ӧндрей кытшовтіс жырсӧ.
Ӧдзӧссӧ восьтыштӧмӧн куритіс пач бокысь аддзӧм чигарка пом.
Чеччис порог вылысь.
Матыстчис ен ув пельӧслань, ӧбразсайса дзебасысь босьтіс сьӧд мышка куим тетрадь да восьтіс вылыссасӧ.
Чеччалан гырысь шыпасъясӧн воддза лист бокас вӧлі гижӧма: «<rus>Никто ничего не знает о жизни</rus>!
Коркӧ тӧдмаласны, но, гашкӧ, лоӧ сёр!
Мортыс вечнӧй!
Ми коркӧ лоам космическӧй йӧзӧн, кыдз Эйнштейн, Лейбниц, Наполеон, Карп пӧль да Аристотель!..»
{О. Уляшев @ Уджйӧз @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 174-178}
УДЖЙӦЗ
Ёгор Миколай Ӧньӧ пӧ кувсьӧма да Трипан Ӧдялы «мӧдарсяньыс» шыасьлӧма.
Трипан Ӧдя сикт пасьта разӧдӧма.
Вель унаӧн Ӧньӧ керка дорӧ локтісны.
Мужикъяс черӧн-стружӧн.
Метра Вась ведра кӧрт тув вайӧма: ыджыд пӧ мортыс вӧлі да, гортйыс караб ыджда ковмас.
Ӧньӧ, дерт, эз багатыр вӧв, но Метра Васьлы, ки вомлӧсӧн кӧ сыысь джуджыдджык, ёна нин ыджыдӧн кажитчӧ.
Кильчӧ вылын ызгӧм:
— Игана тай нӧ!
— Эз эськӧ ёна игнасьлыв да...
— Дерт, кабакад йӧзыд эз бырлы...
— Яндысь кулӧма йывсьыс тадзсӧ.
Мый кӧть юышталӧ вӧлі да...
— Юӧмыд ӧд абу грек, ас деньга вылад кӧ.
— Ха!
Кор нӧ Ӧньӧлӧн ас деньгаыс вӧлі?
— Мыйяскӧ эськӧ исавліс жӧ деньгатӧ да.
Эз тай ӧти пач тэч.
— Да.
Мыйяскӧ тэчлӧма.
Мужикъяс пачка джынйӧн удитісны куритны.
Локтіс вель ыджыд баба кельӧб. Медводзын Трипан Ӧдя.
— Мый нӧ он пырӧй?
— Игана да.
— Чериыд нӧ?
— Ог жӧ ӧдзӧс жуглыны кутӧй, абу ӧд шышъяс.
— Мыськавны ӧд колӧ.
Кынмас да, кыдз мыськалан?
— Час, Пиля Коля участкӧвӧйла муніс.
— Сійӧ ӧд дас верст сайын олӧ.
Кор на и волас...
— Коляыд <ns>чиклет</ns> вылад — ас, несйыны он удит, гурӧдас Шитинтӧ.
Чӧв усьлісны.
Сэсся кутшӧмкӧ баба шыӧдчис Ӧдя дорӧ:
— Ӧдя...
Мыйкӧ...
Кыдз нӧ эськӧ шонъяныс шыасьліс?
Ӧдя, тыдалӧ, дыр нин виччысьӧма, пыр и сяркнитіс:
— Кыдз шыасьліс?
Кыдз шыасьлӧны, сідз и шыасьліс...
Асывнас видлыны локті, а кабакыс игана.
Но, думайта, мыйкӧ и игана?!
Вель дыр гольӧді ӧдзӧсас.
Меся, узьӧ али мый?
Йӧз чукӧр топӧдчыштіс Ӧдя гӧгӧр.
Метра Вась вомсӧ паськӧдӧма: рака шевкнитӧм борднас пырас, оз кӧ ӧтка вылыс пиняс мытшась.
Мужикъяслӧн чигаркаяс кусісны.
Бабаяс синъяссӧ чышъян помъяснас тільӧны.
Кулӧм бӧрад тай ставыс жаль.
Эз эськӧ ёна прамӧй морт вӧв да: ылӧдчысь, юысь, удж эз тӧдлы, пач тэчӧмысь ӧтдор.
Да и сэн: водзвыв кӧ юкталан, во-мӧд пачыс сулалас, он кӧ юктав — бӧрсяньыс киссяс.
Школалы тай кольӧм во куимысь тэчліс-а.
Директорлысь пӧкмелитны корӧма да: он пӧ ӧд мен вӧч.
Вежон мысти зводйыс киссяс.
Выльысь вӧчас да, тӧла поводдяӧ струбаыс киссяс, ещӧ шиперсӧ на жулльӧма вель ыджыда.
Коймӧдысьсӧ директор шуас: зэв пӧ эськӧ непрамӧй морт да, корнысӧ ся некодӧс.
Стӧканӧн-джынйӧн спирт кисьтас гуся запасысь.
Ёгор Миколай Ӧньӧ пачтӧ лӧсьыда нин вӧчас.
Оз жӧ позь челядьӧс йӧртны.
Ыджыд пачтӧ куим пӧръя тэчӧмсьыд вит дон босьтас, а непрамӧй мортнад шуӧмтӧ оз вунӧд.
Гожӧмнас директорлы гортсьыс пачсӧ вежӧма. Ӧні быд пач ломтігӧн суседас петӧны.
Керка пытшкыс рыныш кодь сьӧд.
Метра Вась каститчӧм-маститчӧм йывсьыд вермис лунтыръясӧн кывзыны.
Тэрмӧдлӧ Ӧдяӧс:
— А мый нӧ сы водзасӧ петін?
Вӧтасин мыйкӧ?
— Эг вӧтась.
Нучкаӧс ыстывлі асывводз...
Дзоля нылӧс верӧс сайӧ сета да, деньга колӧ.
— Ӧньӧ нӧ сэтшӧм озыр вӧлі?
Хм!
Тӧді кӧ, ловъя дырйиыс жмитлі жӧ да.
Век менӧ вӧлі ыстӧ: тэ пӧ, кӧнкӧ, деньгаа.
Менам пӧ кытчӧкӧ тӧрыт гажа юрнад пуктыссьӧма да, ог помнит, кытчӧ.
— Сылӧн нэмыс эз вӧв...
— Мыйла нӧ ыстін, сідзкӧ?
— Да удждысьліс менсьым два <ns>пейсятӧн</ns> да рубӧн.
Ёнасӧ эськӧ эг и казьтывлы да.
Пач тэчӧмъяссьыс тай вӧлі курыштлас да, шула: кор нӧ <ns>триста пейсяттӧ</ns> ваян?
Энлы пӧ, ичинь, коляс да, сета.
— Кыдз нӧ рубнас да два <ns>пейсятнас</ns> куимсё ветымыныс артмӧ?
— А локтас вӧлі шонъян да: вайлы пӧ Трипановна пара шайт.
А ме ӧнія деньгалысь серсӧ ог тӧд да, меся, босьт ачыд.
Сійӧ и шуас: «Ме этайӧ дасасӧ босьтла, важ деньгаӧн ӧд руб на и лоӧ».
Зятьлы висьталі да: кӧмӧдӧма пӧ Ӧньӧыд, важнас пӧ дасаыд сёа вӧлі.
— Но ӧні вошис.
Ловъянас кӧ эз сет, кулӧманад этша босьтан.
— Унаӧс и ылӧдліс, — шыасис кодкӧ бабаяс пӧвстысь, — менсьым кольӧм во даса удждывліс, век на вайӧ.
Пошта Натальлӧн витаыслы мӧд во жӧ нин. Матренлы и...
Кирӧ Опонь Вась, Ӧньӧлӧн первой другыс, бузӧбтіс:
— Но, ӧні, бабаяс, мӧдаръюгыдсянь перевод виччысьӧй, вина пробканас печатьсӧ самӧй Ӧньӧ тэчӧ.
Мужикъяс серӧктісны, бабаяс вувтісны Опонь Вась вылӧ: он жӧ пӧ шонъян йылысь тадзи шу, ещӧ пӧ ӧд друг морт.
Опонь Вась, другыс кодь жӧ наян, пыр и бергӧдіс сёрнисӧ:
— Энлӧй, Ӧдясӧ тай нӧ торкинныд.
Мед водзӧ висьталас.
Метра Вась куим гӧна морӧссӧ гыжъялӧ:
— Вай лӧньыштӧй и эм, мед висьталас.
— А мый сэсся висьтавнысӧ?
Нучка пырӧма, а Ӧньӧ виж куйлӧ: Ок пӧ ӧд, Нинук, кула, абу деньгаӧдз.
Мун пӧ ыджыд мамтӧ корлы.
Нучка повзьӧма, первойысь на кулысь морттӧ аддзӧ да.
Ся пӧ паччӧрас мыйкӧ рукӧстіс да еджыд савана кутіс пач костӧдыс лэччыны.
Гортӧ Нина локтіс кывйыс оз артмы: Сьмертыс пӧ лэччӧ да тэнӧ корис.
Господей, видз, меся, менӧ ӧд эз жӧ кор?
Эз пӧ, Ӧньӧ пӧ корис, а Сьмертыс паччӧр вывсяньыс нин лэччӧ.
Ме ӧбраз босьті да петі.
Меся, ӧбразнад некод оз сибав.
Гольӧдча, оз восьты.
Горза: «Ӧньӧ!
Кулӧмыд али ловъя?»
Оз шыась.
Сэсся быттьӧ жыннян бовкнитіс да, мужик шыасис: «Эн камав, лолыс самӧй петіс».
Гӧлӧсыс тӧдтӧм да ещӧ юалі на: «Тэ нӧ эськӧ код лоан?»
Ме пӧ Ёгорей аркандел.
Меся Ёгорейыс ӧд абу аркандел, прӧстӧ святӧй...
Омӧля пӧ вичкоас ветлан, ӧні аркандел нин.
Вот ӧд, меся, пӧрысь ропотьыд, грекӧ вӧйи да...
Нинӧм ог тӧд.
А гӧлӧсыд и шуӧ: «Мун, старука, эн кулӧм ловсӧ смушшайт».
Опонь Вась син пӧвсӧ читкыртліс:
— Арканделыс нӧ эз ачыс Ӧньӧыс вӧв?
— Но, сылысь ӧд гӧлӧс тӧда жӧ...
Тайӧ зэв кыз гӧлӧса кодкӧ.
Дыр на сиктсаяс вульскисны кулӧмасӧ.
Кодӧскӧ дозла ыстывлӧмаӧсь.
Лавошничаыс небзьӧдчӧма: — Тайӧ мынім да, бур нин, ассянь кӧть ещӧ доз содта.
Мужикъяс дарйыштчисны.
Кодсюрӧлы мӧдысь нин веськаліс, кор локтісны Пиля Коля да Шитин.
Кыкнанныс сусана баля кодьӧсь: кусӧм мотиксӧ верст куим йӧткалӧмаӧсь.
Шитин чышкыштіс кисӧ турунӧ, мыйлакӧ разьліс да бӧр сиптіс кобурасӧ, матыстчис ӧдзӧс дорӧ:
— Ноко, чертӧ вайлӧй.
Бертовтіс ӧдзӧссӧ, йӧткыштіс пельпомнас.
Краймыш* ӧдзӧс шлопкысис-потіс кузялаыс.
* Краймыш — гӧрбыль.
Посводзӧ гузьгысьӧм йӧз мытшасисны джӧмдӧм Шитин мышкӧ.
Шитин лэптіс кисӧ:
— Энлӧй!
Лӧньлӧй!
Лӧнисны.
Керка пытшсянь коставлӧмӧн кылісны жыннян шыяс.
Бабаяс тэрыба пернапасасисны: «Сят-сят-сят!»
Ӧдя тіралысь киясӧн кыскис питшӧгсьыс пернасӧ, ӧбразыс уси киняувсьыс.
Метра Васьлӧн гораа гурӧбтіс кынӧмыс.
Шитин ньӧжйӧник восьтіс керка ӧдзӧссӧ.
Гӧвкъялысь тшын сайысь дыр мысти тыдовтчис жӧ пызан.
Пызан сайын дзигӧдчӧмӧн пукалісны Ӧньӧ дядьӧн шуысь Ёгорейыскӧд.
Ӧта-мӧд вылас ӧшйӧмӧн найӧ мургисны кутшӧмкӧ сьыланкыв.
Буракӧ, медбур местаас «шонъянлӧн» дядьӧн шуысь камӧбтліс кулакнас кымыня тазйӧ.
Кирӧ Опонь Вась петыштіс Шитин мыш сайысь да чышкыштіс вом дорсӧ:
— Но, кисьтышт, друг морт, коснад оз колльысьлыны.
{О. Уляшев @ Бур суседъяс @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 178-180}
БУР СУСЕДЪЯС
Абу лӧсьыд чуньнад индавны да, ог висьтав, кутшӧм сиктын тайӧ вӧлі.
Нимнас некодӧс ог жӧ чуткы.
Гашкӧ, тайӧ олӧмӧн и ас вывтіыд на ставыс мунлас.
Мед и меным некод сэк синмӧ оз чуткы.
Честнӧй мортлы.
Но мый вӧлі, вӧлі дзик збыль.
Сӧрны ог кут. Оз на сыысь деньга вештыны.
Войдӧр вося тулыснас кузьсю* зэрӧм бӧрын бур поводдя пуксис.
* Кузьсю — дыр, оръявтӧг (зэрны либӧ бӧрдны).
Енмыс шондіа.
Ывлаас мӧс куйӧд пуӧ.
Куйӧд вылӧ марӧ лэбӧ.
Мирскӧй красованньӧ!
Гӧран-пуктысян кад воис.
Жуйявны некор.
Гӧрисны Квайтчунёвъяс бек пасьта граднысӧ.
abu
Пырисны картупель гуӧ кӧйдысла.
А картупель гуад — сӧмын стенмас весьт кыза еджыд бак да пельӧсъясас шыр рузьяс.
А кытысь и босьтчас кӧйдысыд, сёйнысӧ кӧ бӧръя кык тӧлысьсӧ сиктсаяслысь нин корисны?
Ас картупельыд кӧ куваркан тӧлысьӧдз нин «Трояр» да самӧкур вылӧ кушӧдз муніс.
Видзӧдӧны Квайтчунёвъяс — Кузьсойчеров суседныс пуктысьӧ.
Озыр мортлӧн, ӧткӧн олысь Кузьсойчеровлӧн, кык ыджыд град.
Ӧти град вылас вит ведра кӧйдыс колӧ да мӧд вылас сы мында жӧ.
Гӧрис-пуктіс Кузьсойчеров ӧти градсӧ.
Видзӧдӧ да, мать туруру!
мӧдас пуктынысӧ нинӧм.
Оз жӧ тай крессянскӧй мортыд спирта содержанньӧсьыд петитчы.
Оз жӧ тай румкасьыд пеляс кисьтав.
Муніс кодлыськӧ Кузьсойчеров ныра картупель корсьны.
Пыраліс ӧти-мӧд дорӧ.
Кодкӧ шуӧ, абу.
Кодкӧ озырмӧдчыны кӧсйӧ мешӧк кӧйдыс вылад, сьӧм корӧ.
Кодкӧ шуис: час пӧ, лун-мӧд виччысьлы, гашкӧ, кольыштас миян пуктысьӧм бӧрын.
Воис Кузьсойчеров гортас куш киӧн.
Пуксис виччысьны енсянь да бур йӧзсянь отсӧг.
Квайтчунёвъяс енсянь ни йӧзсянь отсӧг виччысьны абу велалӧмаӧсь.
Вежӧр писькӧс, зільлун эм.
Виччысисны Кузьсойчеров ӧшиньясысь би кусӧм.
Петісны сылӧн выльӧн пуктӧм град вылӧ кӧйдыс водзӧсавны.
Водзӧсалӧны кушӧдз.
Бӧрсяньыс куранӧн градсӧ бура кураналісны.
Мед колош туй оз коль.
Мед Кузьсойчеров оз казявлы экономическӧй интервенциятӧ.
Войнас жӧ и сюялісны «удждӧм» кӧйдыссӧ морӧс гӧн кодь небыд муаныс.
А Кузьсойчеров бурпӧт узис.
Чеччис, любӧпырысь видзӧдліс пуктӧм град вылас.
Пытькыртчӧмӧн синмаліс пуктытӧм градсӧ.
Сэсся тшай шпотьвартӧм бӧрын бара муніс кӧйдыс картупель йӧзысь корсьны.
Кузь лунтыр ветлӧдліс, любаӧй, да нинӧм эз и сюр.
Кок песӧм сӧмын лоис.
Дӧзмис Кузьсойчеров.
Пуксис ӧшинь дорас.
Видзӧдӧ да, Квайтчунёвъяс тувсов страдатӧ эштӧдӧмаӧсь.
Кильчӧ вылас котырнас жмутвидзӧны.
Чомӧр спирт ваӧн сорлалӧны да чурскӧны.
Суседӧс бур юан дорӧ оз чукӧстны.
Дӧсаднӧ лоис таысь Кузьсойчеровлы.
Виччысис, кор суседъяс пемдандорыс усьласясны.
Петаліс налӧн град вылӧ.
Перъяліс вина вылӧ топыд суседъяслысь став пуктассӧ, ӧтитӧг.
Бура да мичаа сюяліс аслас мӧд град вылӧ.
Абу на ӧд сылӧн трёхполье.
Оз на кут пар улӧ татшӧм мича гӧра му кольны.
Та пасьта му эндӧдны.
Коркӧ и тӧлысь джын коли, и тӧлысь коли.
Йӧз мудйысьӧны.
Квайтчунёвъяс матькӧны: «Йӧзлӧн тай нӧ мӧдысь нин коканассис, а миян сӧмын боръяс куим няр котыртор мыччысьӧма».
Кузьсойчеров балябӧжсӧ гыжъялӧ: «Суседъяслысь гусявлӧма то кӧть букетӧн вузавлы, сэтшӧма дзордзалӧ.
А менам кӧйдысӧй, тыдалӧ, омӧль скожесьтя вӧлӧма.
Ни ӧти кортор оз тыдав.
Мӧд во ковмас налысь унджык водзӧсавны...»
{О. Уляшев @ Танкист @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 180-181}
ТАНКИСТ
Тракторист да гармонист сиктад нэмыс вӧліны медпервой йӧзӧн.
А мортыслы кӧ кыкнан талансӧ сетлӧма Енмыс, сійӧ и сёрни абу.
Сійӧ жӧ сиктас, кодӧс тай эг индывлы, вӧліс енмӧн кыкнан юрчутас окыштлӧм морт.
Шуам сійӧс Микулайӧн дай.
Микулайыд тай сиктъясад кӧть зырйӧн зырт.
Микулай танкистын служитлӧма.
Водительӧн.
Воӧма гортас кӧть медаль-ордентӧг, дай «книга дзик мешӧк тыр» абу вайлӧма, но пырысьтӧм-пыр лоӧма пыдди пуктана мортӧн.
Пыддисӧ пуктӧмаӧсь дембель бӧрын тӧлысь мысти, кор пуксьӧдӧмаӧсь выль ДТ пуклӧс вылӧ сар-батюшкоӧс трон вылӧ моз.
Комын да куим во сэсся ДТ пуклӧс вылысь абу чеччывлӧма Микулай.
Гӧра кадӧ Микулайлы узьыштны сюрліс кык-куим час югдандорыс.
Гӧра кадӧ Микулайлы юыштны сюрліс вӧлю.
Сӧмын узян кык-куим чассӧ кисьыс стӧканыс усьліс.
Ӧти морт корис коркӧ сійӧс гӧрыштны.
Бур сьӧд му вӧлӧма сылӧн.
Сэтшӧм му йывсьыс шуласны: «Кӧть пӧ нянь вылӧ мавт да асьсӧ сёй».
Пыр зырйӧн гӧрлӧма мусӧ ӧти мортыд.
Сэсся коркӧ видзӧдас-видзӧдас, мый ӧдъя йӧзлӧн гӧрсьӧ тракторнад, дай корас Микулайтӧ.
Локтіс Микулай пажын бӧрын.
Тракторсьыс эз петавлы.
Пуклӧс вылысь эз чеччывлы.
«Но, кыті гӧрнытӧ?»
— «Тэ, Микулай, абу-ӧ лишнӧй код?
Гӧрнытӧ верман?»
— «Ме код?!! Ме танкист!
Ме танкӧн нюрсӧ и вӧрсӧ гӧрлі!
Ммх!»
Бергӧдчас гусеницаяснас крута, пырас йӧрӧ.
Сатшкас гӧрсӧ эжаас, градсянь куим метра ылнасянь гӧрыштас.
Аддзӧ кӧзяиныд, сыв пыднаысь Микулай сёйсӧ лэптӧ.
Чепӧсъяс трактор водзӧ.
Горзӧ: «Сувт!»
Некод сійӧс оз кыв.
Трактор эргӧ-мунӧ.
Микулайлӧн трактор ӧшиньын сӧмын картузыс тыдыштӧ.
Узьӧ Микулай рычагъяс вылас водӧмӧн.
Петаліс му мӧдар помас, кыпӧдліс юрсӧ, бара бергӧдчӧмӧн эжасӧ кульыштіс.
Му шӧрын бергӧдчис гусеницаяснас.
Казьтыштіс, кӧнкӧ, службасӧ.
Чайтіс, кӧнкӧ, мый вӧрӧглысь окопъяс шыльӧдӧ-праквартӧ.
Мича сьӧд муысь дас минутӧн коли бура ройкӧдӧм-талялӧм сёй подъя лешак паччӧр.
Трактор коркӧ сувтіс жӧ ыръянитысь чань моз вывлань нырӧн да кусіс.
Микулайӧс кыскисны кабинаысь.
Дерт, и дӧрӧм сигӧртӧ сылысь косялісны, и пель вужъяд лӧсыштісны, но мутӧ сійӧн бӧр он бергӧд.
Сэсся дас сайӧ во сійӧ мортыс бара ки помысь гӧрис.
Тыдалӧ, чайтіс на сьӧд мусӧ корсьны.
Да сідз эз и сюр «нянь вылад мавтан муыд».
Коркӧ дыр мысти нин небзьӧдчис мортыд да выльысь кутіс Микулайӧс гӧрны корлыны.
Но век сы дорӧ воліс шонді петтӧдз на, мед йӧзӧс водзавны, мед суны Микулайӧс садь юрӧн, кытчӧдз сиктса трактористын танкист эз садьмы.
==4. СИЗИМ БОРДА ВӦЛӦН
{О. Уляшев @ Фактъяс @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 218-219}
ФАКТЪЯС
Детсадйӧ ветлігӧн вензи миянӧс видзыськӧд.
Сійӧ шуис, мый тӧвнас луныс дженьыд, а войыс пемыд.
Эз вен менӧ.
Тӧвнас ӧд гӧгӧр еджыд лым.
Сысянь век югыд.
Шуисны, мый югыд абу лымсьыс, а шондіысь.
Шуисны, мый шондіыс тӧвнас ылынджык мусяньыс гожся серти.
Сійӧн и югыдыс, и шоныдыс тӧлын оз тырмы муыслы.
Эг эскы.
Тӧвнас ӧд шондіыс горувті ветлӧ.
Сідзкӧ, и югыдлы, и гожлы унджык колӧ лоны.
Менсьым юалісны: «Мыйла, сідзкӧ, тӧвнас кӧдзыд, шондіыс кӧ ёнджык шонтӧ?»
Ме вочавидзи, мый тӧвнас уна лым.
Сысянь и югыд, и кӧдзыд.
Шондіыс ӧд оз вермы сійӧс сывдыны, кытчӧдз тулыс оз во, да лымйыс ачыс оз сыв.
Ме дзикӧдз дзугси да юалі рытнас батьлысь: збыль-ӧ тӧвнас луныс дженьыд, а войыс пемыд.
Бать менсьым юаліс: «Гожӧмнас кор войбыд вуграсим, пемыд вӧлі?»
— «Эз», — шуи ме.
— «А ӧні видзӧдлы ывлаас...
А кадыс ӧд вит на сӧмын...»
Тадз ме тӧдмалі, мый олӧмыс дзуг.
Ӧд шондіыс тӧвнас тыдалӧ матынджык, а збыльысьсӧ ылын.
Тӧлын лым и шонді югзьӧдӧны, а войяс пемыдӧсь.
Ӧні татшӧм фактъяс вылӧ видзӧда серамсорӧн да ёна эскытӧг.
Ӧд код тӧдас, мый мортлы тыдаланасьыс збыль, а мый сӧмын каститчӧ.
{О. Уляшев @ Шӧйӧвошӧм @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 219}
ШӦЙӦВОШӦМ
Оліс миян керкаын ныв.
Бульдогӧс видзис-дӧзьӧритіс.
Тшӧкыда аддзывлі, кыдз петкӧдліс бульдогсӧ ывлаасьны.
Зэв мича нылыс.
Ставыс тырмӧ.
Ставыс шогмӧ.
Ёна сьӧлӧм вылӧ воис.
Но коркӧ аддзи сійӧс понтӧгыс.
Эг тӧд весиг первойсӧ.
Кытчӧ и вошӧма мичыс?
Ньӧти абу мича.
Абу мича, кӧть тэ мый сэсся кер.
Лешакыс тӧдас, мыйла тадз?
Понсьыс роді?
А гашкӧ, сӧмын понйыскӧд орччӧн мича кажитчис?
{О. Уляшев @ Кодзувъяс @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 219-220}
КОДЗУВЪЯС
Кодзулӧн тыр са сьӧд ывла йиркыс.
Уна син дзоргӧ вылісянь миян вылӧ.
Мунам кыкӧн.
Дзуртӧ кок улын лым.
Кодзувъяс дзирдалӧны лым вылын.
Тайӧ тӧлысь рӧмпӧштан койӧ уна рӧма киньяс.
Енэжыс гугасьӧма лым вылӧ.
Кодзувъяс — ылысса сиктын ӧзъялысь ӧшиньяс.
Быд ӧшиньсянь кыйкъялӧ андел.
Лов видзысь.
Лов кутысь.
Дӧзьӧритӧ сылы сетӧм морт ловсӧ.
Со уси кодзув.
Гашкӧ, куліс кодкӧ му вылын, да сы бӧрся оз нин ков дӧзьӧрыс?
Али ачыс анделыс уськӧдчис шӧрӧ вошӧм мортлы матісянь отсавны?
А гашкӧ, вермытӧм морт асьсӧ помаліс?
Эз сяммы андел нинӧмӧн мыжа мортӧс сувтӧдны?
Тэ бергӧдчин мелань да лӧня шуыштін: «Зарни кӧйдыс уси му вылӧ.
Выль чужысь водзӧ».
Лым вылын уна кӧйдыс нин виччысис петан кадсӧ.
Лӧз ной вылын посни моль моз дзирдалісны.
{О. Уляшев @ Ӧткӧн @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 220}
ӦТКӦН
Пемдӧ.
Ӧшинь водзын пемыд жырйын пукалӧ нывбаба.
Ӧшинь сайсянь лым чиръяс небыдик гыжъясӧн гыжъясьӧны стеклӧӧ.
Гортын лӧнь.
Пельын тіньгымӧн.
Мед разӧдыштны лӧньсӧ, нывбаба овмӧдіс олысяӧс.
Джодж пӧвъяс дзуртышталӧны небыд гӧна кокъяс улын.
Сяркнитыштавны пӧвъясӧ олысялӧн гыжъяс.
Кранысь тёпкӧ ва.
Ньӧжйӧ, ӧти нога, унзіля.
Дышпырысь дзугӧ лӧньсӧ.
И таысь лӧньыс ещё на чуналана.
Олыся уськӧдӧ мыйкӧ орчча жырйын.
Ачыс йӧжгыльтчывлӧ виччысьтӧмысла.
Пемдӧ ёнджыка.
Нывбаба кыпӧдыштӧ пельпом вылысь исковтӧм шальсӧ да ышловзьӧ.
Олыся унмовсьӧ паськӧм видзан шкапын шарп вылӧ куткыртчӧмӧн.
Пӧнар югзьӧдӧ еджыд асфальтсӧ.
Лым чиръяс жбыркнитӧны веж кытшӧ да лэбӧны пемыдӧ поезд бияс моз.
Кокни ышловзьӧм.
И бара керкаын лӧнь.
{О. Уляшев @ Висьӧм @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 220-221}
ВИСЬӦМ
Гыӧрзьӧм ӧшиньӧ видзӧдӧ куим арӧса зонка.
Ӧшинь вылын лӧзов лымйыс вӧчӧма тӧв.
Ывлаыс гыӧр сайын оз тыдав.
Сӧмын тас весьттіыс шонді — юж вылӧ лямӧдӧм ӧмидз кодь.
А гӧгӧрыс посни войтъясӧн резсьӧма ӧмидз ва.
Зонка казьтыштӧ ӧмидз варенньӧа тшай.
«Меным тшай колӧ», — шуӧ сійӧ вомгорулас, мед гӧгӧрвоны ассьыс кӧсйӧмсӧ.
Но ыджыд мам пельтӧм, гусьӧн шуӧмсӧ оз кыв, и ичӧтик мортлӧн ичӧтик мӧвпыс вунӧ.
Ӧмидз ва кӧтӧдӧ ӧшиньӧ сибдӧм гыӧрсӧ.
Зонка оз вермы кутчысьнысӧ да нюлыштӧ.
Гыӧрыс абу юмов.
Но сы улын тыдовтчӧ йи, а йи пырыс ымралӧ ӧгыр.
Зонка ещӧ некымынысь нюлыштӧ йисӧ.
Воӧ стеклӧӧдз.
Ыджыд мам синтӧм, но, буракӧ, мыйкӧ казялӧ.
Кыскӧ зонкаӧс ӧшинь дорысь сойбордйӧдыс да сюйӧ киас жугалӧм ныра акань.
{О. Уляшев @ Автобус @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 221}
АВТОБУС
Еджыд экран вылын котралӧны лӧза-вежа вуджӧръяс, вижа-гӧрда югӧръяс.
Серыс вежласьӧ батьӧн ньӧблӧм калейдоскопын моз.
Мамыс кадысь кадӧ кыскыштлӧ ар куима зонкаӧс шарпӧдыс.
Зонка пидзӧсчанясьӧма пуклӧс вылӧ, шашаритчӧма кӧрт таскӧ.
Медся ыджыд виж югӧрыс — шонді.
Ӧшинь — тетрадь лист кодь.
Позьӧ шонді улӧ рисуйтны пу.
Зонка серпасалӧ, но автобуссӧ зӧркйӧдліс, да пу местаӧ артмӧны сӧмын гыжнаяс.
Зонка топӧдӧ чуньяссӧ ӧшинь бердӧ.
Гыӧр сылӧ, кольӧны чунь туйяс.
Нёль розьӧд мыччасьӧны керка ӧшиньяс, сюръяяс...
Окота видзӧдлыны ывласӧ дзоньнас.
Зонка шлапкӧ кисӧ ӧшиньӧ, сэсся вежӧ кынмӧм кисӧ.
Китуйкӧд артмӧ орччӧн мӧд.
Кыкысь дзирдыштлӧ шонді.
Кыкысь ёрӧ синсӧ.
Зонка читкыртлӧ.
Автобус джӧмдӧ.
Зонкаӧс босьтӧны шарпӧдыс да сувтӧдӧны джоджӧ.
Зонка восьтӧ синсӧ да дыр оз гӧгӧрво, мый водзвылас кодлӧнкӧ руд пальто бӧждор.
{О. Уляшев @ Пасъяс @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 221-222}
ПАСЪЯС
Пон котӧртӧ туй кузя.
Сувтыштлӧ толітӧм сюръя дорӧ.
Лэптывлӧ коксӧ.
Тірксьӧдӧ водзӧ.
Зонка петӧ ывлавылӧ.
Усьӧма лым.
Зонка воськовтӧ.
Бергӧдчывлӧ бӧрас.
Видзӧдлӧ кок туй вылас.
Ещӧ некымынысь шлапкывлӧ коксӧ.
Видзӧдыштӧ.
Любуйтчыштӧ.
Пырӧ.
Ныла-зонма пукалӧны гыӧра паркын.
Кургӧны.
Зон весалӧ лымйысь лабич мышсӧ, перйӧ перечиннӧй пурт, вӧлалӧ сьӧлӧм.
Окыштчӧны.
Шыгыртчӧмӧн мунӧны.
Пӧль дӧмӧ гын сапӧг.
Шурсйӧдлӧ то шылаӧн, то емӧн.
Нырагез пыдӧ пырӧ дӧмасӧ.
Гын сапӧг дӧмсьӧ.
Пӧль бергӧдчыштӧ корӧгӧсь киас, любуйтчышта.
Сувтӧдӧ паччӧр вылас.
Ещӧ ӧтчыд видзӧдлӧ боксянь.
Пуксьӧ пызан сайӧ да ырскӧмӧн юӧ тшай.
{О. Уляшев @ Льӧм пу вуж @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 222-223}
ЛЬӦМ ПУ ВУЖ
Чойлы вӧлӧма арӧс.
Меным тӧлысь на абу тырӧма.
Дерт, сійӧс ог нин бура помнит, но самӧй сэки пӧльӧ ӧшинь улӧ вайӧмаӧсь кык нэриник пу: чойлы — пелысь, меным — льӧм.
«Челядьлы на моз вужъясьны, на моз йывмыны, налысь нэмсӧ овны, пуяслы челядьлысь шуд видзны!»
Сідз вочасӧн и быдмисны пелыся-льӧмъя миянкӧд тшӧтш.
Пелысьыс, дерт, дзоляджык, а льӧмйыс пӧльлӧн керка сигӧрысь вылӧджык кыптіс.
Разӧдчисны пӧльлӧн челядь, менам дядьяс-объяс.
Куліс пӧчӧ.
Колис пӧльӧ ӧтнас.
Ачыс ыджыд.
Ачыс Ен и Омӧль.
Ачыс месай и месань.
Керка юр кутысь.
Керка подув видзысь.
Но ӧтнас.
Пӧрысьмис.
Пӧрысьладорыс шашаритчыны кутіс олӧм шӧртас.
Дугдіс котшыс куритчанӧн тшынасьны.
Курыд зелля юӧмысь эновтчис.
(Водзын ведра пӧлӧн лун юӧ вӧлі, кутіс дозйӧн-джынйӧн юны.)
Ёрччӧм-матькӧм чинтіс.
(Некод вылӧ лои.)
Воймӧм бӧрас гӧгӧрвоис: олӧм овсьӧма, кӧть кураснас чӧсмасьны колӧ удитӧдчыны.
Сэк, тыдалӧ, и льӧмйысь родӧмыс чужис.
Элясьны кутіс: «Льӧмйыс лунъюгыдсӧ сайӧдӧ.
Вужъясыс керка бердӧдз воӧмаӧсь.
Керка подулын кык ньӧр пидзӧс выя быдмӧма.
Керавны лоӧ коркӧ».
— «Мый нӧ пуыс мустӧ зыртӧ?
Мед быдмас.
Челядь оз-оз да и кокасьыштасны,» — шулісны сылы менам бать-мам.
«Керкаӧй кушмис.
Пу вужйыд кӧ пӧ тай керка улӧдзыд воас, олысьыс бырӧ.
Керала коркӧ».
Кӧть приметаясӧ ёна эг эскывлы, татшӧм сёрнияссьыс сьӧлӧм век жӧ ыркмунліс.
Кыдз нӧ сідз?
Менсьым льӧмйӧс?
Менам пулысь вужъяссӧ?!
А ме вылӧ кӧ вуджас?
Некымынысь весиг ачым пӧльӧс босьтчывлі ӧлӧдны: «Йӧзыд быд нинӧм абусӧ сӧрӧны да, ставсӧ кӧ кывзыны...
Ӧшиньӧдзыд чеччыштӧмӧн он судз.
Югыд и шоныд веськалӧ».
— «Коркӧ сёровно керала.
Леторосыс мудӧд увті нін мыччасьӧ».
Эз керав.
Кушмис пӧльӧлӧн керкаыс.
Ёнӧн-бурӧн тыртӧммис.
Дерт, эськӧ арлыдӧн нин пӧльӧ муніс.
Эз дас кӧкъямысӧн, кӧкъямысдас кӧкъямысӧн.
Но быттьӧ мыжа сы водзын: менам пуӧй ӧд керка подувсӧ лэптіс, олан русӧ ортсӧ лэдзис.
Ӧти петан туй эськӧ вӧлі жӧ: ылӧджык пусӧ керкасяньыс вужйӧдны...
Но сэк ӧд пӧльӧ ачыс на зумыд вӧлі.
Вина юис ведра пӧлӧн.
Табак шпуткис «Моршанскӧй».
Быд праздник мужикъяскӧд шердйысис.
Некор вӧлі кок улас синсӧ чӧвтлыны.
Некор вӧлі потшӧса-керкаа костсӧ синмавны.
Водзджык кӧ гӧгӧрвоис, гашкӧ, и тыртіс на ӧкмысдассӧ.
==БӦРЪЯ КОМИ ВИДЗАНТОРЪЯС
{О. Уляшев @ Кырнышъяс @ висьт @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 230-237}
КЫРНЫШЪЯС
Ӧкмыс кымӧр бӧрысь ӧкмыс кырныш воисны,
Сигӧр вылӧ пуксисны, «курк-курк» керисны:
— Педӧр Киронӧй, Роч му кутысьӧй,
Медыджыд сарӧй, медъён багатырӧй,
Тэнӧ пӧ тай корӧны, ыджыд вынлы водзсасьны.
(«Педӧр Кирон» Эжва йывса сьыланысь)
Гожӧмсяньыс кузякодь эг аддзыв кырнышъясӧс.
Вошлісны.
Ылыстчисны кырнышъясӧн кытчӧкӧ бокӧ.
Дас во сайӧ олісны Дырнӧс бокса вӧр діын.
Тӧв помланьыс овмӧдчылісны гозйӧн.
Гожӧмнас лавъялісны керка гӧгӧраным нёль-ӧ-витӧн нин.
Ворслісны кутасьӧмысь чавкан-гулюяскӧд либӧ рака-катшаяскӧд.
Ӧткӧн-ӧткӧн, а тшӧкыдджыка гозйӧн шывъялӧны пикӧ воӧм лэбач бӧрся.
Весьӧпӧрӧм «чаланыс» шыбласьӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, чепсасьӧ улӧ-вылӧ, шуйгавыв-веськыдвыв, но быдласянь мытшасьӧ сьӧд вуджӧрӧ.
Дзескӧдӧны-зырӧны быттьӧкӧ ньӧжмыд, но итіль* да быдлаӧ удитысь кырныш-вуджӧръяс.
* Итіль — лов вылын ӧшалысь, пӧгибӧ воштысь.
Балкон вылын шпуткиг-сулаліг вир-яйӧн кыла дзерӧданторыслысь чальпом ыджда сьӧлӧм зӧркӧдчӧмсӧ.
Орччӧн лэбигӧн моз аддза чиршӧдланторйыслысь чашкалӧм син еджыдсӧ, паськыда паськӧдӧм вомсӧ, полӧмысла тукмӧм-вижӧдӧм кывсӧ.
Тшук ачым нин лэбала бордйысьысь* сьӧд вуджӧрнас.
* Бордйысьны — йӧткасьӧмӧн-тойласьӧмӧн панъясьны.
Тешитчӧны кырнышъяс, видзӧднысӧ, дышпырысь гӧгралӧны.
Тэрмасьтӧг топӧдӧны лэбачӧс му бердӧ, вӧр пу бердӧ.
Сэсся сідз жӧ тэрмасьтӧг орӧдӧны «чачаныслысь» лэбан нырвизьсӧ, ворсӧдчигмоз бӧр зырӧны-кыпӧдӧны енэжлань.
Энлы пӧ, эг на пӧтӧй тэкӧд ворсӧмсьыс.
Энлы пӧ, эг на помӧдз гӧгӧрво, мыйысь тэнӧ тадзи дзерӧдам.
Коркӧ и лэдзасны сэсся кӧдзыд пӧсьӧн ньылӧдӧм ракашойӧс.
Велӧдыштім пӧ тай позным дорӧ сибӧдчӧмысь-а.
Коми вӧралысь на моз жӧ тэрмасьтӧг кытшовтӧ тӧдса вӧртӧ.
Водзвыв тӧдӧ, кодарсянь да кодарӧ мунӧ кыйдӧсыс.
Водзвыв орӧдӧ сылысь пышъян нырсӧ.
Суӧдӧ кӧ рака тӧлысся чарӧм кузя йӧраӧс, зырӧ сувтлытӧг, лӧня шыньгӧ пушыд лым вывті, шарснитлӧ чарс* ді вывті кыса лызьнас, тэрмасьтӧг нырӧ ассьыс уджсӧ, виччысьӧ, кор вирӧдз чарсйысьӧм кокъяса йӧра некымынысь шойччыны водлӧм бӧрын ашваймунас, вынсӧ-йӧрсӧ воштас, да ачыс уськӧдчас морт кок улӧ, мед лоны не йӧраӧн да лолаӧн, а йӧртӧмӧн да ловтӧмӧн.
abu
* Чарс — йи шыдӧса веркӧса чарӧм.
Оз ӧд весьшӧрӧ шуны комияс морттуя вӧралысьӧс вӧр кырнышӧн.
Оз горш пондаыс, кыдз ӧні кодсюрӧ, кӧнкӧ, чайтӧны, а тэрмасьтӧг да кужӧмӧн кыян уджсӧ нокӧмысь.
Коми мортыд тай, мый гортгӧгӧрса уджӧ, мый вӧралан уджӧ, мый чужан му доръян уджӧ, век босьтчывліс лабутнӧя да тэрмасьтӧг.
Сійӧн и донъявлісны нэмыс.
Сійӧн и Екатерина-матушка коркӧ гвардияас тшӧктывліс зыранъясӧс босьтны норма дорысь весьтӧн-джынйӧн дзоляджыкъясӧс.
Эз тушанас босьтлы коми морт, эз «ураӧн!», а уджсӧ ӧтарӧ тільӧм-нырӧмӧн да зумыд сюрӧсӧн.
Мисьтӧма сёрнитӧны кырнышъяс йылысь йӧз вежӧрӧн ӧнія олысьяс.
Шуӧны шой кырлалысьӧн, веськыд сювъяӧн, горшӧн.
abu
А дерт, шуасны, весиг нимыс пӧ «кырны» кывсянь артмӧма да.
Сӧмын горш да колӧм серти кӧ артавны, мортыд некодлы на оз сетчы.
Сылӧн тай горшыс медпаськыд.
Сылӧн тай синмыс медколысь.
Сылӧн тай сювйыс тырлытӧм.
Кымын унджык сетан, сымын унджык колӧ.
Кырнышыдлы вомсьыс уна оз ков.
Дерт эськӧ паськыда найӧ олӧны.
Выліті лэбалӧны.
Ыджыда кытшовтӧны.
Видзӧны кык-куим пияна позсӧ пакӧсьта рака-катшаысь да чавканъясыс.
Видзӧны вердчанінсӧ дась нянь сёйысь гулюясыс.
Уна колӧ сёян кырнышпиянлы.
Варышысь уна кыйӧ тайӧ вылын юра лэбачыс посни пемӧссӧ, висьлӧс пӧткасӧ.
Не кырнышыс кӧ, важӧн нин, гашкӧ, пагалім шырӧн-лэбачӧн разӧдан пӧрӧс висьӧмъясысь.
Но и, куйлӧ кӧ дась сёяныд му вылын, бокті оз жӧ лэб.
Чукӧстас пӧвсӧ: «Кулі-тай!
Кулі-тай!»
Дась пӧ нин со, кыйны-вины оз ков.
Тадз и вӧралысьлы висьталӧ, кытчӧ усьӧма сылӧн лыйӧмторйыс:
«Куль-дай!
Куль-дай!»
— «<rus>Спаси господи</rus>, вокӧ, бур мый висьталін.
Усис кӧ, кулям нин да», — кырныш кыв гӧгӧрвоысьыд сӧмын кайтыштас.
abu
Оз кӧ кокаланторйыс син улас усь, чуксасьӧ гежӧдика: «Крук!?
Крук!?», быттьӧ юалӧ пӧлыслысь, ог-ӧ пӧ ещӧ кытшовтӧй-круковтӧй угоддьӧяснымӧс?
Вӧрті катласигӧн кӧ казялан вылын кытшлалысь да гежӧдика круксысь кырнышӧс, пельтӧ верман не чошкӧдлыны, пищальӧ верман не шашаритчыны.
Сідзкӧ, оз на тыдав лыянторйыд.
Аддзас кӧ, кырнышыд понйысь бура юӧртас.
Ӧнія дышиник кыйысь-виысьяс ыргӧн сутугаӧн сиасьӧны да кырнышӧс матялӧны.
«Пуркӧшитӧ пӧ кыйдӧссӧ».
Дерт, пуркӧшитас.
Аддзис сёян, сёйис.
Оз ӧд кырныш миян угӧддьӧ вылӧ лок, ми сылӧн угӧддьӧясӧ юась-ни-висьтась пырам-сюйсям, йӧз вӧраланінӧ сиасям.
Мый мортлы, мый кырнышлы тай сьӧла-дозмӧрыд — ӧткодь кыйдӧс.
Абу гижӧма пӧтка вылад, мый вӧрӧдны оз позь.
Да, кӧть и гижан, омӧля на вӧрса лэбачыд лыддяс, кӧть сёрнитны-тшӧкӧлдывайтнытӧ дырӧн ли регыдӧн велалӧ.
Важ йӧз чӧскӧнджык ноксьывлӧмаӧсь, мед весьшӧрӧ бордъя кыйсьысьӧс не мыжавны.
Дышыс личкӧ, дышыс, ми вокӧс.
Чӧс колода улысь дозмӧртӧ некод оз перйы ошка-санкаа кындзи.
Пӧрысь пӧльлӧн чӧс туй вылын вӧвлӧма нелямын сайӧ чӧс.
Пӧльлы-батьлы некорджык лоис лӧсасьны-тшупсьыны да, чинтісны дас витъясӧдз.
Вокъяс и дзикӧдз бырӧдісны: «Ог тай пӧтка помысь олӧй.
Вом кӧртӧ вежны и лэчкыс тырмас».
Абу, дерт, вом кӧр вежӧмын ставыс...
Пармаыскӧд веськыд сёрниным вошис.
Вӧр-ва тёльгӧ, ми муралам.
Вуджӧдысьтӧг ӧта-мӧдӧс ог нин гӧгӧрвоӧй.
Пармаа-морта костын йитысьяс ковмисны парма пиянлы.
Морта-вӧр-ва костын — ботаникъяс-биологъяс.
Морта-муа костын — нефтяникъяс-геологъяс.
Морта-енма костын — вичкояс-теологъяс.
А йитысьыд асьсӧ пайтӧг, дерт, оз коль.
Да кыдз на йитас, кыдз на вуджӧдас, мыйкӧ коляс-ӧ сы бӧрын?
Кырныш оз ылӧдлы.
Бӧр эськӧ велӧдчыны сыкӧд веськыда сёрнитны.
Висьтавлӧны, писькӧс йӧз велӧдлӧмаӧсь кырнышъястӧ гаж вылӧ.
Бӧрас и кыйдӧстӧ индӧ вӧлӧм, и прамӧй вомъёртӧн лоӧ, ен сыкӧд.
Понйысь пӧ нинӧмӧн абу лёк.
Сӧмын кӧин-ошсьыд оз дорйы.
Кывсьыліс, мый вежӧрсӧ Енмыс сетӧма кырнышлы вит арӧса кагалы мында.
Некор пӧ морт оз думыштчыв, мый сы весьтті вит арӧса челядь лэбалӧны, быд вӧрзьыштӧм сылысь донъялӧны, быд прӧступитӧм сылысь казялӧны.
Юрнас дивитана довкйӧдлӧны: «О-о-ок!
О-о-ок!»
Ме серти кӧ, унаторйӧн и верстьӧ мортӧс на водзалас писькӧс лэбачыд.
Важ йӧз тай ёна кырныштӧ пыдди пуктывлӧмаӧсь-а.
Зэв вылӧ лэптывлӧмаӧсь, пикӧ воигъясӧ петан туй сылысь юасьлӧмаӧсь.
«Висьтав, кырныш, кыдз водзӧ овны, мый меным вӧчны...»
Кырныш и висьталас, мый вӧчны, кодарӧ мунны, кыдз водзӧ овны.
Нырвизьтӧ ачыс на зэв сюся индас: чилгысяс веськыдладорті — туйыс шогмана, шуйгаладорсянь воча чепӧсъяс — нинӧм бурсӧ эн виччысь...
Дерт, кужан кӧ ачыд сылысь бурсиӧмсӧ комиӧдны, тӧдан кӧ кырныш сёрнисӧ, гӧгӧрвоан кӧ индӧмсӧ.
Кырнышкӧд сёрнитысьяссӧ кужысь-тӧдысьнад и шулӧмаӧсь комияс.
Ыджыд вежӧртӧмъяс мустӧмтӧны кырнышӧс сыысь, мый абу павлин кодь мича.
Весиг мойд сяма сы йылысь эм.
Коркӧ му вылас уна пежсӧ да мыжсӧ йӧзыс керасны.
Муыс оз кут лэптыны.
Енмыс чорыда дӧзмас йӧзыд вылӧ да ыстас Ытва, пежсӧ мыськыны, мыжаясӧс вуж выяыс бырӧдны.
Кузьсю зэрас, нелямын луна-воя сувтса зэрӧн.
Ойдас ставыс.
Му рӧчтор оз коль Саридз пасьта.
И Наян-морт сы шӧрӧ веськалас.
Зэв ён тӧдысь.
abu
Сы выясӧ тӧдысьыс ӧні абу, дай сэк, тыдалӧ, эз тшем вӧв.
Уна кӧ ӧд тӧдысь вӧлі, пежас эз вӧйтчы йӧзыс!
Енмыдлысь думсӧ Наян-мортыд вӧтнас восьтас да, водзвыв вӧчас ыджыд пуръя-пыж.
Кыксё ветымын сыв кузя, сё ветымын сыв пасьта.
Куим-ӧкмыс во ноксяс пуръя-пыж гӧгӧр.
Йӧз сералӧ: «Кытысь пӧ сы мында турунсӧ кылӧдны лӧсьӧдчин?
Та ыджда пуръя-пыж вӧчан...»
Нускӧ, ассьыс тільӧ Наян-морт.
Вом оз восьтывлы, юр оз лэптывлы.
Куим чунь кыза плака набой тьӧс пыддиыс куснялӧ, сой кыза пу тувъяс лӧсалӧ-тувъялӧ, пыж кокора ыджда упругъяс косьтӧ, вит сыв пасьта лагунъясӧ сир вийӧдӧ.
Еджыд кырныш сы гӧгӧр бергалӧ.
Ен дорӧ кыпӧдчывлас.
Наян-морт дорӧ лэччывлас, горӧдас: «Упруг!
Упруг!»
Морт кык пӧвстӧн упруг йитас, зумыд вылӧ.
Еджыд кырныш бара енэжӧ лэбзяс.
Му вылӧ лэччас: «Юклы!
Юклы!»
Морт керъяс шӧри поткӧдлӧ-юклӧ, мед пыжысь пыжӧ ветлігӧн вильыд кырсь вылын не вильсъявны.
Ен эжӧсӧдз кырныш чивгысьлас.
Увлань тюлас: «Куа!
Куа!»
Морт кывзысьӧ, ниа керъясысь куа-чомъяс тшупӧ кык пыжкостса ыджыд пур вылӧ.
Медбӧръяысь еджыд кырныш лэччис кыйӧдчанінсьыс: «Кывлі!
Кывлі!»
Эштіс пуръя-пыж.
Кык ыджыд пыж паськыд пурйӧн йитӧма.
Пур вылас керйысь куа-чомъяс тшупӧма.
Поводнӧй сикт ыджда лоис.
Зэрмытӧдз удитіс Наян-морт пуксьӧдны пуръя-пыжӧ став мувыв пемӧссӧ, став мувыв лэбачсӧ.
Зэрмытӧдз удитіс тӧдысь морт сирӧд заппес лӧсьӧдны, сёян-юан сӧвтны.
Босьтіс гӧтыр-мӧтырсӧ, челядь-гавезсӧ.
Нелямын луна-воя зэрис.
Нелямын луна-воя пуръя-пыжсӧ Наян-мортлысь гыысь-гыӧ шыблаліс, валйысь-валйӧ тімбыляліс.
Кобис коркӧ сэсся.
Петіс Наян-морт куа-чомйысь.
Видзӧдліс ӧтарӧ: гы ветлӧ.
Син чӧвтліс мӧдарӧ: гы ветлӧ.
Водзын ни бӧрын му рӧч абу.
Ыстіс еджыд кырнышӧс му корсьны.
Кырныш лэбаліс ӧкмыс луна-воя, тшыгъяліс.
Аддзис ӧкмыс луна-воя мысти му рӧч.
Му рӧч вылӧ шойччыны пуксис тшыг вывсьыд шой сёйис.
Наян-морт дорӧ локтіс, ошйысьӧ: «Му рӧч!
Му рӧч!»
Видзӧдӧ Наян-морт: еджыд кырнышыд сьӧдӧдӧма.
Ни ӧти еджыд бордтыв абу.
«Аттӧ!
Кырнышӧ-вокӧ!
Тэ тай нӧ пежасьӧмыд!
Тэ тай нӧ шой сёйӧмыд!»
Сэтысянь пӧ тай кырнышыд сьӧд лоӧма.
Абу сэсся Енмыс сетлӧма тайӧ лэбачыслы ӧшкамӧшка рӧма гӧнсӧ.
Волялӧ эськӧ, лӧсталӧ и югъялӧ кырнышлӧн шӧвк паськӧмыс, да са сьӧдӧн сӧмын.
Со и шуасьӧны ӧнія йӧз, лежнӧг рӧма гламурыс налӧн мыгӧрын, видзӧдтӧ, озджык пӧ тырмы.
А тэ ас вылад войдӧр видзӧдлы, шань коми морт.
Ставыс-ӧ шыльыд да мича тэнад?
Оз-ӧ чужӧмыд вижӧд винаӧн ли лӧгӧн пежалӧм мус понда?
Оз-ӧ син гураныд лӧзав дышмӧм сьӧлӧм понда?
abu
Сьӧд шабур вӧсна оз на позь мыждыны некодӧс.
Эз ӧд сы вӧсна юӧр вайысьнас шуны кырнышсӧ.
Тунасьӧмысь тшӧкыда ёрӧны кырныштӧ.
Шулӧны тай: «Керка весьттіыд кӧ лэбӧ, лёк юӧр ваяс».
Лэбас да горӧдчас кӧ, пыр и шуасны: «Ёсь пурт йыв горшад!
Лёк юӧрыд сьӧд юр вылад мед усьӧ!»
Оз ков и тунасьӧмысь ёрны вежӧра лэбачсӧ.
Оз куш лёксӧ тунав да ворд шог паськӧма юӧр вайысьыд.
Выль коми театр чужигӧн тӧлысьлань кырнышыд кыпӧдчывліс.
Восьтысь-йитысь воліс коми театрӧ, нэмӧвӧйся вежӧр видзысь, вуджӧр кутысь.
Дерт, ӧні вежны нин позьӧ театрыслысь пассӧ.
Сизь кывйӧн нимтісны: «лададрама!»-ӧн.
Вуджӧр-вежӧрыд сэтшӧм нимсьыд пышйывлӧ.
Торгӧ сизьыд, пучӧй корсялӧ, гаг кокалӧ, кынӧмпӧт корсьӧ.
Юрыс сизьлӧн аминь гӧрд венеча.
Сӧмын сійӧ юӧртӧ оз вай, сідз ас выяыс торгӧ.
А кырныш, унаысь казявлі, бур гӧсьтъяс водзын зэв гажаа курксӧ.
Матыстчас дзик керка дорӧдз, крукнитас да кытшолӧн бокӧ кежас: «Гӧсьтӧс виччысь».
Кыкӧн кӧ лэбалӧны тадзи, кык гӧсьт, куимӧн кӧ — куим.
Куимысь унджыкӧн кӧ керка пельӧсӧдз воласны, вермас и дас гӧсьтӧдз локны.
Тыдалӧ, «куим» бӧрас сэсся налӧн «сюрс» мунӧ.
Вермас и ӧтикыс некымынысь матыстчывны, индыны, кымын чашка джаджйысь лэдзны, кымын морт вылӧ зарни коръя честнӧй пызантӧ паськӧдлыны.
Вайліс, дерт, и шог юӧръяс, рӧдвужлысь да ёртъяслысь кымынкӧ усьӧм юр лыддьывліс.
Дасӧд во помас на воліс сэтшӧм юӧрӧн.
Да ӧд абу кырнышлӧн мыжыс сыын, мый морт юрыд бырӧ.
Горт-гу весьтын бӧрдӧдчысь кодь сійӧ сӧмын.
Сьӧлӧмтӧ чорзьӧдӧ-дасьтӧ морт вошӧм дорас, ловтӧ небзьӧдӧ кольӧмъяс дорас.
Асьныс кырнышъяс шог вуджӧртӧ оз радейтны.
Лывкнитӧны нора: «Клыывк-лыывк!»
Гӧсьтъясӧс кыпыдджыка туналӧны.
Сӧмын тай гӧсьтыд важ моз пыравлӧ, а кырнышъяс гежӧда мыччысьлӧны...
Эз-ӧ рака-катша найӧс зыр?
Рака-катшаыд ӧд водзӧстӧ налысь босьтлывлӧ жӧ чиршӧдлӧм-вӧдняасьӧмсьыд.
Ӧтка кырныштӧ ыджыд чукӧрӧн зырлывлӧны жӧ.
Оз кырнышъяс моз чӧла, а чира-чараӧн, сьӧд кымӧрӧн тувъялӧны, весьӧпӧрӧм кельӧбӧн усьласьӧны.
Кырныш и тан юрсӧ оз вошты, чинсӧ оз лэдз.
Быттьӧ дышпырысь вежлалӧ лэбан нырсӧ.
Коркӧ боквыв водӧмӧн лэбыштас лэбач гозъяс костті, коркӧ ырыштчывлас вельмӧм чирпӧгыслы* воча.
* Чирпӧг, сирпӧг — кулӧмӧ пысасьӧм посни лӧп-ёг.
Сэк нин рака-катша косясьӧ-горзӧ повзьӧмысла.
Дзик жӧ, антус пызь, йӧзкост олӧмыд кодь!
Ӧти прамӧйджык мортыд тай сюрлас йӧз жуг пиад да, кравзысь-чиргысьыс мыйтта кыптӧ!
Воча кӧ чиршӧдлыштас, сюв петмӧныс торӧдчасны: «Ой пӧ, виис-виис!».
Аминь, дай сӧмын!
Неважӧн сӧмын гӧгӧрвои, мыйла вошисны кырныш-вокӧяс.
Орбиталаньын лэптӧны вӧлӧм вузасян-шойччан центр, ныръялӧмаӧсь боршшевиксялӧм муяс.
Косясьӧ-эргӧ быдсяма техникаыс.
Дерт, абу лов серти вӧрса лэбачлы татшӧм эргӧмыд...
Вешйӧмаӧсь бокӧ.
Дыр-ӧ кежлӧ, ог тӧд.
Оз лӧсяв налы зык-шумыд.
Гашкӧ и, оз нин овмӧдчыны сэсся миян керка дорӧ?
Кырнышыдлӧн ӧд ӧбичаыс важ комилӧн кодь.
Весиг тӧвйыны йӧзкӧд кольччӧ.
Тшыгсӧ и кӧдзыдсӧ нэмыс морткӧд юкӧ.
Оз лунвыв гажа муяс корсь.
Да и парматӧгыс овнытӧ оз вермы.
Вешйыштӧ неуна бокӧ.
Сӧмын кытчӧдз вешйынытӧ верман?
Уна-ӧ на вӧрзьӧдлытӧм вӧрыс колис?
Ми тай кырнышъяс моз комиысь зыранӧдз жӧ воим.
Христианизация.
abu
Колонизация.
Индустриализация.
Урбанизация.
Глобализация.
abu
abu
Изӧны, изӧны миянӧс «<ns>изацияясыд</ns>». Бырӧ миян оланінным.
Содӧ мыльӧсын гудйысьысь-кокасьысь рака-катшалӧн да «мир вайысь» чавкан-гулюяслӧн лыдыс.
Чинӧ пармаса пӧткалӧн да вӧр кырнышлӧн поздысян-быдтысяніныс.
Павлинъясӧс да страусъясӧс рӧдмӧдан йӧртӧдъяс улӧ чужан-вердан муным ковмис.
Бур кыйысь-виысьӧс, вердысь-удысь коми мужикӧс нэмыс шулісны вӧр кырнышӧн, вадор каляӧн, вӧр пу йылысь лэдзысьӧн, ва пыдӧсысь лэптысьӧн...
Коркӧ ӧти морт жугыля кайтыштліс: Пом пӧ воис коми юяслы, бырис чериыс.
То пӧ каляяс свалка вылысь нин кынӧмпӧтсӧ корсьӧны, лопта кокъяснысӧ кӧртӧ-кляничаӧ косялӧмысь оз повны.
Кырнышъясӧс свалкаяс дорысь эг на аддзывлы.
Гашкӧ, эм на бур вылӧ лачаыс?
Гашкӧ, кыпӧдчас на коми морт коньӧраланінсьыс?
Гашкӧ, чукӧстчывлас на кырныш ми воклы: «Во-ок!
Во-ок!» кывъясӧн?
Дырнӧс ю дор
2011 вося январь сизимӧд лун
{О. Уляшев @ Юриндалысь @ юриндалысь @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Лб. 246}
ЮРИНДАЛЫСЬ
1. Сьӧд вӧла кад
Пан пугорса шемӧс .... 4
Мизя Паш .... 20
Ёгор Петырлӧн кыв .... 30
Письмӧ .... 36
Сан .... 39
Зятьпу .... 42
2. Биа вӧла кад
Тюлень кучик .... 96
Немеч пӧнар .... 99
Сапӧг пӧв .... 104
Погранец .... 108
Жугавтӧм стӧкан .... 114
3. Еджыд вӧла кад
Пышъялысь .... 150
Ковбой .... 155
Пӧдруга .... 159
Аддзысьлӧм .... 164
Кода ырӧш .... 166
Гӧрд ключ .... 168
Философ .... 172
Уджйӧз .... 174
Бур суседъяс .... 178
Танкист .... 180
4. Сизим борда вӧлӧн
Фактъяс .... 218
Шӧйӧвошӧм .... 219
Кодзувъяс .... 219
Ӧткӧн .... 220
Висьӧм .... 220
Автобус .... 221
Пасъяс .... 221
Льӧм пу вуж .... 222
Бӧръя коми видзанторъяс
Кырнышъяс .... 230
{О. Уляшев @ "Уляшев Олег Иванович чужис..." @ биогр. гижӧд @ Уляшев О. И. Кад пыр верзьӧмӧн : висьтъяс @ 2019 @ Небӧг мыш}
Уляшев Олег Иванович чужис 1964-ӧд воын Кулӧмдін районса Вӧльдін сиктын.
1988-ӧд воын помаліс Сыктывкарса госуниверситетса филология факультет.
Уджалӧ Коми наука шӧринса Кыв, литература да история институтын.
Йӧзӧдчывліс «Войвыв кодзув», «Арт» журналъясын, «<rus>Белый бор</rus>» альманахын да мукӧдлаын.
Лэдзліс 2 книга: «Орд ордым», «Излань зыран зарни зыран» да 3 кывбур сборник.
1990–1998-ӧд воясын Коми Республикаса Фольклор театрын пуктылісны сылысь некымын пьеса.
Гижис 300 гӧгӧр научнӧй удж.
Пырӧ Россияса гижысьяс котырӧ.